2

❶. Giáo viên Soạn:Lê Văn Quý FB: Lê Văn Quý

Giáo viên Soạn:Lê Thúy Hằng FB : Lê Thúy Hằng.

❷. Giáo viên phản biện :Nguyễn Thu Thùy FB: Thuy Nguyen

THUẬT NGỮ KIỂN THỨC. KĨ NĂNG

 Tập hợp, tập con, hai tập hợp bằng  Nhận biết các khái niệm cơ bản về tập
nhau và tập rỗng hợp.
 Hợp, giao, hiệu của hai tập hợp, phần  Thực hiện các phép toán trên tập hợp và
bù của một tập con vận dụng giải một số bài toán có nội
Biểu đồ Ven dung thực tiễn.
Sử dụng biểu đồ Ven để biểu diễn tập
hợp và các phép toán trên

Bài học này sẽ giúp các em trả lời câu hỏi trên bằng kiến thức cơ bản về tập hợp và các phép toán
trên tập hợp.

1. KHÁI NIỆM CƠ BẢN VỀ TẬP HỢP

a. Tập hợp

HĐ1.
Đại số ⓾
1 Chương 1
Trong tình huống trên, gọi là tập hợp những thành viên tham gia Chuyên đề 1, là tập hợp những
thành viên tham gia Chuyên đề 2.

a) Nam có là một phần tử của tập hợp không? Ngân có là một phần tử của tập hợp không?

b) Hãy mô tả các tập hợp và bằng cách liệt kê các phần tử.

Giải

a) Ta thấy Nam có là một phần tử của tập hợp , Ngân không là một phần tử của tập hợp

b)

= { Nam, Tú, Khánh, Hương, Bình, Chi Ngân }

= { Hương, Khánh, Hiền, Chi, Bình, Lam, Tú , Hân }

HĐ2. Cho tập hợp:

{châu Á, châu Âu; châu Đại Dương; châu Mỹ; châu Nam Cực; châu Phi}.

a) Hãy chỉ ra tính chất đặc trưng cho các phần tử của tập hợp .

b) Tập hợp có bao nhiêu phần tử.

Giải

a) Tập là tập hợp các châu lục trên thế giới.

b) Tập có 6 phần tử.

Có thể mô tả một tập hợp bằng một trong hai cách sau
; phần tử
Cách 1. Liệt thuộc
kê cáctậpphần
hợp tử .của tập hợp;

Cách 2. Chỉ ra tính; chất đặc trưng cho các phần tử của tập hợp
phần tử
không thuộc tập hợp

Đại số ⓾
2 Chương 1
 Ví dụ 1.

Cho { là số nguyên tố , }.

a) Dùng kí hiệu để viết câu trả lời cho câu hỏi sau: Trong các số , số nào thuộc tập ,
số nào không thuộc tập

b) Viết tập hợp bằng cách liệt kê các phần tử. Tập hợp có bao nhiêu phần tử?

Giải

a) .

b) . Tập hợp có phần tử.

Chú ý. Số phần tử của tập hợp được kí hiệu là . Chẳng hạn, tập hợp trong HĐ1 có số phần tử

là , ta viết .

Tập hợp không chứa phần tử nào được gọi là tập rỗng, kí hiệu là .

Chẳng hạn:

- Tập các nghiệm của phương trình là tập rỗng.

- Tập hợp những người sống trên Mặt Trời là tập rỗng.

Luyện tập 1.

Gọi X là tập nghiệm của phương trình: .

Các mệnh đề sau đúng hay sai?

a) ; b) ; c) .

Giải

Đại số ⓾
3 Chương 1
Ta có phương trình: có hai nghiệm phân biệt là .

Suy ra nên mệnh đề

a) là đúng;

b) là sai;

c) là đúng

a. Tập hợp con

HĐ 3

Nếu mọi phần tử của tập hợp đều là phần tử của tập hợp  Thay cho , ta còn viết
thì ta nói là một tập hợp con (tập con) của và ta viết là (đọc là chứa ).

(đọc là chứa trong hoặc là tập con của .  Kí hiệu để chỉ

không là tập con của .

Gọi là tập hợp các bạn tham gia Chuyên đề 2 trong tình hống mở đầu có tên bắt đầu bằng chữ H. Các
phần tử của tập hợp có là phần tử của tập hợp B trong HĐ1 không?

Giải

a) = { Hương, Hiền, Hân }

b) Các phần tử của tập hợp đều là phần tử của tập hợp B trong HĐ1
Nhận xét

 Từ định nghĩa trên, là tập con của nếu mệnh đề sau đúng:

 Quy ước tập rỗng là tập con của mọi tập hợp.

Người ta thường minh họa một tập hợp bằng một hình phẳng
được bao quanh bởi đường kín, gọi là biểu đồ Ven (H.1.2)

Minh họa T là một tập con của S như Hình 1.3

Ví dụ 2.

Đại số ⓾
4 Chương 1
Cho tập hợp . Những tập hợp nào sau đây là tập con của ?

; ; .

Giải

Các tập hợp , là những tập con của (H.1.4)

c. Hai tập hợp bằng nhau

HĐ4.

Sơn và Thu viết tập hợp các số chính phương nhỏ hơn 100 như sau:

Sơn: ;

Thu { là số chính phương; }.

Hỏi bạn nào viết đúng?

Giải

Cả hai bạn cùng viết đúng

Hai tập hợp và được gọi là hai tập hợp bằng nhau nếu mỗi
phầnVítử của
dụ 3.
cũng là phần tử của tập hợp và ngược lại.

Kí hiệu .

Cho hai tập hợp:

{ là bội chung của 2 và 3; };

{ là bội của 6; }.
Đại số ⓾
5 Chương 1
Chứng minh .

Giải

Ta có: ;

Vậy .

Luyện tập 2.

Giả sử là tập hợp các hình bình hành có hai đường chéo vuông góc; là tập hợp các hình hình vuông.

Các mệnh đề sau đây đúng hay sai?

a) ; b) ; c) .

Giải

Ta có hình bình hành có hai đường chéo vuông góc là hình thoi. Lại có mọi hình vuông đều là hình thoi.
Suy ra nên mệnh đề

a) là sai;

b) là đúng;

c) là sai, do có hình thoi hai cạnh kề có độ dài không bằng nhau thì không phải là hình vuông.

2. CÁC TẬP HỢP SỐ

a. Mối quan hệ giữa các tập hợp số

 Tập hợp các số tự nhiên .

 Tập hợp các số nguyên gồm các số tự nhiên và các số nguyên âm:

 Tập hợp các số hữu tỉ gồm các số viết được dưới dạng phân số , với .

Số hữu tỉ còn được biểu diễn dưới dạng số thập phân hữu hạn hoặc vô hạn tuần hoàn.

 Tập hợp các số thực gồm các số hữu tỉ và các số vô tỉ. Số vô tỉ là các số thập phân vô hạn không
tuần hoàn.
Đại số ⓾
6 Chương 1
 HĐ5.

Các mệnh đề sau đúng hay sai?

a) Mọi số nguyên đều viết được dưới dạng phân số;

b) Tập hợp các số thực chứa tập hợp các số hữu tỉ;

c) Tồn tại một số thực không là số hữu tỉ.

Giải

Cả ba mệnh đề đều đúng.

Mối quan hệ giữa các tập hợp số: .

Ví dụ 4.

Hãy xác định tính đúng sai của các mệnh đề sau:

a) ; b) ; c) .

Giải

a) là mệnh đề đúng.

b) là mệnh đề đúng.

c) là mệnh đề sai.

Luyện tập 3.

Cho tập hợp . Các mệnh đề sau đúng hay sai?

a) là tập con của ; b) là tập con của ; c) là tập con của .

Giải

Đáp án a), c) đúng

Đáp án b) sai vì

b. Các tập con thường dùng của

Đại số ⓾
7 Chương 1
 HĐ6.

Cho hai tập hợp và

Các mệnh đề sau đúng hay sai?

a) là các tập con của ; b) ;

c) nhưng ; d) .

Giải

Đáp án b) , d) sai vì

Đáp án a), c) đúng theo định nghĩa các tập con của tạp số thực

Một số tập con thường dùng của tập số thực

+ Khoảng:

+ Đoạn:

+ Nửa khoảng:

Ví dụ 5

Viết các tập hợp sau dưới dạng các khoảng, đoạn, nửa khoảng trong rồi biểu diễn trên trục số:

; .

Giải

Đại số ⓾
8 Chương 1
 Luyện tập 4.

Hãy ghép mỗi dòng ở cột bên trái với một dòng thích hợp ở cột bên phải.

Giải

1-d, 2-a, 3-b, 4-c

3. CÁC PHÉP TOÁN TRÊN TẬP HỢP

a. Giao của hai tập hợp

HĐ7.

Viết tập hợp gồm những thành viên tham gia cả hai chuyên đề 1 và 2 trong tình huống mở đầu.

Tập có phải là tập con của tập không? Tập có phải là tập con của tập không? ( là các tập hợp
trong HĐ1).

Giải

= { Tú, Khánh, Hương, Bình, Chi}

là con của tập hợp và là con của tập hợp .

Tập hợp gồm các phần tử thuộc cả hai tập hợp và

gọi là giao của hai tập hợp và , ký hiệu là .

Ví dụ 6.

a) Cho hai tập hợp và . Hãy xác định tập hợp .

b) Cho hai tập hợp và . Hãy xác định tập hợp .

Giải:

a) Giao của hai tập hợp và là .

b) Giao của hai tập hợp và là .

Đại số ⓾
9 Chương 1
 Luyện tập 5.

Cho các tập hợp , . Hãy xác định tập hợp .

Giải:

Ta có : .
b. Hợp của hai tập hợp:
HĐ 8. Trở lại tình huống mở đầu, hãy xác định tập hợp các thành viên tham gia Chuyên đề 1 hoặc
Chuyên đề 2

Trả lời HD8 : Tập hợp các thành viên tham gia Chuyên đề 1 hoặc
Chuyên đề 2 là
{ Nam; Hương; Chi; Tú; Bình; Ngân; Khánh; Hân; Hiền; Lam}.

Tập hợp gồm các phần tử thuộc tập hợp hoặc tập hợp
gọi là hợp của hai tập hợp và , ký hiệu .
.

Ví dụ
7.
Cho hai tập hợp .
Hãy xác định tập hợp .
Giải
Hợp của hai tập hợp và là .
Ví dụ 8.

Trở lại tình huống mở đầu, gọi là tập hợp các thành viên tham gia Chuyên đề 1. là tập hợp các thành
viên tham gia Chuyên đề 2.
Ta có : { Nam; Hương; Chi; Tú; Bình; Ngân; Khánh; Hân; Hiền; Lam}.

Tập có phần tử, tức là có thành viên tham gia một hoặc hai chuyên đề.
Số thành viên vắng mặt trong cả hai chuyên đề là:

(thành viên)
Luyện tập 6.

Hãy biểu diễn tập bằng biểu đồ Ven, với cho trong HĐ1.
HD : Hs trình bày biểu đồ Ven.

Đại số ⓾
10 Chương 1
c. Hiệu của hai tập hợp:

HĐ 9. Trở lại tình huống mở đầu, hãy xác định tập hợp các thành viên chỉ tham gia Chuyên đề 1
mà không tham gia Chuyên đề 2.

Trả lời HĐ 9: Tập hợp những người chỉ tham gia Chuyên đề 1 là:
{ Nam; Ngân}

Hiệu của hai tập hợp và là tập hợp gồm các phần tử
thuộc tập hợp mà không thuộc tập hợp , ký hiệu .
.

Nếu là tập con của tập hợp , thì còn được gọi là
Phần bù của trong . Ký hiệu là

Chú ý: .

Ví dụ 9.

Cho các tập hợp , { | là số nguyên tố nhỏ hơn }, { | là số nguyên dương

nhỏ hơn }.

a) Tìm và .
b) có là tập con của không? Hãy tìm phần bù của trong .
Giải:

a) Ta có:

Do đó : , .

b) Ta có: . Vậy là tập con của .

Vậy phần bù của trong là .

Luyện tập 7.

Tìm phần bù của các tập hợp sau trong

Đại số ⓾
11 Chương 1
a) . b) .
Giải:

a) . b) .
Vận dụng

Lớp có tham gia thi đấu bóng đá và cầu lông, trong đó có bạn tham gia thi đấu bóng đá và
bạn tham gia thi đấu cầu lông. Giả sử các trận bóng đá và các trận cầu lông không tổ chức đồng thời. Hỏi
có bao nhiêu bạn lớp tham gia thi đấu cả bóng đá và cả cầu lông?
Gợi ý : Gọi là số bạn tham gia thi đấu cả bóng đá và cả cầu lông.

Trả lời : .
Ta có

BÀI TẬP
1.8. Gọi là tập hợp các quốc gia tiếp giáp với Việt Nam. Hãy liệt kê các phần tử của tập hợp và
biểu diễn tâp bằng biểu đồ Ven.

1.9. Ký hiệu là tập hợp các quốc gia tại khu vực Đông Nam Á.
a) Nêu ít nhất hai phần tử thuộc tập hợp .
b) Nêu ít nhất hai phần tử không thuộc tập hợp .
c) Liệt kê các phần tử thuộc tập hợp . Tập hợp có bao nhiêu phần tử?
1.10. Hãy viết tập hợp sau bằng cách nêu tính chất đặc trưng cho các phần tử cuả tập hơp :

.
1.11. Trong các tập hợp sau, tập nào là tập hợp rỗng?

; .

1.12. Cho . Các cách viết sau đúng hay sai? Giải thích kết luận đưa ra.

a) . b) . C) .

Đại số ⓾
12 Chương 1
1.13. Cho , , .Tìm và để .

1.14. Cho .

a) Liệt kê các phần tử của hai tập hợp và .

b) Hãy xác định các tập hợp và .

1.15. Xác định các tập hợp sau và biểu diễn chúng trên trục số.

a) . b) .

c) . d) .

1.16. Để phục vụ cho một hội nghị quốc tế, ban tổ chức huy động người phiên dịch tiếng Anh,

người phiên dịch tiếng Pháp, trong đó có người phiên dịch được cả hai thứ tiếng Anh và Pháp. Hãy trả
lời các câu hỏi sau:
a) Ban tổ chức đã huy động bao nhiêu người phiên dịch cho hội nghị đó?
b) Có bao nhiêu người chỉ phiên dịch được tiếng Anh?
c) Có bao nhiêu người chỉ phiên dịch được tiếng Pháp?
HƯỚNG DẪN GIẢI
1.8. Gọi là tập hợp các quốc gia tiếp giáp với Việt Nam. Hãy liệt kê các phần tử của tập hợp và
biểu diễn tâp bằng biểu đồ Ven.

HD : {Trung Quốc, Lào, Campuchia}

1.9. Ký hiệu là tập hợp các quốc gia tại khu vực Đông Nam Á.
a) Nêu ít nhất hai phần tử thuộc tập hợp .
b) Nêu ít nhất hai phần tử không thuộc tập hợp .
c) Liệt kê các phần tử thuộc tập hợp . Tập hợp có bao nhiêu phần tử?
HD:
a) Hai quốc gia thuộc khu vực Đông Nam Á : Lào, Thái Lan.
b) Hai quốc gia không thuộc khu vực Đông Nam Á : Trung Quốc, Ấn Độ.

Đại số ⓾
13 Chương 1
c) {Việt Nam, Lào, Campuchia, Thái lan, Indonesia, Singapore, Đông Timor, Philipin, Myanma,
Brunei và Myanma}

Số phần tử tập hợp là : .

1.10. Hãy viết tập hợp sau bằng cách nêu tính chất đặc trưng cho các phần tử cuả tập hơp :

HD: Tập hợp .

1.11. Trong các tập hợp sau, tập nào là tập hợp rỗng?

; .

HD: Ta có : , hai giá trị này không thuộc tập .

Vậy .

1.12. Cho . Các cách viết sau đúng hay sai? Giải thích kết luận đưa ra.

a) . b) . C) .

HD: a) Sai. Vì là ký hiệu phần tử, viết đúng phải là :

b) Đúng.

c) Sai. Vì là 1 tập hợp. không phải là phần tử của . Viết đúng phải là : .

1.13. Cho , , .Tìm và để .

HD: Các tập hợp bằng nhau nếu các phần tử của tập này cũng là phần tử của tập kia.

Vậy để cho thì .

1.14. Cho .

a) Liệt kê các phần tử của hai tập hợp và .

b) Hãy xác định các tập hợp và .

HD: a) Ta có : .

 .

Đại số ⓾
14 Chương 1
  .

Khi đó : .

b) Ta có : nên ; ; .
1.15. Xác định các tập hợp sau và biểu diễn chúng trên trục số.

a) . b) .

c) . d) .
HD:

a) .

b) .

c) .

d) .

1.16. Để phục vụ cho một hội nghị quốc tế, ban tổ chức huy động người phiên dịch tiếng Anh,

người phiên dịch tiếng Pháp, trong đó có người phiên dịch được cả hai thứ tiếng Anh và Pháp. Hãy trả
lời các câu hỏi sau:
a) Ban tổ chức đã huy động bao nhiêu người phiên dịch cho hội nghị đó?
b) Có bao nhiêu người chỉ phiên dịch được tiếng Anh?
c) Có bao nhiêu người chỉ phiên dịch được tiếng Pháp?
HD:
Sơ đồ ven minh họa

Đại số ⓾
15 Chương 1
a) Số người phiên dịch mà ban tổ chức huy động là : người.

b) Số người chỉ phiên dịch được tiếng anh là : người.

c) Số người chỉ phiên dịch được ttiếng Pháp là : người.

Đại số ⓾
16 Chương 1