Fizyka

Dr Bożena Sikora

Instytut Fizyki PAN

 Wykład 3 GRAWITACJA

Mikołaj Kopernik Tycho Brahe Johannes Kepler

(planety krążą wokół Słońca) (I w świecie obserwatorium (Prawa rządzące ruchami planet)
astronomiczne w Danii,
pomiary ruchu planet)
 Prawa Keplera

I prawo Keplera
Każda planeta porusza się po elipsie. Słońce znajduje się w
jednym z jej ognisk

II prawo Keplera
Promień łączący planetę ze Słońcem zakreśla w równych
odstępach czasu równe pola.

III prawo Keplera

Kwadrat okresu obiegu T jest proporcjonalny do sześcianu
średniej odległości R od Słońca (T2~ R3)
 Prawo powszechnej grawitacji
(prawo powszechnego ciążenia)
Dwa ciała o masach m i M przyciągają się siłą wprost proporcjonalną do iloczynu ich mas a
odwrotnie proporcjonalną do kwadratu odległości między nimi.
M 𝑁
m F1=-F2 𝐺𝑀𝑚 𝑘𝑔𝑘𝑔
𝐹= 2 𝑚2 𝑘𝑔2
𝑟 𝐹 = = 𝑁
𝑚2
𝑁
F1 F2 G = 6,67*10-11 𝑚2𝑘𝑔2 - stała grawitacji – wartość jest równa sile , jaką dwa
r ciała o masach 1 kg przyciągają się z odległości 1m Isaac Newton
r – odległość między środkami ciał
Zarówno na masę M jak i na masę m działa jednakowa siła, niezależnie od ich wartości. Są to bowiem siły wzajemnego
oddziaływania i zgodnie z III Zasadą Dynamiki muszą mieć takie same wartości.

Prawo powszechnego ciążenia (odkryte przez Newtona) zapisane w tej postaci jest słuszne tylko dla dwóch
jednorodnych kul.

Aby obliczyć siłę wzajemnego oddziaływania dla dwóch ciał o skomplikowanych kształtach należy te ciała podzielić na
bardzo małe elementy i obliczać siły wzajemnego oddziaływania tak jakby to były punkty a następnie dodać tak, jak
dodaje się wektory.

Oddziaływanie to, zwane grawitacyjnym odbywa się przez pole grawitacyjne.

 Prawo powszechnej grawitacji
Przypływy i odpływy morskie
Newton wykazał, że przyciąganie Księżyca na dwóch przeciwległych stronach Ziemi jest różne. Silniej
przyciągana jest ta strona Ziemi, która jest bliżej Księżyca, niż ta, która jest dalej od niego. Siła przyciągania
grawitacyjnego maleje ze wzrostem odległości.
M Aby wyjaśnić to zjawisko, wyobraźmy sobie kulę o konsystencji
m galaretowatej. Gdy na wszystkie jej części ciała działa ta sama
𝐺𝑀𝑚
𝐹= 2 siła, będzie ona przyspieszać nie zmieniając kształtu kulistego.
F1 F2 𝑟 Jeżeli jednak siły na przeciwległych brzegach będą różne, ich
przyspieszenia też będą się różnić i kula rozciągnie się.
F1=-F2

To samo dzieje się z kulą na której żyjemy. Ta część Ziemi, która jest zwrócona ku Księżycowi, jest przez niego
przyciągana silniej niż strona przeciwna. Ziemia przyspiesza w kierunku Księżyca (tam gdzie istnieje siła, musi być i
przyspieszenie). Jest to przyspieszenie dośrodkowe, dzięki któremu Ziemia krąży po okręgu wokół środka ciężkości
układu Ziemia – Księżyc. I Ziemia i Księżyc mają przyspieszenie dośrodkowe i poruszają się po własnych okręgach
wokół wspólnego środka masy (punkt ten znajduje się wewnątrz Ziemi, w odległości trzech czwartych promienia od
jej środka). Wskutek tego oba ciała są lekko wydłużone. Wydłużenie Ziemi dokonuje się głównie na oceanach, które
wybrzuszają się na przeciwległych stronach.
Film: Ziemia, Księżyc, Słońce
Film: Księżyc
 Przypływy i odpływy morskie
Ziemia wykonuje 1 obrót na dobę. W tym czasie każdy jej punkt dwukrotnie przechodzi pod tymi wybrzuszeniami. To
powoduje, że w ciągu doby występują dwa przypływy. Każdy fragment Ziemi, który przechodzi pod tymi wybrzuszeniami
trafia na przypływ. Kiedy Ziemia wykona ¼ obrotu, czyli po 6 godzinach, poziom wody w tym samym miejscu jest o 1 m
niżej średniego poziomu wody. Mamy wtedy do czynienia z odpływem. Brakująca woda znajduje się w miejscu przypływu.
Drugi przypływ ma miejsce wtedy, gdzie Ziemia wykonuje następne ćwierć obrotu. W ten sposób powstają dwa przypływy
i dwa odpływy na dobę. Okazuje się, że w czasie jednego obrotu Ziemi Księżyc porusza się po swojej orbicie. Wskutek tego
wraca on do swojego położenia po upływie 24 h i 50 min. Zatem cykl przypływów i odpływów ma długość 24 h i 50 min.
Przypływy i odpływy występują w różnych porach dnia.
Słońce również wywiera wpływ na powstanie morskich pływów, ale jest ono znacznie mniejsze niż wpływ Księżyca, mimo
iż grawitacja pochodząca od Słońca jest 180 razy silniejsza niż Księżyca. Odległość Ziemi od Słońca jest dużo, dużo większa,
niż Księżyca.

Jeżeli Słońce i Księżyc znajdą się na jednej linii, to ich działania są zgodne. Przypływy są wtedy wyższe a odpływy niższe.
Pływy te nazywają się syzygijnymi. Sytuacja taka występuje podczas pełni i nowiu Księżyca.

Kiedy Księżyc jest w fazie półpełni, wtedy pływy wywołane Słońcem i Księżycem częściowo się znoszą. Przypływy są wtedy
niższe od przeciętnych a odpływy słabsze. Pływy takie nazywamy kwadraturowymi.
 Pole grawitacyjne
Polem grawitacyjnym nazywamy przestrzeń, w której na umieszczoną w niej masę działają siły
grawitacyjne.

Każda masa wytwarza wokół siebie pole grawitacyjne, a dopiero pole grawitacyjne oddziałuje
na umieszczoną w nim masę pewna siłą.

Pole grawitacyjne scharakteryzowane jest przez

właściwy mu układ linii sił. Linie pola grawitacyjnego leżą
gęściej w punktach, gdzie pole jest silniejsze. Kierunek
linii określa kierunek pola w tym punkcie. Strzałki wskazują
jego zwrot. Cząstka, astronauta, statek kosmiczny czy inne ciało
znajdujące się blisko Ziemi , będzie się poruszać z przyspieszeniem
zgodnym z kierunkiem linii pola w tym punkcie.

Pole grawitacyjne charakteryzujemy dwoma wielkościami:

- Natężeniem pola 
- Potencjałem pola V
 Teoria grawitacji Einsteina
Pole grawitacyjne – zakrzywienie czterowymiarowej czasoprzestrzeni. Ciała tworzą swoiste
zagłębienia w przestrzeni i czasie. Im masywniejsze ciało, tym większe zagłębienie i
zakrzywienie. Jeśli po tej powierzchni będziemy toczyć inne ciało, to z dala od tego zagłębienia
jego ruch będzie prostoliniowy. W pobliżu tego zagłębienia jego tor ulegnie zakrzywieniu. Może
ono być tak duże, ze ciało to zacznie krążyć po elipsie, a nawet okręgu.

Z punktu widzenia Newtona ruch ciała jest skutkiem przyciągania przez inne ciało. Z punktu
widzenia Einsteina tor ciała zostaje zakrzywiony nie z powodu działania siły, lecz wskutek
zakrzywienia powierzchni, po której się porusza.
 Czarne dziury
Przypuśćmy, ze człowiek stanie na powierzchni jakiejś gwiazdy. Ciężar człowieka zależy od jego masy i masy gwiazdy, a
także od odległości jego pępka od środka gwiazdy. Gdyby gwiazda wybuchła i zapadła się tak, ze jej promień zmniejszył
się dwukrotnie, ale bez zmiany masy, ciężar człowieka zwiększyłby się czterokrotnie (proporcjonalność do kwadratu
promienia). Gdyby gwiazda skurczyła się tak, że jej promień zmalałby dziesięciokrotnie, ciężar człowieka wzrósłby 100
razy. Podczas kurczenia się, pole grawitacyjne na powierzchni staje
10 000 N
40 000 N się coraz większe. Startowanie rakiety byłoby coraz trudniejsze.
Prędkość niezbędna do opuszczenia gwiazdy (prędkość ucieczki)
R byłaby coraz większa. Gdyby gwiazda wielkości Słońca
1/2R
zmniejszyła swój promień do wartości 3 km, to prędkość
ucieczki przekroczyłaby prędkość światła. Wówczas nic
(włącznie ze światłem) nie mogłoby opuścić takiej gwiazdy.
Grawitacja w pobliżu takiej gwiazdy jest niezwykle duża i
światło nie może się wydostać poza jej obszar. Jest on zupełnie
niewidoczny i nosi nazwę czarnej dziury.
Masa czarnej dziury nie jest większa od masy pierwotnej gwiazdy i dlatego pole grawitacyjne w obszarze zewnętrznym
tej gwiazdy nie jest silniejsze niż przed zapadnięciem się. Natomiast w pobliżu czarnej dziury, czyli w obszarze, w
którym nastąpiło zapadnięcie, wszystko zakrzywia swe tory: światło, pył, rakieta… Są one ściągane przez czarną dziurę.
Astronauci mogą znaleźć się na brzegu tego obszaru i uciec z niego (jeśli mają dostatecznie silną rakietę). Jeśli jednak
dotrą zbyt blisko, już się nie wydostaną i znikną z dostępnego nam wszechświata. Każde ciało wpadające do czarnej
dziury jest rozrywane na strzępy. Nie pozostaje nic poza masą i ewentualnie momentem pędu i ładunkiem
elektrycznym.
 Dziura podwójna (wormhole)
W teorii istnieje bliski odpowiednik czarnej dziury – dziura podwójna „wormhole”. Ona również przedstawia bardzo
silne odkształcenie przestrzeni i czasu. Jednak w przeciwieństwie do czarnej dziury, otwiera się w innym miejscu
wszechświata, a być może – w innym wszechświecie. Istnienie czarnych dziur zostało potwierdzone eksperymentalnie,
natomiast „wormhole” pozostają na razie w sferze przypuszczeń. Te same prawa fizyki, na których opiera się istota
czarnych dziur, dopuszczają możliwość istnienia dziur podwójnych. Być może kiedyś zostaną odkryte. Niektórzy fizycy
przypuszczają, że dziury podwójne stworzą możliwość podróży w czasie.
Czarna dziura - film
 Natężenie pola grawitacyjnego
Natężenie pola grawitacyjnego w jakimś punkcie przestrzeni nazywamy stosunek siły
działającej F na umieszczoną w nim masę do masy m. Kierunek i zwrot wektora natężenia jest
zgodny z kierunkiem i zwrotem wektora siły grawitacji.

𝐹 𝑁
𝛾= [𝛾] =
𝑚 𝑘𝑔

Nie można powiedzieć, że natężenie pola grawitacyjnego jest wprost proporcjonalne do siły a odwrotnie
proporcjonalne do masy. Ono jest tylko równe stosunkowi tych wielkości. Jeżeli bowiem w tym samym punkcie
umieścimy masę dwa razy większą, to dwa razy zwiększa się siła, a stosunek F/m pozostanie niezmieniony.
Natężenie pozostanie niezmienione.

Aby dowiedzieć się od czego zależy natężenie pola grawitacyjnego należy do wzoru na natężenie podstawić
poprzedni wzór na siłę:
𝐺𝑀𝑚
𝑟 2 𝐺𝑀
𝛾= = 2
𝑚 𝑟

Natężenie pola grawitacyjnego jest wprost proporcjonalne do masy wytwarzającej pole i odwrotnie
proporcjonalne do kwadratu odległości od tej masy.
 Natężenie pola grawitacyjnego
Natężenie pola grawitacyjnego jest wektorem. Wartość natężenia pola określamy ze wzoru:

𝐺𝑀
𝛾=
𝑟2
Kierunek i zwrot natężenia pola grawitacyjnego jest taki jak kierunek i zwrot siły działającej na umieszczoną w
nim masę.

Linie sił pola grawitacyjnego – jest to zbiór punktów w których wektor styczny do tych linii ma kierunek
natężenia pola grawitacyjnego. Linie sił pola grawitacyjnego przychodzą z nieskończoności i kończą się na
masie wytwarzającej pole. Jeżeli pole wytwarza kilka mas punktowych to wartość natężenia wypadkowego
pola grawitacyjnego liczymy tak, jak dodaje się wektory.
 Potencjał grawitacyjny
Potencjał grawitacyjny w punkcie A jest to stosunek pracy jaką wykonuje siła grawitacyjna
przenosząc ciało o masie m z tego punktu do nieskończoności (gdzie wartość potencjału jest
równa zeru)
𝑊𝐴−∞
𝑉𝐴 =
𝑚

Ta wykonana praca nie ginie, lecz jest zmagazynowana w postaci energii potencjalnej ciężkości, EP.

𝐸𝑃
𝑉𝐴 =
𝑚

Są to definicje potencjału. Nie można więc powiedzieć, że potencjał jest wprost proporcjonalny do pracy W (lub
energii potencjalnej EP), a odwrotnie proporcjonalny do umieszczonej w tym polu masy m.

Wartość potencjału zależy od masy wytwarzającej pole grawitacyjne M i jest odwrotnie proporcjonalny do odległości
od tej masy, zgodnie ze wzorem:
𝐺𝑀
𝑉𝐴 = −
𝑟
 Potencjał grawitacyjny
Potencjał grawitacyjny jest skalarem. Aby obliczyć potencjał pola grawitacyjnego pochodzącego od układu mas w
jakimś punkcie, należy obliczyć potencjały pochodzące od poszczególnych mas i dodać je.

Jeżeli siły grawitacyjne przenoszą ciało o masie m z punktu A w którym potencjał jest równy VA do punktu B o
potencjale VB to siła grawitacji wykona pracę:

𝑊𝐴−𝐵 = 𝑚(𝑉𝐴 − 𝑉𝐵 )

Natomiast siła zewnętrzna równoważąca tę siłę wykonuje pracę:

𝑊𝐵−𝐴 = 𝑚(𝑉𝐵 − 𝑉𝐴 )

Pole grawitacyjne jest polem zachowawczym. Wartość pracy nie zależy od kształtu drogi po której przesuwamy się
lecz tylko od wartości potencjałów punktu wyjściowego i końcowego. Oznacza to także, że w polu grawitacyjnym
praca po drodze zamkniętej jest równa zeru.
W = 𝑚 𝑉𝐴 − 𝑉𝐴 = 0
𝑉
Jeżeli pole jest jednorodne to między natężeniem pola a potencjałem jest związek: 𝛾=−
𝑟
∆𝑉
Jeżeli pole jest niejednorodne to między natężeniem pola a potencjałem jest związek: 𝛾=−
∆𝑟
Przyspieszenie grawitacyjne
Film: studnia i krzywa wieża
 Przyspieszenie grawitacyjne
𝐺𝑀𝑚
Jeżeli w polu grawitacyjnym znajduje się ciało o masie m, to na nie działa siła 𝐹 = , wobec tego ciało to porusza
𝑟2
się z przyspieszeniem:
𝐺𝑀
𝑎=𝑔= 2
𝑟

Widać, że wartość tego przyspieszenia nie zależy od wartości masy ciała poruszającego się w polu grawitacyjnym. W
polu grawitacyjnym wszystkie ciała poruszają się z tym samym przyspieszeniem. W polu grawitacyjnym ziemskim tuż
przy powierzchni Ziemi to przyspieszenie nosi nazwę przyspieszenia ziemskiego i wynosi g=9,81 m/s2.
𝐺𝑀
𝑔= 2 RZ – promień Ziemi
𝑅𝑍

Przyspieszenie grawitacyjne dowolnej planety zależy od jej masy i kwadratu promienia R.

Wartość przyspieszenia grawitacyjnego w danym punkcie jest równa wartości natężenia tego pola, lecz nie są to tożsame
wielkości. Natężenie pola charakteryzuje pole grawitacyjne, które istnieje niezależnie od tego, czy w danym polu porusza
się jakaś masa czy nie, natomiast przyspieszenie grawitacyjne mówi z jakim przyspieszeniem porusza się ciało
umieszczone już w tym polu. 𝐺𝑀
Tuż przy powierzchni Ziemi przyspieszenie ziemskie wynosi: 𝑔 =
𝑅𝑍2
𝐺𝑀
Natomiast na wysokości h nad jej powierzchnią przyspieszenie ziemskie: 𝑔 ℎ =
(𝑅𝑍 + ℎ)2
 Przyspieszenie grawitacyjne
Gdybyśmy chcieli obliczyć przyspieszenie grawitacyjne (lub natężenie pola) w głębi Ziemi (lub innej planety) w
odległości x od środka Ziemi to warto wiedzieć, że na wartość tego przyspieszenia ma wpływ tylko masa zawarta w
objętości od środka masy do odległości x:
𝑥
𝑔𝑥 = 𝑚𝑔
𝑅𝑍
 I Prędkość kosmiczna
I Prędkość kosmiczna – jest to prędkość jaką należy nadać ciału aby stało się satelitą krążącym tuż przy powierzchni
Ziemi. Wtedy siła wzajemnego oddziaływania grawitacyjnego:
𝐺𝑀𝑚
𝐹𝑔 =
𝑅𝑍2
Jest siłą dośrodkową: 𝑚𝑉𝐼2 𝐺𝑀
𝐹𝑑 = 𝑔= 2
𝑅𝑍 𝑅𝑍

𝐺𝑀𝑚 𝑚𝑉𝐼2
𝐹𝑔 = 𝐹𝑑 = 𝐺𝑀
𝑅𝑍2 𝑅𝑍 𝑉𝐼 = = 𝑔𝑅𝑍 = 7,9 𝑘𝑚/𝑠
𝑅𝑍

𝐺𝑀𝑚 𝑚𝑉𝐼2
Aby być satelitą w odległości R od środka planety musi być spełniony warunek =
𝑅2 𝑅

Satelity stacjonarne – to takie, które mają okres obiegu równy 1 dobie. Oznacza to, że taki satelita zawsze znajduje
się w tym samym punkcie nad powierzchnią Ziemi. Musimy wtedy do wzoru podstawić:
𝐺𝑀𝑚 2𝑅 2𝜋 4𝜋 2 𝑔𝑇 2 2𝜋𝑅
𝐹𝑔 = 𝐹𝑑 = 𝑚𝜔 𝜔 = 𝑔= 2 𝑅 𝑅= 𝑉= , 𝑔𝑑𝑧𝑖𝑒 𝑇 = 24ℎ
𝑅𝑍2 𝑇 𝑇 4𝜋 2 𝑇
g
 II Prędkość kosmiczna
II Prędkość kosmiczna – jest to prędkość jaką należy nadać ciału znajdującemu się na powierzchni Ziemi aby oddaliło
się do nieskończoności (prędkość ucieczki). Aby to uczynić, należy wykonać pracę:

𝐺𝑀 𝐺𝑀
𝑊𝑅𝑍 −∞ = 𝑚 𝑉 − 𝑉𝑅𝑍 =m 0− =𝑚 −
𝑅𝑍 𝑅𝑍

Pracę tą można wykonać, jeżeli nadamy ciału najpierw energię kinetyczną:

𝑚𝑉𝐼𝐼2
𝐸𝑘 =
2

𝐺𝑀
𝑉𝐼𝐼 = 2 = 2𝑔𝑅𝑍 = 11 𝑘𝑚/𝑠
𝑅𝑍
RZ VII

VI
I prędkość kosmiczna jest skierowana prostopadle do promienia Ziemi a druga
wzdłuż promienia.
Satelity krążące wokół Ziemi - film
 Planeta - ciężar
Ciężar ciała to niekoniecznie zawsze siła grawitacji. Ponieważ Ziemia obraca się wokół własnej osi to na ciało znajdujące
się na niej, oprócz siły grawitacji działa odśrodkowa siła bezwładności.

𝑚𝑉 2 2𝜋
r Fob 𝐹𝑜𝑏 = = 𝑚𝜔2 𝑟 𝜔=
FG 𝑟 𝑇
FG
FG Fob r – odległość od osi obrotu (na ogół różna od promienia Ziemi RZ). Tylko na
równiku r = RZ.
RZ
Ciężar jest skierowany do środka Ziemi tylko na biegunach i na równiku. Na
innych szerokościach geograficznych kierunek siły grawitacji (skierowanej
do środka Ziemi) nie pokrywa się z kierunkiem ciężaru. Ciężar jest bowiem
wypadkową siły grawitacji i odśrodkowej siły bezwładności.

Fob
FG

Q
Planeta – ciężar – film elipsoida obrotowa
Planeta – ciężar (film: ciężar na księżycu)
 Planeta – energia potencjalna
Z definicji potencjału wynika, że energię potencjalną można zapisać w postaci:
𝐺𝑀 𝐺𝑀𝑚
𝐸𝑝 = 𝑚𝑉 = 𝑚 − =−
𝑟 𝑟
Z drugiej strony istnieje wzór na energię potencjalną ciężkości:
𝐸𝑝 = 𝑚𝑔ℎ
Pierwszy wzór jest zawsze słuszny, ostatni tylko w pobliżu powierzchni Ziemi i przy zmianach wysokości tak niewielkich,
że możemy przyjąć, że przy jej zmianie przyspieszenie ziemskie nie zmienia się.
 Rzut pionowy
V=0
Ciału na powierzchni, np. Ziemi nadajemy początkowo prędkość V0 skierowaną
pionowo do góry. Ciało porusza się ruchem jednostajnie opóźnionym z ujemnym
h
przyspieszeniem g, niezależnym od masy ciała. Równanie na prędkość w tym ruchu
można więc zapisać:
𝑉 = 𝑉0 − 𝑔𝑡
V0 Vk=V0 Czas wznoszenia można wyliczyć, jeżeli zauważymy, że w najwyższym punkcie toru
prędkość jest równa zeru:
Ruch Ruch 0 = 𝑉0 − 𝑔𝑡𝑤𝑧𝑛
jednostajnie jednostajnie 𝒎
opóźniony przyspieszony 𝑽𝟎 𝒔
Stąd: 𝒕𝒘𝒛𝒏 = 𝒕𝒘𝒛𝒏 = 𝒎 = [𝒔]
𝒈
𝒔𝟐

Wysokość na jaką wzniesie się ciało obliczamy podstawiając do wzoru na drogę w ruchu
jednostajnie opóźnionym wyrażenie na czas wznoszenia:
𝑉02
𝑔𝑡 2 𝑉0 𝑔 𝑔2 2𝑉02 𝑉02 𝑉02
h = 𝑉0 𝑡 − = 𝑉0 − = − =
2 𝑔 2 2𝑔 2𝑔 2𝑔
𝒎 𝟐
𝑽𝟐𝟎 𝟐
𝒉= 𝒉 = 𝒔𝒎 = [𝒎]
𝟐𝒈
𝒔𝟐
 Rzut pionowy
V=0
Po osiągnięciu najwyższego punktu ciało zaczyna spadać. Jest to ruch jednostajnie
przyspieszony z jednakowym dla wszystkich ciał przyspieszeniem g, bez prędkości
h
początkowej. Droga powrotna jest taka sama jak wysokość wznoszenia:
𝑽𝟐𝟎
𝒉= = 𝒈𝒕𝒔𝒑
Vk=V0 𝟐𝒈
V0 tsp – czas spadania.

Ruch Ruch 𝑽𝟎
𝒕𝒔𝒑 =
jednostajnie jednostajnie 𝒈
opóźniony przyspieszony Porównując ostatni wzór ze wzorem na czas wznoszenia:
𝒕𝒘𝒛𝒏 = 𝒕𝒔𝒑

Prędkość upadku wyliczamy ze wzoru na prędkość w ruchu jednostajnie

przyspieszonym, bez prędkości początkowej, podstawiając za czas, tsp.
𝑽𝟎
𝑽 = 𝒈𝒕 = 𝒈 = 𝑽𝟎
𝒈
Prędkość upadku jest równa prędkości początkowej.
𝑽 = 𝑽𝟎
 Ruch
jednostajny
Rzut poziomy
y V0 Ruch poziomy jest to złożenie dwóch ruchów prostopadłych w
kierunku x i kierunku y. Ponieważ w kierunku x nie działa żadna siła
Ruch (opór powietrza zaniedbujemy) to mamy do czynienia z ruchem
jednostajnie jednostajnym o prędkości V0.
Vx
Vy przyspieszony 𝑥
h 𝑥 = 𝑉0 𝑡, 𝑡 = 𝑉 (1)
V bez prędkości 0
początkowej W kierunku y mamy do czynienia z ruchem jednostajnie
przyspieszonym, bez prędkości początkowej:
𝑉 = 𝑉0 + 𝑔𝑡, V0=0
x 𝑉 = 𝑔𝑡
z 𝑡2
𝑦= 𝑔2 (2)
(1)->(2)
𝑥2
𝑉02 𝑔𝑥 2
𝑦=𝑔 =
2 2𝑉02
𝒈
𝒚= 𝟐 𝒙𝟐 (3)
𝟐𝑽𝟎

Jest to równanie paraboli. A więc tor ciała poruszającego się jest parabolą.
 Ruch
jednostajny
Rzut poziomy
y V0 Aby obliczyć zasięg w rzucie poziomym zauważmy, że gdy droga w
kierunku y jest równa wysokości z jakiej rzucono ciało, h (y=h), to x=z
Ruch (z – zasięg).
jednostajnie 𝑔 2
Vx ℎ= 𝑧
Vy przyspieszony 2𝑉02
h bez prędkości
V Stąd zasięg w rzucie poziomym jest równy:
początkowej
2ℎ
𝑧 = 𝑉0
𝑔
x
z Czas spadania

Rysunku pokazujące prędkości V, Vx i Vy oraz przyspieszenie w różnych kierunkach toru.

y V0 y
V0
g
Vy g
V
V0
g
Vy
V

x x
 Ruch
Rzut ukośny
y jednostajnie
przyspieszony Ruch ukośny jest to złożenie dwóch ruchów prostopadłych. Ciału
znajdującemu się na zerowym poziomie nadajemy pewna prędkość
V0 skierowaną pod kątem α. Prędkość V0 rozkładamy na dwie
V0 składowe: 𝑉0𝑥 = 𝑉0 cos 𝛼 i 𝑉0𝑦 = 𝑉0 sin 𝛼
W kierunku x mamy do czynienia z ruchem jednostajnym (brak siły w
V0Y tym kierunku).
α 𝑉𝑥 = 𝑉0𝑥 = 𝑉0 cos 𝛼
𝑥
V0X 𝑉𝑥 = 𝑡 , 𝑥 = 𝑉𝑥 𝑡
x 𝑥
Ruch 𝑥 = 𝑉0 𝑡cos 𝛼, 𝑡 = 𝑉
0 cos 𝛼
jednostajny W kierunku y ciało porusza się ruchem jednostajnie opóźnionym:
𝑉𝑦 = 𝑉0 sin 𝛼 t − gt
𝑔𝑡 2
𝑦 = 𝑉0 sin 𝛼 t −
2
Podstawiając do ostatniego wzoru, wzór na t (3)
sin 𝛼 𝑔𝑥 2
𝑦=𝑥 −
cos 𝛼 2𝑉02 𝑐𝑜𝑠 2 𝛼
Jest to równanie paraboli.
 Ruch
Rzut ukośny
y jednostajnie Zasięg rzutu ukośnego wyliczamy ze wzoru
przyspieszony sin 𝛼 𝑔𝑥 2
𝑦=𝑥 −
cos 𝛼 2𝑉02 𝑐𝑜𝑠 2 𝛼
a, gdy zauważymy, że x=z, gdy y=0:
V0
𝑉02
𝑧= sin 2𝛼
V0Y 𝑔
A więc największy zasięg (przy danej prędkości wyrzutu) osiągniemy przy
α
wyrzucie pod kątem 45°.
V0X x Gdy ciało wyrzucimy pod kątem α, to taki sam zasięg będzie miało ciało
Ruch wyrzucone pod kątem (90- α)
jednostajny

Rozkład prędkości Vx, Vy i V oraz przyspieszeń w różnych punktach toru.

y y

g g g
V0Y g
g g
g
V0X x
 Podsumowanie
1. I, II, III Prawo Keplera

2. Prawo powszechnej grawitacji

3. Pole grawitacyjne

4. Natężenie pola grawitacyjnego

5. Potencjał grawitacyjny

6. Przyspieszenie grawitacyjne

7. I, II Prędkość Kosmiczna

8. Rzut pionowy, rzut poziomy, rzut ukośny

9. Ciężar

10. Energia potencjalna