‫رو ﯾﮑ ﺮ د ﻫ ﺎ ﺑﻪ ﻣ ﻌﻤ ﺎ ر ی ﺑ ﻮ ﻣﯽ د ر ﻧ ﻈ ﺮ ﯾﻪ ﭘ ﺮ دا ز ی ﻣ ﺪ ر ن ﻣ ﻌﻤ ﺎ ر ی‬

‫ﭘﺪﯾﺪآورﻧﺪه )ﻫﺎ( ‪ :‬ﻧﺎر ی ﻗﻤﯽ‪ ،‬ﻣﺴﻌﻮد؛ داﻣﯿﺎر‪ ،‬ﺳﺠﺎد‬

‫ﻫﻨﺮ و ﻣﻌﻤﺎر ی ‪ ::‬ﻧﺸﺮ ﯾﻪ ﻣﻌﻤﺎر ی اﻗﻠﯿﻢ ﮔﺮم و ﺧﺸﮏ ‪ ::‬ﭘﺎ ﺰ و زﻣﺴﺘﺎن ‪ - 1391‬ﺷﻤﺎره ‪3‬‬
‫ﺻﻔﺤﺎت ‪ :‬از ‪ 79‬ﺗﺎ ‪96‬‬
‫آدرس ﺛﺎﺑﺖ ‪https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1062043 :‬‬

‫ﺗﺎر ﯾﺦ داﻧﻠﻮد ‪1402/07/09 :‬‬

‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﮐﺎﻣﭙﯿﻮﺗﺮ ی ﻋﻠﻮم اﺳـﻼﻣﯽ )ﻧﻮر( ﺟﻬﺖ اراﺋﮥ ﻣﺠﻼت ﻋﺮﺿﻪ ﺷﺪه در ﭘﺎﯾﮕﺎه‪ ،‬ﻣﺠﻮز ﻻزم را از ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻣﺠﻼت‪ ،‬درﯾﺎﻓﺖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس ﻫﻤﻪ ﺣﻘﻮق‬
‫ﻣـﺎدی ﺑﺮآﻣـﺪه از ورود اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻘﺎﻻت‪ ،‬ﻣﺠﻼت و ﺗﺄﻟﯿﻔﺎت ﻣﻮﺟﻮد در ﭘﺎﯾﮕـﺎه‪ ،‬ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ "ﻣﺮﮐﺰ ﻧﻮر" ﻣﯽ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻧﺸـﺮ و ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻘﺎﻻت در ﻗﺎﻟﺐ ﻧﻮﺷـﺘﺎر و‬
‫ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮐﺎﻏـﺬی و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت دﯾﺠﯿﺘـﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺣﺎﺻﻞ و ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ از اﯾﻦ ﭘﺎﯾﮕﺎه ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻧﯿﺎزﻣﻨـﺪ ﮐﺴﺐ ﻣﺠﻮز ﻻزم‪ ،‬از ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻣﺠﻼت و ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت‬
‫ﮐﺎﻣﭙﯿﻮﺗﺮ ی ﻋﻠﻮم اﺳﻼﻣﯽ )ﻧﻮر( ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﺗﺨﻠﻒ از آن ﻣﻮﺟﺐ ﭘﯿﮕﺮد ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﮐﺴﺐ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺻﻔﺤﻪ ﻗﻮاﻧﯿﻦ و ﻣﻘﺮرات اﺳﺘﻔﺎده از ﭘﺎﯾﮕﺎه ﻣﺠﻼت‬
‫ﺗﺨﺼﺼﯽ ﻧﻮر ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻓﺮﻣﺎﺋﯿﺪ‪.‬‬

‫‪www.noormags.ir‬‬
 ‫ﻣ ﻘﺎﻻت ﻣﺮﺗﺒ ﻂ‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﺎﺛﯿﺮات ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ در ﻣﻌﻤﺎر ی ﺑﻮﻣﯽ اﯾﺮان از ﻣﻨﻈﺮ ﭘﺎﯾﺪار ی‬
‫ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻣﺪرﻧﯿﺘﻪ ﺑﺮ ﻣﻌﻤﺎر ی ﺑﻮﻣﯽ؛ ﺑﺎ ﻧﮕﺎﻫﯽ ﮐﻮﺗﺎه ﺑﻪ روﺳﺘﺎﻫﺎی ﻏﺮب اﯾﺮان‬
‫ارزش ﻫﺎی ﻣﻌﻤﺎر ی ﺑﻮﻣﯽ اﯾﺮاﻧﯽ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ روﯾﮑﺮد ﻣﻌﻤﺎر ی ﭘﺎﯾﺪار‬
‫روﯾﮑﺮدی ﻧﻮ ﺑﻪ ﻣﻌﻤﺎر ی ﺑﻮﻣﯽ در راﺑﻄﻪ ی ﺳﺎﺧﺘﺎر ی آن ﺑﺎ ﻣﻌﻤﺎر ی ﭘﺎﯾﺪار‬
‫در ﯾﭽﻪ ای ﺑﻪ ﺑﺎغ اﯾﺮاﻧﯽ؛ اﻫﻤﯿﺖ ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺎی ﭼﻨﺪﺟﺎﻧﺒﻪ در ﺑﺎغ اﯾﺮاﻧﯽ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﻄﺒﯿﻘﯽ ﻣﻔﻬﻮم ﻓﻀﺎ در ﻣﻌﻤﺎر ی ﺑﻮﻣﯽ و ﻣﻌﻤﺎر ی ﻣﺪرن‬
‫ﺗﺠﻠﯽ ﻣﻔﻬﻮم ﺣﺮﮐﺖ در ﻣﻌﻤﺎر ی ﻣﻌﺎﺻﺮ اﯾﺮان‬
‫اراﺋﻪ روش ﻫﺎی ﻣﻨﺎﺳﺐ در اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺑﻮم آورد‬
‫ﺑﻬﺴﺎز ی ﺑﺎﻓﺖ ﺑﺎارزش روﺳﺘﺎﯾﯽ؛ ﻓﺮاﯾﻨﺪی از ذﻫﻨﯿﺖ ﺗﺎ ﻋﯿﻨﯿﺖ‬
‫ﺗﺄﻣﻠﯽ در ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺑﻮم آورد روﺳﺘﺎ‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ و ﺑﺎزﺑﯿﻨﯽ ﺟﺎﯾﮕﺎه اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﻌﻤﺎر ی در ﻋﺼﺮ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺷﺪن ﺑﺎ ﺗﺎﮐﯿﺪ ﺑﺮ ﺣﻮزه‬
‫اﻧﺪﯾﺸﯿﺪﮔﯽ زﻣﯿﻨﻪ ﮔﺮای اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ ﻋﻨﺎﺻﺮ رﻣﺎﻧﺘﯿﮏ در ادﺑﯿﺎت و ﻣﻌﻤﺎر ی‬
‫ﻋ ﻨ ﺎو ﯾﻦ ﻣ ﺸ ﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻓﻀﺎی ﻣﻌﻤﺎر ی ﻣﺪرن در وﺳﻌﺖﺑﺨﺸﯿﺪن ﺑﻪ داﻣﻨﮥ آﮔﺎﻫﯽ ﻧﺎﻇﺮ و ر ﯾﺸﻪﯾﺎﺑﯽ آن در ﻧﻈﺮ ﯾﮥ ﺗﻦ‪-‬آﮔﺎه ﻣﺮﻟﻮﭘﻮﻧﺘﯽ‬
‫ﺟﻠﺴﻪ ﻧﻈﺮ ﯾﻪ ﭘﺮداز ی؛ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮع‪ :‬آﺳﯿﺐﺷﻨﺎﺳﯽ ﻣﻘّﺮرات ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻣﺪﻧﯽ در ﺣﻘﻮق اﯾﺮان‬
‫ﻣﺪل ﺑﺮﻧﺎﻣﻪر ﯾﺰ ی ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﯽ« ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻣﺪل روش ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﺟﻬﺖ ﻧﻈﺮ ﯾﻪ ﭘﺮداز ی ﭘﯿﺸـﺮﻓﺖ اﺳـﻼﻣﯽ اﯾـﺮاﻧﯽ در اﻧﺪﯾﺸﻪ‬
‫آﯾﺖ اﷲ ﺧﺎﻣﻨﻪای‬
‫روﯾﮑﺮد ﻃﺮاﺣﯽ‪-‬ﻣﺒﻨﺎ ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﻫﻮﺷﻤﻨﺪاﻧﻪ اﻧﺮژ ی در ﻧﻈﺮ ﯾﻪ ﻣﻌﻤﺎر ی ﺳﺮآﻣﺪ‬
‫اﻟﺰاﻣﺎت و ﺿﺮورت ﻫﺎی ﻫﺴﺘﯽ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻧﻈﺮ ﯾﻪ ﭘﺮداز ی ﺑﻮﻣﯽ در ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬
‫ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺷﺨﺼﯿﺖ ﭘﺮداز ی زن در ﺳﻪ درام ﻣﺪرن ) اﺗﻮﺑﻮﺳﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻫﻮس‪ ،‬ﺟﻦ زدﮔﺎن و آن ﻫﺎ زﻧﺪه اﻧﺪ( از ﻧﻈﺮ ﺳﯿﻤﻮن‬
‫دوﺑﻮار‬
‫ﻧﺤﻮه ﮐﺎرﺑﺮد ﻧﻈﺮ ﯾﻪ ﻣﯿﺪان ﺑﻮردﯾﻮ در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻌﻤﺎر ی ﻣﺪرن اﯾﺮان )ﮔﻔﺘﺎر در ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ ﻫﻨﺮ ﭘﯽﯾﺮ ﺑﻮردﯾﻮ(‬
‫ﺑﻪ ﺟﺎی ﻣﻘﺪﻣﻪ‪ :‬ﮐﺮﺳﯽ ﻫﺎی ﻧﻈﺮ ﯾﻪ ﭘﺮداز ی در داﻧﺸﮕﺎه‬
‫ﻣﺪل ﻻﮐﺎﺗﻮش‪ -‬ﮐﻮﻫﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻣﺪﻟﯽ روش ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﺟﻬﺖ ﻧﻈﺮ ﯾﻪ ﭘﺮداز ی در ﻣﺪﯾﺮ ﯾﺖ اﺳﻼﻣﯽ‬
‫ﺿﺮورت ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺒﺎﻧﯽ دﯾﻨﯽ در ﻧﻘﺪ ﻧﻈﺮ ﯾﻪ ﻫﺎی ﻣﺸﺎوره و روان درﻣﺎﻧﯽ و ﻃﺮاﺣﯽ اﻟﮕﻮﻫﺎی ﺑﻮﻣﯽ‬

‫‪www.noormags.ir‬‬
‫‪79‬‬
‫ﻧﺸﺮﻳﻪ ﺷﻬﺮ و ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ ‪ .‬ﺷﻤﺎره ‪ . 3‬ﭘﺎﻳﻴﺰ و زﻣﺴﺘﺎن ‪1391‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫روﻳﻜﺮدﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ در ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازي ﻣﺪرن ﻣﻌﻤﺎري‬

‫‪2‬‬
‫ﻣﺴﻌﻮد ﻧﺎري ﻗﻤﻲ*‪ ،1‬ﺳﺠﺎد داﻣﻴﺎر‬
‫‪-1‬داﻧﺸﺠﻮي دﻛﺘﺮي ﻣﻌﻤﺎري‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﻳﺮان ‪‬‬
‫‪-2‬داﻧﺸﺠﻮي دﻛﺘﺮي ﻣﻌﻤﺎري‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان و ﻋﻀﻮ ﻫﻴﺄت ﻋﻠﻤﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﭘﻴﺎم ﻧﻮر اﻳﻼم‪ ،‬اﻳﻼم‪ ،‬اﻳﺮان ‪‬‬
‫)ﺗﺎرﻳﺦ درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻘﺎﻟﻪ‪ ،1391/08/17 :‬ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺬﻳﺮش ﻧﻬﺎﺋﻲ‪(1392/04/02 :‬‬

‫ﭼﻜﻴﺪه‬
‫ﻧﮕــﺎه ﺗﺤﻠﻴﻠــﻲ ﺑــﻪ ﻣﻌﻤــﺎري ﺑــﻮﻣﻲ ﻣﺤﺼــﻮل ﻳــﻚ روﻧــﺪ ﺗﻜــﺎﻣﻠﻲ ﺗــﺎرﻳﺨﻲ ﻧﻴﺴــﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜــﻪ ﻧﺸــﺎن از ﻧﻴــﺎزي دارد ﻛــﻪ‬
‫ﺑــﺮﺧﻼف ﻃﺒﻴﻌــﺖ ﺧــﻮد‪ ‬ﻣﻌﻤــﺎري ﺑــﻮﻣﻲ ﻛــﻪ ﻓﺎﻗــﺪ ادﻋــﺎي ﺗﺌﻮرﻳــﻚ اﺳــﺖ‪ ،‬در درﺟــﻪ اول در ﺣــﻮزة ذﻫﻨــﻲ و ﻧﻈــﺮي‬
‫ﺷــﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘــﻪ اﺳــﺖ‪ .‬اﻳــﻦ ﻧﻴــﺎز ﺗﺌﻮرﻳــﻚ‪ ،‬ﻛــﻪ ﭘــﺲ از دوران رﻧﺴــﺎﻧﺲ ﺧــﻮد را آﺷــﻜﺎر ﻣــﻲﻛﻨــﺪ‪ ،‬وﺟــﻮه ﻣﺨﺘﻠﻔــﻲ‬
‫دارد ﻛــﻪ اﻧﻄﺒــﺎق آن ﺑــﺎ ﺑﺮﺧــﻲ وﻳﮋﮔــﻲﻫــﺎ در ﻣﻌﻤــﺎري ﺑــﻮﻣﻲ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳــﻪ ﭘــﺮدازان و ﺳــﭙﺲ ﻣﻌﻤــﺎران را ﺑــﻪ ﺳــﻮي اﻳــﻦ‬
‫ﻧﻮع از ﻣﻌﻤـﺎري ﺟﻠـﺐ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ وﻳﮋﮔـﻲﻫـﺎ و ﻧـﻮع ﺑﻬـﺮه ﺑـﺮداري ﻧﻈﺮﻳـﻪ ﭘﺮدازاﻧـﻪ و ﺳـﭙﺲ ﻋﻤﻠـﻲ از آنﻫـﺎ ﻛـﻪ‬
‫در ﺣـﺪود ‪ 5‬ﻗـﺮن اﺧﻴـﺮ‪ ،‬ﻣـﻮرد ارﺟـﺎع ﺗﺌﻮرﻳـﻚ ﺑـﻮده اﺳــﺖ‪ ،‬ﺳـﺎﺧﺘﺎر اﻳـﻦ ﻧﻮﺷـﺘﺎر را ﺗﺸـﻜﻴﻞ ﻣـﻲدﻫـﺪ‪ .‬دﺳـﺘﻪﺑﻨــﺪي‬
‫ﺳــﻪﮔﺎﻧــﻪاي ﻛــﻪ اﻳﻨﺠــﺎ ﻣــﻮرد اﺳــﺘﻔﺎده ﻗــﺮار ﻣــﻲﮔﻴــﺮد‪ ،‬ﺑﺮاﺳــﺎس ﻣﻘﻴــﺎس ﺑﻬــﺮهﺑــﺮداي از ﻛﻴﻔﻴــﺎت ﻣﻌﻤــﺎري ﺑــﻮﻣﻲ در‬
‫ﻧﻈــﺮ و ﻋﻤــﻞ ﻣﻌﻤﺎراﻧــﻪ در دوران ﻧﻈﺮﻳــﻪﭘــﺮدازي ﻣﻌﻤــﺎري ﺑﻌــﺪ از رﻧﺴــﺎﻧﺲ اﺳــﺖ؛ اﺻــﺎﻟﺖ ﻣﺒــﺪﺋﻲ‪ ،‬ارﺟــﺎﻋﻲ اﺳــﺖ‬
‫ﺑــﻪ ﻛﻴﻔﻴــﺖﻫــﺎي ﻣﻌﻤــﺎري ﺑــﻮﻣﻲ ﺑﺮﻣﺒﻨــﺎي ﻓــﺮض ﺑــﺪوي و اﺻــﻴﻞ ﺑــﻮدن آن ﻛــﻪ آن را ﻧﻘﻄــﻪاي ﺑــﺮاي ﺣﺮﻛــﺖ ﻛــﻪ‬
‫ﺑﺎزﮔﺸــﺘﻲ در آن ﻧﻴﺴــﺖ‪ ،‬ﻣــﻮرد ﻧﻈــﺮ ﻗــﺮار ﻣــﻲدﻫﻨــﺪ‪ .‬اﺻــﺎﻟﺖ اﻟﮕــﻮﻳﻲ در آن ﺳــﻮي ﻃﻴــﻒ و در ﻗﻄــﺐ ﻣﻘﺎﺑــﻞ‪،‬‬
‫ارﺟــﺎﻋﻲ ﺗﻘﻠﻴــﺪي )ﺑﺼــﻮرت ﻛﻠــﻲ ﻳــﺎ ﺟﺰﺋــﻲ( ﺑــﻪ ﻣﻌﻤــﺎري ﺑــﻮﻣﻲ اﺳــﺖ ﻛــﻪ »ﻋﻴﻨﻴــﺖ« آن را واﺟــﺪ ارزش در ﻫﻤــﻪ‬
‫زﻣ ـﺎنﻫــﺎ ﻳــﺎ دﺳــﺘﻜﻢ ﺗــﺎ دوران ﺣﺎﺿــﺮ ﻣــﻲداﻧــﺪ‪ .‬دﺳــﺘﻪ ﺳــﻮم ـ اﺻــﺎﻟﺖ ﻣــﺪﻟﻲ ـ ﺑــﻪ آن ارﺟﺎﻋــﺎﺗﻲ ﻣــﻲﭘــﺮدازد ﻛــﻪ‬
‫ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ را ﺑﺼـﻮرت ﻋﻴﻨـﻲ ﻗﺎﺑـﻞ ﺗـﺪاوم ﻧﻤـﻲداﻧـﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ در آن اﺻـﻮل ﻳـﺎ ﺟﻨﻮﺗﺎﻳـﭗﻫـﺎﻳﻲ را ﺷﻨﺎﺳـﺎﻳﻲ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻳـﺎ ﺑﺎﻳـﺪ ﺑـﻪ زﺑـﺎن ﻣﻌﺎﺻـﺮ ﺗﺮﺟﻤـﻪ و ﻣـﻮرد اﺳـﺘﻔﺎده واﻗـﻊ ﺷـﻮد‪ .‬ﺑـﺎ اﻳـﻦ وﺻـﻒ‪ ،‬ﺑﺎﻳـﺪ ﺗﻮﺟـﻪ ﻛـﺮد ﻛـﻪ در‬
‫اﻳـﻦ ﺑﺮرﺳــﻲ‪ ،‬آن روﻳﻜﺮدﻫـﺎي ﻧﻈــﺮي و ﻋﻤﻠــﻲ ﻣـﻮرد اﺷــﺎرهاﻧـﺪ ﻛــﻪ ﻣﻌﻤــﺎري ﺑـﻮﻣﻲ را ﻧــﻪ ﺑﺨـﺎﻃﺮ ﺣﻔﺎﻇــﺖ از آن ﻳــﺎ‬
‫اﻣﻜــﺎنﭘــﺬﻳﺮ ﺳــﺎﺧﺘﻦ ﺗــﺪاوم آن‪ ،‬ﺑﻠﻜــﻪ ﺑــﻪ ﻋﻨــﻮان وﺳــﻴﻠﻪاي ﺑــﺮاي اﻣــﺮي دﻳﮕــﺮ در ﻣﻌﻤــﺎري‪ ،‬ﻣــﻮرد اﺳــﺘﻔﺎده ﻗــﺮار‬
‫دادهاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻛﻠﻴﺪ واژهﻫﺎ‪ :‬ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ‪ ،‬اﺻﺎﻟﺖ ﻣﺒﺪﺋﻲ‪ ،‬اﺻﺎﻟﺖ اﻟﮕﻮﻳﻲ‪ ،‬اﺻﺎﻟﺖ ﻣﺪﻟﻲ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭘﺮدازي ﻣﺪ‪.‬‬

‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪Email:msnarighomi@ut.ac.ir‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪Email:s_damyar@ut.ac.ir‬‬ ‫‪‬‬

‫‪www.noormags.ir‬‬
 ‫‪80‬‬
‫‪ ‬ﻧﺸﺮﻳﻪ ﺷﻬﺮ و ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ ‪ .‬ﺷﻤﺎره ‪ . 3‬ﭘﺎﻳﻴﺰ و زﻣﺴﺘﺎن ‪1391‬‬

‫ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ ﻋﺮﺿﻪ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬اﻛﻨﻮن ﺑﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺒﺤﺚ از ﻣﻌﻤﺎري ﻧﻴـﺰ از دورة ﻣـﺬﻛﻮر ﻣﻄـﺮح‬
‫ﮔﺮدﻳﺪه‪ ،‬ﻧﻴﺎز اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي اداﻣـﺔ اﻳـﻦ راه و ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت‬
‫ﺑﺎ ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ و ﺑﺎ اﻧﺴﺠﺎم و ﻧﻈﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺗﺤﻠﻴـﻞ‬
‫و ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻈﺮﻳـﻪﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﻣـﺮﺗﺒﻂ ﺑـﺎ آن ﭘﺮداﺧﺘـﻪ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﺑﺮرﺳـﻲ اراﻳـﻪ ﺷـﺪه در اﻳﻨﺠـﺎ‪ ،‬روﻳﻜـﺮد‬
‫ﻣﺰﺑﻮر را در روﻧﺪي ﺗﺎرﻳﺨﻲ و در ﺳﻪ ﻣﻘﻴـﺎس ﻣﺨﺘﻠـﻒ‬
‫)ﻣﺒﺪأ‪ ،‬اﻟﮕﻮ و ﻣﺪل‪ ،‬ﻛـﻪ ﺷـﺮح آن در ذﻳـﻞ ﻫـﺮ ﻋﻨـﻮان‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ(‪ ،‬ﭘـﻲﻣـﻲﮔﻴـﺮد و در ﺟﺴـﺘﺠﻮي آن اﺳـﺖ‬
‫ﻛﻪ زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﻳﻦ ارﺟﺎع را در ﮔـﺮاﻳﺶﻫـﺎي‬
‫ﻣـــﺪرن ﺗﺌـــﻮري ﻣﻌﻤـــﺎري )ﺑـــﻪ ﻣﻌﻨـــﻲ ﻧﻈﺮﻳـــﻪﻫـــﺎي‬
‫ﻏﻴﺮﻛﻼﺳﻴﻚ ﺑﻌﺪ از رﻧﺴﺎﻧﺲ( ﺗﺒﻴﻴﻦ و ﺑﻪ ﺷﻜﻠﻲ ﺳـﺎﻣﺎن‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻮﻣﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﺎص‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ از ﺳﺮﺷـﺖ و ﻃﺒﻴﻌـﺖ‬
‫ﺳﻮاﻻت ﺗﺤﻘﻴﻖ‪:‬‬
‫‪ -‬ﭼﺮا در دوران ﻣﺪرﻧﻴﺘﻪ ﺑﺮﻏﻢ داﻋﻴﺔ ﻧـﻮﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬ارﺟـﺎع‬
‫ﺑﻪ ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ در ﻗﺮﻳﺐ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮﻳﻪﭘـﺮدازيﻫـﺎ‬
‫وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ؟‬
‫‪ -‬اﻳﻦ ارﺟﺎﻋﺎت ﭼـﻪ وﺟـﻮﻫﻲ از ﻣﻌﻤـﺎري ﺑـﻮﻣﻲ را در‬
‫ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ؟ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮان اﻳـﻦ روﻳﻜﺮدﻫـﺎ را‬
‫دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي ﻛﺮد؟‬
‫‪ -‬آﻳﺎ اﻳﻦ روﻳﻜﺮدﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ را ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان اﻣـﺮي‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺪاوم ﻣﻄﺮح ﻛﺮده اﺳﺖ ﻳﺎ اﻣﺮي ﺻﺮﻓﺎً اﺑﺘـﺪاﻳﻲ‬
‫ﻳﺎ ﺗﺎرﻳﺨﻲ؟‬
‫ﻧﻴﺰ در ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ و آراء ﻓﻼﺳـﻔﻪ و ﻣﻌﻤـﺎران و ﻫﻨﺮﻣﻨـﺪان‬
‫زﻣﻴﻨﺔ روﻳﻜﺮد ﺗﺌﻮرﻳﻚ ﺑﻪ ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ‬
‫در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ »ارﺟﺎع« در ﻣﻌﻤـﺎري ﺑـﻮﻣﻲ‪ ،‬ﻧﻮﻋـﺎً ﺑـﻪ‬
‫اﺻــﻮل ﻓــﺮا ﻣﻌﻤــﺎري و ﻣــﺎوراﻳﻲ اﺳــﺖ‪» ،‬ارﺟــﺎع« ﺑــﻪ‬
‫ﻣﻌﻤــﺎري ﺑــﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺑﺎزﮔﺸــﺘﻲ اﺳــﺖ ﺑــﻪ ﻛﺎﻟﺒــﺪي ﻛــﻪ آن‬
‫ارﺟﺎﻋﺎت ﭘﻴﺸﻴﻦ در آن ﻧﻬﻔﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و اﻳـﻦ اﻣـﺮ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻌﻨــﻲ آن اﺳــﺖ ﻛــﻪ اﻳــﻦ ﻣﻌﻤــﺎري داراي ﺷــﻴﻮهاي‬
‫ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه و ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﺮاي ﻧﻬﻔﺘﻦ ﺑﺮﺧﻲ رواﺑﻂ )ﻣﻌﻤﺎري‬
‫ﺑﺎ اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺑﺎ ﻃﺒﻴﻌﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ‪ (...‬ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫در ادﺑﻴـﺎت ﻣﻌﻤــﺎري واژهﻫــﺎي ﻣﺘﻔــﺎوﺗﻲ در ﺟﻬــﺖ‬
‫ﺑﻴﺎن ﺷﻴﻮهاي از زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣـﻲﺷـﻮد ﻛـﻪ از‬
‫ﺑﺴﺘﺮ ﺳﻨﺘﻲ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪاﻧﺪ و اﻣﺮوزه ﻛﻤﺘـﺮ ﺑـﻪ ﭼﺸـﻢ ﻣـﻲ‪-‬‬
‫ﺧﻮرﻧﺪ‪ .‬ﻋﻨﻮانﻫﺎﻳﻲ ﭼـﻮن ﻣﻌﻤـﺎري ﺑـﻮﻣﻲ‪ ،‬ارﮔﺎﻧﻴـﻚ‪،‬‬
‫ﺳﻨﺘﻲ‪ ،‬ﻣﺮدﻣﻲ‪ ،‬ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻓُﻠﻜﻠُﺮ‪ ،‬روﺳﺘﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺧﻮد ﺟـﻮش‪،‬‬
‫ﮔﻤﻨﺎم‪ ،‬ﻏﻴﺮ رﺳـﻤﻲ‪ ،‬ﻏﻴـﺮ ﺳـﺎزﻣﺎﻧﻲ و ﺑﺮﺧـﻲ دﻳﮕـﺮ در‬
‫ﺟﻬﺖ ﺑﻴﺎن اﻳﻦ ﻧﻮع زﻧﺪﮔﻲ ذﻛﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﭘﺎول اﻟﻴﻮر‪ 1‬از‬
‫ﻧﺨﺴــﺘﻴﻦ ﭘﮋﻫﺸــﮕﺮاﻧﻲ اﺳــﺖ ﻛــﻪ در راﺑﻄــﻪ ﺑــﺎ ﺗﻌﺮﻳــﻒ‬
‫ﻣﻌﻤــﺎري ﺑــﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺑﺮرﺳــﻲ روﻳﻜﺮدﻫــﺎي واﺑﺴــﺘﻪ ﺑــﻪ آن‪،‬‬
‫ﺗﺒﻴﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﻌﻤﺎري و ﻣﺸـﺎﺑﻪ آنﻫـﺎ ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ ﺑﺴـﻴﺎر‬
‫ﻧﻤــﻮده اﺳــﺖ‪ .‬واژة ‪ vernacular‬ﻧﻴــﺰ ﺗﻮﺳــﻂ اﻟﻴــﻮر از‬
‫ﺣﻮزة زﺑﺎن ﺷﻨﺎﺳﻲ وام ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ )ﻧﻮرﻣﺤﻤـﺪي‪،‬‬
‫‪ (16 :1388‬و اﻳﻦ ﻃـﻮر ﺗﻌﺮﻳـﻒ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ :‬ﻣﻌﻤـﺎري‬
‫اﻧﺴﺎن و ﻣﺤﻴﻂ ﺑﺮآﻣﺪه اﺳﺖ و ﺗﻮﺳﻂ ﺧـﻮد ﻣـﺮدم ﺑﺮﭘـﺎ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ‪ ،‬ﻣﻌﻤﺎري‬
‫ﻣــﺮدم و ﻣﻌﻤــﺎري ﺗﻮﺳــﻂ ﻣــﺮدم اﺳــﺖ ﻧــﻪ ﺑــﺮاي ﻣــﺮدم‬
‫)‪.(Oliver, 2003: 15‬‬
‫ﺣﺪود ﻧﻴﻢ ﻗﺮن اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻣﻌﻤـﺎري ﺑـﻮﻣﻲ )از ﺳـﺎل‬
‫‪ 1965‬ﻛﻪ از ﺳﻮي ﺑﺮﻧﺎرد رودوﻓﺴﻜﻲ و ﺑﻪ ﻣﺪد ﻋﻜﺲ‪-‬‬
‫ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﺗﻤﺎم ﻧﻘﺎط دﻧﻴﺎ ﺗﻬﻴﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد و در ﻧﻤﺎﻳﺸﮕﺎه‬
‫»ﻣﻌﻤﺎري ﺑﺪون ﻣﻌﻤﺎر« اراﺋﻪ ﮔﺮدﻳﺪ(‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان ﺑﺨﺸـﻲ‬
‫از ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻧﻈﺮي و ﺟﺰﺋﻲ از ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻣﻌﻤـﺎري‬
‫ﻣﻄﺮح اﺳﺖ )ﺑﺎﻧﻲ ﻣﺴﻌﻮد‪ .(120 :1386 ،‬اﻣﺎ ﭘﻴﺶ از آن‬
‫ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﻣﻨﺸﺄ و ﻣﺒﺪأ زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴـﺎﻧﻲ و ﺑﺎزﮔﺸـﺖ ﺑـﻪ‬
‫رﻳﺸﻪﻫﺎ و اﺻﺎﻟﺖ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻮده اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﺳﺎﺧﺘﺎرﮔﺮاﻳﺎن در ﺣﻮزه ﻣﻌﻤـﺎري ﺑـﻪ دﻧﺒـﺎل‬
‫دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻓـﺮم ﻫـﺎي ﺑﻨﻴـﺎدﻳﻦ‪ ،‬اﺷـﻜﺎل و ﺳـﺎﺧﺘﺎرﻫﺎﻳﻲ‬
‫ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻃﺒﻴﻌـﺖ و ﺗﻤـﺎم ﺗـﺎرﻳﺦ ﻣﻌﻤـﺎري را ﺷـﻜﻞ‬
‫داده ﺑﺎﺷــﺪ )اﻧﺼــﺎري‪ (51 :1383 ،‬و ﻳــﺎ ﭘﻴــﺮوان ﻣﻜﺘــﺐ‬
‫ﻣﺪرن ﺑـﺎ ﮔـﺮاﻳﺶﻫـﺎﻳﻲ ﻫﻤﭽـﻮن ﻃﺒﻴﻌـﺖ ﮔﺮاﻳـﻲ و ﻳـﺎ‬
‫ﻣﻌﻤﺎري ارﮔﺎﻧﻴـﻚ ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ ﻧـﻮﻋﻲ روﻳﻜـﺮد ﺧـﻮد را ﺑـﻪ‬

‫‪www.noormags.ir‬‬
‫‪81‬‬
‫روﻳﻜﺮدﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ در‬
‫‪‬ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازي ﻣﺪرن ﻣﻌﻤﺎري‬

‫ﭘﺎﻻدﻳﻮ ﻛﺘﺎبﻫﺎي ﻧﻈﺮي در ﺑﺎب ﻣﻌﻤﺎري ﻧﮕﺎﺷـﺘﻪاﻧـﺪ‪،‬‬
‫اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازي‪ ،‬اﺻﺎﻟﺖ ﻣﺤﺼـﻮل ﺗﺠﺮﺑـﺔ ﺑﺸـﺮ را در‬
‫دوراﻧﻲ ﻛﻪ اوج ﻣﺮاﺣـﻞ ﺗـﺎرﻳﺨﻲ ﻃـﻲ ﺷـﺪه ﻣﺤﺴـﻮب‬
‫ﻣﻲﺷﺪه ـ روم ﺑﺎﺳـﺘﺎن ـ ﺑﻄـﻮر ﺿـﻤﻨﻲ ﻳـﺎ ﺻـﺮﻳﺢ ﻣـﻲ‪-‬‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ و ﺳـﭙﺲ »ﻧﻈﺮﻳـﻪ« را ـ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻳـﻚ رواﻳـﺖ‬
‫ﺳﺎﻣﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ از ﻣﻮﺿﻮع ـ در اداﻣـﺔ آن ﻃـﺮح ﻣـﻲﻛـﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ در دوراﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺗـﻮان آن را آﻏـﺎز ﻣﺪرﻧﻴﺘـﻪ‬
‫داﻧﺴﺖ )ﻋﺼﺮ روﺷﻨﮕﺮي(‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻮﺿـﻮﻋﻲ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺘﻜﻲ ﺑﻪ اﺳﺘﺪﻻل ذﻫﻨﻲ‪ ،‬ﻃﺮح ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫در ﺣﻮزة ﻣﻌﻤﺎري اﻳﻦ اﻣـﺮ ﺑـﻪ ﺷـﻜﻠﻲ ﺗﻨـﺎﻗﺾآﻣﻴـﺰ‬
‫دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد؛ ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻦ روﻳﻜﺮد »ﻧﻮﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ« ﺑـﺎ ارﺟـﺎع‬
‫ﺑــﻪ ﻛﻬﻨــﻪﺗــﺮﻳﻦ ﻣﻴــﺮاث ﺑﺸــﺮي‪ ،‬ﭘــﻲرﻳﺨﺘــﻪ ﻣــﻲﺷــﻮد و‬
‫ﻣﻌﻤــﺎري ﺑــﻮﻣﻲ‪ ،‬ﻧﺨﺴــﺘﻴﻦ ﺑــﺎر‪ ،‬ﻧــﻪ در ﺷــﻜﻞ ﻋﻴﻨــﻲ و‬
‫ﺻﻮرت واﻗﻊ ﺧـﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻳـﻚ ﻣﺒـﺪأ ﺑـﺮاي‬
‫ﺗﺌﻮريﺳﺎزي‪ ،‬ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭘﺮدازان ﺣﻮزه ﻣﻌﻤﺎري‬
‫واﻗﻊ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫‪‬‬
‫اﻳــﻦرو ﺣﺘــﻲ در دوران رﻧﺴــﺎﻧﺲ ﻛــﻪ اﻓــﺮادي ﭼــﻮن‬
‫ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ در ذات ﺧﻮد ﺑﺎ ﻓﻘﺪان ﻧﻈﺮﻳـﻪ ﻫﻤـﺮاه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻴﭻ ﻓﺮد ﻗﺒﻴﻠـﻪاي ﻳـﺎ روﺳـﺘﺎﻳﻲ در ﻗـﺮون ﭘﻴﺸـﻴﻦ‬
‫ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺖ ﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺮﻳﺎت و اﺻـﻮل ﻣـﺪون‪،‬‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﺣﺘﻲ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻃﺮح اوﻟﻴﺔ ﭘﻴﺶ از ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻧﻴﺰ رﺟﻮع‬
‫ﻧﻤﻲﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻳـﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ ﻣﻌﻤـﺎري ﺑـﻮﻣﻲ ﻧـﻮﻋﻲ‬
‫ﻣﻌﻤــﺎري اﺟﺘﻤــﺎﻋﻲ ﺑــﺎ اﺻــﻮل ﻧﻬﻔﺘــﻪ در ﻧﺎﺧﻮدآﮔــﺎه‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕــﻲ ﺟﺎﻣﻌــﻪ اﺳــﺖ و ﺑــﻪ ﻫﻤــﻴﻦ دﻟﻴــﻞ ﻧﻴــﺰ در ﺳــﻴﺮ‬
‫ﺗﻜﺎﻣﻠﻲ ﻣﻌﻤـﺎري‪ ،‬ﺗـﺎ ﭘـﻴﺶ از دوران ﺟـﺪاﻳﻲ ﻣﻔﻬـﻮﻣﻲ‬
‫ﺗﺌﻮري از ﻛﺎر ﻋﻤﻠﻲ )ﻛﻪ ﻣـﺎﻟﮕﺮﻳﻮ آن را ﺑـﻪ ﭘﺎﺳـﻜﺎل و‬
‫ﻗـﺮن ‪ 17‬ارﺟـﺎع ﻣـﻲدﻫـﺪ ـ ‪،(Mallgrave, 2005: xv‬‬
‫ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ ﻳﻚ »ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﺔ« ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن‬
‫ﺑﻪ ﭘﻠﻪﻫﺎي ﺑﻌﺪي ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﮔﺬﺷﺘﻦ‬
‫از آن‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﺑﺼﺮاﺣﺖ ﻣﻮرد ارﺟﺎع ﻧﺒﻮده اﺳﺖ؛ ﻳﻌﻨـﻲ‬
‫ﻣﻌﻤــﺎري ﺳــﻨّﺘﻲ )ﺑــﻪ ﻋﻨــﻮان ﻣﺮﺣﻠــﻪ ﺗــﺎرﻳﺨﻲ ﭘــﺲ از‬
‫ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ( ﺑﺎ ارﺟﺎع ﺑﻪ آن ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷـﺪه اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻠﻜﻪ اﺻﻮل ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ودﻳﻌﻪاي‬
‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه در ﺧﻮد ﺣﻤﻞ ﻣﻲﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬از‬

‫ﻣﻌﻤﺎري‬ ‫ﻃﺮاﺣﻲ‬
‫‪‬ﺑﻮﻣﻲ‬ ‫‪‬اﻣﺮوز‬

‫آﻣﻮﺧﺘﻦ از ﻃﺮﻳﻖ »ﻛﭙﻲ ﻛﺮدن« ‪‬‬

‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ‪ ،‬ﻣـﺪلﻫـﺎ‪،‬‬ ‫اﺻــــــﻮل و‬

‫ﻧﻈﺮﻳــﻪﻫــﺎ و ﺳــﺎﻳﺮ‬ ‫ﻣﻜـــــﺎﻧﻴﺰم‪-‬‬
‫ﻣﻌﻤﺎري‬ ‫ﻣــﻮارد ﺣﺎﺻــﻞ از‬ ‫ﻃﺮاﺣﻲ‬
‫ﻫـﺎي ﺗﻌﻤـﻴﻢ‬
‫‪‬ﺑﻮﻣﻲ‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت رﻓﺘـﺎر ـ‬ ‫‪‬اﻣﺮوز‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ‬
‫ﻣﺤﻴﻂ‬

‫آﻣﻮﺧﺘﻦ از ﻃﺮﻳﻖ »ﺗﺤﻠﻴﻞ« ‪‬‬

‫ﺗﺼﻮﻳﺮ‪ -1‬ﺗﻔﺎوت ﻧﮕﺎه اﻟﮕﻮﻳﻲ و ﻣﺪﻟﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ )‪(source: Rappoport, 2006‬‬

‫اﺻﺎﻟﺖ ﻣﺒﺪﺋﻲ ‪‬‬

‫ﺑﺮاي اداﻣﺔ راه ﺗﺠﺮﺑﻲ ﺑﺸﺮ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪ .‬رﺟـﻮع ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﻌﻤﺎري و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ زﻧﺪﮔﻲ ﺑـﻮﻣﻲ‪ ،‬ﻳـﻚ ﻧﻘﻄـﻪ‬
‫ﻣﺒﺪأ در ﻧﻈﺮﻳﻪﺳﺎزي‪ ،‬وﺳﻴﻠﻪاي اﺳـﺖ ﺑـﺮاي اﻧﺸـﻌﺎب از‬ ‫آﻏﺎز ﺑﺮاي اﻧﺴـﺎن‪ ،‬دﻳـﺪه ﻣـﻲﺷـﻮد ﻛـﻪ ﺑـﻮﻳﮋه روﻳﻜـﺮد‬
‫وﺿﻌﻴﺖ ﻣﻮﺟﻮد و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺴﻴﺮ ﺟﺪﻳﺪ اﺳﺖ و اﻳﻦ دﻗﻴﻘـﺎً‬ ‫ﻋﻠﻤﻲﮔﺮا و داروﻳﻨﻴﺴﻢ‪ ،‬اﻳﻦ رﺟﻮع ﺑﻪ ﻣﺒﺪأ ﺗﺼـﻮري را‬

‫‪www.noormags.ir‬‬
 ‫‪82‬‬
‫‪ ‬ﻧﺸﺮﻳﻪ ﺷﻬﺮ و ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ ‪ .‬ﺷﻤﺎره ‪ . 3‬ﭘﺎﻳﻴﺰ و زﻣﺴﺘﺎن ‪1391‬‬

‫ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ آﺛﺎر ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ آن ﻫﻢ ﺑـﺮاي‬ ‫ﻫﻤﺎن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ارﺟـﺎع ﺗﺌﻮرﻳـﻚ ﺑـﻪ‬
‫اروﭘﺎﻳﻴﺎن ارزش واﻻﻳﻲ دارد و رﻳﺸﺔ آﺛﺎر رﻣﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ‬ ‫ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ رخ ﻣﻲدﻫﺪ‪» .‬ﻧﻮﺷﺘﺎري در ﺑﺎب ﻣﻌﻤﺎري«‬
‫اﻳﻨﺤـــﺎل رﺟـــﻮع ﺑـــﻪ ﻳﻮﻧـــﺎن ﻧﻴـــﺰ ﻣﺤﺘـــﻮي »ﺗﻘﻠﻴـــﺪ« و‬ ‫را ﻟﻮژﻳﻪ در ﺟﻮي در ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﻪ ﻧﮕﺎرش در ﻣﻲآورد ﻛﻪ‬
‫»اﺛﺮﭘﺬﻳﺮي« اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻮﺷﺘﺎر ﻟﻮژﻳـﻪ در اﻳـﻦ ﻓﻀـﺎ‪ ،‬اﮔﺮﭼـﻪ‬ ‫»ﻣﻠــﻲ ﮔﺮاﻳــﻲ« ﻓﺮاﻧﺴــﻮيﻫــﺎ و ﻣﻴــﻞ آﻧــﺎن ﺑــﻪ اﺳــﺘﻘﻼل‬
‫رﺟﻮﻋﻲ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﺒﺪﺋﻲ ﺑﺴﻴﺎر دورﺗـﺮ از ﻳﻮﻧـﺎن‪ ،‬اﻣـﺎ در‬ ‫ﺗﺌﻮرﻳــﻚ از اﻳﺘﺎﻟﻴــﺎ ﻛــﻪ وارث اﻣﭙﺮاﺗــﻮري رم )اﻟﮕــﻮي‬
‫دل ﺧــﻮد‪ ،‬اﻳــﻦ ﺗﺼــﻮر را ﻣــﻲﭘــﺮورد ﻛــﻪ اﻧﺴــﺎن ﻗــﺮن‬ ‫ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ ﻏﺮﺑﻲﻫﺎ( اﺳﺖ‪ ،‬آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺳـﺎزيﻫـﺎي‬
‫ﻫﻔﺪﻫﻢ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻤﺎري را »از اول« و ﺑﺪون ﻧﻴـﺎز ﺑـﻪ‬ ‫ﺟﺪﻳﺪ در ﺣﻮزه ﻫﻨﺮ و ﻣﻌﻤﺎري ﻣﺘﻤﺎﻳـﻞ ﻛـﺮده اﺳـﺖ و‬
‫ﺗﻘﻠﻴﺪ آﻏﺎز ﻛﻨﺪ و »ﻛﻠﺒﻪ« ﻣﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﻧﻘﻄـﻪ ﺷـﺮوع ﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬ ‫اﺻﻮﻻً ﺗﺄﺳﻴﺲ آﻛـﺎدﻣﻲ ﺳـﻠﻄﻨﺘﻲ ﭘـﺎرﻳﺲ را در ﻫﻤـﻴﻦ‬
‫اﻳﻦ اﺻﻞ‪ ،‬ﺑﻌـﺪﻫﺎ در ﻣﻌﻤـﺎري ﻧﺌﻮﻛﻼﺳﻴﺴﻴﺴـﻢ و ﺑـﻮﻳﮋه‬ ‫راﺳــﺘﺎ داﻧﺴــﺘﻪاﻧــﺪ )‪ .(Mallgrave, 2005‬در آﻛــﺎدﻣﻲ‪،‬‬
‫ﻼ ﺟﺎ ﻣﻲاﻓﺘﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ‪ ،‬ﻛﺎﻣ ً‬ ‫اﺑﺘﺪا ﺑﺮﺧﻼف ﺷﻴﻮه رﻧﺴﺎﻧﺴﻲ‪ ،‬اﻟﮕﻮﺑﺮداري از رم‪ ،‬ﺟﺎي‬

‫ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﻓﻀﺎي ﻣﺴﻜﻮﻧﻲ‬ ‫ﻣﺴﻜﻦ اﻧﺴﺎن ﺑﺪوي =‬
‫ﭘﺨﺖ و ﭘﺰ‬
‫ﻣﻨﻔﺮد و ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﺑﺎ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎﻳﻲ ﻓﺎﻗﺪ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي‬
‫ﻛﺎرﻫﺎي ﺧﺎﻧﮕﻲ‬
‫ﺧﻮاﺑﻴﺪن‬
‫اﻳﻦ ﺻﻮرت اﻣﺮوز در ﺷﻜﻞ ﻓﻀﺎي زﻧﺪﮔﻲ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺎ‬
‫ﺧﻮردن و اﺳﺘﺮاﺣﺖ‬
‫آﺷﭙﺰﺧﺎﻧﺔ ﺑﺎز ﺑﻪ ﺑﻘﺎي ﺧﻮد اداﻣﻪ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬‬
‫‪‬ﺑﭽﻪداري‬

‫ﻣﺴﻜﻦ ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ ﺷﺪة ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻃﺒﻘﺔ ﺣﺎﻛﻢ‬

‫‪‬ﻋﻤﻠﻜﺮدﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي‬ ‫‪‬ﻋﻤﻠﻜﺮدﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬ ‫‪‬ﻋﻤﻠﻜﺮدﻫﺎي ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻚ‬ ‫‪‬ﻓﻀﺎي ﻓﺮزﻧﺪان‬

‫‪‬آﺷﭙﺰﺧﺎﻧﻪ‬ ‫‪‬ﻧﺎﻫﺎرﺧﻮري‬ ‫‪‬اﺗﺎقﺧﻮابﻫﺎ‬ ‫‪‬اﺗﺎقﻓﺮزﻧﺪان‬

‫‪‬اﻧﺒﺎر ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ‬ ‫‪‬ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ‬ ‫‪‬ﺣﻤﺎم‬ ‫‪‬ﺳﺎﻳﺮ‬

‫‪‬اﺗﺎق ﺧﺪﻣﺘﻜﺎر‬ ‫‪‬اﺗﺎق آﻗﺎي ﺧﺎﻧﻪ‬ ‫‪‬ﺳﺎﻳﺮ‬

‫اﺗﺎق رﺧﺘﺸﻮﻳﻲ‬ ‫‪‬اﺗﺎق ﺧﺎﻧﻢ ﺧﺎﻧﻪ‬

‫‪‬ﺳﺎﻳﺮ‬ ‫‪‬اﺗﺎق ﻧﺸﻴﻤﻦ‬

‫‪‬اﺗﺎق ﭘﺬﻳﺮاﻳﻲ‬

‫‪‬ﺳﺎﻳﺮ‬

‫اﻗﺎﻣﺘﮕﺎه ﻃﺒﻘﻪ ﭘﺮوﻟﺘﺎرﻳﺎ‬

‫)ﻣﺴﻜﻦ ﻃﺒﻘﻪاي ﻛﻪ ﺑﺎ ﺣﺪاﻗﻞﻫﺎ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ(‬
‫‪‬‬ ‫ﻳﻚ اﺗﺎق ﺑﺎ وﺳﺎﻳﻞ ﭘﺨﺖ و ﭘﺰ ﻳﺎ ﻫﻤﺎن‬ ‫‪‬ﻓﻀﺎي ﺧﻮاب‬
‫‪‬ﻓﻀﺎي زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻨﺪرج در آﺷﭙﺰﺧﺎﻧﻪ‬

‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ -3‬دﻳﺎﮔﺮام ﻛﺎرل ﺗﺎﻳﮕﻪ در ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻧﺤﻮة اﻧﺤﺮاف‬

‫ﻣﺴﻜﻦ ﺑﻮرژوازي از اﻳﺪهآل ﺑﺪوي زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎن‪ :‬ﻣﺴﻜﻦ‬
‫ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺎﺳﺨﻲ ﻛﻪ در روﻧﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﺎرﻳﺦ )از‬
‫دﻳﺪ ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﺘﻲ( ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮوز ﻛﻨﺪ و ﺻﻮرت اﻳﺪهآل آن‪،‬‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ -2‬ﻛﻠﺒﺔ ﻛﺎراﻳﻴﺒﻲ ﻣﻮرد اﺳﺘﻨﺎد ﺳﻤﭙﺮ در ﻛﺘﺎب‬
‫ﻳﻚ ﻓﻀﺎي ﺧﻮاب و ﻧﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ ) ‪source: Teige,‬‬ ‫)‪ ،Der Stil (1860–3‬ﺗﻮﺟﻪ وي ﺑﻪ اﺗﺼﺎﻻت در ﺗﺌﻮري‬
‫‪.(2002‬‬ ‫ﺧﻮد‪ ،‬در اﻳﻦ ﻃﺮحﻫﺎي وي از ﻛﻠﺒﺔ ﻣﺰﺑﻮر دﻳﺪه‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬‬

‫‪www.noormags.ir‬‬
‫‪83‬‬
‫روﻳﻜﺮدﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ در‬
‫‪‬ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازي ﻣﺪرن ﻣﻌﻤﺎري‬
‫ﺑﻴﺴـــﺘﻢ و ﭘـــﺬﻳﺮش ﻓـــﻮقاﻟﻌـــﺎدهاي ﻛـــﻪ در ﻣﻴـــﺎن‬
‫آواﻧﮕﺎردﻫﺎي ﻫﻨﺮ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺷﻜﻞ اﺑﺘﺪاﻳﻲ ﺳـﻜﻮﻧﺖ‪ ،‬در‬
‫ﻗﺎﻟﺐ »ﻛﻤﻮن اوﻟﻴـﺔ« ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴـﺖﻫـﺎ‪ ،‬ﺑـﺮاي ﻣﻌﻤـﺎران و‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭘﺮدازان ﻣﺪرن )ﺑﻮﻳﮋه در اروﭘﺎ(‪ ،‬ﻣﻄﺮح ﻣـﻲﺷـﻮد‬
‫و ﺑــﻪ ﻋﻨــﻮان اﻳــﺪهآﻟــﻲ ﮔﻤﺸــﺪه در ﺗــﺎرﻳﺦ‪ ،‬دﺳــﺘﺎوﻳﺰ‬
‫اﻳﺪهﻫﺎي ﻣﺪرن ﻣﻌﻤﺎري ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺗﺸـﺮﻳﺢ ﻛـﺎﻣﻠﻲ‬
‫از اﻳﻦ ارﺟﺎع‪ ،‬در ﻛﺘﺎب »ﻣﺴﻜﻦ ﺣﺪاﻗﻞ« ﻛـﺎرل ﺗﺎﻳﮕـﻪ‬
‫آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازي‪ ،‬ﺗﻜﺜّﺮ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻣﺴـﻜﻦ‬
‫در ﺳـــﻴﺮي دﻳـــﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻲ‪ ،‬ﻣﺤﺼـــﻮل ﻧﻀـــﺞ ﻣﺎﻟﻜﻴـــﺖ‬
‫ﺧﺼﻮﺻﻲ داﻧﺴﺘﻪ ﻣﻲﺷـﻮد ﻛـﻪ در ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﺑـﻮرژوازي‬
‫اروﭘﺎ )ﺑﺎﻷﺧﺺ ﺑﺎروك( ﺑﻪ اوج رﺳﻴﺪه اﺳﺖ و ﻓﻀـﺎي‬
‫زﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬از ﻓﻀﺎي ﭼﻨﺪﻋﻤﻠﻜﺮدي در »ﭼﺎدر« ﻛـﻪ ﻧﻤـﺎد‬
‫ﻓﻀﺎي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ زﻧﺪﮔﻲ داﻧﺴﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑـﻪ ﺗﺨﺼـﻴﺺ‪-‬‬
‫ﻫﺎي ﺟـﺰء ﻧﮕﺮاﻧـﻪ ﻓﻀـﺎﻳﻲ در ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻣﺰﺑـﻮر رﺳـﻴﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻧﮕﺎه‪ ،‬روﻧﺪ ﺟﺒﺮي ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﻛـﻪ در ﻧﻬﺎﻳـﺖ‬
‫ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ اﺷـﺘﺮاﻛﻲ را )ﻫﻤـﺎن اﻟﮕـﻮي‬
‫زﻧﺪﮔﻲ اﻳـﺪهآل ﭼـﺎدر ﺑـﻮﻣﻲ و ﻧـﻪ ﻓـﺮم آن(‪ ،‬در ﺧـﻮد‬
‫دارد‪ ،‬در دوراﻧﻲ ﻣﻴﺎﻧﻲ و در ﻳﻚ ﻧﻘﻄﻪ ﻋﻄﻒ ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪،‬‬
‫ﺑﻪ »ﻣﺴﻜﻦ ﺣﺪ‪‬اﻗﻞ« ﻣﺪرﻧﻴﺴﺘﻲ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ آﻧﺘﻲﺗﺰ ﻧﻬﻔﺘﻪ‬
‫در ﺗــﺰ ﻛﺎﻟﺒــﺪ ﻣﻌﻤــﺎري ﺑــﻮرژوازي اﺳــﺖ‪ :‬ﺧﺎﻧــﻪﻫــﺎي‬
‫ﻛﺎرﮔﺮي ﻗـﺮن ﻧـﻮزده و اواﻳـﻞ ﻗـﺮن ‪ 20‬ﻛـﻪ ﺑـﺎ ﻓﻀـﺎي‬
‫ﺣﺪاﻗﻠﻲ ﺧﻮد‪ ،‬ﻧﺎﺑﻮدي ﺑﻨﻴﺎن ﺳﻨّﺘﻲ ﺧﺎﻧﻮاده را ﺑـﻪ ﻫﻤـﺮاه‬
‫دارد و اﻳــﻦ ﻳﻌﻨــﻲ ﻣــﺮگ ﺳــﺮﻣﺎﻳﻪداري و ﺗﻮﻟــﺪ ﺟﺎﻣﻌــﺔ‬
‫آرﻣﺎﻧﻲ ﭘﺮوﻟﺘﺎرﻳﺎ )‪ ،Teige, 2002‬ﻓﺼﻞ ﻧﺨﺴـﺖ(؛ اﻳـﻦ‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﺘﻲ ﺗﺎﻳﮕﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﻤﻮداري ﻛﻪ ﻣﺒﺪأ ﻣﻌﻤﺎري‬
‫را ﭼﺎدر ﺑﻮﻣﻲ ﻳﺎ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻣﻲﺷﻤﺮد ﻛﻪ ﺗﻤـﺎم اﻣـﻮر‬
‫زﻧﺪﮔﻲ در آن در ﻳﻚ ﻓﻀﺎ ﺟﺮﻳﺎن دارد‪ ،‬آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد‬
‫)ﺗﺼﻮﻳﺮ‪.(3‬‬
‫در آﻏﺎز دوران ﭘﺴﺖ ﻣﺪرن‪ ،‬اﻳﻦ رﺟﻮع ﻣﺠـﺪد ﺑـﻪ‬
‫اﻟﮕﻮي ﺳﻜﻮﻧﺖ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺮاي ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺗﺌﻮري‪ ،‬ﻳﻜـﻲ از‬
‫ﺷﻴﻮهﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺮاي ﻓﺎﺻـﻠﻪ ﮔـﺮﻓﺘﻦ از ﻣﺪرﻧﻴﺴـﻢ‬
‫اﺗﺨﺎذ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎر در دو ﻗﻄﺐ ﻛﺎﻣﻼ ًﻣﺘﻀﺎد ﻗﺎﺑـﻞ‬
‫رؤﻳﺖ اﺳﺖ‪ :‬ﻋﻠﻢﮔﺮاﻳﺎن در ﻣﻌﻤـﺎري و ﺣـﺲﮔﺮاﻳـﺎن‪.‬‬
‫ﭘﺪﻳﺪارﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛـﻪ در اﻳـﻦ دوران وارد ﻋﺮﺻـﺔ ﺗﺌـﻮري‬
‫‪www.noormags.ir‬‬
‫ارﺟﺎع ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺪوي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳـﻚ ﻧﻘﻄـﻪ آﻏـﺎز‬
‫اﻳـﺪهآل ـ اﻣـﺮي ﻛـﻪ ﻣﺤﺼـﻮل ﻃﺒﻴﻌـﻲﮔﺮاﻳـﻲ ﻓﻼﺳـﻔﺔ‬
‫دوران اﻧﻘــﻼب ﻓﺮاﻧﺴــﻪ )روﺳــﻮ و ﻧﻮﻳﺴــﻨﺪﮔﺎن داﻳــﺮة‬
‫اﻟﻤﻌﺎرف( و ﺗﻘﺎﺑﻞ آنﻫﺎ ﺑﺎ ﻛﻠﻴﺴﺎ اﺳﺖ )ﻣﺜﻼ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ‬
‫ﺑﻪ ﻟﻴﺪﻣﺎن‪(1387 ،‬ــ در ﻧﻈﺮﻳـﺔ ﭘـﺮدازيﻫـﺎي ﻣﻨﺘﻬـﻲ ﺑـﻪ‬
‫ﺟﻨــﺒﺶ ﻣــﺪرن ﻧﻴــﺰ ﻧﻘــﺶ ﻣﻬﻤــﻲ دارد‪ .‬در ﻧﺨﺴــﺘﻴﻦ‬
‫ﭼﺮﺧﺶﻫﺎي اﺻﻠﻲ ﺑـﻪ ﺳـﻮي ﻣﺪرﻧﻴﺴـﻢ ﻣﻌﻤـﺎري و در‬
‫ﻧﻴﻤﻪ ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ‪ ،‬ﺳﻤﭙﺮ ـ ﻛـﻪ در ﺣـﻮزه آﻟﻤـﺎﻧﻲ زﺑـﺎن‬
‫ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ‪ ،‬ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ ﻛﻠﻴﺪي ﺑﺸﻤﺎر ﻣﻲرود و ﻣﺜﻼً اﺻﻞ‬
‫ﭘﻮﺷﺶ وي در ﻛﺎر آدوﻟﻒ ﻟﻮس ﺗﺄﺛﻴﺮ اﺳﺎﺳـﻲ داﺷـﺖ‬
‫)ﻧﮕـﺎه ﻛﻨﻴــﺪ ﺑــﻪ ‪(Frampton, 1980: 94‬ــ در ﻛﺘــﺎب‬
‫»دﺳــﺘﻴﻞ‪ «2‬ﺧــﻮد‪ ،‬ﺑــﻪ ﺑﺤــﺚ ﻣﻌﻤــﺎريﻫــﺎي آﻏــﺎزﻳﻦ و‬
‫ﺳﻴﺮﺗﻜﺎﻣﻠﻲ ﻣﻌﻤﺎري ﻣﻲﭘﺮدازد؛ اﻣﺎ اﻳـﻦ ﺑـﺎر وي ﺑﺠـﺎي‬
‫رﺟﻮع ﺑﻪ ﻓﺮمﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﭘﺪﻳﺪآورﻧﺪة ﻓـﺮم و ﺑـﺎﻻﺧﺺ‬
‫ذﻫـﻦ و ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ اﻧﺴـﺎﻧﻲ اﺷـﺎره دارد؛ او ﺑﺠـﺎي ارﺟـﺎع‬
‫ﻓﺮﻣﻲ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻛﻠﺒﻪ اوﻟﻴﺔ ﻓﺮﺿﻲ ﻳﺎ ﻏﺎر و ﭼﺎدر )ﭼﻨﺎنﻛﻪ‬
‫ﮔﻮاﺗﻤﻪ دوﻛﻮﺋﻴﻨﺴـﻲ ﻣﻄـﺮح ﻛـﺮد ـ ﮔـﺮوت و واﻧـﮓ‪،‬‬
‫‪ ،(1384‬ﻳﻚ ﻛﻠﺒـﺔ ﺑـﻮﻣﻲ واﻗﻌـﻲ ـ ﻛﻠﺒـﻪ ﺑـﻮﻣﻲ ﺟﺰاﻳـﺮ‬
‫ﻛﺎراﻳﻴﺐ ـ را در ﻛﺘﺎب ﺧﻮد ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ و ﻋﻨﺎﺻـﺮ‬
‫ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﺔ ﭘﺪﻳﺪآورﻧﺪة ﻣﻌﻤﺎري )ﺗﻮده‪ ،‬آﺗﺸﺪان‪ ،‬ﺣﺼﺎر‬
‫و ﺳــﺎزة ﺑﺮﭘﺎدارﻧــﺪه( ﺧــﻮد را در آن ﻣﻄــﺮح ﻣــﻲﻛﻨــﺪ‬
‫)‪ .(Hvattum, 2006‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬در دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﺗﻜﺎﻣﻞ ﺗﺪرﻳﺠﻲ و رﺷﺪ ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻚ را ﻳﻚ اﺻﻞ ﻋﻠﻤﻲ‬
‫و ارزش ﻣــﻲﺷــﻤﺮد‪ ،‬دﻳــﺪﮔﺎه ﺳــﻤﭙﺮ ﻛــﻪ اﺻــﺎﻟﺖ را از‬
‫ﻓﺮمﻫﺎي ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ در ﻃﻲ ﺗـﺎرﻳﺦ ﺑـﻪ ﺳـﻤﺖ ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ‬
‫)ﻣﺮاﺳﻢ زﻧـﺪﮔﻲ( اﻧﺴـﺎن ﻣﺘﻮﺟـﻪ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪ ،‬اﻳـﻦ اﻣﻜـﺎن‬
‫ﺗﺌﻮرﻳﻚ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲآوردﻛﻪ ﻓﺮمﻫﺎي ﺑﻲﺳﺎﺑﻘﻪ )ﻛﻪ از‬
‫روﻧﺪ ﺗﻜﺎﻣﻠﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻴﺎﻣﺪهاﻧﺪ( ﻧﻴﺰ ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴــﺖﻫــﺎي اﻧﺴــﺎﻧﻲ ﺑﺘﻮاﻧﻨــﺪ در دﻳــﺪﮔﺎه ﻋﻠﻤــﻲ ﻧــﻮﻳﻦ‬
‫ﻣﻄﺮح ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻤﻮﻧﺔ دﻳﮕﺮي از اﻳﻦ اﺳﺘﻔﺎدة ﺗﺌﻮرﻳـﻚ از ﻣﻌﻤـﺎري‬
‫ﺑـــﻮﻣﻲ ﺑـــﺮاي ﺗﻮﺟﻴـــﻪ ﻣﺪرﻧﻴﺴـــﻢ‪ ،‬در ﮔـــﺮاﻳﺶﻫـــﺎي‬
‫ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴــﺘﻲ ﻣﺪرﻧﻴﺴــﺖﻫــﺎ ﺟﻠــﻮهﮔــﺮ ﻣــﻲﺷــﻮد‪ .‬ﺑــﺎ‬
‫اوجﮔﻴﺮي ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﻢ در اواﺧﺮ ﻗﺮن ﻧﻮزده و اواﻳﻞ ﻗﺮن‬

‫‪ ‬ﻧﺸﺮﻳﻪ ﺷﻬﺮ و ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ ‪ .‬ﺷﻤﺎره ‪ . 3‬ﭘﺎﻳﻴﺰ و زﻣﺴﺘﺎن ‪1391‬‬
‫اﻳﻦ ﺑﺤﺚ ﺗﺌﻮرﻳﻚ را ﻓﺮاﺗﺮ از »ﭘﻨﺎﻫﮕﺎه« )ﺑﺎ ﻫﻤﺔ وﺳﻌﺖ‬
‫ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﺷﻼر از آن اﻓﺎده ﻛﺮده( ﻣﻲﺑﺮد؛ اﻣﺎ ﻫﻤـﻮ‬
‫)ﺑﺮﻏﻢ اﺻﺮاري ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﺪم ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻣﻴﺎن ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ‬
‫و ﻣﻮﻧﻮﻣﻨﺘﺎل دارد و ﺳﺨﺖ ﺑـﺎ راﭘـﺎﭘﻮرت در اﻳـﻦ زﻣﻴﻨـﻪ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺳﺖ( وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﺑﺤـﺚ ﭘﺪﻳﺪارﺷﻨﺎﺳـﻲ ﺳـﻜﻮﻧﺖ‬
‫وارد ﻣــﻲﺷــﻮد‪ ،‬ﺑــﺎز ﻫــﻢ ﻧﺨﺴــﺘﻴﻦ ارﺟــﺎعﻫــﺎي وي ﺑــﻪ‬
‫ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ اﺳﺖ و آن را ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺮوع ﺣﺮﻛـﺖ ﻗـﺮار‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ )ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ ﻣﺜـﺎلﻫـﺎ در ‪Norberg‬‬
‫‪ Schulz, 1976‬و ﻧﻴﺰ ﺷﻮﻟﺰ‪.(1381 ،‬‬
‫ﮔﺮاﻳﺶﻫﺎي ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬رواﻧﺸﻨﺎﺳـﻲ ﻓﻀـﺎ و ﻋﻠـﻮم‬
‫رﻓﺘﺎري‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑـﻪ ﺟـﺎ اﻓﺘـﺎدﮔﻲ داروﻳﻨﻴﺴـﻢ درﻋﻠـﻮم‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻲ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺗﺒﻴﻴﻦﻫﺎﻳﻲ ﻛـﻪ ﻇـﺎﻫﺮ ﻋﻠﻤـﻲ ﻣﺴـﺘﺤﻜﻤﻲ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﭼﺎر ﺑﺎﻳـﺪ ﺑﺴـﺮاغ اﺷـﻜﺎل اوﻟﻴـﻪ زﻧـﺪﮔﻲ‬
‫ﻛﺎﻟﺒﺪي ﺑﺸﺮ ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ و ﺻﺤﺖ ﺗﺌﻮريﻫﺎي ﺧـﻮد را در‬
‫ﻣﻮرد آنﻫﺎ اﺛﺒﺎت ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻌﺪ از آن ﺑﺘﻮاﻧﻨـﺪ آن را‬
‫در دوره ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺗﻌﻤﻴﻢ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺗﻼشﻫﺎي اﻓـﺮادي ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
‫ﺟﻨﻜﺰ و ﺑﺮادﺑﻨﺖ ﺑـﺮاي ﺗﻄﺒﻴـﻖ اﻟﮕﻮﻫـﺎي زﺑـﺎنﺷﻨﺎﺳـﺎﻧﺔ‬
‫ادراك ﻣﻌﻨﺎ ﺑﺮ ﻣﻌﻤﺎري و رﺟﻮع آﻧﺎن ﺑـﻪ آراء اوﻣﺒﺮﺗـﻮ‬
‫اﻛﻮ و ﭼﺎﻣﺴﻜﻲ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ارﺟﺎﻋﺎت ﺑـﻮﻣﻲ ﻣﻄـﺮح در آن‬
‫ﻧﻈﺮﻳﺎت را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻘﻄﻪ آﻏﺎز در ﺑـﺮ دارد ﻛـﻪ ﻣﺒﻨـﺎﻳﻲ‬
‫ﻧﻈﺮي را ﺑﺮاي ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﮔﺮاﻳﻲ ﭘﺴﺖﻣـﺪرن در ﻣﻌﻤـﺎري‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪ .‬از دﻳـﺪ آﻟﺪوروﺳ‪‬ـﻲ ﻛـﻪ از ﭘﻴﺸـﮕﺎﻣﺎن‬
‫ﭘﺴــﺖ ﻣــﺪرن ﻣﺤﺴــﻮب ﻣــﻲﺷــﻮد ﻣــﻮﻃﻦ ﻣﺼــﻨﻮع ﺑــﻪ‬
‫دﻳﺮﻳﻨﮕﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺸـﺮﻳﺖ اﺳـﺖ و ﻣﻌﺘﻘـﺪ اﺳـﺖ ﻛـﻪ در‬
‫روﺳــﺘﺎﻫﺎي ﻧﻮﺳــﻨﮕﻲ اﻧﺴــﺎن ﺑــﺮ ﭘﺎﻳــﺔ ﻧﻴﺎزﻫــﺎي ﺧــﻮد‪،‬‬
‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ دﮔﺮﮔﻮﻧﻲﻫﺎ در ﻃﺒﻴﻌﺖ را اﻧﺠﺎم داد و ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ‬
‫ﻓــﺮم و ﻧﺨﺴــﺘﻴﻦ ﮔﻮﻧــﻪﻫــﺎي ﻣﺴــﻜﻮﻧﻲ درﺣــﻴﻦ اﻳــﻦ‬
‫دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ ودﮔﺮدﻳﺴﻲ ﭘﺪﻳﺪار ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﺄﻛﻴﺪ‬
‫‪4‬‬
‫داﺷﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﺔ ﻓﺮمﻫﺎي ﻣﻌﻤـﺎري را ﻣـﻲﺗـﻮان ﺑـﻪ ﻳـﻚ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ارﺟﺎع داد‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﺔ اواﻳﻦ ارﺟـﺎع ﺑـﻪ ﻳـﻚ ﮔﻮﻧـﻪ‪،‬‬
‫ﺿﺮورﺗﻲ ﻣﻨﻄﻘﻲ در ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻃﺮاﺣـﻲ ﺑـﻮده‪ ،‬ﺑـﺪون آن‬
‫ﻧﻤﻲﺗﻮان از ﻳﻚ ﻓﺮم ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ؛ وﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺘﻲ اﺳـﺖ‬
‫ﻛﻪ در ﻫﻤﺔ ﭼﺎﻟﺶﻫﺎي ﻃﺮاﺣﻲ و ﻓﺮآوردهﻫﺎيﻣﻌﻤﺎري‬
‫ﺑــﺎ آن ﺳــﺮوﻛﺎر دارﻳــﻢ )ﭘــﺎﻛﺰاد‪.(348 -346 :1389 ،‬‬
‫‪www.noormags.ir‬‬
‫‪84‬‬
‫ﻣﻌﻤـﺎري ﻣـﻲﺷـﻮد‪ ،‬ارﺟـﺎعﻫـﺎﻳﻲ ـ ﻧـﻪ ﺗـﺎرﻳﺨﻲ ـ ﺑﻠﻜـﻪ‬
‫اﺻﺎﻟﺖ ﺟﻮﻳﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ اﺷـﻜﺎل ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ زﻧـﺪﮔﻲ و ﺣـﺎﻻت‬
‫ﺑﺪوي اﻧﺴﺎن دارد‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﺔ ﻣﺘﻘﺪم اﻳﻦ اﻣﺮ در وﺟﻪ ﺷﺎﻋﺮاﻧﺔ‬
‫ﺗﺌﻮري ﺳﻤﭙﺮ )ﻛﻪ در ﺑﺎﻻ اﺷﺎره ﺷﺪ( ﻣﻄﺮح ﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ‪ ،‬در‬
‫ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﮕﺎه ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ﻳﻮﻧﮓ ﻛﻪ‬
‫ﺑــﺎ ﺗﺄﻛﻴــﺪ ﺧــﻮد ﺑــﺮ ﺧــﺎﻃﺮه ﺟﻤﻌــﻲ‪ ،‬وﺟــﻮد اﻳــﻦﮔﻮﻧــﻪ‬
‫اﺻــﺎﻟﺖﻫــﺎ را در ﺿــﻤﻴﺮ ﻧﺎﺧﻮدآﮔــﺎه ﺑــﺮاي ﺑﺴــﻴﺎري از‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازان ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از ﻣﺴﻠﻤﺎت در ﻣﻮرد اﻧﺴﺎن ﺗﺒﺪﻳﻞ‬
‫ﻛﺮد‪ ،‬ارﺟﺎع ﺑﻪ ﻟﺤﻈﺎت ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺗﻮﻟﺪ و زﻧـﺪﮔﻲ ﻓـﺮدي‬
‫)ﻃﻔﻮﻟﻴﺖ ﻓﺮدي( و اﺷﻜﺎل ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺳﻜﻮﻧﺖ )ﻃﻔﻮﻟﻴـﺖ‬
‫اﺟﺘﻤــﺎﻋﻲ و ﻛﺎﻟﺒــﺪي( را در ﺳــﺮ ﻟﻮﺣــﻪ ﻛــﺎر ﺑﺮﺧــﻲ‬
‫ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان و ﻣﻌﻤﺎران ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬اﻧﺪﻳﺸﺔ ﻣﻜﺎﻧﻲ ﺑـﺮاي‬
‫»ﺧﻮد« ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺘﻲ ﭘﻴﺶ از ﭘﺎﻳـﺎن ﻣﺪرﻧﻴﺴـﻢ و‬
‫در اوج آن‪ ،‬ﺳﻪ ﻓﻴﻠﺴﻮف و ﻣﺘﻔﻜﺮ ﻏﻴﺮﻣﻌﻤﺎر اﻳﻦ دوران‬
‫)ﺑﻴﻦ ﻣﺪرن و ﭘﺴﺖ ﻣﺪرن( را ﺑﻪ ﺳـﺎﺧﺖ ﻛﻠﺒـﻪﻫـﺎﻳﻲ وا‬
‫ﻣــﻲدارد ﻛــﻪ اﮔﺮﭼــﻪ از اﻧﺪﻳﺸــﻪ ﻓﻴﻠﺴــﻮﻓﺎﻧﺔ ﻗــﺮن ﺑﻴﺴــﺘﻢ‬
‫ﺑﺮآﻣﺪه؛ اﻣﺎ ﺷـﺒﺎﻫﺖ ﻛـﺎﻣﻠﻲ ﺑـﺎ ﻣﻌﻤـﺎري ﺑـﻮﻣﻲ ﻣﻨـﺎﻃﻖ‬
‫ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ دارد‪ :‬ﺑﺮج ﻛﺎرل ﻳﻮﻧﮓ‪ ،‬ﻛﻠﺒﻪ ﻫﺎﻳﺪﮔﺮ و ﺧﺎﻧﻪ‬
‫وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺪوي را اﻟﻘﺎ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ؛ اﻳـﻦ‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪﮔﺮاﻳﻲ را ﺣﺘﻲ دو ﺗﻦ از ﭘﻴﺸﺮوان ﻣﻌﻤﺎري ﻣـﺪرن‬
‫ﻧﻴﺰ اﻧﺠﺎم دادهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺎﺣﺼﻞ آن دو اﺛﺮ ﺑﻮﻣﻲ و ﺑـﺪوي‬
‫از آﻟﺘــﻮ )ﻳــﻚ ﺳــﻮﻧﺎي ﻓﻨﻼﻧــﺪي ﺑــﺎ ﺗﻨــﻪﻫــﺎي ﻧﺘﺮاﺷــﻴﺪه‬
‫درﺧﺖ( و ﻳﻚ ﻛﻠﺒﻪ روﺳﺘﺎﻳﻲ از ﻟﻮﻛﻮرﺑﻮزﻳﻪ )ﻛﺎﺑﺎﻧﻮن‬
‫‪3‬‬
‫در ﻛﺎپﻣﺎرﺗﻴﻦ ( ﺑﺎ ﻇﺎﻫﺮي ﻣﺸـﺎﺑﻪ اﺳـﺖ ) & ‪Samuel‬‬
‫‪.(Menin, 2006‬‬
‫اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ رﺟﻮع ﺑﻪ اﺷﻜﺎل اوﻟﻴـﻪ و ﺑـﻮﻣﻲ ﻣﻌﻤـﺎري‬
‫ﺑﺮاي ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺑ‪‬ﻌـﺪ ﺷـﺎﻋﺮاﻧﺔ ﻣﻌﻤـﺎري ـ ﻛـﻪ ﻳـﻚ وﻳﮋﮔـﻲ‬
‫اﺳﺎﺳﻲ در ﺗﺒﻴﻴﻦﻫﺎي ﺗﺌﻮرﻳﻚ ﻣﻌﻤـﺎري ﭘـﺲ از ﻣـﺪرن‬
‫اﺳﺖ ـ در اﺛﺮ ﻣﺸﻬﻮر ﮔﺎﺳﺘﻮن ﺑﺎﺷـﻼر ـ ﺗﻐـﺰّﻻت ﻓﻀـﺎ‬
‫)ﻣﻨﺘﺸﺮه در ‪(1958‬ـ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﻪ ﻇﻬﻮر ﻣﻲرﺳـﺪ؛ ﺟـﺎﻳﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺗﺒﻴﻴﻦ وي از ﺑﺪوي ﺑﻮدن ﻣﻔﻬـﻮم»ﭘﻨﺎﻫﮕـﺎه« روﻳـﺎﻳﻲِ‬
‫اﻧﺴﺎن‪ ،‬او را ﺑﻪ ﺿـﺮورت ﺗﺠﺮﺑـﺔ ﻛﻠﺒـﺔ ﺳـﺎده روﺳـﺘﺎﻳﻲ‬
‫ﺑـــﺮاي ﻫـــﺮ ﻓﻴﻠﺴـــﻮف ﭘﺪﻳﺪارﺷـــﻨﺎس ﻣـــﻲرﺳـــﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ (Bachelard, 1994: 50‬ﺑﺎ اﻳﻦﻛـﻪ ﻧـﻮرﺑﺮگ ﺷـﻮﻟﺘﺰ‪،‬‬
‫‪85‬‬
‫روﻳﻜﺮدﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ در‬
‫‪‬ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازي ﻣﺪرن ﻣﻌﻤﺎري‬

‫ﺑﻮﻣﻲ‪ ،‬ﻣﺘﻜﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در ﻛﺘﺎب اوﻟﻴﻪاي ﻛﻪ در ﺗﺒﻴﻴﻦ‬ ‫از دﻳﮕﺮ ﻣﺜﺎلﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣـﻲﺗـﻮان در اﻳـﻦ ﺑـﺎره ذﻛـﺮ‬
‫اﻳﻦ ﺗﺌﻮري ﻣﻨﺘﺸـﺮ ﺷـﺪ‪ ،‬ﻓﺼـﻠﻲ ﺑـﻪ ﮔﻮﻧـﻪﻫـﺎي اﺑﺘـﺪاﻳﻲ‬ ‫ﻛﺮد ﻣﺪرﺳﻪ ﻣﻌﻤﺎري ﺗـﺎرﻳﺨﻲ‪-‬ﺗﻜـﺎﻣﻠﻲ ﻣﻮراﺗـﻮري در‬
‫زﻧﺪﮔﻲ و ﺗﻄﺒﻴـﻖ ﺗﺌـﻮري ﺑـﺮ آنﻫـﺎ اﺧﺘﺼـﺎص ﻳﺎﻓﺘـﻪ و‬ ‫اﻳﺘﺎﻟﻴﺎﺳﺖ ﻛﻪ از ﭘﻴـﺮوان ﻧﮕـﺮش ﺗـﺎرﻳﺨﻲ‪-‬ﺗﻜـﺎﻣﻠﻲ ﺑـﻪ‬
‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﻧﻴﺰ اذﻋﺎن دارﻧﺪ ﻛﻪ »ﻫﺮ ﺗﺌﻮري ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫ﻣﺤﻴﻂ ﻣﺼﻨﻮع و ﻣﻌﻤﺎري اﺳـﺖ و ﺣـﻞ ﺑﺤـﺮان ﻫﻮﻳـﺖ‬
‫ﺑﻪ ﺳﺮاغ ﭘﺎﻳﻪﻫﺎ ﺑﺮود« )‪ Hillier & Hanson: 176‬ﻧﮕﺎه‬ ‫ﻣﻌﻤــﺎري را در ارﺟــﺎع ﺑــﻪ ﻣﻌﻤــﺎري ﮔﺬﺷــﺘﻪ و ﺗــﺎرﻳﺦ‬
‫ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ ﻛﻪ وﻳﮋة ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ اﺳﺖ(‪.‬‬ ‫ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻨﺎﻫﺎي ﺑﻮﻣﻲ را ﻣﺮﺟﻊ اﺻﻠﻲ ﺧﻮد ﻣـﻲداﻧﻨـﺪ و‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل ﻫﻴﻠﻴﺮ و ﻫﻨﺴﻦ در ﻳﻚ ﭘﮋوﻫﺶ ﻋﻤﻠﻲ‪،‬‬ ‫در اﻳﻦ ﻧﮕﺮش ارزشﻫﺎي ﮔﻮﻧﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﺴﺘﮕﻲ ﻣﺴـﺘﻘﻴﻢ‬
‫ﭘﻼنﻫﺎي ﻫﻤﻜﻒ ﻳﻚ ﺑﻨﺎي ﺑﺪوي را ﺑـﻪ ﺷـﻜﻞ ﻧﻘﺸـﻪ‪-‬‬ ‫ﺑﻪ ﻧﺤﻮهي اﻧﺘﻘﺎل ﺗﺠﺮﺑﻴـﺎت ﮔﺬﺷـﺘﮕﺎن ﺑـﻪ ﻣﻌﻤـﺎران ﺑـﻪ‬
‫ﻫﺎي ﮔﺎﻣﺎ درآورده اﺳﺖ )ﺗﺼﻮﻳﺮ‪ .(5‬‬ ‫وﺳــﻴﻠﻪي ﺿــﻤﻴﺮ ﻧﺎﺧﻮدآﮔــﺎه دارد )ﻣﻌﻤﺎرﻳــﺎن‪.(1386 ،‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻛـﻪ در اﻳـﻦ روﻳﻜـﺮد ﻣﻌﻤـﺎري ﺑـﻮﻣﻲ از‬
‫ﻳﻚ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﺤﻠﻲ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ .‬ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺮدم ﻫﻤﺎن ﻣﺤﻞ ﺷﻜﻞ ﻣـﻲﮔﺮﻓـﺖ‪ ،‬رﺷـﺪ‬
‫ﻣﻲﻛﺮد و در روﻳﺪادﻫﺎي ﺳﺨﺖ ﻧﻴـﺰ ﺗﺤـﺖ ﺗـﺄﺛﻴﺮ ﻗـﺮار‬
‫ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ؛ اﻣﺎ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ ﻫﻤﺎن ﻣـﺮدم ﺑـﺎ ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﺑـﻮﻣﻲ‬
‫ﺳﺎزﮔﺎري ﻣﻲﻳﺎﻓﺖ )ﻫﻤﺎن‪.(182 ،‬‬
‫در وﺟﻪ ﻋﻠﻤﻲﺗﺮ ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬اﻳﻦ ﻫﻤـﺎن اﺗﻔـﺎﻗﻲ اﺳـﺖ‬
‫ﻛﻪ دﺳﺘﻜﻢ‪ ،‬در ﺑﺨﺸﻲ از ﺳﻠﺴﻠﻪ آﺛـﺎر راﭘـﺎﭘﻮرت دﻳـﺪه‬
‫در اﻳﻦ ﻧﻘﺸﻪﻫﺎ ﻫﺮ اﺗﺎق را ﺑﻪ ﺷـﻜﻞ داﻳـﺮهاي ﻧﺸـﺎن‬
‫ﻣــﻲﺷــﻮد‪ .‬وي ﺑــﺮاي ﺗﺒﻴــﻴﻦ ﻣﺎﻫﻴــﺖ ارﺗﺒــﺎﻃﻲ ﻓﻀــﺎ‪ ،‬ﺑــﻪ‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ -5‬از ﻛﺘﺎب ﻣﻨﻄﻖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻓﻀﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﻴﻠﻴﺮ و‬
‫ﻫﻨﺴﻦ‪ :‬ﭘﻼنﻫﺎي ﻫﻤﻜﻒ)ﺳﻤﺖ ﭼﭗ( ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻧﻘﺸﻪ‪-‬‬ ‫ﺑﻨﻴﺎن ﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﻌﻤﺎري رويآور ﺷﺪ ﻛـﻪ ﻣﺎﺣﺼـﻞ‬
‫ﻫﺎي ﮔﺎﻣﺎ)ﺳﻤﺖ راﺳﺖ( ﺧﻼﺻﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻘﺸﻪﻫﺎ‬ ‫آن‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ ﮔﺴﺘﺮده در زﻣﻴﻨﺔ راﺑﻄﻪ ادراك رواﻧـﻲ و‬
‫اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻫﻤﺠﻮاري ﻓﻀﺎﻫﺎ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺎ ﻛﺎﻟﺒﺪ در ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﻮﻣﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻦ »ﻋﻨﻮان« ﻋﻤﻠﻜﺮدي ﻫﺮ ﻓﻀﺎ و ﻓﻀﺎﻫﺎي ﻣﺘﻮاﻟﻲ‬
‫آن در ﻛﺘـﺎب ﻣﻔﺼـﻞ وي ـ »ﺟﻨﺒـﻪﻫـﺎي اﻧﺴـﺎﻧﻲ ﺷـﻜﻞ‬
‫ﺷﺮوع ﺷﺪه از روي ﺑﻨﺎ‪ ،‬اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻫﻤﺠﻮاري و ارزﻫﺎي‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻫﺮﻳﻚ در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﭘﻼنﻫﺎ‬
‫ﺷﻬﺮ‪ «5‬ﺑﺮاي ﺟﻮاﻣﻊ ﺷـﻬﺮي ﻣﻌﺎﺻـﺮ ﺑـﻪ ﺧـﺪﻣﺖ ﮔﺮﻓﺘـﻪ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮرﺳﻲ و ﺗﻌﺮﻳﻒ اﺳﺖ‪) .‬ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﮔﺮوت و واﻧﮓ‪،‬‬ ‫ﺷﺪ‪ .‬در ﺣـﻮزة ﻋﻠـﻮم اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‪ ،‬آﻟـﺘﻤﻦ ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ ﺗﺠﺮﺑـﺔ‬
‫‪ (1388‬‬ ‫ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ دﺳﺖ زد و ﻛﺘﺎب »ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻣﺤـﻴﻂ« ﺑـﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺖ )ﻧﮕـﺎه ﻛﻨﻴـﺪ ﺑـﻪ & ‪Altman‬‬
‫ﻣــﻲدﻫﻨــﺪ ﻛــﻪ ﺧﻄــﻮط ﻣﻨﺸــﻌﺐ از آن ﺑﻴــﺎﻧﮕﺮ ورود و‬
‫‪ .(Chemers, 1980‬در اﻳـﻦ ﻧﻤﻮﻧـﻪﻫـﺎ‪ ،‬ﺑﺤـﺚ و ﻧﻈﺮﻳـﺔ‬
‫ﺧﺮوج ﺑﻪ ﻓﻀﺎﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﺎ اﻳـﻦ ﮔﻮﻧـﻪ ﺳـﺎده ﻛـﺮدن ﻓﻀـﺎ‪،‬‬
‫ﻃﺮح ﺷﺪه ﻧﺨﺴﺖ در ﻣﻮرد ﻣﺤﻴﻂﻫـﺎي ﺑـﻮﻣﻲ ﻣﻮﺟـﻮد‬
‫اﻟﮕﻮﻫﺎﻳﻲ ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآﻳـﺪ ﻛـﻪ ﺑـﺮ اﺳـﺎس آﻧﻬـﺎ ﺑﺮﺧـﻲ از‬
‫در دوران ﻣﻌﺎﺻﺮ )در آﻓﺮﻳﻘﺎ‪ ،‬ﻧﻮاﺣﻲ ﺳﺮﺧﭙﻮﺳﺘﻲ و ‪(...‬‬
‫ﺑﺎورﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻳﻚ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﭘﻼن ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴـﺮد و ﺳـﭙﺲ ﻧﺘـﺎﻳﺞ ﺣﺎﺻـﻞ در‬
‫درﻳﺎﻓـــﺖ ﻧﻴﺴـــﺘﻨﺪ‪ ،‬آﺷـــﻜﺎر ﻣـــﻲﺷـــﻮﻧﺪ )ﮔـــﺮوت و‬
‫ﻣﻮرد ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻏﺮﺑﻲ اﻋﻤﺎل ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫واﻧﮓ‪ .(305 :1388،‬اﻳﻦ ﺗﺌﻮري در رﺟﻮع ﺑـﻪ ﻣﻌﻤـﺎري‬
‫در دﻫــﻪﻫــﺎي اﺧﻴــﺮ ﺗــﻼش ﻋﻠــﻢ ﮔﺮاﻳﺎﻧــﻪ ﻫﻴﻠﻴــﺮ‬
‫ﺑﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺑﺪﻧﺒﺎل ﻳﺎﻓﺘﻦ اﺑﺰاري اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻣﻨﺪرج ﻛﺮدن ﻫﺮ‬
‫وﻫﻤﻜﺎراﻧﺶ ﺑﺮاي ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺗﺌﻮري ﻧﺤﻮ ﻓﻀـﺎ‪ ،‬ﺑـﻴﺶ از ﻫـﺮ‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻛﻪ ﻣﻄﻠﻮب ﺗﻠﻘﻲ ﺷﻮد )ﭼﻪ ﺑﻮﻣﻲ و ﭼﻪ ﻣﺪرن(‬
‫ﭼﻴﺰ ﺑﺮ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺣﺎﺻﻞ از اﻧﻄﺒﺎق اﻳﻦ ﺗﺌﻮريﻫﺎ ﺑﺮ ﻣﻌﻤﺎري‬

‫‪www.noormags.ir‬‬

‫‪ ‬ﻧﺸﺮﻳﻪ ﺷﻬﺮ و ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ ‪ .‬ﺷﻤﺎره ‪ . 3‬ﭘﺎﻳﻴﺰ و زﻣﺴﺘﺎن ‪1391‬‬
‫ﻧﻮﺳﺘﺎﻟﮋي ﻫﻤﺮاه ﺑﺎﺷـﺪ؛ اﻣ‪‬ـﺎ از ﺳـﻮي دﻳﮕـﺮ ﺑـﺎ ﺗﺤﻮﻳـﻞ‬
‫ﻧﺎﭘــﺬﻳﺮي ﺧﻮاﺳــﺖﻫــﺎ وﻧﻴﺎزﻫــﺎي اﻧﺴــﺎﻧﻲ در ﺑﺮﺧــﻲ‬
‫دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﭘﻴﻮﻧﺪ دارد‪ .‬اﻳﻦ ﻧﮕﺎه اﻟﮕﻮﻳﻲ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از آن‬
‫ﻛﻪ وﺟﻪ ﺗﺌﻮرﻳﻚ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬واﻗﻴﻌﺘـﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ در‬
‫ﺟﻬــﺎن ﺧــﺎرج وﺟــﻮد دارد و اﺷــﻜﺎل ﺑــﻮﻣﻲ ﺳــﺎﺧﺖ‪،‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﺎن در ﻧﻘﺎط ﺑﺴﻴﺎري از ﺟﻬﺎن ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد )ﻣﺜﻼً‬
‫ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ‪(Rappoport, 2006‬؛ ﺑﻌﻼوه در ﻣﻘﺎﺑﻠـﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﺑﺤﺮان ﻛﻤﺒﻮد ﻣﺴﻜﻦ در ﺟﻮاﻣـﻊ ﻓﻘﻴﺮﺗـﺮ‪ ،‬راهﺣـﻞﻫـﺎي‬
‫ﺑﻮﻣﻲ ﺑﺪﻟﻴﻞ ﺳﺎدﮔﻲ‪ ،‬ارزان ﺑﻮدن و اﻣﻜﺎن اﺟﺮا ﺑﺪﺳـﺖ‬
‫ﺧﻮد ﻣﺮدم‪ ،‬ﻫﻤﻮاره ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﮔﺰﻳﻨﻪ ﻣﻄﺮح ﻫﺴـﺘﻨﺪ‬
‫و اﻳﻦ اﻣﺮ در ﻣﻮاﻗﻊ ﻓﺎﺟﻌﻪﻫﺎي ﻣﺤﻴﻄﻲ‪ ،‬ﻣﻌﻤـﺎري ﺑـﻮﻣﻲ‬
‫را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان راهﺣﻠﻲ ﻣﻬﻢ ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑـﺎ ﺑﺤـﺮان ﺳـﺮﭘﻨﺎه‬
‫ﭘﻴﺶِرو ﻣﻲﻧﻬﺪ )‪(Davis, 2006‬؛ اﻣﺎ ﺑﺠﺰ اﻳﻦ ﻣﻮارد ﻛﻪ‬
‫ﻧــﻮﻋﻲ ﺿــﺮورت ﺑﻴﺮوﻧــﻲ‪ ،‬ﺗــﺪاوم اﺳــﺘﻔﺎده از ﻓــﺮمﻫــﺎ و‬
‫ﺗﻜﻨﻴﻚﻫﺎي ﺳﺎﺧﺖ ﺑﻮﻣﻲ را ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪ ،‬در ﻛـﻞ‬
‫دوره ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ‪ ،‬ﻧﻮﻋﻲ »ﺧﻮاﺳـﺖ« و »ﻃﻠـﺐ«‬
‫ﺑـــﺮاي اﻳـــﻦ اﻟﮕﻮﻫـــﺎ در ﻣﻴـــﺎن ﻧﻈﺮﻳـــﻪﭘـــﺮدازان و‬
‫دﺳﺖاﻧﺪرﻛﺎران ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﻌﻤـﺎري وﺟـﻮد داﺷـﺘﻪ اﺳـﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺟﺪاي از ﻧﻈﺮﮔﺎه ﻣﺮدﻣـﻲ و ﻧﻴﺎزﻫـﺎي آﻧـﺎن‪ ،‬ﻣﻄـﺮح‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﺨـﺶ ﺑﻴﺸـﺘﺮ ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻣﻮﺿـﻮع ﻧﻈـﺮ‬
‫دارد‪.‬‬
‫ﻟﻴﺪﻣﺎن اﺻﻮﻻً رﻳﺸﺔ ﻣﻨﻄﻘﻪﮔﺮاﻳﻲ و ﺑﻮمﮔﺮاﻳﻲ را در‬
‫اﻧﺪﻳﺸﺔ ﺗﻜﺎﻣﻞ ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه )داروﻳﻨﻴﺴﻢ(‬
‫ﻣﻲ ﺑﻴﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﮕﺎه از ﻳﻚ ﺳﻮ در ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺑـﺎ ﺧﺮدﮔﺮاﻳـﺎﻧﻲ‬
‫ﻣﻄــﺮح ﻣــﻲﺷــﻮد ﻛــﻪ ﺑــﺎ ﻧﮕــﺎﻫﻲ دﻛــﺎرﺗﻲ‪ ،‬ﻋــﺎﻟﻢ را از‬
‫ﭼﺎرﭼﻮب ﻣﻨﻄﻖ ﻣﻲ ﻧﮕﺮﻧﺪ و اﺻـﺎﻟﺖ را در ذﻫـﻦ ﻗـﺮار‬
‫ﻣﻲدﻫﻨـﺪ و »ﺗﺠﺮﺑـﻪ ﮔﺮاﻳـﺎن« ــ در ﻣﻘﺎﺑـﻞ ـ ﺑـﻪ اﺻـﺎﻟﺖ‬
‫ﻋﻴﻨﻴﺖ ﻣﻮﺟﻮد ﺟﻬﺎن ﻛﻪ در روﻧﺪي ﺗﺪرﻳﺠﻲ ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب‬
‫اﺻﻠﺢ ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ اﻣـﺮ ﺗﺠﺮﺑـﻪﮔﺮاﻳـﺎن و‬
‫دﻧﺒﺎﻟﻪروﻫﺎي آﻧﺎن در ﻋﻠﻮم و ﻣﻌﻤﺎري را ﺑﻪ ﻗﺎﻳـﻞ ﺷـﺪن‬
‫ﻧﻮﻋﻲ »اﺻﺎﻟﺖ ﻋﻠﻤﻲ« در ﭘﺪﻳﺪهﻫـﺎي ﻣﺼـﻨﻮع ﺑـﻮﻣﻲ و‬
‫ﺑــﺪوي ﻣــﻲرﺳــﺎﻧﺪ و آﻧــﺎن آن را واﺟــﺪ ﻧــﻮﻋﻲ ﻣﻨﻄــﻖ‬
‫رﻳﺸﻪ دار ﻋﻤﻠﻜـﺮدي ﻣـﻲ ﻧﮕﺮﻧـﺪ‪ .‬ﺛﻤـﺮة اﻳـﻦ اﻋﺘﻘـﺎد ﺑـﻪ‬
‫ﺟﺎري ﺑﻮدن ﺗﻜﺎﻣﻞ ﺑﻴﻮﻟـﻮژﻳﻜﻲ در ﻋﺮﺻـﻪ ﻣﺼـﻨﻮﻋﺎت‬
‫‪www.noormags.ir‬‬
‫‪86‬‬
‫در ﺟﺎﻣﻌﻪ؛ و در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ دو ﻫﺪف را دﻧﺒﺎل ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﻳﻜﻲ اﺛﺒﺎت ﺧﻮد ﻣﻮﺿﻮع ﻓﻮق ـ اﻣﻜﺎن اﻧﺘﻘـﺎل ﻓﺮﻫﻨـﮓ‬
‫از ﻃﺮﻳﻖ ﻛﺎﻟﺒﺪ و رواﺑﻂ ﻓﻀﺎﻳﻲ ـ ﺑﻪ ﮔﻮﻧـﻪاي اﺳـﺘﻘﺮاﻳﻲ‬
‫)ﭼﺮا ﻛﻪ در ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ ﻛﻠﻴﺖ ﻓﺮﻫﻨﮓ آﺷـﻜﺎرﺗﺮ از‬
‫ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﻌﺎﺻﺮ و ﻧﻴﺰ ﺗﺜﺒﻴﺖ ﺷﺪهﺗﺮ اﺳﺖ( و دﻳﮕﺮ‪ ،‬اراﻳـﻪ‬
‫راه ﺣﻠﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑﺮاي دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ ﻛﺮدن ﺳﺎﺧﺘﺎر ﭘﻨﻬﺎن‬
‫ﺟﺎﻣﻌﺔ ﻣﺘﺄﺛﺮ از رواﺑﻂ ﻣﺼﺮﻓﻲ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪداري ﺑﺎ روﺷـﻲ‬
‫»ﻏﻴﺮﻣﺪاﺧﻠﻪ ﺟﻮﻳﺎﻧﻪ« در رواﺑﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪» :‬آﻏﺎز ﺳﺎﺧﺖ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺳﻴﺴﺘﻤﻲ ]ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺟﻮاﻣـﻊ‬
‫ﺑﻮﻣﻲ[‪ ... ،‬ﻣﺘﻀﻤ‪‬ﻦ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﻴﺴـﺖ‪ :‬ﺗﻨﻬـﺎ آن‬
‫ﻗﻮاﻧﻴﻨﻲ ﻛـﻪ ﺟﺎﻣﻌـﻪ را ﺑـﻪ ﻓـﺮمﻫـﺎي ﻓﻀـﺎﻳﻲاش ﻣـﺮﺗﺒﻂ‬
‫ﻣــﻲﻛﻨﻨــﺪ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮﻧﺎﭘﺬﻳﺮﻧــﺪ و ﻫــﻴﭻ ﻣﺴــﻴﺮ ﻃــﻮﻻﻧﻲﻣــﺪت‬
‫دﻳﮕﺮي وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .(Hillier & Hanson: 268) «.‬‬
‫ﺑﻄﻮر ﺧﻼﺻﻪ اﻳﻦ ﻧﻮع ارﺟﺎع ﺑﻪ ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ ـ ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ اﺑﺘـﺪاﻳﻲ ﺑﺪﺳـﺖ ﺑﺸـﺮ ـ در ﺑﻄـﻦ ﺧـﻮد‬
‫ﻋﺪم اﻣﻜﺎن ﺗﺪاوم آن را در دوران ﻣﻌﺎﺻـﺮ دارد و ﺗﻨﻬـﺎ‬
‫دﺳﺘﺎوﻳﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳـﺔ ﺟﺪﻳـﺪ ﺑـﻪ ﻛﻤـﻚ آن و ﺑـﺎ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﺎري ﻋﻠﻤﻲِ ﺗﻜﺎﻣﻞ ﺗﺪرﻳﺠﻲ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﻳﺎ‬
‫ﺿﺮورت ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﺷﻜﻞدﻫﻲ ﺑـﻪ ﻣﺤـﻴﻂ اﻧﺴـﺎن ﺑـﻪ‬
‫اﺛﺒﺎت ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳـﻦ ﺻـﻮرت ﻧـﻮع اﻧﺘﺨـﺎب »ﮔﻮﻧـﺔ‬
‫اوﻟﻴﻪ« ﻧﻴﺰ ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﻣﻘﺼـﺪي دارد ﻛـﻪ ﻣﺤﻘـﻖ در ﭘـﻲ‬
‫اﺛﺒﺎت آن اﺳﺖ؛ رﺟﻮع ﺑﻪ ﻓـﺮم ﺗﺼـﻮري اوﻟﻴـﻪ در ﻛـﺎر‬
‫ﻟﻮژﻳﻪ‪ ،‬در ﻛﺸﺎﻛﺶ ﺑﺤﺚﻫﺎي ﺳﺒﻜﻲ آﻛﺎدﻣﻲ ﺳﻠﻄﻨﺘﻲ‬
‫ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ رﺟﻮع ﺑﻪ اﺷـﻜﺎل ﺑـﻮﻣﻲ‬
‫ﻣﻮﺟــﻮد در ﻧــﻮاﺣﻲ دور اﻓﺘــﺎده‪ ،‬در دوران ﺳــﻠﻄﺔ ﻋﻠــﻢ‬
‫ژﻧﺘﻴـــﻚ‪ ،‬ﺑـــﻪ ﻣﻌﻨـــﻲ ارﺟـــﺎع ﺑـــﻪ ژنﻫـــﺎي اﺻـــﻴﻞ‬
‫)ﺟﻨﻮﺗﺎﻳﭗﻫﺎي دﺳﺘﻜﺎري ﻧﺸﺪه( در ﻛﺎر ﻫﻴﻠﻴﺮ و ﻫﻨﺴـﻦ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬‬
‫اﺻﺎﻟﺖ اﻟﮕﻮﻳﻲ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر روﻳﻜﺮدي اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻣﻌﻤـﺎري ﺑـﻮﻣﻲ را ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺷﻜﻞ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻜﺮار )ﺑﻪ ﺻـﻮرت ﻛﺎﻣـﻞ ﻳـﺎ در‬
‫ﺑﺮﺧــﻲ وﺟــﻮه( در دوران ﻣﻌﺎﺻــﺮ ﻣــﻲﻧﮕــﺮد و ﻧﮕــﺎه‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ و اﻳﻦﻛﻪ »دﻳﮕﺮ زﻣﺎن آن ﮔﺬﺷﺘﻪ« را ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻣﻌﻤﺎري ﻧﻔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﮕﺎه ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﺑـﺎ ﻧـﻮﻋﻲ‬
‫‪87‬‬
‫روﻳﻜﺮدﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ در‬
‫‪‬ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازي ﻣﺪرن ﻣﻌﻤﺎري‬
‫ﺧــﻮد در اﻳﺠــﺎد ﻓﻀــﺎي زﻧــﺪﮔﻲ ﺧــﻮد دﺧﺎﻟــﺖ داﺷــﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ارﺟﺎع ﺑﻪ ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ از ﺟﻨﺒـﻪي ﻣﺸـﺎرﻛﺖ را‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ )ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺑﻨﻪ وﻟﻮ‪ .(1384 ،‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﺨﺶ دﻳﮕﺮي از اﻳﻦ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ‪،‬‬
‫وﺟﻬــﺔ اﺟﺘﻤــﺎﻋﻲِ ﻛﻤﺘــﺮي دارد‪ .‬در »ﻣﻨﻈﺮﭘــﺮدازي‪«9‬‬
‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪‬ﻛﻪ ﻫﻴﭽﮕﺎه ﻣﻌﻤﺎري ﻛﻼﺳـﻴﻚ را ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬
‫ﻳــﻚ »ﺳــﺒﻚ ﺧــﻮدي« ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨــﺪ‪ ،‬ﺗﻜﻴــﻪ ﺑــﺮ ﻛﻴﻔﻴــﺎت‬
‫آزاداﻧــﻪاي اﺳــﺖ ﻛــﻪ ﻣﻨﻈــﺮ ﻃﺒﻴﻌــﻲ‪ ،‬ﺑﻠﺤــﺎظ ﻓــﺮمﻫــﺎي‬
‫ﻏﻴﺮﻫﻨﺪﺳﻲ و ﺑﻲﻗﺎﻋﺪه اﻳﺠﺎد ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ اﻣـﺮ داراي‬
‫اﺻﺎﻟﺘﻲ رواﻧﺸﻨﺎﺳﺎﻧﻪ در آراﻣﺶﺑﺨﺸﻲ ﺑـﻪ اﻧﺴـﺎن داﻧﺴـﺘﻪ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد و ﻫﺪف ﻃﺮاﺣﻲ‪ ،‬رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻣﻨﻈﺮهاي ﻃﺒﻴﻌـﻲ و‬
‫ﺑﻜــﺮ ﺷــﻤﺮده ﻣــﻲﺷــﻮد ﻛــﻪ ﻫﻤــﻴﻦ اﻣــﺮ‪ ،‬ﻛﺴــﺎﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨــﺪ‬
‫ﺳــﻮان‪ (1753-1837) 10‬را ﺑــﻪ ﺳــﻤﺖ ﻣﻌﻤــﺎريﻫــﺎي‬
‫روﺳﺘﺎﻳﻲ و ﺑﻮﻣﻲ ﻛـﻪ ﺗـﺎ ﭘـﻴﺶ از اﻳـﻦ ﺑـﺮاي ﻣﻌﻤـﺎران‪،‬‬
‫ﻛﻤﺘﺮ ﻣﻄـﺮح ﺑـﻮد‪ ،‬ﻣﺘﻮﺟـﻪ ﻛـﺮد )‪:Mallgrave, 2005‬‬
‫‪.(59-64‬در اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازيﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺄﻛﻴﺪ اﺻﻠﻲ ﺑـﺮ ﻣﻨﻈـﺮ‬
‫ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ و ﺟﻠﻮة ﻃﺒﻴﻌﻲ آن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان ﻣﺜـﺎل‬
‫داوﻧﻴﻨﮓ در ﻣﻘﺎﻟـﻪاي در ‪ ،1850‬ﻣﻌﻤـﺎري روﺳـﺘﺎﻳﻲ را‬
‫در ﺗﻘﺎﺑﻞ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺎ ﺳﺒﻚﻫﺎ ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑـﻪ ﺳـﺘﺎﻳﺶ‬
‫ﺳﺎدﮔﻲ و ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ آن ﺑﺎ ﻃﺒﻊ ﻃﺒﻴﻌﻲ اﻧﺴـﺎن روﺳـﺘﺎﻳﻲ‬
‫ﻣﻲﭘﺮدازد )‪ (Downing, 2007‬و ﻛﺘﺎبﻫـﺎي ﻣﺘﻌـﺪدي‬
‫ﻣﺤﺘــﻮي ﻃــﺮحﻫــﺎي وﻳﻼﻳــﻲ ﺑــﺎ ﻇــﺎﻫﺮ روﺳــﺘﺎﻳﻲ )از‬
‫ﻧﻤﻮﻧــﻪﻫــﺎي ﺑﺴــﻴﺎر ﺳــﺎده ﻛﻠﺒــﻪ ﺑــﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺗــﺎ ﻧﻤﻮﻧــﻪﻫــﺎي‬
‫ﻛﻼﺳﻴﻚﺗﺮ( ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﮔﺮاﻳﺶ ﻣﻨﻈﺮهﭘـﺮدازي‬
‫را ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺗﺤﺖ ﻧﺎم »ﻛﻠﺒﻪ« ﻳﺎ وﻳﻼ‪ ،‬ﺧﺎﻧـﻪﻫـﺎﻳﻲ‬
‫ﺑﺎ ﻇﺎﻫﺮ ﺑـﻮﻣﻲ را ﺑـﺮاي اﻓـﺮاد ﺷﻬﺮﻧﺸـﻴﻨﻲ ﻛـﻪ ﺧﻮاﻫـﺎن‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ »ﺳﻨّﺖ« و زﻧﺪﮔﻲ در ﺣﻮﻣﺔ ﺷﻬﺮﻫﺎ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫اراﻳﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻃﺮحﻫﺎ ﺳـﻪ وﻳﮋﮔـﻲ ﻛﻠﺒـﺔ ﺑـﻮﻣﻲ‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‪ ،‬رﻋﺎﻳﺖ و ﺑﺮ آن ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﺷﻮد‪ :‬ﺻـﻤﻴﻤﻴﺖ ﺑـﺎ‬
‫ﻃﺒﻴﻌﺖ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺼـﺎﻟﺢ ﺑـﻮﻣﻲ و ﻋـﺪم ﺗﻈـﺎﻫﺮ‪ .‬اﻳـﻦ‬
‫وﻳﮋﮔﻲ را ﻳﻜﻲ از ﭘﻴﺸﮕﺎﻣﺎن ﻣﻨﻈﺮﭘـﺮدازي ﻗـﺮن ﻧـﻮزده‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺲ ﭼﻨﻴﻦ وﺻﻒ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ‪» :‬ﻣﺴـﻜﻦﻫـﺎي ﺳـﺎده و‬
‫ﭘﻴﺶﭘﺎ اﻓﺘﺎده ﺑﺎ ﺣﺲ ﺧـﺎﻧﮕﻲ و اﺻـﻴﻞ‪ ،‬در ﭼﺸـﻤﺎن ﻣـﺎ‬
‫ﺑﻴﺶ از ﻗﺼﺮﻫﺎ و ﻗﻠﻌﻪﻫﺎ ﺟـﺬاﺑﻴﺖ دارﻧـﺪ« ) ‪Maynard,‬‬
‫‪www.noormags.ir‬‬
‫ﺑﺸﺮ‪ ،‬آراء ﻛﺴﺎﻧﻲ ﭼﻮن وﻳﻮﻟﻪ ﻟﻮدوك و ﻓﺮﮔﺎﺳﻮن‪ 6‬در‬
‫ﺗﺤﻠﻴـﻞ ﻣﻌﻤـﺎري اﺳـﺖ )‪ Steadman, 2008‬ﻓﺼـﻞ ‪(6‬‬
‫ﻛﻪ در ﻛﻨﺎر ﻧﻮﺳﺘﺎﻟﮋي و ﻏﻢ ﻏﺮﺑـﺖ ﻃﺒﻴﻌـﺖ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻇﻬـﻮر‬
‫ﻧﻮﻋﻲ ﺑﻮمﮔﺮاﻳﻲ در ﺷﻜﻞ ﺟﺴﺘﺠﻮي ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي اﺻـﻠﻲ‪،‬‬
‫در ﻣﻌﻤﺎري اواﺳﻂ دوران ﺻﻨﻌﺘﻲ ﻣﻲاﻧﺠﺎﻣﺪ‪ .‬‬
‫ﻧﮕﺎه دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ را ﻣﻲﺗﻮان در ﮔـﺮاﻳﺶ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻌﻤـﺎري روﺳـﺘﺎﻳﻲ و ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ و ﺗﻜـﺮار آن در ﻗـﺮون‬
‫ﻫﺠﺪﻫﻢ و ﻧﻮزدﻫﻢ دﻳﺪ‪ ،‬ﺑـﻮﻳﮋه در اﻧﮕﻠﺴـﺘﺎن و اﻣﺮﻳﻜـﺎ‬
‫ﻛﻪ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻣﺮدم در آن روﺳﺘﺎﻧﺸﻴﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘـﻲﮔﺮﻓﺘـﻪ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﮔﺮاﻳﺶ‪ ،‬ﺑﺎزﮔﺸـﺖ ﺑـﻪ زﻧـﺪﮔﻲ ﺷـﺒﺎﻧﻲ را‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻧﻤـﻲﻛﻨـﺪ؛ اﻣـﺎ ﻓـﺮمﻫـﺎي ﻛﺎﻟﺒـﺪي آن را واﺟـﺪ‬
‫اﺻﺎﻟﺖ ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬‬
‫ﺑﺨﺸـــﻲ از ﻣﻮﺿـــﻮع ﻣﺮﺑـــﻮط اﺳـــﺖ ﺑـــﻪ روﻧـــﺪ‬
‫ﺷﻬﺮﮔﺮﻳﺰي و آرﻣﺎنﺧﻮاﻫﻲﻫﺎي ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴـﺘﻲ‪ ،‬ﻛـﻪ در‬
‫آن ﺻﻮرتﻫﺎي اوﻟﻴﻪ و ﻃﺒﻴﻌﻲ زﻧـﺪﮔﻲ‪ ،‬از ﻳـﻚ ﻧﻘﻄـﻪ‬
‫آﻏﺎز ﺑﻪ ﻳﻚ اﻳـﺪهآل ﺑـﺪل ﻣـﻲﺷـﻮد و در ﻧﻮﺷـﺘﻪﻫـﺎي‬
‫راﺳﻜﻴﻦ‪ ،‬از ﺣﺪ ﻣﻨﻈﺮﭘﺮدازي ﺻﺮف‪ ،‬ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﻣﺴـﺎﻳﻞ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻛﺸﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﻮﻋﻲ ﻧﻮﺳﺘﺎﻟﮋي ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻃﺒﻴﻌﺖﮔـﺮاي ﭘﻴﺸﺎﺻـﻨﻌﺘﻲ ﻫﻤـﺮاه اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻘﻴﺪه ﺟﺎن راﺳﻜﻴﻦ‪ ،7‬ﻣﻌﻤﺎري ﺑﺎ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋـﺎت‬
‫اوﻟﻴﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﮕﻲ دارد و ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﻮاﺑﻖ ﺗـﺎرﻳﺨﻲ از ﻣﻘـﺎم‬
‫ﻫﻨﺮ ﺟﺪاﻳﻲﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ )ﺑﻨﻪ وﻟﻮ‪ .(1384 ،‬در ﺟﻨﺒﺶ ﻫﻨﺮ‬
‫و ﺻﻨﺎﻳﻊ دﺳﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺮوي از راﺳﻜﻴﻦ‪ ،‬آﻏﺎز ﻣﻲ ﺷﻮد‬
‫و اﺻﺎﻟﺘﺎ ﺟﻨﺒﺸﻲ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮداﺷﺖ اﻟﮕﻮﻳﻲ و‬
‫ﻛﭙــﻲ ﺑــﺮداري ﻓﺮﻣــﻲ از آﺛــﺎر ﺑــﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺗــﺪاوم ﻣــﻲﻳﺎﺑــﺪ‬
‫)ﻣـــﺜﻼً در" ‪ "Red House‬ﻛـــﻪ در اﺻـــﻞ ﺧﺎﻧـــﻪاي‬
‫روﺳﺘﺎﻳﻲ و ﺑﻮﻣﻲ اﺳﺖ و وﻳﻠﻴﺎم ﻣﻮرﻳﺲ ﻫﻢ در ﻃﺮاﺣﻲ‬
‫آن ﻫﻤﻜﺎري داﺷـﺖ ـ ‪ ،(Mallgrave, 2005: 172‬اﻣـﺎ‬
‫در ﺣــﻮزة ﺗﺌــﻮريﻫــﺎﻳﻲ ﻛــﻪ ﺟﻨــﺒﺶ‪ ،‬اراﻳــﻪ ﻣــﻲﻛﻨــﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ﺳﻤﺖ اﺻﺎﻟﺖ ﻣـﺪﻟﻲ ﻣﺤـﻴﻂ ﺑـﻮﻣﻲ ﻛﺸـﻴﺪه‬
‫ﻣﻲﺷﻮد )ﻛﻪ ﻣﻮﺿـﻮع ﺑﺨـﺶ ﺑﻌـﺪي اﺳـﺖ(؛ از ﺟﻤﻠـﻪ‪،‬‬
‫وﻳﻠﻴﺎم ﻣﻮرﻳﺲ‪ 8‬ﻧﻴﺰ ﻛﻪ از ﻫﻤﻔﻜﺮان راﺳـﻜﻴﻦ اﺳـﺖ در‬
‫زﻣﻴﻨﻪ ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻪ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﻴﺎن ﻓﺮﻫﻨﮓ و زﻧـﺪﮔﻲ ﺑـﻪ‬
‫ﻃﺮﻳﻘﻪ ﻣﺪرن ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ و در راﺑﻄﻪ ﺑـﺎ اﻳـﻦ ﻛـﻪ ﻣـﺮدم‬

‫‪ ‬ﻧﺸﺮﻳﻪ ﺷﻬﺮ و ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ ‪ .‬ﺷﻤﺎره ‪ . 3‬ﭘﺎﻳﻴﺰ و زﻣﺴﺘﺎن ‪1391‬‬
‫ﻣﻘﻴﺎﺳﻲ ﺑﺰرگﺗﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﻮﻣﻲ ﮔﺮاﻳﻲ ﻛـﻪ ﻓـﺮمﻫـﺎي‬
‫ﻣﻌﻤﺎري ﮔﺬﺷﺘﻪ را ﺑـﻪ دﻟﻴـﻞ ﭘﺎﺳـﺦ ﺑـﻪ ﻧﻴﺎزﻫـﺎي اﺻـﻴﻞ‬
‫اﻣﺮوزي و ﺑﻪ وﻳﮋه ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﻛﺎرﻛﺮدي اﻗﺘﺒﺎس ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‬
‫و ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻨﺎ ﺑـﺎ ﻣﺤـﻴﻂ و ﺗـﻼش آﮔﺎﻫﺎﻧـﻪ ﺑـﺮاي‬
‫اﺳﺘﻔﺎدة ﺑﻬﻴﻨﻪ از ﻣﻨـﺎﺑﻊ و ﻣﺼـﺎﻟﺢ ﺑـﻮﻣﻲ و ﻓﺮﺻـﺖﻫـﺎي‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪاي از ﻧﻤﻮدﻫﺎي آن اﺳﺖ )ﺷﺎﻳﺎن‪ .(128 :1387 ،‬‬
‫ﻧﮕﺎه »ﺣﺴﻦ ﻓﺘﺤﻲ« در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ‪ ،‬ﻳﻚ اﻟﮕﻮﺑﺮداري‬
‫ﻛﺎﻣﻞ از ﻓﺮم ﻣﻌﻤﺎري و ﺷﻜﻞ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﻮﻣﻲ اﺳـﺖ؛ اﻣـﺎ‬
‫ﻧﻪ در وﺟﻪ ﻧﻮﺳﺘﺎﻟﮋي‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑـﺎ در ﻧﻈـﺮ ﮔـﺮﻓﺘﻦ زﻧـﺪﮔﻲ‬
‫روﺳﺘﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ »واﻗﻌﻴﺖ« ﻣﻮﺟﻮد ﻛﻪ ﺿﺮورﺗﻲ‬
‫ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ آن ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﺎﻳﺪ ﺣﻔﻆ ﺷﻮد؛ ﻧﮕﺎه ﻓﺘﺤﻲ از اﻳـﻦ‬
‫ﻟﺤﺎظ ﺑﺎ وﻳﻮﻟﻪﻟﻮدوك ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اﺳـﺖ؛ ﻣـﺜﻼ وي در‬
‫ﻣﻮرد آﺷﭙﺰﺧﺎﻧﻪ در ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﻏﻮرﻧـﺎي ﺟﺪﻳـﺪ‪ ،‬ﻧﺨﺴـﺖ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﻧﺤﻮة ﻋﻤﻞ آﺷﭙﺰﺧﺎﻧﺔ روﺳﺘﺎﻳﻴﺎن ﻣﻲﭘـﺮدازد و‬
‫ﺳﻌﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﺎ »ﺗﻘﻠﻴﺪي اﺻﻼح ﻃﻠﺒﺎﻧﻪ« آن را ﺑﻬﻴﻨﻪ و ﻧﻪ‬
‫ﺑﺮوز‪ ،‬ﻛﻨﺪ )ﻓﺘﺤﻲ‪ .(1372 ،‬‬
‫در دو دﻫﻪ اﺧﻴﺮ ﺑـﺎ ﻣﻄـﺮح ﺷـﺪن ﻣﻌﻤـﺎري ﭘﺎﻳـﺪار‪،‬‬
‫ﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻣﻮﺟـﻮدﻳﺘﻲ ﻛـﻪ ﻫـﻢ‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ داراي اﻟﮕﻮ و ﻫﻢ ﻣﺪل )ﻛﻪ ﺑﺤﺚ ﺑﻌﺪي اﺳﺖ(‬
‫ﺑﺮاي ﻣﻌﻤﺎري ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﺳـﺖ‪ .‬در اﻳـﻦ‬
‫راﺳﺘﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان ﻛﻞ روﻳﻜﺮدﻫﺎي ﻣﻌﻤـﺎري ﭘﺎﻳـﺪار را در‬
‫دو دﺳﺘﻪ ﻗﺮار داد ﻛﻪ ﻳﻚ دﺳـﺘﻪ ﻣﺴـﺘﻘﻴﻤﺎ از اﻟﮕﻮﻫـﺎي‬
‫ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻳﻜﻲ‪ ،‬ﮔﺎه از ﻣﺪلﻫﺎي‬
‫آن ﺑﻬﺮه ﻣﻲﺑﺮد‪ 16:‬ﺑﺮاي ﺗﺸﺮﻳﺢ ﺑﻬﺘـﺮ اﻳـﻦ دو روﻳﻜـﺮد‪،‬‬
‫دو ﻧﻤﻮﻧﻪ از دﻧﻴﺎي زﻧﺪه را ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ :‬‬
‫»ﺷﺎﭘﺮك«ﻫﺎ ﻣﻮﺟﻮداﺗﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺧﻮﻧﺴـﺮد و ﺣﺴـﺎس ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺤﻴﻂ ﻛﻪ ﺑﺴﺮﻋﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻣﺤﻴﻄـﻲ ﻋﻜـﺲ‪-‬‬
‫اﻟﻌﻤــﻞ ﻧﺸــﺎن ﻣــﻲدﻫﻨــﺪ‪ .‬ﺑــﻪ ﻋﻜــﺲ‪» ،‬ﻓﻴــﻞ«ﻫــﺎ ﻣﺤــﻴﻂ‬
‫ﻣﻮﺟﻮداﺗﻲ ﺧﻮﻧﮕﺮﻣﻨـﺪ ﻛـﻪ اﮔﺮﭼـﻪ در ﺑﺮاﺑـﺮ ﺗﻐﻴﻴـﺮات‬
‫ﻋﻜﺲ اﻟﻌﻤﻞ ﻧﺸـﺎن ﻣـﻲدﻫﻨـﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ اﻳـﻦ ﻋﻜـﺲ اﻟﻌﻤـﻞ‬
‫ﺑﺴــﻴﺎر ﻛﻨــﺪ اﺳــﺖ‪ .‬ﺳــﺎﺧﺘﻤﺎنﻫــﺎي داراي ﭘﻮﺳــﺘﻪﻫــﺎي‬
‫ﻇﺮﻳﻒ و ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺗﺤﺖ ﻛﻨﺘﺮل ﺳﻴﺴﺘﻢﻫـﺎي ﺧﻮدﻛـﺎر را‬
‫ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ »ﺷﺎﭘﺮك«ﻫﺎ ﺗﺸـﺒﻴﻪ ﻛـﺮد‪ ،‬ﭼﻨـﻴﻦ ﺳـﺎﺧﺘﻤﺎن‪-‬‬
‫ﻫﺎﻳﻲ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺗﻤﻬﻴﺪات ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪاﻧـﺪ ﻳـﺎ ﺑـﻪ‬
‫‪www.noormags.ir‬‬
‫‪88‬‬
‫‪ .(2007‬اﻳـــــﻦ روﻳﻜـــــﺮد در ﻓﺮﻫﻨـــــﮓ آﻟﻤـــــﺎﻧﻲ و‬
‫اﺳﻜﺎﻧﺪﻳﻨﺎوي اواﻳﻞ ﻣﺪرن )اﻧﺘﻬﺎي ﻗﺮن ﻧـﻮزدﻫﻢ( ﻣﻨﺠـﺮ‬
‫ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪﮔﺮاﻳﻲ در ﻣﻌﻤﺎري ﻣﺴﻜﻮﻧﻲ و ﺑﺎزﮔﺸﺖ‬
‫ﺑﻪ ﺳﺒﻚﻫﺎي ﺑـﻮﻣﻲ ﺧﺎﻧـﻪﺳـﺎزي ﺷـﺪ ﻛـﻪ ﻧـﻪ از ﺳـﻮي‬
‫روﺳــﺘﺎﻳﻴﺎن‪ ،‬ﺑﻠﻜــﻪ از ﺟﺎﻧــﺐ ﻫﻨﺮﻣﻨــﺪان و روﺷــﻨﻔﻜﺮان‪،‬‬
‫آﻏﺎز ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺳـﺒﻜﻲ ﻧـﻮﻋﻲ رﻣﺎﻧﺘﻴﺴﻴﺴـﻢ ﺑﺸـﻤﺎر‬
‫آﻣﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﺑﻮﻳﮋه در ﻓﺮم و ﻣﺼﺎﻟﺢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻴﻮةﻫـﺎي ﺑـﻮﻣﻲ‪،‬‬
‫روي آور ﺷﺪﻧﺪ و اﻳﻦ را راه ﺣﻠﻲ ﺑـﺮاي ﻧﻮﺧـﻮاﻫﻲ در‬
‫ﺳﺒﻚ زﻧﺪﮔﻲ )ﺳﺒﻚ زﻧﺪﮔﻲ ﺷﻬﺮي ﻛﻼﺳﻴﺴﻴﺴﻢ( ﻛﻪ‬
‫ﺑﻨﻤﺎﻳﻪ ﻣﺪرﻧﻴﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬داﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﻧﻤﻮﻧـﺔ ﻣﻬﻤـﻲ از آن در‬
‫ﻣﻨﻄﻘﺔ ﻛﺎرﻟﻴـﺎ‪ 11‬در ﻓﻨﻼﻧـﺪ ﻛـﻪ ﻣـﺪواي ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ ﻗﺒﺎﻳـﻞ‬
‫ﭘﻴﺶ از ﺗﺎرﻳﺦ ﻓﻨﻼﻧﺪ ﺑﻮد‪ ،‬و ﻧﻴﺰ در ﺳﻮﺋﺪ ﺑﺎ اﻟﮕﻮﺑﺮداري‬
‫‪12‬‬
‫از ﻣﻨﻄﻘــﻪ داﻻرﻧــﺎ ﺟﻠــﻮهﮔــﺮ ﺷــﺪ ) ‪Miller Lane,‬‬
‫‪ .(2007‬ﺑﺎ اﻳﻦﺣﺎل‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠّﻲ ﭘﺲ از ﻗﺮن ﻧﻮزده‪ ،‬اﻳﻦ‬
‫ﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻔﻮق ﻣﺪرﻧﻴﺴﺖﻫﺎ‪ ،‬ﺑـﺎﻻﺧﺺ‬
‫در اروﭘﺎ ﺗﺎ زﻣﺎن ﻧﻤﺎﻳﺸﮕﺎه ﻣﻌﻤـﺎري ﺑـﺪون ﻣﻌﻤـﺎر‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻘﺐ راﻧـﺪه ﻣـﻲﺷـﻮد و آﻧﺠﺎﺳـﺖ ﻛـﻪ دوﺑـﺎره ﻣﻄـﺮح‬
‫ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬‬
‫در ﺗﺎرﻳﺦﮔﺮاﻳﻲ ﭘﺴـﺖ ﻣـﺪرن و ﻧﻴـﺰ ﻣﻨﻄﻘـﻪﮔﺮاﻳـﻲ‬
‫ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬رد‪‬ﭘﺎي اﻳﻦ ﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻣﻌﻤـﺎري ﺑـﻮﻣﻲ را ﻣـﻲﺗـﻮان‬
‫دﻳﺪ‪ .‬ﮔﺎه اﻳﻦ اﻣﺮ ﺻﺮﻓﺎً ﺑﻮاﺳﻄﻪ ﻋﺎﻣﻪ ﭘﺴﻨﺪي ﻃـﺮحﻫـﺎي‬
‫ﺑــﻮﻣﻲ )ﺑــﺪﻻﻳﻠﻲ ﻣﺎﻧﻨــﺪ ﺣــﺲ ﻧﻮﺳــﺘﺎﻟﮋﻳﻚ ﻳــﺎ ﺣﺘــﻲ‬
‫ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت( ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﺷـﻮد ﻛـﻪ ﭘﺴـﺖ ﻣﺪرﻧﻴﺴـﻢ ﭘـﺲ از‬
‫ﻛﺘــﺎب وﻧﺘــﻮري )آﻣــﻮﺧﺘﻦ از ﻻسوﮔــﺎس(‪ ،‬ﺑــﺮاي آن‬
‫اﻋﺘﺒﺎر ﺧﺎﺻﻲ ﻗﺎﻳﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪاي از اﻳـﻦ اﻣـﺮ‪ ،‬ﺑـﺎ‬
‫ارﺟﺎع ﺑـﻪ ﻣﻌﻤـﺎري ﺑـﻮﻣﻲ آﻣﺮﻳﻜـﺎ )ﻣـﺜﻼ ﭼﻴـﺰي ﺷـﺒﻴﻪ‬
‫ﻣﻌﻤــﺎري دوران ﻣﺴــﺘﻌﻤﺮاﺗﻲ( ‪ ،‬از ﺳــﻮي دواﻧــﻲ‪ 13‬و‬
‫زاﻳﺒﺮك‪ 14‬ﻛﻪ ﺑﻨﻴﺎنﮔﺬار ﻧﻮﻋﻲ ﺳﻨّﺘﻲﮔﺮاﻳﻲ در ﻃﺮاﺣﻲ‬
‫ﺷﻬﺮي ‪ ،(TND)‬ﺑﻮدهاﻧـﺪ‪ ،‬در آﻣﺮﻳﻜـﺎ ﭘـﻲﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺷـﺪه‬
‫اﺳــﺖ و اﻟﺒﺘــﻪ ﺑــﺪﻟﻴﻞ ﻫﻤــﻴﻦ ﺳــﻄﺤﻲﻧﮕــﺮي از ﺳــﻮي‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازي ﻣﺎﻧﻨﺪ »اﺳﻜﺎﻟﻲ‪ «15‬ﻣﻮرد اﻧﺘﻘﺎد ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪ‬
‫اﺳــﺖ )‪ .(Grant, 2006: 56‬اﻣــﺎ ﻧﮕــﺎه ﻋﻤﻴــﻖﺗــﺮي ﺑــﻪ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع را ﻣﻲﺗﻮان در ﺑﺤﺚ ﻣﻨﻄﻘﻪﮔﺮاﻳﻲ دﻳﺪ‪ .‬ﻣﻨﻄﻘـﻪ‪-‬‬
‫ﮔﺮاﻳــﻲ ﻳــﻚ روﻳﻜــﺮد ﺑــﻪ ﻣﻌﻤــﺎري ﺑــﻮﻣﻲ اﺳــﺖ‪ ،‬در‬
‫‪89‬‬
‫روﻳﻜﺮدﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ در‬
‫‪‬ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازي ﻣﺪرن ﻣﻌﻤﺎري‬
‫ﭼﺎﻣﺴﻜﻲ و ﺑﺎ روﻳﻜﺮدي ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭘﺮدازاﻧﻪ ﺑﻪ ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﻮﻣﻲ‬
‫ﺷﻜﻞ ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﻫﻤﻴﻦ وﻳﮋﮔﻲ‪ ،‬ﺑﺮﺧـﻲ ﺳـﺎﺧﺘﺎرﮔﺮاﻳﺎن‬
‫ﺣﻮزة ﻣﻌﻤﺎري را ﻧﻴﺰ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﻌﻤﺎريﻫﺎي ﺑﻮﻣﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻟﻜﺴﺎﻧﺪر در ﻛﺘﺎب اوﻟﻴﺔ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿـﻮع اﻫﻤﻴـﺖ‬
‫زﻳﺎدي داده اﺳﺖ و ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ آﺛﺎر ﻣﺼﻨﻮع را‬
‫ﺑﻪ دو دﺳﺘﺔ ﺧﻮدآﮔﺎه و ﻧﺎﺧﻮدآﮔـﺎه از ﻟﺤـﺎظ ﻃﺮاﺣـﻲ‬
‫ﺗﻘﺴــﻴﻢ ﻛﻨــﻴﻢ‪ ،‬آﺛــﺎر ﺑــﺪوي و ﺑــﻮﻣﻲ ﻛــﻪ در زﻣــﺮة‬
‫ﻧﺎﺧﻮدآﮔــﺎهﻫــﺎ ﻗــﺮار ﻣــﻲﮔﻴﺮﻧــﺪ‪ ،‬ذاﺗــﺎً »درﺳــﺖ« و‬
‫»ارزﺷﻤﻨﺪ« ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬وي اﻳـﻦ »درﺳـﺘﻲ« را ﺑـﻪ ﺗـﺪرﻳﺠﻲ‬
‫ﺑــﻮدن ﺗﻜﺎﻣــﻞ آﻧﻬــﺎ ﻧﺴــﺒﺖ ﻣــﻲدﻫــﺪ و در ﻛﺘــﺎب‬
‫»ﻳﺎدداﺷﺖﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻓـﺮم‪ «18‬در ﺟﺴـﺘﺠﻮي روش‬
‫ﺧﻮدآﮔﺎﻫﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻫﻤـﺎن ﻛﻴﻔﻴـﺖ ﺗـﺪرﻳﺠﻲ را در‬
‫ﺧﻮد ﻣﺤﻘﻖ ﻛﻨﺪ )‪ Steadman, 2008‬ﻓﺼﻞ ‪ .(12‬‬
‫ﺑــﺎ اﻳــﻦﺣــﺎل‪ ،‬ﺗــﻼشﻫــﺎي ﻧﺰدﻳــﻚﺗــﺮ ﺑــﻪ ﻧﻈﺮﻳــﺔ‬
‫ﺳــﺎﺧﺘﺎرﮔﺮاﻳﻲ را ﻛﺴــﺎﻧﻲ ﺷــﻜﻞ ﻣــﻲدﻫﻨــﺪ ﻛــﻪ در‬
‫ﺟﺴــﺘﺠﻮي ﻣﻌــﺎدل ژرفﺳــﺎﺧﺖﻫــﺎي زﺑﺎﻧﺸﻨﺎﺳــﺎﻧﻪ در‬
‫ﻣﻌﻤــﺎري ﺑﺮﻣــﻲآﻳﻨــﺪ‪ .‬در اﻳــﻦ ﻣﻴــﺎن دو ﻧﮕــﺎه در ﻣﻴــﺎن‬
‫ﻣﻌﻤــﺎران ﻣﻘﺎﺑــﻞ ﻫــﻢ ﻗــﺮار ﻣــﻲﮔﻴــﺮد‪ :‬آنﻫــﺎ ﻛــﻪ ژرف‬
‫ﺳﺎﺧﺖﻫﺎ را در ﻋﻴﻨﻴﺖ ﻣﺎدي اﺷﻴﺎ و ﻣﺴـﺘﻘﻞ از ﻓﺮﻫﻨـﮓ‬
‫ﻣــﻲﺑﻴﻨﻨــﺪ و ﺑ ـﻪ ﻟﺤــﺎظ ﻧﻈــﺮي دﻧﺒﺎﻟــﻪروي ﺧﺮدﮔﺮاﻳــﺎن‬
‫دﻛﺎرﺗﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آﻳﺰﻧﻤﻦ ﺑﺎ اراﻳﺔ ﻧﻘﻄﻪ و ﺧـﻂ و ﺻـﻔﺤﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎري ﻣﻌﻤﺎري و ﺗﻼﺷﻲ ﻛـﻪ ﺑـﺮاي‬
‫اراﻳﺔ ﻳﻚ ﻣﻨﻄﻖ درون ﺷﻴﺌﻲ ﻣﻌﻤﺎري دارد‪) ،‬ﻣـﺜﻼً ﻧﮕـﺎه‬
‫ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ‪ ،(Hays, 1998: 522-3‬ﻧﻤﻮﻧﺔ ﺑﺎرز اﻳـﻦ دﺳـﺘﻪ‬
‫اﺳــﺖ ﻛــﻪ ﺑﻠﺤــﺎظ اﻧﺴــﺎنﺷﻨﺎﺳــﻲ ﻧﻴــﺰ ﻧﻬﺎﻳﺘ ـﺎً در ﺣــﻮزه‬
‫ﭘﺴﺎﺳﺎﺧﺘﺎرﮔﺮاﻳﻲ واﻗﻊ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ذات اﻧﺴﺎﻧﻲ را ﻧﻔـﻲ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺳـﺎﺧﺘﺎر را ﻣﻨﺤﺼـﺮ ﺑـﻪ »ﮔﻔﺘﻤـﺎن«ي‬
‫ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ آن ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺑﻪ آن ﻣﺘﻌﻠـﻖ اﺳـﺖ و ﺧـﺎرج از‬
‫آن‪ ،‬ﻧــﻪ ﺗـــﺪاوم زﻣــﺎﻧﻲ دارد و ﻧـــﻪ ﻣﻜــﺎﻧﻲ؛ ﺑﻨـــﺎﺑﺮاﻳﻦ‬
‫دﻳﻜﻨﺴﺘﺮاﻛﺘﻴﻮﻳﺴﺖﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺑﺪوﻳﺖ رﺟـﻮع ﻣـﻲ ﻛﻨﻨـﺪ‪،‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﺪوﻳﺘﻲ ﭘﻴﺸﺎذﻫﻨﻲ و در ﻧﻘﻄﻪ ﺻـﻔﺮ و ﻣـﺮز اﻧﺴـﺎن و‬
‫ﺣﻴﻮان‪ ،‬آﻧﺠﺎ ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه ﭘﻴﺶ اﻧﺴﺎﻧﻲ اﻧﺴـﺎن ﻣﺒـﺪأ ﻗـﺮار‬
‫ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﻧﻪ روﻧﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ ﺗﺎرﻳﺨﻲ وي ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان ﻳـﻚ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ زﻧﺪه‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ آﻧﺎن ﻛﻪ در ﺣﻮزه اﺳﺘﺮاﻛﭽﺮاﻟﻴﺴﻢ ﺑـﺎﻗﻲ‬
‫‪www.noormags.ir‬‬
‫ﻋﺒــﺎرت دﻳﮕــﺮ »ﻫــﺎي ـ ﺗــﻚ« ﻫﺴــﺘﻨﺪ‪ .‬دﺳــﺘﺔ دوم ﻛــﻪ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎنﻫﺎي ﺑﻮﻣﻲ و ﺳـﻨﺘﻲ در ﺑﺴـﻴﺎري ﻧﻘـﺎط ﺟﻬـﺎن‪،‬‬
‫ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺑﻪ اﻳﻦ دﺳﺘﻪ ﺗﻌﻠﻖ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺳـﺎﺧﺘﻤﺎنﻫـﺎﻳﻲ ﺣﺠـﻴﻢ‬
‫)ﻣﺎﻧﻨــﺪ »ﻓﻴــﻞ«( ﺑــﺎ ﻇﺮﻓﻴــﺖ ﺣﺮارﺗــﻲ ﻋﻈــﻴﻢ ﻫﺴــﺘﻨﺪ ﻛــﻪ‬
‫ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت ﺑﺰرگ اﻗﻠﻴﻤﻲ ﺑﻪ ﻛﻨﺪي ﺑﺮ ﻣﺤﻴﻂ داﺧﻠﻲ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﮔﺬارد‪ .‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎنﻫـﺎي »ﻓﻴـﻞ« ﻣﺎﻧﻨـﺪ از دوران‪-‬‬
‫ﻫﺎي اوﻟﻴﺔ ﺳﻜﻮﻧﺖ ﺑﺸﺮي ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺎ اﻧﺴﺎن ﻫﻤـﺮاه‬
‫ﺑﻮدهاﻧﺪ و آزﻣﺎﻳﺶ زﻣﺎن‪ ،‬ﻛﺎرآﻳﻲ آﻧﻬﺎ را در ارﺗﺒﺎط ﺑـﺎ‬
‫ﻃﺒﻴﻌﺖ و اﻗﻠﻴﻢ ﺛﺎﺑـﺖ ﻛـﺮده اﺳـﺖ؛ اﻣـﺎ ﺳـﺎﺧﺘﻤﺎنﻫـﺎي‬
‫»ﺷﺎﭘﺮﻛﻲ« ـ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﻌﻨﺎـ ﺗﻨﻬﺎ در ﻧﻴﻤﺔ دوم ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ و‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﭘﻴﺸـﺮﻓﺖﻫـﺎي ﺗﻜﻨﻮﻟـﻮژﻳﻜﻲ اﻳﺠـﺎد ﺷـﺪهاﻧـﺪ‪.‬‬
‫اﺳﺘﺪﻣﻦ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ را ﻃﺮح ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛـﻪ ﺣﺘـﻲ در دﻧﻴـﺎي‬
‫ﻛﻨﻮﻧﻲ‪ ،‬در ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﻠﻴﻤﻲ‪ ،‬ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ اﺳﺖ‬
‫ﻛــﻪ ﭘﺎﺳــﺨﮕﻮي ﻧﻴﺎزﻫــﺎي اﻧﺴــﺎن اﺳــﺖ‪ ،‬ﺣــﺎل آنﻛــﻪ‬
‫ﻣﻌﻤﺎري ﻣـﺪرن ﺷـﺪه‪ ،‬ﺣﺘـﻲ در ﻧـﻮاﺣﻲ ﻣﻌﺘـﺪل آب و‬
‫ﻫﻮاﻳﻲ ﺑﺮاي ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺤﻴﻄﻲ از ﺧﻮد ﻧﺎﻛﺎرآﻣـﺪي‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ )‪ Steadman, 2008: 166‬ﭘﺎﻧﻮﺷﺖ‪ .(17‬‬
‫‪‬‬
‫اﺻﺎﻟﺖ ﻣﺪﻟﻲ ‪‬‬
‫اﻳﻦ ﻧﮕﺎه ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ را ﺑﻮاﺳﻄﺔ ﺗﺼﻮري ﺿـﻤﻨﻲ‬
‫از وﺟﻮد ﺑﺮﺧﻲ اﺻﻮل ﺛﺎﺑﺖ در اﻧﺴﺎن ﻳﺎ ﻃﺒﻴﻌﺖ‪ ،‬ﻣـﻮرد‬
‫ﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﻣـﻲدﻫـﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺘﻬـﺎ ﻓـﺮق آن ﺑـﺎ روﻳﻜـﺮد اول آن‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ روﻳﻜـﺮد ﻗﺒﻠـﻲ‪ ،‬ﻋﻴﻨﻴـﺖ ﻣﻮﺟـﻮد در ﻣﻌﻤـﺎري‬
‫ﺑـﻮﻣﻲ را ﻗﺎﺑــﻞ اﺳــﺘﻔﺎده در دوران ﺣﺎﺿــﺮ ﻣــﻲداﻧــﺪ‪ ،‬در‬
‫ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻧﮕﺎه‪ ،‬ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ ﺣﺎوي »اﻟﮕﻮﻫﺎي‬
‫اﺻﻴﻞ« ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﺪ و راﺑﻄﻪ و ﻧﻪ ﺷﻜﻞ ﻇﺎﻫﺮي اﺳـﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﻳـﺎ ﺑﺎﻳـﺪ‪ ،‬در ﻫـﺮ زﻣـﺎن ﺑﻜـﺎر رود و اﻳـﻦ‬
‫ﺧﺎﺻــﻴﺖ در ﻣﻌﻤــﺎري ﺑــﻮﻣﻲ از »دﺳــﺖﻧﺨــﻮردﮔﻲ« ﻳــﺎ‬
‫ارﺗﺒﺎط ﺑﻲواﺳﻄﺔ ﻣﺘﺼﻮ‪‬ر در آن ﺑﺎ ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻳـﺎ‬
‫ﻃﺒﻴﻌﺖ و ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژي اﻧﺴﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻧﺸﺄت ﻣﻲﮔﻴـﺮد و ﺑﻠﺤـﺎظ‬
‫روش‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎرﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬‬
‫اﻧﺪﻳﺸــﻪ ﻣــﺪﻟﻲ و ﻣﺪﻟﺴــﺎزي اﺻــﻮﻻً ﺑــﺎ ﻛﺎرﻫــﺎي‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎرﮔﺮاﻳﺎن در ﻧﻴﻤـﻪ ﻗـﺮن ﺑﻴﺴـﺘﻢ ﺗﺌـﻮرﻳﺰه ﻣـﻲﺷـﻮد‪.‬‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎرﮔﺮاﻳﻲ ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت زﺑﺎﻧﺸﻨﺎﺳﺎﻧﻪ ﻟﻮي اﺷـﺘﺮاوس و‬
 ‫‪90‬‬
‫‪ ‬ﻧﺸﺮﻳﻪ ﺷﻬﺮ و ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ ‪ .‬ﺷﻤﺎره ‪ . 3‬ﭘﺎﻳﻴﺰ و زﻣﺴﺘﺎن ‪1391‬‬

‫ﻣﻲدﻫﺪ و ﻧﻪ اﺻـﺎﻟﺖ ذاﺗـﻲ‪ ،‬اﻣـﺎ ﻧﺘـﺎﻳﺞ ﺿـﻤﻨﻲ ﺑﺮرﺳـﻲ‬ ‫ﻣﻲﻣﺎﻧﻨﺪ و ذات اﻧﺴﺎن را ﻧﻔﻲ ﻧﻤـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﺑـﺪﻟﻴﻞ ﻫﻤـﻴﻦ‬
‫ﻫﻴﻠﻴﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ارزش ﻣﺪﻟﻲِ ﻣﻌﻤﺎري ﺑـﻮﻣﻲ‪ ،‬ﻣﻨﺘﻬـﻲ ﻣـﻲﺷـﻮد‬ ‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ اﺻﺎﻟﺖ ذات اﻧﺴﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻠﺤﺎظ ﺗﺌﻮرﻳﻚ‪ ،‬ﺑﺪوﻳﺖ‬
‫)اﮔﺮﭼــﻪ وي اﺻــﺮار دارد ﻛــﻪ »ﻣﻌﻤــﺎري ﺑــﻮﻣﻲ« اﺻــﻼ‬ ‫و ﺑﻮﻣﻲ ﺑﻮدن را ﻣﺤﺘـﻮي ﻛـﺪﻫﺎي اﺻـﻴﻞ اﻧﺴـﺎﻧﻲ ﻣـﻲ‪-‬‬
‫ﻣﻌﻤﺎري ﻧﻴﺴﺖ ﭼﻮن ﻓﺎﻗﺪ ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻮدآﮔﺎﻫﻲ اﺳﺖ( ﺑـﻪ‬ ‫ﺷﻤﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﻫﻴﻠﻴﺮ‪» ،‬ﺟﻨﻮﺗﺎﻳﭗ«ﻫﺎﻳﻲ را در ﺑﺮ دارد‬
‫ﺑﻴﺎن »ﻫﻴﻠﻴﺮ« )‪» :(Hillier, 2007: 196‬داﻧـﺶ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‬ ‫ﻛﻪ در ﺳﻄﺢ ﭘﺪﻳﺪه و در ﻃﻮل زﻣﺎن ﻣﺘﻜﺜـﺮ ﺷـﺪهاﻧـﺪ و‬
‫]داﻧﺶ ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه آﺣﺎد ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ وﻳﮋﮔﻲﻫـﺎي ﺟﻤﻌـﻲ‬ ‫اﻳﻦ ﺗﻜﺜﺮ‪ ،‬ﻓﻨﻮﺗﺎﻳﭙﻴﻚ و در اﺛـﺮ ﺷـﺮاﻳﻂ ﻣﺤﻴﻄـﻲ اﺳـﺖ‬
‫ﺧﻮد[ ﺑﻪ ﻃﺮق ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن در ﻓﻀـﺎي ﻣﺴـﻜﻮﻧﻲ ﻣﻨـﺪرج‬ ‫)ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑـﻪ ‪.(Steadman, 2008: 78-9‬‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ آن ازﻃﺮﻳـﻖ »ﻫﻤﭙﻴﻮﻧـﺪي« ــ ﻛـﻪ‬ ‫از ﺳــﺎﺧﺘﺎرﮔﺮاﻳﺎن اوﻟﻴــﻪ در ﺣــﻮزه ﻣﻌﻤــﺎري‪» ،‬اﻟــﺪوﻓﺎن‬
‫ﭼﻴﺪﻣﺎن ﺗﺤﻘﻖ ﻳﺎﻓﺘﺔ ﭘﻼن اﺳﺖ ـ ﻣـﻲﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﻣﺤـﺾ‬ ‫آﻳﻚ« ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎ ﺑـﻪ ﻣﺪﻟﺴـﺎزي از ﻣﻌﻤـﺎري ﺑـﻮﻣﻲ اﻓﺮﻳﻘـﺎ‬
‫اﻳــﻦﻛــﻪ ﻣــﺎ ﺑﺘــﻮاﻧﻴﻢ اﻟﮕﻮﻫــﺎي ﻋﻤــﻮﻣﻲ را در ﻣﻴــﺰان‬ ‫ﻣﻲﭘﺮدازد وي ﺑﺎ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﺮ روي ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻗﻮام ﺑﺪوي و‬
‫ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ »ﻋﻤﻠﻜﺮد«ﻫﺎ ﻳﺎ »ﺑﺮﭼﺴـﺐ«ﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ در‬ ‫ﻣﻌﻤﺎري ﻛﻬﻦ‪ ،‬ﻣﻌﻤﺎري ﺑﺪوي را ﻧﻤﺎد و ﺑﺎزﺗﺎب ﺷـﻴﻮه‪-‬‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪاي از ﻣﺴﻜﻦﻫﺎ ﺗﺸـﺨﻴﺺ دﻫـﻴﻢ‪ ،‬آﻧﮕـﺎه ﺗﺮدﻳـﺪي‬ ‫اي از زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ از ﻻﺑﻪﻻي ﻧﺸﻴﺐ و ﻓﺮازﻫـﺎي‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺎ ﺟﻨﻮﺗﺎﻳﭗﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ﻛﺎﻣﻼً ﺑﻪ ﺷـﻜﻠﻲ‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ در ﻃﻮل ﻗﺮنﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﺎ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ و در ﺧﺼﻠﺖ‪-‬‬
‫اﺑﮋﻛﺘﻴﻮ )ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻠﺤﺎظ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي اﺷﻴﺎء( ﺳـﺮوﻛﺎر ﭘﻴـﺪا‬ ‫ﻫﺎي ازﻟﻲ و اﺑﺘﺪاﻳﻲ اﻧﺴﺎن و ﺟﻬﺎن رﻳﺸﻪ دارد و ﺑﺮ اﻳـﻦ‬
‫ﻛﺮدهاﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻌﺪي ﻓﻀـﺎﻳﻲ ﻳﺎﻓﺘـﻪاﻧـﺪ ـ ﻳﻌﻨـﻲ ﺑـﺎ داﻧﺸـﻲ‬ ‫ﺑﺎور اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﻧـﻮ را در ﻛﻬﻨـﻪ ﺟﺴـﺘﺠﻮ ﻛـﺮد و‬
‫اﺟﺘﻤــﺎﻋﻲ ﻛــﻪ ﺷــﻜﻠﻲ ﻓﻀــﺎﻳﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘــﻪ اﺳــﺖ‪ «.‬ﺳــﭙﺲ‬ ‫ﺷﺮاﻳﻂ ﻗـﺪﻳﻤﻲ را ﻫﻤﻴﺸـﻪ ﻣﻌﺘﺒـﺮ ﻣـﻲداﻧﺴـﺘﻪ‪) ،‬ﭘـﺎﻛﺰاد‪،‬‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ »ﻫﻤﭙﻴﻮﻧﺪي ﻓﻀـﺎﻳﻲ«‪ ،‬ﺗﺸـﻜﻴﻞ‬ ‫‪ (1389‬وي در ﺗﺠﺮﺑــﺔ ﺧــﻮد در دﻫــﺔ ‪ 1950‬در ﻣــﻮرد‬
‫دﻫﻨﺪه ﻳﺎ اﻳﺠﺎد ﻛﻨﻨﺪة ﻧﻮﻋﻲ داﻧـﺶ ﻧﺎﺧﻮدآﮔـﺎه درﺑـﺎرة‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ و ﻣﺤـﻴﻂ ﻣـﺮدم ﺑـﻮﻣﻲ ﺻـﺤﺮاي آﻓﺮﻳﻘـﺎ )ﻗﺒﻴﻠـﻪ‬
‫ﻓﺮﻫﻨــﮓ اﺳــﺖ )و ﻧــﻪ ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﻨــﺪة آن( ﻛــﻪ ﺑــﻪ ﺣــﻮزه‬ ‫دوﮔﺎن(‪ ،‬دو دﺳﺘﺎورد ﻣﻬـﻢ ﺣﺎﺻـﻞ ﻣـﻲآورد‪ :‬ﻧﺨﺴـﺖ‬
‫اﻟﮕﻮﻫـﺎي زﻧـﺪﮔﻲ روزﻣـﺮه ﺗﻌﻠـﻖ ﻣـﻲﭘـﺬﻳﺮد و داﻧﺸـﻲ‬ ‫آﻧﻜﻪ وي ﺑﻪ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي رواﻧـﻲ زﻧـﺪﮔﻲ اﻧﺴـﺎن و ﻣﻔﻬـﻮم‬
‫درﺑﺎرة آﻧﻬﺎﺳﺖ )‪(ibid, 197‬؛ اﺻﺎﻟﺖ زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻨﺪرج در‬ ‫ﺷـــﺎﻋﺮاﻧﺔ ﺳـــﻜﻮﻧﺖ ﺗﻮﺟـــﻪ ﻛـــﺮد ﻛـــﻪ راه وي را از‬
‫اﻳﻦ ﻓﺮض و اﻧﺪراج ﺗﺪرﻳﺠﻲ داﻧـﺶ ﻣﺰﺑـﻮر در ﻛﺎﻟﺒـﺪ‪،‬‬ ‫ﻋﻤﻠﻜﺮدﮔﺮاﻳـــﻲ ﻣﻜـــﺎﻧﻴﻜﻲ ﻣﺪرﻧﻴﺴـــﻢ ﺟـــﺪا ﻧﻤـــﻮد و‬
‫اﺻﺎﻟﺖ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﺑﻮﻣﻲ ﺗﺪاوم ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺗﺎ دوران ﻣﻌﺎﺻـﺮ را‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻛﺸﻒ ﻳﻚ ﻧﻮع ﻛﻴﻬﺎﻧﺸﻨﺎﺳـﻲ وﺣـﺪتﮔـﺮا‬
‫ﻣﻮرد ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺻـﺎﻟﺖ ﻣـﺪﻟﻲ ﻣﻌﻤـﺎري‬ ‫در ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ آﻓﺮﻳﻘﺎﻳﻲ و دﻳﮕﺮ اﻣﻮر زﻧﺪﮔﻲ اﻳﺸﺎن‬
‫ﺑﻮﻣﻲ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ اﻟﮕﻮ‪ ،‬راﭘـﺎﭘﻮرت ﻣﻔﺼـﻼً‬ ‫ﻣﻮﻓــﻖ ﺷــﺪ ﻛــﻪ ﭘﺎﻳــﻪاي ﺷــﺪ ﺑــﺮاي ﺗﺌــﻮري ﺧــﺎص‬
‫ﺷﺮح و ﺑﺴـﻂ ﻣـﻲدﻫـﺪ )ﻧﮕـﺎه ﻛﻨﻴـﺪ ﺑـﻪ ‪Rappoport,‬‬ ‫ﺳــﺎﺧﺘﺎرﮔﺮاﻳﺎﻧﺔ وي ﻛــﻪ وﺣــﺪت ﺳــﺎﺧﺘﺎري را ﻣﻴــﺎن‬
‫)‪.(2006‬‬ ‫ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺼﻨﻮﻋﺎت ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ )از ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ اﺑـﺰار ﺗـﺎ‬
‫در ﻣﻌﻤــﺎري ﭘﺎﻳــﺪار و روﻳﻜــﺮدي ﻛــﻪ از آن ﺑــﻪ‬
‫ﺧﺎﻧﻪ و ﺷﻬﺮ( ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻛﻨﺪ و اﻳﻦ را در ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﻛﻴﻬﺎن‬
‫ﺷﺎﭘﺮﻛﻲ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺷـﺪ‪ ،‬اﮔﺮﭼـﻪ ﮔـﺮاﻳﺶﻫـﺎي ﺑﻴﻮﻧﻴـﻚ ﺑـﺮ‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﺔ ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺼـﻨﻮﻋﺎت ﻗﺒﻴﻠـﺔ دوﮔـﺎن )از ﺳـﺒﺪ‪،‬‬
‫رﺟﻮع ﺑﻪ ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ ﻏﻠﺒﻪ دارد‪ ،‬اﻣـﺎ ﻣـﻮاردي ﭼـﻮن‬
‫ﺗــﺎ ﺧﺎﻧــﻪ و ﺳــﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ دﻫﻜــﺪه( ﻳﺎﻓــﺖ و در ﻃــﺮح‬
‫اﺳــﺘﻔﺎده از ﻣــﺪل ﻛــﺎر ﺑﺎدﮔﻴﺮﻫــﺎ در ﺳــﺎﺧﺘﻤﺎنﻫــﺎي‬
‫ﻣﺴﻜﻮﻧﻲ »اورﻓﺎﻧﺎژ‪ «19‬ﺑﻜﺎر ﺑﺮد )‪ .(Coleman, 2005‬‬
‫ﻫﺎيـﺗﻚ ﻳﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﺎﺧﺖ درون زﻣﻴﻨﻲ ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ‬
‫در دﻫﻪﻫـﺎي اﺧﻴـﺮ‪ ،‬اﮔﺮﭼـﻪ ﺗﺌـﻮري ﻧﺤـﻮ ﻓﻀـﺎ‪ ،‬اﺻـﺎﻟﺘﺎً‬
‫اﻧﺮژي ﻳﺎ ﺣﻴﺎطﻫﺎي ﻣﺮﻛﺰي ﺑﺎ ارﺟﺎع ﺑﻪ ﻣﻌﻤﺎري ﺑـﻮﻣﻲ‬
‫ﻋﻠﻢﮔﺮاﺳﺖ و ﻣﺤﻴﻂ ﻛﺎﻟﺒﺪي ﺑﻮﻣﻲ را از ﻟﺤﺎظ اﺻﺎﻟﺖ‬
‫ﻳﺎ ﺳﻨّﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻧﮕﺎه ‪‬‬
‫اوﻟﻴﻪ )آن ﻃـﻮر ﻛـﻪ در ﺑـﺎﻻ آﻣـﺪ( ﻣـﻮرد ﺑﺮرﺳـﻲ ﻗـﺮار‬

‫‪www.noormags.ir‬‬
‫‪91‬‬
‫روﻳﻜﺮدﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ در‬
‫‪‬ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازي ﻣﺪرن ﻣﻌﻤﺎري‬

‫ﺧﺎرج ﻣﻲﻛﻨﺪ )ﻧﮕـﺎه ﻛﻨﻴـﺪ ﺑـﻪ ﺳـﺨﻨﺮاﻧﻲ ﻣـﻮرﻳﺲ در‬ ‫ﺑﻮم ﮔﺮاﻳﺎﻧﺔ ﻛﺮﻳﺴﺘﻮﻓﺮ دي‪ ،20‬روﻳﻜـﺮدي ﭼﻨﺪﺟﺎﻧﺒـﻪ ﺑـﻪ‬
‫‪Mallgrave‬‬ ‫&‬ ‫‪ ،1881‬ﻧﻘــــــﻞ ﺷــــــﺪه در‬ ‫وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺳﺎﺧﺘﺎري ﻣﻌﻤﺎري اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي‬
‫‪ (Contandriopoulos, 2008: 8-9‬و در اﻳــﻦ روﻧــﺪ‬ ‫ﻋﻤﻠــﻲ وي‪ ،‬ﺑــﻪ ﺳــﻤﺖ ﻣﻨﻈﺮﺳــﺎزي ﺑــﻮﻣﻲ )ﺑﺮداﺷــﺖ‬
‫اﺳﺖ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﺳـﺎﺧﺖ ﺗﻮﺳـﻂ ﻣـﺮدم و ﺑﺎﻟﻨﺘﻴﺠـﻪ ﺻـﻨﺎﻳﻊ‬ ‫اﻟﮕﻮﻳﻲ( ﮔﺮاﻳﺶ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ از ﻟﺤﺎظ ﺗﺌﻮري‪،‬‬
‫دﺳﺘﻲ‪ ،‬رويآور ﻣﻲﺷﻮد ـ اﮔﺮﭼﻪ در ﺣـﻮزة ﻣﻌﻤـﺎري‪،‬‬ ‫ﺗﺄﻛﻴﺪ وي ﺑﺮ ﻋﺒﺎرت »ﻓﻀﺎﻫﺎي ﺳﻼﻣﺖﺑﺨﺶ« و ﺗﻮﺳﻴﻊ‬
‫وي ﭼﻨﺪان ﭘﻴﺶ ﻧﻤﻲرود‪ .‬ﻳﻚ ﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﺮدﻣﻲ‪،‬‬ ‫ﻣﻔﻬــﻮم ﺳــﻼﻣﺖ ﺑــﻪ ﺟﻨﺒــﻪﻫــﺎي رواﻧــﻲ‪ ،‬او را از آﻧﭽــﻪ‬
‫آن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻛﺎر »ﻓﺘﺤﻲ« دﻳﺪه ﻣﻲﺷـﻮد ﻛـﻪ‬ ‫ﺧﻮدش »ﻧﻮﺑﻮمﮔﺮاﻳﻲ« ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ و ﻧﮕـﺎﻫﻲ اﻟﮕـﻮﻳﻲ‬
‫ﺑﺮداﺷﺖ ﻛﺎﻣﻠﻲ از ﻓﻨﻮن و ﻓﺮمﻫﺎ و ﺷـﻴﻮه زﻧﮕـﻲ ﺑـﻮﻣﻲ‬ ‫ﺑﻪ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ دارد‪ ،‬ﺟـﺪا ﻛـﺮده اﺳـﺖ‪.‬‬
‫اﺳﺖ و ﺑـﺮاي ﻣﺮدﻣـﻲ ﺑﻜـﺎر ﻣـﻲرود ﻛـﻪ ﻫﻤﭽﻨـﺎن آن‬ ‫در ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻈﺮي وي‪ ،‬ﺳـﺎزش ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژﻳـﻚ و رواﻧـﻲ‬
‫ﺷﻴﻮه زﻧﺪﮔﻲ را اداﻣﻪ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻧﮕـﺎه دﻳﮕـﺮ ﺑـﻪ اﻳـﻦ‬ ‫اﻧﺴﺎن ﺑﺎ اﻗﻠﻴﻢ و ﺑﻮم‪ ،‬ﻛﻠﻴﺪ »ﺳﻼﻣﺖ« اﺳﺖ ﻛـﻪ اﻳـﻦ اﻣـﺮ‬
‫ﻣﻘﻮﻟــﻪ‪ ،‬اﺳــﺘﺨﺮاج وﻳﮋﮔــﻲﻫــﺎي ﺳــﺎﺧﺘﺎري در ﻓﺮآﻳﻨــﺪ‬ ‫در ﻣﻌﻤﺎريﻫﺎي ﺑـﻮﻣﻲ ﻣﺤﻘـﻖ ﺷـﺪه و وي در روﻧـﺪي‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آن را ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﻋـﺎدي‪،‬‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﺸﺎﺑﻪ و اﺻﻼح ﺷﺪهاي از آن ﻣﻲرﺳـﺪ‬
‫ﻣﺸﺎرﻛﺖﭘﺬﻳﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧـﻪ اﻳـﻦ ﻣﻮﺿـﻮع را در‬ ‫)ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ‪ .(Day, 2004‬‬
‫ﺑﻮم ﮔﺮاﻳﻲ ﻣﺸﺎرﻛﺘﻲ »واﻟﺘﺮ ﺳﮕﺎل‪ «21‬ﻣﻲﺗـﻮان ﺟﺴـﺘﺠﻮ‬ ‫ﻃﺮاﺣــﻲ ﻣﺸــﺎرﻛﺘﻲ ﻛــﻪ در دﻫــﻪﻫــﺎي اﺧﻴــﺮ ﺗﻮﺟــﻪ‬
‫ﻛﺮد‪ .‬ﺳﮕﺎل روﺷﻲ را ﺑﺮاي ﺧﺎﻧﻪ ﺳﺎزي اﺑﺪاع ﻛـﺮد ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﻌﻤﺎران را ﺑﻪ ﺧـﻮد ﺟﻠـﺐ ﻛـﺮده و ﺑﻮاﺳـﻄﺔ ﺗﺄﻛﻴـﺪ ﺑـﺮ‬
‫در آن از ﻣﺸــﺎرﻛﺖ ﻣــﺮدم ﻣﻌﻤــﻮﻟﻲ ﺑــﺎ ﻣﻬــﺎرتﻫــﺎي‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻣﺮدﻣﻲ در ﻣﻌﻤﺎري ﭘﺎﻳﺪار ـ ﻣﺜﻼً ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ »آرﻣﺎن‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﻫﻤﺎن ﻣﺮدم اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﺪ و ﺳﺎﺧﺖ و ﺳﺎز ﻧﻴﺰ‬ ‫‪«21‬ـ ﺟﺎﻳﮕـﺎه وﻳـﮋهاي ﻳﺎﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ‪ ،‬از ﻳـﻚ ﻣﻨﻈـﺮ ﺑـﻪ‬
‫ﺑﺎ اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎ و ﺿﻮاﺑﻂ ﻣﺘﺪاول ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ داﺷـﺖ ﻛـﻪ از‬ ‫ﻋﻨﻮان ﻓﺮآﻳﻨﺪي ﺑﻮﻣﻲ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﻌﻤﺎري ﺣﺮﻓﻪاي ﻃـﺮح‬
‫آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ ﺟﺪﻳﺪ ﻳﺎد ﻣﻲﺷﻮد و در آن‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد )ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻻورﻧﺲ ﻛـﻪ ﻣﺸـﺎرﻛﺖ در‬
‫ﺻﺮﻓﺎً از ﻓﺮمﻫﺎي اﻗﺘﺒﺎس ﺷﺪه از ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ اﺳـﺘﻔﺎده‬ ‫ﻃﺮاﺣﻲ و ﺳﺎﺧﺖ را ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻳـﻚ وﻳﮋﮔـﻲ ﻣﻌﻤـﺎري‬
‫ﻧﻤﻲﺷﻮد و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ ،‬ﺑﻮﻣﻲﮔﺮاﻳﻲ آراﻳﺸﻲ ﻧﻴﺴـﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ‬ ‫ﺑﻮﻣﻲ ﻛﻪ در ﻣﻌﻤﺎري ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬ﺑـﺎ ﻣﻮاﻧـﻊ ﻧﻬـﺎدي ﺑﺴـﻴﺎري‬
‫در آن اﺣﺴﺎس واﻗﻌﻲ ﺑﻮﻣﻲ ﺑﻮدن را ﻣﻲﺗـﻮان درﻳﺎﻓـﺖ‬ ‫ﻣﻮاﺟﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻛﻨﺪ ـ ‪.(Lawrence, 2006‬‬
‫ﻛﺮد )‪.(Towers,1995‬‬ ‫رﻳﺸﻪﻫﺎي ﺗﺌﻮرﻳﻚ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑـﻪ ﻃﺮاﺣـﻲ ﻣﺸـﺎرﻛﺘﻲ‬
‫ﻧﻴﺰ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻗـﺮن ﻧـﻮزدﻫﻢ و ﻧﻈـﺮات وﻳﻠﻴـﺎم ﻣـﻮرﻳﺲ و‬
‫‪‬‬ ‫ﭘﻴﺮواﻧﺶ ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮدد‪ ،‬روﻳﻜﺮدي ﺑﻮمﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ دارد‪.‬‬
‫ﻣــﻮرﻳﺲ در ﺗﺒﻴــﻴﻦ ﮔــﺮاﻳﺶ ﺑــﻪ ﺻــﻨﺎﻳﻊ دﺳــﺘﻲ و‬
‫اﻟﮕﻮﻫــﺎي ﻓﺮﻣــﻲ دوران ﭘــﻴﺶ از ﺻــﻨﻌﺘﻲ‪ ،‬ﺑــﺪﻧﺒﺎل ﻧــﻮع‬
‫ﺧﺎﺻﻲ از ﻓﺮم ﻧﻴﺴﺖ؛ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺪﻧﺒﺎل ﻛﻴﻔﻴﺘﻲ ﻫﻤـﻪﻓﻬـﻢ در‬
‫ﻓﺮم اﺳﺖ ﻛﻪ آن را از اﻧﺤﺼﺎر ﻧﺨﺒﮕـﺎن ﺧـﺎرج ﻛﻨـﺪ و‬
‫ﻃﺮاﺣــﻲ ﻣﻌﻤــﺎري و ﻫﻨـــﺮي را ﺑــﻪ ﻧــﻮﻋﻲ ﻣﺤﺼـــﻮل‬
‫دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﻨﺪ‪ .‬از اﻳﻦروﺳﺖ ﻛﻪ در ﻧﻈـﺮ وي‬
‫دﻫﻜــﺪه ﻗﺒﺎﻳــﻞ زوﻟــﻮ در اﻓﺮﻳﻘــﺎ و ﻛﻠﺒــﻪ ﺑﺮﻓــﻲ ﺑﻮﻣﻴــﺎن‬
‫ﮔﺮوﺋﻨﻠﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎدي از آزادي ﻣﺤﺴﻮب ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ‪،‬آزادي‬
‫ﻛــﻪ اﻧﺴــﺎن را از واﺑﺴــﺘﮕﻲ ﺑــﻪ ﺳــﺒﻚ ﻫــﺎي اﻧﺤﺼــﺎري‬

‫‪www.noormags.ir‬‬
 ‫‪92‬‬
‫‪ ‬ﻧﺸﺮﻳﻪ ﺷﻬﺮ و ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ ‪ .‬ﺷﻤﺎره ‪ . 3‬ﭘﺎﻳﻴﺰ و زﻣﺴﺘﺎن ‪1391‬‬

‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ -6‬ﺟﻤﻌﺒﻨﺪي ﺳﻪ روﻳﻜﺮد ﻧﻈﺮي ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺪه ﺑﻪ ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ در ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازي ﻣﺪرن ﻣﻌﻤﺎري‬
‫ﻧﻤﻮﻧﺔ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫـﺎي واﺟـﺪ‬ ‫دورة ﺗــــــﺎرﻳﺨﻲ رواج‬ ‫ﺟﻨﺒﺔ ﻣﻄـﺮح از ﻣﻌﻤـﺎري‬ ‫ﻣﻔﻬﻮم روﻳﻜﺮد‬ ‫ﻧــــﻮع ارﺟــــﺎع‬
‫اﻳـــــﻦ روﻳﻜـــــﺮد در‬ ‫اﻳﻦ روﻳﻜﺮد‬ ‫ﺑﻮﻣﻲ‬ ‫ﺗﺌﻮرﻳــــﻚ ﺑــــﻪ‬
‫ﻣﻌﻤﺎري‬ ‫ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ‬

‫اﺳــﺘﻔﺎدة اﺳــﺘﻨﺎدي ﺑــﺪوي و اوﻟﻴــﻪ ﺑــﻮدن ﺧــﻮد ﺗﻤـــــــﺎم دوران ﻧﻈﺮﻳـــــــﻪ ﻧﺌﻮﻛﻼﺳﻴﺴــﻴﺰم‪ ،‬ﻣﺪرﻧﻴﺴــﻢ‪،‬‬
‫ﺗﺌﻮري ﻧﺤﻮ ﻓﻀﺎ‬ ‫ﻛﺎﻟﺒــــﺪ ‪ ،‬راﺑﻄــــﻪ آن ﺑــــﺎ ﭘﺮدازي ﻣﺪرن‬ ‫از ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ‬ ‫اﺻﺎﻟﺖ ﻣﺒﺪﺋﻲ‬
‫اﻧﺴﺎن‪ ،‬اﻗﻠﻴﻢ ﻳﺎ ‪...‬‬

‫اﺳـــــــــــﺘﻔﺎده از ﻓــﺮمﻫــﺎ‪ ،‬ﻛﻴﻔﻴــﺎت ﻓﻀــﺎﻳﻲ‪ ،‬دوران اﻧﻘﻼﺑــــﺎت ﺻــــﻨﻌﺘﻲ ﺟﻨــــﺒﺶ ﻫﻨــــﺮ و ﺻــــﻨﺎﻳﻊ‬
‫ﻋﻴﻨﻴـــﺖ ﻣﻮﺟـــﻮد ﺗﻜﻨﻮﻟــــــﻮژي ﺳــــــﺎﺧﺖ‪) ،‬ﺑـــــﻪ ﻋﻨـــــﻮان ﺟﺮﻳـــــﺎن دﺳـــﺘﻲ‪ ،‬ﭘﺴـــﺖ ﻣﺪرﻧﻴﺴـــﻢ‪،‬‬
‫ﻣﺨــــﺎﻟﻒ( و دورة ﺑﻌــــﺪ از ﻣﻨﻄﻘــــﻪﮔﺮاﻳــــﻲ‪ ،‬ﺑﺮﺧــــﻲ‬ ‫ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي اﻗﻠﻴﻤﻲ و ‪....‬‬ ‫ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ‬ ‫اﺻﺎﻟﺖ اﻟﮕﻮﻳﻲ‬
‫ﮔــــﺮاﻳﺶﻫــــﺎي ﻣﻌﻤــــﺎري‬ ‫ﻣﺪرن‬
‫ﭘﺎﻳﺪار‬

‫ﺳــــﺎﺧﺘﺎرﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﻃﺮاﺣــــﻲ‬ ‫اﺳـــــــــــﺘﻔﺎده از ﺟﻨﺒــــﻪﻫــــﺎي ﺳــــﺎﺧﺘﺎري دوران ﺑﻌﺪ از ﻣﺪرن‬

‫ﻣﺸــﺎرﻛﺘﻲ‪ ،‬ﺑﺮﺧــﻲ ﮔــﺮاﻳﺶ‬ ‫ﺳـــــــــﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻣﻮﺟـــﻮد در رواﺑـــﻂ ﻣﻴـــﺎن‬
‫ﻫﺎي ﻣﻌﻤﺎري ﭘﺎﻳﺪار‬ ‫ﻣﻔﻬــﻮﻣﻲ ﻣﻮﺟــﻮد ﻛﺎﻟﺒـــﺪ ﺑـــﺎ اﻣـــﻮري ﻣﺎﻧﻨـــﺪ‬
‫اﺻﺎﻟﺖ ﻣﺪﻟﻲ‬
‫در ﻣﻌﻤـــــــــﺎري ﺳـــــــﺎﺧﺘﺎر اﺟﺘﻤـــــــﺎﻋﻲ‪،‬‬
‫وﻳﮋﮔـــﻲﻫـــﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕـــﻲ‪،‬‬ ‫ﺑﻮﻣﻲ‬
‫ﻓﻄﺮت اﻧﺴﺎﻧﻲ و ‪...‬‬

‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﻃـﺮح اﺳـﺖ و ﻳـﺎ ﺻـﺮﻓﺎً ﺑﻠﺤـﺎظ ﺗﻮﺟﻴـﻪ‬
‫ﻧﮕﺮشﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﻣﻌﻤﺎري ـ ﻛﻪ ﺧﻮد ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ در‬
‫آن‪ ،‬ﻋﻤﻼً‪ ،‬ﻏﺎﻳـﺐ اﺳـﺖ ـ ﻣﻄـﺮح ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬اﻣـﺎ در‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺜﺒﺖﻧﮕﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﻤﺎري ﺑـﻮﻣﻲ در ﺣـﻮزهاي ﻛـﻪ‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺗـﺮ ﺑـﺎ ﺣﺮﻓـﺔ ﻣﻌﻤـﺎري اﺳـﺖ و زﻣـﺎن زﻳـﺎدي از‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻌﻤـﺎري را در ﺑـﺮ ﻧﻤـﻲﮔﻴـﺮد‪ .‬ﺗـﻼشﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺟﻨﺒﻪﻫـﺎي ﺷـﺎﻋﺮاﻧﻪ و اﺣﺴﺎﺳـﻲ و‬
‫)ﻳﺎ در ﺑﺴﻴﺎري ﻣﻮارد( ﻧﻮﺳﺘﺎﻟﮋﻳﻚ آن ﻗﺎﺑـﻞ ﻣﻼﺣﻈـﻪ و‬
‫ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺑﻮده و ﻫﺴـﺖ و ﻫﻤـﻴﻦ اﻣـﺮ ﻣﻘﻮﻟـﻪي ﻣﻌﻤـﺎري‬
‫ﺑﻮﻣﻲ را ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در ﺣﺎﺷﻴﻪ ﻗﺮار داده‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ از ﻧﻈﺮ ﻋﻠﻤـﻲ‬
‫ﻧﻴﺰ ﺟﺰو ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻓﺮﻋﻲ و دﺳـﺖ دوﻣـﻲ ﻧﺸـﺎن داده ﻛـﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ‪ ،‬زﻳﺎنﻫﺎي ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺟﺒﺮاﻧﻲ را ﺑﻪ اﻳـﻦ ﻧـﻮع از‬
‫ﻣﻌﻤــﺎري وارد آورده اﺳــﺖ‪ .‬ﻫﻤــﻴﻦ اﻣــﺮ ﺑﺴــﻴﺎري از‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺘﮕﺬاران و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰان را ﺑﺮ آن داﺷﺖ ﻛﻪ ﻛﻤﺮ ﺑﻪ‬
‫ﻧﺎﺑﻮدي و ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ ﺑﺒﻨﺪﻧﺪ و ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ آن‬
‫ﺟﻤﻊﺑﻨﺪي و ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي‬
‫آن ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺣﺘﻲ ﺗﺎ روزﮔﺎر ﻛﻨﻮﻧﻲ‪ ،‬ﺷﻜﻞ ﻏﺎﻟﺐ‬
‫ﺳﻜﻮﻧﺘﮕﺎه اﻧﺴـﺎﻧﻲ را ﺗﺸـﻜﻴﻞ داده اﺳـﺖ‪ ،‬ﻧـﻪ ﻣﻌﻤـﺎري‬
‫ﺣﺮﻓﻪاي ﻳﺎ ﻫﻨﺮي )ﻛﻪ ﺳـﺎﺧﺘﺔ دﺳـﺖ ﻳـﺎ ﻓﻜـﺮ ﻣﻌﻤـﺎران‬
‫اﺳﺖ(‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ )ﺑـﺎ ﻫـﺮ ﺗﻌﺮﻳﻔـﻲ ﻛـﻪ از آن‬
‫ﺑﺸﻮد( اﺳﺖ؛ اﻣﺎ در ﻋﺮﺻﺔ ﺗﺨﺼـﺺﮔﺮاﻳﺎﻧـﺔ ﻣﻌﻤـﺎري‪،‬‬
‫اﻳﻦ ﺷﻜﻞ از اﻳﺠﺎد ﺳﻜﻮﻧﺘﮕﺎه ـ ﺑﺪﻟﻴﻞ ﻫﻤﻴﻦ ﻧﻔـﻲ ﻧﻘـﺶ‬
‫ﻣﻌﻤﺎر ـ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﺷﻜﻞ ﻛﺎﻣﻞ ﺧﻮد ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد؛ از‬
‫اﻳﻦرو ﻏﻴﺒﺖ آن در ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺗﻼشﻫﺎي ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭘﺮدازاﻧـﻪ‬
‫ﻣﻌﻤﺎري ﻛﻪ ﺑﻪ دوران ﻛﻼﺳـﻴﻚ ﺑـﺎزﻣﻲﮔـﺮدد‪ ،‬ﺗﻮﺟﻴـﻪ‬
‫ﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻣﺎ در دوران ﭘـﺲ از روﺷـﻨﮕﺮي‬
‫ﺷﺎﻫﺪ روﻳﻜﺮدﻫﺎﻳﻲ ﺧﺎص ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﮔﻮﻧـﻪ از ﺳـﻜﻮﻧﺘﮕﺎه‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴـﺘﻴﻢ ﻛـﻪ ﻣﻘﺎﺻـﺪي ﺑﺠـﺰ اﺣﻴـﺎي ﺧـﻮد آن را‬
‫دﻧﺒﺎل ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺨﺸﻲ از اﻳﻦ ﺗﻼشﻫـﺎ ﺗﻨﻬـﺎ ﺟﺴـﺘﺠﻮﻳﻲ‬
‫ﻋﻠﻤﻲ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻳﺎ ارﺗﺒﺎط ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﺑﺎ ﻋﺮﺻـﻪ‬
‫ﻋﻤﻠﻲ ﻣﻌﻤﺎري ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﺪ و ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﺣﻮزه اﻧﺴﺎنﺷﻨﺎﺳـﻲ‬

‫‪www.noormags.ir‬‬
‫‪93‬‬
‫روﻳﻜﺮدﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ در‬
‫‪‬ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازي ﻣﺪرن ﻣﻌﻤﺎري‬

‫ﺑﺮﺧﻼف ﺑﻬﺮهﺑﺮدايﻫﺎي ﻓﺮﺻﺖ ﻃﻠﺒﺎﻧـﻪ از ﻛﻴﻔﻴـﺎت آن‬
‫ﺑﺮاي ﺗﻮﺟﻴﻪ‪ ‬ﻣﻘﺎﺻﺪ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻣﺰاﻳﺎﻳﻲ ذاﺗﻲ و ﭘﺎﻳﺪار‬
‫در آن را ﺑﻴﺎﺑﺪ و آن را ﻣﻌﺎدل ﻧﻴﺎزي اﺳﺎﺳﻲ در زﻧﺪﮔﻲ‬
‫اﻧﺴــﺎن ﻗــﺮار دﻫــﺪ‪ .‬اﻳــﻦ اﻣــﺮ ﻣــﻲ ﺗﻮاﻧــﺪ در ﻣــﺪلﻫــﺎ ﻳــﺎ‬
‫اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ راه ﻃـﻲ‬
‫ﺷﺪه در ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻳﻦ ﻣﺪلﻫﺎ و اﻟﮕﻮﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺎ اﻣﺮوز ﭼﻨـﺪان‬
‫ﺑﻪ ﺳﻮد ﺑﻘﺎي ﺧـﻮد اﻳـﻦ ﻣﻌﻤـﺎري ﻧﺒـﻮده اﺳـﺖ‪ .‬در اﻳـﻦ‬
‫ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺳﻌﻲ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻳـﻚ ﻧﻈـﻢ و‬
‫اﻧﺴﺠﺎم ﻋﻠﻤﻲ و ﺑﻪ ﭘﺸﺘﻮاﻧﺔ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺌﻮرﻳﻚ و ﺑﺎ ﻳﻚ دﻳﺪ‬
‫ﻛﻞ ﻧﮕﺮ ﺑـﻪ ﺑﺤـﺚ ﭘﻴﺮاﻣـﻮن روﻳﻜﺮدﻫـﺎﻳﻲ ﺑـﻪ ﻣﻌﻤـﺎري‬
‫ﺑﻮﻣﻲ و ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازيﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺻـﻮرت ﮔﺮﻓﺘـﻪ‪ ،‬ﮔـﺎﻣﻲ‬
‫ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻮﭼﻚ ﺟﻬﺖ ﻫﻤﻮارﺗﺮ ﻛﺮدن ﻣﺴـﻴﺮ ﭘـﮋوﻫﺶ‬
‫ﺗﺌﻮرﻳﻚ ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ ﺑﺮداﺷـﺘﻪ ﺷـﻮد‪ .‬از ﻣﺰاﻳـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﺷﺎره ﻛﺮد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭼﻨـﻴﻦ دﺳـﺘﻪ‬
‫ﺑﻨﺪيﻫـﺎﻳﻲ در ﻣـﻮرد ارﺟﺎﻋـﺎت ﺑـﻪ ﻣﻌﻤـﺎري ﺑـﻮﻣﻲ در‬
‫آﻳﻨﺪه ﺑﺮاي ﻃﺮاﺣﺎن ﻣﺴﺄﻟﻪ رﺟﻮع ﺑﻪ ﻣﻌﻤـﺎري ﺑـﻮﻣﻲ در‬
‫ﻗﺎﻟﺐ ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﻨﺴﺠﻢ و ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻔﻜﻴﻚ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و‬
‫اﻳـــﻦ ﻣـــﻲﺗﻮاﻧـــﺪ آﻏـــﺎزي ﺑﺎﺷـــﺪ ﺑـــﺮاي آن ﻧـــﻮع از‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازي ﻛﻪ ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻮﺟﻮدﻳﺘﻲ‬
‫اﺻﻴﻞ و ﻗﺎﺑﻞ دوام ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻗﺮار دﻫﺪ‪.‬‬
‫را ﻣﻌﻤﺎرياي ﻗﺮار دﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ زﻋـﻢ اﻳﺸـﺎن‪ ،‬ﻣﻄـﺎﺑﻖ ﺑـﺎ‬
‫اﺳــﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﺟﻬــﺎﻧﻲ ﺑﺎﺷــﺪ و اﻳ ـﻦ ﮔﻮﻧــﻪ ﺑﺴ ـﻴﺎري از‬
‫ﺧﺼﻠﺖﻫﺎ و وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﭘﺎﻳـﺪار و ازﻟـﻲ ﻛـﻪ رﻳﺸـﻪ در‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓﻫـﺎ و ﺳـﻨﺖﻫـﺎي دﻳﺮﻳﻨـﻪ دارد ﻧﺎدﻳـﺪه اﻧﮕﺎﺷـﺘﻪ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬اﻣـﺎ اﻳـﻦ ﻣﺴـﺄﻟﻪ ﻫﻤﭽﻨـﺎن ﻣﻄـﺮح اﺳـﺖ ﻛـﻪ اﮔـﺮ‬
‫ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ و ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎﺗﻲ ﻛـﻪ در اﻳـﻦ زﻣﻴﻨـﻪ ﺻـﻮرت‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻣﻲﮔﻴﺮد و آراء و اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎ و ﻧﻈﺮﻳﻪﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﺘﻔﻜﺮان و اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان ﻓﻠﺴﻔﻪ و ﻫﻨﺮو ﻣﻌﻤﺎري و دﻳﮕـﺮ‬
‫ﻋﻠﻮم و رﺷﺘﻪﻫﺎ در روﻳﻜﺮد ﺑﻪ ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ داﺷـﺘﻪاﻧـﺪ‬
‫در ﻗﺎﻟﺐ ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﻋﻠﻤـﻲ و ﻗـﻮاﻧﻴﻦ و اﺳـﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎ ﻧﮕﺎﺷـﺘﻪ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬آﻳﺎ ﺧﻮد ﻣﻌﻤﺎري ﺑـﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺟﺎﻳﮕـﺎﻫﻲ در ﻣﻌﻤـﺎري‬
‫روز ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ؟ ﺗﻼشﻫﺎي ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘـﻪ در‬
‫ﻣﻌﻤﺎري ﭘﺎﻳـﺪار و ﺑﺎزﮔﺸـﺖ ﺑـﻪ ﺗﻜﻨﻮﻟـﻮژيﻫـﺎي ﻧﺴـﺒﺘﺎً‬
‫ﺑــﺪوي )ﻣﺎﻧﻨــﺪ ﺧــﺎك( و اﻟﮕﻮﻫــﺎي ﺳــﻜﻮﻧﺘﮕﺎﻫﻲ ﺷــﺒﻪ‬
‫ﺑﻮﻣﻲ )روﺳﺘﺎﻫﺎي اﻛﻮﻟﻮژﻳﻚ( و ﻧﻴﺰ رﺟﺤﺎن ﻫﻤﻴﺸـﮕﻲ‬
‫ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﻣﺮدﻣـﻲ ﻣﻌﻤـﺎري ﺑـﻮﻣﻲ در ﻣﻮاﻗـﻊ ﺑﺤﺮاﻧـﻲ و‬
‫ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﺷﺪﻳﺪ اﺳﻜﺎن‪ ،‬دﺳﺘﻜﻢ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻊ از ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻨﻔـﻲ ﺑـﻪ‬
‫ﺳﺆال ﻓﻮق ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻣـﺎ اﻳـﻦ اﻣـﺮ ﻛـﺎﻓﻲ ﻧﻴﺴـﺖ و اﮔـﺮ‬
‫ﻣﻌﻤــﺎري ﺑــﻮﻣﻲ ﺑﺨﻮاﻫــﺪ ﻓﺮﺻــﺘﻲ ﺑــﺮاي ﺑﻘــﺎ در ﺟﻬــﺎن‬
‫ﭘﻴﺶرو داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﭘﺎﻳﮕﺎﻫﻲ ﺗﺌﻮرﻳﻚ دارد ﻛـﻪ‬

‫ﻳﺎدداﺷﺖﻫﺎ ‪‬‬
‫‪1- Paul Oliver‬‬ ‫‪9- picturesque‬‬
‫‪2- Der Stil‬‬ ‫‪10- James Soan‬‬
‫‪3- Cabanon at Cap Martin‬‬ ‫‪11- Karelia‬‬
‫‪4- The poetics of space‬‬ ‫‪12- Dalarna‬‬
‫‪5- Rapoport, Amos, 1977, “Human Aspects of‬‬ ‫‪13- Duany‬‬
‫‪Urban Form”, Pergamon Press, UK.‬‬ ‫‪14- Plater-Zyberk‬‬
‫‪6- Fergusson‬‬ ‫‪15- Scully‬‬
‫‪7- John Ruskin‬‬
‫‪8- William Morris‬‬
‫‪ -16‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع و ﻣﺜﺎل ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ آن از ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ﻛﺘﺎب”‪ (Thomas et al. 1998) ”Environmental Design‬ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -17‬ﻳﻚ ﻧﺘﻴﺠﺔ اﻳﻦ اﻣﺮ‪ ،‬ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﻫﺎي ﺳﺎﺧﺖ ﺑﻮﻣﻲ ﺑﻮﻳﮋه‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﺎ ﺧﺎك اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺳﺎل ﻫﺎي اﺧﻴﺮ رواج زﻳﺎدي در ﺣﻮزه‬
‫داﻧﺸﮕﺎﻫﻲ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ـ اﮔﺮﭼﻪ ﺑﻠﺤﺎظ ﻋﻤﻠﻲ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﻴﻠﻴﺎردﻫﺎ اﻧﺴﺎن در ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه از ﺧﺎك ﺑﺮوش ﺑﻮﻣﻲ ـ ﺳﺎﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪاي از اﻳﻦ‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت در داﻧﺸﮕﺎه ﻛﺎﺳﻞ اﻟﻤﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﺬﻳﺮش اﺻﺎﻟﺖ ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﻜﺎﻣﻞ ﺗﺪرﻳﺠﻲ در ﺗﻜﻨﻴﻚ ﻫﺎي ﺧﺎﻛﻲ ﺳﻨّﺘﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻬﺴﺎزي اﻧﻬﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻪ‬
‫و ﻛﺘﺎﺑﻲ را در ‪ 2006‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ )‪.(Minke, 2006‬‬

‫‪18- Notes on Synthesis of Form‬‬ ‫‪20- Christopher Day‬‬

‫‪19- Orphanage 1955-1960‬‬ ‫‪21- Walter Segal‬‬

‫‪www.noormags.ir‬‬
 94
1391 ‫ ﭘﺎﻳﻴﺰ و زﻣﺴﺘﺎن‬. 3 ‫ ﺷﻤﺎره‬. ‫ ﻧﺸﺮﻳﻪ ﺷﻬﺮ و ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ‬

 ‫ﺧﺬ‬Ĥ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣ‬

 .‫ ﺗﻬﺮان‬،‫ ﻣﻌﺎوﻧﺖ ﭘﮋوﻫﺸﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﻫﻨﺮ‬،‫ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﻠﻲ اﺷﺮﻓﻲ‬.‫ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺳﺎزي ﺑﺎ ﻣﺮدم‬،(1372) ،‫ ﺣﺴﻦ‬،‫ ﻓﺘﺤﻲ‬-1
‫ ﻣﺆﺳﺴﻪ اﻧﺘﺸﺎرات و ﭼﺎپ داﻧﺸﮕﺎه‬،‫ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ ﻋﻴﻨﻲ ﻓﺮ‬،‫ روشﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻖ در ﻣﻌﻤﺎري‬،(1384) ،‫ دﻳﻮﻳﺪ‬،‫ ﻟﻴﻨﺪا و واﻧﮓ‬،‫ ﮔﺮوت‬-2
 .‫ ﺗﻬﺮان‬،‫ﺗﻬﺮان‬
 .‫ ﺗﻬﺮان‬،‫ ﻧﺸﺮ اﺧﺘﺮان‬،‫ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺳﻌﻴﺪ ﻣﻘﺪم‬،‫ ﺗﺎرﻳﺦ اﻧﺪﻳﺸﺔ ﻣﺪرﻧﻴﺘﻪ‬،‫ در ﺳﺎﻳﺔ آﻳﻨﺪه‬،(1387) ،‫ ﺳﻮن ارﻳﻚ‬،‫ ﻟﻴﺪﻣﺎن‬-3
 .‫ ﺗﻬﺮان‬،‫ آﮔﻪ‬،‫ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﻤﻮد اﻣﻴﺮﻳﺎراﺣﻤﺪي‬،‫ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﻌﻤﺎري ﺗﻤﺜﻴﻠﻲ‬:‫ ﻣﻔﻬﻮم ﺳﻜﻮﻧﺖ‬،(1381) ،‫ ﻛﺮﻳﺴﺘﻴﺎن‬،‫ ﻧﻮرﺑﺮي ﺷﻮﻟﺰ‬-4
.‫ رﺳﺎﻟﻪ دﻛﺘﺮي ﻣﻌﻤﺎري‬،‫ درك ﺳﺮﺷﺖ ﻓﻀﺎي ﻣﻌﻤﺎري ﺑﺎ ﺗﺄﻣﻞ در ﺗﺸﺎﺑﻪ ﻓﻀﺎ در ﺳﻜﻮﻧﺘﮕﺎهﻫﺎي ﺑﻮﻣﻲ‬،(1388) ،‫ ﺳﻮﺳﻦ‬،‫ ﻧﻮرﻣﺤﻤﺪي‬-5
 .،‫ داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‬،‫ ﭘﺮدﻳﺲ ﻫﻨﺮﻫﺎي زﻳﺒﺎ‬،‫داﻧﺸﻜﺪه ﻣﻌﻤﺎري‬
 .60 -49 ،18 ‫ ﺷﻤﺎره‬،‫ ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻫﻨﺮﻫﺎي زﻳﺒﺎ‬،‫ ﺗﺄﺛﻴﺮ آراء و اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي درﻳﺪا ﺑﺮ ﻣﻌﻤﺎري‬،(1383)،‫ ﺣﻤﻴﺪرﺿﺎ‬،‫ اﻧﺼﺎري‬-6
 .‫ ﭼﺎپ اول‬،‫ اﺻﻔﻬﺎن‬،‫ ﻧﺸﺮ ﺧﺎك‬،‫ ﺑﺮرﺳﻲ ﺟﺮﻳﺎنﻫﺎي ﻓﻜﺮي ﻣﻌﻤﺎري ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻏﺮب‬:‫ ﭘﺴﺖ ﻣﺪرﻧﻴﺘﻪ و ﻣﻌﻤﺎري‬،(1386) ،‫ اﻣﻴﺮ‬،‫ ﺑﺎﻧﻲ ﻣﺴﻌﻮد‬-7
 .‫ ﺗﻬﺮان‬،‫ اﻧﺘﺸﺎرات ﺳﺮوش داﻧﺶ‬،‫ ﺳﻴﺮي در ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻧﻈﺮي ﻣﻌﻤﺎري‬،(1386) ،‫ ﻏﻼﻣﺤﺴﻴﻦ‬،‫ ﻣﻌﻤﺎرﻳﺎن‬-8
 .‫ ﭼﺎپ اول‬،‫ ﺗﻬﺮان‬،‫ اﻧﺘﺸﺎرات آرﻣﺎﻧﺸﻬﺮ‬،‫ ﺟﻠﺪ دوم‬،‫ ﺳﻴﺮ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎ در ﺷﻬﺮﺳﺎزي‬،(1389) ،‫ ﺟﻬﺎﻧﺸﺎه‬،‫ ﭘﺎﻛﺰاد‬-9
‫ ﻣﻴﻼدي ﻣﻌﻤﺎران‬90 ‫ ﺗﺎ‬60 ‫ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﻈﺮﻳﻪي ﻣﻨﻄﻘﻪﮔﺮاﻳﻲ ﺗﻌﺎﻣﻠﻲ در ﺗﺠﺎرب دﻫﻪﻫﺎي‬:‫ ﻣﻌﻤﺎري در زﻣﻴﻨﻪ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ‬،(1387) ،‫ ﺣﻤﻴﺪرﺿﺎ‬،‫ ﺷﺎﻳﺎن‬-10
 .‫ داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‬،‫ ﭘﺮدﻳﺲ ﻫﻨﺮﻫﺎي زﻳﺒﺎ‬،‫ داﻧﺸﻜﺪه ﻣﻌﻤﺎري‬،‫ رﺳﺎﻟﻪ دﻛﺘﺮي ﻣﻌﻤﺎري‬،‫ﻏﻴﺮ ﺑﻮﻣﻲ در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺣﻮزهي ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻻﺗﻴﻦ‬

1- Altman, I., & Chemers, M. (1980), The culture and environment, The Brooks/Cole basic
concepts in environment and behavior series.
2- Bachelard, G. (1994), The poetics of space. translated from the French by Maria Jolas.
[originally printed in 1964], Foreword to the 1994 Edition by John R. Stilgoe, Beacon
Press, USA.
3- Frampton, Keneth. (1980), Modern Architecture: a critical history, Thames & Hudson
Ltd.,London.
4- Grant, J. (2006), Planning the good community: new urbanism in theory and practice.
Routledge, UK.
5- Hillier, Bill. (2007), Space is the Machine. Space Syntax.
6- Mallgrave, Harry Francis, (2005), Modern architecturar theory: A Historical Survey,
1673˘1968, Cambridge University Press.
7- Minke, G.(2006), Building with Earth: Design and Technology of a Sustainable
Architecture. Birkhauser. Basel.
8- Norberg ˘Schulz, Christian, (1976), Genius Loci: Towards a Phenomenology of
architecture, Rizzoli, New York.
9- Teige, Karel.(2002), The minimum dwelling. [Originally published as Nejmens¡i byt by
Vaclav Petr, Prague, 1932]. Trans lated and introduced by Eric Dluhosch. The MIT Press
Cambridge. Massachusetts.
10- Thomas, R., Fredham, M. & partners, (1998), Environmental Design. [sec. publication:
2000], E&FN spon, London & New York.
11- Lawrence, Roderick J. (2006), ˆLearning from the vernacular: basic principles for
sustaining human habitats˜. in Vernacular Architecture in the Twenty First Century:
Theory, education and practice. Edited by: Lindsay Asquith and Marcel Vellinga. pp.
110−127, Taylor & Francis. UK.

www.noormags.ir
95
‫روﻳﻜﺮدﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ در‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازي ﻣﺪرن ﻣﻌﻤﺎري‬

12- Miller Lane, B., (2007), ˆThe home as a work of art; Finland and Sweden˜. in Housing and
dwelling: perspectives on modern domestic architecture. edited by: Barbara Miller Lane.
pp. 211−221, Routledge. UK.
13- Maynard, W. Barksdale. (2007), ˆThoreau s house at Walden˜. in Housing and dwelling:
perspectives on modern domestic architecture. edited by: Barbara Miller Lane. pp.
199−211. Routledge. UK.
14- Downing, A. Jackson. (2007), ˆWhat a farm−house should be˜. in Housing and dwelling:
perspectives on modern domestic c architecture. edited by: Barbara Miller Lane. pp.196−9,
Routledge. UK.
15- Davis, I. (2006), ˆSheltering from extreme hazards˜. in Vernacular Architecture in the
Twenty First Century: Theory, education and practice. Edited by: Lindsay Asquith and
Marcel Vellinga, pp. 145−154, Taylor & Francis, UK.
16- Samuel, F., and Menin S. (2006), ˆThe modern−day primitive hut? `Self−building with
Jung, Aalto and Le Corbusier˜ . in Primitive: original matters in architecture. edited by Jo
Odgers. Flora Samuel and Adam Sharr. pp. 207−220. Routledge, UK.
17- Hvattum, M. (2006), ˆOrigins redefined: a tale of pigs and primitive huts˜, in Primitive:
original matters in architecture, edited by Jo Odgers, Flora Samuel and Adam Sharr, pp.
33−42, Routledge, UK.
18- Rappoport, Amos. (2006), ˆVernacular design as a model system˜, in Vernacular
Architecture in the Twenty First Century: Theory, education and practice. Edited by:
Lindsay Asquith and Marcel Vellinga, pp. 179−198,Taylor & Francis, UK,.
19- Rapoport, Amos. (1977), Human Aspects of Urban Form. Pergamon Press. UK.
20- Hillier, B. & Hanson, J. (1984), The Social Logic of Space, Cambridge University Press,
UK.
21- Steadman, P. (2008), The evolution of designs : biological analogy in architecture and the
applied arts. Rev. ed. [Originally published: Cambridge : Cambridge University Press,
1979]. Routledge. UK.
22- Hays, K. Michael (ed.).(1998), Architectural Theory Since 1968. A Columbia book of
architecture. MIT Press. New York.
23- Day, C. (2004), Places of the soul: architecture and environmental design as a healing art,
2nd ed. [First published by The Aquarian Press 1990], Architectural Press. UK.
24- Coleman, N. (2005), Utopias and Architecture. Taylor & Francis Routledge. UK.
25- Mallgrave, H. F., & Contandriopoulos, C. (2008), Architectural theory, volume II: an
anthology from 1871 to 2005, Blackwell Publishing. USA.
26- Oliver, Paul. (2003), Dwellings: The Vernacular House Worlds Wide. New York: Phaidon
Press.
27- Towers, G. (1995), Building democracy: community architecture in the inner cities, UCL
Press Limited. UK.

www.noormags.ir


www.noormags.ir