Phần 3: Qũy hưu trí ở Việt Nam

1. Định nghĩa, phân loại.

Quỹ hưu trí ở Việt Nam là tổ chức tài chính cung cấp phúc lợi hưu trí cho các thành viên.
Quỹ hưu trí thường được tài trợ bởi sự đóng góp của cả người sử dụng lao động và người
lao động. Các khoản đóng góp được đầu tư và thu nhập được sử dụng để trả phúc lợi cho
các thành viên khi họ nghỉ hưu.

Các quỹ hưu trí ở Việt Nam có thể được phân loại theo các tiêu chí sau:

 Theo tính chất:

o Quỹ hưu trí bắt buộc: Đây là quỹ hưu trí được thành lập theo quy định của
pháp luật và được áp dụng bắt buộc đối với tất cả người lao động có tham
gia bảo hiểm xã hội. Quỹ hưu trí bắt buộc ở Việt Nam được quản lý bởi
Bảo hiểm Xã hội Việt Nam.
o Quỹ hưu trí tự nguyện: Đây là quỹ hưu trí được thành lập theo quy định của
pháp luật và được áp dụng tự nguyện đối với người lao động. Quỹ hưu trí
tự nguyện ở Việt Nam được quản lý bởi các doanh nghiệp quản lý quỹ.
 Theo hình thức quản lý:
o Quỹ hưu trí mở: Đây là quỹ hưu trí có số lượng thành viên không giới hạn
và không có yêu cầu về mức đóng góp tối thiểu.
o Quỹ hưu trí đóng: Đây là quỹ hưu trí có số lượng thành viên giới hạn và có
yêu cầu về mức đóng góp tối thiểu.
 Theo mục tiêu đầu tư:
o Quỹ hưu trí an toàn: Đây là quỹ hưu trí tập trung đầu tư vào các tài sản có
độ rủi ro thấp, nhằm đảm bảo an toàn cho khoản tiền đóng góp của thành
viên.
o Quỹ hưu trí cân bằng: Đây là quỹ hưu trí tập trung đầu tư vào cả tài sản có
độ rủi ro cao và thấp, nhằm cân bằng giữa lợi nhuận và rủi ro.
o Quỹ hưu trí tăng trưởng: Đây là quỹ hưu trí tập trung đầu tư vào các tài sản
có độ rủi ro cao, nhằm tối đa hóa lợi nhuận.
2. Nguồn và sử dụng vốn
Nguồn vốn từ các quỹ hưu trí được hình thành từ sự đóng góp của người lao động, cá
nhân, doanh nghiệp sử dụng lao động, được đầu tư vào các sản phẩm tài chính trên thị
trường vốn, qua đó góp phần phát triển thị trường này. Quỹ hưu trí với những đặc
điểm là quy mô tài sản lớn, ổn định và dài hạn thường đem lại nguồn vốn ổn định hơn
cho thị trường so với các loại quỹ khác. Thực tế quỹ hưu trí tự nguyện là một trong
những nhà đầu tư lớn nhất trên thị trường trái phiếu tại các quốc gia phát triển như
Hoa Kỳ, Anh, Hàn Quốc.

Số tiền đóng góp sẽ được đầu tư vào các sản phẩm tài chính trên thị trường vốn và sau
đó phát triển thị trường, đặc biệt là thị trường trái phiếu Chính phủ một cách bền
vững.

Về việc sử dụng quỹ, với việc được nhận một khoản trợ cấp định kỳ do người tham
gia đóng trong thời gian làm việc, sau khi nghỉ hưu, người về hưu sẽ có tiền để sinh
sống và tự lo cho cuộc sống của mình. Họ sẽ độc lập hơn về mặt tài chính và giảm bớt
gánh nặng cho con cái.

Thời gian gần đây, thị trường vốn Việt Nam ngày càng phát triển với sự phát triển
mạnh mẽ về quy mô, tuy nhiên tỷ lệ nhà đầu tư tổ chức tham gia có vốn dài hạn còn
thấp. Hơn nữa, số lượng người tham gia quỹ đầu tư, trong đó có quỹ hưu trí tự
nguyện, không nhiều. Thị trường trái phiếu, chứng khoán hiện nay đang thiếu hụt
nguồn vốn đầu tư dài hạn, đặc biệt là vốn đầu tư phát triển kinh tế - xã hội. Để giải
quyết vấn đề này, quỹ hưu trí là cần thiết vì nó đóng vai trò quan trọng như một trung
gian tài chính. Quỹ này sẽ đầu tư vào các sản phẩm tài chính trên thị trường vốn và sẽ
phát triển thị trường vốn Việt Nam, đặc biệt là thị trường trái phiếu Chính phủ một
cách bền vững.

3. Những hạn chế trong hoạt động hiện tại

Hoạt động của quỹ hưu trí ở Việt Nam hiện nay còn tồn tại một số bất cập, trong đó:
Khi xét trên góc độ kinh tế, xã hội, các quỹ hưu trí Việt Nam phải đối mặt với 2 bất
cập chính: ngắn hạn và dài hạn. Thứ nhất, vấn đề ngắn hạn là xu hướng nghỉ hưu sớm.
Khi một người nghỉ hưu trước độ tuổi theo quy định của pháp luật, người đó sẽ ngừng
đóng bảo hiểm xã hội - nghĩa là không còn tích lũy đóng góp - và sẽ được nhận lương
hưu sớm hơn bình thường. Như vậy, việc nghỉ hưu sớm dẫn đến việc một người có
thời gian đóng ngắn nhưng thời gian hưởng lương hưu lại dài hơn. Đây có thể là
nguyên nhân dẫn đến sự mất cân đối và cạn kiệt quỹ hưu trí ở Việt Nam. Một nhược
điểm khác là vấn đề dân số già đi nhanh chóng có thể gây ra tình trạng thiếu hụt quỹ
hưu trí cho người cao tuổi.

Tỷ lệ che phủ thấp. Chỉ có khoảng 30% dân số Việt Nam được tham gia hệ thống bảo
hiểm xã hội, trong đó có quỹ hưu trí. Điều này là do một số yếu tố, bao gồm khu vực
phi chính thức có quy mô lớn và sự thiếu hiểu biết về lợi ích của bảo hiểm xã hội.

Sự bất bình đẳng giữa các nhóm tham gia khác nhau. Hệ thống lương hưu ưu đãi
người lao động trong khu vực công và những người có thu nhập cao hơn. Ví dụ, lao
động khu vực công có tuổi nghỉ hưu thấp hơn và nhận được phúc lợi cao hơn lao động
khu vực tư nhân.

Thiếu sự bền vững tài chính. Hệ thống lương hưu đang phải đối mặt với tình trạng
thiếu hụt tài chính do một số yếu tố, bao gồm dân số già, tỷ lệ phụ thuộc thấp và tỷ lệ
hoàn vốn đầu tư thấp.

Năng lực quản lý và thực hiện còn yếu. Hệ thống hưu trí được quản lý bởi Bảo hiểm
xã hội Việt Nam (VSS), một cơ quan chính phủ. VSS đã bị chỉ trích vì thiếu minh
bạch, trách nhiệm giải trình và hiệu quả.

Ngoài những bất cập, hoạt động của quỹ hưu trí ở Việt Nam hiện nay cũng đang phải
đối mặt với một số thách thức, bao gồm:

Một dân số già. Dân số Việt Nam đang già đi nhanh chóng, với tỷ lệ người trên 65
tuổi dự kiến sẽ tăng từ 7,8% năm 2020 lên 14,2% vào năm 2030. Điều này sẽ gây
 căng thẳng cho hệ thống lương hưu vì sẽ có ít lao động hơn để hỗ trợ nhiều người về
hưu hơn.

Tỷ lệ phụ thuộc thấp. Tỷ lệ phụ thuộc là số người không làm việc (trẻ em và người về
hưu) chia cho số người đang làm việc. Việt Nam có tỷ lệ phụ thuộc thấp, đồng nghĩa
với việc có ít lao động hơn để hỗ trợ mỗi người về hưu. Đây là một thách thức khác
mà hệ thống lương hưu phải đối mặt.

Tỷ lệ hoàn vốn đầu tư thấp. VSS đầu tư quỹ hưu trí vào nhiều loại tài sản, bao gồm
trái phiếu chính phủ, trái phiếu doanh nghiệp và cổ phiếu. Tuy nhiên, tỷ suất lợi nhuận
của các khoản đầu tư này tương đối thấp trong những năm gần đây. Điều này cũng
đang gây căng thẳng cho hệ thống lương hưu.

Chính phủ Việt Nam nhận thức được những bất cập và thách thức mà hệ thống lương
hưu phải đối mặt và đang nỗ lực cải cách hệ thống. Tuy nhiên, cải cách là một quá
trình phức tạp, khó khăn và cần có thời gian để thực hiện.

Đồng thời, chính phủ đã thực hiện một số bước nhằm giải quyết những hạn chế của quỹ
hưu trí, bao gồm:

Mở rộng vùng phủ sóng. Chính phủ đã mở rộng hệ thống bảo hiểm xã hội để bảo hiểm
cho nhiều người lao động hơn, bao gồm cả những người thuộc khu vực phi chính thức.

Giảm sự bất bình đẳng. Chính phủ đã giảm tuổi nghỉ hưu đối với người lao động trong
khu vực công và tăng phúc lợi cho người lao động trong khu vực tư nhân.

Cải thiện tính bền vững tài chính. Chính phủ đã tăng tỷ lệ đóng góp cho cả người lao
động và người sử dụng lao động.

Tăng cường quản lý và thực hiện. Chính phủ đã thành lập một cơ quan quản lý mới để
giám sát VSS và đã thực hiện các bước nhằm cải thiện tính minh bạch và trách nhiệm giải
trình của cơ quan này.
Bất chấp những nỗ lực này, quỹ hưu trí ở Việt Nam vẫn phải đối mặt với một số thách
thức. Điều quan trọng là phải tiếp tục cải cách hệ thống để đảm bảo rằng nó bền vững về
mặt tài chính và cung cấp đầy đủ phúc lợi cho tất cả những người về hưu.