Wiarygodność mediów i autorytet poznawczy.

Przypadek poszukiwania informacji

orientacyjnych
Subskrybuj DeepL Pro, aby tłumaczyć większe pliki.
Odwiedź stronę www.DeepL.com/pro aby uzyskać więcej informacji.

Vol. 12 No. 3, Kwiecień 2007

Spis treści | Indeks autorów | Indeks tematów | Wyszukiwanie | Strona główna

Wiarygodność mediów i autorytet poznawczy.

Przypadek poszukiwania informacji
orientacyjnych

Reijo Savolainen
Wydział Studiów Informacyjnych Uniwersytet w Tampere, Finlandia

http://www.informationr.net/ir/12-3/paper319.html[6/22/2016 7:18:23 PM]

Wiarygodność mediów i autorytet poznawczy. Przypadek poszukiwania informacji
orientacyjnych

Streszczen
ie [
Wprowadzenie. Niniejszy artykuł jest wynikiem
jakościowego studium przypadku koncentrującego się na
praktykach poszukiwania informacji przez działaczy na
rzecz ochrony środowiska. Główną uwagę poświęcono
postrzeganiu przez nich wiarygodności mediów i autorytetu
poznawczego w kontekście poszukiwania informacji
orientacyjnych dotyczących w szczególności kwestii
środowiskowych.
Metoda. Dane empiryczne zostały zebrane w 2005 roku
poprzez częściowo ustrukturyzowane wywiady z
dwudziestoma działaczami na rzecz ochrony środowiska w
Finlandii.
Analiza. Dane z wywiadów zostały zbadane za pomocą
jakościowej analizy treści poprzez ciągłe porównywanie
artykulacji wiarygodności mediów i autorytetu
poznawczego. Wyniki. Postrzeganie wiarygodności mediów
i autorytetu poznawczego jest zwykle zależne od
omawianego tematu. Nie rozpoznano żadnych konkretnych
autorytetów poznawczych. Źródła dostarczające
ukierunkowanych informacji wydawane przez
stowarzyszenia środowiskowe były postrzegane jako
najbardziej wiarygodne. Gazety były postrzegane jako mniej
wiarygodne ze względu na ich stronniczość polityczną i
ogólny poziom raportowania wiadomości. Podkreślono
znaczenie własnej krytycznej refleksji w ocenie
wiarygodności źródeł informacji różnego typu.
Wnioski. Postrzegana wiarygodność mediów i autorytet
poznawczy znacząco, choć często w sposób ukryty, wpływają
na wybór źródeł informacji. Istnieje również potrzeba
zbadania ich roli w kontekście poszukiwania informacji
dotyczących konkretnych problemów, zarówno związanych z
pracą, jak i niezwiązanych z pracą.

http://www.informationr.net/ir/12-3/paper319.html[6/22/2016 7:18:23 PM]

Wiarygodność mediów i autorytet poznawczy. Przypadek poszukiwania informacji
orientacyjnych
zmiana czcionki

Wprowadzenie

Postrzeganie rzetelności i wiarygodności informacji może znacząco wpływać na

wybór i wykorzystanie źródeł informacji. W szczególności znaczenie tych
kryteriów jest podkreślane, gdy osoby poszukujące informacji napotykają
sprzeczne informacje. W takich sytuacjach muszą oni ocenić wiarygodność i
autorytet poznawczy alternatywnych źródeł. Niestety, kwestie te pozostały jak
dotąd w dużej mierze niezbadane w kontekście poszukiwania informacji w życiu
codziennym. Temat ten jest jednak istotny, biorąc pod uwagę fakt, że rosnąca
liczba alternatywnych źródeł konkuruje o uwagę ludzi w codziennym środowisku
informacyjnym.

Niniejszy artykuł przedstawia wyniki studium przypadku skupiającego się na

praktykach poszukiwania informacji przez działaczy na rzecz ochrony środowiska.
Dokładniej, badanie koncentruje się na poszukiwaniu informacji orientacyjnych.
Przez "informacje orientacyjne" rozumiemy elementy poznawcze i ekspresyjne,
które ludzie wykorzystują do monitorowania codziennych wydarzeń lub bycia na
bieżąco. Niniejsze badanie koncentruje się na orientowaniu informacji na temat
codziennych wydarzeń za pośrednictwem mediów, w szczególności wydarzeń
związanych z kwestiami środowiskowymi. Głównym zadaniem badawczym jest
rzucenie światła na sposoby, w jakie ludzie oceniają wiarygodność mediów i
autorytet poznawczy w przypadkach, gdy napotykają sprzeczne informacje i
podejmują decyzje o wykorzystaniu lub zignorowaniu takich informacji.

Artykuł ma następującą strukturę. Część empiryczna badania jest przedstawiona na

tle przeglądu wyników wcześniejszych badań dotyczących wiarygodności mediów
i autorytetu poznawczego w kontekstach niezwiązanych z pracą. Następnie
określono empiryczne środowisko badawcze badania. Główną część artykułu
stanowi przegląd wyników badań empirycznych. W ostatniej części omówiono
główne ustalenia i przedstawiono wnioski.

Przegląd literatury

Badania nad poszukiwaniem informacji w życiu codziennym zidentyfikowały szereg

kryteriów, według których ludzie wybierają źródła informacji w kontekstach
niezwiązanych z pracą. Na przykład Chen i Hernon (1982: 56) wykazali, że przy
wyborze źródeł informacji ludzie często kierują się takimi kryteriami, jak
wcześniejsze doświadczenia zdobyte podczas korzystania z danego źródła, łatwa
dostępność i użyteczność. Chatman (1991), opierając się w dużej mierze na
koncepcjach autorytetu poznawczego Patricka Wilsona (1983), stwierdził, że
pracownicy o niskich kwalifikacjach pokładają największą wiarę w źródła ludzkie
dostępne w ich bezpośrednim środowisku społecznym. Informacje pochodzące
spoza tego małego świata nie były dla nich zbyt interesujące i nie były postrzegane
jako wystarczająco autorytatywne lub wiarygodne. W związku z tym preferowali
http://www.informationr.net/ir/12-3/paper319.html[6/22/2016 7:18:23 PM]
Wiarygodność mediów i autorytet poznawczy. Przypadek poszukiwania informacji
orientacyjnych
informacje pierwszego rzędu pochodzące z doświadczenia z pierwszej ręki lub
pogłoski od kogoś żyjącego w tym samym małym świecie. W przeciwieństwie do
tego, wartość informacji drugiego poziomu otrzymanych od osób z zewnątrz była
nieufna i często ignorowana, ponieważ ten typ

http://www.informationr.net/ir/12-3/paper319.html[6/22/2016 7:18:23 PM]

Wiarygodność mediów i autorytet poznawczy. Przypadek poszukiwania informacji
orientacyjnych
informacje nie były zgodne ze zdroworozsądkową rzeczywistością małego świata.

Badania empiryczne, takie jak te, nie dokonały jednak przeglądu wiarygodności
mediów i autorytetu poznawczego jako czynników determinujących wybór i
wykorzystanie źródeł informacji. Wiarygodność mediów i autorytet poznawczy
oznaczają ściśle powiązane pojęcia, które trudno jednoznacznie zdefiniować.
Dzieje się tak częściowo dlatego, że pokrywają się one z szeregiem ściśle
powiązanych pojęć, takich jak jakość informacji, wiarygodność mediów oraz
rzetelność i wiarygodność informacji (por. Fogg i Tseng 1999: 80-81).
Konceptualne ustawienie jest dodatkowo skomplikowane przez fakt, że naukowcy
zajmujący się informacją i badacze komunikacji używają różnej terminologii w
odniesieniu do powyższych kwestii. Informatycy skłaniają się ku pojęciu autorytetu
poznawczego, podczas gdy badacze komunikacji preferują pojęcia takie jak
wiarygodność źródła, przekazu, medium i mediów (Metzger i in. 2003).

Preferowanie koncepcji autorytetu poznawczego wśród naukowców zajmujących

się informacją wydaje się wynikać głównie z wpływowej książki Patricka Wilsona
(1983) zatytułowanej Second- hand knowledge. An inquiry into cognitive authority.
Wilson scharakteryzował autorytet poznawczy, odchodząc od założenia, że ludzie
znają świat na dwa główne sposoby: albo na podstawie własnych doświadczeń z
codziennego świata, albo na podstawie tego, czego nauczyli się z drugiej ręki od
innych. Jednak tylko ci, którzy są uważani za osoby, które "wiedzą coś, czego my
nie wiemy" i którzy "wiedzą, o czym mówią", są uznawani za autorytety
poznawcze, przynajmniej do pewnego stopnia (Wilson 1983: 10; 13-14). Dzieje się
tak, ponieważ uważa się, że są one z natury wiarygodne, przekonujące,
przekonujące, a tym samym wiarygodne i godne wiary; są one również postrzegane
jako potencjalnie zdolne do wpływania na czyjeś myślenie w określonej sferze
zainteresowań. Dlatego autorytet poznawczy jest związany z wiarygodnością.
Według Wilsona (1983: 15) autorytet poznawczy składa się z dwóch głównych
elementów, a mianowicie kompetencji i wiarygodności. Jak wskazuje Wilson (1983:
18), autorytety poznawcze są cenione nie tylko za zasób wiedzy (odpowiedzi na
pytania zamknięte), ale także za ich opinie (odpowiedzi na pytania otwarte).
Jednak sama wiarygodność udzielonych w ten sposób odpowiedzi nie wystarczy;
mogą one zostać odrzucone, jeśli nie są zgodne z ważnymi wartościami i
aspiracjami osoby poszukującej informacji (Wilson 1983: 146-147).

Autorytet poznawczy nie ogranicza się do jednostek; autorytet ten może być
również uznawany w instytucjach, takich jak biblioteki uniwersyteckie i źródła
informacji, takie jak gazety wysokiej jakości. W zależności od znaczenia pytań
wymagających odpowiedzi, stosunek do autorytetu poznawczego, na przykład
uznanych felietonistów prasowych, może się różnić. Ogólnie rzecz biorąc, im
poważniejsza i bardziej zaangażowana osoba monitoruje codzienne wydarzenia za
pośrednictwem mediów, tym ważniejszy jest autorytet jej źródeł informacji (Wilson
1983: 142-143). Jednak monitorowanie codziennych wydarzeń za pośrednictwem
mediów niekoniecznie oznacza ślepą wiarę w te źródła, ponieważ mogą one być
stronnicze i mniej lub bardziej celowo wprowadzać w błąd. Dlatego też, w idealnej
http://www.informationr.net/ir/12-3/paper319.html[6/22/2016 7:18:23 PM]
Wiarygodność mediów i autorytet poznawczy. Przypadek poszukiwania informacji
orientacyjnych
sytuacji, refleksyjny poszukiwacz informacji powinien stale kwestionować
ostateczny autorytet poznawczy takich źródeł.

http://www.informationr.net/ir/12-3/paper319.html[6/22/2016 7:18:23 PM]

Wiarygodność mediów i autorytet poznawczy. Przypadek poszukiwania informacji
orientacyjnych

Opierając się na powyższych ideach, Rieh (2002) omówił autorytet poznawczy

wraz z jakością informacji w konkretnym kontekście wyszukiwania w sieci. Jakość
informacji została zdefiniowana jako kryterium użytkownika, które ma związek z
doskonałością lub w niektórych przypadkach prawdziwością etykietowania". Z
kolei autorytet poznawczy był rozumiany jako coś, "co użytkownik uznałby za
właściwe, ponieważ zawarte w nim informacje są uważane za wiarygodne i
godne wiary" (Rieh 2002: 146). Autorytet poznawczy został zoperacjonalizowany
jako "stopień, w jakim użytkownicy uważają, że mogą ufać informacjom" (Rieh
2002: 146). Definicje te sugerują, że autorytet poznawczy i wiarygodność źródeł
informacji są ze sobą ściśle powiązane. Ogólnie rzecz biorąc, autorytet poznawczy
został scharakteryzowany jako posiadający sześć aspektów: wiarygodność,
rzetelność, naukowość, wiarygodność, "oficjalność" i autorytatywność; spośród
nich wiarygodność była postrzegana jako główny aspekt (Rieh 2002: 153).
Koncepcja jakości informacji, zdefiniowana przez takie aspekty jak dobra,
dokładna, aktualna, użyteczna i ważna, jest ściśle związana z autorytetem
poznawczym, ponieważ użytkownicy często oceniają jakość informacji na
podstawie autorytetu źródeł (Rieh 2002: 158). Z drugiej strony, autorytet źródeł
dowodzi potencjalnej puli, w której użytkownicy mogą dokonywać oceny jakości
informacji.

Wyniki te sugerują, że pomimo różnic terminologicznych, kwestie autorytetu

poznawczego pokrywają się z kwestiami wiarygodności źródeł informacji.
Przykładem tego jest badanie Olaisena (1990) omawiające wiarygodność w
mediach elektronicznych.
Co ciekawe, utożsamia on autorytet poznawczy z wpływem, a wpływ z
wiarygodnością. Olaisen (1990:) 92) zaproponował, że kiedy ludzie przetwarzają
informacje, przyznają kredyt i autorytet pewnym osobom i źródłom w zależności od
ich pozycji społecznej. Tak więc pozycja społeczna "będzie miała duży wpływ na
czynniki jakościowe, takie jak wiarygodność (tj. rzetelność), trafność i postrzegana
wartość informacji" (Olaisen 1990:) 92).

W obszernym przeglądzie literatury Wathen i Burkell (2002) wyjaśnili zawiłe

kwestie związane z pojęciem wiarygodności. Ogólnie rzecz biorąc, wiarygodność
można rozumieć poprzez zrównanie jej z "wiarygodnością" (Wathen i Burkell
2002: 135). Podobnie jak autorytet poznawczy, wiarygodność jest zawsze
postrzeganą cechą: jako taka nie znajduje się w obiekcie, osobie lub informacji, ale
może być im przypisana w wyniku osądu dokonanego przez podmiot (Fogg i
Tseng 1999: 80). Ogólnie rzecz biorąc, wiarygodne źródła informacji można
opisać jako godne zaufania i posiadające wiedzę specjalistyczną podobną do
założeń przedstawionych powyżej przez Rieh (2002) i Wilsona (1983).

Większość badań koncentrujących się na wiarygodności mediów lub źródeł

wywodzi się z badań nad komunikacją. Badania empiryczne sięgają wczesnych lat
pięćdziesiątych XX wieku; przeprowadzono badania eksperymentalne, aby
dowiedzieć się, w jaki sposób modyfikacje cech źródła wpływają na gotowość

http://www.informationr.net/ir/12-3/paper319.html[6/22/2016 7:18:23 PM]

Wiarygodność mediów i autorytet poznawczy. Przypadek poszukiwania informacji
orientacyjnych
ludzi do zmiany ich postaw wobec określonych tematów (Kiousis 2001: 383-384;
Metzger et al. 2003). Podejście to kieruje uwagę na cechy nadawcy komunikatu, a
także jego treść. Badania te wykazały na przykład, że wiarygodność źródła
znacząco wpływa na akceptację przekazu.

http://www.informationr.net/ir/12-3/paper319.html[6/22/2016 7:18:23 PM]

Wiarygodność mediów i autorytet poznawczy. Przypadek poszukiwania informacji
orientacyjnych
przekaz i zmiany opinii.

Z kolei charakterystyczną cechą badań nad wiarygodnością mediów jest to, że

koncentrują się one na kanale, za pośrednictwem którego dostarczane są treści
(Kiousis 2001: 382). Zazwyczaj badania te dotyczyły kryteriów, według których
różne media, takie jak gazety, radio i telewizja, są postrzegane jako wiarygodne
źródła informacji. Już w latach 50. w Stanach Zjednoczonych przeprowadzano
regularne badania wiarygodności mediów, prosząc respondentów o wskazanie,
któremu medium uwierzyliby, gdyby otrzymali sprzeczne doniesienia o tej samej
wiadomości z radia, telewizji, czasopism i gazet (Metzger et al. 2003: 306).

Pojawienie się Internetu wzbudziło nowe zainteresowanie kwestiami

wiarygodności mediów (zob. na przykład Flanagin i Metzger 2000; Johnson i Kaye
1998, 2002; Schweiger 2000; Wathen i Burkell 2002). W badaniach tych specyfika
problemów badawczych i badanych populacji znacznie się różni. Z jednej strony
istnieją ankiety badające sposoby, w jakie opinia publiczna postrzega względną
wiarygodność różnych mediów (patrz na przykład Kiousis 2001). Z drugiej strony,
badania wiarygodności mogą obejmować konkretne tematy, takie jak postrzeganie
przez studentów wiarygodności informacji naukowych w Internecie (Liu 2004) lub
postrzeganie wiarygodności wiadomości na antenie w porównaniu z
wiadomościami online wśród studentów i dorosłych (Bucy 2003).

Badanie empiryczne przeprowadzone pod koniec lat 90. w Niemczech ujawniło, że

wiarygodność Internetu była dość wysoka wśród ogółu społeczeństwa, chociaż
gazety drukowane były oceniane lepiej (Schweiger 2000: 49-51). W porównaniu z
Internetem, gazety były postrzegane jako bardziej przejrzyste, poważne, dokładne,
szczegółowe, krytyczne, ogólnie wiarygodne, wyważone, kompetentne i
profesjonalne. Jeśli chodzi o te cechy, różnice między telewizją a Internetem były
mniej znaczące. Sieć była postrzegana jako bardziej aktualna niż gazety i telewizja.
Z jednej strony gazety były uważane za bardziej stronnicze niż telewizja i Internet.
Wynika to z faktu, że chociaż większość gazet określa się jako neutralne, to jednak
mają one uprzedzenia polityczne. Z drugiej strony, większa stronniczość gazet może
być postrzegana jako pozytywna, ponieważ wyrażają one alternatywne stanowiska w
dyskursie publicznym. Co ciekawe, zapytani o to, które medium preferowaliby w
przypadku sprzecznych wiadomości na ten sam temat, respondenci zaufaliby
głównie mediom tradycyjnym (Schweiger 2000: 53-54). Okazało się, że w takich
przypadkach 77% użytkowników sieci wolałoby zaufać gazetom niż sieci, a 72%
użytkowników sieci wskazało na telewizję. Wyniki te sugerują, że jeśli chodzi o
wiarygodność mediów, preferencje ludzi zmieniają się powoli, a w przypadku
wątpliwości ludzie mają tendencję do faworyzowania tradycyjnych mediów.

Wyniki te zostały poparte badaniem przeprowadzonym przez Flanagin i Metzger

(2000) w Stanach Zjednoczonych. Gazety zostały wyraźnie ocenione jako
najbardziej wiarygodne medium. Dla porównania, Internet i World Wide Web,
telewizja, czasopisma i radio były postrzegane jako mniej wiarygodne; jednak
różnice

http://www.informationr.net/ir/12-3/paper319.html[6/22/2016 7:18:23 PM]

Wiarygodność mediów i autorytet poznawczy. Przypadek poszukiwania informacji
orientacyjnych
między tymi mediami okazały się marginalne. Spośród rodzajów informacji
dostarczanych przez te media, wiadomości, informacje referencyjne (informacje o
faktach) i informacje rozrywkowe były postrzegane jako bardziej wiarygodne niż
informacje handlowe (Flanagin i Metzger 2000: 524-525). Odkrycia tego należało
się spodziewać, ponieważ informacje komercyjne są zwykle kojarzone z
zamiarami manipulacyjnymi, co negatywnie wpływa na ich wiarygodność.

Co ciekawe, badani wskazywali, że informacje uzyskane z I n t e r n e t u są

weryfikowane rzadko lub sporadycznie poprzez wykorzystanie danych
porównawczych uzyskanych z innych źródeł (Flanagin & Metzger 2000: 531).
Informacje były weryfikowane tylko wtedy, gdy było to łatwe do zrobienia, na
przykład opierając się na własnej opinii na temat aktualności danych. Natomiast
motywacja do podejmowania dodatkowych wysiłków w celu weryfikacji
kwalifikacji autora była niska. Informacje oparte na faktach były weryfikowane
bardziej rygorystycznie niż informacje komercyjne lub rozrywkowe, a informacje
informacyjne były również weryfikowane bardziej rygorystycznie niż informacje
rozrywkowe.
Wyniki te sugerują, że ludzie są bardziej zmotywowani do weryfikowania
informacji, których dokładność jest osobiście ważna dla osoby poszukującej
informacji, podczas gdy dezinformacja napotkana podczas czytania materiałów
rozrywkowych jest weryfikowana najmniej rygorystycznie.

Ogólnie rzecz biorąc, wydaje się, że ocena wiarygodności mediów rzadko odbywa
się w sposób systematyczny i rygorystyczny. W praktyce osiągnięcie tego ideału
jest po prostu utrudnione z powodu braku czasu. W związku z tym oceny
wiarygodności mają tendencję do pozostawania na poziomie ogólnym. Burbules
(2001: 450) zidentyfikował dwa paradoksy związane z tymi ograniczeniami.
Szczególnie w kontekstach internetowych wybór źródeł jest absolutnie konieczny,
ale selektywność wymagana do oceny wiarygodności jest sprzeczna z
kompleksowością wymaganą jako warunek innych ocen wiarygodności. Z drugiej
strony, zbyt duża kompleksowość może sama w sobie przynieść efekt przeciwny
do zamierzonego. Dlatego też osoby poszukujące informacji muszą znaleźć
kompromis między wysoką selektywnością a kompleksowością. Muszą oni opierać
się na milczącej wstępnej ocenie prawdziwości źródeł informacji różnego rodzaju,
a na podstawie tych ocen źródło informacji może zostać uznane za interesujące,
istotne lub przydatne (Burbules 2001: 448).

Oceniając wiarygodność źródeł informacji, ludzie mogą opierać się na swojej

wiedzy na temat gatunku mediów i odpowiednio interpretować informacje. Można
na przykład dokonać rozróżnienia między gazetami wysokiej jakości a tabloidami
(Flanagin i Metzger 2000: 517). Czasami osądy wiarygodności mogą opierać się
na wspólnych wysiłkach: podobnie myślący ludzie dzielący wspólny interes lub
troskę mogą wspólnie oceniać prawdziwość i wiarygodność źródeł informacji;
Burbules (2001: 447) trafnie odnosi się do takiej działalności jako "rozproszonej
wiarygodności".

http://www.informationr.net/ir/12-3/paper319.html[6/22/2016 7:18:23 PM]

Wiarygodność mediów i autorytet poznawczy. Przypadek poszukiwania informacji
orientacyjnych
Podsumowując, przegląd literatury ujawnił złożony i wielowymiarowy charakter
koncepcji wiarygodności mediów i autorytetu poznawczego. Chociaż pojęcia te

http://www.informationr.net/ir/12-3/paper319.html[6/22/2016 7:18:23 PM]

Wiarygodność mediów i autorytet poznawczy. Przypadek poszukiwania informacji
orientacyjnych
nakładają się na siebie, oba omawiają kwestie wiarygodności informacji, choć z
różnym naciskiem. Znajduje to również odzwierciedlenie w podejściach
badawczych. Badania nad wiarygodnością mediów działają na dość ogólnym
poziomie, badając kryteria, według których ludzie oceniają wiarygodność różnych
mediów względem siebie. Z kolei badania nad autorytetem poznawczym
koncentrują się na bardziej szczegółowych kwestiach dotyczących sposobów, w
jakie poszczególne źródła informacji są traktowane poważnie, a tym samym
postrzegane jako zdolne do wpływania na myślenie i podejmowanie decyzji przez
ludzi. Tak więc ostatecznie kwestie autorytetu poznawczego mają wiele wspólnego
z kwestiami wiarygodności źródeł omawianymi przez badaczy komunikacji.

Pytania badawcze i dane empiryczne

Aby zbadać powyższe kwestie z perspektywy badań nad poszukiwaniem

informacji w życiu codziennym, przeprowadzono empiryczne studium przypadku.
Badanie empiryczne dotyczy dwóch głównych pytań badawczych:

W jaki sposób ludzie postrzegają wiarygodność mediów i autorytet

poznawczy w kontekście poszukiwania informacji orientacyjnych?
Czy istnieją jakieś różnice w sposobach, w jakie ludzie oceniają wiarygodność i
autorytet poznawczy źródeł informacji różnego typu?

Dane empiryczne zostały zebrane w okresie od sierpnia do września 2005 roku w

mieście Tampere w Finlandii poprzez przeprowadzenie wywiadów z dwudziestoma
działaczami na rzecz ochrony środowiska. Uczestnicy byli rekrutowani głównie
poprzez elektroniczne listy mailingowe lokalnych stowarzyszeń zajmujących się
kwestiami środowiskowymi. Ogólnie rzecz biorąc, aktywiści zostali zrekrutowani
do badania, ponieważ założono, że regularnie poszukują informacji i są
zmotywowani do wyrażania swoich doświadczeń jako użytkownicy różnych źródeł
i kanałów. Założenie to okazało się słuszne, a wywiady dostarczyły bogatych
danych empirycznych.

Wśród uczestników było czternaście kobiet i sześciu mężczyzn. Wiek informatorów

wahał się od dwudziestu jeden do pięćdziesięciu dziewięciu lat, średnio trzydzieści
cztery lata. Ośmiu uczestników miało wykształcenie wyższe, pięciu ukończyło
edukację zawodową, a siedmiu było studentami studiów licencjackich. Wśród
informatorów reprezentowanych było kilka zawodów, na przykład inżynier,
przewodnik, taksówkarz i nauczyciel. Spośród uczestników, czterech miało stałą
pracę, a pięciu tymczasową, podczas gdy trzech było bezrobotnych, a jeden
przebywał na urlopie macierzyńskim.

Wywiady częściowo ustrukturyzowane trwały średnio około godziny. W

wywiadach uczestnicy byli najpierw proszeni o scharakteryzowanie swoich
sposobów poszukiwania informacji orientacyjnych i dotyczących konkretnych
problemów, w szczególności kryteriów preferencji źródeł stosowanych w tych
kontekstach (wyniki skupiające się na tych kwestiach zostaną przedstawione w
oddzielnych badaniach, patrz Savolainen w prasie-a i w prasie-b). Podczas
http://www.informationr.net/ir/12-3/paper319.html[6/22/2016 7:18:23 PM]
Wiarygodność mediów i autorytet poznawczy. Przypadek poszukiwania informacji
orientacyjnych
omawiania praktyk związanych z poszukiwaniem informacji orientacyjnych,
uczestnicy opisywali główne problemy, z jakimi zwykle mają do czynienia podczas
monitorowania codziennych wydarzeń za pośrednictwem mediów. W tym
momencie zostali oni zachęceni do scharakteryzowania swoich doświadczeń
zdobytych podczas spotkania z mediami.

http://www.informationr.net/ir/12-3/paper319.html[6/22/2016 7:18:23 PM]

Wiarygodność mediów i autorytet poznawczy. Przypadek poszukiwania informacji
orientacyjnych
sprzecznych informacji na temat kwestii środowiskowych i ich sposobów
rozwiązywania takich rozbieżności. W szczególności poproszono ich o
scharakteryzowanie swoich sposobów oceny wiarygodności źródeł informacji oraz
kryteriów, według których uznają dane źródło za wiarygodne lub niewiarygodne.
Dane empiryczne zostały przeanalizowane za pomocą jakościowej analizy treści
(Lincoln & Guba 1985). W praktyce analiza polegała na ciągłym porównywaniu
artykulacji doświadczeń związanych z napotkaniem sprzecznych informacji w
kontekście poszukiwania informacji orientacyjnych.

Wyniki badań empirycznych

Analiza danych z wywiadów wykazała, że media drukowane (gazety), Internet i

media nadawcze (radio, telewizja) były preferowane w poszukiwaniu informacji
orientacyjnych (kryteria preferencji zostaną omówione bardziej szczegółowo w
innym badaniu, patrz Savolainen in press-a). Najczęściej wymienianymi
preferencjami dotyczącymi źródeł informacji były treść informacji oraz
dostępność, podczas gdy użyteczność źródeł informacji, cechy użytkownika, takie
jak nawyki medialne i czynniki sytuacyjne, były rzadziej wymieniane jako kryteria
preferencji.

Dziewięciu z dwudziestu respondentów miało trudności ze wskazaniem najbardziej

wiarygodnych mediów lub źródeł informacji wykorzystywanych do monitorowania
codziennych wydarzeń. Nie byli oni w stanie udzielić jednoznacznej odpowiedzi na
pytania, czy na przykład gazeta jest bardziej wiarygodna niż Internet w przypadku
napotkania sprzecznych informacji. Częstą odpowiedzią było: "to zależy".
Wiarygodność mediów była postrzegana jako wrażliwa sytuacyjnie i ściśle
związana z tematem zainteresowania podczas monitorowania wydarzeń za
pośrednictwem mediów lub źródeł osobistych. Jednakże jedenastu z dwudziestu
respondentów miało ogólny priorytet w odniesieniu do wiarygodności mediów:
czterech respondentów polegało w największym stopniu na ukierunkowanych
informacjach rozpowszechnianych przez stowarzyszenia środowiskowe za
pośrednictwem biuletynów lub list mailingowych, podczas gdy trzech uczestników
uznało osoby osobiście im znane za najbardziej wiarygodne źródła. Inne źródła
wymienione w tym kontekście obejmowały dyskusję e-mailową (dwóch
rozmówców), intranet (jeden uczestnik) i gazetę (jeden uczestnik).
Co ciekawe, media nadawcze (radio i telewizja) nie znalazły się wśród
najbardziej wiarygodnych źródeł, mimo że telewizja okazała się dość popularnym
źródłem informacji orientacyjnych.

Napotykanie sprzecznych informacji

Rozmówcy zidentyfikowali szereg sytuacji, w których napotkali sprzeczne

informacje dotyczące w szczególności kwestii środowiskowych. W większości
przypadków takie informacje napotykano podczas czytania gazet lub korzystania
ze źródeł sieciowych; źródła ludzkie, takie jak członkowie stowarzyszeń
ekologicznych, były rzadko wymieniane w tym kontekście. W większości
przypadków spotkanie ze sprzecznymi informacjami dotyczyło rozbieżnych
http://www.informationr.net/ir/12-3/paper319.html[6/22/2016 7:18:23 PM]
Wiarygodność mediów i autorytet poznawczy. Przypadek poszukiwania informacji
orientacyjnych
sposobów interpretacji znaczenia poszczególnych wydarzeń, na przykład apeli o
ochronę lasów wydawanych przez stowarzyszenia ekologiczne.

http://www.informationr.net/ir/12-3/paper319.html[6/22/2016 7:18:23 PM]

Wiarygodność mediów i autorytet poznawczy. Przypadek poszukiwania informacji
orientacyjnych

Co ciekawe, rozmówcy nie uznawali absolutnych autorytetów poznawczych, na

których mogliby się oprzeć, aby nadać sens sprzecznym informacjom. Zamiast
tego podkreślano znaczenie własnej refleksji.

Mogę polegać głównie na intranecie, ale nie zawsze. Przede

wszystkim polegam na własnym doświadczeniu i umiejętności
rozważania i filtrowania rzeczy. Korzystam również z moich
studiów uniwersyteckich, czyli mojego doświadczenia
zawodowego.

Samo dostarczanie sprzecznych poglądów przez media nie było postrzegane jako
coś złego. Natomiast istnienie alternatywnych punktów widzenia jest mile
widziane, ponieważ sugerują one, że ostatecznie większość kwestii omawianych w
mediach jest złożona. Dlatego bardzo trudno jest nadać im sens, opierając się na
jednej logice wyjaśnienia.

W rzeczywistości dobrze jest, jeśli dostępne są sprzeczne informacje.

Dlatego też monitoruję arabskie wiadomości Al-Jazeera, jeśli
dochodzi do ważnych wydarzeń. Ale sam w sobie nie polegam na
żadnym medium. Mogę uzyskać sprzeczne lub spójne informacje
na ten sam temat.
W takim razie spróbuję spojrzeć na to z mojej perspektywy. Mam
swoją własną filozofię i zgodnie z nią nie mogę powiedzieć, że ten
lub inny pogląd jest całkowicie słuszny lub błędny, ponieważ rzeczy
nie są tak proste, jak na ogół wyglądają. (P-1)

Czasami spotkanie ze sprzecznymi informacjami może zmotywować osobę

poszukującą informacji do zastanowienia się nad sposobami relacjonowania
wydarzeń w mediach. Jak ujął to jeden z rozmówców (P-4): "Mogę się
zastanawiać, co autor ma na myśli, jaka jest jego specjalność i czy naprawdę zna
tę kwestię?"; Oczywiście takie refleksje niekoniecznie prowadzą do dalszych
wysiłków zmierzających do zakwestionowania kompetencji reportera, dzwoniąc
do niego lub pisząc krytyczną odpowiedź na listy do redakcji (por. Flanagin i
Metzger 2000). Tylko jedna z rozmówczyń (P-3) była bardzo aktywna w tym
względzie; w większości przypadków jednak lokalna gazeta odmówiła
opublikowania jej komentarzy.

Z drugiej strony, spieszący się czytelnicy porannych gazet lub osoby

przeglądające krótkie wiadomości w Internecie przed wyjściem do pracy mogą
nie mieć czasu na bardziej szczegółowe rozważenie kwestii wiarygodności
mediów.

Jestem przyzwyczajony do przeglądania codziennych wiadomości

po otwarciu sieci, wszystkie wiadomości tam są. Przynajmniej
przeczytam nagłówki. Właściwie nie znalazłem tam żadnych
dziwnych różnic w porównaniu z gazetą. (P-15)

Sprzeczne informacje były najłatwiejsze do zidentyfikowania, gdy media

http://www.informationr.net/ir/12-3/paper319.html[6/22/2016 7:18:23 PM]
Wiarygodność mediów i autorytet poznawczy. Przypadek poszukiwania informacji
orientacyjnych
informowały o kwestiach środowiskowych, które są politycznie wrażliwe.

Cóż, zdarzają się takie sytuacje. Na przykład krótkie wiadomości

dystrybuowane przez Fińskie Biuro Informacyjne i inne
wiadomości

http://www.informationr.net/ir/12-3/paper319.html[6/22/2016 7:18:23 PM]

Wiarygodność mediów i autorytet poznawczy. Przypadek poszukiwania informacji
orientacyjnych
agencje mają tendencję do przedstawiania identycznych faktów.
Jednak bardziej szczegółowe raporty omawiające budowę zbiornika
Vuotos lub podobne kwestie mają tendencję do ujawniania
sprzecznych kwestii, w zależności od przyjętego punktu widzenia.
(P-4)

Ocena wiarygodności mediów i autorytetu poznawczego

Możemy uszczegółowić powyższy obraz poprzez bardziej szczegółowe omówienie

sposobów, w jakie wiarygodność mediów i autorytet poznawczy były oceniane w
kontekście dwóch głównych mediów wykorzystywanych do poszukiwania
informacji orientacyjnych, czyli gazet i Internetu. Inne media, na przykład telewizja
i radio, nie zostaną tutaj omówione, ponieważ w wywiadach respondenci odnosili
się do ich wiarygodności bardzo sporadycznie.

Gazety

Ogólnie rzecz biorąc, gazety były postrzegane jako nieco bardziej wiarygodne
źródła informacji niż telewizja i radio. Rozmówcy nie byli jednak w stanie bardziej
szczegółowo określić tych ogólnych preferencji. Jeden z uczestników (P-2)
uważał, że "zasadniczo słowo drukowane jest bardziej wiarygodne niż słowo
mówione lub słowa prezentowane w formie elektronicznej". Jednak nie wszystko,
co jest drukowane w gazetach, musi być poza wszelkimi wątpliwościami.

Drukowane gazety muszą umieszczać informacje na swoich

stronach dość wcześnie, a wydarzenie, które zostało tam
zgłoszone, może ulec zmianie do czasu, gdy gazeta będzie
dostępna. Gazety mogą więc nie być do końca aktualne. Telewizja
jest pod tym względem nieco lepsza, ale i tak nie wierzę w stu
procentach we wszystko, co jest przez nią przekazywane. (P-14)

Jednak w większości przypadków wiarygodność gazet była kwestionowana na

podstawie ideologii. Jedna z rozmówczyń (P-3) wskazała, że od czasu do czasu
bojkotuje Aamulehti, dominującą lokalną gazetę ze względu na jej polityczną
stronniczość. Mimo że gazety wysokiej jakości, takie jak Aamulehti, czasami
dostarczają informacji, które wpływają na sposób myślenia charakterystyczny dla
autorytetu poznawczego, wśród wielu rozmówców widoczne było dość sceptyczne
podejście do wiadomości z tego źródła.

Cóż, czasami pojawiają się felietoniści, którzy przedstawiają

alternatywne punkty widzenia. Ale zazwyczaj gazeta faworyzuje
pomysły, które są zasadniczo sprzeczne z moimi przemyśleniami.
(P-20)

W ocenie wiarygodności informacji dostarczanych przez gazety ważny jest rodzaj

wiadomości. Krótkie wiadomości dostarczające pojedynczych faktów na temat
szkód spowodowanych przez huragan Katrina w Nowym Orleanie w sierpniu 2005
roku mogą być postrzegane jako wysoce wiarygodne. Z drugiej strony, długie
artykuły lub kolumny spekulujące na temat sposobów, w jakie można było uniknąć
http://www.informationr.net/ir/12-3/paper319.html[6/22/2016 7:18:23 PM]
Wiarygodność mediów i autorytet poznawczy. Przypadek poszukiwania informacji
orientacyjnych
szkód, mogą dotyczyć nie tylko szczegółów technicznych, na przykład budowy
wałów przeciwpowodziowych, które pękły w Nowym Orleanie. Można również
spekulować na tematy polityczne, na przykład pytając, dlaczego administracja
Busha nie podjęła na czas działań mających na celu wzmocnienie wałów
przeciwpowodziowych.

http://www.informationr.net/ir/12-3/paper319.html[6/22/2016 7:18:23 PM]

Wiarygodność mediów i autorytet poznawczy. Przypadek poszukiwania informacji
orientacyjnych
Oczywiście głównym czynnikiem wpływającym na wiarygodność gazet jest sposób,
w jaki dziennikarze są w stanie uzasadnić swoje interpretacje kwestii
środowiskowych, które są politycznie wrażliwe.

Nie jest to łatwe pytanie. Oczywiście kompetentny i ambitny

dziennikarz może zająć zdecydowane stanowisko w danej
sprawie. Tak więc jego model wyjaśniania może zostać
zaakceptowany szerzej niż alternatywne punkty widzenia, na
przykład podczas dyskusji na temat zmian klimatu. Jeśli jednak
inny punkt widzenia czerpie z głównego nurtu dyskursu
naukowego, pogląd ten może zostać przedstawiony jako
alternatywa, przynajmniej w pewien sposób. (P-2)

Aby zwiększyć wiarygodność artykułu, dziennikarz może przeprowadzać wywiady

z ekspertami, takimi jak badacze akademiccy, podczas redagowania tekstu, ale
często musi upraszczać rzeczy w ostatecznej wersji i podkreślać niektóre kwestie
kosztem innych. Sugeruje to, że w większości przypadków ideał artykułu
prasowego opartego na wieloperspektywicznych i bezstronnych dowodach może
pozostać nieosiągalny, a argumenty przedstawione w artykule mogą być stronnicze.
Niektórzy rozmówcy uważali, że takie uprzedzenia wydają się być szczególnie
charakterystyczne dla artykułów dotyczących tematów wrażliwych ekonomicznie,
takich jak ochrona lasów. Osoby zajmujące krytyczne stanowisko wobec lokalnej
gazety Aamulehti twierdziły, że artykuły omawiające tematy środowiskowe kładą
zbyt duży nacisk na aspekty ekonomiczne, podczas gdy niewystarczająca uwaga
poświęcana jest kwestiom ochrony środowiska. Artykuły tendencyjne w ten sposób
mogą promować kontrreakcje wśród indywidualnych czytelników lub grup
podobnie myślących osób.

Powszechnie wiadomo, że pisanie artykułów prasowych

upolitycznia działalność, a zatem siłą rzeczy powstają sprzeczne
informacje. Jeśli chodzi o te kwestie, będę przede wszystkim
zwracał uwagę na to, jak relacjonują one moją działalność lub
działalność naszego stowarzyszenia. Oczywiście w niektórych
kwestiach będą publikowane wyjątkowo rozbieżne informacje.
Myśląc o ochronie środowiska, uważam, że jest to bardzo
irytujące, ponieważ informacje te są podawane w sposób tak
związany z celem. (P-8)
Obecnie jestem zbyt zmęczony, by pisać tyle replik do gazet, co
wcześniej, ale robiłem to często, dzwoniąc do dziennikarzy. Oni
jednak nie zmieniają tego, co napisali. Ale często spotykamy się
ze sprawami i procesujemy się z nimi, ponieważ celowo piszą o
ochronie środowiska i przyrody w sposób niezgodny z prawdą.
(P-3)

Co ciekawe, w powyższym przypadku aktywiści ekologiczni wykorzystali

"rozproszoną wiarygodność", o której wspomina Burbules (2001). Główną kwestią
jest to, jak interpretować punkt widzenia przedstawiony przez gazetę, ponieważ
oczywiste jest, że sposób, w jaki interpretowane są kwestie środowiskowe, jest
http://www.informationr.net/ir/12-3/paper319.html[6/22/2016 7:18:23 PM]
Wiarygodność mediów i autorytet poznawczy. Przypadek poszukiwania informacji
orientacyjnych
sprzeczny z wartościami przyjętymi przez działaczy na rzecz środowiska. W takich
przypadkach omawiali oni tę kwestię telefonicznie lub

http://www.informationr.net/ir/12-3/paper319.html[6/22/2016 7:18:23 PM]

Wiarygodność mediów i autorytet poznawczy. Przypadek poszukiwania informacji
orientacyjnych
za pośrednictwem poczty elektronicznej i stworzyli swój obraz spornej kwestii.
Opierając się na sieci podobnie myślących osób, argumenty przedstawione w
artykule prasowym zostały poddane krytycznej ocenie i opracowano alternatywny
punkt widzenia. W zależności od znaczenia sprawy, alternatywny punkt widzenia
był przekazywany innym osobom aktywnym w kwestiach środowiskowych, na
przykład za pomocą listy mailingowej.

W podobnym duchu osądy przedstawione przez osoby zaznajomione z lokalnymi

kwestiami środowiskowymi zostały uznane za bardziej wiarygodne niż artykuły
prasowe. Ponieważ dziennikarze niekoniecznie znają lokalne szczegóły, mogą
relacjonować wydarzenia zbyt ogólnie lub dramatyzować znaczenie poszczególnych
wydarzeń. Przykładem tego była sprawa spekulująca na temat liczby wilków
biegających na wolności dość blisko miasta Tampere.

Oni (dziennikarze z Aamulehti) spekulowali, że było nie mniej niż

dziesięć wilków, ale w rzeczywistości był tylko jeden lub najwyżej
dwa.
Aamulehti poinformowało o dużej liczbie wilków, podczas gdy
Helsingin Sanomat (największa gazeta w Finlandii) tego nie
zrobiła. Znam jednak lokalnych mieszkańców, którzy widzieli tam
tylko dwa wilki.
Helsingin Sanomat opublikował obiektywny artykuł i oparł się na
opiniach badaczy utrzymujących, że w tym regionie nie ma więcej
niż trzy wilki. Ale i tak bardziej polegam na ekspertach, na
przykład lokalnych myśliwych, niż na opiniach ludzi z ulicy.
To samo dotyczy kwestii latającej wiewiórki. Chyba tylko kilka osób
kiedykolwiek ją widziało. (P-11)

Powyższy cytat sugeruje, że oceny wiarygodności gazet mogą rozwijać się w

czasie, ponieważ ta sama kwestia jest przedmiotem debaty, a informacje
porównawcze są dostępne z dodatkowych źródeł. W ten sposób osądy te stają się
konstytutywnymi elementami rzeczywistego procesu wykorzystywania informacji.
Z drugiej strony, wiarygodne osądy mogą również wpływać na to, w jaki sposób
gazety będą preferowane w przyszłych sytuacjach poszukiwania informacji
orientacyjnych, w porównaniu na przykład ze źródłami ludzkimi.

Internet

Nic dziwnego, że większość rozmówców była świadoma ogólnych problemów z

wiarygodnością nękających Internet, na przykład faktu, że może być trudno
zidentyfikować wysokiej jakości informacje pośród ogromnej ilości niższej
jakości, niefiltrowanych materiałów. Pomimo tych problemów, Internet był
postrzegany jako stosunkowo wiarygodne źródło informacji, które może
uzupełniać gazety i inne media. W szczególności informacje oparte na faktach
były postrzegane jako równie wiarygodne w Internecie, jak i w drukowanej
gazecie.

Jednak stopień, w jakim różnego rodzaju źródła sieciowe były postrzegane jako
http://www.informationr.net/ir/12-3/paper319.html[6/22/2016 7:18:23 PM]
Wiarygodność mediów i autorytet poznawczy. Przypadek poszukiwania informacji
orientacyjnych
wiarygodne, różnił się w zależności od respondentów. Do grup dyskusyjnych
otwartych dla wszystkich zainteresowanych kwestiami środowiskowymi
podchodzono krytycznie, ponieważ "każdy może tam napisać cokolwiek" (P-6).
Jednak informacje rozpowszechniane za pośrednictwem

http://www.informationr.net/ir/12-3/paper319.html[6/22/2016 7:18:23 PM]

Wiarygodność mediów i autorytet poznawczy. Przypadek poszukiwania informacji
orientacyjnych
Listy dostępne tylko dla członków stowarzyszeń środowiskowych zostały uznane
za wiarygodne, zwłaszcza jeśli nadawca wiadomości był osobiście znany.
Odkrycie to jest zgodne z założeniem, że przedmioty lub osoby, z którymi aktor
jest zaznajomiony, wydają się zwiększać ich sympatię, a tym samym wpływać na
ocenę wiarygodności (Metzger i in. 2003: 303-304).

Ogólnie rzecz biorąc, informacje faktyczne, takie jak ogłoszenia o nadchodzących

wydarzeniach rozpowszechniane przez stowarzyszenia środowiskowe, były
postrzegane jako wiarygodne. W porównaniu z artykułami prasowymi, materiały
rozpowszechniane przez stowarzyszenia zostały uznane za bardziej wiarygodne.

Porównując Aamulehti i biuletyny wydawane przez stowarzyszenia

(środowiskowe), wydarzenia w obozie Greenpeace na północy
zeszłej wiosny zostały potraktowane inaczej. Ponadto istniały
różnice w raportowaniu między Aamulehti a telewizyjnymi
programami informacyjnymi. Wiem jednak, że w rzeczywistości
sprawy (w obozie) nie wyglądały tak, jak przedstawiano je w
mediach. (P-20)
Bardziej polegałbym na informacjach wydawanych przez Amnesty,
ponieważ specjalizuje się ona w kwestiach związanych z prawami
człowieka. (P-10)

Z drugiej strony, materiały, na przykład elektroniczne biuletyny rozpowszechniane

przez stowarzyszenia ekologiczne, mogą również zawierać "elementy
propagandowe".
Podobnie, wiadomości wysyłane za pośrednictwem listy mailingowej mogą
zawierać opinie, które są "zabarwione" lub "emocjonalne", jak określiło to dwóch
uczestników (P-14 i P-17). Rozmówcy uważali jednak, że zasadniczo wszystkie
opinie, w tym te prezentowane przez osoby z wewnątrz organizacji, powinny być
poddawane krytycznej analizie. W szczególności, jeśli uzyskane w ten sposób
informacje zostaną wykorzystane do napisania biuletynu, wiarygodność źródła
zostanie sprawdzona dokładniej niż zwykle. Wynika to z faktu, że sposoby, w jakie
ludzie interpretują rzeczy, zwykle się różnią. Niektórzy ludzie mają szerokie
horyzonty i są mniej zainteresowani szczegółami technicznymi, podczas gdy inni
opierają się na faktach i są mniej zainteresowani przedstawianiem ideologicznie
zabarwionych wniosków.

Oczywiście, kiedy rozmawiamy o tego typu kwestiach w naszym

stowarzyszeniu, polegam na nas! Z drugiej strony, rzadko istnieje
potrzeba zastanawiania się nad wiarygodnością "naszych własnych
ludzi", ponieważ co najmniej 97 procent naszej wewnętrznej
komunikacji opiera się na dzieleniu się informacjami:
wiadomościami uzyskanymi z gazet elektronicznych, biuletynów
wydawanych przez nasze grupy zainteresowań, wskazówek
dotyczących badań naukowych i linków do nich, raportów z
postępów różnych projektów i zapowiedzi nadchodzących wydarzeń.
Przekazywanie informacji w ten sposób jest stosunkowo łatwe.
Jednak każdy powinien następnie wybrać informacje i ocenić, jak
dobrze będą one służyć
http://www.informationr.net/ir/12-3/paper319.html[6/22/2016 jego własnym potrzebom. (P-8)
7:18:23 PM]
Wiarygodność mediów i autorytet poznawczy. Przypadek poszukiwania informacji
orientacyjnych
Niskie hierarchie charakterystyczne dla sieciowych forów komunikacyjnych wydają
się utrudniać identyfikację uczestników, którzy mogą być uznawani za autorytety
kognitywne lub

http://www.informationr.net/ir/12-3/paper319.html[6/22/2016 7:18:23 PM]

Wiarygodność mediów i autorytet poznawczy. Przypadek poszukiwania informacji
orientacyjnych
liderzy opinii. Rozmówcy uważali, że głównym czynnikiem wpływającym na
wiarygodność ludzkich źródeł jest stopień, w jakim są one w stanie dostarczyć
użytecznych i wiarygodnych informacji. Nawet jeśli istnieją długoletni aktywiści,
osoby te mogą nie być w stanie zapewnić ostatniego słowa. Jest to
charakterystyczne dla debat środowiskowych, które toczą się również na innych
forach sieciowych.

Na przykład dostępne są bardzo sprzeczne informacje na temat

globalnego ocieplenia klimatu i topnienia lodowców, a także
zatrzymania Prądu Zatokowego. Ze względu na rozbieżne
poglądy, jednostce może być bardzo trudno sformułować koncepcję
tych kwestii. Eksperci walczą ze sobą, twierdząc, że "ja mam
rację, a on się myli", podczas gdy inni argumentują odwrotnie. (P-
6)

Oczywiście podobne debaty można znaleźć w telewizyjnych filmach

dokumentalnych, czasopismach popularnonaukowych i artykułach prasowych. Jest
jednak oczywiste, że w szczególności fora sieciowe osłabiły wiarę w istnienie
absolutnych autorytetów poznawczych w kwestiach środowiskowych. Ogólnie
rzecz biorąc, zmiany te oznaczają zwiększony sceptycyzm co do możliwości
znalezienia rozstrzygających odpowiedzi na złożone kwestie i rosnące trudności w
ocenie wiarygodności alternatywnych źródeł informacji.

Dyskusja

Koncepcje wiarygodności mediów i autorytetu poznawczego dostarczają nowych

punktów widzenia do badania czynników wpływających na wybór i wykorzystanie
źródeł informacji orientacyjnych. Powyższe koncepcje uzupełniają się wzajemnie,
ponieważ wiarygodność mediów dotyczy kryteriów, według których różne media są
ogólnie postrzegane jako wiarygodne w stosunku do siebie nawzajem. Kwestie
autorytetu poznawczego koncentrują się na sposobach, w jakie poszczególne źródła
są uznawane za wystarczająco kompetentne i godne zaufania, aby mogły być
traktowane poważnie, a tym samym mogły wpływać na myślenie i podejmowanie
decyzji przez jednostkę.

Empiryczne studium przypadku wykazało, że większość ludzi ma trudności z

oceną kwestii autorytetu poznawczego i wiarygodności mediów w sensie ogólnym,
na przykład poprzez porównanie ogólnej wiarygodności gazet i Internetu. W
związku z tym oceny te mają tendencję do bycia wrażliwymi sytuacyjnie. Gazety,
telewizja i Internet były często wykorzystywane jako źródła informacji
orientacyjnych, ale ich wiarygodność różniła się w zależności od aktualnego
tematu. Aktywiści ekologiczni w największym stopniu polegali na tematycznie
ukierunkowanych źródłach dostarczanych przez organizacje takie jak
stowarzyszenia ekologiczne. W pewnym sensie stowarzyszenia te i ich podgrupy
utworzone przez podobnie myślących działaczy na rzecz ochrony środowiska
można scharakteryzować jako małe światy w kategoriach Chatmana (1991),
ponieważ mają tendencję do pokładania większej wiary w wiedzę z pierwszej ręki

http://www.informationr.net/ir/12-3/paper319.html[6/22/2016 7:18:23 PM]

Wiarygodność mediów i autorytet poznawczy. Przypadek poszukiwania informacji
orientacyjnych
wytworzoną w tym świecie niż w wiedzę z drugiej ręki dostarczaną przez osoby z
zewnątrz, na przykład gazety. Jednakże, w przeciwieństwie do nisko
wykwalifikowanych pracowników analizowanych przez Chatmana, działacze na
rzecz środowiska

http://www.informationr.net/ir/12-3/paper319.html[6/22/2016 7:18:23 PM]

Wiarygodność mediów i autorytet poznawczy. Przypadek poszukiwania informacji
orientacyjnych
Aktywiści nie odrzucali wiedzy z drugiej ręki jako obcej dla ich świata, ale
poddawali ją krytycznej analizie, na przykład w odniesieniu do potencjalnej
stronniczości politycznej.

W ocenie sprzecznych informacji dostępnych w alternatywnych źródłach

podkreślano rolę własnej krytycznej refleksji jako ostatecznej instancji. Mimo że
uznani publicyści głównych gazet i doświadczeni działacze ekologiczni mogą
wpływać na sposób myślenia w konkretnych przypadkach, nie przyznano im
jednoznacznie statusu autorytetu poznawczego. Ogólnie rzecz biorąc, uczestnicy
przyjęli krytyczną postawę wobec roli ostatecznych autorytetów poznawczych, czy
to indywidualnych, takich jak eksperci debatujący na temat globalnego ocieplenia
klimatu, czy też źródeł organizacyjnych, takich jak gazety informujące o kwestiach
ochrony lasów. W szczególności wydaje się, że Internet podważył wiarę w
autorytet uznanych źródeł, takich jak dominujące lokalne gazety. Sieciowe źródła
informacji i serwisy informacyjne zapewniają nowe możliwości rozwoju
rozproszonej wiarygodności, czyli krytycznego porównywania źródeł informacji
wśród osób o podobnych poglądach. Z drugiej strony, nie ma ślepej wiary w opinie
dostarczane przez dawnych działaczy na rzecz ochrony środowiska, ponieważ ich
poglądy mogą być w jakiś sposób stronnicze. W związku z tym istnieje ciągła
potrzeba krytycznej refleksji nad punktami widzenia przedstawianymi również
przez osoby wtajemniczone.

Wnioski

Postrzegana wiarygodność mediów i autorytet poznawczy znacząco wpływają na

wybór i wykorzystanie źródeł informacji. Ponieważ niniejsze badanie ma charakter
eksploracyjny, a liczba uczestników była dość niska, istnieje potrzeba
przeprowadzenia badań porównawczych w celu zbadania postrzegania autorytetu
poznawczego wśród innych badanych populacji. Aby zapewnić szerszy kontekst
dla tych badań, należy zbadać kwestie względnej wiarygodności mediów poprzez
porównanie stopnia, w jakim różne media są postrzegane jako wiarygodne.
Badania można również wzbogacić o analizę poszukiwania informacji
dotyczących konkretnych problemów, zarówno w kontekście związanym z pracą,
jak i poza nią. Rola sieciowych źródeł i usług byłaby szczególnie interesująca,
ponieważ oczywiste jest, że Internet znacząco zmieni postrzeganie wiarygodności
mediów i autorytetu poznawczego.

Podziękowania

Chciałbym podziękować anonimowym recenzentom za cenne uwagi, które znacznie

pomogły ulepszyć manuskrypt.

Referencje

Bucy, E.P. (2003). Ponowne rozważenie wiarygodności mediów:

synergia między wiadomościami na antenie i online. Journal of Mass
Communication Quarterly, 80(2), 247-264.
http://www.informationr.net/ir/12-3/paper319.html[6/22/2016 7:18:23 PM]
Wiarygodność mediów i autorytet poznawczy. Przypadek poszukiwania informacji
orientacyjnych
Burbules, N.J. (2001). Paradoksy w sieci: etyczne wymiary wiarygodności.
Library Trends, 49(3), 441-453.
Chatman, E.A. (1991). Życie w małym świecie: zastosowanie teorii
gratyfikacji do zachowań związanych z poszukiwaniem informacji.
Journal of the American Socity for Information Science, 42(6), 438-
449.
Chen, C. & Hernon: (1982). Poszukiwanie informacji: ocena i
przewidywanie potrzeb użytkowników. New York, NY: Neal-Schuman.
Flanagin, A.J & Metzger, M.J. (2000). Postrzeganie wiarygodności
informacji w Internecie. Journal of Mass Communication Quarterly,
77(3), 515-540.
Fogg, B.J. & Tseng, H. (1999). Elementy wiarygodności komputera.
In Proceedings of the SIGCHI conference on Human factors in
computing systems: the CHI is the limit 1999, Pittsburgh,
Pensylwania, Stany Zjednoczone. May 15 - 20, 1999. (pp. 80-87).
New York, NY: ACM Press. Retrieved 11 April, 2007 from
http://captology.stanford.edu/pdf/p80-fogg.pdf.
Johnson, T.J. & Kaye, B.K. (1998). Cruising is believing? Porównanie Internetu
i tradycyjnych źródeł pod względem wiarygodności mediów.
Journal of Mass Communication Quarterly, 75(2), 325-340.
Johnson, T.J. & Kaye, B.K. (2002). Webelievability: a path model
examining how convenience and reliance predict online credibility.
Journal of Mass Communication Quarterly, 79(3), 619-642.
Kiousis, S. (2001). Publiczne zaufanie czy nieufność? Postrzeganie
wiarygodności mediów w erze informacji. Mass Communication &
Society, 4(4), 381-403.
Lincoln, Y. & Guba, E. (1985). Badania naturalistyczne. Newbury Park, CA:
Sage.
Liu, Z. (2004). Postrzeganie wiarygodności informacji naukowych w
sieci. Information Processing and Management, 40(6), 1027-1038.
Metzger, M.J., Flanagin, A.J., Eyal, K., Lemus, D.R., & McCann, R.M. (2003).
Wiarygodność w XXI wieku: integracja perspektyw źródła, przekazu i
wiarygodności mediów we współczesnym środowisku medialnym.
Communication Yearbook, 27, 293-335.
Olaisen, J. (1990). Czynniki jakości informacji i władza poznawcza
informacji elektronicznej. In: I. Wormell (Ed.), Information quality:
definitions and dimensions (pp, 91-121). London: Taylor Graham.
Rieh, S.Y. (2002). Ocena jakości informacji i autorytet poznawczy w sieci.
Journal of the American Society for Information Science and Technology,
53(2), 145-161.
Savolainen, R. (w druku). Horyzonty źródeł informacji i źródła

http://www.informationr.net/ir/12-3/paper319.html[6/22/2016 7:18:23 PM]

Wiarygodność mediów i autorytet poznawczy. Przypadek poszukiwania informacji
orientacyjnych
Preferencje działaczy na rzecz ochrony środowiska: społeczne
podejście fenomenologiczne. Journal of the American Society for
Information Science and Technology.
Savolainen, R. (in press-b). Preferencje źródła w kontekście
poszukiwania informacji specyficznych dla problemu. Information
Processing & Management,
Schweiger, W. (2000), Wiarygodność mediów - doświadczenie czy
wizerunek? A survey on the credibility of the World Wide Web in
Germany in comparison to other media. European Journal of
Communication, 15(1), 37-59.
Wathen, C.N. & Burkell, J. (2002). Believe it or not: factors
influencing credibility on the Web. Journal of the American Society
for Information Science and Technology, 53(2), 134-144.
Wilson, P. (1983). Wiedza z drugiej ręki. An inquiry into cognitive
authority. Westport, CN: Greenwood Press.

Jak cytować ten

artykuł

Savolainen, R. (2007). "Wiarygodność mediów i autorytet poznawczy. The case of

seeking orienting information" Information Research, 12(3) paper 319. [Dostępne na
http://InformationR.net/ir/12-3/paper319.html].

Znajdź inne artykuły na ten temat

Scholar Search Wyszukiwarka Google Windows Academic

Sprawdź cytaty za pomocą Google Scholar

© autor, 2007.
Ostatnia aktualizacja: 11 kwietnia,
Licznik
2007 r.
internetowy

Spis treści | Indeks autorów | Indeks tematów | Wyszukiwanie |

Strona główna

http://www.informationr.net/ir/12-3/paper319.html[6/22/2016 7:18:23 PM]