HEÄ THOÁNG KEÁ TOAÙN VAØ KIEÅM TOAÙN VIEÄT NAM TREÂN

CON ÑÖÔØNG HOÄI NHAÄP VÔÙI CAÙC THOÂNG LEÄ QUOÁC TEÁ

Vuõ Höõu Ñöùc

(Boä moân Kieåm toaùn)

Quaù trình chuyeån ñoåi sang neàn kinh teá thò tröôøng cuûa Vieät nam ñoàng thôøi laø quaù trình
thöïc hieän chính saùch môû cöûa. Do ñoù, moät trong nhöõng khía caïnh quan troïng cuûa quaù
trình phaùt trieån heä thoáng keá toaùn vaø kieåm toaùn Vieät nam trong neàn kinh teá thò tröôøng laø
vaán ñeà hoäi nhaäp vôùi caùc thoâng leä quoác teá. Nhöõng thaønh töïu ñaït ñöôïc trong hôn möôøi
naêm qua raát ñaùng traân troïng nhöng cuõng caàn nhìn laïi vaø suy ngaãm ñeå coù nhöõng höôùng
ñi ñuùng ñaén trong töông lai. Baøi vieát naøy goàm hai noäi dung chính:
• Phaùc thaûo böùc tranh toång quan veà quaù trình hoøa hôïp quoác teá veà keá toaùn vaø kieåm
toaùn ñeå nhìn nhaän ñuùng baûn chaát cuûa chuùng.
• Phaân tích quaù trình chuyeån ñoåi cuûa heä thoáng keá toaùn vaø kieåm toaùn Vieät nam trong
nhöõng naêm qua ñeå ñaùnh giaù nhöõng keát quaû ñaït ñöôïc vaø gôïi môû caùc phöông höôùng
phaùt trieån trong töông lai.

TOAØN CAÀU HOÙA VAØ YEÂU CAÀU HOØA HÔÏP VEÀ KEÁ TOAÙN VAØ KIEÅM
TOAÙN
Quaù trình toaøn caàu hoùa dieãn ra vôùi toác ñoä ngaøy caøng nhanh choùng vaøo nhöõng naêm cuoái
cuûa theá kyû 20, baát chaáp nhöõng baát ñoàng quan ñieåm veà lôïi ích cuûa noù. Trong raát nhieàu
caùc khía caïnh cuûa quaù trình naøy, moät vaán ñeà ñöôïc söï quan taâm cuûa caùc nhaø keá toaùn laø
söï phaùt trieån nhanh choùng cuûa thò tröôøng voán quoác teá. Moät tính toaùn cho thaáy trong
voøng 12 naêm töø 1987 ñeán 1999, toång voán treân thò tröôøng chöùng khoaùn toaøn caàu ñaõ taêng
leân gaáp 4 laàn, töø 8.000 tyû USD leân ñeán 30.200 tyû USD [9, trang 19].
Quaù trình naøy daãn ñeán yeâu caàu phaûi naâng cao chaát löôïng cuûa thoâng tin taøi chính, ñeå baûo
ñaûm quyeàn lôïi cuûa nhaø ñaàu tö vaø thò tröôøng chöùng khoaùn treân theá giôùi. Moät heä thoáng
chuaån möïc keá toaùn "chuaån" laø yeâu caàu caàn thieát ñöôïc ñaët ra tröôùc tình traïng caùc baùo
caùo taøi chính laäp theo caùc chuaån möïc khaùc nhau cho caùc keát quaû khaùc nhau, thaäm chí
traùi ngöôïc nhau veà tình hình hoaït ñoäng cuûa caùc doanh nghieäp. Naêm 1993, Daimer
Benz, coâng ty saûn xuaát haøng ñaàu cuûa Ñöùc vaø laø coâng ty ñaàu tieân cuûa nöôùc naøy ñaêng kyù
chöùng khoaùn taïi Thò tröôøng chöùng khoaùn New York, ñaõ buoäc phaûi chaáp nhaän caùc yeâu
caàu khai baùo theo chuaån möïc keá toaùn Myõ. Ñieàu thuù vò laø trong khi thoâng baùo cho caùc
nhaø ñaàu tö Ñöùc raèng trong naêm 1992, Daimer Benz coù lôïi nhuaän 615 trieäu DM (theo
chuaån möïc keá toaùn Ñöùc), caùc nhaø quaûn lyù cuûa Daimer Benz thoâng baùo cho caùc nhaø ñaàu
tö Hoa kyø laø coâng ty loã 1.839 trieäu DM trong naêm 1992 (theo chuaån möïc keá toaùn Myõ)
[7, trang 17].
Ñeå baûo ñaûm lôïi ích cuûa caùc beân trong quaù trình ñaàu tö, vaán ñeà khoâng chæ döøng laïi ôû choã
phaûi chuaån hoùa chaát löôïng thoâng tin maø coøn phaûi chuaån hoùa caùc quy trình kieåm tra tính
trung thöïc cuûa thoâng tin. Vì vaäy, vieäc ñöa ra caùc chuaån möïc "chuaån" trong lónh vöïc

1
kieåm toaùn cuõng trôû thaønh moät yeâu caàu böùc thieát. Caùc nhaø ñaàu tö khoâng chæ muoán caùc
baùo caùo taøi chính ñöôïc laäp treân cuøng moät tieâu chuaån maø coøn muoán chuùng ñöôïc kieåm
toaùn treân cuøng moät maët baèng chaát löôïng.

Quaù trình hoøa hôïp veà keá toaùn vaø kieåm toaùn treân theá giôùi
Quaù trình hoøa hôïp dieãn ra ôû caû hai möùc ñoä : khu vöïc vaø theá giôùi, ôû caû hai tuyeán: chính
phuû vaø phi chính phuû vôùi söï can thieäp cuûa caùc toå chöùc trong vaø ngoaøi ngheà nghieäp keá
toaùn, kieåm toaùn. Hình 1 moâ taû caùc toå chöùc tham gia quaù trình naøy.

Nhöõng thaønh töïu cuûa quaù trình hoøa hôïp quoác teá
Khoâng phaûi quaù trình hoøa hôïp naøo cuõng thaønh coâng. Trong hôn ba möôi naêm qua,
nhöõng tröôøng hôïp ñaït ñöôïc nhöõng thaønh töïu ñaùng keå bao goàm :

Söï hoøa hôïp ôû chaâu AÂu vôùi vai troø trung taâm laø Lieân minh chaâu AÂu (EU).
Chæ thò soá 4 (1978) cuûa UÛy ban chaâu AÂu quy ñònh caùc nguyeân taéc keá toaùn cô baûn cho
caùc coâng ty rieâng leû vaø ñöa ra moät bieåu maãu chuaån cho Baûng caân ñoái keá toaùn vaø Baùo
caoù keát quaû hoaït ñoäng kinh doanh. Chæ thò soá 7 (1983) thieát laäp caùc cô sôû chung cuûa
vieäc trình baøy baùo caùo taøi chính cuûa taäp ñoaøn. Nhöõng quy ñònh treân khoâng chæ ñöôïc
chaáp nhaän trong caùc nöôùc thaønh vieân EU maø coøn cuûa nhieàu quoác gia chaâu AÂu khaùc.Quaù
trình hoøa hôïp chaâu AÂu vôùi söï tham gia cuûa caùc chính phuû ñaõ taïo ñöôïc moät khuoân khoå
chung cho heä thoáng keá toaùn vaø kieåm toaùn cuûa chaâu AÂu.

UÛy ban chuaån möïc keá toaùn quoác teá (IASC) vôùi söï hoøa hôïp veà caùc chuaån möïc keá
toaùn treân phaïm vi toaøn theá giôùi.
Töø 10 thaønh vieân ñaàu tieân naêm 1973, ñeán nay IASC ñaõ coù hôn 153 thaønh vieân ôû 112
quoác gia treân theá giôùi. IASC ñaõ ban haønh ñöôïc 40 chuaån möïc keá toaùn quoác teá (IAS).
Caùc IAS ñöôïc nhieàu quoác gia treân theá giôùi söû duïng nhö chuaån möïc quoác gia hoaëc söû
duïng laøm cô sôû ñeå soaïn thaûo chuaån möïc quoác gia (Hình 2). Nhieàu thò tröôøng chöùng
khoaùn cuõng ñaõ chaáp nhaän caùc baùo caùo taøi chính ñöôïc laäp treân cô sôû IAS maø khoâng caàn
chænh hôïp nhö : Luaân Ñoân, Frankfuct, Zurich, Thaùi Lan, Hong Kong, Amsterdam,
Rome vaø Malaysia [7, trang 16].

Lieân ñoaøn keá toaùn quoác teá (IFAC) vôùi vieäc ban haønh caùc chuaån möïc kieåm toaùn
quoác teá (thoâng qua IAPC-UÛy ban thoâng leä kieåm toaùn quoác teá).
Töø naêm 1983, caùc thaønh vieân cuûa IFAC cuõng ñoàng thôøi laø caùc thaønh vieân cuûa IASC.
Ñeán nay, IAPC - moät uûy ban cuûa IFAC ñaõ ban haønh ñöôïc 37 chuaån möïc kieåm toaùn
quoác teá (ISA) vaø caùc chuaån möïc naøy cuõng ñöôïc chaáp nhaän roäng raõi treân theá giôùi bôûi
nhieàu quoác gia vaø thò tröôøng chöùng khoaùn. Theo moät nghieân cöùu cuûa IAPC tieán haønh
naêm 1998, trong 67 quoác gia traû lôøi coù 18 quoác gia söû duïng ISA laøm chuaån möïc quoác
gia, 28 quoác gia khoâng coù khaùc bieät chuû yeáu giöõa chuaån möïc quoác gia vaø ISA, 9 quoác
gia coù moät vaøi khaùc bieät troïng yeáu chuû yeáu lieân quan ñeán baùo caùo kieåm toaùn vaø 10
quoác gia khoâng neâu ñöôïc coù khaùc bieät hay khoâng [9, trang 19].

2
Hình 1: Caùc toå chöùc tham gia vaø lieân quan ñeán quaù trình hoøa hôïp quoác teá veà keá toaùn vaø kieåm toaùn

Caùc toå chöùc ngheà nghieäp (phi chính phuû) Caùc toå chöùc thò tröôøng chöùng khoaùn vaø
phaân tích taøi chính
Quoác teá
IOSCO Toå chöùc quoác teá caùc UÛy
IFAC Lieân ñoaøn keá toaùn quoác teá
ban chöùng khoaùn
IASC UÛy ban Chuaån möïc keá toaùn quoác teá
IAAER Hieäp hoäi quoác teá veà ñaøo taïo vaø nghieân EASDAQ Hieäp hoäi chaâu AÂu caùc thò
cöùu keá toaùn tröôøng chöùng khoaùn OTC
G4 +1 Myõ, Anh, Australia vaø Canada (+New EFFAS Lieân ñoaøn chaâu AÂu caùc toå
Zealand) chöùc phaân tích taøi chính
Khu vöïc FEAS Lieân ñoaøn caùc thò tröôøng
ECSAFA Lieân ñoaøn keá toaùn Taây, Trung vaø chöùng khoaùn AÂu - AÙ
Nam Phi ICCFAA UÛy ban hôïp taùc quoác teá caùc
AAC Hoäi ñoàng keá toaùn Chaâu Phi Hoøa hôïp quoác toå chöùc phaân tích taøi chính
AFA Hieäp hoäi keá toaùn caùc quoác gia teá veà keá toaùn
ASEAN vaø kieåm toaùn
CAPA Dieãn ñaøn keá toaùn chaâu AÙ - Thaùi Bình
Döông Caùc toå chöùc chính phuû
FEE Lieân ñoaøn keá toaùn chaâu AÂu EU Lieân minh chaâu AÂu
NFA Lieân ñoaøn keá toaùn Baéc AÂu
OECD Toå chöùc hôïp taùc vaø phaùt trieån kinh teá
ASCA Hieäp hoäi keá toaùn AÛ raäp
IAAA Hoäi keá toaùn Lieân Myõ ISAR Tieåu ban lieân chính phuû caùc chuyeân
CCA Dieãn ñaøn keá toaùn Caribbe gia chuaån möïc quoác teá veà keá toaùn
vaø baùo caùo taøi chính

3
Hình 2: Tình hình söû duïng IAS taïi 67 quoác gia thuoäc IASC.

1. IAS ñöôïc söû duïng nhö chuaån möïc quoác gia vôùi nhöõng tö lieäu giaûi thích boå
sung (8 quoác gia)
Croatia, Cyprus, Kuwait, Latvia, Malta, Oman, Pakistan, Trinidad vaø Tobago.
2. ISA ñöôïc duøng nhö chuaån möïc quoác gia vôùi caùc chuaån möïc quoác gia ñöôïc
soaïn rieâng cho nhöõng vaán ñeà chöa ñöôïc ñeà caäp trong IAS (2 quoác gia)
Malaysia, Papua New Guinea.
3. IAS ñöôïc söû duïng nhö chuaån möïc quoác gia vôùi moät soá tröôøng hôïp ñieàu
chænh theo ñaëc ñieåm cuûa quoác gia (14 quoác gia)
Albania, Bangladesh, Barbados, Columbia, Jamaica, Jordan, Kenya, Poland,
Sudan, Swaziland, Thailand, Uruguay, Zambia, Zimbabwe.
4. Khoâng coù chuaån möïc quoác gia, caùc IAS khoâng ñöôïc thöøa nhaän chính thöùc
nhöng thöôøng ñöôïc söû duïng (2 quoác gia)
Botswana, Lesotho
5. Caùc chuaån möïc keá toaùn quoác gia ñöôïc phaùt trieån ñoäc laäp nhöng döïa treân
vaø töông ñoàng vôùi caùc IAS lieân quan, chuaån möïc quoác gia thöôøng chæ cung
caáp caùc ñoaïn tö lieäu giaûi thích boå sung (5 quoác gia)
Trung quoác, Iran, Philippines, Slovenia, Tunisia.
6. Caùc chuaån möïc keá toaùn quoác gia ñöôïc phaùt trieån ñoäc laäp nhöng döïa treân
vaø töông ñoàng vôùi caùc IAS lieân quan, tuy nhieân caùc chuaån möïc quoác gia coù
theå cung caáp theâm hay bôùt caùc löïa choïn so vôùi IAS (17 quoác gia)
Brazil, Czech, Phaùp, AÁn Ñoä, Ireland. Lithuania, Mauritius, Mexico, Namibia,
Haø Lan, Na Uy, Boà Ñaøo Nha, Singapore, Slovak, Nam Phi, Thuïy Só, Thoå Nhó
Kyø.
7. Töông töï nhö muïc 6 nhöng moãi chuaån möïc coù moät ñoaïn so saùnh giöõa
chuaån möïc quoác gia ñoù vôùi IAS lieân quan (7 quoác gia)
Australia, Ñan maïch, Hoàng Koâng, YÙ, New Zealand, Thuïy Ñieån.
8. Chuaån möïc quoác gia ñöôïc phaùt trieån hoaøn toaøn ñoäc laäp (11 quoác gia)
AÙo, Bæ, Canada, Phaàn Lan, Ñöùc, Nhaät, Haøn quoác, Luxembourg, Taây Ban Nha,
Anh, Myõ.
9. Khoâng coù chuaån möïc quoác gia taïi thôøi ñieåm hieän taïi (1 quoác gia)
Rumania

Nguoàn : IASC Insight, October 1997, trang 15.

4
Nhöõng thaùch thöùc coøn ñaët ra

Neáu söï hoøa hôïp giöõa caùc quoác gia chaâu AÂu dieãn ra khaù suoân seû thì quaù trình hoøa
hôïp ôû möùc ñoä quoác teá vaáp phaûi phaûi nhieàu trôû ngaïi hôn vì phaïm vi roäng vaø tính chaát
phi chính phuû cuûa chuùng. Maëc duø ñaõ vöôït qua nhöõng nghi ngaïi ban ñaàu, söï thaønh
coâng cuûa quaù trình hoøa hôïp quoác teá vaãn chöa hoaøn toaøn thuyeát phuïc. Nhöõng thaùch
thöùc coøn ñang ñaët ra cho quaù trình naøy laø:

Ñoái vôùi caùc chuaån möïc keá toaùn quoác teá

Quan heä giöõa toå chöùc ngheà nghieäp vaø ñoái töôïng söû duïng thoâng tin.
Trong tröôøng hôïp naøy, ñoái töôïng chuû yeáu laø caùc UÛy ban chöùng khoaùn. Quaù trình
hình thaønh nhöõng IAS ban ñaàu cho pheùp nhieàu löïa choïn trong vieäc aùp duïng caùc
phöông phaùp keá toaùn ñaõ daãn ñeán caùc chuaån möïc naøy khoâng coù aûnh höôûng ñaùng keå
ñeán caùc chuaån möïc quoác gia vaø khoâng baûo ñaûm chaát löôïng cho baùo caùo taøi chính.
Toå chöùc quoác teá caùc UÛy ban chöùng khoaùn (IOSCO), ngöôøi coù aûnh höôûng raát lôùn ñeán
vieäc chaáp nhaän IAS cuûa caùc thaønh vieân cuûa mình treân toaøn theá giôùi, ñaõ yeâu caàu
IASC phaûi giaûm bôùt söï cho pheùp löïa choïn noùi treân. Naêm 1989, IASC ñaõ tieán haønh
moät döï aùn (E32) raø soaùt laïi toaøn boä caùc IAS theo höôùng naøy. Döï aùn ñaõ thaønh coâng ôû
möùc ñoä nhaát ñònh vaø sau ñoù naêm 1995, IASC vaø IOSCO ñaõ coù moät thoûa thuaän môùi
veà vieäc hình thaønh moät heä thoáng chuaån möïc chuaån (core standards) ñeå baûo ñaûm caùc
baùo caùo taøi chính laäp theo IAS seõ coù theå söû duïng xuyeân quoác gia. Hieän nay, chæ moät
soá IAS ñöôïc IOSCO chaáp nhaän.

Quan heä giöõa caùc quoác gia Anglo-Saxon vaø caùc quoác gia khoâng phaûi Anglo-Saxon.
Caùc nghieân cöùu treân moät soá IAS, cho thaáy caùc IAS chòu aûnh höôûng raát lôùn cuûa keá
toaùn Anglo-Saxon, maø cô baûn laø Anh vaø Myõ [3]. Caùc quoác gia khoâng phaûi Anglo-
Saxon khoâng coù aûnh höôûng ñaùng keå ñeán caùc IAS nhöng hoï vaãn chaáp nhaän vì nhieàu
lyù do, trong ñoù coù nguyeân nhaân muoán neù traùnh söï thoáng trò cuûa Myõ veà maët keá toaùn
[5, trang 127].

Quan heä giöõa IASC vaø Myõ.

Myõ laø moät quoác gia coù heä thoáng chuaån möïc keá toaùn phaùt trieån vaø coù caùc thò tröôøng
chöùng khoaùn khoång loà. Vai troø cuûa Myõ trong lónh vöïc keá toaùn ñöôïc haäu thuaãn bôûi
vai troø cuûa UÛy ban giao dòch chöùng khoaùn Myõ (SEC) trong IOSCO. Xeùt trong töøng
thò tröôøng chöùng khoaùn, thì IAS ñaõ ñöôïc chaáp nhaän taïi caùc thò tröôøng chöùng khoaùn
taïi chaâu AÂu vaø caùc quoác gia Ñoâng Nam AÙ. Caùc thò tröôøng chöùng khoaùn chöa chaáp
nhaän laø Nhaät, Canada vaø Myõ. Nhaät vaø Canada gaàn ñaây ñaõ coù nhöõng chuyeån bieán
tích cöïc vaø trôû ngaïi chính laø Myõ [8, trang 132]. Theo UÛy ban chuaån möïc keá toaùn taøi
chính cuûa Myõ (FASB), coù 255 ñieåm khaùc bieät giöõa ISA vaø caùc nguyeân taéc keá toaùn
ñöôïc chaáp nhaän phoå bieán cuûa Myõ [7, trang 17].

5
 Quan heä giöõa IAS vôùi caùc quoác gia ñang phaùt trieån.
Moät nghieân cöùu veà keá toaùn taïi caùc quoác gia ñang phaùt trieån cho thaáy khoâng phaûi
quoác gia naøo cuõng thuaän lôïi trong vieäc chaáp nhaän caùc IAS. Caùc quoác gia chaáp nhaän
deã daøng caùc IAS laø caùc quoác gia:
- Töøng laø thuoäc ñòa cuûa Anh nhö Bangladesh, Pakistan, Malaysia, Srilanca,
Zimbabue,…
- Moät soá quoác gia nhoû thuoäc khoái xaõ hoäi chuû nghóa tröôùc ñaây nhö Croatia, Estonia,
Ukraina, Slovakia…
Caùc quoác gia ñang phaùt trieån khaùc khoâng thuaän lôïi khi aùp duïng caùc IAS laø caùc
thuoäc ñòa cuõ cuûa Phaùp vaø Taây ban nha hoaëc caùc quoác gia xaõ hoäi chuû nghóa tröôùc ñaây
nhöng chòu aûnh höôûng saâu xa cuûa Phaùp hoaëc Ñöùc töø tröôùc Theá chieán thöù 2 [6, trang
13-15 ].
Nobes (1998) ñaõ coù raèng nhöõng nhaân toá chuû yeáu lyù giaûi cho ñieàu naøy laø:
• Söï phaùt trieån cuûa coâng ty coå phaàn vaø thò tröôøng chöùng khoaùn laø moät nhaân toá
thuaän lôïi cho vieäc aùp duïng caùc IAS vaøo heä thoáng keá toaùn cuûa quoác gia vì caùc
IAS ñöôïc xaây döïng cho ngöôøi söû duïng thoâng tin chuû yeáu laø caùc nhaø ñaàu tö.
• Söï phaùt trieån cuûa ngheà nghieäp kieåm toaùn vaø caùc toå chöùc ngheà nghieäp taïo ñieàu
kieän cho vieäc tieáp caän vôùi caùc thoâng leä quoác teá.
• AÛnh höôûng cuûa Thueá ñeán keá toaùn neáu maïnh seõ caûn trôû quaù trình aùp duïng caùc
IAS vaøo heä thoáng keá toaùn vì caùc IAS khoâng ñaët naëng vieäc cung caáp thoâng tin
cho cô quan Thueá.

Ñoái vôùi Chuaån möïc kieåm toaùn quoác teá.

Quaù trình hình thaønh vaø phaùt huy aûnh höôûng cuûa caùc chuaån möïc kieåm toaùn quoác teá
(ISA) gaëp nhieàu thuaän lôïi hôn caùc IAS, bôûi vì:
- Chaát löôïng cuûa dòch vuï kieåm toaùn (ñoái töôïng cuûa chuaån möïc kieåm toaùn) so vôùi
chaát löôïng cuûa thoâng tin taøi chính (ñoái töôïng cuûa chuaån möïc keá toaùn) laø moät vaán
ñeà ít chòu aûnh höôûng cuûa caùc yeáu toá kinh teá, phaùp lyù vaø vaên hoùa hôn.
- Phaïm vi taùc ñoäng cuûa chuaån möïc kieåm toaùn heïp hôn so vôùi chuaån möïc keá toaùn,
noùi nhö John Carrey (1969) :" Ngöôïc vôùi nhöõng roái raém trong quaù trình phaùt
trieån caùc nguyeân taéc keá toaùn, vieäc ban haønh nhöõng höôùng daãn coù thaåm quyeàn veà
kieåm toaùn ñoäc laäp laïi dieãn ra moät caùch oån ñònh vaø traät töï. Moät lyù do khoâng theå
nghi ngôø laø: phaïm vi vaø söï ñaày ñuû cuûa caùc cuoäc kieåm toaùn thì hoaøn toaøn thuoäc
veà traùch nhieäm kieåm toaùn vieân trong khi caùc nhaø quaûn lyù, caùc kieåm toaùn vieân vaø
caùc toå chöùc laäp quy cuøng nhau chia seû traùch nhieäm ñoái vôùi nhöõng ñieàu trình baøy
treân baùo caùo taøi chính" [1, trang 145].
- Quaù trình hình thaønh caùc chuaån möïc kieåm toaùn quoác teá ít mang tính "thoûa hieäp"
hôn quaù trình hình caùc chuaån möïc keá toaùn quoác teá, nhö Klaassen J. vaø Buisman

6
 J. nhaän xeùt: " Caùc ñaïi dieän [trong IAPC] ñöôïc caùc toå chöùc thaønh vieân ñeà cöû
nhöng hoï khoâng ñöôïc pheùp boû phieáu theo chæ ñaïo cuûa caùc toå chöùc thaønh vieân.
Hoï ñöôïc yeâu caàu laøm vieäc vaø boû phieáu ñeå ñaït ñöôïc caùc chuaån möïc toát nhaát cuûa
ngheà nghieäp kieåm toaùn treân phaïm vi toaøn theá giôùi." [5, trang 451].
Tuy nhieân, nhöõng thaùch thöùc vaãn toàn taïi ñoái vôùi caùc chuaån möïc kieåm toaùn quoác teá
laø:
- Söï khaùc bieät veà caùc ñieàu kieän kinh teá, phaùp lyù vaø vaên hoùa cuûa caùc quoác gia. Söï
khaùc bieät naøy khoâng aûnh höôûng ñeán nhöõng chuaån möïc kyõ thuaät nhöng aûnh
höôûng lôùn ñeán nhöõng chuaån möïc veà tính ñoäc laäp cuûa kieåm toaùn vieân, tính cöôõng
cheá cuûa chuaån möïc…
- Söï khaùc bieät veà heä thoáng keá toaùn cuûa caùc quoác gia seõ ñe doïa daãn ñeán tình traïng
moät chuaån möïc kieåm toaùn thoáng nhaát treân phaïm vi toaøn theá giôùi coù theå aùp duïng
cho quoác gia naøy nhöng khoâng theå aùp duïng cho nhöõng quoác gia khaùc.
- Söï hoaøi nghi veà khaû naêng tieáp caän vôùi khoái löôïng tri thöùc khoång loà veà kieåm toaùn
taïi caùc quoác gia ñang phaùt trieån vaø khaû naêng vaän duïng caùc chuaån möïc quoác teá
taïi caùc quoác gia naøy do söï cheânh leäch veà trình ñoä nghieäp vuï cuûa kieåm toaùn vieân
taïi caùc quoác gia naøy.

Baûn chaát cuûa quaù trình hoøa hôïp quoác teá veà keá toaùn vaø kieåm
toaùn
Quaù trình phaân tích treân cho thaáy:
1. Seõ laø ngaây thô neáu cho raèng quaù trình hoøa hôïp quoác teá chæ ñôn thuaàn laø moät quaù
trình ñi tìm caùc chuaån möïc lyù töôûng cho theá giôùi. Quaù trình hoøa hôïp cho ñeán nay
vaãn laø cuoäc ñaáu tranh ñeå giaønh vò trí cuûa caùc heä thoáng keá toaùn vaø kieåm toaùn tieân
tieán treân theá giôùi döïa treân söùc maïnh cuûa toå chöùc ngheà nghieäp keá toaùn quoác gia,
maø ñaèng sau laø tieàm löïc kinh teá vaø thò tröôøng chöùng khoaùn cuûa quoác gia ñoù.
2. Seõ sai laàm neáu hy voïng moät chuaån möïc chung seõ cho pheùp coäng laïi caùc thoâng leä
giöõa caùc quoác gia. Quaù trình hoøa hôïp kieåu naøy chæ dieãn ra trong nhöõng böôùc
ñaàu. Khi phaùt trieån ñeán moät möùc naøo ñoù caùc löïa choïn seõ phaûi sieát laïi vaø phaàn
thaéng thuoäc veà keû maïnh hôn. Thí duï, caùc chuaån möïc keá toaùn quoác teá ñöôïc caûi
tieán cuûa IASC cho thaáy phaàn thaéng thuoäc veà Myõ bôûi vì caùc quoác gia chaâu AÂu
khoâng tìm ñöôïc moät söï thoáng nhaát ñuû maïnh ñeå ñoái troïng, nhöng Myõ vaãn chöa
haøi loøng vôùi keát quaû naøy.
3. Seõ laø aûo töôûng neáu cho raèng quaù trình hoøa hôïp seõ giuùp cho caùc nöôùc ñang phaùt
trieån coù ngay ñöôïc caùc chuaån möïc tieân tieán maø khoâng toán keùm chi phí nghieân
cöùu. Quaù trình hoøa hôïp khoâng ñôn giaûn laø vieäc ban haønh caùc chuaån möïc keá toaùn
vaø kieåm toaùn phuø hôïp vôùi caùc chuaån möïc quoác teá. Vaán ñeà laø caùc chuaån möïc
"nhaäp khaåu" naøy coù thöïc söï ñi vaøo cuoäc soáng khoâng. Ñoái vôùi caùc chuaån möïc keá
toaùn, phaûi baûo ñaûm chuùng ñaùp öùng yeâu caàu thoâng tin vaø kieåm soaùt cuûa moãi quoác
gia. Ñoái vôùi caùc chuaån möïc kieåm toaùn, phaûi baûo ñaûm chuùng phuø hôïp vôùi heä
thoáng phaùp lyù vaø taäp quaùn kinh doanh cuõng nhö trình ñoä ñoäi nguõ kieåm toaùn vieân

7
 cuûa quoác gia. Ñeå ñaït ñöôïc caùc yeâu caàu treân, caùc nöôùc ñang phaùt trieån phaûi boû ra
chi phí ñeå tieáp caän vôùi khoái löôïng kieán thöùc khoång loà veà keá toaùn vaø kieåm toaùn
maø caùc quoác gia phaùt trieån ñaõ hình thaønh trong haøng traêm naêm qua, ñoàng thôøi
aùp duïng caùc hieåu bieát ñoù vaøo thöïc tieãn quoác gia mình. Chi phí naøy raát lôùn vì noù
lieân quan ñeán toaøn boä ñoäi nguõ caùc keá toaùn vieân vaø kieåm toaùn vieân cuûa quoác gia.
4. Quaù trình hoøa hôïp laø quaù trình caùc quoác gia yeáu theá hôn phaûi tìm caùch baûo veä
mình trong doøng chaûy chung. Xu theá hoøa hôïp laø taát yeáu nhöng caùc quoác gia yeáu
theá hôn phaûi vöøa chaáp nhaän hoøa hôïp vöøa baûo veä trong chöøng möïc coù theå nhöõng
ñaëc ñieåm cuûa quoác gia mình. Ñieàu naøy maëc duø bò moät soá ngöôøi pheâ phaùn laø chuû
nghóa daân toäc heïp hoøi (Nobes C.) [5, trang 120] nhöng ñoù laø moät giaûi phaùp caàn
thieát ñeå baûo ñaûm söï oån ñònh cuûa moät quoác gia:
- Treân thöïc teá, caùc quoác gia thuoäc tröôøng phaùi keá toaùn chaâu AÂu luïc ñòa vaãn
baûo löu nhöõng quan ñieåm rieâng trong heä thoáng keá toaùn cuûa mình duø vaãn
tham gia tích cöïc quaù trình xaây döïng caùc chuaån möïc quoác teá. Trong con maét
cuûa caùc nhaø keá toaùn Ñöùc hoaëc YÙ, IASC ñöôïc xem nhö moät "con ngöïa thaønh
Troie", che giaáu nhöõng keû thuø keá toaùn Anglo-Saxon vaø ñöôïc nguïy trang beân
ngoaøi baèng beà ngoaøi "quoác teá", ñe doïa phaù hoaïi heä thoáng keá toaùn truyeàn
thoáng cuûa chaâu AÂu luïc ñòa [5, trang 127].
- Caùc quoác gia ñang phaùt trieån hoaëc chuyeån ñoåi töø neàn kinh teá keá hoaïch hoùa
cuõng thaän troïng hôn khi tieáp caän vôùi quaù trình hoøa hôïp. Cheung L.K. (1996)
cho bieát söï haøo höùng nghieân cöùu vaø thöøa nhaän caùc chuaån möïc vaø thoâng leä keá
toaùn Phöông Taây cuûa nhöõng naêm ñaàu môû cöûa cuûa Trung quoác ñaõ thay ñoåi
trong nhöõng naêm gaàn ñaây. Cheung cuõng cho raèng maëc duø khoâng theå "nuoát
troïn" caùc chuaån möïc quoác teá nhöng cuõng khoù maø xem lyù thuyeát hay chuaån
möïc naøo laø thích hôïp vôùi moâi tröôøng kinh teá xaõ hoäi Trung quoác. Cheung ñeà
nghò khi xem xeùt löïa choïn caùc chuaån möïc quoác teá ñeå aùp duïng vaøo Trung
quoác caàn phaûi löu yù:
+ Hoïc taäp kinh nghieäm nhieàu quoác gia thay vì chæ töø moät quoác gia.
+ Tìm hieåu veà nguoàn goác maø caùc chuaån möïc keá toaùn ra ñôøi vaø ñaëc bieät
quan taâm ñeán moâi tröôøng chính trò vaø phaùp lyù lieân quan.
+ Löu yù ñeán caùc phaûn öùng cuûa xaõ hoäi tröôùc vieäc chaáp nhaän caùc kinh
nghieäm cuûa nöôùc ngoaøi [2, trang 19-20].

SÖÏ LÖÏA CHOÏN CUÛA VIEÄT NAM TREÂN CON ÑÖÔØNG HOÄI NHAÄP
VÔÙI THOÂNG LEÄ QUOÁC TEÁ

Quaù trình caûi caùch vaø hoäi nhaäp cuûa heä thoáng keá toaùn vaø kieåm
toaùn taïi Vieät nam trong nhöõng naêm vöøa qua
Sau Ñaïi hoäi Ñaûng Coäng saûn Vieät nam naêm 1986, Vieät nam böôùc ñaàu chuyeån sang
neàn kinh teá thò tröôøng vôùi ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa ñoàng thôøi vôùi vieäc thöïc hieän
chính saùch môû cöûa. Quaù trình naøy cuõng ñoàng thôøi laø quaù trình ñoåi môùi heä thoáng keá

8
toaùn vaø kieåm toaùn Vieät nam theo höôùng ñaùp öùng yeâu caàu cuûa neàn kinh teá thò tröôøng
vaø hoäi nhaäp vôùi thoâng leä quoác teá.

Giai ñoaïn 1986-1990

Trong giai ñoaïn naøy, heä thoáng keá toaùn vaø kieåm toaùn Vieät nam coù nhöõng ñoåi môùi
nhaát ñònh trong khuoân khoå cuûa nhöõng chính saùch caûi caùch kinh teá thôøi kyø naøy, ñaùnh
daáu baèng söï ra ñôøi cuûa Phaùp leänh keá toaùn thoáng keâ 1988, Ñieàu leä toå chöùc keá toaùn
nhaø nöôùc 1989 vaø Heä thoáng taøi khoaûn keá toaùn thoáng nhaát 1990. Ñaëc ñieåm cuûa quaù
trình ñoåi môùi heä thoáng keá toaùn vaø kieåm toaùn thôøi kyø naøy laø ñaùp öùng yeâu caàu ñoåi môùi
doanh nghieäp nhaø nöôùc töø cheá ñoä bao caáp sang töï chuû taøi chính hôn laø ñaùp öùng yeâu
caàu cuûa moät neàn kinh teá thò tröôøng ñaày ñuû. Yeáu toá hoäi nhaäp vôùi thoâng leä quoác teá coøn
raát môø nhaït, tuy nhieân coù theå thaáy "phaûng phaát" moät soá aûnh höôûng cuûa heä thoáng keá
toaùn Phaùp trong giai ñoaïn naøy:
1. Phöông phaùp ñaùnh soá heä thoáng taøi khoaûn keá toaùn Vieät nam ban haønh naêm 1990.
2. Keát caáu Baûng Toång keát taøi saûn vaø nhaát laø Baùo caùo keát quaû kinh doanh trong Heä
thoáng baùo caùo keá toaùn ban haønh theo Quyeát ñònh 224 TC/CÑKT ngaøy 18.4.1990
cuûa Boä taøi chính.
Nhöõng aûnh höôûng naøy xuaát phaùt töø quaù trình tieáp caän keá toaùn Phaùp cuûa caùc nhaø
nghieân cöùu, giaûng daïy vaø laäp quy Vieät nam vaøo nhöõng naêm 1989-1990. Caùc taøi lieäu
veà keá toaùn Phaùp ñöôïc bieân dòch vaø xuaát baûn vaøo thôøi gian naøy [4]. Vieäc löïa choïn
Phaùp coù leõ xuaát phaùt töø aûnh höôûng saâu ñaäm cuûa quoác gia naøy trong lòch söû Vieät nam
vaø nhöõng quan heä quoác teá trong giai ñoaïn ñaàu caûi caùch naøy.

Giai ñoaïn 1991-1995.

Chính saùch ñoåi môùi trong giai ñoaïn naøy höôùng veà vieäc saép xeáp laïi Doanh nghieäp
nhaø nöôùc baét ñaàu töø Nghò ñònh 388/HÑBT cuûa Chính phuû ngaøy 20.11.1991 theo
höôùng giaûm bôùt soá löôïng nhöng naâng cao chaát löôïng hoaït ñoäng caùc doanh nghieäp
nhaø nöôùc. Beân caïnh ñoù, caùc thaønh phaàn kinh teá khaùc cuõng phaùt trieån maïnh meõ trong
giai ñoaïn naøy ñaõ goùp phaàn taïo ra moät neàn kinh teá thò tröôøng Vieät nam ñaày ñuû hôn
so vôùi giai ñoaïn tröôùc. Ñieàu naøy taïo ra moät söùc eùp phaûi ñoåi môùi heä thoáng keá toaùn
Vieät nam cho phuø hôïp hôn vôùi giai ñoaïn phaùt trieån môùi cuûa neàn kinh teá thò tröôøng
Vieät nam.
Luaät ñaàu tö nöôùc ngoaøi ñaõ thuùc ñaåy söï phaùt trieån cuûa caùc doanh nghieäp coù voán ñaàu
tö nöôùc ngoaøi taïi Vieät nam trong giai ñoaïn naøy. Vieäc cho pheùp caùc doanh nghieäp
naøy söû duïng caùc heä thoáng keá toaùn khaùc vôùi heä thoáng Vieät nam ñaõ môû roäng taàm nhìn
cuûa caùc nhaø nghieân cöùu vaø laäp quy Vieät nam ñeán caùc quoác gia khaùc treân theá giôùi vaø
caùc chuaån möïc quoác teá. Keá toaùn Myõ, döôùi nhieàu hình thöùc khaùc nhau, baét ñaàu ñöôïc
quan taâm bôûi caùc chuyeân gia keá toaùn Vieät nam.
Keát quaû cuûa caùc yeáu toá treân laø söï ra ñôøi cuûa Heä thoáng keá toaùn doanh nghieäp 1996
sau moät naêm aùp duïng heä thoáng thöû nghieäm trong moät soá boä phaän cuûa neàn kinh teá.
Vaán ñeà hoøa hôïp vôùi caùc thoâng leä quoác teá ñöôïc ñaët ra chính thöùc nhö moät yeâu caàu
cuûa caûi caùch heä thoáng keá toaùn vì Vieät nam baét ñaàu tham gia vaøo nhieàu hoaït ñoäng

9
quoác teá vaø khu vöïc. Tuy nhieân, söï hoøa hôïp naøy khoâng döïa treân caùc chuaån möïc quoác
teá vì trong giai ñoaïn naøy Vieät nam chöa coù caùc chuyeân gia nghieân cöùu veà caùc IAS.
Nhöõng thay ñoåi cuûa keá toaùn Vieät nam theo thoâng leä quoác teá trong giai ñoaïn naøy tieáp
tuïc moät soá aûnh höôûng cuûa keá toaùn Phaùp (heä thoáng taøi khoaûn….) ñoàng thôøi ñöa vaø
moät soá vaán ñeà döïa treân caùc giaùo trình keá toaùn Myõ ñöôïc söû duïng phoå bieán ôû Vieät
nam (thueâ taøi chính, baùo caùo löu chuyeån tieàn teä…). Caùc giaùo trình naøy thöïc söï chæ
döøng laïi ôû möùc ñoä nguyeân lyù chöù chöa phaûi laø moät heä thoáng keá toaùn Myõ ñuùng
nghóa, voán raát chi tieát ñeå phuïc vuï cho moät thò tröôøng chöùng khoaùn phaùt trieån 1.
Moät ñieåm caàn ghi nhaän laø trong thôøi gian naøy hoaït ñoäng kieåm toaùn ñoäc laäp Vieät
nam baét ñaàu hình thaønh (1991) vaø Quy cheá veà hoaït ñoäng kieåm toaùn ñoäc laäp trong
neàn kinh teá quoác daân ñaõ ñöôïc ban haønh theo moät Nghò ñònh cuûa Chính phuû naêm
1994. Hoaït ñoäng kieåm toaùn nhaø nöôùc cuõng hình thaønh vôùi cô quan Kieåm toaùn Nhaø
nöôùc vaø Quy cheá hoaït ñoäng cuûa Kieåm toaùn Nhaø nöôùc.

Giai ñoaïn 1996 ñeán nay

Ñieåm noåi baät cuûa giai ñoaïn naøy laø Döï aùn Trôï giuùp Kyõ thuaät cho Vieät Nam cuûa Lieân
minh chaâu AÂu (goïi taét laø EUROTAPVIET) veà keá toaùn vaø kieåm toaùn, baét ñaàu töø
thaùng 9.1995 vaø keát thuùc vaøo thaùng 8.1998. Döï aùn naøy ñaõ giuùp cho caùc nhaø laõnh
ñaïo keá toaùn Vieät nam hieåu veà caùc thoâng leä keá toaùn quoác teá vaø trang bò moät khoái
löôïng kieán thöùc nhaát ñònh veà keá toaùn vaø kieåm toaùn cuûa neàn kinh teá thò tröôøng [10,
trang 174]. Vôùi söï hoã trôï cuûa Döï aùn naøy, Vieät nam ñaõ ban haønh ñöôïc moät soá chuaån
möïc kieåm toaùn Vieät nam vaø ñang chuaån bò moät soá chuaån möïc keá toaùn Vieät nam.
Caùc chuaån möïc kieåm toaùn Vieät Nam coù noäi dung khaù töông ñoàng vôùi caùc chuaån
möïc quoác teá.
Quaù trình hoøa hôïp cuûa heä thoáng keá toaùn vaø kieåm toaùn Vieät nam ñaõ chuyeån sang
moät böôùc môùi, vôùi söï nhaän thöùc ñöôïc môû roäng ra phaïm vi theá giôùi hôn laø chæ goùi
goïn trong moät vaøi quoác gia.
Trong lónh vöïc kieåm toaùn, giai ñoaïn naøy cuõng ghi daáu söï hình thaønh Quy cheá kieåm
toaùn noäi boä trong doanh nghieäp nhaø nöôùc, ñaùnh daáu moät böôùc trong hình thaønh heä
thoáng kieåm toaùn Vieät nam, bao goàm kieåm toaùn ñoäc laäp, nhaø nöôùc vaø noäi boä.

Phöông höôùng hoäi nhaäp cuûa heä thoáng keá toaùn vaø kieåm toaùn
Vieät nam vaøo thoâng leä quoác teá trong giai ñoaïn hieän nay
Quaù trình hoäi nhaäp vôùi thoâng leä quoác teá trong nhöõng naêm qua cuûa heä thoáng keá toaùn
vaø kieåm toaùn Vieät nam ñaõ ñaït ñöôïc nhöõng thaønh töïu nhaát ñònh, maø ñieàu quan troïng
nhaát laø giuùp cho caùc chuyeân gia Vieät nam töøng böôùc tieáp caän vôùi thoâng leä quoác teá,
voán khoâng phaûi laø moät moâi tröôøng ñoàng nhaát maø traùi laïi toàn taïi nhieàu khuynh höôùng
traùi ngöôïc nhau. Nhöõng tìm kieám trong giai ñoaïn ñaàu tuy coù veû “moø maãm” nhöng
laø taát yeáu ñeå chuùng ta coù nhöõng hieåu bieát ngaøy nay. Tuy nhieân, trong giai ñoaïn hieän

1
ÔÛ Myõ, chæ caùc coâng ty coå phaàn coâng coäng coù soá voán ôû moät möùc nhaát ñònh môùi phaûi thöïc hieän keá
toaùn theo yeâu caàu cuûa UÛy ban giao dòch chöùng khoaùn.

10
taïi caàn phaûi coù nhöõng caùi nhìn môùi ñeå coù theå xaùc ñònh ñuùng phöông höôùng phaùt
trieån heä thoáng keá toaùn vaø kieåm toaùn Vieät nam trong nhöõng naêm tôùi. Döôùi ñaây laø
moät soá yù kieán caù nhaân chung quanh vaán ñeà naøy.

Caàn xaùc ñònh moät chieán löôïc cho quaù trình hoäi nhaäp
Baûn chaát cuûa quaù trình hoøa hôïp nhö ñaõ phaân tích ñoøi hoûi moät söï tænh taùo trong löïa
choïn böôùc ñi cuûa moãi quoác gia sao cho vaãn giöõ ñöôïc söï oån ñònh vaø phaùt trieån trong
quoác gia mình maø khoâng taùch rôøi doøng chaûy quoác teá. Ñieàu naøy ñaëc bieät khoù khaên ôû
caùc quoác gia ñang phaùt trieån coù moâi tröôøng kinh teá xaõ hoäi khoâng gaàn guõi vôùi caùc
quoác gia Anglo-Saxon. Vieät nam naèm trong tröôøng hôïp naøy. Theo chuùng toâi, moät
chieán löôïc thích hôïp cho quaù trình hoäi nhaäp laø chuû ñoäng vaø thaän troïng.
Chuû ñoäng laø thaùi ñoä tích cöïc trong quaù trình hoäi nhaäp, theå hieän qua caùc khaúng ñònh
cuûa Vieät nam veà vieäc chaáp nhaän caùc thoâng leä keá toaùn vaø kieåm toaùn quoác teá vaø aùp
duïng chuùng ôû möùc ñoä cao nhaát coù theå ñöôïc trong vieäc phaùt trieån caùc chuaån möïc
Vieät nam. Thaùi ñoä naøy höõu ích cho quaù trình hoäi nhaäp quoác teá cuûa toaøn boä neàn kinh
teá Vieät nam ñeå hoã trôï cho coâng cuoäc phaùt trieån kinh teá cuûa ñaát nöôùc.
Thaän troïng laø töøng böôùc ñöa caùc thoâng leä quoác teá phuø hôïp vôùi Vieät nam vaøo heä
thoáng keá toaùn vaø kieåm toaùn Vieät nam sau khi ñaõ caân nhaéc vaø tìm hieåu ñaày ñuû veà cô
sôû ra ñôøi vaø cô cheá hoaït ñoäng cuûa caùc thoâng leä naøy. Nguyeân taéc naøy caàn thieát ñeå
baûo ñaûm tính nhaát quaùn vaø khaû thi cuûa heä thoáng.

Thuùc ñaåy caùc nghieân cöùu cô baûn veà keá toaùn vaø kieåm toaùn
Ñeå phuïc vuï cho chieán löôïc treân, trong moät soá naêm tröôùc maét caàn noã löïc Vieät nam
hoùa khoái löôïng tri thöùc khoång loà veà keá toaùn vaø kieåm toaùn cuûa theá giôùi. Theo chuùng
toâi, noäi dung caùc nghieân cöùu cô baûn veà keá toaùn vaø kieåm toaùn bao goàm:
1. Lòch söû keá toaùn vaø kieåm toaùn bao goàm quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa
caùc xu höôùng lôùn trong keá toaùn (bao goàm keá toaùn taøi chính vaø keá toaùn quaûn trò)
vaø trong kieåm toaùn. Chæ nhöõng hieåu bieát saâu saéc veà lòch söû môùi giaûi thích ñöôïc
cô sôû cuûa nhöõng quan ñieåm hieän ñaïi vaø caùc xu höôùng môùi trong töông lai.
2. Keá toaùn quoác teá bao goàm vieäc phaân tích caùc khaùc bieät veà keá toaùn (chuû yeáu laø
keá toaùn taøi chính) cuûa caùc quoác gia treân theá giôùi vaø phöông phaùp xöû lyù caùc vaán
ñeà mang tính quoác teá trong keá toaùn (thí duï keá toaùn coâng ty ña quoác gia).
3. Caùc chuaån möïc keá toaùn vaø kieåm toaùn quoác teá , thöïc ra laø moät boä phaän cuûa keá
toaùn quoác teá nhöng ñöôïc taùch ra ñeå nhaán maïnh, bao goàm vieäc giaûi thích cô sôû
cuûa töøng chuaån möïc, phaân tích nhöõng ñieåm tieán boä vaø haïn cheá so vôùi xu höôùng
chung cuûa theá giôùi.
4. Khaûo saùt veà heä thoáng keá toaùn vaø kieåm toaùn Vieät nam ñeå ñaùnh giaù veà tình
hình cuûa ñoäi nguõ ngheà nghieäp, thöïc traïng aùp duïng caùc cheá ñoä, chuaån möïc keá
toaùn vaø kieåm toaùn.

11
5. Bieân soaïn töï ñieån thuaät ngöõ keá toaùn vaø kieåm toaùn nhö moät böôùc trong quaù
trình Vieät nam hoùa caùc tri thöùc veà lónh vöïc naøy treân theá giôùi, ñoàng thôøi khaúng
ñònh möùc nhaän thöùc cuûa caùc nhaø keá toaùn Vieät nam.

Thieát laäp cô cheá cuûa heä thoáng keá toaùn vaø kieåm toaùn Vieät nam
Heä thoáng keá toaùn vaø kieåm toaùn Vieät nam hieåu theo moät nghóa roäng khoâng chæ bao
goàm caùc chuaån möïc hay cheá ñoä (phaàn noäi dung) maø coøn bao haøm caû caùc toå chöùc laäp
quy vaø tham gia quaù trình laäp quy cuõng nhö quy trình hình thaønh chuaån möïc, cheá ñoä
(phaàn cô cheá). Hieän nay cô cheá cuûa heä thoáng keá toaùn vaø kieåm toaùn Vieät nam coù
nhöõng ñaëc ñieåm sau:
• Tính haønh chính: Caùc quy ñònh veà keá toaùn vaø kieåm toaùn do moät cô quan nhaø
nöôùc ban haønh (Boä taøi chính).
• Tính töï nguyeän: Quaù trình nghieân cöùu soaïn thaûo do caùc chuyeân gia töø caùc coâng
ty kieåm toaùn vaø tröôøng ñaïi hoïc tham gia treân cô sôû töï nguyeän.
Toå chöùc ngheà nghieäp laø Hoäi keá toaùn Vieät nam coù vai troø môø nhaït trong quaù trình
naøy.
Cô cheá hieän taïi coù taùc duïng ñaùng keå trong giai ñoaïn ñaàu phaùt trieån heä thoáng keá toaùn
vaø kieåm toaùn Vieät nam vì noù baûo ñaûm tính toå chöùc maø vaãn ñoäng vieân taäp hôïp ñöôïc
trí tueä cuûa chuyeân gia, nhöng veà laâu daøi seõ khoâng thích hôïp cho vieäc môû roäng heä
thoáng. Theo chuùng toâi, nhöõng quan ñieåm sau caàn chuù yù ñeå hình thaønh moät cô cheá
höõu hieäu hôn:
1. Taêng cöôøng vai troø cuûa toå chöùc ngheà nghieäp trong quaù trình laäp quy. Tuy nhieân,
caàn xaùc ñònh ñuùng ñaén moâ hình toå chöùc ngheà nghieäp cuûa Vieät nam. Do nhöõng
ñaëc ñieåm cuûa Vieät nam, vieäc aùp duïng moät moâ hình toå chöùc ngheà nghieäp töï
nguyeän nhö caùc quoác gia Anglo-Saxon theo chuùng toâi khoâng theå phuø hôïp. Thay
vaøo ñoù, caàn hình thaønh moät toå chöùc ngheà nghieäp mang tính baét buoäc cho taát caû
caùc caù nhaân haønh ngheà, toå chöùc naøy ñöôïc thaønh laäp theo Luaät ñònh vaø ñöôïc baûo
trôï do moät cô quan chính phuû (thí duï Boä taøi chính).
2. Chuyeân nghieäp hoùa quaù trình bieân soaïn chuaån möïc baèng caùch hình thaønh moät
toå soaïn thaûo laøm vieäc theo cheá ñoä toaøn thôøi gian, caùc caù nhaân tham gia yù kieán töø
beân ngoaøi seõ hoaït ñoäng döôùi daïng caùc toå tö vaán. Veà laâu daøi, chöùc naêng naøy seõ
chuyeån sang Hoäi ñoàng quoác gia veà keá toaùn.

Phaùt trieån nguoàn nhaân löïc

Vaán ñeà cô baûn quyeát ñònh chaát löôïng cuûa heä thoáng keá toaùn vaø kieåm toaùn quoác gia
chính laø trình ñoä cuûa ñoäi nguõ nhaân vieân keá toaùn vaø kieåm toaùn. Ñieàu naøy theå hieän roõ
neùt qua quy trình ñaøo taïo vaø caáp giaáy pheùp haønh ngheà. Do ñoù, theo chuùng toâi khaâu
ñoät phaù ñeå phaùt trieån heä thoáng keá toaùn vaø kieåm toaùn Vieät nam laø caáu truùc laïi quaù
trình ñaøo taïo ngheà nghieäp, bao goàm caùc bieän phaùp sau:
• Xaây döïng chöông trình ñaøo taïo chuaån veà keá toaùn vaø kieåm toaùn. Chöông trình
naøy xaây döïng treân cô sôû caùc chuaån kieán thöùc do UÛy ban ñaøo taïo cuûa IFAC ban

12
 haønh coù tham chieáu chöông trình ñaøo taïo cuûa caùc toå chöùc ngheà nghieäp cuï theå
nhö ACCA, AICPA, ICAEW… vaø ñieàu chænh thích hôïp cho phuø hôïp vôùi ñaëc
ñieåm Vieät nam nhöng phaûi chuù yù ñeán tính quoác teá cuûa baèng caáp. Taát caû caùc toå
chöùc ñaøo taïo veà keá toaùn vaø kieåm toaùn trong nöoác coù theå tham gia quaù trình ñaøo
taïo naøy ôû nhöõng caáp ñoä khaùc nhau.
• Toå chöùc thi tuyeån vaø caáp chöùng chæ haønh ngheà cho nhöõng ngöôøi ñaït chuaån treân
cô sôû chöông trình ñaøo taïo chuaån.
• Xaây döïng chöông trình ñaøo taïo lieân tuïc (CPE) cho caùc caù nhaân ñaõ coù chöùng chæ
ñeå baét buoäc phaûi caäp nhaät kieán thöùc haøng naêm.
Caùc chöông trình treân neân xaây döïng theo nhieàu caáp ñoä, thí duï:
• Caáp 1: Keá toaùn vieân
• Caáp 2: Keá toaùn toång hôïp, trôï lyù kieåm toaùn vieân
• Caáp 3: Keá toaùn tröôûng, Tröôûng nhoùm kieåm toaùn
• Caáp 4: Giaùm ñoác taøi chính, Chuû nhieäm kieåm toaùn.
Nhöõng caáp ñoä cao ñoøi hoûi phaûi coù kinh nghieäm thöïc teá trong ngheà nghieäp.

Vai troø cuûa Nhaø tröôøng trong quaù trình treân

Trong vieäc thöïc hieän nhöõng phöông höôùng neâu treân, theo chuùng toâi Nhaø tröôøng (maø
cuï theå laø Khoa Keá toaùn vaø kieåm toaùn) coù moät vai troø raát quan troïng, bôûi vì veà khaû
naêng, chuùng ta coù moät ñoäi nguõ nghieân cöùu khoa hoïc ñoâng ñaûo, trong khi xaõ hoäi
ñang boû troáng veà maûng naøy (Hoäi keá toaùn Vieät nam coøn yeáu vaø caùc coâng ty kieåm
toaùn Vieät nam chöa ñuû löïc vaø thôøi gian ñeå thöïc hieän nhöõng coâng trình nhö vaäy).
Nhöõng coâng vieäc coù theå tieán haønh bao goàm:
1. Xuùc tieán caùc nhoùm nghieân cöùu khoa hoïc veà nhöõng lónh vöïc keá toaùn vaø kieåm
toaùn neâu treân, caùc saûn phaåm caàn ñöôïc phaùt haønh vaø phoå bieán ñeå laøm neàn taûng
cho nhöõng nghieân cöùu tieáp theo.
2. Chuû ñoäng xaây döïng chöông trình ñaøo taïo chuaån veà keá toaùn vaø kieåm toaùn ñeå
kieán nghò vôùi Nhaø nöôùc veà vieäc aùp duïng trong thöïc tieãn. Chuùng toâi tin raèng
chöông trình seõ khaúng ñònh ñöôïc vò trí cuûa mình baèng tính khoa hoïc vaø thöïc tieãn
cuûa noù.
3. Tham gia tích cöïc vaøo quaù trình phaùt trieån heä thoáng chuaån möïc keá toaùn vaø kieåm
toaùn Vieät nam.
4. Tieáp tuïc ñoåi môùi chöông trình ñaøo taïo cuûa Nhaø tröôøng veà lónh vöïc keá toaùn vaø
kieåm toaùn, theo höôùng trang bò nhöõng kieán thöùc vaø kyõ naêng cho sinh vieân vöøa
phuø hôïp vôùi hieän traïng Vieät nam vöøa chuaån bò cho nhöõng böôùc hoøa hôïp vaøo
thoâng leä quoác teá.
Nhöõng ñieàu kieän cô baûn ñeå quyeát ñònh söï thaønh coâng cuûa vieäc thöïc hieän caùc yù töôûng
neâu treân laø:

13
 • Söï thoáng nhaát veà quan ñieåm khoâng ñöùng ngoaøi maø chuû ñoäng tham gia vaø taùc
ñoäng vaøo quaù trình ñoåi môùi cuûa heä thoáng keá toaùn vaø kieåm toaùn Vieät nam. Quaù
trình tham gia naøy khoâng nhöõng ñoùng goùp cho söï nghieäp ñoåi môùi neàn kinh teá
chung cuûa ñaát nöôùc maø coøn khaúng ñònh vò trí cuûa caùc nhaø khoa hoïc noùi chung,
tröôøng chuùng ta noùi rieâng trong coâng cuoäc naøy.
• Tìm kieám moät cô cheá thích hôïp ñeå mang keát quaû nghieân cöùu ñeán cho xaõ hoäi vaø
ñoäng vieân söï hoã trôï cuûa caùc beân lieân quan.
Taát caû nhöõng yù kieán treân ñöôïc phaùt bieåu treân cô sôû nhieät tình ñoùng goùp vaøo coâng taùc
nghieân cöùu khoa hoïc cuûa Khoa chuùng ta vaø söï nghieäp chung cuûa ngaønh keá toaùn vaø
kieåm toaùn. Quaù trình nghieân cöùu vaø trình baøy chaéc chaén khoâng traùnh khoûi nhöõng
haïn cheá, mong ñöôïc söï thoâng caûm vaø ñoùng goùp yù kieán.

14
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO

1. Carey, J. , The Raise of the Accounting Profession, vol.1, New York, AICPA,
1969.
2. Cheung, L.K. vaø Guo, Z.W., Contemporary Accounting Issue in Chiana, An
analytical Approach, Prentice-Hall, 1996.
3. Hove, M.R., The Anglo-American influence on International Accounting
Standards: The case of the disclose standards of the IASC, Research in Third
World Accounting, vol.1, London, JAI Press.
4. Laâm Bình Leã, Phaïm Huyeân, Laâm Bænh Kieät, Keá toaùn Phaùp theo Heä thoáng taøi
khoaûn keá toaùn toång quaùt 1982, Vuï cheá ñoä keá toaùn vaø kieåm tra keá toaùn, Boä taøi chính,
1991.
5. Nobes, C. vaø Parker, R., Comparative International Accounting, Prentice-Hall,
1995
6. Nobes, C., Accounting in Developing Economies: Question about Users, Uses and
Appropriate Reporting Practices, ACCA, 1998.
7. Pacter, P., International Accounting Standards, The World's Standards by 2002,
CPA Journal, Jul 1998
8. Robert, C.,Weetman, P. vaø Gordon, P., International Financial Accounting: A
Comparative Approach, Financial Times, Pitman Pubhishing, 1998.
9. Roussey, R.S., The development of International Standards on Auditing, CPA
Journal, Oct. 1999.
10. Vuõ Moäng Giao, Keát quaû vaø nguyeân nhaân thaønh coâng cuûa Döï aùn keá toaùn vaø kieåm
toaùn, Taïp chí keá toaùn, soá 13, thaùng 7.1998.

15