4.

BÖLÜM
YÖNETİM KURAMLARI VE SÜREÇLERİ ile
EĞİTİME YANSIMALARI

Doç. Dr. Seyithan DEMİRDAĞ

1
 1-YÖNETİM BİLİMİ VE EĞİTİM-ÖRGÜT-
YÖNETİM İLİŞKİSİ

• Tarih boyunca insanlar ya yönetmiş ya da yönetilmiştir.

Durum böyle olunca her iki tarafta çeşitli teoriler ortaya atarak,
teorilerini uygulamak için mücadele vermişlerdir.

• Yönetim biliminde dini liderler tarafından yöneticilere yapılan

öğütlerden, klasik ve neoklasik teorilere ve çağdaş teoriler
olarak kabul edilen günümüz yönetim teorilerine kadar yönetim
anlayışında birçok değişim ve gelişme görülmüştür.

2
 2.YÖNETİM BİLİMİNİN TARİHİ GELİŞİMİ

• İnsanlık tarihi kadar eski olan yönetim biliminin temeli dinsel

kaynaklıdır.
• İlk yönetim kavramları ve süreçleri askerler tarafından
geliştirilmiş; bunları kilise ve sanayi sektörleri takip etmiştir.
• Yönetim alanında yazılan ilk kitaplarda (çoğu dini kaynaklı)
hükümdar ve yöneticilere işlerin nasıl yürütüleceği konusunda
çeşitli öğütler verilmiştir.

3
 2.YÖNETİM BİLİMİNİN TARİHİ GELİŞİMİ-2

1.Akıllı Davranınız: Yönetimde aklın ve akıllı adamların birinci

derecede etken olduğu belirtilmektedir.
2.İyi Davranınız: Yönetimi, politika ve ahlak karışımı bir temele
oturtmayı uygun bulmuşlardır.
3.Cesur Olunuz: Cesaret, yönetim eyleminin ekseni olarak alınmıştır.
4.Esnek Olunuz: Varılmak istenen amacın haklı göstereceği her
aracı kullanmak öğütlenirken, ilkesizlik de hoş görülmüştür.
5.Anlaşınız: Olumlu davranmak ve karşı tarafla anlaşmak gerekli
görülmüştür.
6.Danışınız: Danışmanın yöneticiler ve maiyeti için kaçınılmaz
olduğu vurgulanmıştır.

4
 3. YÖNETİM KURAMLARI-1
3.1.Klasik Yönetim Kuramları

1-Bilimsel Yönetim Yaklaşımı- Frederick Winslow Taylor(1856-

1915):
Yapılan işlerin bilimsel yöntemlerle analizinin yapılabileceğine ve verimli
çalışma şeklinin standartlaştırılabileceğine inanarak "Bilimsel Yönetim"
ilkeleriyle verimi arttırmayı ön plana çıkarmış ve yönetime büyük
görevler yükleyerek, başarıyı işçiden beklemiştir.

5
 3. YÖNETİM KURAMLARI-1
3.1.Klasik Yönetim Kuramları

1-Bilimsel Yönetim Yaklaşımı- Frederick Winslow Taylor(1856-

1915):

Taylor’a göre bilimsel yönetimin temelde üç unsuru vardır, bunlar:

1-Gerekli etüdler yapıldıktan sonra işin usullerini, araç-gereçlerini, yapım

yöntemlerini standartlaştırmak.
2-Fonksiyonel ustabaşılık: Yapılan işin takibi ve olabilecek
problemlerin yine bilimsel esaslara dayanarak çözülmesi,
3-Planlama ile yürütmenin ayrılması: Yoğun iş bölümü ile işin
basitleştirilmesi ve uzmanlaşma.

6
 3.1.Klasik Yönetim Kuramları-2
2-Yönetim Süreci Yaklaşımı- Henri Fayol (1841-1925):

Başarıyı işçiden değil, yöneticiden beklemiştir. Yöneticilerin uymaları

gereken ilkeleri sıralayarak yönetim süreçlerini beş temel
fonksiyona(yönetim sürecine) ayırmıştır.
Bunlar:

a)Planlama b)Örgütleme c)Yöneltme/Emretme

d)Koordinasyon, e)Denetim/Kontrol

7
 3.1.Klasik Yönetim Kuramları-2
2-Yönetim Süreci Yaklaşımı- Henri Fayol (1841-1925):

 Fayol, bazı yönetim ilkelerine uyulması gerektiğini de belirtmiştir. Bunlar:

*İş bölümü; *Yetki ve sorumluluk; *Yönetim birliği; *Hiyerarşi;

*Merkezcil yönetim; *Kumanda birliği; *Eşitlik; * Düzen; *Girişim,
*Takım ruhu, *Genel çıkarların kişisel çıkarlardan üstünlüğü,
*Çalışanların ödüllendirilmesi ve ücretlerin zamanında verilmesi,

8
 3.1.Klasik Yönetim Kuramları -3

3-Bürokratik Yönetim Yaklaşımı- Max Weber (1864-1920):

Yönetim teorisine tek bir örgüt olarak değil, sosyal yapı açısından bakmış; yetki
ve yetkinin kabulü üzerinde durarak bürokrasiyi tanımlamıştır.

9
 3.1.Klasik Yönetim Kuramları -3
Bürokratik organizasyonun yapısının başlıca özellikleri:

Fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan iş bölümü,

Açık ve seçik bir şekilde belirlenmiş hiyerarşik bir yapı; böylece her kademe bir
üst kademe tarafından kontrol edilecektir.
İlke ve yöntemler; her kademede işlerin nasıl yapılacağı ile ilgili olarak ayrıntılı
ve soyut ilkeler ve yöntemler geliştirilecektir.
Gayrişahsî ilişkiler; personel kişisel, duygusal olmayan, hissi herhangi bir bağ
geliştirmeden davranmalıdır.
Teknik yetenek esasına dayanan bir personel seçim ve terfi sistemi
Yasal yetkinin uygulanması; Organizasyon birimleri yasal yetki ile birbirlerine
bağlanacaktır.

10
 3.2.Neo-Klasik (Yeni-Klasik)Yönetim
Kuramları

İnsan İlişkileri Yaklaşımı - G. Elton, J. Mayo (1880-1949):

Hawthorne Araştırmaları (1924-1930) ile yönetimde insan
ilişkilerini ön plana çıkarak, örgüt yönetimine farklı bir bakış
açısı kazandırılmıştır.
 Daha sonralarda yapılmış olan Yankee City, Harwood,
Tavistok Enstitüsü Kömür Ocakları araştırmaları ve daha birçok
araştırmalar Hawthorne’da elde edilen sonuçları geliştirmiş ve
detaylandırmıştır.
Araştırmalar sonucu tespit edilen hususlar şunlardır:
a) Bireyin (insanın) önemi,
b) Çalışma gruplarının (sosyal grupların) önemi

11
 3.2.Neo-Klasik (Yeni-Klasik)Yönetim
Kuramları

X ve Y Yaklaşımları - Douglas McGregor (1906–1964):

X kuramının insan davranışları varsayımları şunlardır:

İnsanlar işten nefret ederler, doğuştan tembeldirler.
İnsanlar yaptıkları işe hiçbir zaman yeterli ölçüde güç
koymazlar. Yeterli gücü koymalarını sağlamak için onları
zorlamak, ceza vermek gereklidir.
İnsanlar için güvenlik önde gelir. Bundan dolayı kendilerini
riske atmazlar, sorumluluktan kaçarlar, inisiyatif almazlar.

12
 3.2.Neo-Klasik (Yeni-Klasik)Yönetim
Kuramları

X ve Y Yaklaşımları- Douglas McGregor (1906–1964):

Y kuramının insan davranışları hakkındaki varsayımları şunlardır:

İnsan fiziksel ve beyinsel çabasını çalışma sırasında tümüyle ortaya
koyar. Çalışma insan için oyun veya dinlence benzeri bir davranış
biçimidir.
İnsan amaçlarına ulaşabilmek için kendisini yönetir ve denetler.
Ödüllendirileceğini bilen insan amaçlara bağlanır. En önemlisi de
benliğinin doyurulması ve kişinin kendisini kanıtlamasıdır.
Koşullar uygun olursa, insan sadece sorumluluk almayı öğrenmekle
kalmaz, ayrıca sorumluluğu aramaya da başlar.
Örgütsel sorunları çözmek için gerekli olan hayal gücü, yaratıcılık ve
yenilikçilik toplumlarda geniş kitlelere yayılmıştır, kişilerin veya bir
grubun tekelinde değildir.
Çağdaş sanayileşme sürecinin koşulları altında insanın yetenekleri
13 çok az kullanılmaktadır. Yetenekleri yaptırılan işlerin çok üstündedir.
 3.2.Neo-Klasik (Yeni-Klasik)Yönetim
Kuramları

Z Kuramı- William Ouchi:

Japon (J Modeli) ve Amerikan (A Modeli) yönetim biçimlerini
karşılaştırıp, her ikisinin sentezinden “Z Teorisi” ni ortaya
koymuştur.
Z tipi organizasyon modelinin başlıca özellikleri şunlardır:
uzun süreli istihdam söz konusudur.
kolektif karar alma söz konusudur.
bireysel sorumluluk söz konusudur.
işte yükselme hızlı değildir.
çalışanlarla bir ailenin fertleri gibi ilgilenilir.

14
 3.2. Neo-Klasik (Yeni-Klasik)Yönetim Kuramları
Z Kuramı- William Ouchi:

Z kuramının geliştirilmesinde büyük ölçüde William Quchi, Locke,

Fromm, Drucker ve Reddin gibi düşünürlerin yaklaşımları temel
alınmıştır. Z Kuramının temel varsayımları şunlardır:

a.İnsan ne kalıplanmış ne de özerk bir kişiliğe sahiptir. Ancak insanın

düşünme, karar verme ve azmetme gibi yetenekleri vardır.
b.İnsan doğuştan ne iyi ne de kötüdür; hem iyi olmaya hem de kötü
olmaya yatkın olabilir.
c.İnsan davranışının kökeni tam olarak ne biyolojik özelliklere ne de
hümanist yaklaşımlara dayalıdır. İnsan genellikle bulunduğu konuma
göre hareket eder.
d.İnsanın güdülenmesi zorlama veya kendi isteği ile değil, mantıksal
nedenlere dayalı olarak oluşur.
e.Önemli olan gruba ait olmak ya da bireyin kendisi değil etkileşimdir.
f.Sonuç olarak insan, iyimser ya da kötümser bir açıdan değil tarafsız
15 olarak ele alınmalıdır.
 3.2.Neo-Klasik (Yeni-Klasik)Yönetim
Kuramları -

Luther Gulick ve Lyndall Urwick, Örgüt ilkeleri ve yönetim

süreçlerinin gerçek mimarları sayılırlar.1937 yılında
yayınladıkları eserlerinde yönetim süreçlerini:a)Planlama
(Planning), b)Örgütleme (Organizing), c)Personel
Yönetimi/Kadrolama (Staffing), d)Yöneltme (Directing),
e)Eşgüdüm (Coordinating), f)İletişim (Communicating),
g)Raporlama(Reporting) ve h)Mali Yönetim/Bütçeleme
(Budgeting) eylemlerini kapsayan POSDCORB formülünde
toplamışlardır.
Mary Parker Follet, dinamik yönetim üzerinde durmuş,
yönetimin psikolojik yanlarını tanırken bu yanları modern
psikolojiyle incelemiş ve örgütlerde çatışmanın doğal bir
eylem olduğunu da vurgulamıştır.
16
 3.2.Neo-Klasik (Yeni-Klasik)Yönetim
Kuramları -

Chester Barnard; "İşbirliği"; örgütler sosyal

sistemdir.
Herbert Simon; "Rasyonel Karar“-yönetimin
merkezi “karar”dır.
Talcott Parsons;"Sosyal Sistem“-Örgütler,
üyelerin oynadığı rollerden meydana gelir.
Peter Blau;"Hizmetlerin Takası“,
Amitai Etzioni; örgütsel uyum ve bağlılık
konularını açıkladığı "Örgüte Uyum"
17
 3.3.Çağdaş Yönetim Kuramları-1

Yönetim ve uygulama konusundaki modernizasyon

yaklaşımları neo - klasik yaklaşıma paralel olarak başlatılmıştır.

1- Sistem Yaklaşımları:
1950’lerden günümüze kadarki dönem bir gelişme ve sentez
dönemidir. Bu dönemde psikoloji, sosyoloji, antropoloji gibi
bilimlerin gelişmesinden ve sistem kavramından yararlanılmıştır.
Aristo’nun “bütün, parçaların toplamından daha fazladır” sözü,
sistem görüş açısını ifade etmektedir.
İlk olarak diğer bilim dallarında uygulanmış ve biyoloji dalında
düşünülmüştür.
 “Genelci” ve “bütüncü” bir görüşün yönetim ve organizasyon
konularına uygulanması ile yönetimde “sistem” yaklaşımı adı
18 verilen yeni düşünce tarzı ortaya çıkmıştır.
 3.3.Çağdaş Yönetim Kuramları
2- Genel Sistem Teorisi:

G.Wilhelm Friedrich Hegel (1770-1831) ve Ludwig

Von Bertalanffy (1937):Genel Sistem Teorisi:
Teori’ye Göre Sistemlerin Ortak Noktaları Şunlardır:
1.Alt sistemler olarak çeşitli öğeleri vardır.
2.Bu öğeler arasında sürekli, düzenli ve bilinçli ilişkiler
vardır.
3.Gerek bütünün gerekse öğelerin (alt-sistemlerin) dış
çevre ile ilişkisi vardır.

19
 Genel Sistem Teorisi-2
Bir sistemin sahip olması gereken temel ilkeler şunlardır:

1.İyi bir sistem, kendinden beklenen görevi en düşük maliyetle

yerine getirmelidir.
2.Gereksiz iletişimden kaçınılmalıdır.
3.Örgütlerde her bölümün kendi sorumluluklarını rasyonel ve düzenli
olarak yerine getirmesi ve amaçlardan sapmaması gerekir.
4.Hiçbir fonksiyonun maliyeti sağladığı yarardan fazla olmamalıdır.
5.Birbirine bağlı ve yardımcı fonksiyonlar konum bakımından
birbirine yakın olmalıdır.
6.Her bölümde yetki ve sorumluluk dengesi kurulmalıdır.
7.Bir sistem mümkün olduğu kadar esnek olmalıdır.
8.Yönetim basamakları olabildiğince kısa ve dar tutulmalıdır.
9.Yetki ve sorumluluklar, politika, ilke ve kurallar ilgili yöneticilere
yazılı olarak verilmelidir.
10.İyi bir sistem açık, anlaşılır, basit olmalı ve amaç bütünlüğü
taşımalıdır.
20
 Genel Sistem Teorisi-3

Sistem kuramının özellikleri şunlardır:

Ürüne verilen değer. Eğer bir örgüt değerli bir ürün ortaya
koyamıyorsa, durumu gözden geçirmek gerekir.
Örgütün fiziksel ve sosyal çevresi ile bir bütün olarak
değerlendirilmesi gerekir.
Amaçlar. Örgütün üyelerinin amaçlarını gerçekleştirmesi gerekir.
Her zaman kesin yargılardan kaçınmak gerekir.
Bu yaklaşım disiplinler arası (ekonomi, yönetim, psikoloji vb.) bir
yaklaşım içerir:
Bu kuram betimseldir. Örgütlerin yapı ve işleyişini açıklamayı
hedefler.
Örgütün çevresine uyum sağlaması gerekir.Çevreyle örgüt açık
sistemlerdir.
Eski kuramlar süreci veya yöntemi ön plana çıkarırken, bu yaklaşım
hedefleri ön plana çıkarır .
21
 3.3.3.Durumsallık Yaklaşımı
Durumsallık Yaklaşımı en kısa şekilde şöyle tanımlanabilir:
1-Organizasyonlarda tek bir en iyi yol yoktur.
2-Organizasyonda kullanılan her bir yolun etki ve verimliliği farklıdır.
3-Organizasyonun oluşturulması, içinde bulunduğu çevre koşullarına
bağlıdır.
Durumsallık Yaklaşımının ilkeleri şu şekilde özetlenebilir:
 Örgütsel sorun ve olaylar gerçekçi ve mantıksal temellere dayanan
analizlerle çözümlenmelidir. Dogmatik ve körü körüne bir genelci
görüşün savunucusu olunmamalıdır.
 Her işletmenin koşulları için özel yönetim sistem ve kuralları
geliştirmek yerine müşterek özellikleri olan işletmeler için önceden
bulunmuş genel ilke ve kuralları duruma uygun düştüğü ölçüde ayrı
yarı veya sentez yapmak suretiyle uygulamaya çalışmalıdır.

22
 3.3.4.Toplam Kalite Yönetimi-1

1920’li yıllarda Dr. Walter Shewhart, sonra W. Edward

Deming’in çalışmalarıyla “Deming Döngüsü (Planla-Yap-Geliştir-
Uygula)” veya PDSA (Plan-Do-Study-Act) döngüsünü
oluşturulmuştur.

23
 3.3.4.Toplam Kalite Yönetimi-1
Deming’e göre TKY’nin bazı ilkeleri bulunmaktadır. Bunlar:

1. Hizmet ve ürünlerinin geliştirilmesi için hedeflerde (amaçlarda)

süreklilik sağlanmalıdır.
2. Çalışmalarda geleneksel yollar bırakılıp, gelişme için yeni kalite
felsefesi benimsenmelidir.
3. Kaliteyi yakalayabilmek için bütün halinde seri kontrol ve
incelemelerde teftiş (denetim) bağımlılığına son verilmelidir.
4. Yapılan işlerin sadece parayla ödüllendirilerek ve sadece fiyatlar
temel alınarak değerlendirilmesine son verilmelidir.
5. Kalite ve üretkenliği arttırmak, böylelikle maliyetleri sürekli
düşürmek için üretim ve hizmet sistemi kesintisiz olarak geliştirilip ileri
götürülmelidir.

24
 3.3.4.Toplam Kalite Yönetimi-2
6.Mesleğin daha iyi icrası için insanları görev başında eğitme
(mesleki eğitim) anlayışı yerleştirilmelidir.
7.Liderlik tesis edilerek kuramsallaştırılmalıdır.
8.Bütün çalışanların kurum için canla başla çalışması amacıyla
korku yenilerek, kapı dışarı edilmeli ve kovulmalıdır.
9.Bölümler arası engeller kaldırılmalıdır.
10.Slogan, nasihat ve sayısal kotalar ortadan kaldırılmalıdır.
11.Çalışma standartları ve hedeflerle yönetim (iş kotaları)
ortadan kaldırılarak yerine liderlik tesis edilmelidir.
12.İnsanların (çalışanların) yaptıkları işlerden ve elde ettikleri
başarılardan gurur duymalarını engelleyen unsurlar ortadan
kaldırılmalıdır.

25
 3.3.4.Toplam Kalite Yönetimi-3

13.Çalışanların kendilerini eğiterek yenilemelerini sağlayacak

zengin ve yoğun bir program uygulanmalıdır.
14.Dönüşümü ve değişimi gerçekleştirmek için kurumdaki bütün
çalışanlar işe koşularak gerekli tedbirler alınmalıdır.

Deming’in dışındaki uzmanların görüşlerine göre TKY ilkeleri:

a) Müşteri Tatmini
b) Sürekli Gelişme (Kaizen)
c) Üst Yönetim Liderliği
d) Tüm Çalışanların Katılımı
e) Etkili Sorun Çözme
f) Sürekli Eğitim
g) Örgüt Kültürü
26
 JIT Sistemi (Just In Time: Tam
Zamanında Üretim Yaklaşımı)

 Ana temel olarak Tam Zamanında Üretim, doğru miktarda

malzemenin, doğru zamanda üretilmesi veya satın alınması olduğu
kabul edilirse, bu sistemi sadece bir materyal kontrol sistemi olarak
kabul edip yalın olarak uygulamak yanlış olacaktır.
 Çünkü Tam Zamanında Üretim, Toplam Kalite şemsiyesi altındadır.
TKY uygulanmıyorsa tam zamanında üretim sistemi de işlemeyecektir.
 Japon Kalite Kontrolü’nün “5S” kuralı şöyledir:
– SEIRI: Gereksiz şeyleri ortadan kaldır.
– SEITON: Her şeyi yerine koy.
– SEISO: İyi çevre düzeni.
– SEIKETSU: Standartlaşma.
– SHITSUKE: Disiplin.

27
 4. YÖNETİCİ YETERLİKLERİ
Okul Yöneticilerinden beklenen yeterlikleri üç grupta toplamak
mümkündür. Bunlar:
 4.1. Teknik Yeterlikler: Teknik yeterlik, öğretim yöntem ve teknikleri,
süreçleri ve işlemleri konusunda uzmanlığı gerektirir.
 4.2. İnsancıl Yeterlikler: İnsancıl yeterlikler, birey ve grupları
anlama ve güdüleme yeterlikleri olarak da kabul edilebilir.
 4.3. Kavramsal Yeterlikler: Okul yöneticisinin okulu bulunduğu
toplum içinde, eğitim sistemi içerisinde ve evrensel ölçüler içerisinde
görebilme; okulu bütünleyen tüm parçaları karşılıklı etkileşim
içerisinde görebilme, eğitim alanındaki kuramsal gelişmeleri
izleyebilme, kavrayabilme ve karşılaştığı örgün eğitim durumlarını bu
kuramsal ve kavramsal bakış açısı ile değerlendirebilme yeteneğidir.

28
 4. YÖNETİCİ YETERLİKLERİ-2
4.4.Etkili Yöneticiler:
Etkili bir yönetici olabilmek için elde edilmesi gereken beş zihin
alışkanlık vardır. Bunlar:
 1. Etkin yöneticiler, zamanlarının nereye harcandığını bilirler.
 2. Etkin yöneticiler, kendilerine somut hedefler koyarlar.
 3. Etkin yöneticiler, sahip oldukları güçlere dayalı olarak çalışırlar.
 4. Etkin yöneticiler daha yüksek bir performansın olağanüstü
sonuçlar vereceği birkaç büyük alan üzerinde konsantre olurlar.
Kendilerine öncelikler koyar ve önceliğe ilişkin aldıkları kararları
korurlar.
 5. Etkin yöneticiler, nihayetinde etkili kararlar almak durumunda
olan kişilerdir.

29
 5.YÖNETİM SÜREÇLERİ
Fayol’a göre yönetim süreçleri aşağıdaki şekilde
sıralanmaktadır:
 Planlama: Geleceğin araştırılması, işleyiş planının
hazırlanması için yapılan işlerdir.
 Örgütleme: Örgütün insan ve madde kaynaklarının
amacı gerçekleştirecek şekilde düzenlenmesi,
yapılandırılmasıdır.
 Emir Verme: İşgörenlere işlerini yaptırmadır.
 Eşgüdümleme: Örgütteki tüm etkinlikleri bütünleştirme,
birbirleriyle ilişkilendirmedir.
 Kontrol Etme: Her şeyin önceden belirlenmiş esaslara
uyumlu olarak yapılmasını sağlamaktır.
30
 5.YÖNETİM SÜREÇLERİ
Gullick’e göre yönetim, şu süreçlerden oluşmaktadır
 Planlama: Belirlenmiş amacın gerçekleştirilmesi için yapılması gereken
işlerin, izlenecek yolların ve kullanılacak yöntemin ayrıntılı bir biçimde
hazırlanmasıdır.
 Örgütleme: Belirlenmiş hedefi gerçekleştirmek için kurumdaki yetki ve
sorumluluk yapısının belirlenmesi, aynı doğrultuda alt birimlerin
düzenlenmesi, tanımlanması ve eşgüdümlenmesidir.
 Personel Alma: Personel ile ilgili işe alma, eğitme ve uygun çalışma
koşullarını sağlama gibi işlerdir.
 Yöneltme: Verilen kararları belirli emirlere dönüştürme ve örgüte liderlik
hizmetini sunmak için yapılan işlerdir.
 Koordinasyon: Kurumda yapılan işlerin birbirleri ile ilişkilendirilmesidir.
 Bilgi Verme: Yöneticinin, kayıtlar, araştırma ve denetleme yolu ile üstlerini
haberdar etmesi, olup bitenlerden haberdar olması ve astlarını haberdar
etmesi için yaptığı işlerdir.
 Bütçeleme: Mali planlama, muhasebe ve kontrol biçiminde yapılan işlerdir.

31