‫یم‬ ‫ر‬ ‫من‬

‫بسم ّالل ارح ا ح م‬

‫ل‬
‫مهاجحت‪ ،‬فرصت اه و چا ش اه‬
‫‪Migration‬‬
‫‪Opportunities and Challenges‬‬

‫وزارت امور مهاجرین و عودت کنندگان‬

 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪2‬‬

‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬

‫وزارت امور مهاجرین و عودت کنندگان‬ ‫ناشر‪:‬‬

‫ویراستاران‪ :‬علی رضا موحدی‪ ،‬محمد عالم احمد زاده‪،‬‬
‫حسن رضایی‪ ،‬احمد رضایی‬
‫مرتضی راسخ و احمد رضایی‬ ‫طراح جلد و صفحه آرا‪:‬‬
‫اول‪5931-‬‬ ‫نوبت چاپ‪:‬‬
‫تیراژ‪ 5111 :‬جلد‬

‫● محتوای مطالب این کتاب و مقاالت‪ ،‬صرفا نظر نویسندگان می‬

‫باشد و مسؤولیت حقوقی آن به عهده وزارت امور مهاجرین و‬
‫عودتکنندگان نیست‪.‬‬
‫● تمام امتیازات مادی و معنوی این اثر متعلق به وزارت مهاجرین و‬
‫عودت کنندگان می باشد‪.‬‬
‫‪3‬‬ ‫پیام جاللتمآب رئیس اجراییه جمهوری اسالمی افغانستان‬

‫پیام جاللتمآب رئیس اجراییه جمهوری اسالمی افغانستان‬

‫بسم اهلل الرحمن الرحیم‬

‫وزیر محترم امور مهاجرین و عودت کنندگان!‬

‫مقامات عالی دولتی و مسئوالن محترم نهادهای ذیربط!‬

‫نمایندگان محترم مؤسسات خارجی مسؤول در امور مهاجرین!‬

‫خواهران و برادران!‬

‫با تقدیم سالم و تحیات قلبی ام به شما حضار محترم‪ ،‬مراتب سپاس و امتنان خودم را از‬
‫وزارت محترم امور مهاجرین و عودتکنندگان و همکاران ملی و بین المللی شان به خاطر‬
‫تدویر این سمینار مهم در شرایط حساس کنونی ابراز می دارم‪ ،‬امیدوارم که این سمینار با‬
‫طرح مسائل حساس و ضروری و بحث های علمی و راهگشا در حل مشکل مهاجرین عزیز‬
‫کشور ما کمک کند‪.‬‬

‫حضار محترم!‬

‫مهاجرت پدیدهای است که ریشه در عمق تاریخ دارد و از زمانی که انسان ها در این‬
‫کرهی خاکی پیدا شدهاند‪ ،‬جا به جایی و نقل و انتقال انسانها از یک مکان به مکان دیگر به‬
‫علل و عوامل گوناگون علیالدوام وجود داشته است‪ .‬هرگاه محیط زیست انسانی برای‬
‫جوامع بشری ضیق و خطر زا گردیده است‪ .‬انسانها برای یافت زیست بومهای جدید و‬
‫سرپناههای تازه به تکاپو افتاده و برای ادامه زندگی و یافتن محیط مناسب و امن برای خود و‬
‫خانواده هایشان از جایی به جای دیگر کوچ کردهاند‪.‬‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪4‬‬

‫مهاجرتها اگر چه با سختیها و تلخیهای فراوان همراه است اما نتایج و پیامدهای‬
‫مثبت در پی داشته است‪ .‬بسیاری از تحوالت تاریخی و شکل گیری مدنیتها در پی‬
‫کوچشهای بزرگ انسانی شکل گرفتهاند‪ .‬اگر در جستجوی ریشههای تاریخی اقوام‬
‫متمدن امروزی در منطقه و جهان برآییم درمییابیم که این اقوام برای یافتن سرپناه و محیط‬
‫زیست مناسب هزاران مایل راه را طی کردهاند تا به جای مساعد و قابل زیست رسیدهاند‪.‬‬

‫نفس حرکت در جغرافیا‪ ،‬سیر و سیاحت و آشنایی با تمدنها و فرهنگها همواره‬

‫تحولزا و رشدآفرین بودهاست‪.‬‬

‫از گذشتههای تاریخی صرف نظر میکنیم‪ ،‬در طول حدود سی و پنج سال گذشته‪،‬‬
‫ملیونها هموطن ما به علت جنگ و خشونت ترک وطن کردهاند‪ .‬طوالنی شدن دوران‬
‫مهاجرت و زاد و ولد در محیطهای بیرون باعث شده که عالوه بر دوری مهاجرین از‬
‫تحوالت شگرف داخل کشور‪ ،‬نسل جدیدی از هموطنان ما در محیطهای خارج از کشور‬
‫پا به وجود بگذارند که کمترین دسترسی را به واقعیتهای درونی کشور خود داشته و‬
‫شناخت عینی کمتری از تاریخ و فرهنگ خود داشته باشند واین متأسفانه یکی از پیامدهای‬
‫منفی مهاجرت است‪.‬‬

‫آشنایی با دنیای بیرون‪ ،‬کسب مهارتها‪ ،‬فراگیری علم و دانش و تجارب گران بها در‬
‫عرصههای مختلف زندگی‪ ،‬کار و کسب و بعضاً تحصیالت عالی و تخصصی از دست‬
‫آوردهای مثبت مهاجرین و فرزندانشان به شمار میرود‪.‬‬

‫وجود میلیونها مهاجر افغان در کشورهای منطقه و جهان ضمن آن که یک گنجینهی‬

‫عظیم و یک سرمایهی بی بدیل انسانی برای افغانستان به حساب میآید یک مسؤولیت‬
‫سنگین ملی و تاریخی نیز بر دوش ما میگذارد؛ دانش و تجربه و مهارتها و آموختهها و‬
‫سرمایههای فکری و مادی مهاجرین که در محیطهای غربت به سختی فراگرفتهاند‪ ،‬گنجینه‪-‬‬
‫‪5‬‬ ‫پیام جاللتمآب رئیس اجراییه جمهوری اسالمی افغانستان‬

‫ی عظیمی به شمار میرود اما تماس و ارتباط پیگیر‪ ،‬منظم‪ ،‬سازنده و تأثیرگذار حکومت و‬
‫نهادهای مسؤول با مهاجرین‪ ،‬فراهم سازی زمینههای بازگشت آبرومندانهی شان به کشور و‬
‫استفاده از دانش و تجارب ارزشمندشان از مسؤولیتهای اصلیما و حکومت وحدت ملی‬
‫است‪.‬‬

‫تردیدی نیست که هر افغان و هر شهروند افغانستان در هر گوشهی دنیا که هست‪ ،‬دلش‬

‫برای وطن‪ ،‬خاطرات و یادگارهای گذشتهاش میتپد و آرزوی بازگشت به وطن همچون‬
‫شعلهی فروزان در کانون سینهاش روشن است اما منصفانه باید به او حق داد که نسبت‬
‫بازگشت خود به وطن همواره متردد و نگران باشد‪ .‬ما باید نگرانیها و تردیدهای مهاجرین‬
‫را رفع کنیم‪ ،‬انگیزه بازگشت عزتمندانهی شان را تقویت نماییم و زمینهی استفاده و بهره‪-‬‬
‫گیری از این هموطنان مساعد بسازیم‪.‬‬

‫تداوم ناامنی‪ ،‬جنگ‪ ،‬خشونت‪ ،‬عدم حاکمیت قانون‪ ،‬سطح پایین خدمات اجتماعی‪،‬‬
‫کمبود سرپناه‪ ،‬مکتب‪ ،‬کلینیک‪ ،‬راه و امکانات اولیه زندگی مشکالت بنیادی بر سر راه‬
‫بازگشت مهاجرین به کشور اند‪ .‬حکومت وحدت ملی متعهد است که در این راستا گام‪-‬‬
‫های بلند و اساسی بردارد؛ امکانات بازگشت داوطلبانه مهاجرین عزیز رافراهم کند و زمینه‪-‬‬
‫های زندگی و محیط زیست آبرومند را در چارچوب مقدورات دولت برایشان مساعد‬
‫بسازد اما این تعهد بدون همکاری و تشریک مساعی همه نهادهای ملی و مدنی و مساعدت‬
‫دوستان بین المللی افغانستان برآورده نمیشود‪.‬‬

‫امیدوارم این سمینار با حضور شخصیتهای علمی‪ ،‬کارشناسان امور مهاجرت و‬

‫مسؤوالن ذیربط حکومت بتواند‪ ،‬یک بررسی و تحلیل عمیق‪ ،‬جامع و همه جانبه از ابعاد و‬
‫زوایای مختلف وضعیت مهاجرین و چالشها و فرصتهای موجود بر سر راه بازگشت آنان‬
‫به کشور ارائه نماید‪ .‬حل معضل پیچیدهی مهاجرین وخلق فرصتهای تازه و زمینههای‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪6‬‬

‫مناسب برای استفاده ازدانش‪ ،‬تجربه و سرمایههای علمی و تخصصی مهاجرین نیازمند طرح‬
‫و راهکار دقیق و مناسبی است که امید میرود این سمینار در ارائه آن توفیق یابد‪.‬‬

‫دکتور عبداهلل عبداهلل‬

‫رئیس اجرائیه جمهوری‪.‬ا‪.‬ا‬

‫‪7‬‬ ‫پیام جاللتمآب وزیر امور مهاجرین و عودتکنندگان‬

‫پیام جاللتمآب وزیر امور مهاجرین و عودتکنندگان‬

‫بسم اهلل الرحمن الرحیم‬

‫مهاجرت منحیث یک پدیدهی اجتماعی‪ -‬انسانی دارای چالشها وفرصتها‪ ،‬در ابعاد‬
‫فردی‪ ،‬اجتماعی‪ ،‬اقتصادی‪ ،‬تربیتی‪ ،‬فرهنگی‪ ،‬سیاسی و‪ ...‬است‪ .‬به خاطر استفاده ازفرصت‪-‬‬
‫های مهاجرت‪ ،‬بخش قابل مالحظهای از مردم افغانستان با هدف دسترسی به مکان امن‪،‬‬
‫زندگی بهتر و اقتصاد برتر راه مهاجرت را درپیش گرفتند‪ .‬در عین آگاهی از چالشها و‬
‫مشکالت مهاجرت ازآن ارزیابی مثبت داشته ومهاجرین را در سراسر دنیا ثروتها و‬
‫سرمایههای معنوی جامعهما میدانیم‪.‬‬

‫گزارشات کشورها و نهادهای بین المللی مبین آن است که ساالنه صدها انسان در مسیر‬
‫مهاجرت کشته و یا زخمی میشوند و دولتها و مؤسسات بین المللی میلیاردها دالر را برای‬
‫جلوگیری از آن به مصرف میرسانند‪ .‬تجربیات چند دههی گذشته در عرصه مهاجرت‬
‫نشان میدهد که با مدیریت مناسب‪ ،‬این پدیده را میتوان به یک فرصت تبدیل نمود‪ ،‬تا هم‬
‫برای کشورهای فرستنده و هم برای کشورهای میزبان دارای منفعت باشد‪.‬‬

‫درشرایط حاضربیشتر از شش میلیون ازهموطنان عزیز ما در بیرون از کشور زندگی می‪-‬‬

‫کنند‪ .‬این تعداد فیصدی قابل توجهی از جامعه ما را تشکیل میدهد‪ .‬مهاجرین همیشه در‬
‫آسایش و راحتی به سر نمی برند‪ ،‬در پارهای از اوقات با بحران مواجه میگردد و یکی از‬
‫این بحرانها بحران هویت است‪ .‬در چنین شرایطی اگر مهاجر از اعتماد به نفس و هویت‬
‫فردی استواری برخوردار نباشد‪ ،‬احساس نوعی پوچی‪ ،‬بی ارزشی‪ ،‬تنهائی‪ ،‬بیگانگی و نهایتاً‬
‫خود گم کردگی میکند‪.‬‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪8‬‬

‫وزارت امور مهاجرین و عودت کنندگان خود را متعهد به برنامه ریزی جامع و تهیه پالن‬
‫استراتژیک کارآمد و مدیریت علمی این پدیده میداند و با توجه به تجارب سایر کشورها‬
‫در امر مدیریت پدیدهی مهاجرت در راستای ریشهکنی قاچاق انسان و مهاجرتهای نامنظم‬
‫با همکاری نهادهای ملی و بین المللی در تالش است که آن را کنترل و مدیریت نموده و‬
‫زمینه استفاده ازفرصتهای مهاجرت را فراهم نماید‪.‬‬

‫از این رو ریاست تحقیق و سیستم معلومات وزارت امور مهاجرین و عودت کنندگان‬
‫باتوجه به رسالت و وظیفه خود در صدد بررسی علمی فرصتها و چالشهای مهاجرت می‬
‫باشد‪ .‬در این رابطه طرح دومین سمینار علمی‪ -‬تخصصی مهاجرت؛ چالشها و فرصتها‬
‫تهیه و پس از تشکیل کمیتههای مشورتی‪ ،‬اجرایی‪ ،‬علمی و اطالع رسانی و اعالم فراخوان‬
‫مقاالت علمی در موضوعات اعالن شده‪ ،‬در دو روز شخصیتهای علمی و آکادمیک‬
‫کشور و نهادهای همکار بین المللی در محورهای مختلف به تبیین ابعاد مختلف این پدیده‬
‫بین المللی پرداختند‪.‬کتاب که در دست شمااست حاصل جمع آوری مقاالت ودو روز‬
‫گفتگوی شخصیتهای اکادمیک کشور پیرامون مهاجرت؛ فرصتها وچالشها است‪.‬‬

‫درپایان الزم میبینم ازکلیهی نهادهای همکار ملی و بین المللی و نیز همکاران وزارت‬
‫که در برگزاری سمینار تالش بیدریغ نمودند نهایت قدردانی وسپاسگزاری نمایم‪.‬‬

‫سیدحسین عالمی بلخی‬

‫وزیرامور مهاجرین وعودت کنندگان‬

‫کابل‪ ،‬جدی ‪5931‬‬

‫‪9‬‬

‫فهرست مطالب‬
‫صفحه‬ ‫عنوان‬

‫بخش اول ‪ :‬معرفی ریاست تحقیق‬

‫مهاجرین ‪55--------------------------------------------------------------‬‬ ‫ریاست تحقیق و معلومات‬

‫بخش دوم‪ :‬گزارش سمینار‬

‫تخصصی ‪51-----------------------------------------------------------‬‬ ‫گزارش دومین سمینار علمی‬

‫سمینار ‪01----------------------------------------------------------------------------------‬‬ ‫برنامه های‬

‫افتتاحیه ‪09------------------------------------------------------------------------------‬‬ ‫‪ -2-1‬بخش‬

‫ها ‪02-----------------------------------------------------------------------------------------------‬‬ ‫پنل‬

‫بخش سوم‪ :‬مقاالت‬

‫عبادی ‪19-------------------------------------‬‬ ‫بررسی عوامل مؤثر بر مهاجرت جوانان‪ /‬محمد تقی‬

‫افغانستان‪ /‬داوودناظری ‪23----------------‬‬ ‫بررسی فرصتها‪ ،‬تهدیدها و راهکارهای مهاجرت در‬

‫‪515 ------‬‬ ‫چالشهای فرهنگی مهاجرت به غرب‪ :‬بررسی بحران هویت دینی‪ /‬غالم یحیی حسینی‬

‫مهاجرت‪ /‬احمدرضایی ‪553 -------------------------‬‬ ‫چالش های مهاجران در مقصد و فرصتهای‬

‫احمدی ‪592 ----------------------------------------------‬‬ ‫نقش جنگ در مهاجرت‪ /‬عبداهلل حکمت‬

 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪01‬‬

‫خاوری‪512 --------------------------------------‬‬ ‫نقش مهاجرین در تقویت اقتصادی کشور‪ /‬زهرا‬

‫بررسی تأثیر زود هنگام خروج نیروهای بینالمللی از افغانستان و عدم امنیت در مهاجرت‬
‫اندیشمند ‪522 -----------------------------------------------------------------------------‬‬ ‫جوانان‪ /‬محمد‬

‫هاشمی ‪010 -----------------------------‬‬ ‫چالشها و فرصتهای مهاجرت در افغانستان ‪ /‬محمد ضیا‬

‫‪052 --------------------------------‬‬ ‫فرصتها و مزایای مهاجرت‪ ،‬از منظر دین اسالم‪ /‬زهرا سعیدی‬

‫مهاجرت و سرمایه انسانی (مهاجرت تحصیلکردهها)و تأثیر آن بر رشد اقتصادی کشور‪/‬‬

‫‪092 --------------------------------------------------------------------------------------‬‬ ‫غضنفر احمدی‬

‫زینت حیدری ‪010 -----------------------------------------------‬‬ ‫دکډوالۍ اقتصادي او ټولنیزې پایلې‪/‬‬

‫‪00‬‬

‫ریاست تحقیق و معلومات مهاجرین‬

‫مقدمه‬
‫اتخاذ تصامیم درست و منطقی‪ ،‬نیاز مبرم به آگاهی درست از وضعیت یک سازمان و‬
‫مخاطبین آن دارد‪ .‬یک برنامه زمانی با موفقیت همراه خواهد شد که تمامی عوامل دخیل در‬
‫آن مورد بررسی قرارگیرد‪ .‬این مسأله در برنامههای اجتماعی‪ ،‬مانند پدیدهی مهاجرت از‬
‫اهمیت بسیار باالیی برخوردار است‪ .‬بدین لحاظ بسیار مهم است تا یک نهاد یا سازمان‪،‬‬
‫اطالعات موثق و دقیقی را از وضعیت داخلی و بیرونی خود داشته باشد‪ .‬تحلیل وضعیت‬
‫موجود برای طرح و تدوین پالیسیها‪ ،‬استراتیژیها و برنامههای جدید و منطبق با واقعیت‪-‬‬
‫های فعلی کشور در زمینه مهاجرت افغانها‪ ،‬این را میطلبد تا تحقیقات وسیعی در زمینه‬
‫صورتگیرد‪.‬‬

‫از آنجا که وزارت مهاجرین و عودتکنندگان یک نهاد مدیریتی میباشد‪ ،‬برای پیشبرد‬
‫برنامههای مدیریتی در زمینه مهاجرین نیاز مبرم به معلومات و شناسایی تأثیرگذار پدیدهی‬
‫مهاجرت میباشد‪ ،‬که با درنظر داشت اهمیت موضوع تحقیق و خأل معلوماتی که در‬
‫گذشته وجود داشت مسؤولین وزارت امور مهاجرین و عودتکنندگان را بر آن داشت تا‬
‫ریاست تحقیق و معلومات مهاجرین را در سال ‪ 5935‬ایجاد نمایند‪ ،‬که شامل آمریت تحقیق‬
‫پیرامون وضعیت مهاجرین‪ ،‬آمریت معلومات و مدیریت کتابخانه میباشد‪ .‬از سال ‪ 5931‬و با‬
‫آمدن جناب آقای عالمی بلخی به عنوان وزیر امور مهاجرین و عودتکنندگان‪ ،‬تغییرات‬
‫بنیادی در سطح وزارت رونما گردید‪.‬‬

‫از برنامههای اولیه و تغییرات عمده در این وزارت‪ ،‬طرح و تدوین یک پالن استراتیژیک‬
‫برای ‪ 1‬سال آیندهی وزارت بود که عمالً زمینه تدوین برنامههای کوتاه مدت و درازمدت‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪02‬‬

‫برنامههای تحقیقاتی و ایجاد یک دیتابیس مرکزی جهت جمعآوری معلومات مورد نیاز‬
‫وزارت در بخش های مختلف را نیز فراهم نمود‪ .‬این ریاست در حال حاضر برنامههای‬
‫کاری خود را طرح و ترتیب نموده و در حال اجرای آن میباشد‪.‬‬

‫پالیسی ها‬
‫‪ )5‬مطالعه علمی پدیدهی مهاجرت و فراهم نمودن زمینه طرح برنامهها و تصامیم مهم‬
‫برمبنای یافتههای علمی در وزارت امور مهاجرین و عودت کنندگان؛‬
‫‪ )2‬ایجاد و انکشاف بانک معلوماتی (دیتاسنتر) وزارت و ذخیرهسازی معلومات موثق‬
‫و دقیق در این بخش؛‬
‫‪ )9‬ایجاد و توسعه فرهنگ کتابخوانی در بین کارمندان وزارت؛‬

‫استقامت کاری‬
‫الف) توسعه برنامههای تحقیقاتی وزارت‬
‫‪ )5‬تدوین و اجرای برنامههای مطالعاتی و تحقیقاتی در داخل یا خارج از کشور بهطور‬
‫مستقل و یا با اشتراک سازمانهای ملی و بین المللی در زمینه علل و عوامل‬
‫بیجاشدگی و مهاجرت افغانها؛‬
‫‪ )2‬برگزاری همایشها و سمینارهای علمی در سطح ملی و بین المللی در زمینه پدیدهی‬
‫مهاجرت؛‬
‫‪ )9‬تحلیل و ارزیابی نتایج تحقیقات و ارائهی آن به مقامات ذیصالح جهت اتخاذ‬
‫پالیسیهای مورد ضرورت؛‬
‫‪ )1‬توسعه سطح همکاری با نهادهای داخلی و بین المللی همکار مانند‪، UNHCR:‬‬
‫‪ ،NRC ،IOM‬سازمان بین المللی کار‪ ...‬و وزارت کار و امور اجتماعی‪ ،‬نهادهای‬
‫خصوصی داخلی که درامورمهاجرین فعالیتهای تحقیقاتی دارند؛‬
‫‪03‬‬ ‫ریاست تحقیق و معلومات مهاجرین‬

‫‪ )1‬بررسی وضعیت فرهنگ و هویت ملی در بین مهاجران افغان در کشورهای دیگر و‬
‫ارائه توصیهها در جهت حفظ وتوسعه فرهنگ و هویت ملی آنان؛‬
‫‪ )6‬انجام تحقیقات برای زمینه سازی عودت مهاجرین به کشور از طریق بررسی شرایط‬
‫عودت و اجرای برنامههای آگاهی دهی و تبلیغی؛‬
‫‪ )7‬تقویت و توسعه ارتباط اطالعاتی میانبخشی در وزارت امورمهاجرین و عودت‬
‫کنندگان؛‬
‫‪ )8‬تشکیل گروپ مشترک مطالعات استراتیژیک پدیدهی مهاجرت با همکاری‬
‫نهادهای مرتبط؛‬
‫‪ )3‬طرح پالیسیها و استراتیژیهای جمع آوری معلومات و انجام تحقیقات علمی در‬
‫زمینه مهاجرت؛‬
‫‪ )51‬کمک به اتخاذ تصامیم مورد نیاز در مورد مهاجرت‪ ،‬عودت و بیجاشدگی از‬
‫طریق بررسی وضعیت ساالنه پدیدهی مهاجرت؛‬

‫ب ) ایجاد و انکشاف بانک معلوماتی وزارت‬

‫ایجاد یک سیستم جمع آوری ارقام و احصائیههای مربوط به مهاجرین‪ ،‬عودت‪-‬‬ ‫‪)5‬‬
‫کنندگان و بیجاشدگان داخلی و فعال نگاه داشتن آن؛‬
‫جمع آوری ارقام واحصائیه پناهگزینان و مهاجرین ازکشورهای میزبان با تفکیک‬ ‫‪)2‬‬
‫والیات افغانستان‪ ،‬درجه تحصیل‪ ،‬شغل‪ ،‬مهارتها‪ ،‬سن وسال وسایر شاخصههای‬
‫مورد ضرورت با همکاری سایر بخشهای وزارت؛‬
‫به روز نگه داشتن سیستم معلوماتی وزارت با همکاری سایر بخشهای وزارت؛‬ ‫‪)9‬‬
‫در اختیار قراردادن احصائیههای مورد نیاز به مقامات عالیرتبه وزارت و ادارات‬ ‫‪)1‬‬
‫ذیربط و افراد حقیقی و حقوقی؛‬
‫ایجاد‪ ،‬توسعه و تقویت بانک معلوماتی (دیتابیس مرکزی) وزارت؛‬ ‫‪)1‬‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪04‬‬

‫ج ) افزایش سطح مطالعه و کتابخوانی دربین کارمندان‬

‫راه اندازی برنامههای کتابخوانی برای کارمندان وزارت؛‬ ‫‪)5‬‬
‫توسعه و انکشاف کتابخانه تخصصی وزارت امور مهاجرین در مورد پدیدهی‬ ‫‪)2‬‬
‫مهاجرت؛‬
‫فراهم ساختن زمینه ایجاد کتابخانههای تخصصی در ریاستهای مهاجرین ‪91‬‬ ‫‪)9‬‬
‫والیت؛‬
‫اهداف‬
‫‪ )5‬توسعه برنامههای تحقیقاتی در جهت غنامندسازی تصامیم و پالیسیهای وزارت‬
‫امور مهاجرین و عودت کنندگان؛‬
‫‪ )2‬ایجاد و انکشاف سیستم مدرن جمعآوری معلومات مرکزی وزارت (دیتاسنتر)؛‬
‫‪ )9‬تقویت برنامههای مطالعاتی مرتبط به امور مهاجرت در سطح مرکز و والیات؛‬

‫علیرضا موحدی‬

‫رئیس تحقیق و معلومات مهاجرین‬

‫‪05‬‬ ‫گزارش دومین سمینار علمی و تخصصی « مهاجرت؛ فرصت ها و چالش ها»‬

‫گزارش دومین سمینار علمی تخصصی‬

‫«مهاجرت؛ فرصتها و چالشها»‬

‫مقدمه‬
‫مهاجرت یکی از پدیدههای مهم جمعیتی است که مورد توجه تمامی کشورهای جهان‬
‫قرار گرفته است‪ .‬اما این مهم در افغانستان کمتر اقبال توجه جدی و همه جانبه را یافته است‪.‬‬
‫علل مهاجرت مردم افغانستان و فرصتها و چالشهای ناشی ازآن تا به حال بصورت منظم‬
‫و متمرکز مورد بررسی قرار نگرفته است‪ .‬مطالعاتی که تا کنون در این زمینه انجام شده نیز‬
‫به صورت جزئی و بخشی از این پدیده را مورد مطالعه و توجه قرار داده است‪ .‬از این رو‪،‬‬
‫بررسی پدیدهی مهاجرت‪ ،‬تالش و کوشش صاحب نظران و بخشهای تحقیقی ادارات‬
‫مختلف را میطلبد‪.‬‬

‫انجام تحقیقات و بررسی بیشتر پدیدهی مهاجرت باعث افزایش علم و دانش ما در مورد‬
‫فرصتها و چالشهای آن خواهد شد و زمینهی مدیریت مؤثر و مفید را در زمینه برای ما‬
‫فراهم خواهد ساخت‪.‬‬

‫با توجه به آنچه که گفتهشد بسیار ضروری است تا پدیدهی مهاجرت از جانب دولت و‬
‫بخصوص وزارت امور مهاجرین بصورت علمی و تخصصی مورد بحث و بررسی قرار‬
‫گرفته و فرصتها و چالشهای آن شناسایی گردد‪.‬‬

‫بر این اساس ریاست تحقیق و معلومات مهاجرین در ادامه اولین سمینار که در سال‬
‫‪ 5931‬برگزار نمود‪ ،‬طرح برگزاری دومین سمینار علمی تخصصی‪ -‬مهاجرت را تدوین و به‬
‫مقام محترم وزارت تقدیم کرد که مورد موافقت و توجه ایشان قرار گرفت‪ .‬وزیر محترم‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪06‬‬

‫امور مهاجرین و عودت کنندگان افراد ذیل را جهت اجرای طرح ریاست تحقیق توظیف‬
‫نمودند‪:‬‬

‫‪ )5‬علیرضا موحدی‪ :‬رئیس تحقیق و معلومات مهاجرین‪.‬‬

‫‪ )2‬اسالم الدین جرأت‪ :‬رئیس اطالعات و ارتباط عامه‪.‬‬

‫‪ )9‬محمد عالم احمدزاده‪ :‬مشاور ارتقای ظرفیت‬

‫‪ )1‬حفیظ احمد میاخیل‪ :‬آمر اطالعات و ارتباط عامه‪.‬‬

‫هدف‬
‫‪ ‬فراهم نمودن زمینه مدیریت علمی و تخصصی مهاجرت و عودت افغانها‪.‬‬

‫مقاصد‬
‫واضح ساختن تمامی ابعاد و زوایای( مثبت و منفی) پدیدهی مهاجرت افغانها‬ ‫‪‬‬

‫در سطح ملی و بین المللی؛‬

‫تبیین فرصتهای فرا روی مهاجرین افغان در سطح ملی و بین المللی؛‬ ‫‪‬‬

‫تبیین چالشهای موجود برای مهاجرین افغان در سطح ملی و بین المللی؛‬ ‫‪‬‬

‫نمایش توانمندیهای علمی‪ ،‬فرهنگی و ‪ ...‬مهاجرین و بیجا شدگان افغان در‬ ‫‪‬‬

‫سطح ملی و بین المللی؛‬

‫ساختار و وظایف‬
‫‪ )5‬کمیته مشورتی سمینار‬
‫سید حسین عالمی بلخی (وزیر امور مهاجرین و عودت کنندگان)‬ ‫‪‬‬

‫داکتر عالمه (معین امور پناهنده گان)‬ ‫‪‬‬

‫داکتر سید عسکر موسوی ( استاد دانشگاه)‬ ‫‪‬‬

‫‪07‬‬ ‫گزارش دومین سمینار علمی و تخصصی « مهاجرت؛ فرصت ها و چالش ها»‬

‫فیض اهلل ذکی ( معاون شورای امنیت)‬ ‫‪‬‬

‫داکتر ملک ستیز ( پژوهشگر و استاد دانشگاه)‬ ‫‪‬‬

‫وظایف‬
‫الف‪ .‬ارائه مشوره برای طرح و تدوین پالن عملیاتی سمینار‬ ‫‪‬‬

‫ب‪ .‬ارائه مشوره به کمیتههای برگزار کننده سمینار‬ ‫‪‬‬

‫ج‪ .‬هماهنگیهای اولیه با نهادهای حمایتی ملی و بین المللی‬ ‫‪‬‬

‫د‪ .‬نظارت بر نحوهی اجرای سمینار‬ ‫‪‬‬

‫کمیته برگزاری‬
‫علیرضا موحدی‪ :‬رئیس تحقیق و معلومات وزارت‬ ‫‪‬‬

‫اسالم الدین جرأت‪ :‬رئیس اطالعات و ارتباط عامه وزارت‬ ‫‪‬‬

‫محمد عالم احمد زاده ‪ :‬مشاور ارتقای ظرفیت‬ ‫‪‬‬

‫حفیظ احمد میاخیل‪ :‬آمر اطالعات و ارتباط عامه‬ ‫‪‬‬

‫مسؤول بخش علمی‪ :‬علیرضا موحدی ‪ -‬محمد عالم احمد زاده‬

‫وظایف‬
‫الف‪ .‬تعیین عناوین فراخوان و جزئیات موضوعات سمینار‬ ‫‪‬‬

‫ب‪ .‬تشکیل کمیته داوری مقاالت علمی‬ ‫‪‬‬

‫ج‪ .‬تهیه بیانیهی پایانی در روز سمینار‬ ‫‪‬‬

‫د‪ .‬تهیه متن دعوتنامه و لوحهای تقدیر‬ ‫‪‬‬

‫ه‪ .‬تهیه بروشورهای معرفی سمینار‬ ‫‪‬‬

 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪08‬‬

‫و‪ .‬ویراستاری مقاالت رسیده و آمادهی چاپ ساختن آن‬ ‫‪‬‬

‫مسؤول بخش اطالع رسانی‪ :‬اسالم الدین جرأت‪ -‬حفیظ احمد میاخیل‬

‫وظایف‬
‫الف‪ .‬اطالع رسانی از طریق سایتها‬ ‫‪‬‬

‫ب‪ .‬نصب بیلبوردها و بنرهای تبلیغاتی سمینار در نقاط مختلف شهر‬ ‫‪‬‬

‫ج‪ .‬هماهنگی با رسانهها و دعوت از آنان برای پوشش خبری سمینار‬ ‫‪‬‬

‫د‪ .‬تهیه خبر از سمینار و انعکاس آن‬ ‫‪‬‬

‫ه‪ .‬تهیه لیست اشتراک کنندگان‬ ‫‪‬‬

‫مسؤول بخش اجرایی( علیرضا موحدی)‬

‫وظایف‬
‫الف‪ .‬دیزاین و اجرای استیچ(دکورسازی) در روز سمینار و سالن‬ ‫‪‬‬

‫ب‪ .‬هماهنگی در روز اجرا‬ ‫‪‬‬

‫ج‪ .‬چاپ بروشور‬ ‫‪‬‬

‫د‪ .‬چاپ نتایج سمینار در قالب کتاب و یک گزارش ویژه‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫کمیته ارزیابی و اجرایی ساختن نتایج سمینار در سطح ملی و بین المللی‬
‫این کمیته متشکل از اعضای کمیته های مشورتی و برگزاری سمینار است‪.‬‬

‫وظایف‬
‫الف‪ :‬ارزیابی کلی سمینار‬ ‫‪‬‬

‫ب ‪ :‬ارزیابی سفارشات و نتایج سمینار‬ ‫‪‬‬

‫‪09‬‬ ‫گزارش دومین سمینار علمی و تخصصی « مهاجرت؛ فرصت ها و چالش ها»‬

‫ج ‪ :‬طرح میکانیزم اجرایی سفارشات سمینار‬ ‫‪‬‬

‫د ‪ :‬هماهنگی با نهادهای ملی و بین المللی جهت فراهم نمودن زمینه تطبیق‬ ‫‪‬‬

‫سفارشات سمینار‬

‫زمان و مکان برگزاری سمینار‬

‫این سمینار در روزهای سهشنبه و چهارشنبه مورخ ‪ 4‬و ‪ 5‬عقرب سال ‪ 0395‬به مدت‬
‫‪ 2‬روز در مرکز رسانههای حکومت‪(،‬صدارت) برگزار گردید‪.‬‬

‫مدعوین سمینار‬
‫‪ )0‬در مجموع ‪ 311‬نفر برای اشتراک در سمینار در نظر گرفته شدهبود که شامل‬
‫دسته بندی ذیل میگردد‪:‬‬
‫کارمندان عالیرتبه ادارات دولتی (‪ 21‬نفر)‬ ‫‪‬‬

‫نمایندگان نهادهای جامعه مدنی ( ‪ 21‬نفر)‬ ‫‪‬‬

‫اعضای کمیسیون عالی امور مهاجرت (‪ 22‬نفر)‬ ‫‪‬‬

‫افراد شاخص سیاسی خارج دولت (‪ 01‬نفر)‬ ‫‪‬‬

‫سفرای کشورهای خارجی (‪ 21‬نفر)‬ ‫‪‬‬

‫نمایندگان نهادهای بین المللی(‪ 31‬نفر)‬ ‫‪‬‬

‫اعضای ولسی جرگه و مشرانو جرگه و کمیسونهای مرتبط (‪ 21‬نفر)‬ ‫‪‬‬

‫کارمندان وزارت امور مهاجرین(‪ 51‬نفر)‬ ‫‪‬‬

‫اساتید و دانشجویان دانشگاه ها (‪ 68‬نفر)‬ ‫‪‬‬

‫نمایندگان رسانهها و خبرنگاران تأثیرگزار صوتی و تصویری داخلی و بین‬ ‫‪‬‬

‫المللی(‪ 41‬نفر)‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪21‬‬

‫برنامه های سمینار‬

‫‪ -5‬برگزاری مسابقه مقاله نویسی‬
‫‪ -5-5‬فراخوان مقاله نویسی‬
‫ریاست تحقیق و معلومات مهاجرین برای غنامندی و دسترسی به اطالعات‬
‫تخصصی و علمی‪ ،‬طرح فراخوان مسابقه مقاله نویسی را آماده و آن را به تیراژ ‪0511‬‬
‫عدد چاپ و برای ‪ 311‬آدرس که شامل ارگانهای دولتی و خصوصی‪ ،‬دانشگاهها‪ ،‬مراکز‬
‫علمی و تحقیقاتی و کتابخانهها و ‪ ...‬میگردد‪ ،‬ارسال نمود‪.‬‬

‫ب‪ :‬مقاالت دریافتی‪:‬‬

‫از میان مقاالتی که به ریاست تحقیق و معلومات مهاجرین ارسال گردیده بود‪21 ،‬‬
‫مقاله واجد شرایط شناخته شدند که شامل عناوین زیر می باشند‪:‬‬

‫عناوین مقاالت دومین سمینار علمی تخصصی مهاجرت؛ چالشها و فرصت ها‬

‫شماره‬
‫نویسنده‬ ‫عنوان مقاله‬

‫غالم یحیی حسینی‬ ‫چالشهای فرهنگی مهاجرت به غرب‪ :‬بررسی بحران هویت دینی‬
‫‪5‬‬
‫زهرا امیری‬ ‫مهاجرت؛ فرصت ها و چالشها‬
‫‪2‬‬
‫غضنفر امیری‬ ‫مهاجرت وسرمایهی انسانی( مهاجرت تحصیل کردهها) و تأثیر آن بر اقتصاد‬
‫‪9‬‬
‫جامعه‬
‫داود ناظری‬ ‫بررسی فرصتها‪ ،‬تهدید ها و راهکارهای مهاجرت در افغانستان‬
‫‪1‬‬
‫عبداهلل حکمت احمدی‬ ‫نقش جنگ در مهاجرت‬
‫‪1‬‬
‫احمد رضایی‬ ‫چالش های مهاجران در مقصد و فرصتهای آن‬
‫‪6‬‬
‫محمد ضیا هاشمی‬ ‫چالشها و فرصتهای مهاجرت در افغانستان‬
‫‪7‬‬
‫‪20‬‬ ‫گزارش دومین سمینار علمی و تخصصی « مهاجرت؛ فرصت ها و چالش ها»‬

‫اسداهلل انوشه وعوضعلی‬ ‫نقش جنگ و تروریزم در افزایش مهاجرت افغانها‬

‫‪8‬‬
‫مهدوی‬
‫زهرا کاظمی‬ ‫تاثیر رسانهها در مهاجرت‬ ‫‪3‬‬
‫شیر حسین جعفری‬ ‫حقوق پناهندگان افغان در ایران‬ ‫‪51‬‬
‫زینت حیدری‬ ‫د کډوالۍ اقتصادی اوتولنیزی پایلی‬ ‫‪55‬‬
‫داود جبار خیل‬ ‫د کډوالۍ اقتصادی فرصتونه پر افغانستان‬ ‫‪52‬‬
‫محمد تقی عبادی‬ ‫عوامل مؤثر بر مهاجرت جوانان‬ ‫‪59‬‬
‫زهرا سعیدی‬ ‫فرصت ها و مزایای مهاجرت‪ ،‬از منظر دین اسالم‬ ‫‪51‬‬
‫احمد رضایی‬ ‫تبعات مهاجرتهای گسترده به قطبهای اقتصادی با تأکید بر باز تابهای‬ ‫‪51‬‬
‫کالبدی‬
‫احمد رضایی‬ ‫تغییرات کاربری اراضی و ارتباط آن با تحوالت جمعیتی با تأکید ویژه بر‬ ‫‪56‬‬
‫مهاجرت‬
‫زهرا خاوری‬ ‫نقش مهاجرین در تقویت اقتصادی کشور‬ ‫‪57‬‬
‫محمد اندیشمند‬ ‫بررسی تأثیر خروج زودهنگام نیروهای بینالمللی از افغانستان و عدم امنیت در‬ ‫‪58‬‬
‫مهاجرت افغانها‬
‫لطف الرحمن مجاهد‬ ‫واقعیتهای زندگی یک مهاجر‬ ‫‪53‬‬
‫صغری آخوندزاده‬ ‫مهاجرت و چالشها‬ ‫‪21‬‬

‫ج‪ -‬داوری مقاالت‬

‫ریاست تحقیق برای بررسی و تشخیص مقاالت برتر کمیته داوری مقاالت را پیشنهاد‬
‫و اسامی ذیل برای این منظور تعیین گردیدند‪:‬‬

‫‪ .0‬محترم محمد عالم احمدزاده‪ :‬استاد دانشگاه و مشاور ارتقای ظرفیت در وزرات‬
‫امور مهاجرین‪.‬‬

‫‪ .2‬محترم عبدالهادی روان‪ :‬استاد دانشگاه‬

 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪22‬‬

‫‪ .3‬محترم شرف الدین شرفیار‪ :‬استاد دانشگاه‬

‫برای این که در ارزیابی مقاالت سهولت و دقت بیشتری فراهم گردد؛ فرم ارزیابی‬
‫مقاالت با همکاری مشاور ارتقای ظرفیت تهیه و تنظیم گردید‪.‬‬

‫د‪ -‬معرفی مقاالت برتر‬

‫مقاالت دریافتی برای هیأت داوران ارسال و عناوین زیر به عنوان مقاالت برتر‬
‫انتخاب شدند‪:‬‬

‫شماره‬
‫نویسنده‬ ‫عنوان مقاله‬

‫محمد تقی عبادی‬ ‫عوامل مؤثر بر مهاجرت جوانان‬ ‫‪5‬‬

‫دکتر غالم یحیی حسینی‬ ‫چالشهای فرهنگی مهاجرت به غرب‪ :‬بررسی بحران هویت دینی‬ ‫‪2‬‬
‫داوود ناظری‬ ‫بررسی فرصتها‪ ،‬تهدیدها و راهکارهای مهاجرت در افغانستان‬ ‫‪9‬‬
‫زینت حیدری‬ ‫د کډوالۍ اقتصادي فرصتونه پر افغانستان‬ ‫‪1‬‬
‫احمد رضایی‬ ‫چالش های مهاجران در مقصد و فرصتهای آن‬ ‫‪1‬‬
‫عبداهلل حکمت احمدی‬ ‫نقش جنگ در مهاجرت‬ ‫‪6‬‬

‫در پالن برگزاری مسابقه مقاله نویسی تنها برای ‪ 3‬نفر حائز رتبه اول تا سوم جوائزی‬
‫در نظر گرفته شده بود ولی برای نفر چهارم که خانم زینت حیدری هستند نیز برای‬
‫اینکه خانمها بیشتر به انجام کارهای علمی تشویق شوند‪ ،‬جایزه مدنظر گرفتهشد‪ .‬برای‬
‫افرادی که رتبه پنجم و ششم را کسب کرده اند بدلیل اینکه فاصله امتیازی آنان با نفرات‬
‫قبلی بسیار کم بود‪ ،‬تصدیقنامه در نظر گرفته شد‪.‬‬
‫‪23‬‬ ‫گزارش دومین سمینار علمی و تخصصی « مهاجرت؛ فرصت ها و چالش ها»‬

‫‪ -0‬برگزاری سمینار‬
‫‪ -0-5‬بخش افتتاحیه‬
‫در مراسم افتتاحیه محترم وزیر امور مهاجرین و عودت کنندگان با خوشامدگویی به‬
‫حاضرین در سمینار مهاجرت را یک پدیدهی مهم و تأثیر گذار در تحوالت کشور‬
‫خواند و با اشاره به چالش های این پدیده برای فرد مهاجر و کشور‪ ،‬رسیدگی به‬
‫وضعیت مهاجرین و عودت کنندگان را از اولویتهای ملی و سیاست دولت افغانستان‬
‫دانست‪ .‬عالمی بلخی در مورد هدف برگزاری سمینار گفت که ما امیدواریم این سمینار‬
‫راهکار و رهنمودی برای وزارت امورمهاجرین شود تا این مجموعه بتواند از چالش‪-‬‬
‫های مهاجرت به عنوان یک فرصت استفاده نماید‪.‬‬

‫وی همچنین به بیش از ‪ 7‬میلیون مهاجر افغان در بیرون از کشور اشاره نموده افزود‪،‬‬
‫عودت مهاجرین امسال به طور قابل توجهی افزایش یافته است به طوریکه از اول سال‬
‫جاری تاکنون ‪ 611‬هزار نفر داوطلبانه از ایران‪ ،‬پاکستان و کشورهای اروپایی به کشور‬
‫برگشت نمودهاند‪ .‬با فرارسیدن فصل سرما این عودت کنندگان باید مورد حمایت قرار‪-‬‬
‫گیرند تا در سال اول برگشت شان به کشور‪ ،‬با مشکلی مواجه نشوند‪.‬‬

‫عالوه بر این در سال جاری بیش از یک میلیون نفر در داخل کشور بیجا شدهاند‪ .‬و‬
‫برای جلوگیری از بروز فاجعهی انسانی میبایست نیازهای اولیهی آنان‪ ،‬مانند خوراک و‬
‫پوشاک برطرف گردد‪ .‬به گفته ی آقای بلخی هرچند افزایش مهاجرتها در افغانستان‬
‫چالشهای زیادی را درعرصههای مختلف سیاسی‪ ،‬اجتماعی و اقتصادی بوجود آورده‬
‫است‪ ،‬اما مهاجرت در بسیاری از کشورها یک پدیده ی اثر گذار بوده و سبب رشد و‬
‫توسعه شده است‪.‬‬

‫به عقیدهی این مقام مسؤول‪ ،‬مهاجرین درحقیقت سرمایههایی هستند که با اندوخته‪-‬‬
‫های علمی و تجربههای الزم‪ ،‬زمینه رشد و توسعه را در کشور خود فراهم میکنند‪ .‬او‪،‬‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪24‬‬

‫با بیان اینکه امروز در افغانستان نه تنها خانوادهها بلکه مغزهای متفکر و اثرگذار در‬
‫شکوفایی مملکت‪ ،‬از کشور فرار میکند افزود‪ :‬این چالش زمانی به فرصت تبدیل می‪-‬‬
‫شود که دولت تماس مستقیم با مهاجرین داشته و از اندوختههای علمی شان برای‬
‫کشور استفاده کند‪.‬‬

‫در ادامه محترم انجینیر محمدخان معاون اول ریاست اجرائیه با تأکید بر اینکه در‬
‫سمینار دو روزه باید عوامل اصلی مهاجرتها بررسی شود از علما و متخصصین مهاجرت‬
‫خواست که به ریشه های اصلی مهاجرت توجه نمایند و با تحلیل آن از مهاجرتهای‬
‫غیر قانونی جلوگیری نمود‪ .‬مهاجرتها زمانی به پایان میرسد که به عوامل و ریشههای‬
‫اصلی آن بپردازیم‪ .‬معاون اول ریاست اجرائیه افزود‪ :‬بررسیهای علمی و تخصصی‬
‫مهاجرت می تواند راه بیرون رفت از چالشها را هموار ساخته و فرصتها را بوجود‬
‫بیاورد‪ ،‬همچنین وی افزود ناامنیها‪ ،‬نبود امکانات ابتدایی زندگی‪ ،‬بیشترافغانها را مجبور‬
‫به مهاجرت کرده و بازگشت مهاجرین به افغانستان بایدعزت مندانه صورت گرفته و‬
‫باید اصل دواطلبانه رعایت شود‪.‬‬

‫معاون اول ریاست اجرائیه افزود دولت وظیفه دارد تا دست ظالمان و تجاوزگران را‬
‫از کشور کوتاه کند تا حس وطن دوستی مردم زنده و از مهاجرتهای اجباری دست‬
‫بردارند‪ .‬فضل الهادی مسلم یار؛ رئیس مجلس سنای افغانستان‪ ،‬گفت داعش و گروههای‬
‫تروریستی علت اصلی مهاجرت افغانها به کشورهای بیرونی است‪ .‬جلوگیری از‬
‫مهاجرتهای غیر قانونی جوانان با کمکهای مادی نه‪ ،‬بلکه با انگیزه های فکری میسر می‬
‫شود‪.‬‬

‫از سویی هم استاد «حاجی محمد محقق» معاون دوم ریاست اجرایی گفت‪ :‬از منظر‬
‫دین اسالم‪ ،‬به مهاجرتهای اختیاری تأکید شده است و آیات و روایات زیادی در این‬
‫‪25‬‬ ‫گزارش دومین سمینار علمی و تخصصی « مهاجرت؛ فرصت ها و چالش ها»‬

‫زمینه وجود دارد که مؤمنین را به هجرت و دوری از وطن تشویق کردهاست‪.‬‬

‫آقای محقق در این زمینه به حدیثی از حضرت امام علی(ع) اشاره کرده و گفت‪ :‬آن‬
‫حضرت پنج فایده را در مهاجرتهای اختیاری‪ ،‬بیان میکند‪ :‬مهاجرت غم انسان را بر‬
‫طرف میکند‪ ،‬کسب معیشت کرده و فایده به دست می آورد‪ ،‬علم میآموزد‪ ،‬هم صحبتی‬
‫نیکان را دارد وهمچنین تجربه جهانی کسب میکند‪.‬‬

‫به گفته محقق امروزه متأسفانه مهاجرت به یک پدیدهی تلخی در جهان‪ ،‬تبدیل شده‬
‫است و افغانستان طی چهار دهه با سیلی از مهاجرتهای اجباری رو به رو بوده است‬
‫که باعث نگرانی مردم گردیده است‪.‬‬

‫به گفته آقای محقق‪ ،‬بیش از پنج میلیون مهاجر افغان تنها در ایران و پاکستان است‬
‫که اگر قرارباشد آنان به وطن بازگردند باید زمینه برگشت شان فراهم شود و در این‬
‫میان تنها چیزی که ما اختیار آن را داریم این است که این چالش را به فرصت تبدیل‬
‫کنیم و از مهاجرین برای آبادی وطن و رشد و توسعه اقتصادی استفاده کنیم‪.‬‬

‫همچنان مایا امراتونگا‪ ،‬رئیس کمیشنری سازمان ملل در امور پناهندگان گفت ‪65‬‬
‫درصد از مهاجرانی که بازگشت کردند در ‪ 5‬والیت اسکان داده شده اند که ‪ 4‬والیت آن‬
‫در فصل سرما با مشکالت زیادی مواجه است‪.‬‬

‫او تأکید کرد که دولت افغانستان بیشتر از گذشته نیازمند کمکهای جامعه جهانی‬
‫است زیرا برای جلوگیری از مهاجرت‪ ،‬کشورهای کمک کننده باید بیشتر به افغانستان‬
‫توجه کنند‪.‬‬

‫از سویی هم لورنس هارد‪ ،‬رئیس سازمان بین المللی مهاجرت در این مراسم گفت‬
‫که پدیدهی مهاجرت یک معضل جدی در جهان است واز هر ‪ 7‬نفر در جهان یک نفر‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪26‬‬

‫مهاجر میباشد‪ .‬وی از مجبوریت های زندگی امروزی مانند فقر و شرایط اقتصادی و‬
‫انقالب ارتباطات و اطالعاتی یاد آور شده افزود‪ :‬امروزه حکومتها باید به دنبال‬
‫راهکاری برای حل این معضل باشند‪ .‬معضلی که عالوه بر بوجود آوردن چالش های‬
‫بسیار‪ ،‬فرصت های بیشماری را نیز در خود دارد‪ .‬لورنس هارد همچنین به فعالیتهای‬
‫سازمان بین المللی مهاجرت در راستای مدیریت مهاجرین مانند هماهنگی با حکومتها‬
‫در جلوگیری از قاچاق انسانها‪ ،‬ارتقای ظرفیتها و کاهش آسیب پذیری عودت کنندگان‬
‫در همکاری با حکومتها اشاره نمود‪.‬‬

‫همچنین در بخشی از این مراسم پیام محترم داکتر «عبداهلل عبداهلل» رئیس اجرایی‬
‫حکومت وحدت ملی نیز قرائت شد‪.‬‬

‫آقای عبداهلل در پیام خود یاد آور شده است که مهاجرت هرچند پدیدهی چالش بر‬
‫انگیز است‪ ،‬اما پیامدهای خوبی نیز به همراه دارد‪ ،‬زیرا درطول تاریخ این مهاجرت بوده‬
‫که ملتها را ساخته است‪ .‬وی همچنین به این نکته اشاره نمود که نفس حرکت و سیر‬
‫و سیاحت در زمین از نظر قرآن کریم تأیید شده است و همواره سبب تحول و رشد در‬
‫جامعه بشری بوده است‪.‬‬

‫داکترعبداهلل تأکید کرد یکی از پیامدهای منفی مهاجرت درافغانستان این بوده است‬
‫که طی سالهای متمادی نسلهای جدیدی درکشورهای خارجی بوجود آمدهاند که از‬
‫واقعیتهای کشور خود بیخبر هستند‪ ،‬اما پیامد مثبت آن کسب علم و دانش و به‬
‫کارگیری آن برای آبادی کشور است که از آن میتوان به یک فرصت تعبیر کرد همچنان‬
‫در پیام دکتر عبداهلل آمده است که وجود مهاجرین افغان در کشورهای میزبان ضمن‬
‫اینکه یک سرمایه قوی معنوی برای افغانستان میباشد یک مسؤولیت تاریخی را برای‬
‫حکومت ما بوجود آورده است‪.‬‬
‫‪27‬‬ ‫گزارش دومین سمینار علمی و تخصصی « مهاجرت؛ فرصت ها و چالش ها»‬

‫پنل ها‬
‫پس از مراسم افتتاحیه‪ ،‬موضوعات تخصصی که برای سمینار در نظر گرفته شده‪ ،‬در‬
‫چهار پنل و در دو روز به بحث و تبادل نظر گرفته شد‪:‬‬

‫روز اول‬
‫پنل اول‪ :‬چالش ها و فرصت های فرهنگی‪ -‬اجتماعی مهاجرت‪ /‬راهکارها‬
‫مژگان مصطفوی‪ ،‬معین نشراتی‪ ،‬وزارت اطالعات وفرهنگ‪ :‬بررسی نقش‬ ‫‪‬‬

‫خانواده و رسانه بر مهاجرت؛‬

‫دکتر امان اهلل فصیحی‪ ،‬مشاور معاونت دوم ریاست جمهوری‪ :‬شیوههای حفظ و‬ ‫‪‬‬

‫تقویت هویت ملی مهاجرین؛‬

‫دکتر امید افغان‪ ،‬استاد پوهنتون تعلیم و تربیه استاد شهید ربانی‪ :‬بررسی نقش‬ ‫‪‬‬

‫خانواده و رسانه بر مهاجرت؛‬

‫صدیق اهلل توحیدی‪ ،‬نمایندهی نی‪ :‬بررسی نقش خانواده و رسانه بر مهاجرت؛‬ ‫‪‬‬

‫دکتر سید مهدی موسوی‪ ،‬نمایندهی دفتر تحقیق و ارزیابی افغانستان‪ :‬شیوههای‬ ‫‪‬‬

‫حفظ و تقویت هویتملی مهاجرین‪.‬‬

‫پنل دوم‪ :‬چالشها و فرصتهای سیاسی ‪ -‬امنیتی مهاجرت‪ /‬راهکارها‬

‫داکتر محمد اسحاق ذاکری‪ ،‬استاد دانشگاه‪ :‬نقش جنگ و تروریزم در افزایش‬ ‫‪‬‬

‫مهاجرت‬
‫عبدالغفور لیوال‪ ،‬معین مسلکی وزارت امور سرحدات و قبایل‪ :‬نقش جنگ و‬ ‫‪‬‬

‫تروریزم در افزایش مهاجرت‬

‫حمیرا ثاقب‪ ،‬نمایندهی جامعه مدنی‪ :‬نقش جنگ و تروریزم در افزایش‬ ‫‪‬‬

‫مهاجرت‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪28‬‬

‫داکتر سید محمد عالمی‪ ،‬استاد دانشگاه‪ :‬رابطه افراطیت و مهاجرت‬ ‫‪‬‬

‫علی امیری‪ ،‬استاد دانشگاه‪ :‬رابطه افراطیت و مهاجرت‬ ‫‪‬‬

‫محمد قاسم همت‪ ،‬کارمند وزارت خارجه‪ :‬بررسی وضعیت فعلی مهاجرت و‬ ‫‪‬‬

‫پناهجویی افغانها در سایر کشورها‬

‫روز دوم‬
‫پنل اول‪ :‬چالشها و فرصتهای اقتصادی مهاجرت‪ /‬راهکارها‬
‫استاد سید مسعود‪ ،‬استاد دانشگاه و تحلیلگر مسایل اقتصادی‪ :‬نقش مهاجرین در‬ ‫‪‬‬

‫تقویت اقتصادی کشور؛‬

‫استاد نجیب اهلل ارشد‪ ،‬استاد دانشگاه‪ :‬نقش مهاجرین در تقویت اقتصادی‬ ‫‪‬‬

‫کشور؛‬
‫دکتر مهری رضایی‪ ،‬پژوهشگر‪ :‬نقش شبکه های قاچاق در افزایش مهاجرت‬ ‫‪‬‬

‫جوانان؛‬
‫دکتر عوض علی سعادت‪ ،‬مشاور علمی ریاست جمهوری‪ :‬مهاجرت و سرمایه‬ ‫‪‬‬

‫انسانی(مهاجرین متخصص – فرار مغزها)‪.‬‬

‫پنل دوم‪ :‬چالشها و فرصتهای عودت و استقرار پایدار عودت کنندگان در کشور‪ /‬راهکارها‬
‫دکتر محمد امین رشادت‪ ،‬استاد دانشگاه‪ :‬بایدهای ادغام فرهنگی عودت‬ ‫‪‬‬

‫کنندگان؛‬
‫سید مظفر حسینی‪ ،‬مشاور وزارت امور مهاجرین و عودت کنندگان‪ :‬پالیسیهای‬ ‫‪‬‬

‫کالن دولت در راستای عودت مهاجرین؛‬

‫لیزا ‪ ،‬محقق‬ ‫‪‬‬
‫‪29‬‬ ‫گزارش دومین سمینار علمی و تخصصی « مهاجرت؛ فرصت ها و چالش ها»‬

‫مژگان مصطفوی‪ :‬معین نشراتی وزارت اطالعات و فرهنگ‬

‫موضوع‪ :‬بررسی نقش رسانه بر مهاجرت‬
‫ایشان در سخنرانی خود با بیان این که رسانهها می توانند نقش بسیار مؤثری بر‬
‫مهاجرت افغانها داشته باشند‪ ،‬تأکید کردند که باید برای رسانهها برنامه ریزی کنیم و‬
‫بسیار خوب است تا ما طرحهایی برای رسانههای داخلی خود داشتهباشیم و دنیای‬
‫خیالیای که جوانان از کشورهای دیگر برای خود ساختهاند‪ ،‬را برایشان واضح بسازیم‪.‬‬
‫البته برای این کار نیز نیاز است تا مرحله به مرحله پیش برویم‪ .‬بحث دیگری که من‬
‫باید به آن اشاره نمایم‪ ،‬نقش خانواده بر مهاجرت جوانان است‪ .‬خانوادهها در کاهش و‬
‫یا هم افزایش مهاجرتها نقش بسیار مهمی دارند‪.‬‬

‫پیشنهادات‬
‫خانم مصطفوی بر ایجاد یک طرح مشترک در زمینه مهاجرت‪ ،‬میان وزرات‬
‫امورمهاجرین و عودتکنندگان و سکتور رسانه(وزرات اطالعات و فرهنگ) از طریق‬
‫برنامه ریزی و طرح پالیسیهای منظم برای کاهش مهاجرت های غیر قانونی در‬
‫افغانستان تأکید داشتند و گفتند که باید تالش کنیم تا حداقل بتوانیم یک تصویر واقعی‬
‫ازدنیای خیالی(کشورهای دیگر) برای جوانان ارائه کنیم که نقش رسانه بسیار مهم و‬
‫حیاتی در این زمینه میباشد‪.‬‬

‫داکتر امید افغان‪ :‬استاد دانشگاه‬

‫موضوع‪ :‬بررسی نقش خانواده بر مهاجرت‬
‫ایشان گفتند پیش از این که مهاجرت را مطالعه نماییم بهتر است روی انگیزه های‬
‫مهاجرت مطالعات وسیعی صورت بگیرد‪ .‬از طرف دیگر به نظر نمیرسد که ما بتوانیم‬
‫مهاجرت را مهار کنیم‪ .‬نکته بسیار مهم‪ ،‬این است که بحران در مهاجرت نه‪ ،‬بلکه در‬
‫مدیریت مهاجرت وجود دارد و لذا بهتر است روی این نکته تمرکز بیشتری شود‪.‬‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪31‬‬

‫پدیدهی مهاجرت از نگاه جامعه شناختی مانند خانواده؛ یک پدیدهی اجتماعی است و‬
‫من نیز با رویکرد جامعه شناختی مختصراً به چند نکته اشاره میکنم؛ خانواده هم نقش‬
‫تسهیل کننده در مهاجرت دارد و هم میتواند که نقش منعکننده را داشته باشد یعنی هر‬
‫دو حالت را میتواند داشته باشد‪ .‬پیشنهاد من برای وزارت امور مهاجرین و عودت‬
‫کنندگان این است که از یک طرف مطالعات وتحقیقات علمی وسیعی در زمینه باید راه‬
‫اندازی شود و از جانب دیگر برگزاری سمینارهایی مانند سمینار فعلی میتواند در‬
‫تبادل دیدگاههای متخصصین حوزه مهاجرت مؤثر و مفید باشد‪.‬‬

‫دومین عامل بسیار تاثیر گذار بر مهاجرت نقش فرد در خانواده و جامعه است‪ ،‬یعنی‬
‫عدم مؤثریت حضور خانواده در جامعه‪ .‬عامل مهم دیگر نیز نظارت و کنترل لجام‬
‫گسیخته از جانب دولت میباشد که فرد را مجبور مینماید تا برای فرار و از بین بردن‬
‫این عوامل‪ ،‬مجبوراً مهاجرت کند‪.‬‬

‫پیشنهادات‬
‫راه اندازی برنامههای مطالعاتی دقیق روی قضایای مهاجرین و بررسی دقیق‬ ‫‪‬‬

‫دوسیه آنها برای روشن شدن علت مهاجرت‪.‬‬

‫راه اندازی برنامه آگاهی دهی در زمینه تقویت هویت ملی برای مهاجرین در‬ ‫‪‬‬

‫کشورهای میزبان‪.‬‬

‫دکتر امان اهلل فصیحی ‪ :‬مشاور معاون دوم ریاست جمهوری‬

‫موضوع‪ :‬راههای حفظ و تقویت هویت ملی مهاجرین و پناهندگان افغان‬
‫چه طور میتوانیم هویت ملی شهروندانی که از کشور خارج شدهاند را تقویت کنیم؟‬
‫‪30‬‬ ‫گزارش دومین سمینار علمی و تخصصی « مهاجرت؛ فرصت ها و چالش ها»‬

‫به نظر من اولین عاملی که بسیار نقش بنیادی و اساسی در شکل دادن هویت‬
‫مهاجرین دارد‪ ،‬این است که ما باید در داخل کشور خود یک هویت ملی را ایجاد کنیم‪.‬‬
‫بعد برویم به دنبال کسانی که مهاجرت کردند‪.‬‬

‫دومین کاری که باید صورت بگیرد‪ ،‬باال بردن اقتدار ملی است‪ .‬واقعیت است تا‬
‫زمانی که اقتدار ملی ما تقویت نشود و ما اقتدار ملی مسلطی نداشته باشیم نمیتوانیم‬
‫هویت شهروندان خود را در کشورهای دیگر تقویت کنیم‪.‬‬

‫پیشنهادات‬
‫تقویت خانوادهها‪ :‬به صورت مشخص اگر بخواهیم کارهای ویژهای در‬ ‫‪‬‬

‫خصوص مهاجرینی که در کشورهای دیگر هست‪ ،‬انجام دهیم به نظر من‬

‫یکی از این کارها تقویت خانوادهها است‪ .‬داشتن کانونهای فرهنگی در‬
‫نمایندگی های افغانستان در کشورهایی که ما مهاجر داریم نیز بسیار مهم‬
‫است‪.‬‬
‫ایجاد مراکز آموزشی با توجه به فرهنگ افغانستان‪ :‬پیشنهاد ما این است در‬ ‫‪‬‬

‫کشورهایی مثل ایران وپاکستان و دیگر کشورها اقدامی صورت بگیرد‪ ،‬که‬
‫خود مهاجرین مکانی را برای فرزندان مهاجر داشته باشند تا با همین نصاب‪-‬‬
‫های تعلیمی کشور خودمان درس بخوانند مثل لبنانیها و دیگر کشورهای‬
‫مهاجر فرست که این کار را در کشورهای دیگر انجام دادند‪.‬‬
‫ایجاد مراکز فرهنگی‪ :‬اگر امکانش باشد که ما مراکز فرهنگی مشخصی غیر از‬ ‫‪‬‬

‫اتشهی فرهنگی مثل خانههای فرهنگی دراین کشورها داشته باشیم‪ .‬که‬
‫کارهای فرهنگی برای مهاجرین انجام بدهند‪ .‬داشتن نشرات ویژه برای‬
‫مهاجرین در کشورهای مختلف و برگزاری جشنوارههای ساالنه نیز بسیار‬
‫مؤثر میباشد‪.‬‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪32‬‬

‫عبدالغفار لیوال‪ :‬معین مسلکی وزارت امور سرحدات و قبایل‬

‫موضوع‪ :‬نقش جنگ و تروریزم در افزایش مهاجرت‬
‫ما نه تعریف بسیار مشخص از جنگ و نه تعریف بسیار مشخص و واضحی از‬
‫تروریزم داریم‪ .‬حتی تعریف مشخصی از پدیدهی مهاجرت هم نداریم‪ .‬هنوز معتقد‬
‫نیستیم که مهاجرت پدیدهی شوم است یا پدیدهی خوب؟! به این لحاظ رسیدن به یک‬
‫نتیجه مشخص و قابل قبول برای همه‪ ،‬اندکی مشکل به نظر می رسد‪ .‬اما از لحاظ علمی‬
‫یکی از دالیل عمدهی تمام مهاجرتها درکنار مسائل اقلیمی‪ ،‬اقتصادی مسائلی که با‬
‫بحث دیازپورا یا همان مهاجرتهای کتلوی و ملی منجر میشود‪ ،‬جنگ بودهاست و‬
‫میراث جنگ باعث استمرار و تداوم مهاجرت شدهاست‪ .‬به خاطر اینکه جنگ زمینهها و‬
‫شرایط زندگی انسانی را فلج ساخته و از بین بردهاست‪ ،‬مردم برای دسترسی به کار و‬
‫منابع اقتصادی به مهاجرت های اقتصادی روی آورده ند‪ .‬به همین دلیل جنگ و‬
‫تروریزم از عوامل اصلی مهاجرت است‪.‬‬

‫به نظر من در سال های اخیر‪ ،‬مهاجرت و جنگ یک نوع رابطهی تخممرغ و مرغ‬
‫پیدا کرده است‪ .‬به این معنا که از پدیده ی مهاجرت به خاطر تداوم جنگ استفاده می‪-‬‬
‫شود و از جنگ به خاطر تداوم مهاجرت‪ .‬یعنی یکی عامل و معلول یکی دیگر هست‪.‬‬
‫این جنگ را ما چگونه تعریف می کنیم؟ ببینید ! همین جنگی که ما با آن درگیر هستیم‬
‫آیا جهاد است؟ آیا این جنگ علیه تروریزم است؟ آیا این یک جنگ نیابتی است؟‬
‫اینها نام هایی است که شما حتماً شنیدهاید؛ جنگ همسایهها در داخل افغانستان‬
‫است؟ جنگ قدرت های بزرگ در داخل افغانستان است؟ یک جنگ قومی است؟ آیا‬
‫این جنگ بین ارزشهای روستا و ارزش های شهری است؟ باالخره جنگ افغانستان‬
‫شامل کدام نوع جنگ است؟ شاید هم تمام انواعی که گفته شد‪ ،‬شامل جنگ‬
‫افغانستان باشد‪.‬‬
‫‪33‬‬ ‫گزارش دومین سمینار علمی و تخصصی « مهاجرت؛ فرصت ها و چالش ها»‬

‫برخی از گروههای درگیر در جنگ افغانستان به خاطر تأمین منافع قدرتهای بزرگ‪،‬‬
‫به اجاره گرفته شدهاند‪ .‬از مسألهی هویت و عقیده به حیث عوامل ایجاد عقده استفاده‬
‫کرده و صفوف طوالنی از افغانها را علیه یکدیگر قرار داده اند‪ .‬به همین خاطر‬
‫مهاجرت مساعد ترین زمینه برای تداوم این چنین جنگها بودهاست‪ .‬بنابراین من فکر‬
‫می کنم که پتانسیل اصلی جنگ عقیده است و از این عقیده‪ ،‬همسایهها خوب استفاده‬
‫میکنند و شاید هم آنهایی که در سطح بزرگ سرمایه گذاری میکنند در اینجا آنها هم‬
‫می خواهند راهکارهای بسیار پیچیده و مغلقی را به خاطر ایجاد عقده براساس عقیده‬
‫دوام بدهند‪ ،‬تا جنگ به هر صورتش دوام داشته باشد‪.‬‬

‫پیشنهادات‬
‫رسیدن به یک تعریف مشخص از جنگ‪ :‬ما باید تعریف مشخصی از جنگ و‬ ‫‪‬‬

‫طرفهای درگیر در آن داشته باشیم تا دوست و دشمن خود را براحتی‬

‫بشناسیم و برای آن برنامهریزی نماییم‪.‬‬
‫ایجاد یک جاذبه داخلی برای مهاجرین‪ :‬وقتی مخالفین شما جاذبه هایی را‬ ‫‪‬‬

‫ایجاد میکنند تا مردم از جغرافیایی به نام افغانستان بیرون شوند شما نیز باید‬
‫در داخل این جاذبه را ایجاد کنید و آن را چند برابر بسازید تا بتوانید آن‬
‫بخشی از مردم خود را که در حال فرار است دوباره جذب کنید‪.‬‬
‫ایجاد یک دورهی گذار‪ :‬به خاطر ایجاد جاذبه ها در داخل‪ ،‬باید در قدم نخست‬ ‫‪‬‬

‫یک ثبات نسبی در کشور برقرار شود‪ .‬با استفاده از این فضا وثبات نسبی که‬
‫بوجود آمده‪ ،‬نظامی را پایه گذاری کنیم که یک جامعهی بشری به آن نیاز‬
‫دارد‪ .‬یعنی ابتدا باید از جنگ یک تعریف مشخص داشتهباشیم و جنگ را‬
‫فیصله کنیم و همچنین برگرداندن مهاجرین‪ ،‬یکی از الویت های همین دورهی‬
‫گزار است‪ .‬ما به یک دورهی ثبات‪ ،‬شاید یک ثبات ده ساله که در آنجا نظام‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪34‬‬

‫بصورت واقعی آن داشته باشیم‪ .‬اولویت دادن به زنده ماندن به حیث یک‬
‫ملت و بعد از آن پرداختن به تمام ارزشهایی که فعالً با آن درگیر هستیم‪،‬‬
‫مهمترین مسأله است‪ .‬برگرداندن مهاجرین‪ ،‬که به هر صورت سنگر همسایه‬
‫ها علیه افغانستان را خالی میکند‪ ،‬هم یک اولویت ملی میباشد‪.‬‬

‫علی امیری ‪ :‬استاد دانشگاه‬

‫موضوع‪ :‬رابطهی افراطیت و مهاجرت‬
‫در این بحث کوشش میکنم که نسبت افراطیت و مهاجرت را کمی بازکنم‪ .‬افراطیت‬
‫پدیدهای است با ویژهگیهای خاص‪ ،‬که مهاجرت را از روند طبیعی خارج کرده است‪ .‬اما‬
‫چطور میشود که پدیدهیی که همیشه بشر با آن آشنا است و همزاد بشر است‪ ،‬به یک‬
‫معضل بشری تبدیل میشود؟! عوامل مختلف در کار است‪ .‬به نظر من یکی از عواملی‬
‫که پدیدهی مهاجرت را از یک پدیدهی تاریخی‪ -‬اجتماعی‪ ،‬حتی فرهنگی‪ -‬تمدنی‪،‬‬
‫خارج و به یک معضل بشری تبدیل میکند‪ ،‬افراطیت است‪ .‬افراطیت سه ویژگی‬
‫مشخص دارد و چون این سه ویژگی در جامعهی ما هم در سطوح مختلف در دولت‪،‬‬
‫بیرون از دولت در اپوزیسیون و در همه جا وجود دارد‪ .‬در نتیجه ما با مهاجرت به مثابه‬
‫یک پدیدهی بشری و به حیث یک معضل بشری مواجه هستیم‪ .‬سه ویژگی که افراطیت‬
‫دارد‪ :‬ویژگی اول‪ :‬خشونت و توسل به خشونت‪ ،‬ویژگی دوم‪ :‬نفرت و ویژگی سوم‪ :‬نا‬
‫عقالنیت است‪.‬‬

‫بنابراین افراطیت پدیدهای است که امروز کم و بیش در سطوح مختلف جامعهی ما‬
‫از دولت تا جامعه و تا گروههای تروریستی که با دولت جنگ میکنند‪ ،‬وجود دارد‪.‬‬
‫وقتی که افراطیت با این سه ویژگی به طور مشخص در جامعه وجود دارد‪ .‬ناگزیر‬
‫زندگی برای انسانها تنگ میشود و انسانهایی که زندگی میکنند‪ ،‬بیشتر به پرخاش و‬
‫‪35‬‬ ‫گزارش دومین سمینار علمی و تخصصی « مهاجرت؛ فرصت ها و چالش ها»‬

‫خشونت روی می آورند و خشونت حتی به یک ابزار دفاعی در جامعه بدل میشود‪ .‬لذا‬
‫طبیعی است که همه امکان خشونت ورزی وامکان ورود به مسابقهی تنازع برای بقا را‬
‫ندارند و در نتیجه خواه و ناخواه مهاجرت ادامه پیدا میکند‪.‬‬

‫پیشنهادات‬
‫مبارزه با افراطیت در جامعه و زدودن اثرات آن‪ :‬اگر ما بتوانیم که امکانات ملی‬ ‫‪‬‬

‫را برای زدودن آنها بسیج کنیم و گفتمان جدیدی را خلقکنیم که به جای‬
‫نفرت‪ ،‬دوستی و محبت پراکنده بسازد و به جای خشونت‪ ،‬از مهربانی‬
‫ومالیمت استفاده شود و به جای ناعقالنیت‪ ،‬گفتگو و تفاهم بیاید‪ ،‬ما می‪-‬‬
‫توانیم به بخش زیادی از زمینهها ی مهاجرت در داخل که حالت تراژدیک به‬
‫خود گرفته است‪ ،‬پایان دهیم‪.‬‬
‫نهادهای پالیسی ساز مانند وزارت حج و اوقاف‪ ،‬وزارت اطالعات و فرهنگ و‬ ‫‪‬‬

‫وزارت تحصیالت عالی کوشش بکنند که رویکرد و پالیسی جدیدی را نسبت‬

‫به افراطیت و عوامل مهاجرت اتخاذ نمایند‪.‬‬

‫حمیرا ثاقب ‪ :‬نمایندهی جامعهی مدنی‬

‫موضوع‪ :‬نقش جنگ و تروریزم در افزایش مهاجرت‬
‫جنگ رویدادی است که صرف نظر از علل شروع آن می توان گفت؛ پیامدها و تبعات‬
‫تقریباً مشابهی برای جوامع‪ ،‬به همراه دارد‪ .‬یکی از این پیامدها مهاجرت میباشد‪ .‬که البته‬
‫افغانستان نیز از این قاعده مستثنی نبوده و همواره با این مسأله دست به گریبان بودهاست‪.‬‬
‫آن چه که امروزه حائز اهمیت است‪ ،‬بحث جنسیت و حقوق پایمال شدهی زنان در بستر‬
‫جنگ و پیامدهای آن است‪ .‬بر اساس گزارشهای منتشر شده‪ ،‬در جریان جنگهای صورت‬
‫گرفته در سرتا سر دنیا‪ ،‬هزاران تن از زنان مورد تجاوز و آزار و اذیت قرار گرفتهاند‪ .‬از آن‬
‫جمله میتوان به ‪ 41111‬هزار مورد تجاوز به عنف در جنگ بوسنی و هرزگوئین اشاره‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪36‬‬

‫کرد‪ .‬همچنین ‪ 23211‬تا ‪ 45411‬نفر از زنان البانی‪ ،‬بین اگوست ‪ 0998‬تا اگوست‬
‫‪0999‬در اوج جنگ صربستان مورد آزار جنسی قرار گرفتهاند‪.‬امروزه نیز ما با داعش‪ ،‬بوکو‬
‫حرام و دیگر گروههای تروریستی مواجه هستیم که به ربودن زنان و دختران مبادرت‬
‫نموده و به منظور جهادالنکاح و بردهگی جنسی‪ ،‬آنها را خرید و فروش میکنند‪ .‬در‬
‫افغانستان هم در دورههای مختلف‪ ،‬حقوق زنان به اشکال گوناگون نادیده گرفته شده‪-‬‬
‫است‪ .‬در دوران طالبان که زنان کامالً از جغرافیای افغانستان به معنای واقعی حذف شده‬
‫بودند‪ .‬تا به امروز هیچ نوع آماری ازآزار و اذیت هایی که زنان در دوران جنگ دیدهاند‪،‬‬
‫نه در دوران طالبان و نه در دوران جنگ های داخلی در افغانستان نداریم‪.‬‬

‫در نیم قرن گذشته زنان بسیاری با انگیز ههای متفاوت از زنان افغانستان مهاجرت‬
‫کردهاند‪ ،‬در کشورهای دیگر زنان بخاطر کار و ازدواج مهاجرت میکنند‪ ،‬که البته با‬
‫مشکالت بسیاری روبرو هستند‪ .‬دستمزد بسیار ناچیز‪ ،‬اشتغال در مشاغل سطح پایین‪،‬‬
‫قرارگرفتن در معرض سوء استفادههای جنسی و خشونت و قاچاق از جملهی این‬
‫مشکالت میباشد‪ .‬عالوه بر این گروپ انسانی همواره در معرض بیماریهایی چون‬
‫ایدز و انتقال آن قرار دارند که در صورت عدم توجه به آن بروز یک بحران در بحث‬
‫سالمت جوامع چندان دور از انتظار نخواهد بود‪.‬‬

‫منشأ این مشکالت و مسائل نیز به عدم آگاهی زنان از حقوق خود وگذراندن‬
‫تجربههای خشونت از سوی جامعه و خانواده شان بر میگردد همچنین میزان سن و‬
‫زمینههای فرهنگی و اجتماعی این افراد نیز در بروز این مشکالت از موارد قابل توجه‬
‫است‪ .‬با توجه به اینکه زنان یکی از آسیب پذیرترین اقشار در جریان جنگ ومهاجرت‬
‫هستند و امروزه نیز سهم قابل توجهی از مهاجرین را تشکیل میدهند‪ ،‬الزم است که‬
‫نهادهای ملی وبین المللی حمایتهای خود را از این گروه انسانی بیشتر نماید و با‬
‫متخلفین رعایت حقوق آنها به صورت جدی تری برخورد نمایند‪.‬‬
‫‪37‬‬ ‫گزارش دومین سمینار علمی و تخصصی « مهاجرت؛ فرصت ها و چالش ها»‬

‫دکتر سید محمد عالمی ‪ :‬استاد دانشگاه‬

‫موضوع‪ :‬رابطهی افراطیت با مهاجرت‬
‫افراطیت گاهی به عنوان یک امر روانی و شخصی مطرح میشود‪ .‬گاهی به عنوان‬
‫یک پدیدهی سازمان یافته و یک جریان‪ ،‬به آن توجه میکنند‪ .‬افراطیت یا افراط گرایی یا‬
‫افراط به اصطالح به عنوان یک امر شخصی و یک پدیدهی اخالقی است‪ .‬تا انسان است‬
‫این معضل هم است‪ .‬علمای اخالق تالش کردند در طول تاریخ‪ ،‬انسانها را با آموزش‬
‫ها ‪ ،‬تذکرات یا موعظه‪ ،‬به سمت اعتدال پیش ببرند‪ .‬افراطیت یک جریان سازمانه یافته‬
‫است که امروز دنیای ما با آن مواجه است‪ .‬متأسفانه امروز در اذهان عامه حتی در نگاه‬
‫بین المللی افراطیت پدیدهای است مربوط به جهان اسالم‪ .‬اما من میخواهم این را‬
‫بگویم که اینگونه نیست‪ ،‬و این پدیده شوم مربوط به جهان اسالم نیست بلکه افراطیت‬
‫در تمام فرهنگ ها وجود دارد‪.‬‬

‫در واقع افراط گرایی نسخهی ناچاری برای درمان مشکالت جهان اسالم است‪ .‬نه‬
‫یک نسخهیی که بگوییم در واقع از روی عقالنیت‪ ،‬تفکر و براساس یک طرح بوده‪-‬‬
‫است ‪ .‬شما اگر با تمام هستی خود‪ ،‬با تمام قدرت خود بر دارایی های یک جامعه ‪ ،‬یک‬
‫گروه حمله کنید آنها ناچار از خود دفاع میکنند‪ .‬باورها‪ ،‬ارزشها و اعتقادات یک جامعه‬
‫جزء مهمترین داراییهای شان است‪ .‬و جوامع غربی در اثر نگاه افراطی به ارزشها‬
‫تالش کردند این ارزشها را نادیده بگیرند‪.‬‬

‫به عبارت دیگر اگر دموکراسی واقعی در کشورهای اسالمی تحقق پیدا میکرد‪.‬‬
‫افراطگرایی به وجود نمیآمد و اگر بهوجود میآمد‪ ،‬به عنوان یک جریان بسیار کمرونق‬
‫ظهور پیدا میکرد؛ اکثر کشورهای اسالمی از سوی حاکمان بسیار مستبد اداره نمیشد‪.‬‬
‫سالها پیش مطلبی را خواندم که گفته شدهبود در بعضی از کشورهای عربی بعضیها‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪38‬‬

‫رئیس جمهور و یا پادشاه بدنیا می آیند‪ .‬عدم تحقق دموکراسی واقعی در جهان اسالم‬
‫باعث به وجود آمدن افراطیت میشود‪.‬‬

‫نکته ی دیگر اینکه فهم نادرست از آموزههای اسالمی زمینههای این افراطیت در‬
‫درون جامعه اسالمی را بوجود آورده است‪ .‬نگاه ظاهربینانه به آموزههای دینی‪ ،‬عدم‬
‫حاکمیت عقالنیت درمیان دین مداران و عالمان دینی در جهان اسالم باعث بهوجود‬
‫آمدن افراطیت شده است‪.‬‬

‫رابطهی مهاجرت و افراطیت یک رابطه دوسویه است‪ .‬یعنی تنها مهاجرت زادهی‬
‫افراطیت نیست‪ ،‬بلکه مهاجرت می تواند افراطیت را بهوجود بیاورد‪ .‬اگر به چهار دهه‬
‫جنگ و نزاعی که در افغانستان اتفاق افتادهاست‪ ،‬بنگریم این احزاب و جناحهای‬
‫کمونیستی بودند که با برخوردهای غیر منطقی و جانبدارانه شان باعث بهوجود آمدن‬
‫گروههای جهادی مردم افغانستان در دهه پنجاه شد‪ .‬در این دوره میلیونها نفر از کشور‬
‫مهاجرت کردند‪.‬‬

‫دو اتفاق ناخوشایند برای کسانی که از افغانستان مهاجرت کردند‪ ،‬روی داد‪:‬‬

‫‪ )0‬مهاجرین تالش کردند تا در کشورهای میزبان سرپناه مناسبی برای خود و‬

‫خانوادهشان پیدا کنند‪ ،‬از این رو تالش کردند تا کامالً در جامعه میزان ادغام‬
‫شوند و این مسأله زمینه سوء استفادهی بعدی از آنها را توسط سازمانهای‬
‫استخباراتی کشورهای همسایه و کشورهایی که در سطح منطقه بهدنبال منافع‬
‫خود بودند‪ ،‬فراهم نمود‪ .‬این کشورها گروههای تروریستی زیادی را با استفاده‬
‫از مجبوریت مهاجرین ما‪ ،‬بهوجود آورده و به داخل افغانستان فرستادند که‬
‫شعله جنگ را تا کنون در افغانستان روشن نگه داشتهاند‪ .‬یکی از گروههای‬
‫تروریستی که در کشورهای همسایه بهوجود آمد‪ ،‬گروه طالبان است‪.‬‬
‫‪39‬‬ ‫گزارش دومین سمینار علمی و تخصصی « مهاجرت؛ فرصت ها و چالش ها»‬

‫‪ )2‬نسل اول مهاجرین ما وقتی وارد جامعه میزبان شدند‪ ،‬فقط تالش کردند تا درآن‬
‫مدغم شوند‪ .‬اما نسل دوم و سوم دیگر فقط این تالش را ندارند‪ .‬بلکه آنها‬
‫خواستههایی متفاوت داشتند که با مدغم شدن در جامعه میزبان برآورده نمی‪-‬‬
‫شود‪ .‬از جانب دیگر جوامع میزبان نیز در مقابل این خواستها و توقعات از‬
‫خود مقاوت نشان دادند که در نهایت امر‪ ،‬باعث بهوجود آمدن نسلی‬
‫سرخورده و متنفر شد‪ .‬در همین موقع است که گروههای افراطی از این نسل‬
‫سرخورده و پریشان نیروهای خود را تأمین کرده و باعث تقویت گروههای‬
‫تروریستی و افراطی میشود‪.‬‬

‫پیشنهادات‬
‫‪ )0‬ترویج عقالنیت در برخورد با پدیدههای اجتماعی و دینی است‪.‬‬
‫‪ )2‬تعامل سازنده‪ ،‬عامل دیگر یا راه کار دیگر است‪.‬‬

‫اگر دنیا واقعاً میخواهد با جریانهای افراطی مبارزه کند باید تعامل سازندهای بین‬
‫نهادهای قدرت در سطح بین المللی با فرهنگهای حاکم بر کشورهای مسلمان در‬
‫حوزههای مختلف مانند‪ :‬حقوق بشر‪ ،‬حقوق زنان‪ ،‬بحث رسانهها‪ ،‬بحث آزادی بیان‬
‫ایجاد نماید‪.‬‬

‫امروزه متأسفانه بسیاری از حوزههای حقوق بشری تبدیل به اهرمهای فشار‪ ،‬از‬
‫جانب کشورهای فرادست بر کشورهای فرودست شدهاست‪ .‬مشکل افراطیت باید با‬
‫درنظرداشت یک تعامل سازنده و نرم مورد بحث و بررسی قرارگیرد و این امر فقط می‪-‬‬
‫تواند از طریق یک گفتگوی موثر انجامشود‪.‬‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪41‬‬

‫دکتر محمد اسحاق ذاکری ‪ :‬استاد دانشگاه‬

‫موضوع‪ :‬انواع مهاجرتها‬
‫بحثی که در پدیدهی مهاجرت خیلی مهم است؛ تقسیم بندی مهاجرت است‪ .‬به‬
‫خاطر اینکه اگر تقسیم بندی مهاجرت درست صورتبگیرد‪ ،‬درمقابله با مهاجرت یا‬
‫تخفیف مشکالت مهاجرت نگاه درست و علمی صورت خواهد گرفت‪ .‬اما اگر همهی‬
‫مهاجرتها به یک چشم دیدهشود‪ ،‬و یک نسخه و یک دوا برای آن پیچیده شود‪ ،‬یک‬
‫دوا برای همه انواع مهاجرت پاسخگو نخواهد بود و دوای درد مهاجرت نخواهدشد‪.‬‬

‫مهاجرت از جهت زمانی به مهاجرتهای کوتاهمدت و بلندمدت و از جهت مکانی‬

‫به درون مرزی و بیرون مرزی ویا فاصله نزدیک و فاصلههای دور تقسیمبندی میشود‪.‬‬
‫از جهت عوامل‪ ،‬ممکن است عوامل مهاجرت عوامل اجتماعی‪ ،‬رفاهی ‪ ،‬اقتصادی یا‬
‫تحصیل باشد‪ ،‬اما در نهایت عامل مهم مهاجرت جنگ‪ ،‬ناامنی و وحشت و ترور است‪.‬‬
‫یک تقسیم بندی که در قسمت مهاجرت بسیار مهم است‪ ،‬تقسیم بندی مهاجرتهای‬
‫بدون مشکل و مهاجرتهای به اصطالح چالش زا و مشکل آفرین است‪ .‬بعضی از‬
‫مهاجرتها بستگی به عواملاش هم دارد مثل مهاجرتهای اقتصادی ‪ ،‬تحصیلی یا‬
‫رفاهی‪ .‬این نوع از مهاجرتها به دلیل اینکه بسیار گسترده نیستند و عوامل بهوجود‬
‫آورندهشان نیز از اهمیت باالیی برخوردار نیست‪ .‬در بسیاری از کشورها مهاجرت به‬
‫عنوان یک امر طبیعی صورت میگیرد و مشکل آفرین نیست‪ .‬اما مهاجرت مشکل‬
‫آفرین‪ ،‬مهاجرتی است که برخاسته از مسایل جنگ‪ ،‬تروریسم و ناامنی باشد و تنها راه‬
‫حل آن نیز برچیده شدن زمینههای ناامنی از آن کشور است‪.‬‬

‫پیشنهادات‬
‫در صورتیکه بخواهیم بر مهاجرتهای چالش زا در افغانستان فائق آییم باید کشور‬
‫را به طرف امنیت کامل هدایت کنیم و به جنگ و ناامنی که وجود دارد نقطه پایان‬
‫‪40‬‬ ‫گزارش دومین سمینار علمی و تخصصی « مهاجرت؛ فرصت ها و چالش ها»‬

‫بگذاریم‪ .‬در صورتیکه این مشکل حل نشود‪ ،‬مسلماً پیامدهای آن دامنگیر جامعه جهانی‬
‫نیز خواهد بود‪.‬‬

‫محمد قاسم همت ‪:‬کارمند وزارت امور خارجه‬

‫موضوع‪ :‬بررسی وضعیت فعلی مهاجرت و پناهجویی در سایر کشورها‬
‫قبل از پرداختن به بحث‪ ،‬جا دارد نکتهیی را یاد آور شوم؛ اینکه مهاجر و پناهنده‬
‫تفاوتهایی باهم دارند‪ .‬مهاجرکسی است که به میل و رغبت خود برای بهتر شدن‬
‫شرایط زندگیاش دست به مهاجرت میزند‪ ،‬اما پناهنده مجبور به ترک وطن خود می‪-‬‬
‫شود‪ .‬یکی از مشکالت در رابطه با مهاجرین عللی است که در بسیاری از دوسیههای‬
‫آنان آمده است‪ .‬علت هایی که ذکرشده‪ ،‬علت هایی غیر حقیقی و حقوقی است‪ .‬علت‬
‫های حقیقی و حقوقی که در دوسیهها دیده میشود‪ ،‬همان علتهایی است که در‬
‫کنوانسیون ژنو به آن اشاره شده است‪ .‬اما وضعیت ناگوار اقتصادی‪ ،‬بیکاری‪ ،‬دشواری‬
‫معیشت و آینده ی مبهم هیچ یک علتهای حقیقی یا حقوقی نیستند بنابراین دوسیههای‬
‫آن جزء دوسیه ای نامکمل قرار میگیرند‪ .‬نا مکمل به این معنا است که براساس‬
‫کنوانسیون ژنو‪ ،‬این افراد در لیست افراد واجد شرایط برای پناهندگی شامل نمیشوند‪ .‬و‬
‫میبایست کشور را ترک کنند‪.‬‬

‫مشکل دیگری که مهاجرین با آن روبرو هستند‪ ،‬عدم آشنایی با قوانین پناهندگی و‬

‫میثاقهای بین المللی است که به همین دلیل نمیتوانند از آن استفاده نمایند‪ .‬چالشهای‬
‫دیگری که مهاجرین ما دراروپا با آن مواجه هستند بیشترجنبهی اجتماعی دارد‪.‬افراد‬
‫خواهان پناهندگی معموالً در جایی بنام (الگر) نگهداری میشوند‪ .‬که مدت آن حتی تا‬
‫یک سال هم بوده است‪ .‬عالوه بر مدت زمان اقامت در این الگرها‪ ،‬شرایط زیستی و‬
‫اجتماعی است که منجر به بروز مشکالت بسیاری برای مهاجرین شده است‪ .‬چالش‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪42‬‬

‫دیگر‪ ،‬مهاجرین خردسال است‪ ،‬دربین افغانها کسانی که به اروپا رفته اند‪ ،‬حدود ‪%51‬‬
‫آنان زیرسن هستند‪ ،‬که درباره آنان شرایط و قوانین خاصی وجود دارد؛ هیچ فردی از‬
‫بیرون نمی تواند به آنها رسیدگی کنند‪ .‬مشکل دیگر اسکان مختلط دختران و پسران در‬
‫اقامت گاهها و کمپهااست‪ .‬دیگر اینکه وجود مهاجرینی از کشورهای جنگزده مانند‬
‫سوریه وعراق در کنار مهاجرین افغانستان‪ ،‬میتواند زمنیه جذب مهاجرین ما را به گروه‪-‬‬
‫های تروریستی مانند داعش‪ ،‬فراهم نماید‪ .‬که البته در برخی موارد هم تخلفاتی هم از‬
‫جانب مهاجرین دیده شده است که باعث تغییر در سیاستهای کشورهای میزبان نیز‬
‫شدهاست‪ .‬این مسأله حتی روندهای پناهندگی را بسیار دشوار ساختهاست‪.‬‬

‫پیشنهادات‬
‫تقویت بنیان مالی انجمنها و نهادهای بسیاری که در زمینهی حقوق پناهندگان‬ ‫‪‬‬

‫کار میکنند؛‬
‫همکاری و مراجعه به اتحادیهی حقوقدانان اروپا میتواند راهگشای مسائل‬ ‫‪‬‬

‫مهاجرین باشد‪ .‬چرا که این اتحادیه کوشش میکند‪ ،‬قوانین ساخته شده در‬
‫اروپا را از اثرات سیاسی دور نماید‪ .‬آنها میخواهند قانون‪ ،‬منحیث یک قانون و‬
‫یک مرجع که حقوق را اعاده میکند‪ ،‬استفاده شود‪.‬‬
‫اگر یک طرح یا یک مسوده یا یک توافق نامه ی بین المللی برای جلوگیری از‬ ‫‪‬‬

‫طرح شود‪ ،‬این راه نیز راه مفیدی‬ ‫‪UNHCR‬‬ ‫رفتن مهاجرین به کشورها زیرنظر‬
‫است‪.‬‬
‫‪43‬‬ ‫گزارش دومین سمینار علمی و تخصصی « مهاجرت؛ فرصت ها و چالش ها»‬

‫روز دوم‬
‫داکتر مهری رضایی‪ :‬استاد دانشگاه‬
‫موضوع‪ :‬قاچاق و مهاجرت‬
‫متأسفانه وضعیت افغانستان به لحاظ قاچاق به قدری ناگوار است که در‪ 4‬سال متواتر‬
‫در گزارش های دیدهبان حقوق بشر و وزارت خارجه آمریکا در مورد قاچاق انسان‪،‬‬
‫افغانستان مقام دوم را گرفتهاست‪.‬‬

‫روشهایی که قاچاقچیان برای به دام انداختن قربانی خود مورد استفاده قرار می‪-‬‬
‫دهند‪ ،‬معموال از طریق فریب دادن و دروغ گفتن به آنها می باشد‪ .‬مهم ترین علت و‬
‫عوامل قاچاق انسان در افغانستان ناامنی‪ ،‬بیکاری‪ ،‬جنگ و درگیری‪ ،‬عدم حاکمیت قانون‬
‫و فساد در دستگاههای حکومتی و به خصوص در دستگاه پولیس است‪ .‬در گزارشی که‬
‫از سوی وزارت خارجه آمریکا در سال های اخیر منتشر شده است افغانستان هم منبع‪،‬‬
‫هم مقصد و هم ترانزیت در قاچاق شناسایی شدهاست‪.‬‬

‫دولت افغانستان در سال ‪ 0387‬قانون مقابله با اختطاف و قاچاق انسان را تصویب‬

‫کرد و همچنین کمیسیون عالی مبارزه با قاچاق انسان را تشکیل داده است‪ .‬به هرحال‪،‬‬
‫قاچاق انسان یک معضل بزرگ جهانی و بین المللی است و افغانستان نمیتواند به طور‬
‫کامل این معضل را از بین ببرد و ریشه کن نماید‪ .‬پیشهاد میگردد‪:‬‬

‫‪ )0‬عوامل قاچاق انسان ریشهکن گردد؛‬

‫‪ )2‬تطبیق و اجرای قانون مبارزه علیه قاچاق انسان؛‬
‫‪ )3‬حمایت همه جابنه از قربانیان جنگ؛‬
‫‪ )4‬ایجاد تغییر در نگرش کلی به زنان قربانی قاچاق؛‬
‫‪ )5‬آگاهی دهی و تبلیغ گسترده در زمینهی قاچاق انسان؛‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪44‬‬

‫استاد نجیب اهلل ارشد‪ :‬استاد دانشگاه‬

‫موضوع‪ :‬نقش مهاجرین در تقویت اقتصاد ملی کشور‬
‫در سالهای اخیر مهاجرتها‪ ،‬بحران اقتصادی و فضای عدم اطمینان بر اقتصاد‬
‫کشور حاکم شده است‪ .‬مشکل فعلی در اقتصاد کشور حالت عدم اطمینان است‪ .‬شرایط‬
‫عدم اطمینانی که برای تولید و فعالیتهای اقتصادی بسیار خطرناک است‪ ،‬تشدید می‪-‬‬
‫شود‪ .‬چنانچه سال قبل شدیداً این شرایط عدم اطمینان در اقتصاد افغانستان افزایش پیدا‬
‫کرد‪ .‬رشد اقتصادی یا افزایش تولیدات ممکن است که در اقتصاد کشور به سه طریق‪،‬‬
‫اتفاق افتد‪ :‬یا ظرفیتهای تولیدی در کشور افزایش پیدا کند‪ ،‬یا از ظرفیت های تولیدی‬
‫بیکار استفاده شود‪ ،‬که به این میگویند رشد میانتهی یا رشد میان خالی‪ .‬یا بهره وری‬
‫عوامل تولید در اقتصاد افزایش پیدا کند‪.‬‬

‫وقتی اتباع کشور مهاجر میشوند‪ ،‬ممکن است روی دو چیز تأثیر بگذارند‪ .0 :‬روی‬
‫مقدار عوامل تولید در اقتصاد کشور‪ .2،‬جوانان یا اساتیدی که مهاجر شدهاند بر میزان‬
‫دانش و انباشت آن در جامعه اثر گذار است‪.‬‬

‫پیشنهاد میگردد‬
‫‪ )0‬شرایط و ساختار اقتصادی کشور را اصالح کنیم تا عدالت اقتصادی در اقتصاد‬
‫وجود داشته باشد؛‬
‫‪ )2‬روند سرمایه گذاری تسریع شود؛‬
‫‪ )3‬شرایط عدم اطمینان ناشی از بی ثباتی و اقتصادی در افغانستان تعدیل گردد؛‬

‫اگر بحران اقتصادی و سیاسی در افغانستان کنترل شود‪ ،‬خروج مهاجرین اتوماتیک‬
‫کنترل خواهد شد و باعث میشود هم در تولید فعلی ما سهم بگیرد و این عوامل بالقوه‬
‫تولید و اقتصاد کشور در آینده همچنان حفظ شوند‪.‬‬
‫‪45‬‬ ‫گزارش دومین سمینار علمی و تخصصی « مهاجرت؛ فرصت ها و چالش ها»‬

‫استاد سید مسعود ‪ :‬استاد دانشگاه و تحلیلگر مسایل اقتصادی‬

‫موضوع‪ :‬نقش مهاجرین در تقویت اقتصاد کشور‬
‫متخصصین کشور ما به دالیل زیر اقدام به مهاجرت میکنند‪:‬‬

‫‪ )0‬شرایط خوب که خارجیها برای متخصصین ایجاد میکنند؛‬

‫‪ )2‬مسائل روانی حاکم بر جامعه؛‬
‫‪ )3‬بازکردن دروازههای اروپا؛‬
‫‪ )4‬جنگ و نا امنی در افغانستان؛‬
‫‪ )5‬تبلیغات رسانهای و نیز عدم نشان دادن آبادانی و خوبیهای افغانستان؛‬

‫پیشنهادات‬
‫‪ )0‬اعزام نیروی کار به خارج از کشور و برگشت ارز به کشور؛‬
‫‪ )2‬اخذ مالیه از نیروهایی که به خارج جهت کار اعزام کرده ایم؛‬
‫‪ )3‬تصمیم گیری ثابت در زمینه مهاجرت و نیروهای کار؛‬
‫‪ )4‬تعلیم و تربیت مهاجرین در کشورهای مهاجرپذیر باید مورد توجه باشد؛‬
‫‪ )5‬اعزام متخصصین افغانستانی از سایر کشورها در راستای بازسازی کشور؛‬

‫خانم لیزا ‪ :‬محقق و مدافع حقوق مهاجرین‬

‫موضوع‪ :‬دفاع از مهاجرین در کشورهای مهاجر پذیر‬
‫‪ 65‬سال قبل اروپاییها‪ ،‬قانونی را تحت عنوان‪ -‬قانون پناهندگی‪ -‬ساختند‪ ،‬که برای‬
‫برخی از آنها به شمول خودم این قانون هنوز قاطع است‪ .‬حاال نسل جدید ی از رهبران‬
‫اروپا با اعمال فشار بر کشورهای مبدأ برای برگشت دادن شهروندان شان سیستم‬
‫پناهندگی را در معرض خطر قرار داده اند‪ .‬این موضوع برخالف ماده ‪ 02‬و ‪ 04‬اعالمیه‬
‫جهانی قانون بشراست‪ .‬در این مواد آمدهاست‪ :‬هرکس حق دارد‪ ،‬جویای پناهندگیشود‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪46‬‬

‫و هرکس حق دارد‪ ،‬کشورش یا کشور دیگری که در سکونت دارد را ترک کند‪ .‬تقریباً‬
‫‪ 61‬درصد از افغانهایی که از افغانستان به اروپا رفتهاند‪ ،‬سند پناهندگی دریافت خواهند‬
‫کرد‪ .‬اما درخواست تعدادی از انها نیز رد شده و دیپورت می شوند‪ .‬به این دلیل که‬
‫نتوانستند‪،‬کیسهایشان را خوب ارائه دهند‪ .‬و همچنین به این دلیل اینکه از قوانین و‬
‫مقررات پناهندگی بین المللی و قوانین داخلی کشورهای مقصد آگاهی ندارند‪ .‬این افراد‬
‫با مشکالت زیادی روبرو میشوند‪.‬‬

‫در ‪25‬سال اخیر‪ ،‬علیه مهاجرین قوانینی امضا شدهاست‪ ،‬که پناهندگی را دشوارتر‬
‫میسازد‪ .‬اروپاییها از فرهنگ‪ ،‬تاریخ‪ ،‬سیاست و جامعه افغانستان چیزی نمی دانند‪ .‬آنها‬
‫تصمیمشان را مبتنی بر گزارشهای کشورهای مبدأ میگیرند‪ .‬گزارشهایی که کهنه و‬
‫تاریخ شان گذشته است‪ .‬این گزارش ها بوسیله افرادی داده میشود‪ ،‬که خود در سفارت‬
‫خانهها و در پشت دیوارهای سیمانی و برج و بارویهای بلند زندگی میکنند‪ .‬بنابراین‬
‫گزارشی بخاطر برخی اشتباهات و سوء تفاهم ها به دادگاه نوشتم‪ .‬از مهاجرین‬
‫نیزهمیشه خواستهام که به معلومات وکیس هایشان باور داشتهباشند‪ .‬تمام تالش من این‬
‫است که برای قضات و وکال‪ ،‬شرایط و وضعیت مهاجرین و کشورشان را تشریح نمایم‬
‫تا تصمیم صحیحی در رابطه با وضعیت آنان گرفتهشود‪ .‬عودت اجباری در افغانستان‬
‫میتواند پیامدهای ناگواری به جا بگذارد‪ .‬برخی از تبعات آن قرار ذیل است‪:‬‬

‫‪ )0‬آنان پس از دیپورت تالش میکنند دوباره برگردند و تحقیقات من تأیید میکند‬

‫که بیش از ‪ 81‬فیصد از آنانی که اجباراً عودت داده شده اند‪ ،‬دوباره به سمت‬
‫اروپا حرکت کردهاند‪.‬‬
‫‪ )2‬موضوع دیگر این است که عودت شدههای اجباری به جمع بیجاشدگان افزوده‬
‫میشود که اکنون تعداد شان بیش از ‪ 0.3‬میلیون نفر در افغانستان میباشند‬
‫‪47‬‬ ‫گزارش دومین سمینار علمی و تخصصی « مهاجرت؛ فرصت ها و چالش ها»‬

‫وگزینه خطرناک این است که اخراج شدگان پس از برگشت به گروههای‬

‫تروریستی نظیر طالبان و داعش بپیوندند‪.‬‬

‫مشاور علمی ریاست جمهوری‬

‫موضوع‪ :‬مهاجرت و فرار مغزها‬
‫افغانستان یک کشور کامالً توسعه نیافتهاست‪ .‬توسعهی یک جامعه به دو عامل اشاره‬
‫دارد‪ :‬یکی عامل محیط و جغرافیا و دیگری انسان‪ ،‬یعنی منابع انسانی‪ .‬اکثر کارشناسان‬
‫حوزه منابع طبیعی و جغرافیا معتقدند که افغانستان از نظر منابع و ازنظر جغرافیایی یک‬
‫کشور بسیار استثنایی در میان کشورهای جهان است؛ موقعیت استراتژیکی‪ ،‬که تا به‬
‫امروز برای کشور تهدید بوده نه فرصت‪ .‬از لحاظ منابع انسانی هم مهاجرت‪ ،‬سرمایه‪-‬‬
‫های انسانی را دراختیار ما قرار داده که هرکدام دارای تخصص و مهارت هستند‪ .‬نکتهیی‬
‫که قابل ذکر است این است که ما نتوانستیم بین منابع مالی هنگفت‪ ،‬نیروی انسانی و‬
‫نیازهای جامعه ارتباط برقرارکنیم‪.‬ظرفیت سازیکنیم و از این نیروها استفادهی بهینه‬
‫نماییم‪ .‬به گفته ی یکی از متخصصین حوزه جامعه شناسی ما منابع طبیعی‪ ،‬انسانی و‬
‫تخصص داریم اما تعهد و برنامه نداریم‪.‬‬

‫بسیاری از اقتصادانان بر این نظر هستند که منابع طبیعی کشور دست نخورده باقی‬
‫بماند‪ .‬ما میتوانیم مواد خام آسیای میانه را به کشور های جنوب آسیا مانند پاکستان‬
‫به داخل کشور ترانزیت کنیم‪ .‬فقط با ترانزیت‪ ،‬مانند دبی میتوان کشور را در طول چند‬
‫سال توسعه داد‪ .‬بنابراین پیشنهاد میگردد‪:‬‬

‫دولت بایدطوری عمل نماید که واقعاً منافع اقتصادی کشورهای منطقه با امنیت‬
‫افغانستان پیوند بخورد‪ .‬وقتی کشورهای همسایه احساسکنند که از ناامنی افغانستان‬
‫متضرر میشوند‪ ،‬قطعاً به دنبال نا امن کردن افغانستان نمیشوند‪ .‬در حال حاضر یکی از‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪48‬‬

‫برنامههای دولت نیز همین است که منافع اقتصادی کشورها را به میزان بسیار باال با‬
‫صلح و امنیت افغانستان پیوند بزنند‪.‬‬

‫دکتر محمد امین رشادت ‪ :‬استاد دانشگاه‬

‫موضوع‪ :‬بایدهای ادغام فرهنگی عودتکنندگان‬
‫فرهنگ مثل هواست که باید تنفس کنیم‪ .‬تمام رفتارهای ما تحت نظر فرهنگ است‪-‬‬
‫و فرهنگی است‪ .‬نکتهی دوم این است که ایا ما در جوامع و کشورها چیزی بنام فرهنگ‬
‫ناب و خالص و دست ناخورده داریم یا نداریم؟ این یک مبالغه است که جوامع یک‬
‫فرهنگ مخصوص به خود را دارد که هیچ کم و زیادی به آن وارد نشدهاست‪ .‬چرا؟‬
‫بخاطر اینکه ما در یک جامعهیی زندگی میکنیم‪ ،‬در یک شرایطی زندگی میکنیم که‬
‫گفته می شود جهان به یک دهکدهی جهانی تبدیل شدهاست‪ .‬یعنی آنچنان کوچک‬
‫شدهاست که هیچ فرهنگی به مثابهی یک فرهنگ ناب‪ ،‬فرهنگ مستقل و فرهنگ اصیل‬
‫باقی نماندهاست‪ .‬درهمین فرایند جهانی شدن یک چیزی تحت جهانی شدن فرهنگی به‬
‫وجود آمده است که فرهنگ ها باهمدیگر داد و ستد وتعامل دارند‪.‬‬

‫از سال ‪ 2110‬به بعد افغانستان درمعرض جهانی شدن قرار گرفته است‪ .‬پس نمی‬
‫توانیم بگویم افغانستان یک چهار دیواری دارد و در این چهار دیواری فرهنگ اصیل‬
‫افغانی وجود دارد‪ .‬نکته ی بعدی این است که کسانی که به افغانستان برمیگردند‪ ،‬از‬
‫لحاظ فرهنگی مشکالتشان چیست؟ ما به لحاظ فرهنگی چند نوع جامعه را می توانیم‬
‫تصور کنیم‪ :‬یک جامعه که در آن انحصار فرهنگی وجود دارد‪ .‬به این معنی که یک‬
‫فرهنگ در آنجا حضور داشته باشد و بقیهی فرهنگها رسمیت نداشته باشند‪ ،‬که به آن‬
‫انحصار گرایی فرهنگی یا مطلق گرایی فرهنگی گفته میشود‪ .‬یک جامعهی دیگر داریم‬
‫که تکثر گرایی فرهنگی یا تعدد فرهنگی است‪ .‬تکثر گرایی فرهنگی یا تعدد گرایی‬
‫‪49‬‬ ‫گزارش دومین سمینار علمی و تخصصی « مهاجرت؛ فرصت ها و چالش ها»‬

‫فرهنگی به این معنی است که علیرغم حضور و تعدد فرهنگها‪ ،‬ما به خرده فرهنگ‬
‫های دیگر هم احترام داشته باشیم و صرفاً یک فرهنگ به عنوان فرهنگ برتر شناخته‬
‫نشود‪ .‬تجارب بشری نشان می دهد که انحصار گرایی فرهنگی یا مطلقگرایی فرهنگی با‬
‫چالشهای عدیدهیی مواجه بوده و هیچگاه نتوانسته است یک زندگی مسالمت آمیز‪،‬‬
‫برای شهروندان خود فراهمکند‪ .‬متأسفانه در افغانستان با همهی چالشهایی که وجود‬
‫دارد‪ ،‬یک چالش عمده در قسمت فرهنگ هم وجود دارد‪ .‬یک سیستمی که بتواند از‬
‫فرهنگ افغانستان حمایت کند و به عبارتی آن را مهندسی کند‪ ،‬وجود ندارد‪ .‬با توجه به‬
‫این که جهانی شدن مرزهای فرهنگی‪ ،‬اقتصادی و سیاسی را در نوردیده است؛ نمی‬
‫توانیم از یک فرهنگ اصلی در افغانستان صحبت کنیم‪.‬‬

‫بنابراین پیشنهاد می گردد‬

‫ما باید جامعه خود را به سمت تکثر گرایی فرهنگی‪ ،‬احترام به خرده فرهنگ‬ ‫‪‬‬

‫های دیگر درداخل افغانستان تشویق کنیم‪.‬‬

‫نسبت به تفاوتهای فرهنگی مهاجرینی که بر میگردند‪ ،‬احترام بگذاریم‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫همچنین برنامه و سیستمی جهت مهندسی فرهنگ افغانستان طرح ریزیشود‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫حسین رحیمی ‪ :‬استاد دانشگاه‬

‫موضوع‪ :‬رویکرد امنیتی به پدیدهی مهاجرت‬
‫مهاجرت یک پدیدهی عارضی است‪ ،‬چه چیز این امر را عارضی ساخته است؟ سه‬
‫مؤلفه بیان کنندهی عارضی بودن مهاجرت افغانها می باشد‪ .‬اولین مؤلفه‪ ،‬امنیت فردی‬
‫است‪ .‬در امنیت فردی هر انسانی به چهار بعد و مبنای حقوق بشری ضرورت دارد‪ .‬حق‬
‫حیات و امید به زندگی‪ ،‬حق کار‪ ،‬حق مسکن و حق آزادی بیان و اندیشه است‪ .‬دوم‬
‫امنیت انسانی است‪ ،‬امنیت انسانی مبتنی بر کرامت انسانی است‪ .‬یک خانم حق کار‪،‬‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪51‬‬

‫تحصیل و خروج از خانه را ندارد‪ .‬شما در خیلی از جاها میبینید بسیاری از خانم ها‬
‫بدون دلیل موجه قانونی بدون یک محکمه عادالنه سنگسار میشوند‪ .‬یک شخص به‬
‫خاطر عالیق فرهنگی یا عالیق سیاسی خودش حق زندگی را ندارد‪ .‬در واقع جایگاه و‬
‫نقش اجتماعیشان مورد حرمت‪ ،‬واقع نمیشود و با تهدید روبروست‪ .‬سوم امنیت‬
‫اجتماعی است‪ ،‬آیا کتلههای اجتماعی در افغانستان بر اساس باورهای خودشان میتوانند‬
‫زندگی کنند؟ خارج از کابل و چند شهر بزرگ ما چند حزب سیاسی فعال داریم؟! چقدر‬
‫نهاد های مدنی فعال داریم؟! چقدر ارزشهای بشری و ارزشهای دموکراسی خواهی در‬
‫واقع مورد حرمت واقع میشوند؟! اینها مسائلی هستند که عوامل واگرایی جامعهی‬
‫افغانستان را به وجود آورده و باعث میشود که افراد دست به مهاجرت بزنند‪ .‬مهم‬
‫نیست که این افراد به کجا رفتند‪ .‬ما باید روی این مسأله تمرکز کنیم که چه کتلههایی‬
‫از مهاجرین را در کدام کشورها داریم‪ .‬چه قدر متخصص در نسل دوم اینها داریم‪ .‬چه‬
‫تعداد از اینها توانستهاند در نهادهای علمی و تحقیقاتی کشورهای دنیا‪ ،‬جذب شوند؟!‬
‫چه تعداد از آنها میتوانند کار آفرین باشند؟! و آیا برنامهیی درآینده برای جذب آنان‬
‫داریم؟!‬

‫بنابراین پیشنهاد میگردد‬

‫وزارت امور محترم مهاجرین و کسانی که تصمیم میگیرند و پالیسی طرح می‪-‬‬ ‫‪‬‬

‫کنند؛ برنامه شان این باشد که چگونه میتوان دوباره این اشخاص و افراد را‬
‫جذب نمود‪ .‬اکثریت مهاجرین آسیایی وقتی به جوامع اروپایی رفته و جذب‬
‫شدند‪ .‬نسل دوم و سومشان بسیار عالقهی بیشتری به وطن خود پیدا کردند‪.‬‬
‫در واقع ما باید یک راه کار داشته باشیم که نسل دوم و سوم با توانمندیهای‬
‫جدید‪ ،‬با تجارب جدید‪ ،‬که میتوانند برای افغانستان مصدر خدمت شوند‪ ،‬را‬
‫جذبکنیم‪.‬‬
‫‪50‬‬ ‫گزارش دومین سمینار علمی و تخصصی « مهاجرت؛ فرصت ها و چالش ها»‬

‫برنامه ای برای حفظ و نگهداشت کسانی که فعالً در افغانستان هستند‪ ،‬داشته‬ ‫‪‬‬

‫باشیم‪ .‬و اینکه اگر قرار است پالیسیهایی طرح شود در رابطه با حفظ داشته‪-‬‬
‫های ملی ما باشد‪.‬‬
‫عوامل نا امنی که میتواند ذهنیت اجتماعی را مغشوشکرده‪ ،‬امید به زندگی و‬ ‫‪‬‬

‫میل به زندگی در جامعهی افغانستان را از بین ببرد‪ ،‬را مدیریت کنیم‪.‬‬

‫همچنان برنامهای طرح کنیم که نسلهای بعدی حد اقل برای ده سال آینده‬ ‫‪‬‬

‫تخصصی را فرا گیرند‪ ،‬و جامعه افغانستان برای سالهای آینده آمادگی جذب‬
‫آنان را داشتهباشد‪.‬‬

‫اختتا میه‬
‫پایان سمینار با جمع بندی وزریر محترم امور مهاجرین و عودتکنندگان‪ ،‬از‬
‫موضوعات و مسائلی که در جریان دو روز توسط سخنرانان مطرح شد‪ ،‬همراه بود‪ .‬در‬
‫این بخش برخی از اشتراک کنندگان به اظهار نظر درباره مهاجرت؛ فرصت ها و چالشها‬
‫پرداختند و سوالهایی از سخنرانان سمینار داشتند که به آنها پاسخ دادهشد‪ .‬آقای علیرضا‬
‫موحدی رئیس تحقیق وزارت امور مهاجرین به عنوان برگزارکنندهی این سمینار از‬
‫کلیهی همکاران و دست اندرکاران برگزاری سمینار و اشتراک کنندگان تقدیر و تشکر‬
‫نموده و نفرات برتر مسابقه مقاله نویسی را نیز معرفی نمودند‪.‬‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪52‬‬

‫وهع مقاالت‬ ‫م‬ ‫ج‬ ‫م‬

‫‪53‬‬

‫‪0‬‬ ‫بررسی عوامل مؤثر بر مهاجرت جوانان‬

‫محمد تقی عبادی‬

‫چکیده‬
‫مهاجر از متنهای اجتماعی‪ ،‬اقتصادی‪ ،‬سیاسی و فرهنگی مختلفی بر میخیزد‪ .‬بر‬
‫اساس تعریف سازمان ملل‪ ،‬مهاجر کسی است که به کشوری غیر از کشورهای که‬
‫تابعیت آنرا دارد وارد شده و حداقل دوازده ماه در آن اقامت میگزیند‪ .‬همچنان بر‬
‫اساس نظریه اورت لی‪ ،‬مهاجرت عبارت است از " تغییر دایمی یا نیمه دایمی مسکن‪،‬‬
‫بدون هیچ محدودیتی در مورد فاصلهی حرکت و ماهیت اختیاری یا اجباری مهاجرت‪،‬‬
‫هم چنین بدون هیچ گونه تمایزی میان مهاجرت داخلی یا خارجی‪ .‬با توجه به فضای‬
‫اجتماعی‪،‬سیاسی و اقتصادی که در افغانستان که و جود دارد ضرورت دانسته میشود‬
‫تا روی عوامل گرایش جوانان به مهاجرتهای بینالمللی تحقیق صورت گیرد تا ریشه‪-‬‬
‫های اصلی این عوامل دریافت و آنگاه راهحلهای کارا و عملی برای آن ارائهگردد‪ .‬که‬
‫سؤال اصلی تحقیق عبارت است از‪ :‬کدام عوامل باعث گرایش جوانان‪ 31-08،‬ساله شهر‬
‫کابل‪ ،‬به مهاجرتهای بینالمللی میشود؟‬

‫روش شناسی تحقیق از نوع پیمایشی میدانی میباشد‪ ،‬جامعه آماری جوانان بین‬
‫سنین (‪ )31-08‬ساله ناحیه (‪ )03‬شهر کابل‪ ،‬جمعیت نمونه به تعداد ‪ 511‬تن از این‬
‫جوانان‪ ،‬روش نمونه گیری گلوله برفی قضاوت مند استفاده گردیده‪ ،‬ابزار گرد آوری‬
‫معلومات پرسشنامه بوده و اطالعات توسط نرم افزار ‪ SPSS‬تجزیه و تحلیل کمی گردیده‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪54‬‬

‫است‪ .‬نتایج بدست آمده حاکی از آن است که در جامعهای مثل افغانستان عوامل‬
‫اقتصادی‪ ،‬سیاسی و اجتماعی بر تمایالت افراد برای مهاجرت نفوذ دارند‪ .‬یافتههای این‬
‫تحقیق با یافتههای تحقیقهای که در پیشینهی تحقیق اشاره شد منطبق است‪.‬‬

‫کلمات کلیدی‪ :‬مهاجرت‪ ،‬جوانان‪ ،‬عوامل اقتصادی‪ ،‬سیاسی‪ ،‬اجتماعی‬

‫بیان مسأله‬ ‫‪-5‬‬

‫در ادبیات مربوط به مطالعات مهاجرت‪ ،‬تعریفی جامع و مانع از مهاجر وجود ندارد‪.‬‬
‫علت فقدان یک تعریف کامالً عملیاتی این است که چون مهاجر از متنهای اجتماعی‪،‬‬
‫اقتصادی‪ ،‬سیاسی و فرهنگی مختلفی بر میخیزد‪ ،‬پژوهشگران را با متغییرهای مختلفی‬
‫رو برو میسازد(مقدس وشریفی‪.)0388،‬‬

‫بر اساس تعریف سازمانملل‪ ،‬مهاجر کسی است که به کشوری غیر از کشورهای که‬
‫تابعیت آنرا دارد وارد شده و حداقل دوازده ماه در آن اقامت میگزیند(‪)UN,0998:4-5‬‬
‫همچنان بر اساس نظریه اورت لی‪ ،‬مهاجرت عبارت است از " تغییر دائمی یا نیمه‬
‫دائمی مسکن‪ ،‬بدون هیچ محدودیتی در مورد فاصله حرکت و ماهیت اختیاری یا‬
‫اجباری مهاجرت‪ ،‬همچنین بدون هیچگونه تمایزی میان مهاجرت داخلی یا‬
‫خارجی"(زنجانی؛‪.)0381‬‬

‫طبق آمار تخمینی سازمان مللمتحد در حدود ‪ 091‬میلیون مهاجر بینالمللی در سال‬
‫‪ 2115‬وجود داشتهاست‪ ،‬که ‪ %3‬از کل جمعیت دنیا را شامل می شود‪ %97 .‬بقیهی‬
‫جمعیت دنیا در کشورها و محلهایی زندگی میکنند که به دنیا آمدهاند یا به طور‬
‫خانوادگی زندگیکردهاند‪.‬‬

‫مردم معموالً به دلیل دور شدن از شرایط یا عوامل نا مساعد دور کنندهای مانند فقر‪،‬‬
‫کمبود غذا‪ ،‬بالی طبیعی‪ ،‬جنگ‪ ،‬بیکاری و کمبود امنیت مهاجرت میکنند‪ ،‬دلیل دوم می‪-‬‬
‫‪55‬‬ ‫بررسی عوامل موثر بر مهاجرت جوانان‬

‫تواند شرایط و عوامل مساعد جذبکننده‪ ،‬مانند امکانات بهداشتی بیشتر‪ ،‬آموزش بهتر‪،‬‬
‫درآمد بیشتر و مسکن بهتر در مقصد مهاجرت باشد‪.‬‬

‫در مسأله مهاجرت الزم دیده میشود که به موارد ذیل توجه صورت گیرد‪.‬‬

‫‪ – 0‬مهاجرت یک موضوع سیاسی‪ ،‬اقتصادی‪ ،‬اجتماعی و فرهنگی است‪ ،‬بنابراین‬

‫باید در بررسی این پدیده به سیاستهای اقتصادی‪ ،‬اجتماعی‪ ،‬فرهنگی و آموزشی و‬
‫سیاسی نظام توجهکرد‪.‬‬

‫‪ – 2‬مهاجرت به خصوص مهاجرت نخبگان حاصل اقتصاد بازار آزاد به خاطر‬

‫دستیابی به مهارتهای تخصصی است‪.‬‬

‫‪ – 3‬بررسی پدیدهی مهاجرت غیر از دالیل درونی کشور به مسائل خاص کشور نیز‬
‫ارتباط دارد(مقدس وشریفی‪.)0388،‬‬

‫مهاجرت بدون تأیید رسمی میتواند طبق قوانین خاص کشورها یک خالف تلقی‪-‬‬
‫شود و حتی اگر از آن به عنوان خالف تعریف نشود‪ ،‬دولتها معموالً برای مهاجرت‬
‫غیر قانونی بازداشت و حبس تعیین میکنند‪ ،‬متأسفانه اکثر افغانها که دست به‬
‫مهاجرتهای بینالمللی میزنند از راههای غیرقانونی وارد کشورهای مقصد میشوند‪،‬‬
‫که ساالنه تعداد زیادشان در مسیر مهاجرت هالک میگردند‪.‬‬

‫هموطنان عزیز ما با تأسف‪ ،‬رقم درشت مهاجرت در جهان را دارند‪ ،‬شاید در کمتر‬
‫نقطهی دنیا بتوان دید که شهروندان مهاجری حضور داشته باشند و هموطنان ما در میان‬
‫آنها نباشند‪ .‬طبق آمار وزارت امور مهاجرین و عودتکنندگان افغانستان‪ ،‬حدود شش‬
‫میلیون افغان در دیار هجرت و غربت به سر میبرند‪.‬‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪56‬‬

‫بناءً الزم دانسته میشود تا در مورد عوامل گرایش جوانان که قشر فعال جامعه به حساب‬
‫میآیند‪ ،‬تحقیق صورت گیرد تا بتوان عوامل را شناسائی و به راه حلهای مناسب دست‬
‫یافت‪.‬‬

‫اهمیت و ارزش تحقیق‬ ‫‪-0‬‬

‫با توجه به فضای اجتماعی‪ ،‬سیاسی و اقتصادی و با توجه به نکات فوق الذکر که در‬
‫افغانستان وجود دارد و ما به طور فزاینده شاهد مهاجرت شماری زیادی از جوانان به‬
‫کشورهای خارج؛ مخصوصاً کشورهای غربی هستیم‪ ،‬که از اثر آن کشور ما افغانستان در‬
‫آینده دچار کمبود نیروی کار انسانی خواهد شد‪ ،‬و درآان صورت مشکالت جبران‬
‫ناپذیری فراروی کشور عزیز ما قرار خواهد داشت‪.‬‬

‫لذا ضرورت دانسته میشود تا روی عوامل گرایش جوانان به مهاجرتهای‬

‫بینالمللی تحقیق صورت گیرد تا ریشههای اصلی این عوامل دریافت و آنگاه‬
‫راهحلهای کارا و عملی برای آن ارائه گردد تا در رفع آسیبهای جدی که از این طریق‬
‫فراروی افغانستان در آیندهی نه چندان دور قرار دارد‪ ،‬اقدامات درست انجام شود‪.‬‬

‫‪ -9‬اهداف تحقیق‬
‫‪ )0‬شناخت شرایط بهتر زندگی در غرب به عنوان یکی از عوامل گرایش‬
‫جوانان به مهاجرتهای بینالمللی؛‬
‫‪ )2‬بررسی تأثیرات ناامنی بر گرایش جوانان به مهاجرتهای بینالمللی؛‬
‫‪ )3‬جستجوی اینکه آیا نبود زمینههای کاری متناسب با تواناییهای فردی‬
‫جوانان باعث مهاجرت آنها میشود؛‬
‫‪ )4‬بررسی تأثیر تطبیق نشدن قوانین در افغانستان بر مهاجرت جوانان؛‬
‫‪57‬‬ ‫بررسی عوامل موثر بر مهاجرت جوانان‬

‫سؤال اصلی تحقیق‬ ‫‪-4‬‬

‫کدام عوامل باعث گرایش جوانان‪ 31-08،‬ساله شهر کابل به مهاجرتهای‬

‫بینالمللی میشود؟‬

‫سؤالهای فرعی‬ ‫‪-1‬‬

‫‪ )0‬آیا عوامل اقتصادی روی گرایش جوانان به مهاجرتهای بینالمللی تأثیر دارد؟‬
‫‪ )2‬آیا عوامل اجتماعی‪ -‬فرهنگی روی گرایش جوانان به مهاجرتهای بینالمللی‬
‫تأثیر دارد؟‬
‫‪ )3‬آیا عوامل سیاسی روی گرایش جوانان به مهاجرتهای بینالمللی تأثیر دارد؟‬

‫فرضیه ها‬ ‫‪-2‬‬

‫‪ )0‬به نظر میرسد که تمایل جوانان به مهاجرت با عوامل اقتصادی کشور رابطهی‬
‫معنا داری دارد‪.‬‬
‫‪ )2‬به نظر میرسد تمایل جوانان به مهاجرت با عوامل اجتماعی‪ -‬فرهنگی کشور‬
‫رابطهی معنا داری دارد‪.‬‬
‫‪ )3‬به نظر میرسد تمایل جوانان به مهاجرت با عوامل سیاسی کشور رابطهی معنا‬
‫داری دارد‪.‬‬

‫پیشینهی تحقیقی موضوع‬ ‫‪-2‬‬

‫‪ -5-2‬سوابق تحقیقی‬
‫جواهری و سراجزاده(‪ )0381‬در تحقیقی تحت عنوان «عوامل مؤثر بر گرایش‬
‫دانشجویان به مهاجرت خارج از کشور» یک نمونه ‪ 0522‬نفری از دانشجویان‬
‫دانشگاههای ایران به بررسی پرداختهاند‪ .‬نتایج این معلومات نشان میدهد؛ ‪ 59.5‬درصد‬
‫از دانشجویان درسطح متوسط و ‪ 07.5‬درصد درسطح زیاد‪ ،‬گرایش به مهاجرت از‬
‫کشور دارند و فقط ‪ 23‬درصد از آنها در صدد مهاجرت نیستند‪ .‬نقش دو متغییر پایبندی‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪58‬‬

‫به جامعهی ملی و دینداری به عنوان عوامل باز دارنده و نگرش انتقادی نسبت به شرایط‬
‫کنونی و آتی جامعه به عنوان عوامل ترغیبکنندهی گرایش به مهاجرت از نظر آماری‬
‫مورد تأ یید قرار گرفته همچنین گرایش به مهاجرت در مردان بیشتر از زنان است(‬
‫جواهری وسراجزاده‪.)0381 ،‬‬

‫دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه کابل(‪ :)NCPR‬عوامل و پیامدهای اجتماعی مهاجرت‬

‫و عودت افغانها در سال ‪ 0389‬انجام گردیده است که هدف این تحقیق دستیابی و‬
‫شناخت دقیق در مورد عوامل و پیامدهای اجتماعی مهاجرت و عودت افغانها در خارج‬
‫از کشور انجام پذیرفته است‪ .‬پرسش اصلی این تحقیق مهمترین عوامل که باعث‬
‫مهاجرت افغانها گردیده کدامها اند؟‬

‫مبانی نظری‬ ‫‪-2‬‬

‫‪ -5-2‬انواع مهاجرت‬
‫مهاجرت را معموالً به دو نوع عمده‪ ،‬مهاجرت داخلی و مهاجرت بینالمللی تقسیم‬
‫میکنند‪:‬‬

‫مهاجرت و انواع آن برحسب تفاوت و اختالف در درجه سازگاری و جذب فردی‬

‫به فرهنگ منطقه مقصد به سه دسته تقسیم میشود‪ :‬مهاجرت خانوادهگی‪ ،‬مهاجرت‬
‫فردی و مهاجرت زراعتی یا صنعتی‪.‬‬

‫‪ -5-5-2‬مهاجرت در اسالم‬
‫برخالف قضاوت عموم‪ ،‬که هجرت را یک قضیه بیوگرافیک در زندگی پیغمبر(ص)‬
‫می دانند در قرآن به این معنی نیست‪ ،‬بلکه به معنای یک اصل کلی و عام انسانی‪ ،‬نه در‬
‫مورد پیغمبر(ص) (ازمکه به مدینه)‪ ،‬بلکه در بارهی همه انسانها و خطاب به همه‬
‫انسانها و در همه دورهها استعمال شده است‪.‬‬
‫‪59‬‬ ‫بررسی عوامل موثر بر مهاجرت جوانان‬

‫دیگر اینکه هر وقت در آیهای صحبت مهاجرت است‪ ،‬کلمه «هاجروا» که امر به‬
‫مهاجرت است‪ ،‬همیشه بعد از «آمنوا» و پیش از «جاهدوا» آمده( آمنوا‪-‬هاجروا‪-‬جاهدوا)‪.‬‬

‫بنابراین‪« ،‬آمنوا‪-‬هاجروا‪-‬جاهدوا» سه حکم است‪ ،‬که اول ایمان‪ ،‬دوم هجرت و سوم‬
‫مبارزه است‪ .‬یعنی اول باید به یک ایدئولوژی ایمان پیدا کرد و به آگاهی اعتقادی و‬
‫درک مسؤولیت رسید و به محض یافتن آن باید دست به مهاجرت زد و بعد تکلیف‬
‫مبارزه است‪ .‬چرا؟ ایمان یعنی چه؟ ایمان یعنی اندیشه تازه برخالف محیط و شرایط‬
‫موجود‪ .‬این ایمان اگر با مهاجرت توأم نباشد و آن شخص یا اقلیت تازه صاحب ایمان‬
‫در محیط بمانند‪ ،‬سرنوشت ندارند‪ :‬یا تسلیم به شرایط موجود‪ ،‬که ایمانشان قربانی می‪-‬‬
‫شود و یا ذلت و گوشهگیری و عزلت‪ ،‬یعنی قربانیکردن خودشان و این سرنوشت در‬
‫تاریخ همواره تکرار شده است(شریعتی‪.) 52:0359،‬‬

‫‪ -0-2‬چهارچوب نظری‬
‫برای سنجش متغییر گرایش و تمایل به مهاجرت‪ ،‬نظریههای متفاوتی آورده شد‪ ،‬که‬
‫هر یک از جنبهای به بررسی این مسأله میپردازند‪ .‬مدل نظری در این تحقیق بر مبنای‬
‫ترکیبی از نظریههای جاذبه و دافعهی لی و نظریهی جهانی شدن گردیده است‪.‬‬

‫بر اساس نظریه جاذبه و دافعهی لی‪ ،‬عوامل به دو دسته جذب کننده و دفعکننده‬
‫تقسیم گریده است‪.‬‬

‫الف) عوامل جذبکننده یا برانگیزنده شامل عوامل اقتصادی‪ :‬توسعه اقتصادی‪،‬‬

‫تقاضا برای نیروی کار‪ ،‬امنیت سرمایه و تسهیالت با ساختار پایین؛ عوامل سیاسی‪:‬‬
‫دموکراسی اجتماعی‪ ،‬تمرکز زدایی‪ ،‬دیوانساالری روانتر‪ ،‬سیاست کمک و همیاری؛‬
‫عوامل اجتماعی و فرهنگی‪ :‬نظم و قانون‪ ،‬جذابیتهای تحصیالتی و پژوهشی‪ ،‬رفاه‬
‫بیشتر و عوامل جمعیتی‪ :‬باروری پایین‪ ،‬جمعیت فعال پایین‪ ،‬نسبت جنسی نامتوازن‪.‬‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪61‬‬

‫ب) عوامل دافعه‪ ،‬شامل عوامل اقتصادی‪ :‬فقر‪ ،‬تورم‪ ،‬کساد مالی و کشمکشهای‬
‫اقتصادی‪ ،‬کثرت نیروی کار‪ ،‬حقوق کم برای شغلهای سخت و با مهارت‪ ،‬میزان باالی‬
‫مالیات؛ عوامل سیاسی‪ :‬تعصب سیاسی‪ ،‬استبداد و عدم ثبات سیاسی(فقدان آزادی)؛‬
‫عوامل اجتماعی و فرهنگی‪ :‬پیوند خانوادهگی‪ ،‬ازدواج‪ ،‬خواستههای تحصیلی‪ ،‬نارضایتی‬
‫زندگی‪ ،‬میزان جرم و جنایت و‪ ....‬عوامل ناگهانی‪ :‬مثل جنگ و‪...‬‬

‫نظریه جهانی شدن را میتوان به عنوان تشدید روابط اجتماعی جهانی تعریف کرد‪.‬‬

‫جهانی شدن با فرایند نو گرایی همزمان است و از این رو آغاز آن به قرن ‪ 06‬بر‬
‫میگردد‪ ،‬و شامل فرایندهای نظاممند کردن اقتصاد‪ ،‬روابط بینالملل در بین دولتها و‬
‫ظهور یک فرهنگ و آگاهی جهانی است‪ .‬جهانی شدن فرایند متمایزکننده و همگونساز‬
‫است و با پذیرش ارزش خرده فرهنگها و تواناییهای محلی‪ ،‬جهان را به سوی‬
‫کثرتگرایی سوق میدهد‪.‬‬

‫مهاجرت متخصصان به کشورهای توسعه یافته‪ ،‬نتیجه افزایش تعامل جهانی و‬

‫نابرابری جهانی پایدار میان ملتها که هر دو بازتاب روند تعامل جهانی شدیدی هستند‪،‬‬
‫می باشد‪.‬‬

‫مدل تحلیل‬ ‫‪-3‬‬

‫‪ -5-3‬تعریف مفاهیم عملیاتی کردن متغییرها‬
‫تمایل به مهاجرت‪ :‬تمایل‪ ،‬نوع گرایش یا آگاهی روانی‪ ،‬زمینهی سازمانیافته برای‬
‫اندیشیدن‪ ،‬احساس‪ ،‬ادراک و رفتارکردن‪ ،‬نسبت به یک موضوع شناختی است( بیرو‪،‬‬
‫‪0366‬؛ به نقل از عدل‪.)0385 ،‬‬

‫مهاجرت به خارج از کشور‪ :‬حرکتدایمی افراد از مرزهای نمادی و سیاسیکشور‪،‬‬

‫بسوی اقامتگاهها و اجتماعات جدید است(مارشال‪ .)0999،‬عوامل جمعیتشناختی‬
‫‪60‬‬ ‫بررسی عوامل موثر بر مهاجرت جوانان‬

‫پاسخگویان شامل‪ :‬سن‪ ،‬جنس‪ ،‬تحصیالت‪ ،‬میزان درآمد‪ ،‬نوع فعالیت‪ ،‬وضعیت تأهل و‬
‫محل سکونت‪.‬‬

‫عوامل مؤثر بر انگیزه مهاجرت و یا متغییرهای مستقل شامل اوضاع اقتصادی‪،‬‬

‫اجتماعی فرهنگی و سیاسی میباشد‪ .‬به این ترتیب که چنانچه نارضایتی از هر یک از‬
‫این عوامل در داخل کشور بیشتر باشد‪ ،‬که فرد نمونه آنرا انتخاب کند وآنرا عوامل بر‪-‬‬
‫انگیزندهی مهاجرت خود بیان کند که هر کدام از طریق چند سؤال بررسی شده است‪.‬‬

‫روش شناسی تحقیق‬ ‫‪-51‬‬

‫‪ -5-51‬نوع تحقیق‬
‫تحقیق کنونی در زمرهی تحقیقات میدانی میباشد که با استفاده از روش پیمایشی یا‬
‫زمینهیابی انجام شده است‪.‬‬

‫‪ -0-51‬جامعهی آماری‬
‫جامعهی آماری در تحقیق کنونی‪ ،‬جوانان پسر‪ ،‬بین سنین ‪ 31-08‬سالهی ناحیه‬
‫سیزدهم شهر کابل میباشد‪.‬‬

‫‪ -9-51‬جمعیت نمونه‬

‫نمونه مورد مطالعه این پژوهش را ‪ 511‬نفر جوان پسر بین سن ‪ 31-08‬سالهی ناحیه‬
‫‪ 03‬تشکیل میدهند‪ .‬روش نمونهگیری بهصورت غیر احتمالی از نوع گلوله برفی‪-‬‬
‫قضاوتمند استفاده شده است‪.‬‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪62‬‬

‫‪ -4-51‬ابزار گردآوری اطالعات‬

‫برای گردآوری اطالعات نیز از ابزار پرسشنامه‪ ،‬سود جسته شده است‪ .‬پرسشها‬
‫سازگاری با شرایط جامعهی آماری تحقیق‪ ،‬تهیه و تدوینگردید و سپس به منظور‬
‫اطمینان بررسی روایی– صوری و محتوایی‪ ،‬آزمایش و بررسی میزان پایایی یا اعتبار‪،‬‬
‫قرارگرفت‪ .‬طوریکه برای اطمینان از روایی ابزار سنجش‪ ،‬صورت اولیه آن در اختیار‬
‫محققین‪ ،‬اساتید دانشگاه‪ ،‬کارشناسان و جامعهی آماری قرار گرفت و همچنان برای‬
‫اطمینان از پایایی ابزار سنجش از روش ارزیابی آلفای کرانباخ استفاده شد‪.‬‬

‫پرسشنامهها طبق طیف لیکرت بهصورت پنچ گزینهای درست گردیده است‪ ،‬اظهار‬
‫نظرها و نتایج برگرفته از آزمایش در جامعهی آماری‪ ،‬به تدوین صورت نهایی ابزار‬
‫سنجش تحقیق کنونی انجامیده است‪ .‬آلفای کرانباخ فاکتورهای تحقیق بین ‪ .66‬الی ‪.82‬‬
‫بدست آمده است‪ ،‬ارقام نشان میدهد که کل طیف ها از پایایی مناسب برخوردار‬
‫میباشند‪.‬‬

‫‪ -1-51‬روش تجزیه و تحلیل اطالعات‬

‫تجزیه و تحلیل تحقیق کنونی نیز با استفاده از آمار توصیفیتبیینی به کمک نرم افزار‬
‫‪ SPSS‬انجام شده است‪.‬‬
‫‪63‬‬ ‫بررسی عوامل موثر بر مهاجرت جوانان‬

‫یافته های تحقیق‬ ‫‪-55‬‬

‫‪ -5-55‬بخش اول مشخصات توصیفی پاسخ دهندگان‬

‫سن پاسخ دهندگان ‪:‬‬

‫سن پاسخ دهنده گان‬
‫سن‬ ‫تعداد‬ ‫فیصدی‬
‫‪81‬تا‪ 02‬سال‬ ‫‪021‬‬ ‫‪6814‬‬
‫‪08‬تا‪ 02‬سال‬ ‫‪892‬‬ ‫‪81‬‬
‫‪04‬تا‪ 82‬سال‬ ‫‪820‬‬ ‫‪0216‬‬
‫مجموع‬ ‫‪222‬‬ ‫‪822‬‬
‫جدول شماره ‪ :1‬سن پاسخ دهندگان‬

‫وضعیت تأهل ‪:‬‬

‫وضعیت تأهل‬

‫تعداد‬ ‫فیصدی‬

‫مجرد‬ ‫‪869‬‬ ‫‪4911‬‬

‫متاهل‬ ‫‪886‬‬ ‫‪0411‬‬

‫طالق شده‬ ‫‪81‬‬ ‫‪816‬‬

‫مجموع‬ ‫‪222‬‬ ‫‪822‬‬

‫جدول شماره ‪ :2‬وضعیت تأهل پاسخ دهندگان‬

 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪64‬‬

‫درجه تحصیل پاسخدهندهگان ‪:‬‬

‫درجه تحصیل‬
‫تعداد‬ ‫فیصدی‬
‫بی سواد‬ ‫‪06‬‬ ‫‪611‬‬
‫کمتر از ‪80‬‬ ‫‪881‬‬ ‫‪8414‬‬
‫فارغ ‪80‬‬ ‫‪848‬‬ ‫‪8014‬‬
‫لیسانس‬ ‫‪829‬‬ ‫‪0811‬‬
‫ماستر‬ ‫‪81‬‬ ‫‪816‬‬
‫دکترا‬ ‫‪6‬‬ ‫‪211‬‬
‫مجموع‬ ‫‪222‬‬ ‫‪822‬‬
‫جدول شماره ‪ :3‬درجه تحصیل پاسخ دهندگان‬

‫آنچه از آمارهای این جدول نتیجه گرفته میشود این است که بیشترین افراد‬
‫پاسخدهنده را کسانی تشکیل دادهاند که دارای تحصیالتی کمتر از ‪ 02‬بودهاند و‬
‫کمترینشان دارای درجه تحصیلی دکترا بودهاند‪.‬‬

‫جدول زیر شغل پاسخدهندهگان را نشان میدهد‪.‬‬

‫شغل پاسخگویان‬
‫شغل‬ ‫تعداد‬ ‫فیصدی‬
‫بیکار‬ ‫‪812‬‬ ‫‪81‬‬
‫کارگر ساده‬ ‫‪811‬‬ ‫‪8214‬‬
‫محصل‬ ‫‪828‬‬ ‫‪0214‬‬
‫کارمند دولت‬ ‫‪00‬‬ ‫‪616‬‬
‫کارمند مؤسسه‬ ‫‪80‬‬ ‫‪016‬‬
‫مجموع‬ ‫‪222‬‬ ‫‪822‬‬
‫جدول شماره ‪ :4‬شغل پاسخ دهندگان‬
‫‪65‬‬ ‫بررسی عوامل موثر بر مهاجرت جوانان‬

‫در نتیجه چنین گفته میتوانیم که اکثریت پاسخگویان را کارگران ساده و بیکار‬
‫تشکل میدهند و کمترین پاسخگویان را کسانی تشکل میدهند که کارمند دولت و‬
‫مؤسسهاند‪ .‬از این ارقام چنین برداشت بعمل میآیدکه بیکاری در امر انگیزه مهاجرت‬
‫خیلی نقش عمده و تأثیرگذار دارد‪.‬‬

‫‪ -0-55‬قسمت دوم عوامل اقتصادی‬

‫یکی از مهمترین عوامل که امروزه در مهاجرت جوانان نقش عمده را دارد‪ ،‬عوامل‬
‫اقتصادی میباشد‪ ،‬وضعیت نامناسب اقتصادی خانوادهها‪ ،‬عدم استقالل اقتصادی جوانان‪،‬‬
‫نبود اشتغال مناسب‪ ،‬نبود دست مزد کاری مناسب‪ ،‬شرایط بهتر کاری در خارج از کشور‬
‫و عوامل دیگر‪ ،‬اینها باعث برانگیختن عالق جوانان در خارج ازکشور میشود‪ .‬در این‬
‫قسمت اطالعات جمعآوری شده از جامعهی آماری نشان میدهد که عوامل اقتصادی تا‬
‫چه حد باعث برانگیختن جوانان به مهاجرتهای بینالمللی میشود‪ .‬که در جدول زیر‬
‫اطالعات بدست آمده از پاسخوگویان نسبت به سؤالهای عوامل تأثیرگذار اقتصادی بر‬
‫مهاجرت نمایش داده شده است‪.‬‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪66‬‬

‫جدول شماره ‪ :5‬پرسشنامه دالیل مهاجرت و نتایج آن‬

‫سؤاالت‬
‫کامال مخالفم‬

‫کامال موافقم‬

‫شماره‬
‫نظر ندارم‬
‫مخالفم‬

‫موافقم‬

‫مقدار‬
‫‪66‬‬ ‫‪57‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪502‬‬ ‫‪671‬‬ ‫تعداد‬ ‫‪5‬‬
‫فیصدی‬ ‫شرایط بهتر کار در خارج از کشور باعث‬
‫‪555‬‬ ‫‪250‬‬ ‫‪6155‬‬ ‫‪0650‬‬ ‫‪2255‬‬
‫گرایشم به مهاجرت گردیده است‬
‫تعداد‬
‫‪50‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪601‬‬ ‫‪502‬‬ ‫‪2‬‬
‫فیصدی‬
‫‪050‬‬ ‫‪750‬‬ ‫‪6755‬‬ ‫‪5251‬‬ ‫‪0651‬‬ ‫درخارج از کشور کار بهتر است سرمایه بیشتر‬
‫بدست میآید‬
‫تعداد‬
‫‪56‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪657‬‬ ‫‪676‬‬ ‫‪605‬‬ ‫‪9‬‬
‫فیصدی‬ ‫مصرف خانهام بیشتر از درآمدم بود مجبورم به‬
‫‪055‬‬ ‫‪751‬‬ ‫‪5250‬‬ ‫‪2055‬‬ ‫‪5150‬‬
‫خارج از کشور مسافرت نمایم‬
‫تعداد‬
‫‪26‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪71‬‬ ‫‪612‬‬ ‫‪627‬‬ ‫‪1‬‬
‫فیصدی‬ ‫از باالرفتن قیمت مواد اولیه و عدم کار مناسب‬
‫‪155‬‬ ‫‪6055‬‬ ‫‪6255‬‬ ‫‪2750‬‬ ‫‪2650‬‬
‫در کشور‪ ،‬برای تأمین معیشت‪ ،‬به خارج‬
‫مسافرت میکنم‬
‫تعداد‬
‫‪2‬‬ ‫‪62‬‬ ‫‪72‬‬ ‫‪662‬‬ ‫‪510‬‬ ‫‪1‬‬
‫فیصدی‬ ‫افزایش روز افزون بیکاری باعث گریده تا‬
‫‪650‬‬ ‫‪251‬‬ ‫‪6051‬‬ ‫‪5251‬‬ ‫‪2151‬‬
‫بخاطر کار در خارج از کشور مسافرت نمایم‬
‫تعداد‬
‫‪61‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪650‬‬ ‫‪615‬‬ ‫‪615‬‬ ‫‪6‬‬
‫فیصدی‬ ‫نبود تناسب مزد با کار سخت و با مهارت در‬
‫‪255‬‬ ‫‪050‬‬ ‫‪5050‬‬ ‫‪2150‬‬ ‫‪2550‬‬
‫کشور باعث شده تا به خارج از کشور مسافرت‬
‫نمایم‬
‫تعداد‬
‫‪1‬‬ ‫‪52‬‬ ‫‪665‬‬ ‫‪612‬‬ ‫‪620‬‬ ‫‪7‬‬
‫فیصدی‬ ‫زمینه پیشرفت شغلی مناسب در خارج از کشور‬
‫‪655‬‬ ‫‪251‬‬ ‫‪5550‬‬ ‫‪2551‬‬ ‫‪2150‬‬
‫باعث گردیده تا عالقه به مهاجرت پیدا نمایم‬
‫تعداد‬
‫‪2‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪611‬‬ ‫‪610‬‬ ‫‪8‬‬
‫فیصدی‬ ‫نبود ثباب شغلی مناسب باعث گردیده تا به‬
‫‪.1‬‬ ‫‪6051‬‬ ‫‪6251‬‬ ‫‪2755‬‬ ‫‪2550‬‬
‫مهاجرت به خارج از کشور عالقه پیدا نمایم‬
‫‪67‬‬ ‫بررسی عوامل موثر بر مهاجرت جوانان‬

‫اطالعات بدست آمده از سؤال اول نشان میدهد که اکثریت جوانان پاسخگو با این‬
‫مورد موافق بوده است یعنی در داخل کشور کار مناسب وجود ندارد آنان بخاطر شرایط‬
‫مناسب کاری بهتر به خارج از کشور عالقهمند به مهاجرت میگردند‪ .‬که در خارج از‬
‫کشور نسبت به افغانستان سهولت بیشتر برای جمعآوری سرمایه وجود دارد‪.‬‬

‫در جواب سؤال دوم اکثریت بیان داشتهاندکه جمعآوری سرمایه در خارج از کشور‬
‫به اساس کار بهتر است‪ ،‬برای زندگی بهتر و پیشرفت اقتصادی زمینه خوبی مساعد‬
‫میباشد‪.‬‬

‫سؤال سوم نشان میدهد که در یک کشور‪ ،‬خانوادههایی که مصرف خانهشان نسبت‬

‫به درآمد شان باال باشند معموالً جوانانشان به خارج از کشور‪ ،‬برای کار بهتر و معیشت‬
‫زندگی بهتر مهاجرت میکنند‪ .‬که در نتیجه از ارقام تذکر یافته اکثریت پاسخگویان اذعان‬
‫داشتهاند که درآمد کمتر و مصرف بیشتر باعث انگیزهی آنان به مهاجرتهای بینالمللی‬
‫میگردد‪ .‬این شاخص در بخش خود تأیید کنندهی فرضیه تحقیق میباشد‪.‬‬

‫یکی از عوامل که باعث مهاجرت جوانها میشود‪ ،‬باالرفتن قیمت مواد اولیه است‬
‫که نتایج سؤال چهارم نشان میدهد که به اساس باالرفتن قیمت مواد اولیه تاچه حد‪،‬‬
‫باعث انگیزهی جوانان به مهاجرت شدهاست معلومات بدستآمده نشان میدهدکه‬
‫اکثریت موافقاندکه برای تأمین نیازهای اولیه‪ ،‬در داخل از کشور کار مناسب وجود‬
‫ندارند و آنها عالقه دارند که به خارج از کشور مسافرت نمایند‪.‬‬

‫بر اساس نتایج بدست آمده از سؤال پنجم گفته میتوانیم اکثریت زیاد با این امر‬
‫موافق است که شدت بیشتر بیکاری باعث میشود که آنان به خارج از کشور مهاجرت‬
‫نمایند و چنین نتیجه گرفته میتوانیم که اکثریت پاسخگویان جامعهی آماری گزینههای‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪68‬‬

‫کامال موافق و موافق را انتخاب نمودند یعنی کارهای شاقه و درآمدکم باعث انگیزهی‬
‫آنان به مهاجرتهای بینالمللی میگردد‪.‬‬

‫آنچه که از نتایج سؤال ششم میتوان نتیجه گرفت‪ :‬اکثریت جوانان پاسخدهنده با این‬
‫مورد موافق و کامالً موافق میباشند که درخارج از کشور زمینه خوبی برای پیشرفت‬
‫شغلی وجود دارد‪.‬‬

‫مشهود است که اکثریت جوانان‬ ‫در آخر نتایج بدست آمده از سؤال هفتم‬
‫پاسخدهنده با این مورد موافق و کامالموافق می باشند که درداخل کشور زمینه خوبی‬
‫برای پیشرفت شغلی وجود ندارد‪.‬‬

‫قسمت سوم تأثیر عوامل سیاسی باالی مهاجرت‬

‫از گذشتههای دور تا امروز آنچه که بیشتر روی مهاجرتهای بینالمللی تأثیر داشته‪،‬‬
‫عوامل سیاسی بودهاند‪ .‬نبود ثبات سیاسی‪ ،‬لشکرکشیها و فتوحات جنگی‪ ،‬کشور‬
‫گشاییها و امپراطوریهای بزرگ و جنگهای داخلی از جمله موارد بودهاند که باعث‬
‫مهاجرتهای بینالمللی گردیدهاند‪ .‬اما در افغانستان بیشتر مورد اخیر در ارتباط به‬
‫انگیزهی مهاجرت جوانان به مهاجرتهای بینالمللی صادق است‪ .‬که در همین راستا‬
‫نتایج زیر‪ ،‬نظر و نگرش پاسخدهندگان نسبت به تأثیر عوامل سیاسی بر مهاجرت می‪-‬‬
‫باشد‪:‬‬
‫‪69‬‬ ‫بررسی عوامل موثر بر مهاجرت جوانان‬

‫جدول شماره ‪ :6‬پرسشنامه انگیزه مهاجرت و نتایج آن‬

‫سؤاالت‬
‫مخالفم‬

‫موافقم‬

‫شماره‬
‫کامال مخالفم‬

‫نظر ندارم‬

‫کامال موافقم‬
‫مقدار‬

‫‪51‬‬ ‫‪73‬‬ ‫‪571‬‬ ‫‪227‬‬ ‫تعداد‬ ‫‪5‬‬

‫‪51‬‬ ‫ناامنی در کشور باعث گردیده تا تصمیم به‬
‫‪258‬‬ ‫‪5158‬‬ ‫‪9151‬‬ ‫‪1151‬‬ ‫فیصدی‬
‫‪251‬‬ ‫مهاجرت به خارج از کشور بگیرم‬
‫‪51‬‬ ‫‪521‬‬ ‫‪536‬‬ ‫‪521‬‬ ‫تعداد‬ ‫‪2‬‬
‫‪16‬‬ ‫نبود ثبات سیاسی درکشور باعث گردیده تا‬
‫‪251‬‬ ‫‪2158‬‬ ‫‪9352‬‬ ‫‪2158‬‬ ‫فیصدی‬
‫‪352‬‬ ‫انگیزه به مهاجرت به خارج از کشور پیدا‬
‫نمایم‬
‫‪11‬‬ ‫‪571‬‬ ‫‪558‬‬ ‫‪521‬‬ ‫تعداد‬ ‫‪9‬‬
‫‪19‬‬ ‫نبود آزادی سیاسی درکشور باعث گردیده‬
‫‪858‬‬ ‫‪9151‬‬ ‫‪2956‬‬ ‫‪2151‬‬ ‫فیصدی‬
‫‪856‬‬ ‫تا انگیزه مهاجرت به خارج پیدانمایم‬
‫‪15‬‬ ‫‪517‬‬ ‫‪522‬‬ ‫‪76‬‬ ‫تعداد‬ ‫‪1‬‬
‫‪551‬‬ ‫نبود آزادی فکرِ سیاسی باعث گردیده تا‬
‫‪852‬‬ ‫‪2351‬‬ ‫‪2151‬‬ ‫‪5152‬‬ ‫فیصدی‬
‫‪2258‬‬ ‫انگیزه مهاجرت به خارج پیدانمایم‪.‬‬
‫‪99‬‬ ‫‪579‬‬ ‫‪551‬‬ ‫‪31‬‬ ‫تعداد‬ ‫‪1‬‬
‫‪83‬‬ ‫عمل کرد نادرست دولت نسبت به فعالیت‪-‬‬
‫‪656‬‬ ‫‪9156‬‬ ‫‪2951‬‬ ‫‪5851‬‬ ‫فیصدی‬
‫‪5758‬‬ ‫های مدنی ام باعث میگردد تا انگیزه‬
‫مهاجرت به خارج پیدانمایم‬
‫‪11‬‬ ‫‪71‬‬ ‫‪593‬‬ ‫‪512‬‬ ‫تعداد‬ ‫‪6‬‬
‫‪81‬‬ ‫نبود اعتماد به اوضاع سیاسی کشور بعد از‬
‫‪5151‬‬ ‫‪5158‬‬ ‫‪2758‬‬ ‫‪9151‬‬ ‫فیصدی‬
‫‪5751‬‬ ‫‪ 0286‬بیشترفکرم را واداشته تا به خارج از‬
‫کشور مسافرت نمایم‬

‫نتایج سؤال اول حاکی از آن است که اکثریت خیلی زیاد ابراز همنظری نشان دادهاند‬
‫که نا امنی در داخل کشور آنان را وا داشتهاست‪ ،‬تا به مهاجرتهای بینالمللی عالقه پیدا‬
‫نمایند‪.‬‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪71‬‬

‫نبود ثبات سیاسی یکی از عوامل مهم دیگر است که بیشتر باالی جوانان تأثیر داشته‬
‫که تا انگیزهی مهاجرت به خارج از کشور پیدانماید‪ .‬که با توجه به نتایج بدست آمده از‬
‫سؤال دوم نیز چنین ابراز کرده می توانیم که اکثریت موافقت خود را بیان داشتهاند‪،‬که‬
‫عدم ثبات سیاسی باعث انگیزهی آنان در مهاجرتهای بینالمللی میگردد‪.‬‬

‫نبود آزادی سیاسی و جبرگراییسیاسی‪ ،‬یکی از عوامل است که باعث مهاجرت می‪-‬‬
‫گردد‪ .‬از داده های بدست آمده از سؤال سوم می توان نتیجه گرفت که اکثریت پاسخ‬
‫دهنده گان در این مورد نظر خاص نداشته اند و کمترینشان با این مورد مخالف بوده‪-‬‬
‫اند‪.‬‬

‫نبود آزادی فکرِ سیاسی یکی از عوامل است که جوانان نمی تواند آنچه در باب‬
‫سیاست فکر میکنند‪ ،‬ابراز نمایند و اگر ابرازکنند‪ ،‬ممکن از طرف جامعهی بسته تک‬
‫عقیدتی رانده شود‪ .‬در نتیجه با توجه به نتایج سؤاالت چهارم گفته می توانیم که اکثریت‬
‫پاسخ دهندهگان در این مورد نظر خاص نداشتهاند و کمترین شان با این مورد مخالف‬
‫بودهاند‪ .‬نتایج سؤال پنجم نشان میدهد که عمل کرد نادرست نسبت به فعالیتهای‬
‫مدنی تا چه حد باعث انگیزهی جوانان به مهاجرتهای بینالمللی میگردد‪.‬‬

‫در سؤال هفتم اکثریت پاسخدهندهگان موافق و کامالًموافق بودهاندکه نسبت به‬
‫اوضاع سیاسی بعد از سال ‪ 2104‬نگران اند‪ ،‬دلیلش هم شاید وابستگی سیاسی کشور به‬
‫کشورهای عضو سازمان امنیتی ناتو و امریکا باشد‪ ،‬که این سازمانهای امنیتی گفتهاند که‬
‫بعد از سال ‪ 2104‬مأموریتشان را در افغانستان خاتمه میدهند‪ .‬بنظر این پاسخگویان‪،‬‬
‫درصورت نبود حضور آنان بازهم جنگهای داخلی شروع خواهند شد‪.‬‬
‫‪70‬‬ ‫بررسی عوامل موثر بر مهاجرت جوانان‬

‫قسمت چهارم وضعیت اجتماعی_فرهنگی‬

‫دریک بستر اجتماعی‪ ،‬وقتیکه وضعیت اجتماعی نامناسب باشند مردمان آن بصورت‬
‫فردی ویا جمعی دست به مهاجرت میزند خصوصاً جوانان آن سرزمین‪.‬‬

‫که در ذیل نتایج بدست آمده از سؤاالت در زمینهی تأثیر وضعیت اجتماعی و‬
‫فرهنگی بر مهاجرت نشان دادهشدهاست‪.‬‬

‫جدول شماره ‪ :7‬پرسشنامه مشوق های مهاجرت و نتایج آن‬

‫مخالفم‬

‫موافقم‬

‫شماره‬
‫کامال مخالفم‬

‫نظر ندارم‬

‫کامال موافقم‬

‫مقدار‬ ‫سؤاالت‬

‫‪25‬‬ ‫‪512‬‬ ‫‪511‬‬ ‫‪73‬‬ ‫‪518‬‬ ‫تعداد‬ ‫آلودگی آب وهوای کابل باعث گردیده تا‬ ‫‪5‬‬
‫‪5020‬‬ ‫‪2151‬‬ ‫‪9151‬‬ ‫‪5158‬‬ ‫‪2556‬‬ ‫فیصدی‬ ‫انگیزهی مهاجرت به خارج پیدانمایم‬

‫‪23‬‬ ‫‪528‬‬ ‫‪39‬‬ ‫‪525‬‬ ‫‪63‬‬ ‫تعداد‬ ‫عدموجود زمینهی تحصیل از طرف خانواده‬ ‫‪2‬‬
‫‪52.2‬‬ ‫‪2156‬‬ ‫‪5856‬‬ ‫‪2152‬‬ ‫‪5958‬‬ ‫فیصدی‬ ‫بیشتر باعث گردیده تا انگیزه به مهاجرت به‬
‫خارج پیدانمایم‬

‫‪29‬‬ ‫‪67‬‬ ‫‪518‬‬ ‫‪511‬‬ ‫‪78‬‬ ‫تعداد‬ ‫دوستان وهم دوره های سنی ام مرا تشویق‬ ‫‪9‬‬
‫‪5022‬‬ ‫‪5951‬‬ ‫‪2356‬‬ ‫‪2858‬‬ ‫‪5156‬‬ ‫فیصدی‬ ‫به مهاجرت به خارج از کشور میکند‬

‫‪23‬‬ ‫‪37‬‬ ‫‪599‬‬ ‫‪37‬‬ ‫‪511‬‬ ‫تعداد‬ ‫برای مصارف گزاف عروسی و فرهنگ رایج‬ ‫‪1‬‬
‫‪5922‬‬ ‫‪5351‬‬ ‫‪26.6‬‬ ‫‪5351‬‬ ‫‪2158‬‬ ‫فیصدی‬ ‫آن باید به خارج ازکشور مسافرت نمایم‬

‫‪23‬‬ ‫‪521‬‬ ‫‪78‬‬ ‫‪522‬‬ ‫‪517‬‬ ‫تعداد‬ ‫بخاطر مستقل بودن مالی از والدین سعی می‪-‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪5922‬‬ ‫‪2158‬‬ ‫‪5156‬‬ ‫‪2151‬‬ ‫‪2551‬‬ ‫فیصدی‬ ‫کنم تا بخاطر کاربهتر به خارج ازکشور‪،‬‬
‫مسافرت نمایم‬

‫‪11‬‬ ‫‪511‬‬ ‫‪551‬‬ ‫‪529‬‬ ‫‪518‬‬ ‫تعداد‬ ‫وجود تعصبات قومی‪ ،‬نژادی و فرقهای در‬ ‫‪6‬‬
‫‪5121‬‬ ‫‪2551‬‬ ‫‪2258‬‬ ‫‪2156‬‬ ‫‪2556‬‬ ‫فیصدی‬ ‫کشور باعث گرایشم به مهاجرتهای‬
‫بینالمللی گردیده است‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪72‬‬

‫‪40‬‬ ‫‪88‬‬ ‫‪593‬‬ ‫‪563‬‬ ‫‪62‬‬ ‫تعداد‬ ‫عدم اعتماد اقوام ساکن در افغانستان باعث‬ ‫‪7‬‬
‫‪224‬‬ ‫‪5756‬‬ ‫‪2758‬‬ ‫‪9958‬‬ ‫‪5251‬‬ ‫فیصدی‬ ‫انگیزه ام به مهاجرت گردیدهاست‬

‫‪2‬‬ ‫‪86‬‬ ‫‪597‬‬ ‫‪582‬‬ ‫‪87‬‬ ‫تعداد‬ ‫عدم نظم و رعایت قانون در جامعهی افغان‬ ‫‪8‬‬
‫‪522‬‬ ‫‪5752‬‬ ‫‪2751‬‬ ‫‪9651‬‬ ‫‪5751‬‬ ‫فیصدی‬ ‫با عث گرایشم به مهاجرت در خارج از کشور‬
‫گریده است‬

‫‪4‬‬ ‫‪65‬‬ ‫‪79‬‬ ‫‪221‬‬ ‫‪597‬‬ ‫تعداد‬ ‫موجودیت امکانات رهایشی بهتر وبیشتر در‬ ‫‪3‬‬
‫‪.2‬‬ ‫‪5252‬‬ ‫‪5156‬‬ ‫‪1151‬‬ ‫‪2751‬‬ ‫فیصدی‬ ‫خارج ازکشور باعث گرایشم به مهاجرت‬
‫درخارج میگردد‬

‫‪55‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪571‬‬ ‫‪513‬‬ ‫‪515‬‬ ‫تعداد‬ ‫عدم امکانات بهداشتی الزم درافغانستان‬ ‫‪51‬‬
‫‪020‬‬ ‫‪5551‬‬ ‫‪9158‬‬ ‫‪9558‬‬ ‫‪2152‬‬ ‫فیصدی‬ ‫باعث گرایشم به مهاجرت گردیدهاست‬

‫‪00‬‬ ‫‪85‬‬ ‫‪512‬‬ ‫‪563‬‬ ‫‪86‬‬ ‫تعداد‬ ‫بلند بودن میزانجرم و جنایت باعث گرایشم‬ ‫‪55‬‬
‫‪424‬‬ ‫‪5652‬‬ ‫‪2851‬‬ ‫‪9958‬‬ ‫‪5752‬‬ ‫فیصدی‬ ‫به مهاجرت در خارج از کشور گردیده است‬

‫‪99‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪551‬‬ ‫‪531‬‬ ‫‪552‬‬ ‫تعداد‬ ‫عدم رعایت حقوق بشر در افغانستان باعث‬ ‫‪52‬‬
‫‪222‬‬ ‫‪352‬‬ ‫‪2951‬‬ ‫‪9858‬‬ ‫‪2251‬‬ ‫فیصدی‬ ‫گرایشم به مهاجرت در خارج از کشور‬
‫گردیده است‬

‫‪00‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪517‬‬ ‫‪571‬‬ ‫‪39‬‬ ‫تعداد‬ ‫رعایت پناهندگی و پناه دادن درخارج از‬ ‫‪59‬‬
‫‪424‬‬ ‫‪5156‬‬ ‫‪9551‬‬ ‫‪9151‬‬ ‫‪5856‬‬ ‫فیصدی‬ ‫کشور باعث انگیزهام به مهاجرت در خارج از‬
‫کشور گردیده است‬

‫‪52‬‬ ‫‪61‬‬ ‫‪517‬‬ ‫‪573‬‬ ‫‪37‬‬ ‫تعداد‬ ‫خشونت در داخل کشور باعث انگیزهام به‬ ‫‪51‬‬
‫‪924‬‬ ‫‪5251‬‬ ‫‪2351‬‬ ‫‪9158‬‬ ‫‪5351‬‬ ‫فیصدی‬ ‫مهاجرت در خارج از کشور گردیدهاست‬

‫نتایج سؤال حاکی است که آلودگی هوا به چه میزان باعث انگیزهی جوانان به‬
‫مهاجرتهای بینالمللی گردیدهاند‪ .‬که آلودگی هوای کابل و عدم رعایت محیط زیست‬
‫باعث گردیدهاند که آنان انگیزهی مهاجرت به محیط زیست پاکتر کشورهای بینالمللی‬
‫پیدانمایند‪.‬‬

‫سؤال دوم نشان میدهد که عدموجود زمینهی مناسب تحصیلی به چه میزان باعث‬
‫انگیزهی جوانان به مهاجرتهای بینالمللی میگردد‪.‬‬
‫‪73‬‬ ‫بررسی عوامل موثر بر مهاجرت جوانان‬

‫ارقام نشان میدهد که اکثریت پاسخ منفی نسبت به این مورد ابراز داشتهاند‪ ،‬یعنی‬
‫این شاخص در بخش خود تأیید کنندهی فرضیه نمی باشند و فرضیه را رد نمودهاند‪ ،‬در‬
‫شهر کابل زمینهی تحصیلی مناسب برای جوانان وجود دارند‪.‬‬

‫نتایج سؤال سوم نشان میدهد که تشویق همساالن به چه میزان باعث انگیزهی‬
‫جوانان به مهاجرتهای بین المللی می گردد‪ ،‬در نتیجه این آمار چنین گفته میتوانیم که‬
‫اکثریت پاسخ دادهاند که هم ساالن آنان باعث انگیزه و تشویق آنان به مهاجرتهای‬
‫بینالمللی میگردد‪.‬‬

‫نتایج سؤال چهارم روشن میسازد که مصارف گزاف عروسی و فرهنگ رایج آن‬
‫باعث مهاجرت آنان به بیرون از کشور میگردد‪ .‬چنین دیده میشود که موافقان این‬
‫مورد نسبت به مخالفانشان بیشتراند‪.‬‬

‫بسیاری از جوانان بخاطر مخارج گزاف عروسی به خارج از کشور مسافرت میکنند‪.‬‬
‫این مورد هم یکی از مواردی است که باعث مهاجرت جوانان میشود‪.‬‬

‫با توجه به نتایج سؤال پنج‪ ،‬چنین گفته می توانیم که اکثریت موافق اند تا‬
‫مخالف یعنی این متغییر در بخش خود تأیید کننده ی فرض ی ه ی خود می باشد که‬
‫استقالل مالی هم می تواند باعث انگیزه ی جوانان به مهاجرت های بین المللی‬
‫شود‪.‬‬

‫نتایج سؤال شش نشان می دهد که اکثریت موافق اند تا مخالف‪ ،‬در یک کشور‬
‫سنتی‪ ،‬چند ومی‪ ،‬چند نژادی و یک کشور پس از بحران جنگهای داخلی قومی‪ ،‬نژادی‪،‬‬
‫فرقهای یک چیز خیلی روشن است که عامل مهاجرتهای جوانان به خارج از کشور‬
‫میگردد‪.‬‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪74‬‬

‫با توجه به نتایج سؤال هفت‪ :‬چنین گفته میتوانیم که اکثریت موافقاند تا مخالف‪ ،‬در‬
‫یک کشور سنتی‪ ،‬چند قومی‪ ،‬چند نژادی و یک کشور پس از بحران جنگهای داخلی‬
‫قومی‪ ،‬نژادی‪ ،‬فرقهای یک چیز خیلی روشن است که بی اعتمادی وجود دارد و این بی‬
‫اعتمادی درنفس خود ترد کنندهی انسانهااست‪.‬‬

‫نتایج بدست آمده از سؤال هشت نشان میدهد که نبود نظم وقانون به چه میزان‬
‫باعث دل سردی وجوانان و مهاجرت آنان در خارج از کشور میگردد‪ ،‬در نتیجه چنین‬
‫گفته میتوانیم که اکثریت موافقاند تا مخالف یعنی این متغییر در بخش خود تأیید‬
‫کنندهی فرضیهی خود میباشند که عدم رعایت نظم وقانون‪ ،‬باعث مهاجرت میگردد‪.‬‬

‫نتایج بدست آمده از سؤال نهم نشان میدهد که آسایش بیشتر و بهتر تا چه حد‬
‫باعث انگیزهی مهاجرت جوانان به خارج از کشور میگردد‪ .‬اکثریت موافق اند تا‬
‫مخالف‪ ،‬در یک کشور سنتی‪ ،‬جنگ زده وعقب مانده و یک کشور پس از بحران جنگ‪-‬‬
‫های داخلی قومی‪ ،‬نژادی‪ ،‬فرقهای یک چیز خیلی روشن است‪ ،‬آسایش بهتر وبیشتر‬
‫برای جوانان وجود ندارند‪.‬‬

‫نتایج سؤال دهم نشان میدهد که عدم وجود امکانات بهداشتی تا چه حد با عث‬
‫انگیزهی جوانان به خارج از کشور میگردد‪ ،‬که اکثریت موافقاند تا مخالف یعنی این‬
‫متغییر در بخش خود تأیید کنندهی فرضیهی خود میباشد که نبود بهداشت ورعایت‬
‫بهداشت باعث میگردد‪ ،‬که به کشورهای واجد این تسهیالت مهاجرت صورت گیرد‪.‬‬

‫نتایج سؤال یازدهم نشان میدهد که باال بودن میزان جرم وجنایت به چه میزان باعث‬
‫گرایش جوانان به خارج از کشور میگردد‪ ،‬که اکثریت موافقاند تا مخالف‪ ،‬در یک‬
‫کشور پس از بحران جنگهای داخلی قومی‪ ،‬نژادی‪ ،‬فرقهای یک چیز خیلی روشن است‬
‫که میزان جرم وجنایت بلند بود و تا هنوز هم است‪.‬‬
‫‪75‬‬ ‫بررسی عوامل موثر بر مهاجرت جوانان‬

‫نتایج سؤال دوازدهم نشان میدهد که عدم رعایت حقوق بشر تا چه حد باعث‬
‫انگیزهی جوانان به خارج از کشور میگردد‪ ،‬که اکثریت موافق اند تا مخالف یعنی این‬
‫متغییر در بخش خود تأیید کنندهی فرضیهی خود میباشند که نبود رعایت حقوق بشر‬
‫باعث میگردد که انگیزه مهاجرت به کشورهای دیگر را پیدا نمایند‪.‬‬

‫نتایج سؤال سیزدهم حاکیاست که رعایت پناهندهگی در کشورهای پیشرفته‪ ،‬باعث‬

‫انگیزهی جوانان به خارج از کشور میگردد‪ ،‬که اکثریت موافقاند تا مخالف‪ .‬در نتیجه‬
‫چنین گفته میتوانیم که در کشورهای پیشرفته رعایت حق پنا هندگی باعث انگیزهی‬
‫آنان به خارج از کشور میگردد‪.‬‬

‫نتایج سؤال چهاردهم نشان میدهد که نبود خشونت ویا خشونت کمتر در خارج از‬
‫کشور باعث انگیزهی مهاجرت به خارج از کشور میشود‪ ،‬که اکثریت موافقاند تا‬
‫مخالف‪ ،‬در یک کشور که سالها جنگهای داخلی جریان داشته‪ ،‬روشن است که میزان‬
‫هرنوع خشونت باال باشد‪.‬‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪76‬‬

‫نتیجهگیری‬
‫هدف از انجام این تحقیق بررسی عوامل برانگیزنده گرایش به مهاجرت جوانان ‪-08‬‬
‫‪ 31‬ساله ناحیه ‪ 03‬شهرکابل بوده است‪ .‬امروزه مهاجرت بر اثر عوامل اقتصادی‪ ،‬سیاسی‬
‫و اجتماعی وهم بر اثر جهانی شدن به عنوان یک پدیدهی اجتماعی درآمدهاست که‬
‫همگانی و همهجایی شده و بر اساس آمار و اطالعات دقیق کشورها و سازمان‬
‫بینالمللی مهاجرت‪ ،‬روز بهروز در حال افزایش است‪.‬‬

‫مهاجرت در عصر جدید بنا به دالیل مختلف از جمله فروپاشی نظام سیاسی و‬
‫جنگهای داخلی‪ ،‬نبود اشتغال وکارهای مناسب در یک کشور و وضعیت نابرابر و‬
‫نابسامان اجتماعی باعث مهاجرت انسانها بخصوص مهاجرت این قشر جامعه میشود‪.‬‬
‫از طرف دیگر نابرابری در سطح دست مزدها در کشورهای مختلف و نیاز به نیروی کار‬
‫باعث مهاجرت میگردد‪ .‬افزایش حرکت مردم به صورت درون کشوری وبرون کشوری‬
‫بخاطر تفاوت سطح اقتصادی‪ ،‬سیاسی و اجتماعی می باشد که این در اصل خود به‬
‫عنوان پدیده جهانی شدن می باشد‪.‬‬

‫نتایج این تحقیق نشان داد که گرایش به مهاجرت در بین جوانان ناحیه سیزدهم‬
‫شهرکابل مانند سایر کشورهای جهان رواج گسترده یافته است‪ ،‬میزان نرخ بیکاری در‬
‫میان افراد نیروی کار که معموال افراد بین سن ‪ 31-21‬ساله که بهترین نیروی کار می‬
‫باشد‪ ،‬در کشور وجود دارند‪ .‬عامل اقتصادی‪ :‬شامل بیکاری‪ ،‬عدم داشتن شغل مناسب‪،‬‬
‫عدم تناسب درآمد باهزینه‪ ...،‬به عنوان عامل دیگر برانگیزنده و تمایل به مهاجرت‬
‫جوانان بیان شده است‪ .‬شرایط اقتصادی کشور به ویژه در سالهای گذشته که همراه با‬
‫افزایش گستردهی بیکاری و کار نامناسب باحقوق و درآمدها همراه بوده سبب عدم‬
‫رضایت مردم شده‪ ،‬به همین دلیل ارتقای شرایط اقتصادی اولین دلیل از طرف متقاضیان‬
‫مهاجرت مطرح شده است‪.‬‬
‫‪77‬‬ ‫بررسی عوامل موثر بر مهاجرت جوانان‬

‫عامل سیاسی شامل‪ :‬عدم ثبات سیاسی‪ ،‬جنگهای دهههای گذشته‪ ،‬عدم آزادی‬
‫سیاسی‪ ،‬نارضایتی از عملکرد نهادهای حکومتی و‪ ...‬عامل دیگری است‪ ،‬در برانگیختن‬
‫گرایش به مهاجرت جوانان بیانشدهاست‪ .‬عامل اجتماعی_فرهنگی شامل‪ :‬وجود‬
‫نابرابریهای اجتماعی‪ ،‬و جنگهای داخلی‪ ،‬عدم امنیت در جامعه‪ ،‬کمبود امکانات‬
‫زندگی و‪ ...‬به عنوان مهمترین علل بر انگیزیده از سوی جوانان بیان شدهاست‪ .‬شرایط‬
‫بهتر اجتماعی وفرهنگی و در نظر گرفتن آینده زندگی بهتر و آینده فرزندان از عوامل‬
‫مهمی هستند که در بر انگیختن تمایل به مهاجرت از طرف متقاضیان به مهاجرت مطرح‬
‫شدهاست‪.‬‬

‫نتایج بدست آمده حاکی از آناست که در جامعهای مثل افغانستان عوامل‪-‬‬ ‫‪‬‬

‫اقتصادی‪ ،‬سیاسی و اجتماعی بر تمایالت افراد نفوذ دارند‪ .‬یافتههای این‬

‫تحقیق با یافتههای تحقیقهایی که در پیشینه تحقیق اشاره شد منطبق است‪.‬‬

‫پیشنهادات‬
‫این تحقیق به منظور تعدیل مهاجرت جوانان‪ ،‬چند راهکار را پشنهاد میدارند‪.‬‬

‫‪ )0‬به منظور مشکالت وتنگناهای اقتصادی با استفاده از برنامهریزیهای همه‪-‬‬

‫جانبه‪ ،‬کاهش یابد و فرصتهای شغلی مناسب فراهم آید و اتخاذ سیاست‪-‬‬
‫های که فقط به اصالح شرایط اقتصادی کمک نماید؛‬
‫‪ )2‬در مورد آشفتگیهای اجتماعی_فرهنگی که موجب نارضایتی شدهاست‬
‫وتعلقخاطر را کاهش داده‪ ،‬اصالحات صورت گیرد؛‬
‫‪ )3‬برنامه ریزی اصولی برای مهار و کنترول مهاجرت جوانان درچارچوب‬
‫طرحهای کالن اصالح ساختاری میتواند باشد‪.‬‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪78‬‬

‫منابع و مأخذ‬
‫‪ )0‬زنجانی‪ ،‬حبیب اهلل‪ .)0380(.‬مهاجرت‪ .‬تهران‪ :‬سازمان مطالعه وتدوین کتب‬
‫علوم انسانی دانشگاها(سمت)‪.‬‬
‫‪ )2‬ساعی‪ ،‬احمد‪ .)0387(.‬مسائل سیاسی_ اقتصادی جهان سوم‪ ،‬تهران‪ :‬سازمان‬
‫مطالعات و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها(سمت)‪.‬‬
‫‪ )3‬سراج زاده‪ ،‬سید حسین و فاطمه جواهری‪« .)0381(.‬بررسی عوامل مؤثر بر‬
‫گرایش دانشجویان به مهاجرت خارج از کشور»‪ ،‬مجله دانشکده ادبیات‬
‫علوم انسانی‪ ،‬شماره‪،50-51‬ص‪ ،53‬تهران‪.‬‬
‫‪ )4‬عثمانی‪ ،‬عصمت اهلل و همکاران‪ .)0389(.‬عوامل و پیامد های اجتماعی‬
‫مهاجرت و عودت افغانها‪ ،‬مرکز ملی تحقیقاتی دانشگاه کابل(‪.)NCPR‬‬
‫‪ )5‬گیدنز‪ ،‬انتونی‪ .)0381(.‬پیامد های مدرنیته‪ .‬ترجمه محسن ثالثی‪ .‬تهران‪ :‬نشر‬
‫مرکز‪.‬‬
‫‪ )6‬لهسایی زاده‪ ،‬عبدالعلی‪ .)0386(.‬نظریات مهاجرت‪ .‬شیراز‪ :‬انتشارات نوید‪.‬‬
‫‪ )7‬مارفلیت و کیلی‪ .)0384(.‬جهانی شدن و جهانی سوم‪ ،‬مترجمان حسن‬
‫نورائی بیدخت؛ محمد شیخ علیان؛ مطالعا سیاسی و بینالمللی‪ .‬تهران‪ :‬مرکز‬
‫چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه‪.‬‬
‫‪ )8‬مسی‪ ،‬داکالس‪ .)0364(.‬نظریه های مهاجرتهای بینالمللی بازنگری‬
‫وارزشیابی‪ .‬ترجمه پری دخت وحیدی‪ ،‬گزیده مسائل سیاسی‪ ،‬اقتصادی و‬
‫اجتماعی‪ .‬شماره ‪.043‬‬
‫‪ )9‬واترز‪ ،‬مالکوم‪ .)0379(.‬جهانی شدن‪ .‬ترجمه اسماعیل مردانی گیوی و سیاوش‬
‫مریدی‪ ،‬تهران‪ :‬سازمان مدیریت صنعتی‪.‬‬
‫‪5) UN(united Nations) report.(5338).Recommendations on statistics of‬‬
‫‪international Migration, statistical, papers, No, 18. New York: NU.‬‬
‫‪79‬‬ ‫بررسی عوامل موثر بر مهاجرت جوانان‬

‫بررسی فرصتها‪ ،‬تهدیدها و راهکارهای مهاجرت در افغانستان‬

‫‪2‬‬ ‫‪5‬‬
‫داوودناظری‬
‫چکیده‬
‫مهاجرت یکی از پدیدههای مهم اجتماعی است که با چگونگی اوضاع حاکم در‬
‫جامعه‪ ،‬رابطهی مستقیم دارد‪ .‬آواره شدن نزدیک به هفت میلیون شهروند افغانستان نیز‪،‬‬
‫برخواسته از وضعیت نابسامان و شکنندهی حاکم در کشور میباشد‪ .‬در این مقاله‪ ،‬با‬
‫استفاده از روشهای تحقیق کتابخانهی‪ ،‬مصاحبه با مسؤوالن و آگاهان‪ ،‬مراجعه به آیات‪،‬‬
‫روایات و اسناد بینالمللی‪ ،‬پدیده مهاجرت‪ ،‬عوامل مهاجرت‪ ،‬دستاوردها‪ ،‬تهدیدها و‬
‫راهکارهای آن مورد بررسی قرار گرفتهاست‪ .‬هدف از نگارش این مقاله این است که‬
‫پدیدهی مهاجرت باید آسیب شناسی شود و راهکارهای مؤثر و قابل اجرا برای بهبود‬
‫وضعیت مهاجرین و استفاده بیشتر از فرصتهای مهاجرت‪ ،‬پیشنهاد گردد‪ .‬تا هموطنان‬
‫مهاجر ما با آشنایی کامل با حقوق خویش و راهکارهای استفاده از مهاجرت‪ ،‬به شکل‬
‫بهتر و خوبتر‪ ،‬از فرصتهای مهاجرت بهره جویی کنند‪ .‬در اخیر‪ ،‬یافتههای کلی مقاله‬
‫نشان میدهد که افغانستان بخاطر مشکالت گسترده ناامنی‪ ،‬جنگ های داخلی‪ ،‬بیکاری و‬
‫فقر اقتصادی‪ ،‬بیشترین مهاجررا در سطح جهان دارا میباشد‪ .‬اگر در قسمت جلوگیری‬
‫فرار مغزها و افزایش مهاجرت ها‪ ،‬راهکارهای مؤثر و مفیدی روی دست‬ ‫از‬

‫‪ . 5‬خبر نگار و پژوهشگر‬

 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪81‬‬

‫گرفتهنشود‪ ،‬زیانها و تاوانهای سنگینی باالی دولت و مردم تحمیل خواهدشد‪.‬‬

‫مهاجرت برای شهروندان افغانستان هم دارای فرصتها بوده و هم دارای تهدیدها؛‬
‫کسانی که خوب استفاده کردهاند‪ .‬دسترسی به خدمات و تجربیات بیشتر در زندگی‪،‬‬
‫تعلیم و تحصیل بهتر و رشد اقتصادی‪ ،‬از مهمترین فرصتهای مهاجرت بوده اما بهم‬
‫خوردن تعادل نفوس‪ ،‬فرار مغزها‪ ،‬هویت های بیگانه‪ ،‬تحقیر و توهین و خطرهای جانی‬
‫و مهاجرت غیرقانونی‪ ،‬از مهمترین تهدیدهای مهاجرت میباشد‪.‬‬

‫کلمات کلیدی‪ :‬مهاجرت‪ ،‬مشکالت‪ ،‬علل و عوامل‪ ،‬راهکارها و فرصتها‪.‬‬

‫‪ – 5‬بیان مسأله‬

‫سؤاالت مهمی که در این نوشتار مطرح است‪ ،‬بیشتر شامل چیستی و تعریف‬
‫مهاجرت‪ ،‬علل و عوامل به وجود آورنده‪ ،‬نگهدارنده و شدت بخشندهی مهاجرت‪،‬‬
‫دستاوردها و تهدیدهای مهاجرت و راهکارهای آن میشود‪ .‬مهاجرتهای میلیونی مردم‬
‫افغانستان دارای چه دستاوردهایی بوده و چهگونه میتوان از فرصتها و مزایای آن به‬
‫خوبی استفاده کرد؟ دین مقدس اسالم‪ ،‬اسناد و قوانین بینالمللی برای مهاجران و‬
‫پناهندگان‪ ،‬چه جایگاههایی را قائل شده است؟ و دولت باید چهراهکارهای را برای‬
‫بهبود وضعیت عودتکنندگان و مهاجران روی دست گیرد؟ در این مقاله با استفاده از‬
‫نظریات و دیدگاههای مسؤوالن‪ ،‬کارشناسان و تحقیق در منابع دینی و بینالمللی‪ ،‬به این‬
‫سؤالها‪ ،‬جواب داده شده است‪.‬‬
‫‪80‬‬ ‫بررسی فرصت ها‪ ،‬تهدید ها و راهکارهای مهاجرت در افغانستان‬

‫‪ – 0‬ضرورت تحقیق‬

‫افغانستان یک کشوری است که بیشترین آمار پناهنده را در سطح جهان بخود‬

‫اختصاص داده است‪ .‬به همین دلیل‪ ،‬بررسی فرصتها‪ ،‬تهدیدها و راهکارهای مهاجرت‬
‫در این کشور بسیار ضروری و حیاتی میباشد‪ .‬اگر فرصتها‪ ،‬تهدیدها و راهکارهای‬
‫مهاجرت مورد تحقیق و بررسی قرار نگیرند‪ ،‬بهرهوری از آن بسیار اندک و مشکالت‬
‫مهاجرین نیز حل نخواهدشد‪ .‬از جانب دیگر‪ ،‬تحقیق و بررسی موضوعات مربوط به‬
‫مهاجرت‪ ،‬باعث آگاهی مهاجرین از حقوقشان گردیده و مسؤوالن را به همکاری با آنان‬
‫وادار میسازد‪.‬‬

‫‪ – 9‬هدف از تحقیق‬

‫آگاهی بیشتر مهاجرین از حقوق انسانی و قانونی شدن‪ ،‬ارائه راهکارهای مؤثر برای‬
‫جلوگیری از افزایش مهاجرت‪ ،‬کاهش تهدیدها و خطرهای مهاجرت و حل مشکالت‬
‫مهاجرین و عودتکنندگان‪ ،‬از مهمترین اهداف این مقاله میباشد‪ .‬همچنان مسؤوالن‬
‫محترم وزارت مهاجرین و عودتکنندگان نیز‪ ،‬با استفاده از مقاالت و تحقیقات صورت‬
‫گرفته‪ ،‬بر تالشهای خود در جهت بهبود وضعیت مهاجرین تالشکنند‪.‬‬

‫‪ – 4‬روش تحقیق‬

‫بنده در این مقاله با استفاده از تجربهی طوالنی کارهای رسانهای و مقاله نویسی‪،‬‬
‫روش تاریخی‪ ،‬تحلیلی‪ ،‬توصیفی‪ ،‬کتابخانهای‪ ،‬مصاحبهیی و با استفاده از منابع اولیهی‬
‫دینی‪ ،‬اجتماعی و حقوق بشری‪ ،‬مطالبی مهمی را راجع به ابعاد گوناگون مهاجرت جمع‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪82‬‬

‫آوری کرده و به ساده ترین شکل و عام فهم‪ ،‬در این مقاله ترتیب دادهام‪ .‬در مجموع در‬
‫این نوشتار‪ ،‬مطالبی مهم در خصوص ابعاد مهم مهاجرت‪ ،‬به شکل ساده و عام فهم گرد‪-‬‬
‫آوری شده و مطالب با معیارهای مقاله نویسی‪ ،‬تنظیم و چیده شده است‪ .‬امید که برای‬
‫شما خوانندگان عزیز مفید باشد و شایستگی داوری داوران محترم را داشته باشد‪ .‬در‬
‫ضمن تشکری میکنم از ریاست تحقیق و معلومات مهاجرین و معینیت امور پناهندگان‬
‫وزارت امور مهاجرین که بزرگترین مسابقه مقاله نویسی را در خصوص مهاجرت راه‬
‫اندازی کرد و جوانان و محققان را بیشتر تشویق نمود‪.‬‬

‫مبحث اول؛ تعریف مفاهیم کلیدی‬

‫الف) مهاجرت‪:‬‬

‫واژهی «هجرت» در لغت به معنای گسستن پیوند دوستی و همکاری‪ ،‬جدایی‪ ،‬دوری و‬
‫از جایی به جای دیگر رفتن است‪ 0‬هجرت از نظر دین اسالم‪ ،‬به معنای خروج از یک‬
‫سرزمین به منظور حفظ و تحکیم مبانی عقیدتی و ایمانی است‪ .‬طبق تعریف دیگر‪،‬‬
‫مهاجرت‪ ،‬شکلی از تحرک جغرافیایی یا مکانی جمعیت است که بین دو واحد‬
‫جغرافیایی انجام میگیرد‪ .2‬پی یر لروی در کتاب استعمار‪ ،‬مهاجرت را یک اقدام‬
‫اجتماعی اقتصادی‪ ،‬مطابق با فطرت و نیازهای طبیعی انسان میداند‪ 9.‬روالن پروسا‪،‬‬
‫جمعیت شناس فرانسوی‪ ،‬مهاجرت را حرکت افراد یا گروههایی میداند که تغییر دائمی‬
‫یا طوالنی مدت محل اقامت معمولی فرد را به دنبال دارد‪ .‬در قرآن کریم‪ ،‬بیست و چهار‬
‫مورد‪ ،‬از کلمه هجرت با تعابیر مختلف از جمله‪« :‬مهاجراً»‪« ،‬مَنْ یُهاجِرْ»‪« ،‬من هاجر»‪،‬‬

‫‪ 0‬راغب اصفهانی‬
‫‪.‬‬
‫‪- 2‬امانی ودیگران ‪-5911‬‬

‫‪ -9‬زنجانی ‪1 – 6 : 5981 ،‬‬

‫‪83‬‬ ‫بررسی فرصت ها‪ ،‬تهدید ها و راهکارهای مهاجرت در افغانستان‬

‫«الذین هاجروا» و‪ ...‬نامبرده شده است‪ .5‬از نظر دین اسالم‪ ،‬هجرت باید برای کسب‬
‫رضایت خداوند(ج)‪ ،‬کسب قابلیتها و کماالت انسانی‪ ،‬بهبود وضعیت زندگی و تعلیم‬
‫و تربیه و برای حفظ ارزشهای دینی و ملی صورت گیرد‪ .‬خداوند (ج) در قرآن کریم در‬
‫سوره نساء آیه ‪ 97‬برای بهتر شدن وضعیت زندگی و برای بهره وری از فرصت ها و‬
‫بدست آوردن تجارب دیگران‪ ،‬انسانهارا به هجرت سفارش نموده است‪ .2‬جایگاه‬
‫دنیایی‪ ،‬پاداش اخروی‪ ،‬آمرزش گناهان‪ ،‬رسیدن به امنیت و آرامش‪ ،‬نصیب شدن بهشت‪،‬‬
‫رحمت خدا و روزی شایسته و رستگاری ابدی‪ ،‬از مهمترین پاداشها برای مهاجرین‬
‫خوانده شده است‪ .‬از نظر دین مقدس اسالم‪ ،‬هجرت از گناه‪ ،‬هجرت برای کسب دانش‬
‫و اقتصاد‪ ،‬هجرت از ظلم بسوی عدالت‪ ،‬هجرت برای حفظ دین و هجرت به سوی‬
‫خدا‪ ،‬از مهمترین بخش های مهاجرت میباشد‪ .‬از نظر تعریف جامعه شناسان‪ ،‬مهاجرت‬
‫به انواع و اقسام مختلف از جمله‪ :‬مهاجرتهای داخلی‪ ،‬خارجی‪ ،‬خود خواسته‪،‬‬
‫مهاجرت اجباری‪ ،‬مهاجرت تودهای‪ ،‬مهاجرت فردی‪ ،‬مهاجرت قانونی و غیر قانونی‪،‬‬
‫مهاجرت از لحاظ زمان‪ ،‬مکان‪ ،‬تقسیم شده است‪.‬‬

‫ب) مهاجر یا پناهنده‪ :‬از نظر دین مقدس اسالم « مهاجر» کسی است که از‬
‫محدودهی طاغوت‪ ،‬استبداد و بحران خارج گردیده تا بتواند معاشرت‪ ،‬تربیت و عبادتش‬
‫را متناسب با شریعت و آرمان خود انجام دهد‪.9‬‬

‫پناهنده در لغت به معنای پناه بردن به کسی یا چیزی باشد‪ . 1‬طبق تعریف سازمان‬
‫ملل متحد‪ ،‬مهاجر به کسی گفته میشود که یک فرد به خاطر عوامل زمانی‪ ،‬اقتصادی‪،‬‬

‫‪-5‬جعفری‪ ،‬ج‪ ،2‬ص ‪،196 :191‬‬

‫‪ -2‬نصیری‪5981515 ،‬‬

‫‪ -9‬کوثر‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪191 -199‬‬

‫‪ - 1‬لغت نامه دهخدا‪،‬‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪84‬‬

‫سیاسی و جغرافیایی از کشور خود خارج شود و حداقل مدت دوازده ماه یا یکسال در‬
‫کشوری که تابعیت آن را ندارد‪ ،‬زندگی کند‪ .5‬بر اساس تعریف کنوانسیون‪ 0950‬ژنو و‬
‫پروتکل الحاقی آن‪ ،‬مهاجر به کسی گفته میشود که به دلیل ترس موجه نسبت به‬
‫فعالیتهای عقیدتی‪ ،‬جنسی‪ ،‬نژادی‪ ،‬زبانی و قومی خود مورد پیگرد و تعقیب قرار گرفته‬
‫باشد‪ .‬در مجموع با توجه به تعریفهایی که از مهاجرت و مهاجر صورت گرفت؛ به این‬
‫نتیجه میرسیم که دایمی یا طوالنی بودن مهاجرت‪ ،‬موجودیت فاصله مکانی بین کشور‬
‫مبدأ و مقصد و زمان انجام مهاجرت‪ ،‬از نکات مشترک و کلیدی بین این تعریفها‬
‫میباشد‪.‬‬

‫ج) حقوق پناهندگان‪ :‬از نظر دین مقدس اسالم‪ ،‬اسناد و قوانین بینالمللی‪ ،‬مهاجران‬
‫یا پناهندگان‪ ،‬دارای امتیازات و حقوق زیادی میباشند که در این قسمت به شکل‬
‫فشرده‪ ،‬در مورد آن اشاره میشود‪.‬‬

‫از دیدگاه اسالم‪ ،‬تأمین رفاه و آسایش زندگی برای فرد یا افراد مهاجر واقعی‪ ،‬احترام‬
‫گذاشتن به حقوق آنان‪ ،‬پرهیز از توهین و تحقیر مهاجرین و کمک و همکاری به آنان‪،‬‬
‫از حقوق افراد مهاجر به شمار میرود‪ .‬خداوند(ج) در قران کریم میفرماید‪ " :‬اگر یکی‬
‫از مشرکان از تو پناهندگی بخواهد‪ ،‬به او پناه ده تا سخن خدا را بشنود (و در آن‬
‫بیندیشد)! سپس او را به محل امنش برسان‪ ،‬چرا که آنها گروهی ناآگاهند‪.2‬‬

‫دین مقدس اسالم‪ ،‬همه حقوق ذاتی‪ ،‬سیاسی‪ ،‬فرهنگی‪ ،‬اقتصادی و مدنی انسانهای‬
‫مهاجر را در نظر گرفته است‪ .‬اما از نظر اسناد و قوانین بینالمللی نیز مهاجران‪ ،‬دارای‬
‫حقوق مشخص و معین میباشند‪ .‬در مهمترین کنوانسیون شماره ‪ 97‬مصوب سال ‪،0949‬‬

‫‪.5338:1un-5‬‬
‫‪2‬سوره توبه آیه‪6 ،‬‬
‫‪85‬‬ ‫بررسی فرصت ها‪ ،‬تهدید ها و راهکارهای مهاجرت در افغانستان‬

‫مهاجرت برای استخدام‪ ،‬کنوانسیون شماره ‪ 043‬مصوب سال ‪ ،0975‬کنوانسیون سازمان‬

‫ملل متحد‪ ،‬حقوق مشخص و معین برای مهاجرین تصویب گردیده است‪.‬‬

‫مطابق ماده دوازدهم کنوانسیون ‪ 0950‬ژنو‪ ،‬احوال شخصیه پناهندگان‪ ،‬حقوق‬

‫اکتسابی قبلی‪ ،‬احترام گذاشتن به حقوق انسانی و ذاتی آنان‪ ،‬حق مالکیت‪ ،5‬مالکیت‬
‫معنوی(ادبی و هنری)‪ ،‬مالکیت صنعتی و تجارتی‪ ،2‬حق عضویت در اجتماعات‪ ،‬تشکیل‬
‫سازمانها و اتحادیه ها‪ ،9‬حق مراجعه به محکمه‪ ،‬اشتغال‪ ،‬دسترسی به رفاه و آسایش از‬
‫قبیل حق مسکن‪ ،1‬حق تعلیمات عمومی‪ ،‬حقوق امور خیریه‪ ،‬حق بیمه اجتماعی‪ ،‬حق‬
‫آزادی‪ ،‬آزادی عقیده و مذهب‪ ،1‬حق آزادی رفت و آمد با مدارک و امتیازات‪ ،‬حق کسب‬
‫تابعیت‪ ،‬خروج و برگشت داوطلبانه‪ ،‬از مهمترین حقوق مهاجران در اسناد بینالمللی‬
‫میباشد‪.‬‬

‫در قانون اساسی افغانستان در مادهی پنجاه و هشتم و در قطعنامه شماره ‪ 034‬مورخ‬
‫بیستم دسمبر ‪ 0993‬اساس نامهی عمومی ملل متحد نیز روی حقوق بشر و حقوق‬
‫مهاجرین تأکید شده است‪.‬‬

‫در این ماده بر تمامی ابعاد نظارت بر چگونگی حقوق بشر‪ ،‬دسترسی آنان به عدالت‬
‫رسمی و اتخاذ تدابیر جدی برای توسعه‪ ،‬انکشاف‪ ،‬وضعیت حقوق بشر و بهبود زندگی‬
‫مردم‪ .‬دولت وحدت ملی نیز به پای تمامی معاهدههای بینالمللی امضا نموده و مکلف‬
‫به رعایت آن میباشد‪.‬‬

‫‪5‬اعالمیه جهانی حقوق بشر‪ ،‬ماده ‪57‬‬

‫‪2‬ماده چهاردهم اعالمیه جهانی حقوق بشر‬
‫‪9‬ماده پانزدهم اعالمیه جهانی حقوق بشر‬
‫‪1‬ماده ‪ 25‬کنوانسیون مربوط به وضع پناهندگان‬
‫‪1‬محسن کدیور‪ ،‬هفتم عقرب‪.5931‬‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪86‬‬

‫مبحث دوم؛ مهاجرت در افغانستان‬

‫در بخش دوم این مقاله‪ ،‬پدیدهی مهاجرت‪ ،‬علل و عوامل‪ ،‬پیامدها‪ ،‬فرصتها و‬
‫عودت مهاجرین به کشور‪ ،‬مورد بررسی قرار میگیرد‪.‬‬

‫الف‪ -‬علل و عوامل مهاجرت‬

‫افزایش ناامنی و انتحاری‪ ،‬تسلط طالبان بر بخشهای از کشور‪ ،‬فقر و بیکاری‪ ،‬جنگ‬
‫روانی و تبلیغات دشمن‪ ،‬افزایش قانونگریزی‪ ،‬افزایش تبعیض و فساد‪ ،‬محدودیتهای‬
‫تعلیمی و تحصیلی و سنتهای ناروا‪ ،‬از مهمترین عوامل افزایش مهاجرت در کشور به‬
‫شمار میرود در این قسمت هر یک این عوامل به بررسی گرفته میشود‪.‬‬

‫‪ )1‬جنگ و نا امنی‪ :‬با تشکیل حکومت وحدت ملی و شعارهای انتخاباتی‪ ،‬مردم به‬
‫تأمین امنیت و بهبود وضعیت سیاسی امیدوار شدند‪ .‬اما آنچه که تا حال دیده میشود‬
‫هرروز ناامنی در حال افزایش است و همه ابعاد اقتصادی‪ ،‬سیاسی‪ ،‬ملی‪ ،‬عقیدتی‪،‬‬
‫قضایی‪ ،‬شغلی و‪ ...‬مردم در تهدید شدید ناامنی قرار گرفته است‪ .‬بیشتر والیت های‬
‫کشور به شدت ناامن شده و حمالت انتحاری و انفجاری هرروز تعداد از شهروندان‬
‫بیگناه را به کام مرگ میفرستند‪ .‬دشمنان مردم و تروریستان هرروز قوی تر از گذشته‬
‫میشوند‪ ،‬دشمنان از تمامی نیرنگ و فریب‪ ،‬برای انجام حمالت بزدالنه انتحاری و‬
‫انفجاری کار میگیرند‪ .‬تا هنوز با استفاده از چادری‪ ،‬کفش‪ ،‬قرآن‪ ،‬موتر‪ ،‬واسکت‪ ،‬لنگی‪،‬‬
‫کراچی آیسکریم فروشی‪ ،‬لباس زنانه‪ ،‬دریشی نیروهای امنیتی برای انجام عملیات‬
‫انتحاری استفاده کردهاند‪ .‬بخاطر افزایش ناامنی‪ ،‬فقر و بیکاری نیز به اوج خود رسیده‪-‬‬
‫است؛ چون با وجود تهدیدات امنیتی‪ ،‬هیچ سرمایهداری حاضر به سرمایه گذاری در‬
‫بخش استخراج معادن‪ ،‬ساخت و سازها و دیگر کارهای اقتصادی نمیشود‪ .‬افزایش‬
‫ناامنی در کشور‪ ،‬باعث فرار روز افزون جوانان شده است‪ .‬تا زمانیکه امنیت در‬
‫‪87‬‬ ‫بررسی فرصت ها‪ ،‬تهدید ها و راهکارهای مهاجرت در افغانستان‬

‫افغانستان تأمین نشود‪ ،‬هرگونه تالش برای جلوگیری از فرار مغزها‪ ،‬مانند رها کردن تیر‬
‫در تاریکی است‪.‬‬

‫‪ )2‬فقر و بیکاری‪ :‬در افغانستان ساالنه‪ ،‬هزاران جوان از رشته های مختلف‬
‫پوهنتونهای دولتی و شخصی فارغ میشوند اما زمینهی کار برایشان فراهم نیست‪ .‬آنان‬
‫مجبور هستند که دست به مهاجرتهای غیر قانونی زده و کشوررا ترک گویند‪ .‬تا هنوز‬
‫هیچ اقدامی در قسمت شناسایی استعدادها‪ ،‬توانایی ها‪ ،‬نخبگان و نیروی توانای کشور و‬
‫تشویق جوانان‪ ،‬انجام داده نشده است‪.‬‬

‫طبق آمار وزارت کار و امور اجتماعی کشور‪ ،‬ساالنه حدود‪ 511‬هزار جوان‬
‫متخصص و فعال‪ ،‬وارد بازار کار میشون د‪ ،‬در ادارات دولتی نیز هزاران بست خالی‬
‫وجود دارد‪ ،‬اما بنا بر موجودیت فساد‪ ،‬جوانان به کار جلب و جذب نمیشوند‪ .5‬از نظر‬
‫آگاهان و کارشناسان‪ ،‬فساد اداری‪ ،‬غفلت از نیروی بشری‪ ،‬بی توجهی به منابع انسانی‪،‬‬
‫اختالفات داخلی‪ ،‬عدم هماهنگی میان وزارت کار و وزارت تحصیالت عالی‪ ،‬نابودی‬
‫زیر بناهای اقتصادی و‪ ...‬از مهمتر ین عوامل بیکاری جوانان و فرار آنان از کشور به‬
‫شمار میرود‪.‬‬

‫‪ ) 3‬جنگ روانی یا نرم‪ :‬جنگ نرم یا نبرد روانی‪ ،‬چالشی است که در بین قدرت‪-‬‬
‫های داخلی و بین کشورها‪ ،‬در حوزه سخت افزاری و تسلیحات نظامی قرار نمیگیرد‪.‬‬
‫بلکه بیشتر در بخشهای معنوی‪ ،‬فرهنگی و محتوایی اجرا می شود‪ .‬رسانه ها‪ ،‬روزنامه‬
‫ها‪ ،‬صفحات اجتماعی‪ ،‬منبرها‪ ،‬مسجدها‪ ،‬سیمینارها‪ ،‬مراکز آموزشی‪ ،‬کلیپهای تبلیغاتی‪،‬‬
‫سایتها‪ ،‬فیلم‪ ،‬سریالها‪ ،‬تابلوهای دیواری و جادهای و بروشورها‪ ،‬از مهمترین ابزار‬
‫جنگ روانی یا نرم‪ ،‬به شمار میروند‪ .‬سالح جنگ نرم در ظاهر بسیار کم هزینه و ساده‪-‬‬

‫‪-5‬مصاحبه علی افتخاری‪ ،‬به تاریخ‪5931/52/55:‬‬

 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪88‬‬

‫است اما در حقیقت به مراتب خطرناکتر و قویتر از سالح جنگ سخت است‪ .‬طراحان‬
‫جنگ نرم میکوشند تا از طریق دروغ و شایعه پراکنی و تحریک احساسات مردم‪ ،‬در‬
‫ذهن و تصمیمهای مردم شک و تردید ایجاد نمایند و سنگرهای فکری و اندیشههای‬
‫فرهنگی‪ ،‬دینی و سیاسی مردم را تسخیر نموده و در عرصههای سیاسی‪ ،‬دینی‪ ،‬فرهنگی‪،‬‬
‫عقیدتی و اقتصادی مردم تغییر ایجادکنند‪ .‬خداوند(ج) در آیات ‪090‬تا ‪ 207‬سورهی بقره‪،‬‬
‫فتنهی جنگ نرم را از جنگ سخت و تسلیحاتی شدیدتر و خطرناکتر دانسته چون‬
‫باورها و اندیشههای مردم مورد هجوم دشمن قرار میگیرند‪ .‬طراحان جنگ نرم‪ ،‬برای‬
‫جلب توجه جوانان و استخدام آنان‪ ،‬انبوهی از برنامههای تبلیغی و شایعه پراکنیها را‬
‫راه اندازی کردهاند‪ .‬در راه اندازی جنگ نرم‪ ،‬بیشتر قاچاقبران انسان‪ ،‬دشمنان مردم‬
‫افغانستان و یک تعداد افراد مزدور نقش دارند‪ .‬این افراد با تصویر سازیها و متوسل‬
‫شدن به فریب و نیرنگ‪ ،‬جوانان را از کشورشان دلسرد نموده و عالقهمند مهاجرتها‬
‫میسازند‪ .‬تا بازار قاچاق انسان را همیشه گرم نگهدارند‪ .‬دولت باید عاملین جنگهای‬
‫نرم را شناسایی نموده و آنان را به پنجهی قانون بسپارند‪ .‬محمدجواد یک تن از‬
‫جوانانیکه فریب قاچاقبران انسان را خورده و همه دارایی و سرمایه خویش را به آنان‬
‫داده است؛ میگوید‪ :‬در اول قاچاقبران برای او وعدههای زیادی را داده بود اما همینکه‬
‫اورا از مرز خارج کرد‪ ،‬به هیچ وعدهی خود وفا نکردند و اورا تنها رها کردند‪.‬‬

‫‪ )4‬عدم تطبیق قانون‪ :‬سرپیچی از قانون در افغانستان‪ ،‬یک معضل بسیار کالن و‬
‫پیچیده به شمار میرود‪ .‬هرکس به اندازهی توان و وسیلهی دست داشته خود‪ ،‬پیکر‬
‫قانون را مجروح کردهاست‪ .‬بعضی قاضیها با قلم خود‪ ،‬دکاندار با ترازوی خود‪ ،‬خیاط‬
‫با ماشین خیاطی خود‪ ،‬هوتل دار و دکاندار با قسم خود‪ ،‬رهبر نماها با اشک تمساح‬
‫خود‪ ،‬بعضی از دولت مردان با شعار و فریب خود و هرکس به نحوی در زیر پا کردن‬
‫قانون‪ ،‬سهم گرفتهاند‪ .‬بیقانونی‪ ،‬باعث شدهاست که مردم نسبت به آیندهی کشور دلسرد‬
‫‪89‬‬ ‫بررسی فرصت ها‪ ،‬تهدید ها و راهکارهای مهاجرت در افغانستان‬

‫شوند و راه مهاجرتها را در پیشگیرند‪ .‬بخاطر اینکه زور و قدرت بهجای نیروهای‬
‫مسلکی و کارآزموده‪ ،‬باالی محاکم‪ ،‬دانشگاهها‪ ،‬منابع اقتصادی و قانونی کشور حاکم‬
‫گردیده و باعث دلسردی جوانان از کشور شدهاست‪ .‬تا زمانیکه قانون در کشور غریب‬
‫باشد‪ ،‬زمینهی زندگی با کرامت و عزت برای مردم فراهم نخواهد شد‪.‬‬

‫‪ )5‬تبعیض و فساد‪ :‬یکی از بزرگترین دلیل دلسردی جوانان از کشور‪ ،‬تبعیض‪ ،‬فساد‬
‫و بی عدالتیها میباشد‪ .‬تا هنوز روابط بر ضوابط حاکم است و همهی کارها بر اساس‬
‫روابط پیشبرده میشود‪ .‬افراد شایسته و توانمند که واسطه و رابطه ندارند‪ ،‬از مدار کار و‬
‫وظیفه بیرون ماندهاند اما بیشتر افراد که از سواد و توانایی کافی برخوردار نیستند‪،‬‬
‫همزمان چندین وظیفه را پیش میبرند‪ .‬همین مسأله فساد و تبعیض‪ ،‬به شدت باعث‬
‫دلسردی جوانان از کشور شدهاست‪.‬‬

‫‪ )6‬محدودیت های تعلیمی و تحصیلی‪ :‬یکی دیگر از عوامل که سبب افزایش‬

‫مهاجرت گردیده‪ ،‬نبود نظام سالم تعلیمی و تحصیلی در کشور است‪ ،‬وزارت تحصیالت‬
‫عالی‪ ،‬توان جلب و جذب فارغین لیسهها را ندارند و نیمی از جوانان در گذرگاه کانکور‬
‫قربانی میشوند‪ .‬دیگر آنان توان پرداخت فیس باال را در پوهنتونهای شخصی ندارند‪.‬‬
‫مجبور هستند که کشور را ترک نموده و مهاجرت کنند‪ .‬حتی بعضی استادن و مدیران‬
‫مراکز آموزشی‪ ،‬با برخوردهای نادرست با محصلین و متعلمین‪ ،‬باعث دلسردی آنان از‬
‫درس و تعلیم میشوند‪ .‬زمانی که شاگردان در کانکور ناکام میمانند‪ ،‬یا خودکشی‬
‫میکنند‪ ،‬یا معتاد میشوند و یا راه مهاجرت را در پیش میگیرند‪.‬‬

‫‪ )7‬خرافات‪ :‬خرافات‪ ،‬بسترساز بسیاری از مشکالت برای مردم و خانوادهها شده‪-‬‬

‫است‪ .‬در اصطالح خرافات عبارت است از‪ :‬قایل شدن تأثیر برای چیزهایی که از نظر‬
‫قرآن‪ ،‬حدیث‪ ،‬دین‪ ،‬مسلمات‪ ،‬عقل‪ ،‬علوم طبیعی‪ ،‬علوم تجربی‪ ،‬غیر ممکن باشد و در‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪91‬‬

‫منابع معتبر دینی چیزی ازان ذکر نشده باشد‪ .‬در افغانستان‪ ،‬بیشتر جوانان به خصوص‬
‫زنان و دختران‪ ،‬قربانی سنت ها و باورهای ناروا هستند‪ .‬سنگینی رسم و رواج ها‪،‬‬
‫گسترش فرهنگ بی سرو پای بیگانهها باالی برنامههای دینی و اقتصادی مردم‪،‬‬
‫ازدواجهای اجباری و زیر سن‪ ،‬رنگ گرفتن بازار تجمالت و فلج بودن سازمانهای‬
‫مدیریتی دولتی و خانوادگی‪ ،‬یک مشکل عمده در زندگی جوانان به شمار میرود‪.‬‬
‫جوانان مجبور هستند که با تن دادن به مهاجرت و فراهم نمودن زمینهی کار در دیگر‬
‫کشورها‪ ،‬مخارج سنگین عروسی خویش را تهیه نمایند‪ .‬پیامدهای رسم و رواج های‬
‫کمرشکن و خشونتهای گسترده علیه جوانان‪ ،‬همچنان باعث افزایش مهاجرت‬
‫خواهدشد‪.‬‬

‫در مجموع‪ ،‬نامساعد بودن شرایط زندگی‪ ،‬ناامنی‪ ،‬فقر و بیکاری‪ ،‬بی ثباتی سیاسی‪،‬‬
‫عدم امنیت روحی و روانی‪ ،‬فساد و تبعیض‪ ،‬نا هنجاریهای اجتماعی‪ ،‬تصور نادرست‬
‫از کشورهای دیگر‪ ،‬ناامیدی از آینده‪ ،‬نا بسامانیهای فرهنگی و آموزشی در کشور‪ ،‬از‬
‫مهمترین عوامل افزایش مهاجرت مردم افغانستان به شمار میرود‪ .‬اما یک عدهی اندک‬
‫مردم‪ ،‬به خاطر جاذبههای مزد روز افزون کارگر‪ ،‬موجودیت سهولتهای زندگی‪،‬‬
‫امکانات رفاهی‪ ،‬بهداشتی و آموزشی در دیگر کشورها‪ ،‬دست به مهاجرت میزنند‪.‬‬

‫ب‪ -‬فرصت ها و دستاوردها‬

‫مهاجرت در بخش دیگری خود دارای فرصتها و دستاوردهای بزرگی نیز می‪-‬‬
‫باشد‪ .‬که از آن جمله به شکوفایی رسیدن استعدادهای جوانان‪ ،‬معرفی شدن ارزشهای‬
‫تاریخی و فرهنگی مردم افغانستان به دیگر کشورهای جهان‪ ،‬آشنا شدن هموطنان ما با‬
‫قوانین و مقررات دیگر مردم جهان‪ ،‬دست یافتن به ارزشهای مختلف انسانی‪ ،‬توسعهی‬
‫‪90‬‬ ‫بررسی فرصت ها‪ ،‬تهدید ها و راهکارهای مهاجرت در افغانستان‬

‫اندیشهها و باورهای مردم افغانستان‪ ،‬رشد اقتصادی بسیاری از خانوادهها‪ ،‬از بین رفتن‬
‫بسیاری از خرافات و باورهای سنتی و دست و پاگیر‪ ،‬رسیدن به تعلیم و تحصیل‬
‫خوبتر‪ ،‬رسیدن به افتخارات بزرگ علمی و ورزشی‪ ،‬کاهش آمار جوانان بیکار در‬
‫کشور‪ ،‬تأمین هزینه و مخارج زندگی‪ ،‬الگو گیری های مناسب برای زندگی و رشد و‬
‫تنوع فرهنگی‪ ،‬از مزیت ها و دستاوردهای مهاجرت برای مردم افغانستان می باشد‪.‬‬

‫در مجموع‪ ،‬هجرت‪ ،‬سرآغاز حرکت شگونمند و سرنوشتسازی است که تعدادی‬

‫زیادی از هموطنان ما را‪ ،‬با آن همه رنگارنگ و گوناگونی‪ ،‬در بستر هموار و پویای‬
‫خویش قرار داده است‪ .‬پدیدهی مهاجرت تنها در فرهنگ سوزی نقش ندارد‪ ،‬بلکه اگر‬
‫از آن خوب استفاده شود‪ ،‬فرهنگ را میسازد‪ .‬در بخش اقتصاد‪ ،‬بسیاری از خانوادهها در‬
‫دوران جنگهای داخلی‪ ،‬توسط کارگران خویش از کشورهای بیرون تمویل میشدند‪.‬‬
‫روزانه مبالغی هنگفت پول توسط مهاجرین به خانوادههایشان در افغانستان حواله‬
‫میشود‪ .‬در بخش تعلیم و تحصیل نیز‪ ،‬جوانان کشور به دستاوردهای خوبی دست‬
‫یافتند و بسیاری استعدادهای شان شکوفا شدند‪ .‬بخاطری که در افغانستان تا هنوز‬
‫ظرفیتها برای جلب و جذب متعلمین و محصلین بسیار محدوداست و به همین خاطر‪،‬‬
‫بسیاری خانوادهها و جوانان مجبور میشوند که برای رسیدن به تعلیم و تحصیل بهتر‪،‬‬
‫راهی دیار مهاجرت شوند‪.‬‬

‫ج‪ -‬تهدیدها و پیامدها‬

‫افزایش و کاهش تعداد جمعیت و بی نظمی در نظام اجتماعی‪ ،‬به وجود آمدن تغییر‬
‫در نظام جمعیتی‪ ،‬تنوع فرهنگی‪ ،‬هجوم فرهنگهای بیگانه‪ ،‬تغییرات شرایط اقتصادی و‬
‫شغلی‪ ،‬تعارضات اجتماعی و فرهنگی‪ ،‬تأثیرمهاجرتها باالی آداب و رسوم‪ ،‬تغییر آمدن‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪92‬‬

‫در فرهنگهای اصیل مردم افغانستان‪ ،‬تأثیرات منفی باالی روابط اجتماعی و برخوردها‪،‬‬
‫اختالط نژادی‪ ،‬خارج شدن پولهای هنگفت از کشور‪ ،‬گرم شدن بازار قاچاقبران انسان‪،‬‬
‫افزایش اعتیاد‪ ،‬بهم خوردن تعادل نفوس‪ ،‬خطرات احتمالی مهاجرت برای مهاجرین‪،‬‬
‫توسعه اختالفات و جرایم‪ ،‬شیوع و گسترش انواع اختالالت‪ ،‬نا هنجاری های رفتاری‪،‬‬
‫اخالقی و خالی شدن کشور از نیروی بشری و مسلکی‪ ،‬گسترش انواع بیماری ها‪ ،‬از‬
‫پیامدهای مهاجرت در افغانستان میباشد‪ .‬زمانی که جوانان از یک کشور فرارکنند‪ ،‬پایه‪-‬‬
‫های امنیت‪ ،‬اقتصاد‪ ،‬پیشرفت‪ ،‬توسعه و تمدن سست میشود‪ .‬فراوانی نعمتهای‬
‫خداوند از بین میرود‪ .‬در کشورهای مبدأ و مقصد‪ ،‬در اثر مهاجرتها‪ ،‬بی نظمی در‬
‫نفوس شماری به وجود میآید‪ ،‬در کشور مقصد میزان مزد کارگران پایین میآید‪ ،‬نقش‬
‫توصیههای پدر و مادر باالی فرزندان جوان در بعد دینی بسیار تأثیرات مثبت دارد اما‬
‫همینکه جوانان از پیش پدر و مادرشان دور شدند‪ ،‬بیشترشان روزه و نماز خود را ترک‬
‫میکنند و به کارهای ضد اخالقی دست میزنند‪ .‬در بخش اقتصادی نیز‪ ،‬مهاجرت از‬
‫پیامدهای سنگینی برخوردار میباشد‪ .‬چون جوانان و خانوادههای مهاجر‪ ،‬پولهای‬
‫هنگفتی را از کشور مبدأ خارج ساخته و مصرف راه میسازند و برای قاچاقبران و‬
‫سفارت خانههای کشور مقصد تحویل میدهند‪ .‬که این خودش بزرگترین معضل‬
‫اقتصادی بوده و به عنوان فرار سرمایه از یک کشور محسوب میشود‪ .‬در بخش صحت‬
‫و بهداشتی نیز‪ ،‬بیماریهای مختلف در کشورهای مختلف‪ ،‬افزایش پیدا میکند‪.‬‬
‫مهاجرت باعث رشد و گسترش بیماریهای مختلف در بین مردم میشود و آلودگی‬
‫صوتی‪ ،‬محیط زیستی و انواع بیماریها را در جامعه به وجود میآورد‪ .‬همین اکنون شهر‬
‫کابل به خاطر مشکالت روز افزون جمعیت و مهاجرت مردم از روستاها و دیگر والیات‬
‫به این شهر‪ ،‬وضعیت محیط زیست به یک معضل بزرگ اجتماعی تبدیل شده است‪.‬‬
‫دریای کابل که باید در طراوت و زینت این شهر میافزود‪ ،‬بر عکس‪ ،‬به زشتی و‬
‫‪93‬‬ ‫بررسی فرصت ها‪ ،‬تهدید ها و راهکارهای مهاجرت در افغانستان‬

‫رسوایی سیمای کابل افزودهاست‪ .‬تهاجم فرهنگی‪ ،‬یکی دیگر از پیامدهای مهاجرت‬
‫میباشد‪ .‬افزایش فاصلههای بزرگ بین فرهنگ اصیل مردم و فرهنگ تازه وارد در اثر‬
‫مهاجرتها‪ ،‬بر پیامدهای آن افزوده و آن را به یک معضل کالن فرهنگی تبدیل کرده‬
‫است‪ .‬در اثر مهاجرتها‪ ،‬نقش خانوادهها در انتقال مبانی ارزشی دینی و ملی به فرزندان‬
‫کاهش مییابد و بستر نفوذ فرهنگ بیگانه در وجود جوانان هموار گردیده و الگوهای‬
‫ضد دینی در وجود آنان شکل میگیرد‪ .‬آخرین و مهمترین پیامد مهاجرت که در این‬
‫قسمت به بررسی گرفته میشود‪ ،‬فرار مغزها از کشور است‪ .‬عزیمت افراد متخصص و‬
‫آموزش دیده از افغانستان در آینده کشور بسیار خطرناک بوده و مملکت را از وجود‬
‫نیروی متخصص و توانا خالی میسازد‪ .‬طبیعی است که فرار این سرمایهها و نیروی‬
‫بشری از کشور‪ ،‬هزینههای زیاد و تاوان کمرشکن را بر اقتصاد و سازندگی افغانستان‬
‫تحمیل مینماید‪.‬‬

‫د‪ -‬عودت به وطن‬

‫بر اساس آمار وزارت عودت مهاجرین کشور‪ ،‬مجموع مهاجر و پناهندگان افغان در‬
‫سطح کشورهای جهان‪ ،‬به ‪ 7234530‬نفر میرسد‪ 5.‬که از این جمله‪ ،‬حدود سه میلیون‬
‫پناهنده در پاکستان‪ 2.4 ،‬میلیون در ایران‪ 251 ،‬هزار در اروپا و آسترالیا و ‪ 658180‬نفر‬
‫دیگر در سایر کشورها پناهنده و مهاجر میباشند‪ .‬بر اساس اعالمیهی این وزارت‪ ،‬شمار‬
‫عودت کنندهها از سال ‪ 2110‬میالدی به این طرف‪ ،‬به شش میلیون نفر میرسد‪ .‬به گفته‬
‫عبدالرحمن شمس رئیس امور مهاجرین و عودتکنندگان‪ 3985 ،‬خانواده که شامل‬
‫‪ 22044‬نفر میشود‪ ،‬به مدت ‪ 05‬روز از پاکستان‪ 9 ،‬نفر از ایران‪ 5 ،‬نفر از هند و ‪ 4‬نفر از‬

‫‪6‬‬ ‫‪http://morr.gov.af/fa#sthash.d5RORRCS.dpuf‬‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪94‬‬

‫تاجکستان به کشور عودت کرده و در این اداره ثبت شدهاند‪ .‬بیش از ‪ 22‬هزار مهاجر‬
‫افغان در ‪ 05‬سنبله از کشورهای مختلف به افغانستان عودت کردهاند‪ .‬به گفته مقامات‬
‫وزارت عودت مهاجرین‪ ،‬عودت مهاجرین به کشور افزایش یافته و روزانه به صورت‬
‫‪5‬‬
‫متوسط‪ 3 ،‬هزار نفر به کشور عودت میکنند‪.‬‬

‫مبحث سوم؛ در مورد راهکارها و یافتههای مقاله‬

‫راهکارها‬
‫‪ )1‬احساس مسؤولیت در برابر وطن‪ :‬اولین و مهمترین راهکار‪ ،‬این است که مردم و‬
‫جوانان باید در برابر آبادی وطن خویش‪ ،‬احساس مسؤولیت کنند و افغانستان را ترک‬
‫نکنند‪ .‬تمامی کسانیکه در این کشور صاحب زمین‪ ،‬خانه‪ ،‬آبشار‪ ،‬درخت و کوه هستند و‬
‫سندِ تابعیت این سرزمین را دارند‪ ،‬در روز قیامت در مورد آبادی کشور از آنان سؤال‬
‫میشوند‪ .‬خداوند(ج) در آیات متعدد قرآن کریم‪ ،‬همه مسلمانان را به آبادی جهان و‬
‫وطنشان با تأکید فراوان تشویق میکند‪.‬‬

‫هنگامی که از شما پیمان گرفتیم تا خون خودرا نریزید و یکدیگر را از سرزمین خود‬
‫بیرون نکنید و وطن خود را آباد سازید‪ .2‬همه مردم و جوانان باید طبق دستور دین‬
‫اسالم‪ ،‬وطن و کشور خود را دوست داشته باشد و به آن عشق بورزند‪ .‬یکی از احادثی‬
‫که در منابع شیعه و سنی از پیامبر(ص) روایت شده است‪ ،‬دوست داشتن وطن‪ ،‬از‬
‫نشانههای ایمان هر شخص خواندهشدهاست(‪.)9‬‬

‫‪6‬‬ ‫‪http://morr.gov.af/fa/news/12202‬‬
‫‪ -2‬بقره‪81 ،‬‬
‫‪-9‬شاهرودى‪ ،‬سفینه البحار‪ ،‬ج ‪ ،51‬ص ‪971‬‬
‫‪95‬‬ ‫بررسی فرصت ها‪ ،‬تهدید ها و راهکارهای مهاجرت در افغانستان‬

‫‪ )2‬اعتماد سازی میان دولت و مردم‪ :‬دولت‪ ،‬باید تالش نماید تا فاصلههای ایجاد شده‬
‫بین نخبگان فکری و علمی را با حکومت از بین برده و آنان را به حکومت جلب و‬
‫جذبکنند‪ .‬دولت باید جوانان و نیروی فعال جامعه را در قسمت طرح و هدایت‬
‫بودجههای ملی و مدیریت پروژههای دولتی و موسسات خارجی در کشور شریک‬
‫سازد‪ .‬با شریک ساختن جوانان به قدرت و سهم دادن به آنان در همه بخشها‪ ،‬از یکسو‬
‫توانمندی دولت در کارها باال می رود و از سوی دیگر از فرار نیروی بشری و نخبگان‬
‫جلوگیری میشود‪ .‬روی دست گرفتن پروژههای کوتاه مدت اقتصادی‪ ،‬مانند استخراج‬
‫معادن در کشور‪ ،‬فرصت خوبی برای فراهم شدن زمینه اشتغال و مصروفیت جوانان به‬
‫شمار می رود‪ .‬با این وجود‪ ،‬ایجاد برنامه های مشارکتی برای جوانان و نخبگان‪ ،‬یکی از‬
‫راهکارهای جلوگیری از افزایش مهاجرت به شمار میرود‪.‬‬

‫‪ )3‬مبارزه جدی با فساد اداری‪ :‬جلوگیری از فساد اداری و به کارگماشته شدن افراد‬
‫متعهد و مسلکی در رأس ادارات دولتی و ریاستها‪ ،‬تشکیل کابینهی موفق و دلسوز و‬
‫جلوگیری از انجام کارهای همزمان توسط کارمندان دولتی‪ ،‬کیفیت کار را باال میبرد‪.‬‬
‫فساد اداری و پول ساالری در ابعاد مختلف دولتی و مردمی‪ ،‬باعث شدت بیکاری در‬
‫بین جوانان و بینتیجه ماندن تالشها و کارها میگردد؛ بخاطری که یک تعداد افراد‬
‫توسط واسطه و رشوه همزمان چندین وظیفه را به دوش دارد و تعدادی دیگری جوانان‬
‫بیکار میمانند‪ .‬از جانب دیگر فساد گسترده اداری‪ ،‬باعث ازدست رفتن فرصتها شده‬
‫و کشورهای کمک کننده از همکاریهای خود با افغانستان بخاطر همین مسأله منصرف‬
‫شدهاند‪ .‬همان قسمی که حکومت در آغازین روزهای شروع به کار خود گام های‬
‫بلندی را در راستای مبارزه با فساد اداری برداشت‪ ،‬باید تا آخرین توان خود‪ ،‬علیه فساد‬
‫مبارزه نماید و از هرگونه برخوردهای سلیقهای بپرهیزد‪ .‬در مجموع باید گفت که یکی‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪96‬‬

‫از راههای جلوگیری از افزایش مهاجرت‪ ،‬مبارزه جدی و قاطع با پدیدهی فساد اداری و‬
‫پول ساالری میباشد‪.‬‬

‫‪ )4‬مبارزه با خشونتهای خانوادگی‪ :‬بانوان‪ ،‬نیمی از نیروی بشری را در جامعه تشکیل‬

‫میدهند‪ ،‬اما بخاطر خشونتهای خانوادگی و اجتماعی‪ ،‬حضور زنان در جامعه‪ ،‬مراکز‬
‫آموزشی‪ ،‬ادارات دولتی و خصوصی کاهش یافته است‪ .‬تا هنوز‪ ،‬خشونتهای گسترده‬
‫روانی‪ ،‬جسمی‪ ،‬اقتصادی‪ ،‬حقوقی و آموزشی باالی آنان روا داشته میشود‪ .‬زنان به‬
‫عنوان مدیر و گردانندگان واقعی زندگی خانوادگی‪ ،‬اگر در معرض تهدیدها و مشکالت‬
‫زندگی قرار داشته باشد‪ ،‬نقش مدیریتی و رهبری آنان کمرنگ میگردد‪ .‬حوادث تلخ و‬
‫تکان دهنده خشونتها در کشور‪ ،‬نماد از وضعیت زندگی زنان و دختران است؛ حادثهی‬
‫دلخراش پغمان‪ ،‬حادثه غور‪ ،‬بریده شدن بینی یک دختر در دایکندی‪ ،‬به آتش کشیده‬
‫شدن فرخنده‪ ،‬تجاوز پدر باالی دختر‪ ،‬تیزاب پاشی‪ ،‬آتش زدن دختران و تجاوزهای‬
‫فامیلی و حوادث دیگری که در کشور اتفاق میافتد‪ ،‬مشکالت طاقت فرسای زندگی‬
‫بانوان را در کشور به نمایش میگذارد‪ .‬یکی از راهکارهای جلوگیری از افزایش‬
‫مهاجرت‪ ،‬رسیدگی به وضعیت زنان در کشور میباشد که حکومت وحدت ملی باید‬
‫اقدامات عملی و قاطع را در این زمینه روی دست گیرند و با رسیدگی و توانمندسازی‬
‫زنان در کشور‪ ،‬از افزایش مهاجرتها جلوگیری نماید‪.‬‬

‫‪ )5‬تأمین امنیت‪ :‬مفهوم امنیت از ریشه ا‪.‬م‪.‬ن‪ .‬در امان بودن و آسوده بودن است‪ ،‬واژه‬
‫امنیت در علم سیاست به حالتی اطالق میشود که آرامش و امنیت عمومی در کشور بر‬
‫قرار باشد‪ .‬امنیت از نظر دین اسالم به معنای نعمت ناشناخته‪ ،‬مایهی آسایش و گوارا‬
‫ترین نعمت میباشد‪ .‬مفهوم امنیت شامل امنیت اعتقادی‪ ،‬روانی‪ ،‬اجتماعی‪ ،‬تعلیمی و‬
‫آموزشی‪ ،‬حقوقی‪ ،‬اقتصادی‪ ،‬فرهنگی‪ ،‬امنیت فردی‪ ،‬امنیت ملی‪ ،‬امنیت اعتقادی‪ ،‬شغلی و‬
‫قضایی میگردد‪ .‬اما متأسفانه در افغانستان در همهی این ابعاد‪ ،‬امنیت قابل اطمنان وجود‬
‫‪97‬‬ ‫بررسی فرصت ها‪ ،‬تهدید ها و راهکارهای مهاجرت در افغانستان‬

‫ندارد و همین موضوع‪ ،‬باعث فرار روز افزون مردم از کشور و بی انگیزه شدن همه‬
‫تاجران و سرمایه گذاران شدهاست‪ .‬سالهاست که مردم منتظر صلح و امنیت نشسته اند‪،‬‬
‫اما تا هنوز هر دلوی که برای تأمین صلح در چاه افکنده شده‪ ،‬خالی برگشته است‪.‬‬
‫اختالفات‪ ،‬بی عدالتی‪ ،‬افراطگرایی‪ ،‬فساد کار گذاران و دوری از دستورات دینی‪ ،‬از‬
‫مهمترین عوامل ناامنی به شمار میرود‪ .‬تکیه بر اصول و اعتقادات‪ ،‬چنگ زدن به‬
‫ریسمان محکم الهی‪ ،‬رجوع به سنت پیامبر‪ ،‬امر به معروف و نهی از منکر‪ ،‬رعایت‬
‫حقوق اتباع‪ ،‬رجوع به دعا و نیایش‪ ،‬برگزاری نمازهای جمعه و جماعات‪ ،‬تأمین عدالت‬
‫و برادری‪ ،‬مبارزه با فساد‪ ،‬تقویت باورهای دینی‪ ،‬افزایش همکاریها‪ ،‬از مهمترین ابعاد‬
‫تقویت حکومت وحدت ملی در افغانستان به شمار میرود‪ .‬دولت باید با مصؤون‬
‫ساختن دروازههای ورودی و خروجی شهرها‪ ،‬کنترل دقیق از مرزها‪ ،‬تعریف مشخص از‬
‫دوست و دشمن‪ ،‬روی دست گرفتن سیاست مشخص خارجی‪ ،‬مبارزه با فساد و مجهز‬
‫ساختن نیروهای دفاعی و عملیاتی کشور‪ ،‬سهیم ساختن اقشار و گروههای مختلف در‬
‫دولت و تأمین عدالت اجتماعی و برابری‪ ،‬امنیت را تأمین کند‪.‬‬

‫مهمترین یافتههای مقاله‬

‫دولت و وزارت محترم مهاجرین و عودتکنندگان باید مطابق اعالمیهی جهانی‬
‫حقوق بشر‪ ،‬کنوانسیونهای بینالمللی ‪ 0950‬پروتوکل ‪ 0967‬و میثاقهای جهانی و‬
‫موافقتنامههای سه جانبهی دولت جمهوری اسالمی افغانستان با کشورهای میزبان و‬
‫کمیشنری عالی ملل متحد در امور پناهندگان‪ ،‬حافظ منافع حیات اجتماعی‪ ،‬حقوقی‪،‬‬
‫اقتصادی‪ ،‬سیاسی و تعلیمی و تحصیلی مهاجران عودتکننده باشد‪ .‬به مشکالت بی‪-‬‬
‫سرپناهی‪ ،‬اعمار منازل تخریب شده‪ ،‬حوادث طبیعی و تخریب زمینهای زراعتی‬
‫مهاجرین‪ ،‬حل دعواهای حقوقیشان‪ ،‬اقدام نمایند‪ .‬همچنان دولت مطابق مادهی ‪48‬‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪98‬‬

‫قانون اساسی مکلف است تا زمینهی کار را که حق مسلم جوانان است‪ ،‬برایشان فراهم‬
‫کند‪ .‬در مادهی ‪ 44‬قانون اساسی آمده است که همه اتباع کشور حق دارند تا درجه‬
‫لیسانس در دانشگاههای دولتی رایگان تحصیل کنند و دولت باید زمینه تحصیلشان را‬
‫فراهمکند‪ .‬دولت باید تعلیم متوازن را برای همه فراهمکند‪.‬‬

‫مهاجرت مردم افغانستان به خصوص جوانان به کشورهای خارجی‪ ،‬بخاطر اوضاع‬

‫نابسامان حاکم در داخل کشور میباشد‪ .‬فقر و بیکاری‪ ،‬ناامنی‪ ،‬تبعیض‪ ،‬بی عدالتی و‬
‫ناامیدی از آینده‪ ،‬از مهمترین عوامل افزایش مهاجرت جوانان به شمار میرود‪ .‬اگر از‬
‫افزایش پدیدهی مهاجرت جلوگیری نشود و زمینهی کار برای جوانان فراهم نگردد‪،‬‬
‫افغانستان در آینده نزدیک‪ ،‬با کمبود نیروی بشری و بهم خوردن تعادل نفوس مواجه‬
‫خواهدشد‪ .‬تهدیدهای مهاجرت بیشتر از فرصتهای آن بوده و دولت باید مسأله حل‬
‫مشکالت مهاجران و راهکارها برای جلوگیری از افزایش مهاجرتها را در اولویت‬
‫کاری خویش قراردهد‪.‬‬

‫عودت تدریجی و باعزت مهاجرین به کشور‪ ،‬همکاری با خانواده ها در قسمت جا‬

‫بجا شدن به مناطق شان‪ ،‬ایجاد شهرکها برای مهاجرین بیسرپناه در کشور‪ ،‬حمایتهای‬
‫حقوقی از پناهندگان مطابق دستور قانون اساسی‪ ،‬ایجاد شغل و کار برای مهاجرین‪ ،‬راه‬
‫اندازی برنامههای آموزشی و حرفوی برای مهاجرین واجدشرایط‪ ،‬تشخیص افراد دارای‬
‫حرفه و مسلکها در بین جوانان مهاجر‪ ،‬آموزش استفاده از مهاجرت در مکاتب و‬
‫دانشگاه ها‪ ،‬تقویت فرهنگ مهاجر پذیری در بین مردم افغانستان‪ ،‬بیان حقوق آنان از‬
‫دیدگاه اسالم و بین الملل برای مردم‪ ،‬معرفی نمودن عودتکنندگان برای ادامه تعلیم و‬
‫تحصیل به وزارتهای مربوطه‪ ،‬از مهمترین راهکارها برای بهبود وضعیت مهاجرین‬
‫عودتکننده به شمار میرود‪.‬‬
‫‪99‬‬ ‫بررسی فرصت ها‪ ،‬تهدید ها و راهکارهای مهاجرت در افغانستان‬

‫نتیجه گیری‬
‫‪ – 0‬فرار مردم به خصوص جوانان از کشور‪ ،‬همهی فرصتها را به تهدیدها بدل‬
‫خواهندکرد‪ .‬بخاطر اینکه جوانان نیروی فعال جامعه‪ ،‬ستون فقرات کشور‪ ،‬تحول طلب‪،‬‬
‫وارثان اصلی فرهنگ و ارزشها و هوای رستاخیز بهاری بر افکار خسته و به خواب‬
‫رفته میباشند‪ .‬اگر جوانان به عنوان نیروی با سواد‪ ،‬برخواسته از بستر همزیستی و‬
‫وحدت و بزرگترین نیروی بشری جامعه‪ ،‬مورد توجه دولت و مردم قرار نگیرند و‬
‫زمینهی تعلیم‪ ،‬تحصیل و شغل آنان در افغانستان فراهم نشوند‪ ،‬آنان مجبور هستند که‬
‫آواره و مهاجر شوند و کشور را ترککنند‪.‬‬

‫‪ – 2‬دولت باید تالش کند تا امنیت شغلی‪ ،‬اجتماعی‪ ،‬اعتقادی‪ ،‬سیاسی‪ ،‬آموزشی و‬
‫تحصیلی جوانان و خانوادهها را در کشور فراهمکند‪ .‬بیشتر انرژیهای که امروز در نفی‬
‫در حال مصرفشدن است باید روی بهوجود آوردن اصالحات و تقویت اردو و پولیس‬
‫و باال بردن ظرفیتها در کشور‪ ،‬به مصرف رسانیدهشود‪ .‬رهبران و بزرگان باید دست از‬
‫اختالفات و رقابتهای منفی داخلی بردارند و به شکل متحد و منجسم‪ ،‬برای بهبود‬
‫وضعیت جامعه‪ ،‬مردم و خانوادهها تالشکنند‪.‬‬

‫‪ – 3‬فرار روز افزون هموطنان ما از کشور و مهاجرتهای غیر قانونی آنان‪ ،‬از یکسو‬
‫به شدت به اعتبار دولت در سطح داخلی و بینالمللی آسیب وارد میسازد و از سوی‬
‫دیگر‪ ،‬افغانستان را با کمبود نیروی انسانی مواجه میکند‪ .‬در صورتی که کشور از وجود‬
‫نیروی جوان خالیشود‪ ،‬تمامی کارها و برنامههای داخلی از رونق میافتد و سرمایهداران‬
‫نیز دیگر در این کشور سرمایهگذاری نخواهندکرد‪ .‬بخاطر اینکه جوانان مایهی امید‪،‬‬
‫حرکت و تالش است‪.‬‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪011‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫‪ -0‬تقوی‪ ،‬نعمتا‪ )0378 (...‬مبانی جمعیتشناسی‪ ،‬تبریز‪ ،‬دانیال‪ ،‬ص‪.028‬‬

‫‪ - 2‬کوئن‪ ،‬بروس‪ .)0369 (.‬مبانی جامعهشناسی‪ ،‬غالمعباس توسلی و فاضل‪ ،‬تهران‪،‬‬

‫سمت‪ ،‬ص‪.311‬‬

‫‪ - 3‬سوره نساء آیه ‪97‬‬

‫‪ - 4‬اسمیت‪ ،‬روناک‪ )0387(.‬قواعد حقوق بین الملل بشر‪ ،‬ترجمه دکتر فاطمه‬
‫کیهانلو‪ ،‬تهران‪ ،‬گرایش‪.‬‬

‫‪ - 5‬ابراهیمی‪ ،‬سید نصراهلل‪ .)0383 (.‬حقوق بین الملل خصوصی‪ ،‬تهران‪ ،‬انتشارات‬
‫سمت‪ ،‬چاپ اول‪.‬‬

‫‪ - 6‬دهخدا‪ ،‬علی اکبر‪ .)0331(.‬لغت نامه دهخدا‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات دانشگاه تهران؛ ج‬
‫‪ ،03‬ص ‪.461‬‬

‫‪ - 7‬راغب اصفهانی‪ ،‬تحقیق و ضبط‪ ،‬محمد سید الکیالنی‪536/‬ـ‪537‬‬

‫‪ - 8‬جعفری‪ ،‬یعقوب‪ ،‬کوثر‪ ،‬ج‪ ،2‬ص ‪ ،536 :535‬بیجا‪ ،‬بیتا‬

‫‪0985/‬م‪.‬‬ ‫‪ -9‬دارالحیاء التراث العربی‪ ،‬بیروت‪0415 ،‬هـ‬

‫‪.6‬‬ ‫‪ -01‬سوره توبه آیه‪،‬‬

‫‪ -00‬مکارم شیرازى‪ ،‬ناصر‪ .)0374(.‬تفسیر نمونه‪ ،‬تهران‪ :‬دار الکتب اإلسالمیة ‪ ،‬ج‪،4‬‬
‫ص‪.89‬‬

‫‪ - 02‬کدیور‪ ،‬محسن‪ .)0391(.‬آزادی عقیده مذهب در اسالم و اسناد حقوق بشر‪.،‬‬

‫‪ -02‬مصاحبه با علی افتخاری‪ ،‬سخنگوی پیشین وزارت کار و امور اجتماعی‪ ،‬به‬
‫تاریخ‪0394/02/00:‬‬

‫‪ -03‬نمازى شاهرودى‪ ،‬على‪ ،‬مستدرک سفینه البحار‪ ،‬ج ‪ ،01‬ص ‪375‬‬

‫‪010‬‬ ‫بررسی فرصت ها‪ ،‬تهدید ها و راهکارهای مهاجرت در افغانستان‬

‫چالشهای فرهنگی مهاجرت به غرب‪ :‬بررسی بحران هویت دینی‬

‫‪3‬‬ ‫حسینی‪5‬‬ ‫غالم یحیی‬

‫چکیده‬
‫مـهاجرت معموال فرصتهاى قابل توجهى را براى ایجاد تغییر فراهم مىآورد و اگر‬
‫این مهاجرت به یک جغرافیای فرهنگی متفاوت‪ ،‬نظیر مهاجرت به کشورهای غربی‪،‬‬
‫باشد‪ ،‬یکی از تغییرات که فرد مهاجر با آن روبرو میشود‪ ،‬احساس عدم هماهنگی میان‬
‫اعتقادات دینی و سبک زندگی در جغرافیای جدیداست‪ .‬این امر جدالی درونی در فرد‬
‫ایجاد میکند‪ .‬بدین ترتیب‪ ،‬پرسـش کلیدى ایناست که آیا مهاجرت به ایجـاد تـغییر در‬
‫هویت دینی منجر مىشود؟ به عبارت دیگر مهاجرت چه تأثیری بر زندگى آن دسته از‬
‫مهاجرینى خواهد داشت که الگوهاى کامالً متفاوتى از هویت دینی را در کشورهاى‬
‫مقصد مهاجرت تجربه مىکنند؟ در نوشتار پیش رو با استفاده از منابع بدست آمده‬
‫تالش شده تا نمایی از مسائل پیرامون هویت دینی مهاجرین‪ ،‬پیش روی خوانندگان‬
‫ترسیمشود‪ .‬روش پژوهش مورد استفاده در این مقاله‪ ،‬ترکیبى از بررسى منابع مکتوب و‬
‫روش تجزیه و تحلیل اطالعات کیفی و با استفاده از استدالل است‪.‬‬

‫‪ . 0‬دانشجوی دکتری مطالعات اسالمی – دانشگاه گوتینگن آلمان‬

 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪012‬‬

‫نتایج بر این نکته تأکید دارد که‪ ،‬مهاجرین در برخورد با چالش ناشی از تفاوت‬
‫هویت دینی سه نوع واکنش از خود بروز میدهند‪ :‬برخی تالش میکنند تا تمام سبک‬
‫زندگی خود را مشابه جامعه میزبان کنند‪ ،‬برخی دیگر سعی میکنند با محیط جدید‬
‫ادغام نشوند و تالش فراوان در حفظ هویت فرهنگی و دینی دارند و برخی دیگر با در‬
‫پیش گرفتن راه میانه‪ ،‬تالش میکنند در عین احترام به ارزشهای جامعهی میزبان‪،‬‬
‫هویت دینی خود را نیز حفظکنند‪ .‬اما از آنجا که هویت دینی که فرد ازخانواده کسب‬
‫میکند با هویتی که محیط و جامعهی غربی آن را تشویق میکنند در تعارض است‪،‬‬
‫امکان بروز بحران هویت فراوان است‪.‬‬

‫کلمات کلیدی‪ :‬مهاجرت‪ ،‬فرهنگ‪ ،‬غرب و هویت دینی‬

‫‪013‬‬ ‫چالش های فرهنگی مهاجرت به غرب‪ :‬بررسی بحران هویت دینی‬

‫کلیات‬
‫عصر حاضر را با توجه به ویژگیها و حوادثی که در آن برای نوع بشر رخ داده است را‬
‫شاید بتوان عصری قلمداد کرد که در طول حیات انسان در کره خاکی بیسابقه است‪.‬‬
‫سرعت شگفتآور علم و به تبع آن توسعهی شتابناک ارتباطات و ظهور پدیدهی‬
‫اینترنت وگوشیهای هوشمند اسپونر‪ ،‬و نیز حرص و طمع سیری ناپذیر انسانها در‬
‫استثمار و استعمار و به تبع آن بروز جنگهای متعدد در سطح جهان و منطقه ای در‬
‫عصر حاضر و دهها ویژگی دیگر این عصر باعث شده‪ ،‬تا رابطه و تعامل انسانها با‬
‫یکدیگر تغییرات وسیعی را در خود ببیند‪ ،‬که یکی از مهمترین نتایج این رویدادها ظهور‬
‫پدیدهی مهاجرت است‪.‬‬

‫گرچه «مهاجرت امری نیست که مختص امروز و دیروز بـاشد‪ ،‬بلکه داسـتانی است‬
‫که از هبوط آدم ابوالبشر به زمین آغاز شد‪ ،‬و این قـصه تـا امـروز ادامه دارد‪ .‬بشر که‬
‫همواره در جستوجوی کیمیای سعادت بوده‪ ،‬در پی یافتن آن و بدان امید که شاید‬
‫آسـمان در جـایی دیـگر‪ ،‬به رنگ دیگری باشد‪ ،‬کوچیدن را بارها و بارها آزمودهاست‪.‬‬
‫هر مهاجرتی‪ ،‬در پی خود‪ ،‬مراوده و ارتباط فرهنگی‪ -‬نه از جـنس خـویشتن ‪ -‬را‬
‫میطلبد و این جایی است که ارتباط بین فرهنگی آغاز میشود‪.‬‬

‫ارتباطات بین فرهنگی هنگامی ظهور میکند که مـردمانی بـا فرهنگ یا پاره‬
‫فرهنگهای هویتی متفاوت با یکدیگر ارتباط برقرارکنند‪( ».‬یحیائی و کیا ‪ ،)0388‬البته‬
‫این تعامل و ارتباط فرهنگی در انواع مختلف مهاجرت یکسان نیست به عنوان نمونه‬
‫یک مهاجر که به دلیل تخصص و حرفهی خود به کشور دیگر مهاجرت کرده با‬
‫مهاجری که به دلیل فقر یا ناامنی مجبور به مهاجرت شده و بیشتر عنوان پناهنده به آن‬
‫صدق میکند‪ ،‬متفاوت است‪ .‬متأسفانه تقریبا تمام کسانی که از افغانستان برای زندگی به‬
‫دیگر کشورها مهاجرت می کنند در ذیل عنوان پناهنده وارد آن کشور می شوند ‪.‬‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪014‬‬

‫انسان هنگامی که با عنوان پناهنده وارد یک کشور شود به طور طبیعی یک نوع حق‬
‫برتری به کشور میزبان می دهد و ناخود آگاه خود را در مقامی فرودستانه می انگارد‪ ،‬لذا‬
‫این مسأله باعث می شود در بسیاری از امور حالت تسلیم گونه به خود گرفته و خود را بی‬
‫دفاع در قبال فرهنگ و هویت جدید ‪-‬که در تصویر او از مقام باالتری برخوردار است –‬
‫قلمداد کند‪.‬‬

‫انسان پناهنده در مواجهه با یک فرهنگ متفاوت دچار شوک فرهنگی شده لذا با‬
‫توجه به همین نکته این نظر ارائه شده که «تغییر فـرهنگی فرایندی است که طی آن‬
‫اجـزای مختلف یـک فـرهنگ با گذشت زمان دگرگونی پیدا میکند‪.‬‬

‫هر گونه دگرگونی در اجزا و کلیت فرهنگ‪ ،‬در سازمانهای اجتماعی تحوالتی را‬
‫پدید میآورد و اگر شتاب این دگرگونیها فزونی یـابد‪ ،‬میتواند آسیبهایی را در پی‬
‫داشـتهبـاشد‪( ».‬ستوده‪ ،)0376،‬وقتی تغییرات فرهنگی حاد باشد و بـر سـاز وکارهای‬
‫انطباقی و حمایتهای اجتماعی افراد آن جامعه تسلط پیدا کند‪ ،‬میتواند فشار زیادی‬
‫وارد نموده‪ ،‬شوک فرهنگی‪ ،‬ایجادکند‪ .‬شوک فرهنگی با اضطراب‪ ،‬افسردگی‪ ،‬احساس‬
‫جدا شدن‪ ،‬مسخ شخصیت و مسخ واقعیت همراهاسـت و بـا ایـن عوارض و عالئم‬
‫مشخص است (آقایی‪0383،‬؛ به نقل از کاپالن‪ ،‬سادوک و گرب‪.)09948‬‬

‫شوک فرهنگی از انـتقال فرهنگی عمیق؛ زمانی روی میدهد که شخص ناگهان وارد‬
‫فرهنگی متفاوت میشود‪،‬یا وفاداریهای او بین دو فرهنگ تقسیم میگردد(همان‬
‫منبع)‪ .‬بر اساس یک گزارش میزان مـراجعین بـه شفاخانهها به علت اختالالت روان‬
‫پزشکی در آمریکا بین مهاجرین‪ ،‬نسبت به خود آمریکاییها بیشتر بوده است‪ .‬تغییر‬
‫نامطلوب از هر نوع که باشد‪ ،‬خواه نـاخواه دشـواری تـطابق یا سازگاری اجتماعی را‬
‫به همراه دارد‪.‬‬
‫‪015‬‬ ‫چالش های فرهنگی مهاجرت به غرب‪ :‬بررسی بحران هویت دینی‬

‫یعنی فرد به زحمت میتواند خود را با تغییرات تازه همراه کند و ایـن نـاسازگاری‪،‬‬
‫علت بـسیاری از ناراحتیهای عصبی ‪ -‬اجتماعی معاصر است(همان منبع)‪.‬‬

‫بـحران هـویت‪ ،‬تـعارض هویت‪ ،‬تغییر هویت و مشکالت ناشی از آنها‪ ،‬زیر‬
‫مجموعه مبحث هویتاست‪ .‬دین به عنوان یکی از مؤلفههای اساسی تمدن بشری نقش‬
‫اساسی در تکوین هـویت انسانها دارد (جوانی‪ ،)0384 ،‬اما وابستگی به این هویت‬
‫مستلزم رعایت حداقلهایی است که عنوان مسلمان به عنوان یک هویت بر فرد صدق‬
‫کند‪ .‬اما رعایت این حداقلها در یک محیط غربی چگونه است؟ در سطرهای آتی به‬
‫برخی از مهمترین چالشهایی که یک مسلمان که مقید و پایبند به شئونات اسالمی‬
‫است‪ ،‬با آن مواجه میشود‪ ،‬اشاره خواهد شد‪.‬‬

‫حجاب زنان مسلمان در محیط غربی‬ ‫‪-5‬‬

‫در مقام مقایسهی فرهنگی بیش از همه طرز پوشش زنان اروپایی برای بسیاری‬
‫جالب توجه مینماید‪ .‬در برخورد با این نوع پوشش زنان مسلمان مهاجر رفتارهای‬
‫متفاوتی را در پیش میگیرند‪ .‬برخی به راحتی و بدون هیچ تشویش و نگرانی حجاب را‬
‫رها کرده و پوششی همانند جامعه میزبان برای خود انتخاب میکنند‪ .‬برخی دیگر تا‬
‫مدتی با این رویه مقاومت کرده و حجاب خود را حفظ میکنند اما پس از مدتی که می‪-‬‬
‫تواند چند هفته یا چند ماه باشد‪ ،‬خود را شبیه وضع موجود میکنند‪ ،‬برخی دیگر از زنان‬
‫حجاب اسالمی را در حد عرف معمول رعایت میکنند و نیز دیده شده که برخی فقط‬
‫حجاب را در پوشاندن موی سر خالصه کرده و حساسیتی نسبت به باقی قسمتها ندارند‬
‫و برخی دیگر همان پوشش سنتی زنان در کشور خود را به هیچ وجه رها نمیکنند‪ .‬از‬
‫آنجا که حجابهای سنتی‪ ،‬که بیشتر در کشورهای عربی و شمال آفریقا مرسوم است‪،‬‬
‫تقریبا تمام صورت را میپوشاند و از طرفی این نوع پوشش در برخی کشورهای‬
‫اروپایی نظیر فرانسه خالف قانون بوده و جریمه دارد‪ ،‬این دسته از خانم ها حاضرند که‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪016‬‬

‫حتی جریمه این کار را پرداخت کنند اما از حجاب خود دست برندارند‪ .‬در یک مورد‪،‬‬
‫یک تاجر ثروتمند حاضر شده که جریمه این زنان را پرداخت کند(سی ان ان‪.)2106 ،‬‬

‫در مواردی هم مشاهده شده که زن مسلمان در میان التزام به حجاب و یا عدم التزام‬
‫به آن دچار بحران میشود‪ .‬دختران مسلمان در برخی از خانوادهها تشویق به حجاب‬
‫میشوند‪ ،‬اما از سوی اجتماع تشویق به برداشتن حجاب و این مسأله برای این دختران‬
‫فشارهای روحی زیادی را به همراه دارد‪ .‬به عنوان نمونه خانمی مسلمان نقل میکند که‬
‫«من مدت ‪ 5‬سال است که با حجاب از خانه خارج میشوم اماوقتی از خانه دور می‪-‬‬
‫شوم‪ ،‬حجاب را کنار میگذارم تا وقتی که به خانه نزدیک میشوم و دوباره حجاب را‬
‫رعایت میکنم و همیشه ترس از رسوا شدن دارم برای همین در این اواخر دین را‬
‫بدترین دشمن خود میدانم که باعث این رنج من شده است»(سلطانی‪) 0395،‬‬

‫‪ -0‬غذای حالل‬
‫به خصوص در بسیاری از کمپهای پناهندگان به این مسأله توجه نمیشود‪ ،‬و به‬
‫مهاجرین غذاهای تهیه شده از گوشت حرام داده میشود‪ .‬اگر آن مسلمان در یک شهر‬
‫یا منطقه که مسلمانان زیادی دارد ساکن شود‪ ،‬کمتر با این مسأله مواجه میشود اما از‬
‫آنجا که انتخاب محل زندگی در اختیار پناهنده نیست امکان اینکه در تقسیم محل‬
‫اقامت به یک شهر یا روستای دورافتاده منتقلشود‪ ،‬فراوان است و اینجا است که تهیه‬
‫غذاهای حالل برای او دشوار میشود‪ .‬حتی در همان شهرهایی که جمعیت مسلمانان‬
‫فراوان است‪ ،‬بسیاری از مسلمانان به این نکته آگاه نیستند که بعضی از محصوالت‬
‫غذایی حاوی مواد حرام هستند‪.‬‬

‫سهولت انجام فعالیتهای خالف شرع‬ ‫‪-9‬‬

‫بیشتر پناهندگان از کشورهای مسلمان را جوانان مجرد تشکیل میدهند‪ .‬به علت‬
‫آزادی که در کشورهای اروپایی حاکم است و عدم امکان ازدواج این جوانان‪ ،‬باعث‬
‫‪017‬‬ ‫چالش های فرهنگی مهاجرت به غرب‪ :‬بررسی بحران هویت دینی‬

‫جذب جوانان به مراکز فساد میشود که پس از انجام آن عمل‪ ،‬در تعدادی از جوانان‬
‫احساسگناه و اینکه مسلمان خوبی نیستند را به دنبال دارد که خود این مسأله باعث‬
‫بروز ناراحتی های روحی و روانی برای آنها میشود‪.‬‬

‫حضور داکتران نامحرم برای بیماریهای خاص‬ ‫‪-4‬‬

‫البته در بسیاری موارد بیمار میتواند داکتر خود را انتخابکند اما در برخی موارد‬
‫نظیر هنگامهی زایمان تقریباً امکان ندارد که مانع ورود پزشک یا پرستار مرد شد و در‬
‫بسیاری موارد حضور داکتر و پرستار مرد در اتاق زایمان قطعی است‪.‬‬

‫انجام فرایض دینی‬ ‫‪-1‬‬

‫بسیاری از مهاجرین از این مسأله گله دارند که نمیتوانند به راحتی فرایض دینی‬
‫خود نظیر نماز را در محل کار یا تحصیل بجا آورند‪ .‬مواردی پیش آمدهاست که یک‬
‫مسلمان باید به علت تعهدکاری در محضوریت قرار میگیرد‪ ،‬که میان باقی ماندن در آن‬
‫شغل یا انجام فرایض دینی یکی را انتخابکند‪ .‬شغلی که پس از مدتها انتظار و‬
‫مصاحبه وتشریفات اداری فراوان بدست آوردهاست‪ .‬با اوج گرفتن حوادث تروریستی‬
‫توسط گروههای افراطی مسلمان در اروپا و راه افتادن موج دیگر اسالم هراسی در‬
‫سالهای اخیر‪ ،‬فعالیت و حضور مسلمانان با مدارای کمتری تحمل میشود‪ ،‬به عنوان‬
‫نمونه برخی از دانشگاههای آلمان نمازخانههایی که به دانشجویان مسلمان اختصاص‬
‫یافته بود را در سال گذشته بستند)‪.(Díaz 5062‬‬

‫تعامل‪ ،‬رفتار‪ ،‬آداب و رسوم هنگام مالقات‬ ‫‪-2‬‬

‫دست دادن‪ ،‬در آغوش گرفتن و بوسیدن از رفتارهای عادی و پذیرفته شده فرهنگ‬
‫غربیاست و اگر پسر مسلمانی از این کارها دوریکند‪ ،‬در برخی اوقات او را به چشم‬
‫همجنس باز مینگرند‪.‬‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪018‬‬

‫این مسأله نیز برای تعدادی از مسلمانان به یک مشکل تبدیلشده و در مواردی باعث‬
‫سوءتفاهم شدیدی بین دو طرف میشود‪ .‬چه اینکه عدم دست دادن در برخی کشورها‬
‫نشانه بیاحترامی به آن شخص است و حتی در موردی از قول یک زن غربی که این‬
‫رفتار با او شده است نقل شده که این رفتار آنقدر باعث ناراحتی او شده که او را روانه‬
‫بیمارستان کردهاست(سلطانی‪.)0395 ،‬‬

‫رعایت پاکی شرعی لباس و بدن‬ ‫‪-2‬‬

‫رعایت پاکی شرعی مخصوصاً برای مهاجرین تازه وارد بسیار دشوار است‪ .‬عدم‬
‫توجه به این مسأله باعث میشود که فرد از توجه به این نکته غافل شده و حتی در‬
‫شرایطی که امکان رعایت پاکی شرعی را دارد‪ ،‬آن را رعایت نکند و این امر به تدریج‬
‫مقدمهای برای سهل انگاری در برخی دیگر از امور دینی میشود‪.‬‬

‫جدایی فرزندان از والدین‬ ‫‪-2‬‬

‫در برخی کشورهای اروپایی قوانین سخت گیرانهای در خصوص نوع رفتار با‬
‫فرزندان وجود دارد و به راحتی ممکن است که فرزندان را از پدر و مادر جداکرده و در‬
‫مراکز حمایت از کودکان بزرگ کنند‪ .‬این مسأله رنج فراوانی را به خانوادهها مخصوصاً‬
‫اگر فرزندشان دختر باشد تحمیل میکند‪.‬‬

‫این دختران به دلیل نبود خانواده در کنار آنها و نیاز آنها به دوست و همدم وارد‬
‫گروههای هم سن و سال خود میشوند که اگر آن فرد بخواهد که اعضای آن گروه‪ ،‬او‬
‫را به عنوان دوست قبول کنند باید ملتزم به رفتاری همانند آن گروه باشد به عبارت‬
‫دیگر بیشتر روابط میان اعضای این گروهها از نظر شرع و دین اسالم گناه به حساب‬
‫میآید‪ .‬که این نکته فردی با هویت مسلمان را از نظر روحی آزار میدهد‪ .‬به عنوان‬
‫نمونه از قول یکی از این دختران نوجوان که توسط دولت از والدین خود جدا شده‪ ،‬او‬
‫اینگونه وضعیت خود را توضیح میدهد که پس از ورود به این گروه «مدتی است که‬
‫‪019‬‬ ‫چالش های فرهنگی مهاجرت به غرب‪ :‬بررسی بحران هویت دینی‬

‫دست از خوردن غذاهای حالل برداشتهام‪ ،‬اما گوشت خوک لب نزدهام‪ ،‬حجابم که رفت‬
‫حاال ماندم که حضورم در مجالس فساد را چگونه حلکنم‪ ،‬حاال نمیدانم چکار کنم‪،‬‬
‫عذاب وجدان شدیدی گرفتهام»(سلطانی‪.)0395 ،‬‬

‫هویت دینی کودکان و نوجوانان‬ ‫‪-3‬‬

‫مواردی که در سطرهای پیشین ذکر شد به طور کلی شامل جوانان و بزرگساالن می‪-‬‬
‫شود‪ .‬اما سؤالی که مطرح میشود حضور در یک کشور غربی برای یک کودک ونوجوان‬
‫مسلمان از منظر دینی چه تبعاتی خواهد داشت؟‬

‫‪ -5-3‬کودکستان‬
‫در بسیاری از کشورهای غربی مرسوم است که کودک از ‪ 3‬سالگی وارد کودکستان‬
‫شود‪ .‬به طور طبیعی سیستم این کودکستانها به گونهای طراحی شده که مناسب‬
‫فرهنگ غربی است و کودک مسلمان از همان دوران تحت تأثیر فرهنگ غالب رشد‬
‫یافته و بزرگ میشود‪ ،‬در این دوران کودک در مراسم دینی و جشنهای مذهبی‬
‫مسیحیان شرکت میکند و در مواقعی هم پیش میآید که از غذاهایی که برای یک‬
‫مسلمان ممنوع است برای تغذیه در کودکستان استفاده میشود‪.‬‬

‫به عنوان نمونه در یک مورد مادر مسلمانی ساکن ناروی این خاطره را نقل میکند‬
‫که از کودکستان دخترش با او تماس گرفته شده که سریع خود را به کودکستان برساند‪،‬‬
‫وقتی مادر خود را به کودکستان میرساند‪ ،‬دخترش مشغول گریه بوده وقتی علت را جویا‬
‫میشود این بوده که در آن روز غذای کودکستان تهیه شده از گوشت حرام بوده و دختر‬
‫هم از آن غذا می خواسته اما چون والدین آن دختر مسؤوالن کودکستان را از دادن‬
‫غذای حرام به دخترشان منع کرده بودند‪ ،‬آنها نمیتوانستند که آن غذا را به آن کودک‬
‫بدهند و او شروع به گریه میکند و آنها مجبور میشوند که مادر را برای آرام کردن‬
‫دختر طلب کنند‪ .‬دختر از مادر علت اینکه او چرا نمیتواند از آن غذا استفاده کند را‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪001‬‬

‫سؤال میکند‪ ،‬مادر در جواب میگوید چون ما مسلمان هستیم این غذا برای ما حالل‬
‫نیست‪ .‬دخترک در جواب میگوید‪« :‬پس بهتر است که دینمان را عوض کنیم تا بتوانیم‬
‫از همه غذاها بخوریم‪ ».‬مادر اضافه میکند که این مسأله باعث این شده بود که مدتها‬
‫دخترم کامال منزوی شود (سلطانی‪.)0395 ،‬‬

‫‪ -0-3‬اردوهای مختلط‬
‫یکی از برنامههای ثابت مکاتب در بسیاری از کشورهای اروپایی این است که دانش‬
‫آموزان را برای سفرهای تفریحی و علمی چند روزه به دیگر نقاط و شهرها میبرند‪ .‬در‬
‫این اردوها کودکان و نوجوانان مسلمان معموال از همان غذای دیگران استفاده کرده و‬
‫همانند دیگران از خوابگاهها و حمامهای مشترک استفاده میکنند‪ .‬در این اردوها برخی‬
‫اوقات از نظر مسائل جنسی اتفاقاتی رخ میدهد که با قوانین اسالمی همخوانی ندارد‪.‬‬

‫‪ -9-3‬آموزش مسائل جنسی‬

‫از نکات دیگر قابل ذکر اینکه در بخشی از دوران تحصیل در مکاتب دروس ویژهی‬
‫آموزشهای جنسی برگزار میشود در این دروس دانش آموزان با موضوعات مرتبط با‬
‫امور جنسی آشنا میشوند‪ .‬البته این امر باعث باالرفتن سالمت جامعه از نظر بیماریهای‬
‫جنسی و جلوگیری از بارداری در سنین نوجوانی شده است‪ ،‬ولی برخی اوقات بخشی‬
‫از این آموزشها – به عنوان نمونه در بحث خودارضایی‪ -‬با آموزههای اسالم ناسازگار‬
‫است‪.‬‬

‫‪ -4-3‬شنای اجباری و مختلط در مکاتب‬

‫از دیگر موارد نگران کننده برای خانوادههای مسلمان آموزش شنای اجباری و به‬
‫صورت مختلط در مکاتب است که در برخی از کشورهای غربی مرسوم است‪.‬‬
‫‪000‬‬ ‫چالش های فرهنگی مهاجرت به غرب‪ :‬بررسی بحران هویت دینی‬

‫بحران معنویت در غرب و تأثیر آن بر مهاجرین‬ ‫‪-51‬‬

‫اگرچه این موضوع خود پژوهش مستقلی را طلب میکند اما آنچه در این نوشتار‬
‫کوتاه میتوان گفت‪ ،‬این است که به دلیل فضای به اصطالح باز حاکم بر جوامع غربی‪،‬‬
‫و تحت پوشش عناوین پر زرق و برق تالش رسانهها در بارآوردن انسانهایی کامالً مادی‬
‫و به دور از معنویات است‪ .‬آنچه در غالب رسانههای غربی به ذهن و روح مخاطبان‬
‫تزریق میشود‪ ،‬تالشی است برای تلقین این مطلب که در زندگی فقط باید به دنبال‬
‫لذت جسمانی از هر نوع آن بود‪ .‬ذیل همین نگاه و هدف است که در دهههای اخیر‬
‫بحرانی به عنوان بحران معنویت و دین گریزی در جوامع غربی شایع شدهاست‪.‬‬

‫برای بررسی وضعیت معنویت و دین باوری نگاهی خواهیم داشت به کشور آلمان‬
‫که بیشترین آمار پذیرش پناهندگان را در سال ‪ 2105‬میالدی داشتهاست‪ .‬اشپیگل‪ ،‬نشریه‬
‫صاحب نام آلمانی در وبسایت خود‪ ،‬در یک نظر سنجی از مخاطبان خود گزینههایی را‬
‫در مورد باورهای دینی به نظرسنجی گذاشته بود‪.‬‬

‫از میان بیش از سی هزار شرکت کننده در نظرخواهی بیش از ‪ 55‬درصد آن گزینهی‪:‬‬
‫«من عضو هیچ مجموعه مذهبی نیستم و به هیچ دینی اعتقاد ندارم» را انتخاب کرده‬
‫بودند‪(.‬اشپیگل‪ )2105،‬گزینهای که با یک گزارش دیگر با عنوان «آلمان‪ ،‬کشور بی خدا»‬
‫که در وبسایت ‪ Die Welt‬از وبسایتهای خبری مطرح در آلمان منتشر شده‪ ،‬همخوانی‬
‫فراوانی دارد ( ‪.)5062،Großbölting‬‬

‫با نگاهی به وضعیت دینی در آلمان از لحاظ آماری حقایق بیشتری در این موضوع‬
‫‪5‬‬
‫بدست میدهد‪:‬‬

‫‪ - - 5‬این آمار برگرفته شده از نتایج تحقیقی یک گروه پژوهشی در آلمان با عنوان «گروه تحقیقاتی جهان بینی در آلمان» است‪.‬‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪002‬‬

‫نمودار شماره ‪ :1‬وضعیت دینی در آلمان در سال های مختلف‬

‫در نمودار ارائه شده وضعیت دینی آلمان در سال ‪ 0971‬و سال ‪ 2115‬میالدی مقایسه‬
‫شده است‪ .‬در این نمودار رنگهای آبی و سرخ نشان دهنده پیروان دو مذهب عمده‬
‫مسیحیت یعنی کاتولیک و پروتستان هستند‪ .‬همانگونه که به وضوح نشان داده شده‪،‬‬
‫فراوانی پیروان دین مسیح از ‪ 95‬درصد در سال ‪ 0971‬به کمی بیش از ‪ 61‬درصد در‬
‫سال ‪ 2115‬رسیدهاست‪ .‬به همین ترتیب کسانی که به هیچ دینی وابسته نبودند از حدود‬
‫‪ 4‬درصد در سال ‪ ،0971‬گستردگی جمعیتی آنها به بیش از ‪ 32‬درصد در سال ‪2115‬‬
‫رسیده است‪(Forschungsgruppe Weltanschauungen in Deutschland 5001).‬‬

‫این رشد بی دینی را شاید بتوان در این نمودار که مربوط به سال ‪ 2105‬است بهتر‬
‫نشان داد‪ .‬مؤسسه ی ‪ Statista‬یکی از مؤسسات آمار و اطالعات در آلمان‪ ،‬آماری را در‬
‫مورد مؤمنان به خدا در این کشور ارائه کرده است‪ .‬این آمار در قالب پاسخ سادهی آری‬
‫یا خیر به این سؤال بدست آمده که آیا اعتقادی به خدا دارید؟ نتیجه آمار به طرز جالبی‬
‫از وضعیت خداناباوری در آلمان پرده بر میدارد‪.‬‬
‫‪003‬‬ ‫چالش های فرهنگی مهاجرت به غرب‪ :‬بررسی بحران هویت دینی‬

‫نمودار شماره ‪ :2‬وضعیت خدا ناباوری در آلمان شرقی وغربی‬

‫‪ 58‬درصد به سؤال مطرح شده پاسخ مثبت دادهاند و اعالم کردهاند که به خدا اعتقاد‬
‫دارند‪ ،‬که از آن میان ‪ 67‬درصد در آلمان غربی و ‪ 25‬درصد در آلمان شرقی زندگی می‪-‬‬
‫کردند‪ 38 .‬درصد نیز اعالم کردند که به خدا اعتقادی ندارند که از آن میان ‪ 29‬درصد‬
‫ساکنان آلمان غربی و ‪ 73‬درصد ساکنین آلمان شرقی اعالم کردهاند که به خدا اعتقاد‬
‫ندارند‪.‬‬

‫از این مقایسه نکته ای که بدست میآید این است که آمار خداناباوران در آلمان‬
‫شرقی بیش از آلمان غربی است‪ .‬شاید تحقیقی که در سال ‪ 2118‬توسط مؤسسه‬
‫تحقیقاتی ‪ 5NORC‬به همین منظور و با همین هدف انجام یافته است جزئیات بیشتری‬
‫از وضعیت خدا ناباوری در آلمان را به تصویر بکشد‪ .‬این تحقیق نشان میدهد که در‬
‫میان ردهی سنی زیر ‪ 28‬سال در آلمان شرقی حتی یک درصد نیز مؤمن به خدا وجود‬
‫نداشته است‪.‬‬

‫‪ - 5‬این موسسه در دانشگاه شیکاگو قرار دارد و موسسه ای تحقیقاتی است که اطالعات آماری و تجزیه و تحلیل داده های این موسسه در‬
‫برنامه ریزیهای تجاری‪ ،‬سیاسی موسسات راهبردی کاربرد دارد‪.‬‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪004‬‬

‫با اتکا به همین آمار و ارقام روزنامه گاردین تیتر یکی از مقاله های خود را این‬
‫عنوان انتخاب کرده است‪« :‬آلمان شرقی‪ :‬بی خداترین مکان زمین» )‪(Thompson 5065‬‬
‫طبق گزارش ‪ NORC‬حدود ‪ 61‬درصد پرسش شوندگان در آلمان شرقی صریحاً اعالم‬
‫کرده اند که اعتقادی به خدا نداشتهاند و نخواهند داشت و به این ترتیب آلمان شرقی در‬
‫صدر جدول ملحدان قرار گرفته است‪ .‬در حالیکه همین آمار نشان می دهد که در آلمان‬
‫غربی کمتر از ‪ 01‬درصد به این سؤال پاسخ مثبت دادهاند‪.‬‬

‫نکته جالب توجه این است که با استفاده از فضای آزادی مذهبی که در آلمان وجود‬
‫دارد انجمنهای ملحد – همچون سایر سازمانهای دینی و اجتماعی– اهداف و آرمان‪-‬‬
‫های خود را تبلیغ میکنند به عنوان نمونه یک گروه از مبلغان بی دینی بر روی یک‬
‫اتوبوس جملهی «خدا وجود ندارد» را نوشته و همراه با یک عده از اعضای انجمن خود‬
‫در نقاط مختلف به تبلیغ الحاد پرداختهاند‪ (Patalong 5065) .‬عالوه بر این اخیراً در‬
‫سال ‪ 2105‬کنفرانس سه روزه بینالمللی الحاد در شهر کلن با شعار «فرصتی به صلح‬
‫بدهید‪ :‬سکوالریزاسیون و نزاعهای جهانی»‪ 5‬برگزار شد‪ .‬این برنامههای تبلیغاتی همراه با‬
‫موج فزاینده اعمال خشونت باری که به نام دین انجام میشود سبب بازار گرمی گروه‪-‬‬
‫های خدا ناباور شدهاست‪.‬‬

‫به طور قطع در این بازار گرم تبلیغ بیایمانی و بیدینی و خدا ناباوری بخشی از‬
‫مهاجرین مسلمان هم تحت تأثیر آن قرار گرفته و خودآگاه یا ناخودآگاه به این طرز‬
‫تفکر گرایش پیدا میکنند‪ .‬اما تا کنون در این موضوع تحقیقی انجام نشده است که چند‬
‫درصد از مسلمانان مهاجر پس از مهاجرت از باور به خدا و دین دست برداشتهاند و‬
‫جای این تحقیق همچنان باقیاست‪.‬‬

‫"‪- International Atheist Convention 2151 "Give peace a chance-Secularization and global conflicts‬‬ ‫‪5‬‬

‫‪- May 22-21, 2151.‬‬

‫‪005‬‬ ‫چالش های فرهنگی مهاجرت به غرب‪ :‬بررسی بحران هویت دینی‬

‫‪ )5‬سخن پایانی‬
‫آنچه از بررسی مطالب پیش گفته بدست میدهد این است که مهاجرت به ایجـاد‬
‫تـغییر در هویت دینی منجر شده و چون مهاجر در سیستمی زندگی میکند که امور‬
‫دینی کمترین بها و ارزش را دارد و به طور روزمره شاهد تجربه نمودن الگوهاى کامالً‬
‫متفاوتى از هویت دینی است‪ ،‬هرچند هم که تالش نماید تا تحت تأثیر فضای جدید‬
‫قرار نگیرد‪ ،‬نمیتواند از این امر گریزی داشته باشد چه اینکه تمام عوامل و فاکتورهای‬
‫تأثیر گذار در شکلدهی هویت دینی در جهت تغییر هویت دینی فرد به سوی بیدینی یا‬
‫یک هویت دینی دیگر – عمدتاً مسیحیت – است‪ .‬لذا فرد مسلمان اگر در تالش این‬
‫مطلب باشد که هویت دینی خود را حفظکند در واقع در حال شناکردن بر خالف‬
‫جریان آب است که انرژی و توان فراوانی را میطلبد‪.‬‬

‫این نکته به وضوح حداقل در میان بخشی از مهاجرین مسلمان دیدهشدهاست که‬
‫اکثریت قابل مالحظهای از مسلمانان مهاجر پس از سالها زندگی در غرب‪ ،‬آداب و‬
‫رسوم دینی و اعتقادات مذهبی خود را به کلی فراموش و ترک کردهاند و بویژه در نسل‬
‫نوی آنها – به دلیل تأثیر پذیری مستقیم از محیط مدرسه‪ ،‬اجتماع و رسانهها ‪ -‬کمتر‬
‫اثری از پایبندی به احکام فقهی اسالم دیده میشود گرچه از نظر رفتار و حسن خلق در‬
‫موارد بسیاری قابل تحسین و احترام هستند‪ .‬شاید به همین دلیل است که برخی از‬
‫علمای اسالم سفر و اقامت طوالنی مدت در کشورهای غیرمسلمان که باعث ضرر و‬
‫‪5‬‬
‫نقصان در اعتقادات دینی میشوند را حرام اعالمکردهاند‪.‬‬

‫‪ - 5‬به عنوان نمونه رک‪ :‬سایت رسمی آیت اهلل سیستانی‪ :‬احکام هجرت به مغرب زمین و زندگی در بالد غیر اسالمی‬
‫‪( /http://www.al-sistani.org/persian/archive/193‬دسترسی ‪)5931/7/ 1‬‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪006‬‬

‫البته برای کاهش اثرات بحران هویت دینی راهکارهایی وجود دارد‪ :‬از آن جمله این‪-‬‬
‫که فرد مهاجر هنگامی که مختار به انتخاب محل زندگی گردید‪ ،‬میتواند در شهرها و‬
‫مناطقی که جمعیت مسلمانان در آن فراوان است منزل اختیار کند‪ ،‬چه اینکه در این‬
‫مناطق به علت وجود تعداد قابل توجه مسلمانان مکانهای مذهبی و محصوالت غذایی‬
‫مختص آنها سهلالوصول است‪ .‬معموال خانوادههایی که ارتباط خود را با مراکز اسالمی‬
‫و مساجد قطع نکردهاند‪ ،‬پس از مدتی با استفاده از مشورت با روحانیون و یا مبلغان‬
‫مستقر در آن اماکن توانستهاند راه کارهایی برای مواجه با برخی از چالشهای پیش‬
‫روی خود بیابند‪ .‬همچنین به دلیل زندگی در یک اجتماع از مسلمانان امکان انتقال‬
‫هویت اسالمی به نسل آینده نسبت زندگی در مکانی که در آن هیچ مسلمانی وجود‬
‫ندارد‪ ،‬بیشتر میشود‪ .‬همچنین با استفاده از فرصتهایی که اینترنت و رسانههای مجازی‬
‫و دیجیتال دراختیار مجموعههای تبلیغی قرار داده‪ ،‬مسلمانان کشورهای غربی به راحتی‬
‫امکان پرسش و پاسخ در باب موضوعات و مسائل مذهبی را دارند‪ ،‬اما به هر حال‬
‫امکان اینکه این شبکهها دامی از طرف گروههای افراطی نظیر داعش هم باشد وجود‬
‫دارد که نیاز است این نکته نیز مدنظر باشد‪.‬‬
007 ‫ بررسی بحران هویت دینی‬:‫چالش های فرهنگی مهاجرت به غرب‬

‫منابع و مآخذ‬
:295-294 ‫ شماره‬،‫ پیوند‬.‫آسیب شناسی تغییرات فرهنگی‬.)0383 (.‫ اصغر‬،‫) آقایی‬0
.57- 44
،‫ اسالم پژوهی‬.‫ هویت دینی یا هویت های دینی‬.)0384(.‫ حجت اهلل‬،‫) جوانی‬2
.054-035 :0 ‫شماره‬
‫چالشهای نسل جدید در پذیرش فرهنگ دینی در‬.)0395(.‫ سید مسیح‬،‫) سلطانی‬3
.‫ تحقیق پایانی دوره کارشناسی جامعه المصطفی‬:‫ قم‬،‫اسکاندیناوی‬
‫ مطالعه ی مـوردی انگاره های هویت‬.)0388(.‫ مـرضیه‬،‫ سبحان؛ کیا‬،‫) یحیائی‬4
:37 ‫ شماره‬،‫ مطالعات ملی‬.‫فرهنگی و هویت ملی ملت های ایران و افغانستان‬
.056-035

6. Ansari, Azadeh.(5061).French burkini ban: Businessman pays women's

fines.CNN. 506111152. http://edition.cnn.com/5061/01/55/world/france-
burkini-fines-paid/ (accessed 52, 2, 5061).

5. Díaz, Laura.(5061).(K)ein Platz für Allah.zeit online. 6116615062.

http://www.zeit.de/5062/01/beten-campus-islam-gebetsraum (accessed 57,
2, 5061).

2. Forschungsgruppe Weltanschauungen in Deutschland.

"Religionszugehoerigkeit Bevoelkerung 6220-5001." Fowid. 5001.
http://fowid.de/fileadmin/datenarchiv/Religionszugehoerigkeit_Bevoelkeru
ng__6220-5001.pdf (accessed 50, 0, 5062).

0. Großbölting, Thomas.(5062). "Deutschland, ein gottloses Land." Die Welt.

57, 2, 5062. http://www.welt.de/660150616 (accessed 5, 65, 5062).

2. Patalong, Frank. (5065). "AtheistenTreffen:Unter Gottlosen." Spiegel

Online. 1, 2, 5065. http://www.spiegel.de/panorama/gesellschaft/atheisten-
gottlose-fordern-moral-monopol-der-kirche-heraus-a-122125.html
(accessed 2, 65, 5062).

1. Spiegel. 50, 65, (5062). http://www.spiegel.de/forum/votes/set/setvote-

1025.html (accessed 51, 65, 5062).
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ 008

7. Spooner, Jason. (5060). Bring On The Golden Age Of Mobile, Social

Media Explorer. Social Media Explorer. 5, 2, 5060.
https://www.socialmediaexplorer.com/mobile-5/bring-on-the-golden-age-
of-mobile-infographic/ (accessed 51, 2, 5061).

8. Thompson, Peter. (5065). Eastern Germany: the most godless place on

Earth. The Guardian. 55, 2, 5065.
http://www.theguardian.com/commentisfree/belief/5065/sep/55/atheism-
east-germany-godless-place (accessed 6, 6515062).
 ‫چالش های مهاجران در مقصد و فرصتهای مهاجرت‬
‫‪4‬‬
‫‪5‬‬
‫احمدرضایی‬
‫چکیده‬
‫مهاجرت قدمتی به درازای تاریخ بشر دارد و همواره این پدیده در پی تغییرات اقلیمی‪،‬‬
‫حوادث طبیعی‪ ،‬جاذبه های طبیعی‪ ،‬اقتصادی‪ ،‬فرهنگی و یا مذهبی مقصد‪ ،‬مشاجرات قبیله‪-‬‬
‫ای‪ ،‬جنگ ها و فتوحات‪ ،‬به صورت خود خواسته و یا اجباری انجام میشده است‪ .‬در‬
‫تعاریف جدید مهاجرت‪ ،‬مهاجر به کسی گفته میشود‪ ،‬که شهروند جایی که در آن زندگی‬
‫میکند نباشد‪ .‬با بوجود آمدن ساختارهای نوین شهری و نیز ساز و کارهای سیاسی برای‬
‫مهاجران قوانین و مقرراتی در نظر گرفتهشد که تخطی از آن جرم تلقی شده و فرد مهاجر را‬
‫با درد سرهای جدی مواجه میسازد‪ .‬یک مهاجر باید بسیاری از پیچ و خم ها را پشت سر‬
‫بگذراند تا بتواند اقامت یا شهروندی جایی را که به آن مهاجرت کرده به دست آورد که در‬
‫بسیاری از موارد اصال شدنی هم نیست‪ .‬در این مقاله کوشش شده است تا چالشهای‬
‫مهاجران در ابعاد مختلف به طور مستند و متکی بر آمار و ارقام بررسی و ارائه گردد و نیز‬
‫فرصتهایی که مهاجران به امید بدست آوردن آنها بار سفر بسته و مرارتهای مسیر و‬
‫مخاطرات بیشمار را به جان میخرند‪ ،‬مورد ارزیابی قرار گیرد‪.‬‬

‫کلمات کلیدی‪ :‬مهاجرت‪ ،‬جالشها و فرصتها‪ ،‬مبدأ و مقصد‪.‬‬

‫‪ .5‬مهندس شهرساز در وزارت شهرسازی و مسکن افغانستان‬

 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪021‬‬

‫مقدمه‬
‫مهاجرت پدیدهی نامآشنایی است که در افغانستان شناخته شدهتر از بسیاری از نقاط‬
‫جهان است‪ ،‬از زمانهای گذشته تا اینک افغان ها بیشتر از دیگران خوی مهاجرت داشته‬
‫اند‪ .‬بزرگانی چون بوعلی سینا و موالنا جالل الدین بلخی و بسیاری از نام آوران عرصه‬
‫علم و هنر که در سطح جهانی مطرح میباشند‪ ،‬از جمله کسانی هستند که ناموری شان‬
‫را مرهون مهاجرت میباشند‪ .‬از این منظر مهاجرت بسیار خوب است‪ .‬اما جریان یک‬
‫طرفه این فرایند معموالً باعث شدهاست که افغانستان نتواند دستاوردی شایان از‬
‫مهاجرتهای این گونه‪ ،‬داشتهباشد و معموالً میل شدید به مهاجرت‪ ،‬حس قوی‬
‫شهروندی‪ ،‬که متضمن تالش و کوشش برای آبادانی و همدیگر پذیری است را از‬
‫افغانها سلب نموده است که با بروز مشکالت به مقیاس خرد و کالن به ترک موطن‬
‫بیشتر از رفع آن مشکالت میاندیشیدهاند‪.‬‬

‫مهاجرت هایی با کتلههای بزرگ به خصوص در دهههای اخیر و درپی تحوالت‬

‫شدید سیاسی و اقتصادی‪ ،‬چنان بودهاست که دستاوردها و فرصتهای احتمالی را برای‬
‫مهاجران به حداقل رساندهاست و بسیاری از مهاجران تنها برای حفظ جان کوشیدهاند‪.‬‬

‫مهاجرت بهطور ضمنی به اقامت درازمدت اطالق میشود‪ .‬مهاجرت فصلی کارگران‬
‫و نیروی کار (بهطور نمونه برای مدت کمتر از یک سال) اغلب بهعنوان شکلی از‬
‫مهاجرت به حساب میآیند‪ .‬میزان جهانی مهاجرت‪ ،‬درشرایط کامل باال ولی در شرایط‬
‫مرتبط پایین است‪ .‬بر طبق آمار تخمینی سازمان ملل متحد در حدود ‪ 091‬میلیون مهاجر‬
‫بینالمللی در سال ‪ 2115‬وجود داشتهاست‪ ،‬که ‪ ٪3‬از کل جمعیت دنیا را شامل میشود‪.‬‬
‫‪ ٪97‬بقیه جمعیت دنیا در کشورها و محلهایی زندگی میکنند که به دنیا آمدهاند یا‬
‫بهطور خانوادگی زندگی کردهاند‪.‬‬
‫‪020‬‬ ‫چالش های مهاجران در مقصد وفرصت ها ی مهاجرت‬

‫بسیاری از کشورهای صنعتی برای گردش اقتصاد خود به نیروی کار ارزان مهاجرین‬
‫نیاز دارند‪ .‬مهاجران بهویژه در بخشهای کشاورزی‪ ،‬ساختمان‪ ،‬رستورانداری و‬
‫هتلداری‪ ،‬مراقبت از سالمندان‪ ،‬نظافت و خدمتکاری منازل مشغول به کار هستند‪ .‬حتی‬
‫در درون اتحادیه اروپا نیز انجام کار محدودیتهای اقامتی برای بعضی از کشورها دارد‬
‫و این امر رسماً به مهاجرت و کار غیرقانونی دامن میزند‪.‬‬

‫در واقع در بحثهای مربوط به مهاجرت غالباً چنین جلوه داده میشود که مهاجرین‬
‫خود را به زور به جوامع مرفهتر تحمیل میکنند‪ .‬در این میان نه تنها به علل مهاجرت‪،‬‬
‫که ریشهی بسیاری از آنان‪ ،‬مناسبات اقتصادی جهانی است‪ ،‬اشاره نمیشود‪ ،‬بلکه درباره‬
‫منافع سرشاری که از راه مهاجرت قانونی و غیرقانونی نصیب سوداگران میگردد نیز‬
‫‪0‬‬
‫سکوت میشود‪.‬‬

‫مهاجرت یک مورد سیاسی ودر بعضی از کشورها یک مورد مهم و عمده سیاسی هم‬
‫هست‪ .‬مخالفت با مهاجرت عموماً بیشتر از حمایت از آن مرسوم است‪ ،‬اما این امر با‬
‫بعضی از عالئق اقتصادی و مالی تحت تاثیر قرار میگیرد‪ .‬مباحث ارائه شده درباره‬
‫حمایت از مهاجرت موارد اقتصادی هستند که معموالً مربوط به تامین نیروی کار‪،‬‬
‫ومورد بحث فرهنگی تقاضا برای ارزش گذاری به ترکیب فرهنگی است‪ .‬موضوع‬
‫ومفهوم ضد مهاجرت ساده هستند‪ ،‬وواهمه از خارجیان موارد اقتصادی (هزینههای‬
‫مهاجرت و رقابت نیروی کار در بازار) موارد محیطی (مشکالت رشد جمعیت) و‬
‫(مخصوصا در اروپا) مشکالت هویت ملی و طبیعت ملیت‪-‬کشور به نوبه خود میباشند‪.‬‬

‫از دید اجتماعی و فرهنگی‪ ،‬بحران های بیهویتی و حس بیگانگی از مهاجران در‬
‫بیشتر موارد افراد سست عنصری ساختهاند که همواره خود را در برزخ تصمیم گیری‬

‫‪« .5‬رنگ جنسیتی مهاجرت»‪ .‬شهرزادنیوز‪.‬‬

 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪022‬‬

‫می بینند‪ ،‬از یک سو در جامعه مقصد‪ ،‬تطابق الزم را به دست نمی آورند و از سویی‬
‫خوف بازگشت به مخروبه وطن را دارند‪.‬‬

‫گذشته از این مشکالت‪ ،‬دستاوردهای مهاجرین نیز قابل توجه میباشند‪ .‬در زمینه‬
‫تحصیل علم و فعالیتهای اقتصادی و حتی کامیابیهای سیاسی مهاجران در طول تاریخ‬
‫تحول آفرین بودهاند و بسیاری از کاستیهای وطن را جبران نمودهاند‪.‬‬

‫‪ -5‬بیان مسأله‬
‫از آنجایی که مهاجرت یک امر اجتناب ناپذیر است ودر تمام طول تاریخ و پهنهی‬
‫گیتی‪ ،‬فراگیر بوده است باید در شناخت آن دقت الزم به خرج داده شود تا فرصتها و‬
‫تهدیدهایی که متوجه آن است به درستی روشن گردد زیرا غرایض سیاسی و دیدگاه‪-‬‬
‫های اقتصادی و نژاد گرایانه باعث آن میشوند تا مهاجرت به صورت غیرواقع معرفی‬
‫گردد‪ .‬در سایه این دیدگاهها یا مهاجرت بسیار خوب و یا بسیار بد معرفی میگردد که‬
‫هردو موارد آن با حقیقت امر مطابقت ندارد و کسانی را که راه مهاجرت را در پیش می‪-‬‬
‫گیرند‪ ،‬با چالش ها و مشکالت فراوانی مواجه میسازند‪.‬‬

‫یک درک درست از مهاجرت و سائقههای مهاجران در مبدأ و مقصد میتواند کمک‬
‫کنندهی ایشان باشد‪ .‬از آنجایی که کشور افغانستان به عنوان یک مبدأ مهم مهاجران در‬
‫سراسر جهان میباشد بررسی چنین موضوعی بسیار مفید می نماید‪.‬‬

‫‪ -0‬سؤال تحقیق‬
‫آیا مهاجران با استفاده از فرصت ها‪ ،‬چالشهای متعدد مهاجرت را پاسخگو می‪-‬‬
‫باشند؟‬
‫‪023‬‬ ‫چالش های مهاجران در مقصد وفرصت ها ی مهاجرت‬

‫‪ -9‬فرضیه‬
‫به نظر میرسد که فرصتهای مهاجرت در حدی نیست که بتوان با آنها چالشهای‬
‫ذاتی و عرضی مهاجرت را جبران نمود‪.‬‬

‫‪ -4‬اهمیت موضوع‬
‫مهاجرت یکی از عوامل مهم اجتماعی‪ ،‬اقتصادی و سیاسی است که به پیمانه وسیع و‬
‫به طور ناگهانی هریک از این فاکتورها را تحت تأثیر خود قرار میدهد‪ .‬لذا آشنایی دقیق‬
‫با مهاجرت و نیز دیدن جایگاه افغانستان در این امر‪ ،‬از اهمیت بسیار باالیی برخوردار‬
‫است‪.‬‬

‫‪ -1‬نوع تحقیق‬
‫این تحقیق‪ ،‬از نوع مطالعاتی و کتابخانه ای می باشد با توجه با اسناد و آمار و ارقام‬
‫موجود در بارهی مهاجرت و فیش برداری از کتابها‪ ،‬مقاالت‪ ،‬و سایتهای انترنتی‬
‫گردآوری و تحلیل شدهاست‪.‬‬

‫‪ -2‬مبانی نظری‬
‫‪ -5-2‬دیدگاه های عمده درمورد مهاجرت‬
‫‪ -5-5-2‬نظریه کارکرد گرایی‬
‫نظریه کارکردگرایی پیامد ها را از علل جدا میکند و نیز پیامدهای اجتماعی را که‬
‫خود معلول است به عنوان عاملی در بروز مهاجرت در نظر میگیرد‪ .‬همچنین پیامدهای‬
‫مثبت مهاجرت را که ممکن است دامنگیر تعداد کمتری شود‪ ،‬تعمیم میدهد وچنان‬
‫تصور میکند که منابع شهر و زمینههای اشتغال آن تمام ناشدنی است و میتواند‬
‫پاسخگوی خیل عظیم مهاجران باشد که اکثراً غیر ماهر در مشاغل شهری و بدون‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪024‬‬

‫سرمایه هستند‪ .5‬نظریه کارکردی مهاجرت به کارکردهای پدیدههای اجتماعی توجه دارد‬
‫‪2‬‬
‫ومسأله مهاجرت را نیز از این زاویه بررسی میکند‬

‫‪ -0-5-2‬نظریه وابستگی‬
‫درمقابل دیدگاه کارکردگرایی نظریه پردازان مکتب وابستگی علل وپیامدهای‬
‫مهاجرت را درارتباط با هم میدانند‪ .‬زیرا از نظر آنان مهاجرت وتوسعه نابرابر با یکدیگر‬
‫ارتباط متقابل دارند ویکدیگر را تقویت میکنند‪ .‬طرف داران این نحله براین باورند که‬
‫نمیتوان بین علل وآثار مهاجرت تفکیک قائلشد‪.‬‬

‫زیرا مهاجرت از طرفی معلول توسعهی اجتماعی است و از سوی دیگر عامل‬
‫گسترش وتعمیق توسعهی نابرابر‪ .‬اینها استدالل میکنند که ابتدا باید به مسأله عدم‬
‫توسعه توجه نمود و در این رابطه نابرابری ساختی و مکانی بین جامعه را در نظر‬
‫‪9‬‬
‫گرفت‪.‬‬

‫تئوری پرداز نخستین این نظریه سمیر امین معتقد است که مهاجرت در واقع یک‬
‫جابجایی وحرکت نیروی کار است‪ .‬زیرا با توجه به سرانجام مهاجرت کارگر تهیدستی‬
‫است که به اثر فقدان یا ضعف توان اقتصادی روستا به حالت اجبار روستا را ترک کرده‬
‫و روانه شهر میشوند‪ .‬آنان که به مهاجرت اقدام میکنند‪ ،‬در حقیقت عملی اجباری را‬
‫انجام میدهند نه حرکتی ارادی؛ انگیزه اصلی این حرکت جنبهی اقتصادی دارد‪ .‬چون در‬
‫غالب موارد‪ ،‬نظام اقتصادی موجود در کشورهای جهان سوم نوعی نظام سرمایه داری‬
‫درجه ای از وابستگی است‪ .‬یکی از راهبردهای آن استقرار صنعت در مراکز شهری و‬
‫تمرکز سرمایه درآن است‪.‬‬

‫‪ ( .5‬جهان محمدی‪)91 :5981 ،‬‬

‫‪ ( .2‬تقوی‪.)11 :5975 ،‬‬
‫‪ ( .9‬حسینی‪.)556 :5985 ،‬‬
‫‪025‬‬ ‫چالش های مهاجران در مقصد وفرصت ها ی مهاجرت‬

‫‪ -9-5-2‬نظریه جذب ودفع ( تفاوت ها)‬

‫نظریه جذب ودفع که قدیمی ترین ودر عین حال مشهورترین ورایج ترین نظریه‬
‫مهاجرت است‪ ،‬گرچه ظاهری کل گرا دارد اما در بررسی به عوامل جزئی جذب ودفع‬
‫توجه دارد و در نهایت درهمان جزئیات مسأله میماند‪ .5‬این نظریه مبنای تئوریکی‬
‫خودرا روی اندیشهی «توسعه ناهماهنگ شهر وروستا » و «تضاد میان این دو بخش از‬
‫حیات بشری» قرار میدهد و مطالعات خود را از عوامل دافعه ( رانشی ) در روستا‬
‫وجاذبه (کششی ) در شهر باید مقطعی شروع میکند‪ 2‬اکنون که نظریه جذب ودفع‬
‫درمورد مهاجرت مطرح گردید‪.‬‬

‫نظریه قوانین مهاجم روانشتاین‪ :9‬اولین کسی که سعیکرد مکانیزم مهاجرت را‬
‫براساس اصول موجود در این رویکرد بیانکرد‪ ،‬روانشتاین (‪ )0885‬است‪ .‬او طی‬
‫بررسیهای مختلف پیرامون جریانهای انگلستان که براساس سرشماری های ‪0870‬‬
‫و‪ 0880‬انجام داد‪ .‬قوانین جذب ودفع را مطرح کرد‪.1‬‬

‫‪ -4-5-2‬نظریه سیستمی‬
‫نظریه سیستمی به طرز جامعی مفاهیم جا افتاده و مورد پذیرش جامعه شناسی‪،‬‬
‫روان شناسی اجتماعی و اقتصاد را در زمینه های قشربندی‪ ،‬تحرک اجتماعی‪ ،‬تغییرات‬
‫اجتماعی و کنشهای اجتماعی به خدمت گرفته و پدیدهی مهاجرت را در رابطه با‬
‫عوامل ساختاری وتغییرات ساختاری مورد بررسی وتبیین قرار میدهد‪ .‬طرفداران این‬
‫نظریه مهاجرت را به صورت فرآیندی در نظر میگیرند‪ ،‬که در سطوح مختلف نظام‬
‫اجتماعی اتفاق میافتد‪ .‬در سطح فردی‪ ،‬تنش ناشی از آنومی در یک نظام باعث میگردد‬

‫‪ ( .5 .‬زاهدانی‪)76: 5979 ،‬‬

‫‪ ( .2‬تقوی‪)61 :5975 ،‬‬
‫‪E.G.Ravenstein( .9‬‬
‫‪ ( .1‬ایمان‪)5963 ،‬‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪026‬‬

‫که فرد عضویت خود را از یک نظام رها کند و به عضویت در نظام جدید دیگر درآید‪.‬‬
‫به عبارت دیگر تنش با مهاجرت حل میشود‪ .‬در سطح اجتماعی‪ ،‬مهاجرت به عنوان‬
‫مبادله بین نظامها درنظر گرفته میشود‪ ،‬که باعث مدیریت بحران در نظم کلی اجتماع‬
‫میگردد‪.‬‬

‫در نظریهی سیستمی‪ ،‬مالحظه مسأله مهاجرت در چارچوب نظام جهانی بسیار‬
‫اهمیت دارد و مهاجرت بین خرده سیستم های بین المللی بحث محوری است‪ .‬به باور‬
‫طرفداران این دیدگاه‪ ،‬مهاجرتهای داخلی و بین المللی از یکدیگر جدا نیستند‪.‬‬

‫‪ -2‬تاریخچه مهاجرت‬
‫تمدن بشری اصوال زاده مهاجرت است‪ ،‬مهاجرتهای دسته جمعی و در مقیاس‬
‫بزرگ در حدود ‪ 61‬هزار سال پیش از آفریقا به سمت آسیا‪ ،‬گونههای متفاوت انسان را‬
‫تحت تأثیر آب و هوای منطقه شکل دادهاست‪ .‬تمام شواهد و تأثیرات حکومت جهانی‬
‫حاکی از آن است‪ ،‬که حرکت و مهاجرتهای نوین افراد در قرن ‪ ،20‬چه به شکل‬
‫داوطلبانه و چه به صورت اجباری در مقیاس عظیمی صورت خواهد گرفت‪ .‬در هیچ‬
‫مقطعی از تاریخ مهاجرت افراد تا این حد جهانی نبوده است‪ ،‬و این حقیقت انکار‬
‫ناپذیر ناشی از تفاوتهای اقتصادی‪ ،‬اجتماعی و همچنین به دلیل سهولت و سرعت‬
‫ارتباطات است‪ .‬یقیناً این پدیده عواقب جدیدی بهمراه خواهد داشت‪.‬‬

‫تاریخچه مهاجرت در افغانستان نیز به مهاجرت آریاییها در زمان باستان گره می‪-‬‬
‫خورد‪ .‬بعد از آن و در دوره اسکندر نیز تعدادی زیادی به افغانستان آورده و تعدادی نیز‬
‫از آن برده شدند‪ .‬مغوالن با یورش به افغانستان چهرهای دیگر از مهاجرت را نمایان‬
‫نمودند‪ .‬در دوران تیموریان نیز انواع مهاجرتهای درون مرزی و برون مرزی را‬
‫افغانستان شاهد بودهاست‪ .‬درزمان محمود افغان بسیار از افغانها به ایران رفتند و در‬
‫‪027‬‬ ‫چالش های مهاجران در مقصد وفرصت ها ی مهاجرت‬

‫اصفهان و دیگر شهرهای آن سکنی گزیدند‪ .‬در زمان نادرشاه افشار تعداد زیادی از‬
‫پشتونها که کوچی بودند با استقرار در حکومت و جابجاییهای قبیلوی مهاجرت را‬
‫رونق هرچه بیشتر بخشیدند‪ .‬سپس در دوران عبدالرحمن تعداد زیادی از هزارهها به‬
‫کشورهای اطراف مهاجرت کردند‪ .‬در دوران حمله شوروی و جنگهای داخلی مهاجرت‬
‫یکی از شاخصههای اصلی جامعه افغانستان گردید‪ .‬امروزه نیز مهاجرت به اروپا‪ ،‬آمریکا‬
‫و استرالیا از چالشهای عمده و از دغدغههای مهم اجتماعی بیشتر افرادی که به زندگی‬
‫بهتر میاندیشند‪ ،‬بدل شدهاست‪.‬‬

‫‪ -2‬چالشهای مهاجرت‬
‫‪ -5-2‬چالشهای کالبدی( سازمان یابی فضایی)‬
‫مهاجرت به عنوان یک حرکت غیر طبیعی از بعد تحوالت اجتماعی چه در مبدأ و‬
‫چه در مقصد چالشهای عمدهی کالبدی یا کاربری زمین را باعث میشود‪ .‬خالی شدن‬
‫روستاها از سکنه و بی رونق شدن برخی از شهرها و نیز حاشیه نشینی در شهرهای‬
‫بزرگ مقصد و بروز انواع و اقسام مشکالت مسکن در کالن شهرهای جهان ناشی از‬
‫مهاجرت میباشد‪ .‬پدیدهی مهاجرت به عنوان یک امر ناگهانی توازن در شهرها را به‬
‫هم زده و مسؤوالن شهری را با چالش تصمیم گیری مواجه میسازد‪.‬‬

‫‪ -0-2‬چالشهای اجتماعی( سن‪ ،‬زبان‪ ،‬آداب و رسوم و وابستگی های مکانی و‪)....‬‬
‫برای افراد مسن وفق دادن خود با محیط جدید مشکلتر از بچهها است‪ ،‬زیرا بچهها‬
‫با والدین و یا سرپرست خود مهاجرت میکنند و قابلیت سازگاری بیشتر است‪ .‬در‬
‫نوجوانان مهاجرت میتواند واقعهی آسیب زایی باشد‪ ،‬زیرا عالوه بر تغییرات و‬
‫تحوالت جسمی و درونی تحوالت بیرونی نیز به آنان اضافه میشود‪.‬‬

‫فرصت برنامه ریزی مهاجرت یا عدم آن‪ ،‬مهاجر به یک مدت زمانی بین اتخاذ‬
‫تصمیم و اجرای آن نیاز دارد و از جهت تماس و ارتباط با افرادی است‪ ،‬که آنان را‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪028‬‬

‫ترک خواهد گفت تا از آنان خداحافظی کند و خود را در محیطی دیگر با یک زندگی‬
‫نوین تصور کند‪ .‬برای فرد تبعیدی این فرصتها وجود ندارند‪.‬‬

‫عالوه بر این عوامل که از اهمیت خاصی برخوردار میباشند مهاجران با یک سری‬

‫موقعیتهای مشترک روبرو میشوند‪:‬‬

‫‪ )0‬نقطه عطف بیرونی از بین میرود‪ ،‬و تاثیر عمیقی روی شخص می گذارد‪،‬‬
‫زیرا آداب روزمره و نیمه خودکار جای خود را به شک و تردید و تصمیمات‬
‫جدید و نوآموزی میدهند‪.‬‬
‫‪ )2‬یک تضاد بین وفق دادن و مقاومت در برابر مکان جدید پدیدار میگردد‪ .‬از‬
‫طرفی مهاجر خواستار سازگاری با محیط جدید است‪ ،‬و از طرفی احساس‬
‫میکند که اگر با محیط جدید آمیخته شود‪ ،‬اصالت و هویت خود را از دست‬
‫میدهد در نتیجه به جای ادغام فرهنگ نوین و فرهنگ کهن خویش آنها را در‬
‫قبال یکدیگر مهار میکند‪ ،‬و از ترس از دست دادن فرهنگ کهن آن دو را به‬
‫شکل مجزا در درون خویش نگاه میدارد‪.‬‬
‫‪ )3‬تجربه معمول دیگر انواع اضطرابهایی هستند‪ ،‬که توسط فرد مهاجر تجربه‬
‫میشوند‪.‬‬
‫اضطراب مبهوت کننده به دلیل عدم توانایی تمایز نوین از کهن‪ .‬فرد از خود‬ ‫‪‬‬

‫میپرسد‪ :‬آیا از اینجا است؟ یا از آنجا؟ این را در اینجا یا آنجا انجام داده‪-‬‬
‫است‪ .‬یک حس شکست در تمایز بین نوین و کهن وجود دارد‪.‬‬
‫اضطراب تعقیب و آزار زمانی که فرهنگ نوین تهدید آمیز تلقی شود‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫اضطراب افسردگی ناشی از غم از دست دادن بخشی از خود و اشیا از دست‪-‬‬ ‫‪‬‬

‫رفته که باز نخواهند گشت‪.‬‬

‫‪ )0‬بعضی از مکانیزمهای دفاعی خاص افرادی هستند که مهاجرت میکنند‪:‬‬
‫‪029‬‬ ‫چالش های مهاجران در مقصد وفرصت ها ی مهاجرت‬

‫نفی و انکار؛ فرد سعی میکند به خود بقبوالند‪ ،‬که چیزی را از دست نداده‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫سرکوبی و فراموشی وقایع و افرادی که از دنیای کهن بوده اند‪ ،‬و از آگاهی‬ ‫‪‬‬

‫دور نگاه داشته میشوند‪ ،‬انگار که فراموش شدهاند‪.‬‬

‫گسستگی؛ اغلب اتفاق میافتد‪ ،‬که یکی از دو مکان خوب و دیگری بد تلقی‬ ‫‪‬‬

‫میشود‪ ،‬محیط جدید ایده آلیزه ( آرمانی ) شده و قدیمی بدنام میشود‪.‬‬
‫سرزمین موعود به عنوان سرزمین شیر و عسل دیده میشود تا بلکه اضطراب‬
‫و درد آنچه از دست رفته انکارگردد‪ ،‬و بدین وسیله قابلیت ترک آن بوجود‬
‫آید و یا درست برعکس؛ محیط قدیمی آرمانی میشود‪ ،‬و محیط نوین بدنام‬
‫میگردد‪ ،‬تا ریشهها ترک نشوند و بدین شکل ارتباط با سرزمین اصلی حفظ‬
‫شود‪. .‬‬
‫آرمانی ساختن سرزمین از دست رفته و موعود پدیدهی متداول است که به‬ ‫‪‬‬

‫گفته فروید میتوان آنرا با عاشق شدن زوج توضیح داد‪ .‬شی در حکم یک‬
‫آرمان در مقایسه با "من" فقیر و ناراضی قرار میگیرد‪ ،‬که در جستجوی کمال‬
‫خویش در شی میباشد‪.‬در نتیجه در همان زمان که "من" شی را بزرگ می‪-‬‬
‫کند خود کوچک و تحقیر میشود و فرد عاشق زیر نفوذ این شی هپنوتیزم‬
‫شده و خوبی و بدی آنرا نمی بیند‪.‬‬
‫کافکا در رمان " آمریکا" داستان جوانی به نام کارل را میگوید‪ ،‬که به نیویورک‬ ‫‪‬‬

‫مهاجرت میکند و در صندوقی تمام متعلقات خویش را حمل میکند‪ ،‬و با‬
‫دقت از تمام آنها در طول سفر مواظبت میکند‪ ،‬اما زمانی که کشتی به مجسمه‬
‫آزادی نزدیک میشود‪ ،‬آنقدر تحت تأثیر این مجسمه قرار میگیرد‪ ،‬که‬
‫هپنوتیزم شده و تمامی متعلقات وی به سرقت میرود‪ .‬این میتواند حکم‬
‫بزرگ نمودن شی و کوچک شمردن "من" باشد‪ ،‬اما تفسیر دیگری نیز می‪-‬‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪031‬‬

‫تواند وجود داشته باشد‪ ،‬و آن به این معنا است که کارل می خواسته بدون‬
‫هیچ خاطرهای از آنچه در گذشته داشته‪ ،‬و به آن عشق می ورزیده وارد‬
‫زندگی جدیدش گردد‪ .‬ورود به این زندگی جدید بدون نوستالژی در‬
‫حقیقت انکار از دست دادن آن است‪ ،‬و به منزله آزادی است که سمبل آن در‬
‫داستان مجسمه آزادی بیان میشود‪ – ،‬آزادی از تاریخ و گذشته جهت شروع‬
‫یک زندگی جدید‪ ،-‬انگار یک زندگی بدون تاریخ و گذشته امکانپذیر باشد‪.‬‬

‫‪ )2‬از دیگر تجربیات مهاجرین تغییر ماهیت است‪ – :‬فردی که مهاجرت میکند‪،‬‬
‫ساختار روانش دچار تخریب می شود‪ ،‬به شکلی که قابلیت حس "خود بودن" را در‬
‫وی متحرک میسازد‪ .‬او حس می کند که تغییر کردهاست و برای شناختن خودش‬
‫دچار مشکل میگردد‪ ،‬و یا آنطور که خود را میدید دیگر حس نمیکند‪ .‬و در روابط‬
‫جدید احساس غریبی به وی دست میدهد‪ .‬او از خود می پرسد‪ :‬آیا من همان هستم‬
‫که آنجا بودم؟ و االن اینجا هستم؟ من اینجا کی هستم؟ آنجا که بودم که بودم؟ آیا‬
‫دیگران من را آنطور که فکر میکنم هستم می بینند؟ انگار فاصلهای بین آنکه بود و‬
‫آنکه هست پدیدار شده باشد‪ ،‬که سبب تخیل تولد مجدد میشود‪.‬‬

‫‪ )3‬حسرت گذشته‪( ،‬نوستالژی)‪ :‬همانطور که لذت بخش است دردناک نیز‬

‫هست‪ .‬مهاجرت یعنی ترک سرزمین مادری‪ ،‬مکانی که سرگذشت ما در آن وجود‬
‫دارد‪ .‬ترک چنین سرزمینی به منزلهی ترک مادر است‪ ،‬و بازگشت به دوران یک کودک‬
‫بی دفاع در جستجوی کسی که ما را بپذیرد و از ما مواظبت کند‪ ،‬راهنمایی مان کند و‬
‫مراقب ما باشد‪ .‬در حقیقت شخص دچار یک وا پس روی میشود‪.‬‬

‫بدین شکل با مهاجرت‪ ،‬سرزمین مادری با سرزمین نامادری جایگزین میگردد‪ ،‬و‬
‫این سرزمین نامادری میتواند خوب باشد‪ ،‬یعنی‪ ،‬تغذیه کند‪ ،‬بپرورند‪ ،‬مراقبت و‬
‫‪030‬‬ ‫چالش های مهاجران در مقصد وفرصت ها ی مهاجرت‬

‫حمایت کند‪ ،‬و با آغوش باز مهاجر را بپذیرد‪ .‬یا برعکس‪ ،‬نا مادری باشد که مهاجر را‬
‫آزار و اذیت کند‪ ،‬محروم سازد و برادران جدید وی را به برادران ناتنی خشن مبدل‬
‫سازد‪.‬‬

‫‪ )4‬حس تعلق نیز با مهاجرت آسیب میبیند‪ ،‬احساس تعلق به محیط جدید برای‬
‫مهاجر وجود ندارد‪ ،‬زیرا ریشههای وی از سرزمین مادری بریده شدهاند‪ ،‬و در هوا قرار‬
‫دارند‪ .‬این ریشهها میبایستی باگذشت زمان در محیط جدید جای باز کرده و با نفوذ‬
‫مهاجر در سازمانهای فرهنگی‪ ،‬اجتماعی و زبان محیط جدید‪ ،‬جای خود را استحکام‬
‫بخشند‪.‬‬

‫‪ )5‬تنهایی نیز حضور خود را تحمیل میکند‪ ،‬کریستفا میگوید‪ :‬غریبه با تنهایی‬
‫عشق بازی میکند‪ .‬میگویند که رفتن کمی مردن است‪ ،‬و مردن کمی آسانتر میشود‪،‬‬
‫زمانی که انسان این قابلیت را در خود بوجود میآورد که تنها بماند‪ .‬همانطور که وینی‬
‫کت میگوید‪ :‬یکی از نشانههای بلوغ قابلیت تنها ماندن است‪ .‬حس محرومیت نیز‬
‫مجدداً در مهاجر زنده میشود‪.‬‬

‫‪ )6‬زبان‪ ،‬دوران کودکی که ارتباط شفاهی و غیر لفظی اولین روابط با دیگری بود‪،‬‬
‫با مادر بود‪ ،‬تا اندازهای به واسطهی مهاجرت از بین میرود‪ .‬اگر چه مهاجر زبان جدید‬
‫را فرا میگیرد‪ ،‬اما در اکثریت مواقع حداقل با لهجه صحبت خواهدکرد‪ ،‬و یک مهاجر‬
‫هر زمان سخنی به لب بیاورد همیشه محکوم به بیگانه بودن است‪.‬‬

‫‪ )7‬اماکن محیط مبدأ اهمیت ویژهای به خود میگیرند‪ ،‬و منشأ دلتنگی میشوند‪،‬‬
‫همچنین آب و هوا‪ ،‬بوی خاطره انگیز میشوند‪.‬‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪032‬‬

‫‪ )8‬آداب و رسوم مکان مبدأ برای مهاجر اهمیت خاص پیدا میکنند‪ ،‬اگر چه‬
‫وی زمانی که آنجا زندگی می کرد‪ ،‬در قید و بند این آداب و رسوم نبود‪.‬‬

‫‪ )9‬اشیاء برای مهاجر از اهمیت خاصی برخور دارند‪ ،‬زیرا افراد و مکانها تغییر‬
‫میکنند‪ ،‬اما اشیاء ثابت میمانند‪ .‬مهاجر اشیاء خاص را با خود به محیط مهاجرت می‪-‬‬
‫آورد‪ ،‬اشیایی که رابط بین محیط مبدأ و محیط نو هستند‪ ،‬و یاد آور زندگانی که در‬
‫محیط مبدأ جریان داشت‪ .‬به همین جهت بعضی از غذاها گلها و یا سمبلها برای‬
‫مهاجر ارزش خاصی پیدا میکنند‪ .‬سلمان اختر‪ ،)2115( ،‬اهمیت خاص اشیاء از دست‬
‫رفته غیر انسانی را‪ ،‬در رابطه با حس امنیت درونی و مشکالت سازگاری‪ ،‬و اضطراب‬
‫حاصله از آن خاطر نشان میسازد‪.‬‬

‫تا اینجا تجربیات معمولی و متداول کسانی که مهاجرت میکنند را دیدیم‪ ،‬اما‬
‫کسانی که پشت سر میمانند نیز به واسطه خلع ایجاد شده‪ ،‬با رفتن مهاجر گریبانگیر‬
‫عواقبی میشوند‪ .‬همانگونه که شخص مهاجر به دلیل آنچه که از دست داده‪ ،‬دچار درد‬
‫و رنج می شود‪ ،‬و احساس گناه میکند‪ ،‬که عزیزان خود را ترک گفته است‪ ،‬آنانی که‬
‫باز می مانند نیز دچار سوگواری می شوند‪ ،‬و رنج ترک شدن بخشی از آن است‪ .‬کسی‬
‫که می رود از دست دادن آزارش میدهد‪ ،‬و کسی که میماند ممکن است نسبت به‬
‫دیگری حسادت کند‪ ،‬و دربارهی زندگی جدید او خیال پردازی کرده‪ ،‬و حس کند که‬
‫دیگر زندگی کردن برای خودش میسر نیست‪.‬‬

‫اگر مهاجر حس کند که ریشه کن شده است‪ ،‬آنکس که باقی می ماند حس میکند‪،‬‬
‫که در رکود به سر میبرد و ریشه هایش در زمینگیر کرده اند‪ ،‬و دسترسی به آزادی و‬
‫تجارب جدید ندارد‪ .‬همچنین برای فرد باز مانده یک بازنگری جهت سازگاری با‬
‫محیط خود‪ ،‬بدون حضور عزیز مهاجر الزم است‪ .‬آنانی که مهاجر را میپذیرند‪ ،‬نیز‬
‫‪033‬‬ ‫چالش های مهاجران در مقصد وفرصت ها ی مهاجرت‬

‫تحت تاثیر قرار میگیرند‪ ،‬از طرفی ممکن است هیجان زده شوند‪ ،‬به امید اینکه ایده‪-‬‬
‫های جدیدی را دریافت خواهند کرد‪ ،‬و از طرفی هویت جدید مهاجر ممکن است‪،‬‬
‫حس خطر و مزاحمت درشان بو جودآورد‪.‬‬

‫‪ -3‬فرصتهای مهاجرت‬
‫‪ -5-3‬رهایی از رخوت و خواب آلودگی‬
‫فرد مهاجر با توجه به این که خود را بسیار تنها تر از زمانی که در موطن خویش‬
‫بوده احساس میکند‪ ،‬بسیار با انگیزه تر به سراغ کار میرود و محافظه کاریهای وطن‬
‫را هم ندارد که کار مطابق با شأن را جستجوکند‪ .‬لذا فرد مهاجر در کوتاه ترین زمان با‬
‫تالش مضاعف به دنبال درآمد بیشتر از وطن خود است و چه بسا همین امر عامل اصلی‬
‫پیشرفت و کسب دستاوردهای مهاجر خواهد بود و نه قابلیت محیط مقصد‪.‬‬

‫‪ -0-3‬آشنایی با فرهنگهای جدید‬

‫بسیاری از تحوالت تاریخ بشر و پیشرفتها از این فرصت مهاجرت ریشه میگیرد‬
‫که فرد مهاجر با فرهنگ متفاوت و طرز فکر نوین آشنا میگردد‪ ،‬و از آنجایی که اندیشه‪،‬‬
‫اساس تحول و تغییر است‪ ،‬فرد مهاجر نیز بسیار زود تغییر میکند‪.‬‬

‫‪ -9-3‬کسب علم و دانش‬

‫کمبود امکانات در مبدأ باعث آن میشود که بیشتر افراد با تواناییهای باالی ذهنی‬
‫همچنان بیسواد‪ ،‬یا درسطوح پایین باقی بمانند اما وجود امکانات در مقصد مهاجران را‬
‫برای پیمودن مدارج علمی و پیشرفت در این عرصه به سوی خود فرامی خواند‪.‬‬

‫‪ -4-3‬فعالیت تجاری‬
‫خود تجارت که بر اساس عرضه وتقاضا استوار است ماهیتی مهاجرتی دارد و‬
‫تاجران قدیمیترین مهاجران جهانند‪ .‬قابلیتهای محیطی و نیز سطح باالی در آمد‬
‫ناخالص‪ ،‬سرمایههای درگردش را بسیار افزون میسازد و زمینه را برای فعالیتهای‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪034‬‬

‫تجاری مهاجران در چنین محیطهایی فراهم میآورد‪ .‬فراهمکردن نیروی کار ارزان برای‬
‫تجاران و تولیدیهای مقصد نیز بسیار حائز اهمیت میباشد‪.‬‬

‫نتیجه گیری‬
‫در اثر تحوالت مختلف سیاسی‪ ،‬اقتصادی‪ ،‬اجتماعی‪ ،‬فرهنگی و محیطی که جزء‬
‫الینفک زندگی بشری است‪ ،‬مهاجرت امری ناگزیر است که با چالشهای فراوان و نیز‬
‫فرصتهایی همراه است‪ .‬با توجه به بررسیهایی که تا اینجا صورت گرفت معلوم می‪-‬‬
‫گردد که در مهاجرت های کتلهای و با مقیاس کالن چالش تا حدی است که هرگز‬
‫فرصتها نمیتواند جبران کنندهی آنها باشد‪ .‬در مهاجرتهای سنجیده شده و هدفمند‬
‫فرصتهای زیادی رونما می گردد که چالشهای اندک در مقابل آن فرصتی برای‬
‫خودنمایی نمییابند‪.‬‬

‫در کل میتوان گفت که شناخت دقیق از مبدأ و مقصد و نیز انگیزه مهاجرت می‪-‬‬
‫تواند فرصتها را افزایش و تهدیدها را کاهش دهد‪.‬‬

‫پیشنهادها‬
‫باید یک نهاد دولتی در خصوص چالشها و فرصتهای محیطی به آنانی که‬ ‫‪‬‬

‫قصد مهاجرت دارند به صورت درست و بدون اغراض سیاسی و فرهنگی‬

‫معلومات دهند؛‬
‫به حقوق مهاجران توجه شود تا ضیاع حقوق ایشان جلوگیری به عمل آید؛‬ ‫‪‬‬

‫به کنوانسیون ‪ 03‬حقوق بشر توجه بیشتر و عملیاتیتری مبذول گردد؛‬ ‫‪‬‬

‫زمینههای کار برای افراد جامعه فراهم گردد؛‬ ‫‪‬‬

‫‪035‬‬ ‫چالش های مهاجران در مقصد وفرصت ها ی مهاجرت‬

‫چالشهای امنیتی کشور کاهش داده شود؛‬ ‫‪‬‬

‫در رسانههای جمعی روحیه شهروندی تقویت گردد؛‬ ‫‪‬‬

‫از آنانی که پس از مهاجرت بسیار با تجمالت بر میگردند در مورد چالشهای‬ ‫‪‬‬

‫سفرشان پرسیده شود‪ ،‬و در قالب هنرمند و غیره در رسانهها بسیار جلوه داده‬
‫نشوند؛‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪036‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫‪ )0‬تقوی‪ ،‬نعمت اهلل‪ :)0370 (.‬مهاجرت های روستا‪ -‬شهری ( در آمدی جامعه‬
‫شناختی بر نظریه ها )‪ .‬تبریز‪ ،‬انتشارات ستوده‪.‬‬
‫‪« )2‬رنگ جنسیتی مهاجرت» شهرزادنیوز‪.‬‬
‫‪ )3‬ایمان‪ ،‬محمد تقی‪ :)0369(.‬مهاجرت در کشورهای جهان سوم‪ ،‬نشریه دانشکده‬
‫ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان‪ ،‬دوره اول‪ ،‬شماره ‪.0‬‬
‫‪ )4‬تودارو‪ ،‬مایکل‪ :)0367(.‬مهاجرت داخلی در کشورهای در حال توسعه‪ ،‬ترجمه‬
‫مصطفی سرمدی و پروین رییسی فرد‪ ،‬مؤسسه کار و تأمین اجتماعی‪.‬‬
‫‪ )5‬جهان محمدی‪ ،‬غالمرضا‪ :)0384(.‬بررسی اثرات مهاجرت بر توسعه فضایی –‬
‫کالبدی شهر نو شهر‪ ،‬پایان نامه در مقطع کارشناسی ارشد‪ ،‬دانشگاه تهران‪،‬‬
‫دانشکده جغرافیا‪ ،‬گروه جغرافیای انسانی‪.‬‬
‫‪ )6‬حسینی‪ ،‬محمد رضا‪ ،)0380(.‬نظریات مهاجرت‪ ،‬انتشارات افق‪ ،‬تهران‬
‫‪ )7‬زاهدانی‪ ،‬زاهد‪ :)0373(.‬مهاجرت و توزیع جمعیت در ایران ‪،0365-55‬‬
‫مجموعه مقاالت سمینارهای جامعه شناسی توسعه‪ ،‬جلد دوم‪ ،‬انتشارات سمت‪،‬‬
‫تهران‪.‬‬
‫‪037‬‬

‫نقش جنگ در مهاجرت‬

‫‪5‬‬ ‫احمدی‪5‬‬ ‫عبداهلل حکمت‬

‫چکیده‬
‫مهاجرت پدیدهای است که همیشه پویا و در حال استمرار هست‪ ،‬که عواملی مختلفی باعث‬
‫بروز مهاجرت میگردد‪ ،‬که در کشور ما‪ ،‬افغانستان جنگ یکی از عوامل عمدهی مهاجرتهای‬
‫فردی وگروهی بشمار میرود‪ .‬جنگ پدیدهای است که مستقیما با وضعیت سیاسی‪ ،‬امنیتی‪،‬‬
‫اقتصادی‪ ،‬اجتماعی و فرهنگی رابطه دارد‪.‬که وضعیت فوق الذکر وضع مهاجرت را به میان می‪-‬‬
‫آورد‪ .‬در این نوشتار نقش جنگ درمهاجرت مورد بحث قرار میگیرد که در صورت موجودیت‬
‫جنگ نه تنها فرصت شغلی و تحصیلی وغیره محو میشود بلکه تهدیدها بیشتر میشود‪ .‬هدف از‬
‫نگارش مقاله نقش جنگ در مهاجرت این است که نشان داده شود‪ ،‬اگر جامعه بصورت درست‬
‫مدیریت نشود مشکالت زیادی را برای کشورها به ارمغان میآورد‪ .‬برای نگارش این مقاله بنا بر‬
‫ماهیت آن از روش مختلط کتابخانه ای و تحلیلی‪ -‬توصیفی استفاده شده است‪ .‬که نتایج بدست‬
‫آمده از مطالعه فرایند مدیریت مهاجرت در سطح منطقه و جهان این تحقیق حاکی از آن است که‬
‫جامعه اداره شود درغیر نابسامانی های متعددی از جنگ وخشونت دامنگیر جامعه می گردد و‬
‫میزان مهاجرت و پیامدهای آن را برای جامعه به ارمغان میآورد‪.‬‬

‫کلمات کلیدی‪ :‬مهاجرت‪ ،‬پیامده ها‪ ،‬چالشها‪ ،‬جنگ‬

‫‪ . 0‬دانشجو‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪038‬‬

‫‪ -5‬مقدمه‬
‫مهاجرت یکی از عامل مهم و اصلی تغییر جمعیت بوده‪ ،‬بنا به دلیل ماهیت خود می‪-‬‬
‫تواند افزون بر تغییرات دراز مدت و طوالنی‪ ،‬آثار سریع وکوتاه مدتی را نیز در تعداد و‬
‫ساختار جمعیت ایجاد کند‪ .‬تعادل یاعدم آن را در جمعیتهای تحت تأثیر خود به وجود‬
‫بیاورد‪ .‬چگونگی اثر مهاجرت بر تجمعات کشورها را با عناوین«مهاجرت‬
‫فرست»‪«،‬مهاجرپذیر» تفکیک میکنند‪ .‬مهاجرت پدیده خاصی است که به اشکال‬
‫مختلف‪ ،‬جنس و گروههای سنی‪ ،‬پیروان مذاهب‪ ،‬فعاالن سیاسی‪ ،‬اقلیتهای قومی‪،‬‬
‫دارندگان تخصص‪ ،‬ثروت و مهارت را تحت تأثیر قرار میدهد و در مواردی نیز به‬
‫شکل عام و همگانی ظاهر میشود وبه همین دلیل آثار و پیامدهای متعدد را برجای می‪-‬‬
‫گذارد‪.‬‬

‫مهاجرت راه حل بحرانهای جمعیتی نیز محسوب میشود‪،‬که نیروی کار به‬
‫سرزمینهای نیازمند سوق میدهد و گاهی فرار مغزها درکشور مهاجرت فرست بوقوع‬
‫میپیوندد ویا اگر مهاجرت داخلی باشد باعث تعادلهای ساختاری جمعیت مرتفع می‪-‬‬
‫گردد‪ .‬ازطریق جذب قسمتی از دستمزدکارگران شاغل درخارج در ایجاد تعادل ارزی‬
‫مؤثر افتد و موجبات جذب سرمایه و انتقال فناوری رابه داخل فراهم کند و ازین طریق‬
‫ایجاد و تقویت روحیه جدید تولید‪ ،‬رقابت و بهبود وضع را امکانپذیر کند‪ .‬در مقابل‬
‫مهاجرت نیروی کار به عدم تعادل اقتصادی درمبدا مهاجرتها منجر به فرار و تخلیه‬
‫نیروی کار و ناتوانی از نظر اقتصادی‪،‬علمی و فنی را به دنبال داشته باشد‪ .‬مسایل‬
‫پیچیـ ده سیاسی و اجتماعی را در روابط بین کشورها ایجاد کند و به نیروی مخرب‬
‫یا تفاهم و توسعه منجرشود‪.‬‬
‫‪039‬‬ ‫نقش جنگ در مهاجرت‬

‫عوامل مهاجرت متعدد میباشد از آن جمله درکشور عزیزمان افغانستان جنگ عامل‬
‫مهم جابجای داخلی وخارجی رادرکشور تشکیل میدهد‪.‬جنگ وکشمکشهای داخلی‬
‫وبینالمللی باعث بدبختی‪ ،‬ویرانی ومعضل عدم دسترسی خدمات عمومی میگردد‪ .‬لذا‬
‫اتباع کشور جنک دیده میکوشند که در یک فضای آرام ومصون خودرا برساند‪ ،‬دست‬
‫به مهاجرت میزنند‪.‬‬

‫لذا در این تحقیق تالش میشود تا عامل مهم مهاجرت درضمن نقش جنگ درنقش‬
‫مهاجرت رابه شکل فشرده بررسی خواهد گردید و حقوق مهاجرت‪،‬پیامدهای آن هدف‬
‫عمده این پژوهش میباشد‪.‬‬

‫‪-0‬کلیات تحقیق‬
‫این مبحث شامل بیان مختصرسه مطلب است‪ .‬ابتدا موضوع مورد تحقیق طرح‬
‫گردیده متعاقباً‪ ،‬سؤال‪ ،‬فرضیه‪ ،‬اهمیت و سازماندهی تحقیق جهت ارائه تصویر کلی از‬
‫آن تحریر میگردد‪.‬‬

‫‪-9‬بیان مسأله‬
‫جنگ موجب میشود که سرمایه های مادی و معنوی در جهت نامطلوب به مصرف‬
‫رسد و یا گاهی هم جنگ آن سرمایه ها را تخریب میکند‪ .‬لذا اگر کشور مدیریت گردد‬
‫امنیت حاکم باشد‪ ،‬مردم در فضای صلح وامنیت بسر می برند و مشکالت مهاجرت هم‬
‫تاجایی جلوگیری میشود لذا برای مدریت هر چه مؤثر آن طرح‪ ،‬برنامه ریزی و‬
‫سازماندهی گردد‪.‬‬

‫‪ -4‬سؤال تحقیق‬
‫سؤال که قرار است در این تحقیق جواب داده شود و تحقیق حاضر به منظور‬
‫جواب دادن به آن صورت گرفته است قرار ذیل است‪:‬‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪041‬‬

‫جنگ چه نقشی در مهاجرت دارد؟‬

‫‪ -1‬فرضیه تحقیق‬
‫فرضیه این تحقیق با توجه به سؤال‪ ،‬مهمترین عواملی که باعث گردیده که مهاجرت‬
‫به عنوان معضل مطرح گردد عبارتند از‪ :‬نبود مدیریت سیاسی درست و کارا‪ ،‬عدم‬
‫اشتغال یابیکاری‪ ،‬عدم مصئونیت و ناامنی‪ ،‬مهاجرت ومشکالت مهاجرین‪ ،‬عدم شناخت‬
‫از حقوق مهاجرت‪ ،‬بیسوادی و فقرفرهنگی‪.‬‬

‫‪ -2‬اهمیت موضوع‬
‫اهمیت طرح این موضوع از آنجا ناشی میشود که بدون توجه به طبیعت قدرت‬
‫طلبی بشری که در حال تغییراست‪،‬گاهی منجر به قتل و جدال میشود‪ .‬این امر باعث‬
‫مشکالت در طبقات پائین جامعه انسانی میگردد‪.‬که در این وضع نقش جنگ بر نقش‬
‫مهاجرت روشن و واضح میشود‪ .‬که تمرکز باالی از بین بردن عوامل اصلی پدید‬
‫آورنده مهاجرت؛ صرف سرمایه های فراوانی برای جلو گیر ی از پدیده مهاجرت‪ ،‬نه‬
‫تنها مؤثر واقع نمیشود بلکه سرمایه های مادی و معنوی به هدر میرود‪ .‬با تغییر دیدگاه‬
‫در مورد پدیده مهاجرت به عنوان فرصت‪ ،‬وضعیت مهاجرین نظم یافته و مزایا و منافع‬
‫فراوانی را برای کشور مبدأ و میزبان به ارمغان میآورد‪.‬‬

‫‪ -2‬ادبیات تحقیق‬
‫‪ -2-5‬تعاریف ومفاهیم‬
‫‪ -7-0-0‬مهاجرت در لغت نامه به معنای‪ :‬هجرت کردن‪،‬کوچ کردن‪ ،‬مفارقت و‬
‫جدایی‪.‬‬

‫ترک کردن دوستان وخویشان وخارج شدن از نزد ایشان یا فرار از والیتی به والیتی‬
‫دیگر از ظلم وتعدی‪(.‬لغتنامه دهخدا)‬
‫‪040‬‬ ‫نقش جنگ در مهاجرت‬

‫‪ -7-0-2‬جنگ‪[.‬ج َ](اِ)جدال وقتال‪(.‬برهان)‪.‬کارزار‪.‬ستیزه‪.‬نبرد(ناظم االطباء)‪ .‬ناورد‪،‬‬

‫پیکار‪.‬غزوه‪.‬حرب‪.‬رزم‪.‬‬

‫‪ -7-0-3‬ساخت اقتصادی ‪ :‬مجموعه روابطی که باعث ساخت اسکلت اصلی‬

‫اقتصادی شامل کشاورزی‪ ،‬صنعت و خدمات است و روی نوع معیشت –نوع تولید –‬
‫گروههای شغلی‪ ،‬سمتهای شغلی‪ ،‬منابع معدنی‪ ،‬سوختی‪ ،‬زمینهای کشاورزی وغیره اثر‬
‫میگذارد‪.‬‬

‫‪ -7-0-4‬ساخت اجتماعی‪ :‬مجموعه روابطی که روی بخشهای اجتماعی جامعه اثر‬

‫دارد‪ ،‬که شامل ارزشهای اجتماعی‪،‬کنترلاجتماعی‪ ،‬همبستگیاجتماعی‪ ،‬گرایشهای‪-‬‬
‫سنتی‪ ،‬سن ازدواج‪ ،‬ابعاد خانواده‪ ،‬اشتغال زنان‪ ،‬ارتقاء اجتماعی‪ ،‬ازدواج های درون‬
‫گروهی وغیره میشود تغییر در ساخت اجتماعی بر روی آنها اثر میگذارد‪.‬‬

‫‪ -2-0‬مهاجرت و انواع آن‬

‫مهاجرت شکلی از تحرک جغرافیای یامکانی جمعیت است که بین دو واحد‬
‫جغرافیایی انجام میگیرد(زنجانی ‪ .)0381،‬این تحرک باید به تغییر محل اقامت معمولی‬
‫فرد از مبدأ یامحل اقامت قبل از مهاجرت وی به مقصد یا محل اقامت جدید بینجامد‪.‬‬

‫افراد که خود تصمیم گیر اصل مهاجرت نباشددرپی مهاجرت فرد یا افراد دیگری‬
‫باشد «مهاجران تبعی»نامیده میشود‪.‬‬

‫مشکالت مهاجرت نیز بیشتر این افراد شکل میدهد که از مهاجران اصلی تعددی‬
‫اینها بیشتر است‪.‬‬

‫‪ -7-4-0-2‬دیدگاه وابستگی مهاجرت‪ :‬درمقابل دیدگاه کارکردگرایان‪ ،‬نظریهی‬

‫مکتب وابستگی‪ ،‬علل وپیامدهای مهاجرت در ارتباط باهم میدانند‪ ،‬زیرا از نظر آنان‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪042‬‬

‫روالن پرسان (‪ )0985‬جمعیت شناس فرانسوی مهاجرت را حرکات افراد یاگروههای‬

‫میداند که تغییر دایمی یا طوالنی محل اقامت معمولی فردرا به دنبال دارد‪ .‬به نظر وی‬
‫در تحلیل حرکات مهاجرتی به سه نکته باید توجه کرد‪.‬‬

‫الف) دایمی یا طوالنی بودن مدت اقامت در محل جدید‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫ب) وجود فاصله مکانی بین دومحل‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫ج) وجود فاصله زمانی وزمان انجام مهاجرت‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫(زنجانی دکتر حبیب اهلل‪)،0391،‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ -2-9‬دسته بندی مهاجرتها‬

‫عالوه بر تفکیک مهاجرتها به دونوع مشخص مهاجرتهای داخلی ومهاجرتهای‬
‫خارجی به عوامل متمایز کننده ذیل میتوان به اشکال وانواع مختلف تقسیم کرد‪.‬‬

‫از لحاظ زمانی میتوان مهاجرت را به دو دسته تقسیم کرد‪.‬‬

‫الف) مهاجرتهای قطعی؛‬

‫ب) مهاجرت غیر قطعی؛‬
‫بنا به نظریه خواست و اراده(ماهیت مهاجرتها) نیز مهاجرتها به دو دسته تقسیم می‪-‬‬
‫شود‪:‬‬

‫الف) مهاجرتهای ارادی وخود خواسته؛‬

‫ب) مهاجرتهای اجباری؛‬
‫مهاجرتهای اجباری به وضعیت گفته می شود که در آن اراده مهاجرتأثیری در‬
‫انجام یاعدم آن ندارد ؛نظیر انتقال بردگان از سرزمینی به سرزمین دیگریا از کشوری به‬
‫کشور دیگر به دلیل قراردادهای بینالمللی یا پیامدهای جنگی که نمونه آن رامی توان‬
‫صلح سالهای ‪ 0909‬و ‪ 0945‬پس از خاتمه جنگهای بینالمللی مشاهده کرد‪.‬‬
‫یاکوچانیدن اقوام ازیک نقطه به نقطه دیگروطرد واخراجهای سیاسی ونظامی به دنبال‬
‫‪043‬‬ ‫نقش جنگ در مهاجرت‬

‫غلبه یک سردار برسرزمین معینی را میتوان نمونههایی از مهاجرتهای اجباری‬

‫محسوب داشت‪.‬‬

‫از نظر شکل نیز مهاجرت نیز به دودسته تقسیم میشوند‪:‬‬

‫مهاجرتهای فردی‬ ‫‪‬‬

‫مهاجرتهای تودهای‬ ‫‪‬‬

‫‪ -2-4‬دستهی اول نظریات‬

‫‪ -2-4-5‬علل مهاجرت‬
‫‪-7-4-0-0‬کارکردگرایان معتقدند که تمام نیازهای اجتماعی در چارچوب نظامهای‬
‫اجتماعی آموخته میشود‪.‬کنشگران در هر نظام به نیازهای باوردارند که آن نظام نمی‪-‬‬
‫تواند آنرا برآوردهکند ازین رو ضرورت احساس میشود که تحول الزم برای کاهش‬
‫ناهماهنگی بین احساس نیاز و امکان تحصیل درکنشگر یادرنظام یا هردو اتفاق بیفتد‬
‫درک ناهماهنگیهای بین خصائص فرد ونظام اجتماعی منجر به مهاجرت شخص جهت‬
‫کاهش ناهماهنگیهای ساختاری می شود‪(.‬لهسایی زاده‪)0368،‬‬

‫افغانستان کشوریاست که بحرانهای داخلی و جنگهای تحمیلی را سپری کرده‪-‬‬

‫است‪ .‬باور و اعتماد بین اتباع کشور و دولت مردان بشکل چشم گیری تنزل یافتهاست‪،‬‬
‫که این خودبحران بیاعتمادی راتشکیل داده ومردم به شکل مضطرب و ناامید از کارکرد‬
‫حکومت دست به مهاجرت می زند‪.‬نقش جنگ در مهاجرت درهرکشور در سطح دنیا‬
‫هویدا بودهاست‪ .‬جنگ و کشمکشها‪ ،‬افتکاری و زمینهی نابرابر جنسیتی‪ ،‬قومی‬
‫وتحصیلی به بار میآورد‪،‬که خود باعث مهاجرت میگردد‪ .‬افغانها در طول سهده جنگ‬
‫درکشورهای مختلف مهاجر گردیدهاست‪ ،‬که تا فی الحال بعد از سوریه دومین‬
‫کشوراست که درجهان در درجهی دوم ازلحاظ کشور مهاجر فرست قرار دارد‪.‬‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪044‬‬

‫مهاجرت وتوسعه نابرابر با یکدیگر ارتباط متقابل دارند ویکدیگر را تقویت میکنند‪ .‬این‬
‫رویکرد در بحث مهاجرت تأکید خاص برعدم توسعه داشتهاند‪.‬آنها مهاجرت را نتیجهی‬
‫انتقال ساختی جوامع مبدأ از نظامهای سنتی به نظامهای صنعتی و مدرن و ادغام در نظام‬
‫سرمایه داری وابسته میداند ازین رو دیدگاه این مکتب در بررسی مهاجرتها روی‬
‫ساخت اقتصاد جهانی است نه توسعهی انفرادی هرکشور‪.‬که صاحبان این مکتب دوعلت‬
‫بر مهاجرت را بیان کرده است ‪ .0‬عوامل تغییر دهنده ‪ .2‬عوامل رکودی(لهسایی‬
‫زاده‪0368،‬؛ پاپلی یزدی‪.)0380،‬‬

‫که افغانستان کشوریاست که زمینهی کاریابی مساعد نیست و ازطرف دیگر خطرات‬
‫تروریستی وتهدیدات امنیتی منجر به مهاجرت میلیونها افغان در سراسر جهان گردیده‪-‬‬
‫است‪.‬‬

‫‪ -2-1‬دسته دوم نظریات‬

‫‪ -2-1-5‬اثرات وپیامدهای مهاجرت‬
‫‪ -2-1-5-5‬اثرات اقتصادی مهاجرت‬
‫مطالعات انجام شده مبنی برتأثیرات مهاجرت برمهاجرین از لحاظ اقتصادی متمرکز‬
‫شدهاست‪ .‬مهاجرین مدعی که درآمدی شغلی و وضعیت شغلی آنها بهتر شده‪-‬‬
‫است‪.‬گرچه جوابگوی انتظار ما نیست ولی گفتند که ازشغل خویش راضی هستیم‪ .‬چون‬
‫نسبت به کشور خودمان زودتر جذب کار شدیم‪ .‬لذا ممکناست‪ ،‬که آنها بهتر آموزش‬
‫دیده باشد‪ .‬دربعضی مطالعات تحرکی اقتصادی را به عنوان تغییر وضعیت از بیکاری به‬
‫اشتغال تعریف کردهاست‪ ،‬بعضی از نظر اقتصادی بهتر است یا تحصیالت باالیی را دارد‬
‫یا تحرک اقتصادی باالیی را دارد‪ .‬یا تحقیق نشان میدهد‪،‬که مهاجرین قدیمی نسبت به‬
‫مهاجرین دارای شغل بهتر و درآمدی بیشتریاند‪ ،‬که دلیل آن جوانی‪،‬تحصیالت بیشتر‬
‫وتالش به منظور احراز مشاغل بهتر بودهاست‪.‬‬
‫‪045‬‬ ‫نقش جنگ در مهاجرت‬

‫‪ -2-2‬پیامدهای مهاجرت برای مهاجر وخانوادهاش‬

‫درنخست باید بین وضعیتی یک مهاجر که زیستگاهش را ترک کرده و با وضعیتی‬
‫که خانوار به صورت یک واحد جابهجا میشود‪ ،‬تمایز قایل شده در وضعیتی که یک‬
‫نفر مهاجرت میکند‪ .‬متباقی خانوادهاش میماند‪ .‬که پیامدهایی را داشته که بیشتر به‬
‫فراموشی سپرده میشود‪ .‬ممکن است اگر فرد مهاجر سرپرست خانواده نباشد‪ ،‬یکی از‬
‫اعضای خانواده میباشدکه در جستجوی کار زادگاهش را ترک میکند‪ .‬ازدست دادن‬
‫فرد ممکن تحصیلکرده ترین یا مولدترین شخص خانواده اش باشد ممکن مشکالت‬
‫آنی رادر خانواده بوجود آورد‪ ،‬واز جانب دیگر ممکن مهاجرت باعث دسترسی به‬
‫اطالعات تازه وتماسهایی که خانوادهی مهاجر با او برقرار میکند‪ ،‬منجر به مهاجرت‬
‫بقیهی خانواده گردد‪ ،‬واین وضع باعث نزول در سطح درآمد وسرمایه گذاری در زندگی‬
‫میگردد‪.‬‬

‫‪ -2-2-5‬تأثیر اجتماعی مهاجرت‬

‫تحول که یک فردمهاجر از لحاظ اقتصادی واجتماعی تجربه میکند‪ ،‬تابع یکدیگر‬
‫میباشدگرچه مرز بین عوامل اقتصادی و اجتماعی نمیتوان قایلشد‪ ،‬اما منظور از نتایج‬
‫اجتماعی‪،‬تغییرات درشبکه‪ ،‬الگو و نگرش در مورد روابط اجتماعی است که شامل‬
‫تغییرات در نقشها در خانواده ودر روابط با اشخاص دیگر وهمسایگان است‪ ،‬برای‬
‫مهاجر مهمترین تغییرات‪ ،‬تغییر شیوهی زندگی است‪ .‬بخاطر اینکه تغییرات ناشی از‬
‫سکونت مجدد را تجربه میکنند‪ ،‬عوامل اجتماعی بر اشتغال ودرآمد نیز تأثیر میگذارد‪.‬‬

‫اهمیت بستگان و دوستان‪ :‬هیچ شکی نیست که بستگان کمک اساسی به مهاجران می‪-‬‬
‫کنند‪ .‬مهاجران در بدو ورود پیش قدماند سریعاً شغل ومحل مناسب را دریافت میکند‪.‬‬
‫دوستان واقوام درشهر سازگاری مهاجر باشهر را به طرق مختلف تسهیل میکنند‪ ،‬وگاهی‬
‫اوقات آنها راکمکهای نقدی وجنسی نیز میکند‪(.‬فیندلی؛‪)5972:72‬‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪046‬‬

‫‪ -2-2‬پیامدهای مهاجرت‬
‫‪ -2-2-5‬افزایش یاکاهش تعداد جمعیت‬
‫مهاجرت چه بصورت بینالمللی جریان یابند وچه در داخل مرزهای یک کشور رخ‬
‫دهد باعث کاهش جمعیت نواحی یامناطق مهاجر فرست می شود و افزایش نواحی‬
‫جمعیت پذیر میشوند‪.‬‬

‫‪ -2-2-5-5‬تغییرترکیب جمعیت‬
‫این تغییر عمدتاً به دوصورت تغییر در ترکیب جنسی و تغییر در ترکیب سنی‬
‫خودنمایی میکند‪ .‬ترکیب قومیتها و ویژگیهای اقتصادی و اجتماعی را نیز به دنبال‬
‫میآورد و در موردی مهاجرتها به شکل خانواری انجام میگیرد‪ .‬تأثیر چندان برترکیب‬
‫جنسی وسنی جمعیت باقی نمیگذارد مگر آنکه ساختار جمعیتی مبدأ مهاجرتی‪،‬‬
‫تفاوتهای بارزی با ساختار جمعیتی مقصد مهاجرتی داشته باشد(زنجانی؛‪.)0381‬‬

‫‪ -2-2-5-0‬تسریع رشد جمعیت شهری وتخفیف رشد جمعیت روستایی‬

‫درکشورهای عقب مانده بیشتر از کشورهای پیشرفته روستانشینان به قصد استقرار‬
‫درنقاط شهری بویژه شهرهای بزرگ به این اقدام دست می زند‪.‬که مهاجرت یکی از‬
‫عوامل بر انگیزنده رشد جمعیت شهری میگردد‪.‬‬

‫‪ -2-2-5-9‬تنوع فرهنگی وانتقال تجربیات ونوآوریها‬

‫یکی از پیامدهای عمده مهاجرتی از آشنایی مردم با فرهنگ وتمدنهای مختلف‬
‫است‪.‬گرچه در ابتدا دارای مشکالت میباشد اما با گذشت زمان به تدریج به تعالی‬
‫فرهنگی تبدیل میشود‪.‬ویژگی عمده کشورهای مهاجر پذیر تبادل فرهنگی بین اقوام‬
‫مختلف در کشورهایی که تحت تأثیر مهاجرتهای سیاسی سلطه گر قرار میگیرند از‬
‫روال عادی خارج شده وبه نوعی استیالی فرهنگی قوم مهاجر برساکنان بومی تبدیل‬
‫میشود‪(.‬زنجانی ‪)083 : 0381‬‬
‫‪047‬‬ ‫نقش جنگ در مهاجرت‬

‫‪ -2-2-5-4‬پیامدهای اقتصادی واجتماعی مهاجرتها‬

‫مهم ترین پیامدهای اقتصادی مهاجرتها تفاوت دستمزد وشرایط کاری مهاجران‬
‫باکارگران بومی است‪.‬که نوعی دوگانگی بازارکار را پیش میآورد‪.‬در برخی از کشورها‬
‫امکان کار وفعالیت برای مهاجران یکسان نیست واین تفاوت هر چه قدمت مهاجرتی‬
‫افزایش یابد‪ ،‬روبه کاهش میگذارد‪ .‬مهاجرت نوعی کثرت گرایی در جامعه واستقرار‬
‫نهادهای الزم برای حفظ حقوق بشر منجر میشود پیش داوریهای موجود درباره‬
‫ارتکاب بیشتر مهاجران به رفتارهای بزهکارانه را ازبین میبرد‪(.‬زنجانی‪.)085: 0381،‬‬

‫‪ -2-2-0‬جنگ عامل مهم در مهاجرت‬

‫جنگ به درگیری سازمانیافته‪ ،‬مسلّحانه و غالباً طوالنیمدتی گفته میشود که‬
‫بین دولتها‪ ،‬ملتها یا گروههای دیگر انجام شده و با خشونت شدید‪ ،‬گسیختگی اجتماعی‬
‫و تلفات جانی و مالی زیاد همراه است‪ .‬از آنجا که جنگ یک درگیری مسلحانه واقعی‪،‬‬
‫ارادی و گسترده بین جوامع سیاسی است‪ .‬آن را نوعی خشونت سیاسی تلقی کرد‪ .‬هنگامی‬
‫که جنگ نباشند وضعیت صلح برقرار است‪.‬‬

‫افغانستان کشوری است که تقریبا سه دهه جنگهای داخلی وتحمیلی را سپری کرده‬
‫است‪ .‬که این معضل باعث بحران مهاجرت گردیده است‪.‬امروزه ملیونها افغان درسراسر‬
‫دنیا مهاجر است وبا انواع مشکالت روبرو هستند‪.‬‬

‫کشوری که کشمکش وخشونت وجود ندارد صاحب پیشرفت ومدنیت گردیده‬

‫است‪.‬اما افغانستان تا فیالحال نتوانست به ملت سازی برسد و دوباره شان وشوکت‬
‫خویش را به عنوان یک کشور مستقل و مقتدر کمایی کند‪ .‬تاهنوز مهاجرین افغان در‬
‫جهان بسر میبرد ودولت قادر به ساختن زمینه عودت مهاجرینش نگردیده است‪ .‬نه تنها‬
‫زمینه بازگشت مهاجرین مساعد نگردیده است بلکه فقر‪ ،‬عدم اشتغال وناامنی بیداد‬
‫میکند‪.‬که اکثرمهاجرین به نسبت نبود اشتغال وناامنی عازم کشورهای همسایه‪ ،‬منطقه‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪048‬‬

‫وسایر کشورهای جهان شده است‪.‬که اکثرمهاجرین راطبقه جوان تشکیل میدهد ودربین‬
‫این جوانان افرادتحصیل کرده ونخبه نیز قراردارد‪،‬که این حالت اسفبار را درمیان آورده‬
‫ودارای پیامد های منفی نیزمی باشد‪.‬‬

‫‪ -2-2‬نقش جنگ درمهاجرت‬

‫مهاجرتهای توده ای و فردی در هر کشور ناشی از امر جنگ میباشد که باعث‬
‫میشود اقشار مختلف جامعه از کشورخارج گردد‪ .‬هرچند برخی از پژوهشگران‪ ،‬جنگ‬
‫را غیرقابل اجتناب و جزء جداییناپذیر فرهنگ انسانی میدانند اما دیگران بر این باورند‬
‫که جنگ تنها در شرایط اجتماعی فرهنگی یا زیستمحیطی خاص گریزناپذیر است‪.‬‬
‫برخی از پژوهشگران معتقدند که جنگ ربطی به نوع خاصی از نظام سیاسی یا اجتماعی‬
‫ندارد بلکه همانطور که آقای جان کیگان در کتاب تاریخ جنگاوری آورده است‪" ،‬جنگ‬
‫مفهومی جهانی است که نوع و وسعتش توسط جامعهای که هزینههایش را میپردازد‬
‫تعیین میشود" در مقابل کسانی هم هستند که میگویند از آن جا که جوامعی وجود‬
‫دارند که در آنها جنگ وجود ندارد میتوان روحیه انسان را به دور از جنگاوری‬
‫دانست‪(.‬سایت پژوهشی دانشگاه آزاد اسالمی ایران)‪.‬‬

‫لذا یگانه بهایی که جامعه به نسبت جنگ می پردازد مهاجرت است وآنانیکه هم نمی‬
‫تواند از جنگ فرار کند آنها روحیه جنگی می گیرد و افراد خشن به بار می آید‪.‬‬
‫فناوریها و پتانسیلهای جنگ که با سرعت زیاد رشد میکنند را میتوان به شکل یک‬
‫زنجیره تاریخی فرض کرد‪ .‬در ابتدای این زنجیره جنگهای قبیلهای دوران‬
‫پارینهسنگی قرار دارد‪ .‬در سوی دیگر این زنجیره جنگ اتمی قرار دارد؛ جنگی که‬
‫میتواند انقراض نسل بشر را به همراه داشته باشد‪.‬گاهی خشونت قبیله ای یا‬
‫قومی‪،‬ملیتی‪،‬مذهبی وسایر خشونت ها باعث رکود اقتصادی وفقر علمی می گردد که‬
‫ضربه مهلک بر پیکر جامعه است‪ .‬تاریخ گواه این مطلب است که نقش جنگ مبنی‬
‫‪049‬‬ ‫نقش جنگ در مهاجرت‬

‫برمهاجرت مشهود است‪.‬بنابراین محتوای فوق که نقش جنگ در مهاجرت بیان شده‬
‫چنین نتیجه میشود‪:‬‬

‫‪ )0‬مهاجرت فزاینده درکشورهای مختلف که عامل مستقیم جنگ میباشد‪.‬‬

‫‪ )2‬تضعیف روحیه اتباع کشور جنگ زده وتقویت روحیه خشونتآمیز‪.‬‬
‫‪ )3‬جنگ اتمی نیز باعث انقراض یانقیضه نسل بشر میگردد‪.‬‬
‫‪ )4‬رکود اقتصادی که شامل کاهش اشتغال زایی‪،‬عدم سرمایه گذاری منجر به‬
‫بیکاری میشود‪.‬درنتیجه زمینه فرار مغزها و مهاجرت گسترده را درپی دارد‪.‬‬
‫‪ )5‬جامعه که جنگ‪ ،‬خشونت‪ ،‬قتل و قتال ونابرابری اجتماعی‪ ،‬سیاسی واقتصادی‬
‫حاکم باشد فقرعلمی بوجود می آید که این معضل قابل جبران نیست‪.‬‬

‫‪ -5-2-2‬نقش انواع جنگ در پدیده مهاجرت‬

‫یک درگیری را زمانی میتوان جنگ نام نهاد که درجهای از مقابلهی مسلحانه و‬
‫همراه‬ ‫مسلح‬ ‫نظامی توسط نیروهای‬ ‫تجهیزات‬ ‫و‬ ‫از فناوریها‬ ‫استفاده‬
‫بکارگیری تاکتیکهای نظامی و تحرک عملیاتی در قالب یک راهبرد نظامی که محدود‬
‫به پشتیبانیهای نظامی باشد را شامل شود‪ .‬مطالعات جنگ توسط نظریهپردازان نظامی در‬
‫طول تاریخ نظامیگری به دنبال شناخت فلسفهی جنگ بوده و آن را تا حد دانش نظامی‬
‫تقلیل داده است‪.‬‬

‫‪ )0‬جنگهای متعارف ‪:‬‬

‫‪ )2‬جنگهای نامتعارف ‪:‬‬
‫‪ )3‬جنگ اتمی ‪:‬‬
‫‪ )4‬جنگ داخلی‪:‬‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪051‬‬

‫‪ )5‬جنگی است که نیروهای متخاصم آن‪ ،‬افراد یک ملت یا نهاد سیاسی هستند و‬
‫میکوشند کنترل آن ملت یا نهاد سیاسی را به دست آورند یا از آن استقالل‬
‫یابند‪.‬‬
‫‪ )6‬جنگ نامتقارن ‪:‬‬

‫که اکثر انسان ها در هریک از انواع جنگهای باال ذکر شده متأثر می شود وآسیب‬
‫های متنوع تحمیل میگرددکه از آن جمله شکست روانی اجتماع است که اکثر انسانها‬
‫امروز بخاطر ناامنی درکشورمان راه اروپا وسایر کشورهای دیگر را گرفته این یک شوق‬
‫وعالقه نیست بلکه جبروجوی زمان مجبور میکند که دست به مهاجرت بزند و ازاین‬
‫مبحث واضح می شود که نقش جنگ یگانه عامل مهاجرت درهرکشور جنگ زده می‪-‬‬
‫باشد‪.‬‬

‫بسیاری از جنگها همراه با خود تقلیل جمعیت چشمگیر و نابودی زیرساختها و‬

‫منابع (که میتواند منجر به قحطی‪ ،‬بیماری و مرگ شهروندان شود) را به همراه دارد‪.‬‬
‫مردم مناطق جنگی درمعرض بیرحمیهای جنگ چون کشتار جمعی قرار میگیرند‪.‬‬
‫بازماندگان آنها نیز به احتمال زیاد دچار آثارروانی میشوند که ازین مقوله نقش جنگ‬
‫بازدارندگی مهاجرت نیست بلکه مهاجرت را در پی دارد‪.‬‬

‫‪ -0-2-2‬جنگ ونابسامانی مهاجرین‬

‫تئوریهای سنتی مهاجرت بین موارد «عوامل رانده شدن» و عوامل جذب وکشش‬
‫«تفاوت و تمایز قائل میشوند که عوامل راندن و رانده شدن در وهله اول به تحریک و‬
‫انگیزش افراد برای مهاجرت از کشور مبدا باعث میشود‪ .‬این موارد مانند مهاجرت‬
‫اقتصادی یا کاری (معموالً مهاجرت نیروی کار)‪ ،‬تفاوتهایی در میزان و سطح‬
‫دستمزدها عوامل مهم و تعیین کننده هستند‪ .‬افراد فقیر از کشورهای کمتر توسعه یافته یا‬
‫‪050‬‬ ‫نقش جنگ در مهاجرت‬

‫در حال رشد» میتوانند" استانداردهای باالی زندگی در کشورهای توسعه یافته بیش از‬
‫کشور اصلی خود داشته باشند‪ .‬فرار از فقر و ناداری یک عامل سنتی رانده شدن‪ ،‬فراهم‬
‫وموجود بودن استخدام شغل به عامل جذب کنندگی و کشش مربوط میشود‪ .‬مهاجران‬
‫میخواهند که مبالغی به افراد خانواده و فامیل خود بفرستند‪ .‬بالیای طبیعی میتواند‬
‫جریان مهاجرت ناشی از فقر ونداری را شدت بخشد‪.‬‬

‫این نوع از مهاجرت ممکن است در کشور مقصد مهاجرت غیرقانونی باشد‬
‫(مهاجرت از این نوع میتواند در بعضی از کشورها غیرقانونی تلقی شود ولی یک مورد‬
‫خالف نمیباشد)‪.‬‬

‫عوامل راندن غیر اقتصادی شامل تعقیب (مسائل مذهبی یا موارد دیگر)‪ ،‬گاهی سوء‬
‫استفاده‪ ،‬زورگویی و ارعاب‪ ،‬تصفیه نژادی و حتی قتلعام بخاطر افراطگرایی و‬
‫رادیکالیسم و در خطر بودن افراد غیر نظامی در حین جنگ‪ ،‬حرکتهای سیاسی که بهطور‬
‫سنتی هجوم پناهندگان رابرای فرار از دیکتاتوریسم برای مثال میباشند‪.‬‬

‫بعضی مهاجرتها بخاطر دالیل شخصی هست‪ ،‬براساس روابط بین اشخاص روابط‬
‫فی مابین (برای مثال بودن با خانواده یا رسیدن به شخص مورد عالقه)‪ .‬در موارد کمی‪،‬‬
‫یک نفر به کشور جدیدی در فرم انتقال وطن پرستی دوری و فرار از دادگاه کیفری‬
‫(برای مثال اجتناب از بازداشت که (یک مورد منفی) برای حرکت و اقدام شخصی‬
‫است‪ .‬درحاالت ذکر شده نیز مهاجرت پدید می آورد که درین جا می توان جنگ‬
‫وناامنی را یک عامل عمده بر شمرد ومسایل فوق الذکر را عامل دیگر لذا افغانستان‬
‫کشوریست که اکثر مهاجرین اش به دالیل مختلف عنوان های مهاجر غیر قانونی‪،‬پناهنده‬
‫یا مهاجرین مقیم خارج اطالق میشود‪.‬‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪052‬‬

‫‪ -2‬یافته های تحقیق‬

‫‪ )0‬مهاجرت پدیده ای است که از بدو خلقت آغاز وبشر بخاطر تحول زندگیش‬
‫دست به مهاجرت میزند‪.‬‬
‫‪ )2‬مهاجرت ها دارای شکل ثابت نبوده‪،‬به انواع مختلف درجهان باالخصوص‬
‫درکشورهای مهاجرپذیر ثبت شده است‪.‬‬
‫‪ )3‬مالکهای که محقیقین آن رابه عنوان معیار برای دسته بندی مهاجرتها بیان‬
‫نموده است‪ .‬اینک به حیث یک اصل از شناخت نوع مهاجرت پذیرفته شده‬
‫است‪.‬‬
‫‪ )4‬عوامل مختلف در ملیت هاوجامعه های متوع باعث مهاجرت گردیده است‪.‬که‬
‫از آن جمله بزرگترین عامل که در جهان معضل مهاجرت خلق کرده است‬
‫جنگ وناامنی است‪.‬‬
‫‪ )5‬امروز اکثرکشورهای دنیا از اثر جدال وخشونت مهاجر شده است لذا نقش‬
‫جنگ در پدیده ای مهاجرت فزاینده وروشن است‪ .‬لذا مدیران سیاسی برای‬
‫حل بحران مهاجرت باید کشورشان درست مدیریت کرد‪.‬تااینکه زمینه فرار‬
‫مغزها و متخصصین وجوانان مساعد نگردد‪ .‬اگر مدیریت اساسی ومنطقی وجود‬
‫نداشته باشد جنگ وخشونت دامن گیر ملت گردد‪ ،‬باز مشکالت پی هم جامعه‬
‫را خواهد گرفت‪.‬‬
‫‪053‬‬ ‫نقش جنگ در مهاجرت‬

‫نتیجه گیری‬
‫جنگ پدیده است که با خلقت انسان همراه بوده و جامعه بشری بنا بر دالیل‬
‫مختلف سیاسی‪ ،‬اقتصادی‪ ،‬اجتماعی‪ ،‬فرهنگی‪ ،‬طبیعی و‪ ..‬ناگزیر از وجود و دوام آن می‪-‬‬
‫باشد‪ .‬از سوی دیگرمهاجرت نیز پدیده باخلقت انسان توأم بوده که نظریه تغییر‬
‫اجتماعی در جامعه شناسی بیان گر این مطلب است که انسان موجودی تنوع طلب و در‬
‫حال تغییر است‪ .‬عالوه بر این دانشمندان مدیریت‪ ،‬سیاست مداران و رهبران به این‬
‫باورند که جنگ و مهاجرت هیچگاه ثابت نیست‪ .‬اگر بپذیریم که انسان موجود تنوع‬
‫طلب و در حال تغییر است و جهان از وجود و دوام پدیده مهاجرت ناگزیر اند و‬
‫همچنان بزرگترین عامل مهاجرت را جنگ بدانیم‪.،‬‬

‫بناءً میتوان استنباط کرد که‪:‬‬

‫اوالً‪ ،‬جنگ را نمیتوان از بین برد و یا از آن جلوگیری کرد تنها کار مؤثری که‬ ‫‪‬‬

‫می توان انجام داد‪ ،‬این است که سطح رهبری و مدیریت سیاسی همیشه در‬
‫تالش باشد که هر بحران را مدیریت کند‪ ،‬در این صورت مدیریت می تواند‬
‫قسماً از بحران ناامنی وجنگ جلوگیری کند‪.‬‬
‫ثانیاَ‪،‬جنگ عامل مهم بر پدید آورنده ای معضل مهاجرت در طول تاریخ بوده‬ ‫‪‬‬

‫است‪ .‬با اینکه مهاجرت یک معضل محسوب می شود ولی بشر در طول‬
‫تاریخ تحول طلب بوده است‪.‬‬
‫ثالثاً‪ ،‬انسانها همیشه میخواهند که تغییر نمایند و از وضعیت که دارند بهتر شوند‬ ‫‪‬‬

‫و دسترسیشان به امکانات بیشتر گردد لذا اول تسهیالت الزم برای مهاجرت‬
‫قانونی فراهم گردد و دوم نرخ رشد و توسعه در سطح جهان بایستی متوازن‬
‫گردد‪.‬‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪054‬‬

‫رابعاً‪ ،‬اگر از فرصت ها استفاد بهینه نگردد میتواند به تهدید و اگر تهدیدات درست‬ ‫‪‬‬

‫مدیریت نشود به چالش و مشکل تبدیل میگردد که آن موجب تقبل هزینههای‬

‫زیادی به کشورها میگردد‪.‬‬
‫چهارم‪ ،‬مهاجرت افغان ها بر اساس نیازمندی حقوقی‪ ،‬اجتماعی‪ ،‬اقتصادی‪ ،‬امنینی و‬ ‫‪‬‬

‫سیاسی بوده و این نوع مهاجرت حق بشری و انسانی تلقی میگردد‪ .‬همچنان‬
‫تاریخ مهاجرت افغانها بیانگر این مطلب است که مهاجرت افغانها هیچ گاه‬
‫تهدیدی را متوجه کشورها نکرده و غالباً فرصت ها و فواید زیادی را برای‬
‫کشورها ایجاد نموده است که در بخش باال ارائه گردید‪.‬‬
‫‪055‬‬ ‫نقش جنگ در مهاجرت‬

‫پیشنهادات‬
‫با در نظر داشت استنباطهای فوق پیشنهاد میگردد که‪:‬‬

‫برنامهها برای کاهش و پیشگیری از جنگ و افراطیت طرح و تدوین گردد‬ ‫‪‬‬

‫وحتی محوجنگ رسیدن به صلح دایمی؛‬

‫اگر ناامنی مهار گردد صلح وثبات حاکم شود طبیعتاً اکثر ناهنجاری ها مبدل به‬ ‫‪‬‬

‫هنجار وبسیاری مشکالت حل میشود؛‬

‫مهاجرت حق قانونی هر انسان است لذا امکانات و تسهیالت مسافرت و‬ ‫‪‬‬

‫گردش قانونی در کشورهای دیگر فراهم گردد که این امر موجب مدیریت‬
‫مؤثر و بهبود وضعیت روانی شهروندان میگردد؛‬
‫پدیدهی مهاجرت جدی گرفته شود و سیستم کارا و مؤثر جهت مدیریت مؤثر‬ ‫‪‬‬

‫امور مهاجرت ایجاد گردد؛‬

‫در سطح ملی و بینالمللی برنامههای طرح و اجرا گردد که دید حاکم بر پدیده‪-‬‬ ‫‪‬‬

‫ی مهاجرت به عنوان تهدید تغییر نماید زیرا مشکالت از شیوههای رهبری و‬

‫مدیریت است نه مهاجرت؛‬
‫تهیه مسودهی قانون مهاجرت برای مدیریت مؤثر امور مهاجرت و ارائه آن به‬ ‫‪‬‬

‫وزارت عدلیه؛‬
‫درکل میتوان گفت که دولت مکلف به مساعدکردن زمینه بازگشت مهاجرین‬ ‫‪‬‬

‫میباشد‪ .‬اگرتوجه بیشتر دولت به محو بیکاری و خلق زمینهی کاری‪ ،‬تأمین‬
‫امینت‪ ،‬فراهمکردن خدمات عمومی‪ ،‬حاکمیت قانون‪ ،‬رفع تبعیض‪ ،‬آموزش‬
‫همگانی وسایر منافع ملی ارجحیت داده شود؛‬
‫درضمن پشنهاد میشود‪ ،‬که درساختار وزارت امور مهاجرین و عودتکنندگان‪،‬‬ ‫‪‬‬

‫انستیتوت مطالعات استراتژیک امورمهاجرین‬

 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪056‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫کتاب ها ‪:‬‬
‫‪ )0‬زنجانی‪ ،‬دکتر حبیباهلل‪ ) 0381(.‬مهاجرت‪ ،‬سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم‬
‫انسانی دانشگاهها‪ ،‬تهران‪ ،‬چاپ اول‪.‬‬
‫‪ )2‬نوری‪ ،‬عبدالعزیز‪.) 0394(.‬حقوق بشر‪ ،‬انتشارات دانشگاه کاتب‪،‬کابل‪ ،‬نشر واژه‪.‬‬
‫‪ )3‬پاپلی یزدی‪ ،‬محمدحسین و محمدابراهیمی‪ .)0380(.‬نظریه های توسعه‬
‫روستائی‪ ،‬انتشارات سمت‪.‬‬
‫‪ )4‬لهسایی زاده‪ ،‬عبدالعلی؛(‪.) 0368‬نظریات مهاجرت‪ ،‬انتشارات نوید شیراز‪.‬‬
‫‪ )5‬فیندلی‪ ،‬سالی؛(‪.) 0372‬برنامه ریزی مهاجرتهای داخلی‪،‬ترجمه عبدالعلی لهسائی‬
‫زاده‪ ،‬انتشارات نویدشیراز‪ ،‬چاپ اول‬

‫قوانین ‪:‬‬
‫‪ )0‬قانون اساسی افغانستان‪.‬‬

‫سایتها‪:‬‬
‫‪ )0‬سایت وزارت مهاجرین و عودتکنندگان‬
‫‪ )2‬پرتال جامع علوم انسانی دانشگاه آزاد‪.‬‬
‫‪www.farhang.ir )2‬‬
‫‪057‬‬ ‫مهاجرتافغانستان‬
‫جوانان‬ ‫مهاجرت در‬ ‫عدم های‬
‫امنیت در‬ ‫فرصت‬ ‫چالش ها و‬
‫افغانستان و‬ ‫بررسی تأثیر زود هنگام خرو ج نیروهای بین المللی از‬

‫نقش مهاجرین در تقویت اقتصادی کشور‬

‫‪6‬‬ ‫خاوری‪5‬‬ ‫زهرا‬

‫چکیده‬
‫رکود اقتصادی افغانستان طی سالهای اخیر‪،‬کشور را با چالشهای عدیدهای روبرو کرده‪-‬‬
‫است‪ .‬رهسپار شدن موج عظیمی از نیروی انسانی جوان به عنوان مهاجر و پناهنده به اروپا و‬
‫کشورهای همسایه‪ ،‬اقتصاد افغانستان را با یک خأل عظیم و قابل توجهی از سرمایههای انسانی‬
‫مواجه نمود‪ .‬در حدود ‪ 022‬هزار تن از سرمایههای انسانی کشور که در حدود ‪ %78‬آنان با‬
‫انگیزههای اقتصادی ترک وطن نمودند‪ ،‬دیگر نقشی درنجات اقتصاد بحران زدهی اقغانستان‬
‫ندارند نیرویی که در حدود ‪ %91‬آن را افراد متخصص و ماهر تشکیل میدهند‪ .‬با توجه به‬
‫اهمیت روز افزون نقش سرمایههای انسانی در شکوفایی و رونق اقتصادی مطالعهی حاضر به‬
‫دتبال روشنکردن نقش مهاجرین(سرمایه های انسانی) در رشد و بالندگی اقتصادی کشور‬
‫است‪ .‬نتایج قابل اعتنا در این مطالعه‪ ،‬شناسایی علل مهاجرت سرمایه های انسانی کشور می‪-‬‬
‫باشد عالوه بر آن نیز از روی دست گرفتن برنامهها و اقدامات دولت وحدت ملی در جهت‬
‫سهم دهی به مهاجرین در اقتصاد کشور نام برده شده است برای سهیم نمودن مهاجرین در‬
‫اقتصاد کشور راهکارها و پیشنهاداتی چون تسهیل فضای کسب وکار‪ ،‬به کارگیری سرمایههای‬
‫راکد مهاجرین در فعالیتهای اقتصادی‪ ،‬توسعه ی بخش خصوصی و تشبثات کوچک و‬
‫متوسط و بهبود وضعیت پارکهای صنعتی ارائه گردید‪.‬‬

‫کلمات کلیدی‪ :‬نیروی انسانی‪ 5‬مهاجرت‪ 5‬رشد و توسعهی اقتصادی‬

‫‪ . 0‬کارمند وزرات مهاجرین و عودت کنندگان‬

 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪058‬‬

‫کلیات‬
‫امروزه دستیابی به رشد و توسعهی پایدار اقتصادی یکی از مباحث عمده کشورها به‬
‫ویژه کشورهای در حال توسعه به شمار می رود‪ .‬جبران عقب ماندگیها‪ ،‬فرار از‬
‫فقراقتصادی و رسیدن به توسعهای معتدل و همهجانبه که بتواند به بهبود وضع زندگی‬
‫همه مردم منجر گردد‪ ،‬نیازمند شناخت صحیح از پتانسیلها‪ ،‬توانها‪ ،‬محدودیتهای‬
‫اقتصادی و ابزار های آن است‪.‬‬

‫یکی از مهمترین ابزارها وعوامل انکار ناپذیر رشد و توسعه اقتصادی در هر جامعهای‬
‫سرمایهی انسانی آن محسوب میشود‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬سرمایههای انسانی بهویژه‬
‫نیروهای متخصص و ماهر‪ ،‬هم ابزار هستند و هم هدف توسعه‪ .‬سرمایهی انسانی به‬
‫ویژه متخصصین‪ ،‬در توسعهی اقتصادی‪ ،‬اجتماعی و فرهنگی هرجامعه نقش اساسی را‬
‫ایفا میکند‪ .‬توجه به اهمیت سرمایه انسانی نتایجی را به همراه خواهد داشت که از آن‬
‫جمله میتوان به موارد ذیل اشاره نمود‪ .‬با سرمایهگذاری بر روی منابعانسانی‪ ،‬افراد‬
‫دانش ومهارتهای الزم را برای خلق محصوالت وخدمات جدید بدست میآورند و بر‬
‫بهرهوری افراد در محیط کار تأثیرگذار است که باعث توانایی درونی جامعه درکسب‬
‫مزیت رقابتی وهمچنین سبب بهرهوری در اقتصاد ملی میگردد (بر بهره وری دراقتصاد‬
‫ملی تأثیرگذار است)‪ ،‬و زمینهی رشد اقتصاد ملی را فراهم میکند‪.‬‬

‫به همین سو نیروى ذهنى‪ ،‬تفکر و مدیریت جامعه یک ثروت محسوب مىشود‪ .‬در‬
‫تقسیم بندی بانک جهانی نیز سرمایه ی انسانی یکی از منابع ثروت کشورها و پیش‬
‫زمینههای توسعهی همهجانبه است‪ .‬بهویژه نیروی متخصص و ماهر که موتور محرکهی‬
‫جامعه قلمداد میشود‪ .‬سرمایهی انسانی یا به عبارتی کیفیت نیروی کار باعث افزایش‬
‫تولید و رشد اقتصادی کشورها میگردد‪.‬‬
‫‪059‬‬ ‫مهاجرتافغانستان‬
‫جوانان‬ ‫مهاجرت در‬ ‫عدم های‬
‫امنیت در‬ ‫فرصت‬ ‫چالش ها و‬
‫افغانستان و‬ ‫بررسی تأثیر زود هنگام خرو ج نیروهای بین المللی از‬

‫سرمایهی انسانی اگرچه از زمان اقتصاددانان کالسیک مورد بحث بوده‪ ،‬اما آنچه در‬
‫دهههای اخیر مورد توجه قرار گرفته است‪ ،‬مدل سازی و ارائهی الگوهای ملی از رشد‬
‫اقتصادی برای ایجاد ارزش اقتصادی است‪ .‬این تعریف‪ ،‬چکیدهای از دیدگاه اقتصادی‬
‫در مورد نقش اقتصادی یک فرد است که در درون خود سایر ابعاد اجتماعی‪ ،‬زیست‬
‫شناختی‪ ،‬فرهنگی و روانی فرد را نیز در بر دارد و تعامل پیچیدهی این ابعاد موجب به‪-‬‬
‫وجود آمدن یک فعالیت اقتصادی میشود‪.‬‬

‫امروزه نقش سرمایهی انسانی در توسعهی اقتصادی‪ ،‬رشد بهرهوری‪ ،‬و نوآوری به‬
‫طور روزافزونی مورد تأکید قرارگرفته و به مرور‪ ،‬نیرویکار به عنوان یک سرمایهی‬
‫طبیعی ‪ natural capital‬و یک دارایی فینفسه و بالذات ارزشمند شناخته شده است و‬
‫عوامل انسانی تولید از قالب یک تحلیل مکانیکی ساده (همچون یک ابزار تولید فیزیکی‬
‫یا همچون ماشین آالت) به سرمایهی انسانی ارتقاء یافته است‪ .‬سرمایههای انسانی که به‬
‫اعتقاد سیمون کوزنتس برندهی جایزهی نوبل اقتصاد در سال‪ 0970‬عاملمهم و تأثیرگذار‬
‫درتوسعهی اقتصادی کشور به حساب میآید‪ .‬در حقیقت ویژگیهای کیفی افراد‬
‫سرمایهی آنها هستند‪.‬‬

‫سرمایهی انسانی نه سرمایهی فیزیکی ونه سرمایهی مالی محسوب میشود‪ ،‬بلکه‬
‫سرمایه انسانی به عنوان دانش‪ ،‬مهارت‪ ،‬خالقیت وسالمت فرد تعریف شده است‪.‬‬
‫سرمایه انسانی‪ ،‬سرمایهی فیزیکی و سرمایهی مالی همه به نحوی از اشکال سرمایه‬
‫محسوب میشوند‪ ،‬اما تفاوت آنها از اینجا ناشی میشود‪ ،‬که یک فرد را نمیتوان از‬
‫مهارت‪ ،‬سالمت و ارزشهایش جدا کرد‪ .‬در حالیکه این امکان در مورد داراییها و‬
‫اموال فرد وجود دارد‪ .‬این بدان معناست که پایدارترین و تجدید پذیرترین سرمایه همان‬
‫سرمایهی انسانی است‪ .‬رونق اقتصادی نیز منوط به حفظ سرمایهی انسانی است‪ .‬از این‬
‫رو از دست دادن این نیروها به مفهوم از دست دادن سرمایه های اصلی کشور است که‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪061‬‬

‫میتواند پیامدهای جبران ناپذیری را برای کشور و از آن جمله برای اقتصاد به همراه‬
‫داشته باشد‪.‬‬

‫امروزه عوامل بسیاری وجود دارد‪ ،‬تا یک جامعه این منابع را به نحوی از انحاء از‬
‫دست بدهد که از آن جمله میتوان به پدیدهی مهاجرت اشاره نمود‪ .‬در واقع بدنهی‬
‫اصلی پدیدهی مهاجرت بر سرمایههای بیبدیل انسانی استوار است‪ .‬مهاجرت پدیدهیی‬
‫است کهن‪ ،‬که به اشکال و اهداف گوناگون انجام گرفته و محتمل است‪ ،‬این روند‬
‫پیوسته و به دالیل مختلف همچنان ادامه یابد‪ .‬به خاطر گستردگی مهاجرت در دنیای‬
‫امروز‪ ،‬همه جوامع بشری به نحوی با چالش های مربوط به مهاجرت روبه رو هستند؛ به‬
‫طوری که هیچ گاه مهاجرت در سطح بین المللی مانند پایان قرن بیستم و ابتدای هزاره‪-‬‬
‫ی جدید میالدی پویایی‪ ،‬وسعت‪ ،‬عمق وچالش را در بر نداشته است‪.‬‬

‫مهاجرت اعم از درون مرزی یا برون مرزی‪ ،‬آثار گوناگونی بر مناطق مبدأ و مقصد‬
‫دارد‪ .‬بهطور کلی دو دیدگاه در زمینه مهاجرت سرمایههای انسانی و پیامدهای آن بر‬
‫اقتصاد کشور های مبدأ و مقصد وجود دارد‪ .‬نخست‪ ،‬دیدگاه جهان گرا است که پدیده‬
‫مذکور را به صورت جهانی مورد بررسی قرارداده و آن را برای جامعه جهانی مفید‬
‫ارزیابی نموده است‪ .‬طرفداران این دیدگاه معتقدند همچنان که تجارت کاال و خدمات‪،‬‬
‫جهانی شدن‪ ،‬آزاد سازی‪ ،‬خصوصی سازی‪ ،‬لیبرالیسم اقتصادی وموضوعاتی از این‬
‫دست برای توسعه اقتصادی‪ ،‬سیاسی‪ ،‬فرهنگی و اجتماعی ملل مفید بودهاند‪ .‬مهاجرت‬
‫سرمایههای انسانی بهویژه‪ ،‬متخصصین نیز از آن جهت که باعث میشود‪ ،‬نیروی‬
‫متخصص از نقاطی که ارزان و فراوان بوده و تولید نهایی آن ناچیز است‪ ،‬به نقاطی که‬
‫کمیاب و گران بوده و میتوان از آن استفادهی بهتر و کاراتری به عمل آورد‪ ،‬منتقل شده‬
‫و به افزایش تولید جهانی و پیشرفت دانش فنی کمک کرده و رفاه مردم دنیا را افزایش‬
‫دهد‪ ،‬مفید تلقی میشود‪ .‬آن ها معتقدند با منتفع شدن کشورهای مقصد از نیروی‬
‫‪060‬‬ ‫مهاجرتافغانستان‬
‫جوانان‬ ‫مهاجرت در‬ ‫عدم های‬
‫امنیت در‬ ‫فرصت‬ ‫چالش ها و‬
‫افغانستان و‬ ‫بررسی تأثیر زود هنگام خرو ج نیروهای بین المللی از‬

‫متخصص مهاجر‪ ،‬بعد از اندک زمانی تکنولوژی به سوی کشورهای مبدأ مهاجران نیز‬
‫سرایت کرده و با تأخیر اندکی آن ها را منتفع خواهدکرد‪.‬‬

‫دیدگاه دوم که دیدگاه ملی گرایانه است‪ ،‬از منافع و مضرات این پدیده در خصوص‬
‫کشورهای مبدأ میگوید و معتقد است نظر به اینکه ملل عقب مانده برای پرکردن‬
‫شکاف تکنولوژیکی خود و گام نهادن در مسیرتوسعه نیازمند نیروی انسانی به ویژه‬
‫متخصص هستند‪ ،‬نمیتوانند منتظر بمانند تا تکنولوژی‪ ،‬آن هم تکنولوژی که کشورهای‬
‫صنعتی آن را برای کشورهای در حال توسعه مجاز میدانند‪ ،‬کامالً فیلترینگ شده است‬
‫وکشورهایشان را به وابستگی تکنولوژیکی گرفتار میکند‪ ،‬به سوی آن ها جریان یابد‪.‬‬
‫این گونه کشورها برای افزایش رفاه و آسایش و جبران عقب ماندگی خود‪ ،‬نیازمند‬
‫استفاده از متخصصان و سرمایه انسانی بوده و معتقدند همچنان که تجارت آزاد کاال و‬
‫خدمات‪ ،‬جهانی شدن و موضوعات مشابه‪ ،‬لطفی به حال آنها نداشته‪ ،‬نمیتوان به مفید‬
‫بودن مهاجرت سرمایهی انسانی در آینده امیدوار شد‪ ،‬و خروج نیروی انسانی را به حال‬
‫خود رها کرد‪ .‬این ایده متوجه نیازهای انسانی جوامع عقب مانده است و معتقد است‪-‬‬
‫کشورهای در حال توسعه به دوشکل متضرر هستند‪ .‬نخست اینکه هزینههای پرورش‬
‫نیروی انسانی آنها هدر رفته و در خدمت توسعهی این کشورها قرار نمیگیرد و دوم‬
‫اینکه‪ ،‬خروج افراد تحصیل کرده باعث بوجود آمدن خأل نوابغ شده و اینگونه جوامع را‬
‫به عدم تحرک و جنود ابداع مبتال میکند و عالوه بر آن جلوی پیشرفت آنها را گرفته‬
‫لذا واپسماندگی آنها را تاریخی خواهدکرد و زیان جبران ناپذیری را متوجه آنها می‪-‬‬
‫کند‪.‬‬

‫افغانستان نیز سالهای متمادی است با معضل مهاجرت و خروج سرمایههای انسانی(‬
‫ساده‪ ،‬نیمه ماهر‪ ،‬ماهر و متخصص) مواجه بودهاست‪ .‬براساس گزارش کمیساریای عالی‬
‫ملل متحد درامورپناهندگان حدود ‪ 022‬هزار افغانستانی در ‪ 44‬کشور دنیا درخواست‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪062‬‬

‫پناهندگی دادهاند‪ .‬که ‪ 91‬درصد این افراد را جوانان دارای تحصیالت عالی تشکیل می‪-‬‬
‫دهند جوانانی که سرمایههای بیبدیل اینکشور هستند‪ .‬داشتن دومین جمعیت مهاجر در‬
‫دنیا بعد از کشور بحران زدهی سوریه زنگ خطری برای کشور به حساب میآید‪.‬‬

‫دردههی نخست هزارهی دوم شاهد تغییراتی دربهبود وضعیت شاخصهای اقتصادی‬
‫کشور بودیم که البته این تغییرات با وجود میلیاردها دالر منابع مالی چندان دور از انتظار‬
‫نبود‪ .‬اما وجود چالشها و مشکالت سیاسی و امنیتی فزاینده طی چند سال اخیر بیشتر‬
‫دستاوردهای بدست آمده در دههی گذشته را بیاثر نموده و در نهایت نتیجهای بهجز‬
‫بیکاری و فقر روزافزون و رکود اقتصادی برای جامعه نداشت‪ .‬جامعه نیز برای کم‬
‫کردن تأثیر این شرایط به مهاجرت روی آورد‪.‬‬

‫در جریان سالهای اخیر عوامل و مؤلفههای سیاسی و امنیتی به مرور زمان شرایط‬
‫اقتصادی کشور را نیز دستخوش تغییرات زیادی کرد‪ .‬مروری بر وضعیت چندین مؤلفه‪-‬‬
‫ی مؤثر بر رشد و بالندگی اقتصادی آهنگ این تغییرات را روشنتر مینماید‪.‬‬

‫منابع مالی‬ ‫‪-5‬‬

‫در طی چندین دهه جنگ و نابسامانیهای سیاسی و امنیتی اقتصاد افغانستان‬
‫بیشترین آسیب را متحمل شد‪ .‬بین سالهای ‪ 0995‬الی ‪ 2110‬اقتصاد افغانستان با رکود‬
‫کامل مواجه بود‪ .‬عمالً زیر ساختهای اقتصادی از بین رفته و نرخ بیکاری سیر صعودی‬
‫قابل توجهی داشت و میزان سرمایه گذاریهای داخلی و خارجی به پایین ترین سطح‬
‫ممکن رسید‪ .‬اما بعد از سال ‪ 2112‬تغییر و تحولی در فعالیتهای اقتصادی دیده شد‪ .‬در‬
‫سال ‪ 2112‬کنفرانس بن‪ ،‬مبلغ ‪ 67‬میلیارد دالر‪ ،‬کمک برای باز سازی افغانستان را متعهد‬
‫شد‪.‬‬
‫‪063‬‬ ‫مهاجرتافغانستان‬
‫جوانان‬ ‫مهاجرت در‬ ‫عدم های‬
‫امنیت در‬ ‫فرصت‬ ‫چالش ها و‬
‫افغانستان و‬ ‫بررسی تأثیر زود هنگام خرو ج نیروهای بین المللی از‬

‫کمکهای جهانی برای افغانستان در سال ‪ 0389‬معادل ‪ 05.7‬میلیارد دالر بوده که‬
‫برابر با درآمد ناخالص داخلی(‪ )GDP‬کشور میباشد‪ .‬کشورهای محدودی مانند نوار‬
‫غزه و لیبی کمکهای معادل افغانستان دریافت میکنند که از نظر شرایط سیاسی و‬
‫امنیتی با افغانستان متفاوت هستند‪ .‬براساس تجربههای تاریخی‪ ،‬روندخروج نیروهای‬
‫نظامی خارجی‪ ،‬کاهش چشمگیری درمیزان کمکهای توسعهای را به دنبال دارد‪ .‬تجربه‪-‬‬
‫ی عراق‪ ،‬کوسوو‪/‬کوزوو وهاییتی نشان میدهد که خروج نیروهای نظامی‪ ،‬بیشتراز ‪51‬‬
‫درصد کاهش درکمکهای توسعهای را به همراه داشته است‪.‬‬

‫ارزیابیها نیز قبل ازآغاز روند خروج نیروها از افغانستان‪ ،‬کاهش‪ 51‬درصدی در‬
‫کمکهای توسعهای و ‪ 71‬تا ‪ 91‬درصدی درمصارف نظامی راپیشبینی کرده بود‪ .‬در‬
‫سالهای اخیر با خروج نیروهای خارجی‪ ،‬تعلل در امضای پیمان استراتژیک با آمریکا و‬
‫جنجالهای انتخاباتی نرخ رشد اقتصادی رو به افول نهاد‪.‬‬

‫این خود گواهی است براینکه دولت نتوانسته با استفاده ازامکانات مالی وانسانی‬
‫فوقالعاده‪ ،‬زیربناها و زیرساختهای اقتصادملی را ایجاد و ظرفیتهای بالقوه را‬
‫دربخش زراعت‪ ،‬معادن‪ ،‬آب‪ ،‬ترانزیت‪ ،‬و‪ ...‬به ظرفیتهای بالفعل‪ ،‬تبدیل ومدیریت کند‪.‬‬
‫فعالیتها‪ ،‬طرحها وقراردادهایی را که دراین حوزه روی دست داشتند نیز بسیار سلیقه‪-‬‬
‫ای و غیر مؤثر بوده است که از آنجمله میتوان به طرحهای پنج سالهی استراتژی‬
‫توسعهی ملی افغانستان‪ ،‬عقد قرارداد معادن مس لوگر‪ ،‬حوزه نفتی آمودریا –یکی‬
‫ازبزرگترین معادن درآسیا‪ -‬با شرکت چینی و‪ ...‬اشاره نمود‪ .‬برگزاری نشستها‬
‫وکنفرانسهای متعدد ازکنفرانس بینالمللی بن‪ ،‬توکیو‪ ،‬شیکاگو‪ ،‬تا لندن که تعهد‬
‫میلیاردها دالر کمک برای بازسازی کشور را فراهم نمود نیز گرهگشای مشکالت‬
‫اقتصادی کشور نشد‪ .‬در حال حاضر نیز در کنفرانس بروکسل با تعهدی بیش از ‪05‬‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪064‬‬

‫میلیارد دالر برای توسعهی افغانستان اما واگرهای بسیاری در چگونگی استفاده ازآن‬
‫وجود دارد‪.‬‬

‫طبق گزارشهای وزارت مالیه حدود ‪ 57‬تا ‪ 61‬میلیارد دالر‪ ،‬طی این مدت برای‬
‫بازسازی افغانستان کمک صورت گرفته که از ‪ 08‬تا ‪ 21‬درصد آن از طریق دولت و‬
‫باقی بوسیله دونرها وسازمانهای غیردولتی به کاربرده شدهاست‪ .‬دربرنامههای ارائه شده‬
‫درآستانهی تدویرکنفرانس شیکاگو که ازآن تعهد ‪ 8‬میلیارد دالر(‪4‬میلیارد به بخش امنیتی‬
‫و‪ 4‬میلیارد دردیگربخشها) بدست آوردند‪ ،‬حصول ‪ 5-3‬میلیارد عواید ازمعادن ویک‬
‫میلیارد ازسایربخشها را تا سال ‪ 2108‬که دهه تحول نام دادهاند‪ ،‬پیش بینی کردهبودند‪.‬‬

‫در سالهای اخیر به علت پایین بودن ظرفیت ونبود امنیت بودجههای انکشافی‬
‫ازجانب وزارتها تحقق نیافته‪ ،‬منابع یا به شکل بودجهی انتقالی به سال آینده‪ ،‬و یا‬
‫دوباره به منبع آن رجعت مییابد‪ .‬از جمله ‪ 3.7‬میلیارد کمک بانک توسعهی آسیایی در‬
‫این مدت تنها ‪ 0.7‬میلیارد دالر آن استفاده شده وباقی نزد دولت راکد ماند‪ .‬مدیریت‬
‫ضعیف وفهم ناقص از نظام بازار آزاد‪ ،‬کشور را عمالً به یک کشور دارای اقتصاد‬
‫مصرفی وبازارکاالهای بیکیفیت و کم کیفیت کشورهای همسایه بهخصوص پاکستان‬
‫تبدیل کرده است‪ ،‬وخود درنقش مدیر بازاریابی برای آنها عمل میکند‪ .‬بنابراین میتوان‬
‫گفت‪ ،‬یکی ازجدیترین آسیبهای اقتصاد افغانستان‪ ،‬وابستگی بیش ازحد به مصارف‬
‫وکمکهای خارجی است‪ .‬کمکها‪ ،‬برنامهریزی وتمرکز برتقویت بنیادهای اقتصاد داخلی‬
‫کشور را از اولویت کاری سیاستگذاران‪ ،‬بیرون کرد ومصارف نظامی وغیرنظامی نیروهای‬
‫خارجی‪ ،‬منجر به رشد ناپایدار بخشهایی شد که پس ازخروج نیروهای نظامی‪ ،‬با سقوط‬
‫مواجه شدند‪ .‬این نگرانی وجود دارد که اگر برای بهبود وضعیت نابسامان اقتصادی‬
‫وتقویت بنیانهای اقتصاد‪ ،‬به سرعت برنامهریزی نشود‪ ،‬افغانستان با فروپاشی اقتصادی‬
‫‪065‬‬ ‫مهاجرتافغانستان‬
‫جوانان‬ ‫مهاجرت در‬ ‫عدم های‬
‫امنیت در‬ ‫فرصت‬ ‫چالش ها و‬
‫افغانستان و‬ ‫بررسی تأثیر زود هنگام خرو ج نیروهای بین المللی از‬

‫مواجه خواهدشد‪ ،‬وپیامدهای این فروپاشی درقالب موجهای گسترده خشونت‬

‫وسرخوردگی بیشتر از حکومت‪ ،‬بازتاب خواهد نمود‪.‬‬

‫سرمایهی انسانی‬ ‫‪-0‬‬

‫درحال حاضر ‪ 7،234،530‬میلیون نفر از جمعیت کشور در سطح دنیا مهاجر و‬
‫پناهنده هستند‪ .‬به عبارتی میتوان گفت‪ %76 ،‬مردم افغانستان تجربهی مهاجر بودن را در‬
‫طول زندگیشان دارند‪ .‬این خود بر این واقعیت صحه میگذارد که افغانستان دومین‬
‫کشور مهاجر فرست بعد از سوریه میباشد‪ .‬هرچند مسائل سیاسی و امنیتی تا سال‬
‫‪ 2110‬عامل اصلی پدیدهی مهاجرت در کشور‪ ،‬عنوان شدهبود‪ ،‬اما از سال ‪2100-2117‬‬
‫حدود ‪ %78‬عوامل مهاجرت‪ ،‬مسائل اقتصادی و بیکاری بوده است‪ .‬در حال حاضر‬
‫حدود ‪ 2.4‬میلیون تن در ایران و ‪ 3‬میلیون آن در پاکستان و متباقی در سایر کشورها به‬
‫سر میبرند‪ .‬جمع کثیری از این مهاجرین را نیروی فعال و مولد تشکیل میدهد‪ .‬که می‪-‬‬
‫توانند‪ ،‬سهم بسیار مؤثری در ایجاد ارزش اقتصادی داشته باشند‪ .‬طبق گزارش جنوری‬
‫‪ 2106‬کمیساریای عالی ملل متحد در امور پناهندگان‪ 77،730 ،‬افغانستانی در ‪ 6‬ماه‬
‫نخست ‪ 2105‬ثبت شدهاست‪ ،‬که نسبت به مدت مشابه آن در سال‪ 2104‬سه برابر شده‪-‬‬
‫است که اکثراً نیز در ردهی سنی ‪ 24- 05‬هستند‪.‬‬

‫تعداد زیادی از شهروندان کشور در کشورهای همسایه بهخصوص در ایران‪ ،‬پاکستان‬

‫و کشورهای عربی بهعنوان مهاجر سکونت دارند نمونهی مثال زدنی از این بحث‬
‫مهاجرین ساکن در ایران میباشد‪ .‬بر طبق آمارهای موجود‪ 72 ،‬درصد مهاجران افغان‬
‫ساکن در ایران در کارهای تخصصی‪ 06 ،‬درصد دربخش کشاورزی و دامداری و ‪02‬‬
‫درصد به عنوان کارگر ساده در ایران کار میکنند‪ .‬هریک ازاین افراد به نوبهی خود‬
‫دارای تخصص‪ ،‬مهارت و سرمایهی مالی هستند‪ .‬که میتوانند به شکل مستقیم و یا غیر‪-‬‬
‫مستقیم در تقویت اقتصادی کشور سهم داشته باشند‪.‬‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪066‬‬

‫نیروی انسانی مهاجر از راههای متعدد میتواند‪ ،‬اثرات مثبت براقتصـاد کشـورمبـدأ‬
‫ایجـاد کند‪ .‬مانند وجوهی که مهاجران بـرای افـرادخـانواده ویـا آشـنایان خـود درداخـل‬
‫کشـور ارسال میکنند‪ ،‬ایـن وجـوه ازطریـق افـزایش مصـرف‪ ،‬هـم رفـاه ایـن خانوارهـا‬
‫را افـزایش میدهند وهم وارد چرخهی اقتصادی کل کشور شده‪ ،‬و ازاین طریق بر رفاه کل‬
‫جامعه اثـر مثبت میگذارد‪ .‬روش دیگـر‪ ،‬بازگشـت مهـاجران بـا مهـارت و تخصص‬
‫باالتر است که درخارج از کشور کسب کردهاند‪ .‬مهاجران بازگشته بـا بهـرهوری باالتر‪،‬‬
‫باعث بهرهورتر شدن سایر عوامل تولید شده و زمینه را برای قرارگرفتن کشور در مسیر‬
‫رشد و توسعهی اقتصادی فراهم میکنند‪ .‬ازطرف دیگرمهاجران بازگشته باعث ایجـاد‬
‫شـبکههـای تجـاری از قبیـل ایجـاد روابط تجاری‪ ،‬سرمایه گذاری مستقیم خارجی‬
‫وانتقال تکنولـوژی بـه کشـورمبـدأ خواهنـد شد‪.‬‬

‫سرمایه گذاریها‬ ‫‪-9‬‬

‫پس ازاینکه افغانستان درسال ‪ 2110‬میالدى به اقتصاد بازار روى آورد‪ ،‬بخش‬
‫خصوصى که ‪ 85‬درصد آن را تشبثات کوچک ومتوسط تشکیل میدهد‪ ،‬به عنوان ماشین‬
‫رشد اقتصادى کشور شناخته شد‪ .‬براساس آمارهای موجود ازسال‪ 2113‬تا سال ‪2103‬‬
‫درمجموع حدود ‪ 5‬میلیارد و‪ 552‬میلیون دالر‪ ،‬توسط بخش خصوصی درافغانستان‬
‫سرمایهگذاری شدهاست‪.‬‬

‫میزان سرمایه گذاریها‪ ،‬به تفکیک سکتورهای اقتصادی از سال ‪2103 -2113‬‬
‫درسکتور تولید‪ 669،899 ،‬میلیون دالر‪ ،‬خدمات ‪ 2،048‬میلیارد دالر و درسکتورصنعت‬
‫و معدن ‪ 862،274‬میلیون دالر گزارش شدهاست‪.‬‬

‫یک بخشعمدهی سرمایه گذاریهای خصوصی به دلیل حضور نیروهای نظامی و‬

‫غیرنظامی خارجی رشد یافتند‪ ،‬به صورت مشخص سرمایهگذاری دربخش ساختمان‬
‫‪067‬‬ ‫مهاجرتافغانستان‬
‫جوانان‬ ‫مهاجرت در‬ ‫عدم های‬
‫امنیت در‬ ‫فرصت‬ ‫چالش ها و‬
‫افغانستان و‬ ‫بررسی تأثیر زود هنگام خرو ج نیروهای بین المللی از‬

‫وحمل ونقل‪ ،‬که عامل حدود ‪ 35‬درصد تولید ناخالص داخلی بود‪ ،‬پس ازخروج‬
‫نیروهای نظامی خارجی با سقوط سرسام آور مواجه شد‪.‬‬

‫سهم سرمایه گذاریهای خصوصی که به صورت مستقل از مصارفنظامی و‬

‫غیرنظامی خارجیها رشد کردند درتولید ناخالص داخلی چشمگیراست‪ ،‬امابه دلیل‬
‫بدترشدن وضعیت امنیتی و بیبرنامگی حکومت وحدت ملی در راستای خلق استراتژی‬
‫جامع توسعه‪ ،‬روبه کاهش نهادهاست‪ .‬ادارهی حمایت ازسرمایه گذاری‪ ،‬کاهش ‪26‬‬
‫درصدی در سرمایه گذاریها در ‪ 9‬ماه اول سال ‪ 2105‬نسبت به مدت مشابه آن گزارش‬
‫نمودهاست‪.‬‬

‫متأسفانه‪ ،‬چالشهای بسیاری فراروی سرمایهگذاری در کشور وجود دارد‪ .‬مشکل‬

‫اساسی درسرمایه گذاریها وابستگی بیش ازحد به مصارف نظامی وغیرنظامی خارجیها‬
‫است‪.‬‬ ‫است که مانعی دربرابرشکل گیری بخش خصوصی مستقل وپایدار ایجادکرده‬
‫عدم وجود امنیت و زیرساختهای اقتصادی‪ ،‬کمبودانرژی‪ ،‬عدم دسترسی به زمین‬
‫کمبود و یا نبود نیروی انسانی متخصص‪ ،‬تخنیکی و ماهر در سکتورهای مختلف به‬
‫خصوص تولید و صنعت‪ ،‬از دیگر مشکالت پیشروی سرمایهگذاری در افغانستان‬
‫است‪.‬‬

‫اشتغال‬ ‫‪-4‬‬
‫درجریان ‪ 03‬سال گذشته درکنار دولت‪ ،‬پروژههای توسعهای وامنیتی وابسته به‬
‫فعالیت نیروهای نظامی خارجی و سرمایهگذاری های خصوصی‪ ،‬مهمترین نقش را در‬
‫فراهم کردن فرصتهای شغلی بازی کردهاست‪ .‬سرمایهگذاری دربخش خصوصی زمینه‪-‬‬
‫ی اشتغال بیش از ‪ 358‬هزارنفر را فراهم نمود‪ .‬بانک جهانی در مجموع مشاغل‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪068‬‬

‫ایجادشده توسط نهادهای غیرحکومتی به شمول نیروهای نظامی را‪ 401 ،‬هزار فرصت‬
‫گزارش کرده است‪.‬‬

‫کاهش چشمگیر فعالیت نیروهای نظامی خارجی و به دنبال آن کاهش کمکها‪ ،‬از‬
‫یک طرف وکاهش میزان سرمایهگذاری های خصوصی ازطرف دیگر‪ ،‬منجربه بیکارشدن‬
‫صدها هزار نفرشد‪.‬‬

‫تعداد مشخص افرادی که توسط کاهش فعالیت خارجیها بیکارشدهاند معلوم نیست‪،‬‬
‫میزان استخدام نیروی کار درسالهای اخیر‪ ،‬به پایینترین سطح درمقایسه به ‪ 03‬سال‬
‫گذشته رسیدهاست‪ .‬نزدیک به سه میلیون نفربیکارند وساالنه ‪ 411‬هزارنفرجدید‪ ،‬وارد‬
‫بازار کار میشوند‪ .‬افزایش فقر‪،‬ا فزایش فعالیتهای تبهکارانه‪ ،‬گسترش نفوذ گروههای‬
‫تروریستی‪ ،‬بیثباتی سیاسی‪ ،‬روند رو به افزایش تراکم بیشتر نیروی کار درحوزهی‬
‫میشوند‪.‬‬ ‫اقتصاد غیررسمی و مهاجرت گسترده از پیامدهای بیکاری قلمداد‬

‫نکته نگران کننده اما این است که راهحل کوتاه مدت برای مشکل بیکاری وجود‬
‫ندارد‪ .‬حتی اگرفرض را این گونه بگذاریم که در دوسال باقیمانده ازعمرحکومت‬
‫وحدت ملی‪ ،‬همه چیزخوب پیش برود‪ ،‬حکومت قادر نخواهد بود که درپایان راه‪ ،‬برای‬
‫نصف نفوس بیکار زمینهی کار را فراهم سازد‪ .‬تحقیقی توسط موسسهی حمایتی‬
‫پژوهشی حقوق بشر افغان درسرطان ‪ 0395‬انجام شده‪ ،‬مبتنی براینکه بیکاری وکاهش‬
‫فرصتهای شغلی به صورت فزایندهای ازابتدای سال ‪ 2104‬وبعد از اینکه خروج‬
‫نیروهای آیساف به مراحل نهایی خود رسید‪ ،‬افزایش یافت‪ .‬براساس گزارش اتحادیه‬
‫کارگران افغانستان‪ ،‬نرخ بیکاری دربین جوانان به ‪ 56‬تا ‪ 61‬درصد رسیده است‪ .‬همان‬
‫طور که اشاره شد‪ ،‬یکی از مهمترین تبعات بیکاری در جامعه‪ ،‬افزایش فقر میباشد‪.‬‬
‫براساس احصائیهی بانک جهانی در افغانستان‪ ،‬نرخ فقر ‪ 36‬درصد است‪ .‬یعنی ‪36‬‬
‫‪069‬‬ ‫مهاجرتافغانستان‬
‫جوانان‬ ‫مهاجرت در‬ ‫عدم های‬
‫امنیت در‬ ‫فرصت‬ ‫چالش ها و‬
‫افغانستان و‬ ‫بررسی تأثیر زود هنگام خرو ج نیروهای بین المللی از‬

‫درصد ازافغانها زیرخط فقر زندگی میکنند‪ .‬این رقم دربعضی ازاحصائیهها ‪38.5‬‬
‫درصد نیز آمدهاست‪.‬‬

‫شاخصهای اقتصادی‬ ‫‪-1‬‬

‫درجریان سالهای اخیر‪ ،‬درکنار دشواریهای بیشمار اجتماعی‪ ،‬امنیتی و سیاسی‪،‬‬
‫وضعیت اقتصادی با رکود تمام عیار‪ ،‬مواجه شد‪ .‬شاخصهایی که برای اندازهگیری‬
‫وضعیت اقتصادی مورد استفاده قرارمیگیرند‪ ،‬در بدترین وضعیت درمقایسه با ‪ 03‬سال‬
‫گذشته قرارگرفت‪ .‬هرچند تا هنوز آمار دقیق در این زمینه ارائه نشده است‪ ،‬اما کاهش‬
‫فراگیر در کمکهای خارجی و مصارف نظامی و غیرنظامی خارجیها واقعیت‬
‫انکارناپذیر به شمار رفته و عمدهترین عامل رکود و نابسامانی اقتصادی‪ ،‬درسالهای اخیر‬
‫به شمار میرود‪ .‬کمکها و مصارف نیروهای نظامی خارجی که مهمترین پارامتر رشد‬
‫اقتصادی درکشور را تشکیل میداد‪ ،‬به طورناگهانی و به طرز فراگیری کاهش یافت و‬
‫نرخ رشد اقتصادی افغانستان را به پایینترین سطح یعنی نزدیک به ‪ 2‬درصد فروکاست‪.‬‬

‫بر اساس گزارش بانک جهانى‪ ،‬نخستین سال دورهی انتقال یعنى ‪ 2102‬میالدى که‬
‫مسؤولیت تأمین امنیت به نیروهاى افغان واگذارشد‪ ،‬بررشد اقتصادى کشورتأثیر زیادى‬
‫نداشتهاست‪ .‬طوریکه تخمین شد‪ ،‬اقتصاد کشور در آن سال ‪ 8 .00‬درصد رشد کرد که‬
‫تقریبا ‪ 5 .4‬درصد بیشتر از میزان رشد درسال ‪ 2100‬بوده است‪.‬‬

‫رشد اقتصادی ‪ 2.2‬درصدی در سال ‪ 2104‬و ‪ 0.8‬درصدی در اوایل ‪ 2105‬نشان‬

‫دهندهی بدترین وضعیت اقتصادی است‪ .‬افغانستان‪ ،‬ساالنه به رشد اقتصادی حداقل ‪6‬‬
‫درصد نیازمند است تا بتواند درآمد سرانه را افزایش و تعداد افراد زیر خط فقر را‬
‫کاهش دهد‪ .‬چون نزدیک به ‪ 51‬درصد جمعیت در شرایط به شدت آسیبپذیر زندگی‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪071‬‬

‫میکنند و رشد ساالنه جمعیت نزدیک به ‪ 3‬درصد محاسبه شده است‪ ،‬رشد اقتصادی‬
‫داد‪.‬‬ ‫پایین تر از ‪ 6‬درصد‪ ،‬تعداد افراد زیر خط فقر را افزایش خواهد‬

‫تولید ناخالص داخلی)‪ (GDP‬مهمترین معیار برای اندازهگیری رشد اقتصادی است‪.‬‬
‫کاهش یا افزایش در تولید ناخالص داخلی به معنی کاهش یا افزایش در رشد اقتصادی‬
‫است‪ .‬تجربهی ‪ 03‬سال گذشته نشان میدهد‪ ،‬که افغانستان به صورت متوسط ساالنه‬
‫‪ 9.4‬درصد رشد اقتصادی داشته است‪ .‬اما در جریان دوسال گذشته رشد اقتصادی به‬
‫پایینترین سطح سقوط کرده است‪.‬‬

‫درآمد سرانه افغانستان نیز بعد از سال ‪ 2104‬کاهش یافتهاست‪ .‬درکشوری مانند‬
‫افغانستان که ‪ 91‬درصد از بودجهاش وابسته به کمکهای خارجی است‪ ،‬طبیعتاً نسبت‬
‫درآمد سرانه نیز ناچیز میباشد‪ .‬اگر روند اینگونه ادامه یابد‪ ،‬احتمال کاهش بیشتر رشد‬
‫اقتصادی نیز وجود دارد‪ .‬یافتن منابعی برای دست یافتن به رشد اقتصادی پایدار‪ ،‬باید به‬
‫عنوان مهمترین اولویت برای حکومت وحدت ملی مطرح باشد‪.‬‬
‫‪070‬‬ ‫مهاجرتافغانستان‬
‫جوانان‬ ‫مهاجرت در‬ ‫عدم های‬
‫امنیت در‬ ‫فرصت‬ ‫چالش ها و‬
‫افغانستان و‬ ‫بررسی تأثیر زود هنگام خرو ج نیروهای بین المللی از‬

‫نتیجهگیری‪:‬‬
‫مهمترین هدف سیاستگذاران هرکشور و منطقهای‪ ،‬دستیابی به رشد وتوسعهی پایدار‬
‫و ارتقای سطح رفاه و زندگی افراد میباشد‪ ،‬وضعیت اقتصادی هر کشوری در وهلهی‬
‫نخست متأثر از وضعیت سیاسی وامنیتی آن میباشد که افغانستان نیز مستثنی از این‬
‫قاعده نیست‪ .‬یکی از مهمترین عوامل رکود اقتصادی کشور در سالهای اخیر را میتوان‬
‫وضعیت مبهم سیاسی‪ -‬امنیتی دانست‪ .‬این بالتکلیفی سیاسی‪ -‬امنیتی با تأخیر در‬
‫امضای پیمان استراتژیک میان افغانستان و آمریکا و خروج نیروهای خارجی شروع و با‬
‫جنجالهای انتخابات به اوج رسید‪.‬‬

‫با وجود چنین شرایطی در کشور‪ ،‬میزان سرمایهگذاری های داخلی و خارجی به‬
‫طور چشمگیری کاهش یافت و کشور با موج وسیعی از فرار سرمایه مواجه شد‪ .‬به تبع‬
‫فرصتهای شغلی نیز بسیار محدود شد و کشور با تعداد زیادی نیروی انسانی ( حدود‬
‫‪ 3‬میلیون ) بیکار روبرو گردید‪ .‬با افزایش بیکاری و فقر در جامعه تعداد بسیار زیادی از‬
‫سرمایههای انسانی کشور رو به مهاجرت آوردند‪.‬‬

‫به طوری که بعد از سوریه بیشترین تعداد مهاجرین و پناهندگان تبعهی افغانستان‬
‫بودند‪ .‬که بیش از ‪ ٪91‬آنان را افراد تحصیلکرده تشکیل میدهد‪ .‬بدین ترتیب بسیاری‬
‫از واحدهای اقتصادی که از کمبود نیروی ماهر و متخصص رنج میبرند‪ ،‬نیروهای ساده‬
‫و نیمه ماهر خود را نیز از دست دادند‪ .‬براساس گزارشات ارائه شده ‪ ٪78‬عامل‬
‫مهاجرت نیروهای انسانی کشور عوامل اقتصادی بوده است‪.‬‬

‫باتوجه به تأثیر مثبت نیروی انسانی بر رشد و توسعهی اقتصادی‪ ،‬خأل نیروهای‬
‫انسانی ماهر و تحصیلکرده در بخشها و سکتورهای مختلف اقتصادی احساس می‪-‬‬
‫شود‪ .‬به خصوص که اخیراً دولت توانستهاست حمایت های بینالمللی را در تأمین‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪072‬‬

‫منابع مالی جلب و جذب نماید‪ .‬با توجه به ظرفیتهای بالقوهی موجود برای بهره‪-‬‬
‫برداری بیشتر از نیروی انسانی مهاجر در کنار سایر شهروندان کشور پیشنهاد میگردد‪،‬‬
‫که در گام نخست دولت باید به تسهیل و بهبود فضای کسب و کار‪ ،‬توجه نموده و آن‬
‫را در اولویتهای کاری خویش قرار دهد‪ .‬زیرا زمانی ما میتوانیم حضور نیروی انسانی‬
‫به ویژه نیروی مهاجر و یا عودتکننده را درصحنهی اقتصاد تحقق ببخشیم که فضای‬
‫کسب و کار را تسهیل کنیم‪ .‬فضای کسب و کار‪ ،‬فرایندی است که به چند شاخص‬
‫اجتماعی و اقتصادی مرتبط است‪ .‬قوانین مربوط به کار و فعالیت اقتصادی‪ ،‬مقررات‬
‫مربوط به شیوهی اداری برای اعطای مجوز فعالیت وهمهی آنچه مردم برای انجام یک‬
‫فعالیت اقتصادی به دریافت خدمات و مجوزها از سوی دولت و سازمانهای ذیربط‬
‫نیازمند هستند‪ .‬این موضوع میتواند جهتگیریها را تنظیم کند تا مردم خودشان‬
‫فعالیت اقتصادی انجام دهند‪.‬‬

‫حمایت از سرمایه گذاران وسرمایهگذاری مهاجرین میتواند به فراهم آوری زمینه‪-‬‬

‫های رشد اقتصادملی کمک نماید‪ .‬مهاجرین با حجم وسیعی از سرمایههای مالی و‬
‫انسانی مواجه هستند که به دالیل مختلفی راکد ماندهاند‪ ،‬و در داخل کشور نیز صاحبان‬
‫واحدهای تولیدی و مراکز تجاری با کمبود منابع مالی و انسانی روبرو هستند‪ .‬این امر‬
‫به نوبهی خود منجر به تقویت بخش خصوصی و به تبع آن توسعهی تشبثات کوچک و‬
‫متوسط میشود‪ .‬باتوجه به آمار انجمن صنایع افغانستان درشهرکابل به تعداد (‪)280‬‬
‫فابریکه‪ )351( ،‬فابریکه دروالیت هرات‪ )29( ،‬فابریکه دروالیت کندز‪ )005( ،‬فابریکه‬
‫دروالیت ننگرهار‪ )61( ،‬فابریکه دروالیت بلخ و همچنان به تعداد (‪ )86‬فابریکه در‬
‫والیت کندهار فعالیت دارند که جمعاً در پنج والیت فوق به تعداد (‪ )920‬فابریکه به‬
‫ال فعالیت دارند‪ .‬اما متأسفانه در‬
‫شمول پارکهای صنعتی پلچرخی‪ ،‬بگرامی و‪ ...‬عم ً‬
‫سالهای اخیر تعداد زیادی از پارکهای صنعتی‪ -‬تولیدی و فابریکههای موجود‪ ،‬که‬
‫‪073‬‬ ‫مهاجرتافغانستان‬
‫جوانان‬ ‫مهاجرت در‬ ‫عدم های‬
‫امنیت در‬ ‫فرصت‬ ‫چالش ها و‬
‫افغانستان و‬ ‫بررسی تأثیر زود هنگام خرو ج نیروهای بین المللی از‬

‫نقش بسیارمهمی دربخشهای سرمایه گذاری واشتغال کشور داشتند‪ ،‬با مشکالت‬
‫عدیدهای روبرو شدهاند‪ .‬بهطوری که بیشتر آنها به صورت نیمه فعال و غیر فعال‬
‫درآمدهاند‪.‬‬

‫البته دولت در این زمینه اقداماتی را روی دست دارد‪ .‬به گفتهی معین انکشاف‬
‫سکتور خصوصی و امور صنایع وزارت تجارت و صنایع‪ ،‬داکتر عبدالباری رحمان‪،‬‬
‫دولت گامهای بسیار خوبی را در راستای سهیم نمودن مهاجرین و عودت کنندگان در‬
‫فعالیتهای اقتصادی کشور برداشتهاست که از آن جمله میتوان به عقد قرارداد فی‬
‫مابین دولت و واحدهای تجاری بیات‪ ،‬الکوزی و غضنفر گروپ برای تأمین انرژی مورد‬
‫نیاز برای واحدهای تولیدی وصنعتی اشاره کرد تا مهاجرین بتوانند واحدهای تولیدی و‬
‫صتعتی خویش را به داخل کشور انتقال دهند و زمینه کار و اشتغال را برای دهها‬
‫شهروند کشور فراهم نمایند‪ ،‬وی همچنین متذکر شد که پالیسی کلی دولت حمایت از‬
‫سرمایهگذاری مهاجرین است ودر این رابطه تسهیالتی در رابطه با زمین‪ ،‬هزینه انرژی و‬
‫تعرفههای گمرکی در نظر گرفته است‪.‬‬

‫از آنجایی که درصد زیادی از نیروی انسانی کشور در کشورهای منطقه مهاجر‬
‫هستند و با توجه به منافع مشترک فی مابین افغانستان و کشورهای منطقه به خصوص‬
‫ایران‪ ،‬پاکستان و هند میتوان زمینههای مساعدی را برای توسعهی تجارت با کشورهای‬
‫همسایه فراهم نمود‪ .‬یکی از این فرصتهای قابل توجه مشارکت و توجه بیشتر به‬
‫همکاریهای منطقهیی‪ ،‬مانند منطقه آزاد تجاری چابهار میتواند تاحدودی راهگشای‬
‫مشکالت اقتصادی کشور باشد‪ .‬چابهار‪ ،‬به لحاظ سیاسی و اقتصادی‪ ،‬ظرفیت تبدیل‬
‫شدن به یکی از مهمترین قطبهای ترانزیتی در منطقه را دارا است‪.‬‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪074‬‬

‫روابط نسبتاً کمتنش سیاسی بین سه کشور دخیل در این پروژه‪ ،‬و مؤثریت اقتصادی‬
‫آن‪ ،‬اجرایی شدن این پروژه را بیشتر از هرزمان دیگر ممکن ساخته که بدون تردید‪،‬‬
‫میتواند باعث تغییرات شگرف در مناسبات سیاسی منطقه شده و وابستگی تجارتی‪-‬‬
‫ترانزیتی ‪ 81‬درصدی به پاکستان را کاهش دهد‪ ،‬و افغانستان را قادر سازد تا سیاست‬
‫تجارت خارجیاش را با میزان وابستگی کمتری به پاکستان طراحی کند‪ .‬با در نظرداشت‬
‫تمامی مشکالت و چالشهای پیشرو‪ ،‬افغانستان میتواند‪ ،‬با وجود ظرفیتهای بسیار در‬
‫نیروی انسانی ‪ .‬شرایط اقلیمی ومنابع مالی در مسیر رشد و توسعهی اقتصادی قرار گیرد‪.‬‬
‫‪075‬‬ ‫مهاجرتافغانستان‬
‫جوانان‬ ‫مهاجرت در‬ ‫عدم های‬
‫امنیت در‬ ‫فرصت‬ ‫چالش ها و‬
‫افغانستان و‬ ‫بررسی تأثیر زود هنگام خرو ج نیروهای بین المللی از‬

‫منابع و مآخذ‬
‫‪ )0‬ک‪ .‬طبیبی و م‪ .‬عمادزاده و ه‪ .‬رستمی حصوری(‪ ،)0391‬اثر فرارمغزها بر رشد‬
‫اقتصادی کشورهای در حال توسعه‪ ،‬فصلنامه ی علمی – پژوهشی پژوهش‬
‫های رشد و توسعه ی اقتصادی‪ ،‬سال اول‪ ،‬شماره دوم‪.‬‬
‫‪ )2‬م‪ .‬اسماعیلی‪ ،‬پیرامون مهاجرت نخبگان‪ ،‬مجموعه مقاالت راهبرد یاس‪ ،‬سال‬
‫دوم‪،‬شماره پنجم‪.‬‬
‫‪ )3‬ص‪ .‬بختیاری و م‪ .‬دهقانی زاده(‪ ،)0392‬نقش فعالیتهای صنعتی درتوسعه ی‬
‫اقتصادی رهیافت مدل داده – ستانده(مناطق شهری)‪ ،‬فصلنامه ی علمی –‬
‫پژوهشی برنامه ریزی و بودجه‪،‬سال هجدهم‪،‬شماره دوم‪.09-59‬‬
‫‪ )4‬م‪ .‬شاطریان و م‪ .‬گنجی پور(‪ ،)0389‬تأثیر مهاجرت افغانها بر شرایط اقتصادی و‬
‫اجتماعی کاشان‪ ،‬مجله ی پژوهش و برنامه ریزی شهری‪ ،‬سال اول‪ ،‬شماره‬
‫سوم‪،‬ص ‪.83-012‬‬
‫‪ )5‬سالنامه احصائیوی ‪ ،0391‬شماره ‪ ،33‬چاپ‪ :‬مطبعه اداره مرکزی احصائیه‪،0390،‬‬
‫ص‪.048‬‬
‫‪ )6‬م‪ .‬عمادزاده و ر‪ .‬خوش اخالق و م‪ .‬صادقی‪ .‬مجله برنامه بودجه‪ .‬شماره ی ‪49‬‬
‫و‪ .51‬ص‪.‬‬
‫‪ )7‬ا‪ .‬برقندان و همکاران(‪ .)0389‬اثر سرمایه ی انسانی بر رشد اقتصادی ایران‪.‬‬
‫فصلنامه ی مدلسازی اقتصادی‪ .‬سال چهارم‪ .‬شماره دوم‪.‬ص‪.39-56‬‬
‫‪ )8‬ر‪ .‬ال عمران و ع‪ .‬ال عمران(‪ .)0390‬سنجش اثر گذاری ارتقای سرمایه ی‬
‫انسانی بر رشد اقتصادی درکشورهای منتخب عضو اوپک‪ .‬فصلنامه ی‬
‫تخصصی پارک ها و مراکز رشد‪ .‬سال هشتم‪ .‬شماره ‪.32‬‬
‫‪ )9‬ن‪ .‬جهانیان(‪ .)0386‬بنیادهای توسعه ی اقتصادی عادالنه در اسالم‪ .‬فصلنامه ی‬
‫علمی – پژوهشی اقتصاد اسالمی‪ .‬سال هفتم‪.‬شماره ‪.25‬ص ‪.057-078‬‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪076‬‬

‫‪ )01‬گزارش وزارت مالیه با عنوان افغانستان در مسیر انتقال‪ .‬نوامبر ‪.2100‬‬

‫‪ )00‬گزارش اداره ی حمایت از سرمایه گذاری (ایسا) با عنوان معلومات درباره ی‬
‫پارک های صنعتی افغانستان‪ .‬فبریری ‪.2104‬‬
‫‪ )02‬گزارش اداره ی حمایت از سرمایه گذاری (ایسا) با عنوان روند سرمایه گذاری‬
‫در افغانستان‪.2104.‬‬
‫‪ )03‬م‪ .‬مشعل(‪)0392‬توسعه ی تشبثات کوچک ومتوسط و تجارت منطقوی در‬
‫افقانستان‪.‬‬
‫‪ )04‬ا‪ .‬شاه ابادی و ا‪ .‬جامه بزرگی(‪ .)0392‬تأثیر کیفیت نظام نواوری بر مهاجرت‬
‫نخبگان در کشورهای منتخب خاورمیانه‪ .‬فصلنامه ی جامعه شناسی اقتصادی‬
‫وتوسعه‪ .‬سال دوم‪ .‬ص‪.73-010‬‬
‫‪ )05‬ر‪ .‬فرزام(‪ .)0394‬اقتصاد افغانستان از وابستگی تا رکود‪.‬‬
‫‪ )06‬م‪ .‬پوپل اتاق تجارت و صنایع‪ .‬پارک های صنعتی و نقش ان در انکشاف‬
‫صنعت‪.‬‬
‫‪ )07‬د‪.‬رضایی‪ ) 2117(،‬نگاهی بر چگونگی رشد اقتصادی افغانستان طی سالهای‬
‫‪www.ariaye.com/dari0/ejtemai/razai1.html‬‬ ‫‪،)2116-2112( 0385-0380‬‬
‫‪ )08‬ک‪ .‬سجادپور چارچوب های مفهومی و عملیاتی درباره یمدیریت مهاجرت‬
‫‪ )09‬ص‪.‬حسنعلی زاده‪.‬وم‪.‬سعادت(‪ )2100‬آشنایی با مفاهیم سرمایه انسانی‬

‫‪50. Majidi.N( 5061). Forced Migration Resaerch No, 26.‬‬

‫‪56. Checchi,D& colleages. (5007). Skilled Migration,FDI and Human Capital‬‬
‫‪Investment. No,5722.‬‬
‫‪55. Kuschminder,k& colleages.(5062). Complexities and Challenges in‬‬
‫‪Afghanistan Migration. Mastricht Gratuated School of Governce. No, 60.‬‬
‫‪52. Loschmann,C& colleages. (5060). The Roots of Movment: Exploring the‬‬
‫‪Determinants of Irregular Migration for Afghanistan‬‬
‫‪50. Schultz,T.W.(6216). Investment in Human Capital. American Economic‬‬
‫‪Review,Vol. 26‬‬
‫‪077‬‬ ‫مهاجرتافغانستان‬
‫جوانان‬ ‫مهاجرت در‬ ‫عدم های‬
‫امنیت در‬ ‫فرصت‬ ‫چالش ها و‬
‫افغانستان و‬ ‫بررسی تأثیر زود هنگام خرو ج نیروهای بین المللی از‬

‫بررسی تأثیر زود هنگام خروج نیروهای بینالمللی از افغانستان‬

‫و عدم امنیت در مهاجرت جوانان‬
‫‪7‬‬
‫اندیشمند‪5‬‬ ‫محمد‬

‫چکیده‬
‫خروج زود هنگام نیروهای بینالمللی از افغانستان تأثیرات مهم در بخشهای‬
‫مختلف چون اقتصادی‪ ،‬سیاسی‪ ،‬فرهنگی‪ ،‬اجتماعی‪ ،‬امنیتی و روانی در افغانستان بجا‬
‫گذاشته است‪ .‬این تأثیرات و پیامدهای آن باید از زوایای مختلف مطالعه و بررسی گردد‬
‫تا بتواند گره گشای بحران کنونی چون مهاجرت جوانان افغان به سمت اروپا و سایر‬
‫کشورها رفتند‪ ،‬باشد‪ .‬یکی از تأثیرات بسیار مهم آن عدم امنیت در زندگی روز مره‬
‫امنیت یکی از نیاز های بنیادی هر جامعه است که نظر به زمینه کاربرد آن دارای انواع‬
‫مختلف میباشد‪.‬‬

‫روش بهکار گرفته شده در این مقاله عبارت از روش کتابخانهای توصیفی می باشد‪،‬‬
‫پردازان و سازمانها تجزیه و تحلیل گردیده و نیز از بعضی ارقام های قابل دسترسی‬
‫استفاده گردد و در نهایت تأثیرات و پیامدهای مهم آن‪ ،‬در نتیجهگیری مورد بررسی و‬
‫تحلیل قرار گیرد‪.‬‬

‫‪ 0‬کارمند وزرات مهاجرین و عودت کنندگان‬

 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪078‬‬

‫دو سال بیشتر از پروسه انتقال مسؤولیتهای امنیتی به نیروهای افغان میگذرد‪ ،‬نتایج‬
‫که در پی داشتهاست‪ ،‬کاهش کمک های خارجی به دولت و مردم افغانستان‪ ،‬بحران‬
‫اقتصادی( کاهش سرمایه گذای‪ ،‬فرار سرمایه‪ ،‬کاهش اشتغال زایی برای جوانان‪ ،‬افزایش‬
‫فقر)‪ ،‬افزایش انواع خشونتها و جرم و جرایم‪ ،‬کاهش نیافتن فساد اداری در ادارات‬
‫دولتی و به ویژه در نهاد های عدلی و قضایی‪ ،‬افزایش نا امنیها و رشد ناگهانی‬
‫تروریسم در تعداد زیاد از والیات می باشد‪.‬‬

‫کلمات کلیدی‪ :‬مهاجرت‪ ،‬امنیت‪ ،‬نیروهای بینالمللی و جوانان‬

‫مقدمه‬
‫‪079‬‬ ‫مهاجرتافغانستان‬
‫جوانان‬ ‫مهاجرت در‬ ‫عدم های‬
‫امنیت در‬ ‫فرصت‬ ‫چالش ها و‬
‫افغانستان و‬ ‫بررسی تأثیر زود هنگام خرو ج نیروهای بین المللی از‬

‫مهاجرت یکی از پدیدههای است که مستقیما با وضعیت سیاسی‪ ،‬امنیتی‪ ،‬اقتصادی‪،‬‬

‫اجتماعی و فرهنگی یک جامعه ارتباط دارد و نیز از دو عامل اصلی( وادار کننده و‬
‫جذب کننده ) ناشی می شود‪ .‬مهاجرت به‪ «:‬حرکت مردم از یک نقطه جغرافیایی به‬
‫نقطه دیگر اطالق میشود‪ .‬دالیلی که آدمها برای مهاجرتشان به پیش میکشند متفاوتند و‬

‫پس مهاجرت عوامل و متغیرهای مختلف دارد که بعضی این عوامل خودش ناشی از‬
‫جای دیگر میباشند‪ ،‬مثال ناامنی و جنگ دو عامل از عوامل مهاجرت در افغانستان‬
‫آن است‪ .‬یعنی امنیت را باید به عنوان یکی از حقوق اساسی و مسلم شهروندان یک‬
‫جامعه مطرح کرد؛ یکی از حقوقی که افراد یک جامعه میتوانند خواهان رعایت آن از‬
‫جانب مسؤوالن اجرایی شوند‪ .‬امنیت یک حق است که متناسب با بستر و ساختار آن‬
‫جامعه برای افراد جامعه جستوجو کرد‪.‬‬
‫بدین سان‪ ،‬امنیت و مهاجرت ارتباط بسیار تنگاتنگی باهم دارند که یکی آن عامل و‬
‫دیگر معلول آن است‪ .‬بنابر این نبود امنیت در افغانستان از گذشته تا امروز یکی عوامل‬
‫امنیت در افغانستان نه تنها ارتباط مستقیم با مهاجرت افغانها دارد‪ ،‬بلکه تأثیرگذار باالی‬
‫حوادث تاریخی و سیاسی گذشته افغانستان مانند استعمار افغانستان توسط بریتانیا و‬
‫اتحاد جماهیر شوروی‪ ،‬جنگ های داخلی مانند مجاهدین‪ ،‬طالبان و سرانجام مستقر‬
‫شدن نیروهای بینالمللی در دههی اخیر به رهبری امریکا در افغانستان اتفاق افتادند و‬
‫نیز خروج زودهنگام آنها تأثیر بسیار مهم در مهاجرت افغانها داشتهاند‪.‬‬

‫بنابراین تأثیرات خروج زودهنگام نیروهای بینالمللی پیامدهای مهم در بخشهای‬

‫اقتصادی‪ ،‬امنیتی‪ ،‬اجتماعی و فرهنگی و سیاسی در افغانستان بعد از ‪ 2104‬داشته است و‬
‫سبب افزایش ناامنیها‪ ،‬تروریسم و در نهایت افزایش مهاجرت افغانها به کشورهای‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪081‬‬

‫همسایه و اروپا گردیدهاند‪ .‬به همین لحاظ‪ ،‬ضروری و الزم به نظر می رسد که مقاله‬
‫مربوطه را تحت موضوع مذکور نوشت و تأثیرات خروج این نیروها را باید به صورت‬

‫هدف از این تحقیق‪ ،‬پژوهش و بررسی تأثیرات خروج نیروهای بینالمللی از افغانستان‬
‫و نقش آن در افزایش مهاجرت جوانان افغان است‪ .‬چون یکی از چالشهای اساسی‬
‫امروزی افغانستان بعد از ‪ 2104‬به حساب میرود‪ .‬یکی از پیامدهای مهم آن‪ ،‬سیل از‬
‫مهاجرت جوانان افغان به کشورهای مختلف جهان به خصوص اروپا بودهاست‪ .‬باید‬
‫پژوهش صورت گیرد و بررسی شود‪ ،‬که خروج این نیروها چه تأثیرات باالی مهاجرت‬
‫این تأثیرات در کدام ابعاد و زاوایای جامعه افغان بیشتر نقش داشتند و نیز خروج این‬
‫نیروها چه ارتباطی با عدم امنیت در مهاجرت جوانان دارد‪.‬‬

‫روش تحقیق این مقاله عبارت از روش مطالعهی کتابخانهای‪ ،‬توصیفی بودهاست که‬
‫معلومات مورد نیاز بر اساس دیتاهایی که از منابع مختلف جمع آوری شده مورد تجزیه‬
‫و تحلیل قرار گرفتهاست‪.‬‬

‫این موضوع پیشینهی پژوهشی و تحقیقی به صورت خاص نداشته است اما بعضی‬
‫مقاالت مرتبط دربارهی خروج نیروهای خارجی و پیامدهای آن در آینده افغانستان‬
‫نوشته شدند اما درباره تأثیرات خروج زودهنگام نیروهای بینالمللی از افغانستان و‬
‫نبود امنیت در مهاجرت جوانان تاهنوز کدام بررسی و پژوهش خاص صورت نگرفته‬
‫است‪ .‬بنابراین‪ ،‬امید است که این اولین مقاله درباره موضوع ذکر شده باشد‪.‬‬

‫مفهوم شناسی‬
‫مفهوم شناسی مهاجرت‬
‫‪080‬‬ ‫مهاجرتافغانستان‬
‫جوانان‬ ‫مهاجرت در‬ ‫عدم های‬
‫امنیت در‬ ‫فرصت‬ ‫چالش ها و‬
‫افغانستان و‬ ‫بررسی تأثیر زود هنگام خرو ج نیروهای بین المللی از‬

‫از مهاجرت معانی مختلف و متنوع ارائه شده است و برخی از آنها عبارتند از‪:‬‬
‫مهاجرت در فارسی به معنای« از جایی بهجای دیگر رفتن و در آنجا منزل کردن‪ ،‬دوری‬
‫« مهاجرت یعنی ترک کردن دوستان و خویشاوندان و خارج شدن از نزد ایشان یا فرار از‬
‫والیتی به والیت دیگر از ظ لم و تعدی‪ ،‬بردن از جایی به جای دیگر‪ ،‬ترک دیار گفتن و‬
‫در مکان دیگر اقامت کردن‪ ،‬مهاجرت کردن‪ ،‬هجرت کردن‪ ،‬کوچ کردن‪ ،‬مفارقت و‬

‫مفهوم شناسی امنیت‬

‫«در امان بودن‪ ،‬ایمنی‪ ،‬آرامش و آسودگی»‪ 3.‬در جای دیگر نیز امنیت چنین معنا شده‬
‫«واژه امنیت از امن‪ ،‬گرفته شده و امن‪ ،‬در اصل آرامش خاطر‪ ،‬آرامش نفس و از بین‬
‫ن بیم و هراس را گویند‪ .‬امنیت در لغت به معنای نداشتن دلهره و دغدغه است‪.‬‬
‫معنای لغوی آن‪ ،‬رهایی از تشویش‪ ،‬اضطراب‪ ،‬ترس با احساس آرامش و اطمینان‬
‫خاطراست‪ .‬همچنین‪ ،‬در معنای عینی فقدان تهدید نسبت به ارزشهای کسب شده می‪-‬‬
‫باشد و در معنای ذهنی‪ ،‬یعنی فقدان هراس از اینکه ارزشهای مزبور‪ ،‬مورد حمله قرار‬
‫‪4‬‬
‫گیرد»‪.‬‬

‫امنیت به طور وسیع در مفهومی به کار رفتهاست که به صلح‪ ،‬آزادی‪ ،‬اعتماد‪،‬‬

‫سالمتی دیگر شرایطی اشاره میکند که فرد و یا گروهی از مردم در آن احساس آزادی‬

‫‪ .2‬دهخدا‪ ،‬علی اکر‪ ،‬لغتنامه‪ ،‬ص ‪513‬‬

‫‪ ،599‬تابستان ‪73‬‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪082‬‬

‫‪ -5-0-0‬رویکرد های اساسی بـه امنیت‬

‫درباره امنیت دو رویکرد وجود دارد و چنین بیان میگردد‪:‬‬

‫گفتمان امنیت مﺜبت ‪ :‬در این دیدگاه‪ ،‬امنیت به "نبود تهدیـد " تعریف نمیشود‪،‬‬
‫بلکه افزون بر "نبود تهدید" وجود شرایط مطلوب بـرای تحقـق اهـداف و خواسته‪-‬‬
‫های جمعی نیز مد نظر می باشد‪ .‬ایـن دیدگاه برای امنیت ماهیت «تأسیسی» قائل است‬
‫و بر این باورند که امنیت تنها در وضعیتی وجود دارد که آن جامعه به سطح قابل قبولی‬
‫از اطمینان برای تحصیل پاسداری از منافعش یافته باشد‪.‬‬

‫گفتمان امنیت منفی‪ :‬در این دیدگاه امنیـت در نبـود تهدیـد نظامی معنا میشود و‬
‫سیاست امنیتی متوجه دستیابی به حداکثر توان نظامی بـرای تفـوق بر دشمنان داخلی و‬
‫‪0‬‬
‫خارجی و کسـب امنیـت میباشد‪.‬‬

‫‪ -0-0-0‬گونههای امنیت‬
‫بنابر این‪ ،‬امنیت را بسته به زمینهی کاربرد و ساحهی کاری آن‪ ،‬میتوان به چند دسته‬
‫کرد‪:‬‬ ‫زیر تقسیمبندی‬

‫امنیت فردی‪ ،‬امنیت خانواده‪ ،‬امنیت اجتماعی‪ ،‬امنیت ملی‪ ،‬امنیت منطقهای‪ ،‬امنیت‬
‫بینالمللی‪ ،‬امنیت سایبری‪ ،‬امنیت اقتصادی‪ ،‬امنیت جمعی و امنیت فرهنگی میباشد‪.‬‬

‫الف)امنیت سیاسی‪:‬‬
‫نیروهای بینالمللی‬
‫نیروهای بینالمللی در افغانستان عبارت از ناتو و آیساف هستند که آیساف به‬
‫عنوان نیروی خارجی خاص برای امنیت افغانستان اطالق میشود‪ .‬آیساف (‪ )ISAF‬از‬
‫جمله واژههای جدیدی است که از چند سال پیش وارد ادبیات سیاست بین الملل شده‬
‫‪083‬‬ ‫مهاجرتافغانستان‬
‫جوانان‬ ‫مهاجرت در‬ ‫عدم های‬
‫امنیت در‬ ‫فرصت‬ ‫چالش ها و‬
‫افغانستان و‬ ‫بررسی تأثیر زود هنگام خرو ج نیروهای بین المللی از‬

‫‪ International Security Assistance Force‬است‪ ،‬که در زبان فارسی به "نیروی بین‬

‫المللی کمک به امنیت افغانستان" ترجمه گردیده است‪.‬‬

‫آیساف‪ ،‬طبق قطعنامههای شماره ‪ 0403 ،0386‬و ‪ 0444‬شورای امنیت سازمان ملل‬
‫متحد و طبق فصل هفتم منشور ملل متحد و مفاد موافقتنامه ‪ 6‬دسامبر ‪ 2110‬در بن به‬
‫منظور کمک به حفظ امنیت برای کمک به دولت انتقالی افغانستان و اجرای برنامه ها و‬
‫فعالیتهای سازمان ملل متحد در آن کشور تشکیل شد‪ .‬مسؤولیت آیساف‪ ،‬طبق‬
‫‪ Military Technical Agreement‬که در ‪ 4‬جنوری ‪ 2112‬بین سرلشکر انگلیسی جان‬
‫مک کول به عنوان اولین فرمانده آیساف و دولت انتقالی امضا شد‪ ،‬موارد که در آن اعالم‬
‫شده عبارت از‪:‬‬

‫‪ )0‬ایجاد ساختارهای امنیتی مطمئن در افغانستان‪.‬‬

‫‪ )2‬شناسایی نیازهای بازسازی افغانستان‪.‬‬
‫‪ )3‬آموزش و تشکیل نیروهای امنیتی آیندهی افغانستان‪.‬‬

‫اگر چه آیساف طبق قطعنامههای سازمان ملل متحد تشکیل شده است‪ ،‬اما این نیرو‪،‬‬
‫نیروی سازمان ملل نیست‪ ،‬بلکه ائتالفی از نیروهای ‪ 36‬کشور عالقهمند است که با‬
‫مجوز شورای امنیت سازمان ملل و حمایت سازمان پیمان آتالنتیک شمالی به افغانستان‬
‫نیرو و تجهیزات نظامی ارسال کردهاند‪ .‬کشورهای کمک کنندهی نیرو به ایساف‬
‫(‪ )Troop Contributing Nations-TCN‬شامل آلمان‪ ،‬کانادا‪ ،‬فرانسه‪ ،‬ایتالیا‪ ،‬نروژ‪،‬‬
‫بلژیک‪ ،‬جمهوری آذربایجان‪ ،‬آلبانی‪ ،‬بلغارستان‪ ،‬اتریش‪ ،‬ترکیه‪ ،‬مقدونیه‪ ،‬اسلواکی‪،‬‬
‫اسلوونی‪ ،‬کرواسی‪ ،‬جمهوری چک‪ ،‬دانمارک‪ ،‬فنالند‪ ،‬یونان‪ ،‬مجارستان‪ ،‬ایرلند‪ ،‬لتونی‪،‬‬
‫لیتوانی‪ ،‬لوگزامبورگ‪ ،‬مقدونیه‪ ،‬هلند‪ ،‬زالندنو‪ ،‬لهستان‪ ،‬رومانی‪ ،‬اسپانیا‪ ،‬سوئد‪ ،‬سوئیس‪،‬‬
‫آمریکا‪ ،‬پرتقال و ایسلند است‪.‬‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪084‬‬

‫تغییر فرماندهی آیساف موجب شده است تا از آیساف اول‪ ،‬دوم‪ ،‬سوم و‪ ...‬سخن به‬
‫میان آید‪ .‬طبق درخواست شورای امنیت سازمان ملل‪ ،‬اولین بار کشور انگلیس فرماندهی‬
‫آیساف را از زمان تشکیل در دسامبر ‪ 2110‬تا جون ‪ 2112‬بر عهده داشت که به آیساف‬
‫اول معروف شده است‪ .‬سپس ترکیه از جون ‪ 2112‬تا فبروری ‪ 2113‬فرماندهی آیساف‬
‫‪5‬‬
‫دوم را بر عهده گرفت و به همین ترتیب تا آیساف نهم ادامه دارد‪.‬‬

‫مفهوم شناسی جوانان‬

‫نوجوانی و جوانی ‪ :‬نوجوانی به دورهی گزار از کودکی به بزرگسالی اطالق می‬
‫شود و معرف تغییر عمیقی است که کودک را از بزرگسال جدا میسازد‪ .‬این دوره‬
‫مرزهای سنی مشخصی ندارد و بسته به افراد و جوامع گوناگون متغیر است‪ .‬در این‬
‫دوره‪ ،‬نوجوان به بلوغ جنسی دست مییابد و هویت خود را جدا از هویت خانوادگی‬
‫بنا مینهد‪ .‬نوجوانی به منزلهی دگرگون شدن است و نوجوان در این دوره دائما در حال‬
‫تغییر و تحول است‪ .‬همچنان جوانی‪ ،‬دوران پختگی یا مرحلهای است‪ ،‬که استعدادها و‬
‫مرحله انتقال از عالیق و آسیب پذیریهای کودکی به حقوق‪ ،‬وظایف‪ ،‬مسؤولیتها و‬
‫مشکالت دوران بزرگسالی میباشد‪.‬‬

‫مبانی نظری‬
‫نظریههای مهاجرت‬
‫مهاجرت از دیدگاه ها و نظریه های مختلف مطرح میشود‪ .‬در اینجا سه نظریه‬
‫را دیدگاه عبدالعلی لهسائی زاده بیان میگردد‪.‬‬

‫نظریه کارکردگرایان‪ ،‬بر تبیین و دالیل و پیامدهای مهاجرت استوار است‪ .‬مهاجرت‬
‫را عامل مطمئن برای جلوگیری از آسیبهای اجتماعی ناشی از عدم تعادل در جامعه‬

‫‪HAMSHAHRIONLINE‬‬
‫‪085‬‬ ‫مهاجرتافغانستان‬
‫جوانان‬ ‫مهاجرت در‬ ‫عدم های‬
‫امنیت در‬ ‫فرصت‬ ‫چالش ها و‬
‫افغانستان و‬ ‫بررسی تأثیر زود هنگام خرو ج نیروهای بین المللی از‬

‫میدانند‪ .‬آنها همچنین میافزایند مهاجرت باعث برابری و استقالل میشود و زمینهی‬
‫بهبود وضعیت زندگی را به وجود میآورد‪ .‬کارکرد گرایان‪ ،‬عامل اصلی مهاجرت برای‬
‫‪5‬‬
‫شخص را ناشی از عدم امنیت میدانند که فرد تصمم مهاجرت میگیرد‪.‬‬

‫‪ -5-5-9‬نظریه وابستگی( تضاد باوری)‬

‫جامعه را عرصه تضادها و مبارزات طبقاتی میداند و متغیرهایی مانند روابط‬
‫حاکمیت‪ ،‬تقسیم کار‪ ،‬توزیع نابرابری امکانات اقتصادی و تغییرات و دگرگونیهای‬
‫اساسی« انقالبها» مورد بحث قرار میدهند‪ .‬در دیدگاه تضاد باوری‪ ،‬تبیین پدیدهها و‬
‫مسایل اجتماعی در مقیاس کالن « نظام های سیاسی‪ -‬اجتماعی» است‪.‬‬

‫‪ -0-9‬نظریههای امنیت‬
‫نظریههای مختلف دربارهی مسایل امنیتی مطرح میشود که سه نظریهی برجستهاند‪:‬‬
‫واقع گرای‪ ،‬مکتب کپنهاک و سازه انگاری میباشد‪ .‬هر کدام این نظریه ها بر اساس‬
‫پیش فرضهای معرفت شناسانه و هستی شناسانه‪ ،‬تعاریف و نظرات متفاوت از مفهوم‬
‫امنیت ارائه میکند‪ .‬پس به دیدگاه هرکدام به طور زیر اشاره میشود‪:‬‬

‫‪ -5-0-9‬واقع گرایی( امنیت دولت محور)‬

‫به ارزشهای حقوق بینالملل و اخالق به دیدهی شک مینگرد و تعیین دائمی‬
‫سرنوشت بشر را با کاربرد قدرت و استفاده از واقع بینی سیاسی و نیروی نظامی می‪-‬‬
‫دانند و به سه مولفهی اصلی رهیافت تأکید دارد‪ « :‬تاکید بر تهدید نظامی و نیاز به‬
‫واکنش شدید‪ ،‬تأکید بر وضع موجود و محوریت دولت»‪ 2‬واقعگرایان‪ ،‬امنیت را یکی از‬
‫اصلی ترین منافع دولت میداند و امنیت را در سطح بین الملل مطرح میکنند و دغدغه‪-‬‬

‫‪ 5‬بسم اهلل‪ -‬غالمرضا خرمی‪ ،‬مجموعه مقاالت فرصت ها و چالش ها‪ ،‬کابل‪ :‬انتشارات اقبال‪ ،5931،‬ص‪.576‬‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪086‬‬

‫ی امنیت در داخل کشور را نفی مینمایند‪ ،‬چون نظام حقوقی‪ ،‬پشتبانی‪ ،‬پولیس و زندان‬
‫در داخل یک کشور زمینه امنیت را فراهم میکنند و نیز ریشهی همهی تهدیدات علیه‬
‫‪5‬‬
‫امنیت را در خارج از کشور جست وجو میکند‪.‬‬

‫‪ -5-5-0-9‬مکتب کپنهاک‬
‫از نو واقع گرایان و واقع گرایان ساختاری در مخالفت با نظریهی واقع گرایان در‬
‫دههی هشتاد میالدی تشکیل شد‪ ،‬که چهرههای برجستهی آن باری بوزان و اولی یور‬
‫است‪ .‬این مکتب مفهوم امنیت را به این صورت مطرح نموده است و امنیت را موضوع‬
‫بین ذهنی ( مانند پسا ساختار گرایان) و عینی ( مانند واقع گرایان) تعریف کرد‪ .‬مکتب‬
‫کپنهاک‪ ،‬نگاه تفسیرگرا و تاریخی داشته و بر ابعاد هویتی‪ ،‬فرهنگی‪ ،‬اجتماعی و جنبهی‬
‫منحصر به فرد تأکید میکند‪ .‬همچنین برای فهم چند بعدی‪ ،‬امنیت را باید از تأثیر و تأثر‬
‫جغرافیه‪ ،‬فرهنگ‪ ،‬تمدن‪ ،‬مذهب و هویت بر امنیت‪ ،‬فهمید‪ .‬باری بوزان پنج سطح امنیت‬
‫(بینالمللی‪ ،‬منطقهای‪ ،‬دولتی‪ ،‬اجتماعی وفردی) را مطرح کرد و نیز امنیت را تک بعدی‬
‫ندانسته و پنج بعدی ( نظامی‪ ،‬سیاسی‪ ،‬اقتصادی‪ ،‬اجتماعی و زیست محیطی) برای آن‬
‫مطرح کرد‪ .‬بوزان مرجع امنیت را نه تنها دولت دانسته است‪ ،‬بلکه سازمانها و نهادهای‬
‫‪2‬‬
‫بینالمللی و ملی را میداند‪.‬‬

‫‪ -0-0-9‬نظریهی سازه انگاری‬

‫مفهوم امنیت را با مفهوم (اجتماع امنیتی) بیان میکند‪ .‬اجتماع به معنای پیوندهای‬
‫مشترک و حس تعلق است‪ .‬هر اجتماع و بهخصوص اجتماع امنیتی دو عنصر مهم‬
‫ارتباط و تعهد به عنوان عوامل ضروری شکل گیری آن به حساب میرود‪ .‬سازه انگاران‬
‫معیار اجتماعی امنیتی را شامل شش عنصر (‪ -0‬هویت جمعی و سیاسی ‪ -2‬تعامالت‬
‫‪087‬‬ ‫مهاجرتافغانستان‬
‫جوانان‬ ‫مهاجرت در‬ ‫عدم های‬
‫امنیت در‬ ‫فرصت‬ ‫چالش ها و‬
‫افغانستان و‬ ‫بررسی تأثیر زود هنگام خرو ج نیروهای بین المللی از‬

‫پایدار و وابستگی متقابل ‪ -3‬نهادهای مشترک ‪ -4‬اعتماد متقابل ‪ -5‬هنجارها و ایده های‬
‫مشترک ‪ -6‬ثبات داخلی) میدانند‪ .5‬آنها بر صلح پایدار تأکید میدارند‪.‬‬

‫یافتههای پژوهش‬
‫پروسهی خروج نیروهای بینالمللی از افغانستان در ماه حمل سال ‪ 0391‬آغاز شد و‬
‫در ماه قوس ‪( 0393‬اتمام سال ‪ ) 2104‬به پایان رسید‪ .‬هنگامی که طرح انتقال‬
‫مسؤولیتهای امنیتی از نیروهای خارجی به نیروهای افغان روی دست گرفتهشد‪،‬‬
‫پرسشها و نظریات مختلف نزد شهروندان عادی و مسؤولین حکومتی‪ ،‬تحصیلکردهگان‬
‫و همکاران بینالمللی در افغانستان مطرح شدند‪ .‬خروج این نیروها چه تأثیرات مهمی‬
‫در ابعاد مختلف چون اقتصاد‪ ،‬فرهنگ‪ ،‬امنیت و جامعه افغانستان خواهد گذاشت‪.‬‬
‫تأثیرات و پیامدهای خروج زود هنگام نیروهای بینالمللی در حوزههای مختلف میتوان‬
‫کرد‪xxx:‬‬ ‫به دستههای زیر تقسیم بندی‬

‫‪ -4-5‬امنیت عمومی‬
‫از یافتههای پژوهشی چنین بر میآید که نسبت به آغاز پروسه انتقال مسؤولیتهای‬
‫امنیتی‪ ،‬فعالیتهای نیروهای نظامی افغانستان نیز بیشتر شدهاست‪ .‬هم زمان با پروسه‬
‫انتقال مسؤولیتهای امنیتی‪ ،‬تلفات نیروهای نظامی افغان افزایش یافته است‪ .‬عوامل‬
‫گوناگون در افزایش تلفات نیروهای افغان اثر گذاراند‪ .‬از طرف دیگر‪ ،‬کمکهای مالی و‬
‫تجهیزات همکاران بینالمللی به نیروهای افغان‪ ،‬کاهش یافتهاست و در مقابل با گذشت‬
‫زمان بعد از سال ‪ 2104‬نیروهای مخالفین( گروههای تروریستی القاعده و طالبان) قدرت‬
‫بیشتر گرفتند که نمونهی آن سقوط والیت قندوز به دست طالبان‪ ،‬افزایش عملیات بم‪-‬‬
‫گذاری در شهر کابل(انتحار برعلیه جنش روشنای در دهمزنگ و انفجارهای دیگر در‬
‫مسؤولیتهای نیروهای بینالمللی صرفاً آموزش و ظرفیتسازی نیروهای امنیتی افغان‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪088‬‬

‫بوده و در جنگ با شورشیان و مخالفین در افغانستان بهطور مستقیم رویارو نمیشوند‪،‬‬

‫‪5‬‬
‫که امنیت به طور چشم گیری خرابتر شده است‪.‬‬

‫‪ -4-0‬وضعیت اقتصادی‬
‫پیامدهای اقتصادی خروج نیروهای بینالمللی مورد توجه افغانستان قرار گرفته است‪.‬‬
‫فقدان یک نگاه استراتژیک و بلندمدت به مسألهی توسعه در افغانستان‪ ،‬افزایش بیش از‬
‫پیش فساد دستگاه اداری‪ ،‬عدم توجه به تقویت زیرساختهای اقتصادی و رشد فزاینده‪-‬‬
‫ی قاچاق مواد مخدر از جمله نگرانیهایی است که در مورد اقتصاد افغانستان باالخص‬
‫پس از خروج نیروهای بینالمللی وجود دارد‪ .‬هم اکنون ‪ 91‬درصد از بودجه ملی‬
‫افغانستان ازکشورهای خارجی تأمین میشود و دولت‪ ،‬پس از گذشت یک دهه از‬
‫عمرش تنها قادر به تأمین ‪ 65‬درصد بودجه از منابع داخلی است‪ .‬پس از خروج‬
‫نیروهای خارجی کسری بودجه افزایش یافته است‪ ،‬چون که مخارج دولتی در امر‬
‫آموزش و پرورش‪ ،‬بهداشت و امنیت باال رفته است‪ .‬بنابراین موارد ذیل را در بارهی‬
‫وضعیت اقتصادی بر شمرد‪:‬‬

‫‪ -5-0-4‬کاهش سرمایهگذاری‬
‫سرمایهگذاری منبع عمده رشد و توسعه اقتصادی پنداشته میشود‪ ،‬کاهش آن تأثیر‬
‫مستقیم باالی افزایش بیکاری و کارهش فرصتهای شغلی برای شهروندان و در نتیجه‬
‫کاهش رشد اقتصادی دارد‪ .‬با گزارش خروج نیروهای خارجی از افغانستان در سال‬
‫‪ 2104‬بیباوری نسبت به تواناییهای نیروهای دخلی در زمینه تأمین امنیت برای حفظ‬
‫جان و مال سرمایهگذاران و حتی بدگمانیهای در مورد برگشت کشور به دوران سیاه‬
‫طالبان و جنگهای داخلی بیشتر گردید که این امر سبب کاهش درسرمایه گذاریها‬
‫دربخشهای مختلف از جمله صنعت ساخت و ساز که در این اواخر از رونق خاصی‬
‫‪089‬‬ ‫مهاجرتافغانستان‬
‫جوانان‬ ‫مهاجرت در‬ ‫عدم های‬
‫امنیت در‬ ‫فرصت‬ ‫چالش ها و‬
‫افغانستان و‬ ‫بررسی تأثیر زود هنگام خرو ج نیروهای بین المللی از‬

‫برخوردار بودگردیدهاست‪ .‬یکی ازدالیل آن وضعیت امنیتی ناگوار افغانستان بعد ازسال‬
‫‪ 2104‬است که نوعی بیباوری در ذهن آنها شکل گرفته که این مشکل ضربهی سخت‬
‫روانی در زمان حاضر برای سرمایه گذاران درکشور میباشد‪.‬‬

‫‪ -0-0-4‬کاهش رشد اقتصادی‬

‫رشد اقتصادی یکی ازعوامل بسیارحیاتی و محرک اصلی چرخهای نظام اقتصادی‬
‫یک کشورمیباشد؛ گفته میشود که پس ازسال ‪2104‬رشد اقتصاد افغانستان بصورت‬
‫چشمگیری کاهش یافته است‪ .‬کاهش رشد اقتصادی به معنی کاهش عایدملی‪ ،‬کاهش‬
‫مصارف دولت و در نهایت کاهش رفاه اجتماعی و افزایش فقر و بیکاری درکشورمی‪-‬‬
‫‪25‬‬
‫باشد‪.‬‬

‫اخیراً بانک جهانی در گزارشی از کاهش ‪ 5‬تا ‪ 6‬درصدی در رشد اقتصادی افغانستان‬
‫پس از خروج نیروهای خارجی خبر داد‪ .‬این کاهش رشد اقتصادی کشور را به پایین‬
‫ترین سطح آن در یک دههی گذشته رساند‪ .‬براساس این گزارش یکی از دالیل اصلی‬
‫کاهش رشد اقتصادی افغانستان پس از خروج نیروهای خارجی‪ ،‬کاهش مصارف داخلی‬
‫بوده است‪ .‬تردیدی نیست که با خروج نیروهای خارجی از افغانستان کمکهای آنها‬
‫همچنان ادامه یافته است‪ ،‬اما واقعیت این است که خروج نیروهای خارجی کاهش قابل‬
‫مالحظهای در مصارف خارجیها در اقتصاد داخلی افغانستان را در پیداشته است‪.‬‬
‫نیروهای خارجی‪ ،‬در کنار کمکهای مستقیم شان‪ ،‬میلیونها دالر آمریکایی را از طریق‬
‫خرید کاالی افغانی اجناس و خدمات در بازارهای افغانستان به مصرف میرساند‪ .‬این‬
‫مصارف‪ ،‬زمینهی کاریابی و درآمد را برای هزاران نفر در سراسر افغانستان فراهم نمود و‬
‫هزاران خانواده در افغانستان به صورت مستقیم و غیرمستقیم زندگیشان وابسته به‬

‫‪5‬منبع سایت اداره احصائیه مرکزی افغانستان‬

‫‪ 2‬معلومات احصائیوی‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪091‬‬

‫همین مصارف بود‪ .‬آمار احصائیه مرکزی افغانستان‪ ،‬کاهش مصارف داخلی پس از سال‬
‫‪ 2104‬را نشان میدهد‪ 5.‬از طرف دیگر اگر به طور نمونهای گزارشی که از شمال و‬
‫شمال شرق افغانستان در سرطان سال ‪ 2105‬تهیه گردیده‪ ،‬بررسی شود شواهد نشان‬
‫‪2‬‬
‫میدهد که وضعیت اقتصادی خانوادهها بعد از سال ‪ 2104‬بدتر گردیده است‪.‬‬

‫عاید سرانه یکی از شاخصهای مهم رشد اقتصادی در هر کشوری به حساب می‪-‬‬
‫رود‪ .‬عاید سرانه عبارت از عاید خالص ملی کشور تقسیم بر نفوس همان کشور است‪.‬‬
‫عاید سرانهی افغانستان نیز بعد از سال ‪ 2104‬کاهش یافتهاست‪ .‬در کشوری مانند‬
‫افغانستان که ‪ 91‬درصد متکی به کمکهای خارجی است طبعاً‪ ،‬عاید سرانه باید اندک‬
‫باشد‪ .‬اما آنچه قابل مالحظه است ایناست که رشد اقتصادی در سالهای اول بهتر بود‬
‫و عاید سرانه نیز از یک سال به سال دیگر افزایش پیدا میکرد اما در حال حاضر عاید‬
‫سرانه کشور در حال کاهش است‪.‬‬

‫‪ -9-0-4‬فرار سرمایه‬
‫براساس گزارش اتاق تجارت در این اواخر فرارسرمایه از افغانستان بیشترگردیده‪-‬‬
‫است‪ ،‬روزانه میلیونها دالر بهشکل قانونی و غیرقانونی از کشورخارج میگردد که این‬
‫یک چالش بسیار عمده برای سرمایهگذاری در داخل و درنتیجه رشد اقتصادی میباشد‪.‬‬
‫فرار سرمایه یکی از چالشهای بزرگ بعد از سال ‪ 2104‬در طول یک دههی گذشته‬
‫میباشد که این فرار سرمایه از یک طرف پول هنگفتی است که با مهاجرت جوانان‬
‫افغان از کشور خارج شد و از طرف دیگر‪ ،‬سرمایهها به واسطه سرمایهداران و قدرت‪-‬‬
‫مندان بزرگ‪ ،‬از کشور خارج شد‪.‬‬

‫‪ -4-0-4‬وابستگی به کمکهای خارجی و کاهش آن‬

‫گزارش بانک جهانی‬

‫‪ 2‬جواد‪ ،‬حیات اهلل‪ ،‬دالیل مهاجرت اخیر افغان ها به اروپا‪ ،‬محل نشر‪ :‬مزار شریف‪ ،5931،‬ص‪.55‬‬
‫‪090‬‬ ‫مهاجرتافغانستان‬
‫جوانان‬ ‫مهاجرت در‬ ‫عدم های‬
‫امنیت در‬ ‫فرصت‬ ‫چالش ها و‬
‫افغانستان و‬ ‫بررسی تأثیر زود هنگام خرو ج نیروهای بین المللی از‬

‫افغانستان ازجمله کشورهایی میباشد که فیصدی بیشتر بودجه آن ازطریق کمکهای‬

‫خارجی تمویل میگردد‪ .‬براساس گزارش بانک جهانی‪ ،‬حدود بیشتر از‪ 91‬فیصد بودجه‬
‫افغانستان ازطریق کمکهای خارجی تمویل میگردد که این خود نشاندهنده میزان‬
‫وابستگی افغانستان را به کمکهای بیرونی است «بانک جهانی پیشبینی میکند که‬
‫درصورت بهبود وضعیت امنیتی پس ازسال ‪ 2104‬و ایجاد زمینه برای بهرهگیری ازمنابع‬
‫طبیعی چون معادن بازهم میزان وابستگی افغانستان به کمکهای خارجی تا سال ‪2108‬‬
‫‪5‬‬
‫در حدود ‪ 41‬درصد باقی خواهد ماند»‪.‬‬

‫با وجود سرازیر شدن بیلیونها دالر در افغانستان‪ ،‬حکومت در ایجاد ظرفیتهای‬
‫تولیدی و اختصاص منابع به پروژههای عمرانی که بتواند اقتصاد این کشور را بعد از‬
‫کاهش میزان کمکهای جامعهی جهانی‪ ،‬پایدار نگهدارد‪ ،‬خیلی ضعیف بهنظر میرسد‪.‬‬
‫در کنار آن تمرکز سرمایه که یکی از عوامل مهم رشد و توسعه اقتصادی بهشمار میرود‪،‬‬
‫بهدلیل فقدان بازارهای سازمانیافتهی پولی و سرمایه و نهادهای قوی مالی و پولی در‬
‫افغانستان‪ ،‬اندک میباشد‪ .‬از عوامل بازدارندهی تمرکز سرمایه مسایل امنیتی‪ ،‬درآمد پایین‬
‫سرانه‪ ،‬مازاد در نیروی کار‪ ،‬افزایش متزاید جمعیت‪ ،‬وسعت تشکیالت دولتی‪ ،‬کسر‬
‫بیالنس تأدیات و تجارت‪ ،‬فساد گستردهی اداری‪ ،‬کمبود سرمایهگذاری مستقیم خارجی‬
‫را میتوان نام برد‪ .‬باتوجه به اتکای حکومت افغانستان بر کمکهای جامعهی جهانی‪،‬‬
‫رشد اقتصادی بعد از خروج نیروهای خارجی تقلیل یافته است‪.‬‬

‫‪ -1-0-4‬افزایش عدم اشتغال‬

‫عدهی زیادی از نیروهای نظامی خارجی و مؤسسات خارجی از افغانستان خارج شدهاند‬
‫و تعداد دیگر آنها در حال خارج شدن هستند‪ .‬همینطور‪ ،‬کم شدن کمکهای خارجی به‬

‫‪ 5‬بر اساس روایت روزنامه ما از ارایه ارقام بانک جهانی‬

 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪092‬‬

‫افغانستان‪ ،‬باعث کاهش اشتغال در کشور شدهاست‪ .‬هرچند پیش از سال ‪2104‬‬
‫وضعیت اشتغال هم خوب به نظر نمیرسید اما این عدم اشتغال یک نسبت بزرگ را‬
‫میساخت‪ ،‬چون از یک طرف بیشتر از نیم نفوس کشور را زنها تشکیل میدهد که‬
‫فیصد ناچیزی از آنها مشغول کار هستند و از طرف دیگر نسبت اشتغال برای مردان نیز‬
‫ناچیز است‪ .‬تحقیقی که توسط مؤسسهی حمایتی پژوهشی حقوق بشر افغان در سرطان‬
‫‪ 0395‬انجام شده است‪ ،‬گویای این است که؛ «هرچند آمار دقیق و قابل اعتماد در دست‬
‫نیست‪ ،‬اما بیکاری و کاهش فرصتهای شغلی به صورت فزایندهیی از ابتدای سال‬
‫‪ 2104‬و بعد از اینکه خروج نیروهای آیساف به مراحل نهایی خود رسید‪ ،‬افزایش‬
‫یافت»‪ 5.‬بر اساس گزارش اتحادیهی کارگران افغانستان نیز نرخ بیکاری در بین جوانان‬
‫بالغ به ‪ 56‬یا ‪ 61‬درصد شدهاست‪ .‬حاال پرسش اینجاست که در وضعیتی که حتی‬
‫اشخاص متخصص و تحصیل کرده بیکار هستند دیگران چه کار کنند! و این خود نشان‬
‫دهندهی افزایش مهاجرت جوانان به کشورهای دیگر هست‪ .‬بیکاری در افغانستان سبب‬
‫ناامنی‪ ،‬ازدیاد خشونتها‪ ،‬رفتن جوانان به صفوف مخالفین دولت‪ ،‬ازدیاد جرایم جنایی‪،‬‬
‫افزایش مهاجرت‪ ،‬ازدیاد معتادین گردیدهاند‪ .‬به همین ترتیب بعد از خروج نیرویهای‬
‫بینالمللی و کاهش کمکهای خارجی‪ ،‬میزان بیکاری در سطح کشور بیشترگردیدهاست‪.‬‬

‫افزایش فقر‬
‫فقر یکی از مهمترین موضوعات است که در اقتصاد ملی کشور مورد بحث قرار می‪-‬‬
‫گیرد‪ .‬فقر زدایی یک از اهداف اقتصادی ملی میباشد‪ .‬هر کشور برای از بین بردن آن‬
‫استراتژیهای مخصوص را بر اساس واقعیتهای عینی کشور طرح و تطبیق میکند‪ .‬بر‬
‫اساس احصائیه بانک جهانی در افغانستان نرخ فقر ‪ 36‬درصد است‪ ،‬یعنی ‪ 36‬درصد از‬
‫‪ 38.5‬درصد نیز آمدهاست‪ .‬اما این رقم نیز خوشبینانه به نظر میرسد‪ .‬گفته میشود در‬
‫‪093‬‬ ‫مهاجرتافغانستان‬
‫جوانان‬ ‫مهاجرت در‬ ‫عدم های‬
‫امنیت در‬ ‫فرصت‬ ‫چالش ها و‬
‫افغانستان و‬ ‫بررسی تأثیر زود هنگام خرو ج نیروهای بین المللی از‬

‫‪5‬‬
‫‪ 2105‬میزان فقر و فاصله بین طبقات در افغانستان افزایش تورمی داشته است‪.‬‬

‫فساد اداری‬
‫فساد اداری یکی از چالشهای خطرناک برای حکومت افغانستان است‪ ،‬وجود فساد‬
‫به اقتصاد و سیاست و حکومتداری افغانستان وارد آورده است‪ .‬افغانستان بدبختانه از‬
‫حیث شفافیت مقام ‪ 072‬را در سال ‪ 2104‬از آن خود کرده بود‪ ،‬این امر نشان میدهد‬
‫فساد اداری گسترده در کشور معمول است‪ ،‬و در سال ‪ 2105‬طبق گزارش سازمان‬
‫تا ‪ 067‬طبقه بندی گردیدهاست که افغانستان با شاخص ‪ 00‬امتیاز از ‪ 011‬امتیاز‪ ،‬در رتبه‬
‫‪ 066‬قرار گرفت‪ .‬پس از سومالی و کره شمالی از نظر فساد اداری در جایگاه سوم در‬
‫جهان قرار دارد‪ .‬حکومت هم به عنوان نظارت کننده‪ ،‬نتوانسته جلو فساد اداری را بگیرد‬
‫و متأسفانه بعد از بهوجود آمدن ادارهی مستقل مبارزه با فساد اداری در کشور فساد‬
‫اداری کاهش نیافته است‪ .‬رویدادها و روحیهی فساد اداری از اثرعدم ثبات سیاسی‬
‫افزایش یافته است که یکی از عوامل آن خروج نیروهای بینالمللی از افغانستان است‪.‬‬

‫‪ -4-9‬دسترسی به سرویسهای اساسی (معارف و صحت عامه)‬

‫یافتههای مطالعاتی نشان میدهند که در سال نخست‪ ،‬پروسهی انتقال مسؤولیتهای‬
‫امنیتی در بخشهای اساسی معارف و صحت عامه تغییرات جدی نگذاشت‪ .‬اما از اوایل‬
‫سال ‪ 2103‬میالدی به بعد تغییراتی در بخش معارف و صحت عامه نیز رونما گردید‪.‬‬

‫‪ -5-9-4‬معارف‬
‫در اکثر والیاتی که تحت نظارت بودهاند‪ ،‬عالقهمندی مردم به فرستادن اطفالشان به‬
‫مکاتب در مقایسه با زمان حضور نیروهای بینالمللی افزایش یافتهاست‪ .‬اما مشکالت‬
‫امنیتی‪ ،‬فقدان یا دوری مکاتب‪ ،‬کمبود معلمان اناث‪ ،‬کمبود کتبدرسی از موانع اساسی‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪094‬‬

‫فرا راه اطفال در دسترسی به معارف میباشند‪ .‬با وجود این مشکالت‪ ،‬والدین کوشش‬
‫مینمایند تا اطفال خود را به مکاتب بفرستند و به همین دلیل در زمان انتقال در بهبود‬
‫کیفیت مکاتب تغییرات رونما شدهاست‪ .‬همین طور‪ ،‬پروسهی انتقال تأثیرات منفی نیز‬
‫روی معارف داشته است‪ ،‬چون از یک طرف قطع یا کمشدن کمکهای خارجی به‬
‫مکاتب و کورسهای سوادآموزی و بسته شدن برخی از دروازههای مؤسسات تعلیمی ـ‬
‫تربیتی را میتوان نام برد و از طرف دیگر‪ ،‬افزایش ناامنی ها موانع بزرگ بر سر راه‬
‫معارف میباشد‪.‬‬

‫‪ -0-9-4‬صحت عامه‬
‫پروسهی انتقال امنیت روی وضعیت صحت و سالمتی نیز اثر گذار بوده است‪.‬‬
‫پژوهشها نشان میدهند که از سال ‪ 2110‬میالدی‪ ،‬آگاهی صحی و دسترسی زنان به‬
‫مراکز صحی افزایش یافته است‪ .‬مرگ و میر مادران به صورت قابل توجه در تمام‬
‫والیات افغانستان کاهش یافته است‪ .‬اما پروسهی انتقال امنیت سبب کمبود دارو‪ ،‬فساد‬
‫اداری در مراکز صحی‪ ،‬مراجعه انبوه مراجعین به مراکز صحی و دوری کلینیک ها‪ ،‬شده‪-‬‬
‫است‪ .‬یافتههای پژوهشی نشان میدهد که عامل اصلی و اساسی این مشکالت‪ ،‬بحران‬
‫سیاسی در کشور بودهاست و پروسه انتقال مسؤولیتهای امنیتی به صورت مستقیم تأثیر‬
‫گذار نبودهاست‪ ،‬ولی بعد از خروج نیروهای نظامی خارجی‪ ،‬تعداد زیادی از کلینیکها‬
‫و مراکز خدامات صحی که از جانب خارجیها اداره میشد بسته شدند و باشندهگان از‬
‫کمکهای صحی آنها محروم شدند‪ .‬بعد از خروج نیروهای نظامی خارجی و انتقال‬
‫مسؤولیتهای امنیتی کمکهای مالی به کلینیکها کمتر شدهاست و فعالیتهای خدمات‬
‫رسانی صحی را محدود ساخته است‪ .‬از طرف دیگر تعداد مراکز صحی جامع از ‪0389‬‬
‫‪095‬‬ ‫مهاجرتافغانستان‬
‫جوانان‬ ‫مهاجرت در‬ ‫عدم های‬
‫امنیت در‬ ‫فرصت‬ ‫چالش ها و‬
‫افغانستان و‬ ‫بررسی تأثیر زود هنگام خرو ج نیروهای بین المللی از‬

‫به این طرف تا ‪ 0393‬با فیصدی اندک‪ ،‬افزایش داشته است‪ ،‬اما در ‪ 0394‬این تعداد به‬
‫‪5‬‬
‫اندازه ‪ 1.2‬فیصد کاهش یافتهاست‪.‬‬

‫‪ -4-4‬افزایش جرایم و کاهش دسترسی به عدالت‬

‫نمودار شماره‪ :1‬احصائیه جرایم اجتماعی‬

‫دسترسی مردم به عدالت بعد از پروسهی انتقال مسؤولیتها به نیروهای افغان‪ ،‬نسبت‬
‫به پیش از آن به صورت اساسی تغییر کردهاست‪ .‬بلند رفتن آگاهی حقوقی مردم‪،‬‬
‫تأثیرات اساسی در میزان دسترسی مردم به عدالت داشته است‪.‬‬

‫اما بعد از انتقال مسؤولیتهای امنیتی و بحران اوضاع سیاسی دسترسی به عدالت با‬
‫چالشهای گوناگون مواجه شده است‪ .‬همچنان جرایم مختلف در سطح کشور بر اساس‬
‫احصائیه و ارقام بدست آمده‪ ،‬افزایش یافته است‪.‬‬

‫‪ -1-4‬افزایش مهاجرت جوانان و نخبگان‬

 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪096‬‬

‫افزایش ناگهانی مهاجرت جوانان یکی از اثرات مهم خروج زودهنگام نیروهای‬
‫خارجی است‪ .‬اینکه مهاجرتها چرا افزایش مییابند‪ ،‬به علتهای آن بر میگردد و‬
‫احصائیه در افغانستان نشان میدهد که بعد از سال ‪ 0393‬مهاجرت جوانان و فرار مغزها‬
‫از افغانستان به شدت در رشد است‪ .‬علت این مهاجرتها بیشتر از دو ناحیه است‪ :‬یکی‬
‫عدم ثبات سیاسی و مصؤونیت زندگی و دیگر‪ ،‬بعد اقتصادی‪ .‬افغانستان که سخت‬
‫نیازمند نیرویکار متخصص است فرار مغزها و جوانان‪ ،‬برای رشد و انکشاف اقتصادی‬
‫و توسعهی آن صدمهی بزرگی وارد میکند‪ .‬همین اکنون افغانستان به فقدان نیروی کار‬
‫انسانی متخصص که یکی از عوامل اساسی تولید است‪ ،‬مواجه است و بسیاری از‬
‫سکتورها مجبوراند که منابع بشری خارجی را استخدام کنند‪ .‬این ارقام مهاجرین در سال‬
‫‪ 2105‬چندین برابر نسبت به سالهای قبل افزایش یافتهاست که به صدها هزار افغان به‬
‫طرف اروپا مهاجرت کردند‪ ،‬ولی تعداد دقیق آن مشخص نیست‪ .‬بنابراین‪ ،‬ارقامی که‬
‫وزارت امور مهاجرین و عودتکنندگان افغانستان بیان میکند‪ ،‬ایناست که «در سال‬
‫‪ 2105‬در مجموع دوصد و پنجاه هزار از هموطنان ما در کشورهای اروپایی درخواست‬
‫پناهنده گی دادند اینها نه تنها از افغانستان بلکه از ایران و پاکستان هم دست به و‬
‫است»‪.5‬‬ ‫مهاجرتها افزایش یافته‬

‫نتیجهگیری‬ ‫‪-2‬‬
‫مهاجرت به معنای جابهجایی مردم از مکانی به مکانی دیگر اطالق میگردد‪ .‬انسانها‬
‫بهطور معمول به خاطر دور شدن از شرایط یا عوامل نامساعد دورکننده‪ ،‬مانند فقر‪،‬‬
‫بیماری‪ ،‬مسائل سیاسی‪ ،‬کمبود غذا‪ ،‬حوادث طبیعی‪ ،‬جنگ‪ ،‬بیکاری و عدم یا کمبود‬
‫امنیت مهاجرت میکنند‪ .‬از طرف دیگر‪ ،‬شرایط و عوامل مساعد جذبکنندهی مقصد‬
‫‪097‬‬ ‫مهاجرتافغانستان‬
‫جوانان‬ ‫مهاجرت در‬ ‫عدم های‬
‫امنیت در‬ ‫فرصت‬ ‫چالش ها و‬
‫افغانستان و‬ ‫بررسی تأثیر زود هنگام خرو ج نیروهای بین المللی از‬

‫مانند امکانات بهداشتی بهتر‪ ،‬آموزش بهتر‪ ،‬درآمد بیشتر‪ ،‬مسکن بهتر و آزادی بیان‬
‫میزنند‪.‬‬ ‫دست به مهاجرت‬

‫امنیت اولین عاملی است که موجب میشود انسانها کنار هم آیند‪ ،‬از نیروی هم‬
‫کمک گرفته‪ ،‬در مسؤولیتهای اجتماعی مشارکت جویند تا آسودهتر و متعهدتر زندگی‬
‫کنند‪ .‬توسعه و پیشرفت جامعه و برخورداری از فرصتها و ظرفیتهای الزم اجتماعی‬
‫و فرهنگی‪ ،‬اقتصادی‪ ،‬سیاسی و امنیتی همواره نیازمند بهرهمندی از امنیت است‪ .‬امنیت از‬
‫مقوالت بسیار مهم و رایج حیات بشری از گذشتههای دور تا امروز بوده که ضمن پشت‬
‫سرنهادن تحوالت عمده در گذر زمان‪ ،‬نه تنها از اهمیت آن کاسته نشدهاست‪ ،‬بلکه با‬
‫گذر زمان بر اهمیت آن افزوده شده و ابعاد وسیعتری یافته است‪ .‬پس مهاجرت و امنیت‬
‫پدیدههایی هستند که ارتباط آنها با یگدیگر رقم خوردهاند‪ .‬یعنی حتی میتوان ادعا کرد‬
‫که عامل اساسی برای کاهش یا افزایش مهاجرت در یک جامعه‪ ،‬امنیت است‪.‬‬

‫بنا براین تأمین امنیت برای شهروندان یک کشور نیاز مهم و اجتنابناپذیر میباشد؛‬
‫در صورت عدم آن‪ ،‬مهاجرت بوجود میآید‪ .‬پس برای تأمین امنیت نیاز به نیروهای‬
‫امنیتی پیدا میشود تا بتوانند در مقابل زورمندان‪ ،‬تروریستها‪ ،‬دغلکاران و انسانهای‬
‫شرور مقابله کرده و امنیت را تأمین کنند‪ .‬بدین لحاظ‪ ،‬نیز یکی از ضرورتهای حضور‬
‫نیروهای بینالمللی در افغانستان‪ ،‬تأمین امنیت در سراسر کشور بودهاست‪ .‬این نیروها در‬
‫سال ‪ 2110‬برای سرکوبی طالبان و گروههای تروریسم‪ ،‬به افغانستان حمله کرده و این‬
‫کشور را تحت تصرف خود در آوردند و از آن زمان به بعد تا اوایل سال ‪ 2104‬امنیت‬
‫نسبی را در افغانستان تأمین کرد‪ .‬در این زمان یکدفعه بحث خروج نیروهای بینالمللی‬
‫از افغانستان مطرح گردید و نیز خروج آن در ‪ 2104‬انجام یافت‪ .‬خروج این نیروها‬
‫تأثیرات ناگوار در بخشهای مختلف اقتصادی‪ ،‬اجتماعی‪ ،‬فرهنگی‪ ،‬عدلی‪ ،‬سیاسی و به‬
‫خصوص امنیتی به جا گذاشت‪ .‬لذا این تأثیرات در بخش اقتصادی عبارت از(کاهش‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪098‬‬

‫سرمایه گزاری‪ ،‬کاهش رشد اقتصادی‪ ،‬فرار سرمایه‪ ،‬کاهش کمک های خارجی و خارج‬
‫شدن انجوها‪ ،‬افزایش بیکاری و فقر‪ ،‬فرار مغزها و مهاجرت جوانان و گسترش فساد‬
‫اداری) و دسترسی به سرویسهای اساسی( معارف و صحت) و بخش عدلی( افزایش‬
‫جرم وجنایت و کاهش تطبیق عدالت) و در بخش امنیت( گسترش چند برابر جنگ و‬
‫ناامنیها در تعداد زیادی از والیات) و افزایش احساس روانی میباشد‪.‬‬

‫همهی این تأثیرات عامل مهمی برای افزایش ناگهانی مهاجرت جوانان و فرار مغزها‬
‫گردید‪ .‬چون بعد از سال ‪ 2104‬از یک طرف جنگ‪ ،‬ناامنیها‪ ،‬انفجارات‪ ،‬ترور و کشتار‪-‬‬
‫ها در اکثر نقاط افغانستان به صورت ناگهانی دو برابر گردید و از طرف دیگر‪ ،‬بیکاری‪،‬‬
‫کاهش مؤسسات خارجی و گراف جنگ و جدالهای سیاسی نیز نقطهی اعظمی خود را‬
‫طی کرد‪ ،‬که عوامل ناشی از خروج نیروهای بینالمللی بوده و مهاجرت جوانان را به‬
‫صورت سیل آسایی به طرف اروپا چند برابر ساخت‪.‬‬

‫بدین ترتیب نتیجه میشود که خروج نیروهای بینالمللی از افغانستان تأثیراتی را که‬
‫در بخشهای مختلف بجاگذاشته اند عبارت است از ‪ -0 :‬چالش باال رفتن تهدیدات‬
‫امنیتی برای گروهی از مردم که امنیت آنان توسط گروههای مختلفی تأمین می شد‪-2 .‬‬
‫پس از خروج نیروهای بینالمللی نحوهی تقویت نیروهای امنیت ملی است که هم از‬
‫نظر ترتیبات و هم از نظر مالی با مشکل مواجه بودهاست‪ .‬با خروج نیروهای خارجی از‬
‫افغانستان‪ ،‬نیروهای امنیتی کشور درست تجهیز وتقویت نشدند‪ ،‬مداخلهی کشورهای‬
‫همسایه بیشتر و نیز مخالفان مسلح دولت تقویت گردیدند‪ -3 .‬افغانستان با مشکالت‬
‫اقتصادی روبرو گردیدهاست که سطح عاید کلی برای اقشار مختلف جامعه کاهش یافته‬
‫است؛ میزان رشد اقتصادی به آهستگی کاهش یافته و میزان بیکاری افزایش یافتهاست؛‬
‫سرمایهی هنگفت چه از طریق مهاجرت افغانها و چه از طریق سرمایهگذاران و قدرت‪-‬‬
‫مندان به خارج انتقال داده شد؛ سرمایهگذاری در بخشهای زیربنایی‪ ،‬خدمات‪ ،‬تجارت‪،‬‬
‫‪099‬‬ ‫مهاجرتافغانستان‬
‫جوانان‬ ‫مهاجرت در‬ ‫عدم های‬
‫امنیت در‬ ‫فرصت‬ ‫چالش ها و‬
‫افغانستان و‬ ‫بررسی تأثیر زود هنگام خرو ج نیروهای بین المللی از‬

‫لوژستیک‪ ،‬ترانسپورت‪ ،‬ساختمانی و خدمات عامه صدمه دیدند؛ بیکاری چه درسطح‬

‫تحصیلکردگان و چه در سطح عامه افزایش یافتهاست‪ -3 .‬تعداد قابل توجهی از‬
‫متخصصین‪ ،‬کشور را ترک نمودند و توانمندی مابقی کارکنان کاهش یافته است‪-4 .‬‬
‫مهاجرت افغانها به خصوص جوانان یکی از مشکالت بسیار مهم بعد از سال ‪2104‬‬
‫میباشد که بیشتر از ‪ 251‬هزار نفر مهاجرشدند و با خود پول هنگفتی از افغانستان‬
‫خارج کردند‪.‬‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪211‬‬

‫منابع و مأخذ‬
‫وئن‪ ،‬بروس‪ ،‬در آمد به جامعه شناسی‪ ،‬ترجمه محسن ثالثی‪ ،‬تهران‪ :‬نشر توتیا‪،‬‬

‫مید‪ ،‬حسن‪ ،‬فرهنگ عمید‪ ،‬تهران‪ :‬امیر کبیر‪ ،‬جلد دوم‪.0374 ،‬‬

‫حمد زاده‪ ،‬محمد عالم‪ ،‬مجموعه مقاالت فرصت ها و چالش ها‪ ،‬کابل‪ :‬انتشارات‬
‫اقبال‪.0394،‬‬
‫یترز‪ ،‬جورج‪ ،‬نظریه های جامعه شناسی دوران معاصر‪ ،‬ترجمه محسن ثالثی‪،‬‬

‫د حسین‪ ،‬شرف الدین‪ ،‬پویش مهاجرت درجهان سوم‪ ،‬معرفت موسسه دراه‬

‫‪ )7‬زنجانی‪ ،‬حبیب ا‪...‬؛ تحلیل جمعیتشناختی‪ ،‬تهران‪ :‬سمت‪.0376 ،‬‬

‫‪ )8‬زنجانی‪ ،‬حبیت اهلل‪ ،‬مهاجرت‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات سمت‪.0381،‬‬

‫‪ )01‬بوزان‪ ،‬باری‪ ،‬مردم‪ ،‬دولت ها و هراس‪،‬ترجمه پژوهشکده مطالعات راهبردی‪،‬‬

‫زدان فام‪ ،‬محمود‪ ،‬دگرگونی در نظریه ها و مفهوم امنیت بینالمللی‪ ،‬فصلنامه‬

‫‪ )09‬جواد‪ ،‬حیات اهلل‪ ،‬دالیل مهاجرت اخیر افغان ها به اروپا‪ ،‬محل نشر‪ :‬مزار‬
‫شریف‪.0395،‬‬
‫‪210‬‬ ‫مهاجرتافغانستان‬
‫جوانان‬ ‫مهاجرت در‬ ‫عدم های‬
‫امنیت در‬ ‫فرصت‬ ‫چالش ها و‬
‫افغانستان و‬ ‫بررسی تأثیر زود هنگام خرو ج نیروهای بین المللی از‬

‫‪ )20‬سالنامه احصائیوی ‪ ،0391‬شماره ‪ ،33‬چاپ‪ :‬مطبعه اداره مرکزی احصائیه‪.0390،‬‬

‫‪ )22‬سالنامه احصائیوی ‪ ،0394‬شماره ‪ ،37‬چاپ‪ :‬مطبعه اداره مرکزی احصائیه‪.0395،‬‬
‫‪ )23‬فرهمند‪ ،‬مسعود‪ ،‬روز نامه ‪8‬صبح‪ ،‬چهارشنبه ‪ 01‬عقرب ‪.0390‬‬
‫‪ )24‬گزارش بانک جهانی‬
‫‪ )25‬روزنامه ما از ارائه ارقام بانک جهانی‬

‫‪ )27‬خبر گزاری بی بی سی ‪.0394 / 7 B.B.C‬‬

‫‪ )28‬رادیو آزادی ‪ "http://da.azadiradio.com‬بحران مهاجرت"‪ ،‬حمل ‪.0395/0‬‬
‫‪ )5‬سایت ‪HAMSHAHRIONLINE‬‬
‫‪www.dw.com/Dari/Afghanistan )5‬‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪212‬‬

‫چالشها و فرصتهای مهاجرت در افغانستان‬

‫‪8‬‬
‫هاشمی‪5‬‬ ‫محمد ضیا‬
‫چکیده‬
‫مهاجرت پدیدهیی است که مستقیماً با وضعیت سیاسی‪ ،‬امنیتی‪ ،‬اقتصادی‪ ،‬اجتماعی و‬
‫فرهنگی در عرصه داخلی‪ ،‬منطقهیی و جهانی ارتباط دارد‪ .‬در این مقاله عوامل و مواردی‬
‫مورد شناسایی قرار میگیرد که در صورت موجودیت آن مهاجرت نه تنها فرصت نیست‬
‫بلکه تهدید میباشد‪ .‬منظور از نوشتن این مقاله‪ ،‬فرصتها و تهدیدات مهاجرت در‬
‫افغانستان و یا از افغانستان بیانگر این است که اگر پدیدهی مهاجرت به درستی مدیریت‬
‫و رهبری شود‪ ،‬فرصتی است‪ ،‬که فواید زیادی را برای کشورها به ارمغان میآورد‪ .‬برای‬
‫نگارش این مقاله بنا بر ماهیت آن از روش مختلط کتابخانهیی و تحلیلی‪ -‬توصیفی‬
‫استفاده شدهاست‪ .‬از همه مهمتر اینکه تا سؤال مورد نظر را جواب داده و فرضیه مطرح‬
‫شده را با مراجع آنها‪ ،‬بتوانیم به آزمون بگذاریم‪ ،‬کتابها و نوشتهها‪ ،‬مربوط به مسایل‬
‫اقصادی‪ ،‬سیاسی جهان سوم‪،‬جامعه شناسی‪ ،‬روابط بین الملل‪ ،‬جهانی شدن و مهاجرت و‬
‫غیره میباشد‪ .‬با توجه به مطالعهی فرایند مدیریت مهاجرت در سطح منطقه و جهان‪ ،‬این‬
‫تحقیق به این نتیجه میرسد که مهاجرت پدیدهیی است که باید مدیریت شود در غیر آن‪،‬‬
‫تهدید و چالشهایی را برای کشور های مبدأ و مقصد به دنبال خواهد داشت‪.‬‬

‫کلمات کلیدی‪ :‬فرصت ها‪ ،‬تهدیدات ‪ ،‬مهاجرت‬

‫‪ . 0‬دانشجو‬
‫‪213‬‬
‫فرصتها و مزایای مهاجرت از منظر دین اسالمف‬

‫مقدمه‬
‫مهاجرت موضوعی است که به طور خاص در حوزه جامعه شناسی قابل بررسی‬
‫است و جامعه شناسان‪ ،‬مهاجرت را به تحرک جمعیت از یک محل جغرافیایی به محل‬
‫دیگر تعریف نمودهاند‪ .‬همچنان مهاجرت نقل مکان مردم از محلی به محل دیگر برای‬
‫کار یا زندگی نیز تعریف گردیدهاست‪ .‬مهاجرت از عوامل گوناگون ناشی میشود که‬
‫میتوان از قبیل فقر‪ ،‬بیکاری‪ ،‬حوادث طبیعی‪ ،‬جنگ و ناامنی‪ ،‬کمبود امکانات مانند‬
‫آموزش معیاری‪ ،‬خدمات بهداشتی‪ ،‬محل زیست مناسب‪ ،‬آزادی های سیاسی‪ ،‬اجتماعی‬
‫و فرهنگی را شامل شود‪.‬‬

‫مهاجرت از زمان های قدیم وجود داشته و کدام رویه قانونمندی در مورد آن وجود‬
‫نداشت اما در صدههای اخیر با بوجود آمدن دولت‪-‬ملتها‪ ،‬این پدیده‪ ،‬نظم جدید بخود‬
‫گرفته و حساسیتهای خاصی را برانگیختهاست‪ .‬با توجه به تفاوتهای عمیقی که در‬
‫کشورهای توسعه یافته صنعتی و غیر توسعه یافته بوجود آمدهاست‪ ،‬پدیدهی مهاجرت‬
‫خیلی زیاد افزایش یافتهاست‪ ،‬قوانین و مقررات در سطح کشورها و کنوانسیون های‬
‫مختلفی درسطح منطقه و جهان به تصویب رسیده و به عنوان حقوق اساسی انسانها‬
‫مطرح گردیده است‪.‬از جمله مهمترین کنوانسیونهایی که میتوان نام برد‪ ،‬کنوانسیون‬
‫شمارهی ‪ 97‬مصوب سال ‪ 0949‬مهاجرت برای استخدام‪ ،‬کنوانسیون شماره ‪ 043‬مصوب‬
‫سال ‪ 0975‬در مورد کارگران مهاجر‪ ،‬کنوانسیون سازمان ملل متحد مصوب ‪ 2113‬می‪-‬‬
‫باشد‪ .‬همچنان هر یک از کشورها نیز به نوبه خود قوانین و مقررات مهاجرت را به‬
‫تصویب رسانده است‪ .‬اینک پدیده مهاجرت به عنوان یک رشته تحصیلی در دانشگاهها‬
‫تدریس میشود و یکی از مولفه های مهم است که تأثیرات زیادی در تغییر اجتماعی‪،‬‬
‫بوم شناسی اجتماعی داشتهاست و یکی از مباحث مهم جامعه شناسی و جهانی شدن‪-‬‬
‫است‪.‬‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪214‬‬

‫دانشمندان و سیاست مداران دیدگاههای متفاوتی نسبت به این پدیده بیان کردهاند‪.‬‬
‫برخی به این باورند که مهاجرت نه تنها در سطح منطقه بلکه در سطح جهان به عنوان‬
‫یک تهدید میباشد و در فصل چالشهای جهانیشدن و عصر حاضر مطرح و مورد‬
‫ارزیابی قرار میگیرد‪ ،‬اما برخی دیگر مهاجرت را به عنوان یک فرصت تلقی مینمایند‪.‬‬

‫باور عمومی نسبت به پدیدهی مهاجرت منفی است و آن را به عنوان یک تهدید‬

‫برای دولت‪-‬ملت ها مطرح مینمایند‪ .‬این دیدگاه از آنجا ناشی میشود که پدیده‬
‫مهاجرت در حال گسترش است و روز به روز مهاجرت از یک کشور به کشور دیگر‬
‫افزایش میابد‪ .‬مدیران و سیاست مداران توانا به این معتقد اند که اگر پدیدهی مهاجرت‬
‫به درستی مدیریت شود نه تنها این که چالش نیست‪ ،‬بلکه فرصت است که مزایا و‬
‫منافع زیادی را به ارمغان میآورد‪.‬‬

‫این مبحث شامل بیان سه مطلب است؛ اوالٌ موضوع مورد تحقیق طرح گردیده و به‬
‫دنبال آن‪ ،‬سؤال‪ ،‬فرضیه‪ ،‬اهمیت و سازماندهی تحقیق جهت ارائه تصویر کلی از آن‬
‫تحریر میگردد‪.‬‬

‫‪ -5‬بیان مسأله‬
‫نگاه بدبینانه نسبت به پدیدهی مهاجرت و تمرکز باالی اثرات منفی آن موجب می‪-‬‬
‫شود که سرمایههای مادی و معنوی در جهت نامطلوب به مصرف برسد و مفید واقع‬
‫نگردد‪ .‬خوب است که پدیدهی مهاجرت به عنوان تهدید تلقی نگردد و برای مدیریت‬
‫هر چه مؤثر آن طرح‪ ،‬برنامه ریزی و سازماندهی گردد‪.‬‬
‫‪215‬‬
‫فرصتها و مزایای مهاجرت از منظر دین اسالمف‬

‫سؤالی که قرار است در این تحقیق جواب داده شود و تحقیق کنونی به منظور جواب‬
‫دادن به آن صورت گرفته است قرار ذیل است‪ :‬چه عواملی باعث گردیده که مهاجرت‬
‫به عنوان تهدید و فرصت مطرح شود؟‬

‫فرضیه این تحقیق با توجه به سؤال‪ ،‬مهمترین عواملی که باعث گردیده که مهاجرت‬
‫به عنوان تهدید و فرصت مطرح گردد عبارتاند از‪:‬‬

‫‪-5-5‬عوامل تهدید‬
‫نبود رهبری و مدیریت کارا در عرصه مهاجرت؛‬ ‫‪‬‬

‫عدم شناسایی فرصت های مهاجرت؛‬ ‫‪‬‬

‫بزرگ نمایی تهدیدات مهاجرت و استفاده سیاسی از آن؛‬ ‫‪‬‬

‫عدم شناخت از حقوق مهاجرت؛‬ ‫‪‬‬

‫عدم کارشناسان امور مهاجرت‬ ‫‪‬‬

‫‪ -0‬اهمیت موضوع‬
‫طرح این موضوع از آنجا قابل اهمیت است که دولت افغانستان همیشه بدون درنظر‬
‫داشت فرصتها و مزایا و نیازهای مهاجران در خارج از کشور و بدون توجه به‬
‫طبیعت بشری که در حال تغییراست‪ ،‬همیشه به دنبال بازگرداندن مهاجرین بدون در‬
‫نظر داشت شغل‪ ،‬مسکن و فرصتهای شغلی و رفاه اجتماعی و مزایای دیگر تأکید می‪-‬‬
‫کند تمرکز باالی از بین بردن عوامل اصلی پدید آورنده مهاجرت؛ صرف سرمایههای‬
‫فراوانی برای جلوگیری از پدیدهی مهاجرت‪ ،‬نه تنها مؤثر واقع نمیشود بلکه سرمایه‪-‬‬
‫های مادی و معنوی نیز به هدر میرود‪ .‬با تغییر دیدگاه در مورد پدیدهی مهاجرت به‬
‫عنوان فرصت‪ ،‬وضعیت مهاجرین نظم یافته و مزایا و منافع فراوانی را برای کشور مبدأ‬
‫و میزبان به ارمغان میآورد‪.‬‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪216‬‬

‫‪ -9‬تاریخچهی مهاجرت‬
‫مهاجرت پدیدهیی است که از پیدایش انسان همراه بوده است و به دالیل گوناگون‪،‬‬
‫از جمله ناکافی بودن مواد غذایی‪ ،‬جنگ و نا امنی‪ ،‬بیکاری و فقر‪ ،‬استفاده از امکانات‬
‫آموزشی‪ ،‬تحصیلی‪ ،‬بهداشتی و تفریحی صورت گرفتهاست‪ .‬در دهههای اخیر‪ ،‬تفاوت‬
‫سطح زندگی در شهر و دهات از یک سو و در پایتخت و نقاط مرکزی از سوی دیگر‪،‬‬
‫موجب مهاجرت گسترده از مناطق دهات به مراکز شهرهای بزرگ‪ ،‬و از والیات مختلف‬
‫به پایتخت شده و در نتیجه باعث رشد بیش از حد جمعیت در شهرهای بزرگ گردیده‪-‬‬
‫است‪.‬‬

‫مهاجرت بینالمللی پدیدهیی است که همواره در تاریخ بشر به وقوع پیوسته است‪.‬‬
‫مهاجرت سرخپوستان از قاره آسیا به قاره آمریکا‪ ،‬مهاجرت اروپاییان به قاره آمریکا‪،‬‬
‫مهاجرت آفریقا و شرق دور‪ ،‬مهاجرت تامیلیها از هند به سریالنکا‪ ،‬مهاجرت آسیاییها‬
‫و آفریقاییها به اروپا در قرن بیستم و مهاجرت ویتنامیها به نقاط مختلف جهان‪،‬‬
‫مهاجرت اتباع بنگالدیش به هند و سر انجام مهاجرت افغانها به ایران و پاکستان و‬
‫کشورهای غربی در دهههای اخیر نمونههایی از مهاجرت بینالمللی به شمار میروند‪.‬‬

‫‪ -4‬مبانی نظری مهاجرت‬

‫مهاجرت موضوعی است که در جامعه شناسی مورد بحث قرار میگیرد‪ .‬یکی از‬
‫مباحث مهم جامعهشناسی‪ ،‬نظریههای تغییر اجتماعی است که شامل نظریههای تکاملی‪،‬‬
‫دورۀ‪ ،‬تک علتی‪ ،‬چند علتی‪ ،‬تعادل و تعارض میشود‪ .‬دانشمندان نظریه تغییر معتقد اند‬
‫که همه جوامع و اجتماعات پیوسته در حال انتقال از یک مرحله توسعه به مرحلهای‬
‫دیگر است‪ .‬هرچند تغییر در همه جوامع رخ میدهد لکن تغییر گاهی مثبت و گاهی‬
‫منفی‪ ،‬گاهی سریع و گاهی بطئی میباشد‪ .‬مهاجرت که یک پدیده مهم در قرن بیست و‬
‫‪217‬‬
‫فرصتها و مزایای مهاجرت از منظر دین اسالمف‬

‫بیست و یکم محسوب میشود‪ ،‬تحت عنوان نظریه چند علتی تغییر و بوم شناسی‬
‫اجتماعی مطالعه و ارزیابی میگردد‪.‬‬

‫جامعه شناسان مهاجرت را به تحرک جمعیت از یک محل جغرافیایی به محل دیگر‬

‫تعریف نموده و به دو نوع داخلی و بینالمللی تقسیم مینمایند‪ .‬مهاجرت داخلی‪ ،‬جا به‬
‫جایی از یک منطقه در یک کشور به منطقه دیگر در همان کشور( بیجاشدگان) میباشد‪.‬‬
‫مهاجرت بینالمللی به نقل مکان از یک کشور به کشور دیگر اطالق میشود‪ .‬پناهنده‪،‬‬
‫مهاجر‪ ،‬بیجاشده و‪ ...‬از مولفه هایی است که مقوله مهاجرت را مفهوم میبخشند و جز عناصر‬
‫اساسی تعریف مهاجرت میباشد‪.‬‬

‫‪ -1‬عوامل طرح مهاجرت به عنوان تهدید‬

‫این مبحث شامل مطالب است که ثابت می نماید‪ ،‬مهاجرت نه تنها تهدید نیست بلکه‬
‫اگر به درستی‪ ،‬واقع بینانه و غیر مغرضانه‪ ،‬رهبری و مدیریت شود‪ ،‬ازفرصت مهم قرن‬
‫بیست و یک میباشد‪.‬‬

‫‪ -1-5‬نبود رهبری و مدیرت مؤثر در زمینه مهاجرت در افغانستان‬

‫در افغانستان تا به حال کدام نهادی مستقل بوجود نیامده است که بتواند در‬
‫رابطه به مهاجران داخلی ( بیجاشدگان) و خارجی ( مهاجرین افغان ها در خارج از‬
‫کشور) تصمیم بگیرد و بودجه مورد نیاز خود را داشته باشد اگر وجود هم دارد‬
‫با مداخلههای نهاد ها و اشخاص پرنفوذ و یا با قربانی سیاست در افغانستان شده‪-‬‬
‫است‪.‬‬

‫پدیده مهاجرت از مؤلفههای مهم قرن بیست و یک‪ ،‬محسوب میشود‪ ،‬اما هنوز‬
‫رویکرد مناسب که بتواند این موضوع را در مسیر معقول هدایت نماید ایجاد نشده‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪218‬‬

‫است‪ .‬ارتباطات و اطالعات موثق و منسجم از موضوعات مرتبط به مهاجرت و عوامل‬

‫آن در دسترس نیست‪ ،‬تصمیم گیریهایی که بر پایه اطالعات و ارتباطات اتخاذ میگردد‬
‫از انسجام برخوردار نیست‪ .‬تا اکنون در مورد رهبری و مدیریت این پدیده اجماع نظر‬
‫بین نهاد های مؤثر بینالمللی بوجود نیامده است‪.‬‬

‫طرح ها و برنامه های که در در مناطق و کشور های مختلفی جهان اجرا و تطبیق‬
‫میشود همسویی الزم را نداشته و متفاوت ازهم میباشند‪ .‬اکثر برنامه و قوانین برای جلو‬
‫گیری از مهاجرت تدوین میگردد‪ .‬اندکی از طرح ها و برنامهها برای ازبین بردن عوامل‬
‫زیربنایی پدید آورنده مهاجرت و مدیریت آن تدوین میگردد‪.‬‬

‫بطور مثال میتوان از استراتیژی راه حل های چهار جانبه میان افغانستان‪ ،‬ایران‪،‬‬
‫پاکستان و کمیساریهای عالی سازمان ملل متحد در امور مهاجرت یاد کرد که رویکرد‬
‫محوری این استراتیژی بازگشت مهاجرین است‪.‬‬

‫در حالیکه این برنامه براساس واقعیت های عینی منطقه و سیاستهای کالن جهانی‬
‫نیست‪ ،‬زیرا اگر واقعاً اراده برای کاهش و مدیریت مؤثر این پدیده وجود داشتهباشد بهتر‬
‫آن بود که استراتیژی راه حل امنیتی‪ ،‬توسعه اقتصادی‪ ،‬و از بین بردن بیکاری و فقر‪،‬‬
‫چهار جانبه تدوین میگردید‪.‬‬

‫همچنان بیمیلی فراگیر دولت ها نسبت به پذیرش و امضا کنوانسیون پذیرش‬

‫کارگران مهاجر سازمان ملل متحد در سال ‪ 2113‬و نیز درخواست برنامه اقدام منعقد‬
‫شده توسط کنفرانس جهانی مبارزه با نژاد پرستی در سال ‪ 2110‬از دولتها جهت‬
‫قانونگذاری برای حمایت از کارگران مهاجر‪ ،‬پیشرفت در خصوص تصویب کنوانسیون‬
‫بطئی بوده که مطالب فوق بیانگر این موضوع است که هنوز اراده قاطع برای رهبری و‬
‫مدیریت این پدیده وجود ندارد‪.‬‬
‫‪219‬‬
‫فرصتها و مزایای مهاجرت از منظر دین اسالمف‬

‫‪ -1-0‬عدم شناسایی فرصتهای مهاجرت‬

‫قبل از اینکه فرصتهای مهاجرت را مورد شناسایی قرار دهیم الزم است این‬
‫مفاهیم را بدانیم‪ .‬فرصت به موقعیتهائی اطالق میگردد که دارای پیامدها و اثرات‬
‫مثبتی میباشند‪.‬‬

‫فرهنگ لغات آکسفورد‪ ،‬فرصت را زمان یا شرایط مطلوب برای یک هدف و زمان یا‬
‫شرایط مطلوب برای پذیرش انجام یا اجرای چیزی میداند‪ .‬فرهنگ وبستر فرصت را‬
‫شرایط و موقعیتهایی که میتواند به پیشرفت و توسعه منجر گردد تعریف مینماید‪.‬‬

‫پدیدهی مهاجرت مزایا و فواید را برای هر دو کشور مبدأ و میزبان دارد که مهمترین‬
‫آنان قرار ذیل میباشد‪.‬‬

‫فرصتهای پدیده مهاجرت برای کشور میزبان‬ ‫‪-2‬‬

‫توسعه سریع اقتصادی و به کارگیری منابع و سرمایههای موجود در این کشور‬ ‫‪‬‬

‫ها بدون استفاده از نیروی کار خارجی‬

‫ابزاری برای چانه زنیهای سیاسی و اقتصادی‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫کشورهایی که به نیروی کار و کارگران تخنیکی نیاز دارند میتوانند نیازمندی‪-‬‬ ‫‪‬‬

‫هایشان را از طریق پذیرش مهاجر و یا دعوت کارگران تخنیکی از سایر‬

‫سازد ‪.‬‬ ‫ملتها رفع‬
‫کشور های میزبان از نظر کثرت فرهنگی غنی میگردد‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫مدیریت جمعیت در صورت پایین بودن نرخ تولد در کشور از طریق پذیریش‬ ‫‪‬‬

‫مهاجرین جمعیت مدیریت میگردد‪.‬‬

‫نوآوری فکری و انرژی تازه به بازار کار و جامعه عرضه میشود‪.‬‬ ‫‪‬‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪201‬‬

‫میگردد‪.‬‬ ‫روابط فرهنگی با سایر کشورها و ملل مختلف ایجاد‬ ‫‪‬‬

‫از طریق پذیرش مهاجرین کارگر نخبگان جذب میگردد‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫تجربیات و دانش تبادله میشود‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫مهاجرین موجب همدیگرپذیری را افزایش میدهد و باعث ایجاد صلح و تفاهم‬ ‫‪‬‬

‫میان کشور میزبان و کشور مبدأ میگردد‪.‬‬

‫مهاجرت به قصد تحصیل موجب اعتبار بخشیدن به نهادها و دانشگاهها می‪-‬‬ ‫‪‬‬

‫شود‪.‬‬

‫فرصتهای پدیدهی مهاجرت برای کشور مبدأ‬ ‫‪-2‬‬

‫حل مسأله بیکاری در این کشورها‬ ‫‪‬‬

‫منابع واردات ارز به این کشورها‬ ‫‪‬‬

‫نو آوری فکری و انرژی تازه را به بازار کار و جامعه بعد از عودت ایجاد می‪-‬‬ ‫‪‬‬

‫نماید‪.‬‬
‫میگردد‪.‬‬ ‫مهاجرت باعث روابط فرهنگی با سایر کشور ها و ملل‬ ‫‪‬‬

‫مهاجرت باعث وارد کردن سرمایههای پولی میشود‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫مینماید‪.‬‬ ‫زمینههای تبادله تجربیات و دانش را فراهم‬ ‫‪‬‬

‫مینماید‪.‬‬ ‫زمینهی صلح و تفاهم را ایجاد‬ ‫‪‬‬

‫مهاجرت موجب مدیریت نیروی مازاد کار میشود‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫مهاجرت موجب کسب مهارت و آموزش زمینههای علمی میشود‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫این موارد فوق بیانگر این است که مهاجرین در کشوریهای میزبان به عنوان نیروی‬
‫تحمیلی نیست بلکه دارای سود و مزایا برای کشور میزبان نیز میباشد‪.‬‬
‫‪200‬‬
‫فرصتها و مزایای مهاجرت از منظر دین اسالمف‬

‫بزرگنمایی تهدیدات مهاجرت و استفادهی سیاسی از آن‬ ‫‪-2‬‬

‫در نخست باید یک تعریفی از تهدید را ارائه نمایم و مفهوم تهدید را بیان نمایم‪.‬‬
‫تهدید به هر موقعیتی گفته میشود که دارای پیامدها و اثرات منفی باشد‪ ،‬واژهنامههای‬
‫معتبر بینالمللی از قبیل لغت نامه آکسفورد نیز در تعریف تهدید‪ ،‬آن را «قصد ابراز شده‬
‫برای صدمه‪ ،‬یا آسیب رسانی یا دیگر اقدامات خصمانه علیه کسی معرفی میکند‪ ».‬در‬
‫لغتنامه وبستر‪ ،‬تهدید را «بیان و ابراز قصد آسیب رساندن‪ ،‬نابودی یا تنبیهکردن دیگران‬
‫از روی انتقام یا ارعاب میداند‪. ».‬همچنان در اصطالح نیز تهدید عبارتاست از‬
‫وضعیتی که در آن‪ ،‬خطر یا آسیب جدی‪ ،‬ارزشهای اساسی و حیاتی را مورد هدف قرار‬
‫میدهد‪.‬‬

‫مهاجرت با آن که فواید زیاد را برای کشورها به ارمغان میآورد اما نباید فراموش‬
‫کرد که اگر این پدیده‪ ،‬مدیریت نگردد و یا کشور های مبدأ و میزبان ظرفیت مدیریت‬
‫آن را نداشته باشد‪ ،‬موجب تهدید برای کشورهای مبدأ و مقصد میگردد‪ .‬حال اگر‬
‫فرض شود که کشور مبدأ و مقصد‪ ،‬توان مدیریت پدیده مهاجرت را نداشته باشد‪ ،‬در‬
‫این صورت موضوع تهدیدهای مهاجرت مطرح میگردد که مهمترین تهدیدهایی را که‬
‫که پدیدهی مهاجرت در صورت ضعف مدیریت‪ ،‬برای کشورهای مبدأ و مقصد ناشی‬
‫میشود قرار ذیل میباشد‪.‬‬

‫تهدیدات پدیدهی مهاجرت برای کشورهای میزبان‬ ‫‪-3‬‬

‫غفلت از آموزش و آماده سازی نیروی کار عمومی؛‬ ‫‪‬‬

‫تشدید رفاه طلبی و تنبلی در میان دولت و مردم؛‬ ‫‪‬‬

‫تضعیف همبستگیهای ملی و اجتماعی؛‬ ‫‪‬‬

‫ایجاد تعارضات و نا بهسامانیهای اجتماعی و فرهنگی؛‬ ‫‪‬‬

 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪202‬‬

‫وابستگی به نیروی کار خارجی؛‬ ‫‪‬‬

‫افزایش مهاجرت کارگران موجب تورم در بازار کشور مقصد یا میزبان می‪-‬‬ ‫‪‬‬

‫گردد؛‬
‫اجبار کشور میزبان به فراهم نمودن امکانات و خدمات جدید برای مهاجرین؛‬ ‫‪‬‬

‫تعارض فرهنگها؛‬ ‫‪‬‬

‫افزایش جرایم در جامعهی میزبان؛‬ ‫‪‬‬

‫تعداد زیاد مهاجر موجب پایین آمدن کیفیت خدمات اجتماعی و عام المنفعه‬ ‫‪‬‬

‫میگردد؛‬
‫امکان قاچاق و فعالیتهای غیر قانونی فراهم میگردد؛‬ ‫‪‬‬

‫تهدیدات پدیده مهاجرت برای کشورهای مهاجر فرست‬ ‫‪-51‬‬

‫تداوم عقب ماندگی کشور از لحاظ اقتصادی و اجتماعی؛‬ ‫‪‬‬

‫عاملی در جهت ترویج مصرف گرایی؛‬ ‫‪‬‬

‫ابزار فشار سیاسی و اقتصادی علیه کشور مقصد در مذاکرات؛‬ ‫‪‬‬

‫انطباق اجباری مهاجر با کشور محل سکونت؛‬ ‫‪‬‬

‫موجب انتقال امراض و انواع جدید جرایم؛‬ ‫‪‬‬

‫مهاجرت موجب کاهش نیروی کار میشود؛‬ ‫‪‬‬

‫مهاجرت موجب فرار مغزها میگردد؛‬ ‫‪‬‬

‫باعث انتقال بیماریهای مزمن میگردد؛‬ ‫‪‬‬

‫امکان قاچاق و فعالیتهای غیر قانونی فراهم میگردد؛‬ ‫‪‬‬

‫‪203‬‬
‫فرصتها و مزایای مهاجرت از منظر دین اسالمف‬

‫عدم شناخت از حقوق مهاجرت‬ ‫‪-55‬‬

‫از طرف دیگر عدم مسؤلیت مدیریت امور مهاجرت در سطح ملی است ‪ ،‬وزارت‬
‫امور مهاجرین که سالها است با این پدیده سروکار دارد تا به حال به دنبال انجام کار‬
‫اساسی برای پر کردن این خال صورت نگرفتهاست البته این خال به دلیل عدم خواست و‬
‫اراده سران دولت و اعضای کابینه دولت وحدت ملی قابل بحث است و همچنان در‬
‫سطح کشور و وزارت امور مهاجرین هنوز تشکیالت الزم که امور مهاجرت را به شکل‬
‫استراتیژیک مورد مطالعه قرار دهد وجود ندارد‪.‬‬

‫عدم شناخت نهاد های مرتبط از حقوق مهاجرت باعثشده که برخی دولت ها‬
‫خصوصا افغانستان در چانهزنیهای سیاسی و دیپلماتیک ضعیف باشند و از حقوق‬
‫مهاجرین‪ ،‬پناهندگان‪ ،‬پناهجویان و‪ ...‬به درستی حمایت صورت نگیرد که این امر باعث‬
‫تقبل کشور به هزینههای سنگینیشده است‪.‬‬

‫بناءً یکی از عوامل مهمی که موجب شده مهاجرت به عنوان تهدید مطرح شود‪ ،‬عدم‬
‫شناخت از حقوق مهاجرت و زیر شاخههای این علم و هم چنین از استقامت کاری‬
‫سازمانهای که در مورد پدیده مهاجرت فعالیت مینمایند می باشد‪.‬‬

‫عدموجود کارشناسان حقوقی و روابط بینالملل‬ ‫‪-50‬‬

‫یکی از چالشهای عمده در افغانستان عدموجود کارشناسان و کارمندان آگاه از‬
‫مسائل حقوقی مهاجرت و محققان بینالمللی در عرصه مهاجرت در وزارت مهاجرین‬
‫میباشد وزارت امور مهاجرین فاقد کارمندان مسلکی و دارای دانش حقوقی و روابط‬
‫بین الملل میباشد‪ ،‬وزارت امور مهاجرین از این لحاظ که موضوع روابط خارجی را‬
‫تحت بررسی قرار میدهد‪ ،‬باید دارای دانش روابط بین الملل باشند و از طرف دیگر‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪204‬‬

‫نشرات در عرصه مهاجرت برای افزایش آگاهی کارمندان و شهروندان را فعال نگه دارند‬
‫و شهروندان را از حقوق مهاجرت و مسائل مربوط به مهاجرت آگاه سازند‪.‬‬

‫نتیجهگیری‬
‫چنانچه گفتهشده‪ ،‬مهاجرت پدیده یی است که با خلقت انسان همراه بوده و جامعه‬
‫بشری بنابر دالیل مختلف سیاسی‪ ،‬اقتصادی‪ ،‬اجتماعی‪ ،‬فرهنگی‪ ،‬طبیعی و‪ ..‬ناگزیر از‬
‫وجود و دوام آن میباشد‪ .‬از سوی دیگر‪ ،‬نظریهی تغییر اجتماعی در جامعه شناسی‬
‫بیانگر این مطلب است که انسان موجودی تنوع طلب و در حال تغییر است‪ .‬عالوه بر‬
‫این کارشناسان مدیریت‪ ،‬سیاست مداران و رهبران معتقداند که فرصت و تهدید هیچگاه‬
‫ثابت نیستند‪.‬‬

‫اگر بپذیریم که انسان موجود تنوع طلب و در حال تغییر است و جهان از وجود و‬
‫دوام پدیده مهاجرت ناگزیراند و همچنان پدیدهی فرصت ها و تهدید ثابت نیستند‪ ،‬بناءً‬
‫می توان به این نتیجه رسید که‪:‬‬

‫اوالً‪ ،‬مهاجرت را نمیتوان از بین برد و یا از آن جلوگیری کرد تنها کار مؤثر که‬ ‫‪‬‬

‫میتوان انجام داد این است که سطح رهبری و مدیریت پدیده مهاجرت را‬
‫ارتقا داد‪.‬‬
‫ثانیاً‪ ،‬انسانها همیشه میخواهند که تغییر نمایند و از وضعیتی که دارند بهتر‬ ‫‪‬‬

‫شوند و دسترسیشان به امکانات بیشتر گردد لذا اول تسهیالت الزم برای‬
‫مهاجرت قانونی فراهم گردد و دوم میزان رشد و توسعه در سطح جهان‬
‫بایستی متوازن گردد‪.‬‬
‫‪205‬‬
‫فرصتها و مزایای مهاجرت از منظر دین اسالمف‬

‫ثالﺜاً‪ ،‬اگر از فرصتها استفاد درست نگردد میتواند به تهدید و اگر تهدیدات‬ ‫‪‬‬

‫درست مدیریت نشود به چالش و مشکل تبدیل میگردد که آن موجب تقبل‬

‫هزینههای زیادی به کشورها میگردد‪.‬‬
‫رابعاً‪ ،‬مهاجرت افغانها بر اساس نیازمندی حقوقی‪ ،‬اجتماعی‪ ،‬اقتصادی‪ ،‬امنیتی‬ ‫‪‬‬

‫و سیاسی بوده و این نوع مهاجرت حق بشری و انسانی هر شخص تلقی‬

‫میگردد‪ .‬همچنان تاریخ مهاجرت افغانها بیانگر این مطلب است که‬
‫مهاجرت افغان ها هیچ گاه تهدیدی را متوجه کشورها نکرده و غالباً فرصتها‬
‫و فواید زیادی را برای کشور ها ایجاد نموده است که در بخش باال ارائه‬
‫گردید‪.‬‬

‫پیشنهادات‬
‫برنامهها برای کاهش و پیشگیری از مهاجرت طرح و تدوین گردد نه از بین‬ ‫‪‬‬

‫بردن و جلوگیری از آن؛‬

‫برای کاهش و پیشگیری از مهاجرت عواملی اساسی که باعث مهاجرت میشود‬ ‫‪‬‬

‫شناسایی گردد و تدابیر الزم اتخاذ گردد؛‬

‫مهاجرت حق قانونی هر انسان است لذا امکانات و تسهیالت مسافرت و‬ ‫‪‬‬

‫گردش قانونی در کشورهای دیگرفراهم گردد که این امر موجب مدیریت‬

‫مؤثر و بهبود وضعیت روانی شهروندان میگردد؛‬
‫پدیده مهاجرت جدی گرفته شود و سیستم کارا و مؤثر جهت مدیریت مؤثر‬ ‫‪‬‬

‫امور مهاجرت ایجاد گردد؛‬

 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪206‬‬

‫در سطح ملی و بینالمللی برنامه های طرح و اجرا گردد که دید حاکم بر پدیده‬ ‫‪‬‬

‫مهاجرت به عنوان تهدید تغییر نماید زیرا مشکالت از شیوه های رهبری و‬
‫مدیریت است نه مهاجرت؛‬
‫تهیه مسوده قانون مهاجرت برای مدیریت مؤثر امور مهاجرت و ارائه آن به‬ ‫‪‬‬

‫وزارت عدلیه؛‬
‫در مورد این پدیدهی مهم الزم است که انستیتوت مطالعات استراتیژیک‬ ‫‪‬‬

‫مهاجرت در ساختار تشکیالتی وزارت امور مهاجرین و عودت کنندگان ایجاد‬

‫گردد‪.‬‬
‫‪207‬‬
‫فرصتها و مزایای مهاجرت از منظر دین اسالمف‬

‫منابع و مآخذ‬
‫‪ )0‬ام‪ .‬اسمیت‪ ،‬روناک‪ .)0387(.‬قواعد حقوق بین الملل بشر‪ ،‬ترجمه دکتر فاطمه‬
‫کیهانلو‪ ،‬تهران‪ ،‬گرایش‪.‬‬
‫‪ )2‬کوئن‪ ،‬بروس‪ .)0391(.‬مبانی جامعه شناسی‪ ،‬ترجمه و اقتباس دکتر غالم عباس‬
‫توسلی و دکتر رضا فاضل‪ ،‬تهران‪ ،‬سمت‪.‬‬
‫‪ )3‬درسلردیوید‪ ،‬ویلیام ام ویلیس‪ .)0388(.‬جامعه شناسی برسی تعامل انسانها‪،‬‬
‫ترجمهی مهرداد هوشمند و غالم مرتضی رشیدی‪ ،‬تهران‪ ،‬اطالعات‪.‬‬
‫‪ .)0392(،PMI )4‬راهنمای گسرده دانش مدیریت پروژه‪ ،‬ترجمهی محسن ذکایی‬
‫آشنایی‪ ،‬تهران‪ ،‬آدینه‪.‬‬
‫‪ )5‬ساعی‪ ،‬احمد‪ ،‬مسایل سیاسی اقتصادی جهان سوم‬
‫‪ )6‬امید‪،‬برایان کالیو‪ ،‬فهم سیاست جهام سوم‪ :‬نظریه های توسعه و دگرگنی‬
‫سیاسی‪،‬مترجم امیر محمد یوسفی‪ ،‬محمد صعید قاعنی نجفی‬
‫‪5. Johan Baylis, Steve smith.(5066). and Patricia Owens, the globalization of‬‬
‫‪world politics an interdiction to the international relation, oxford.‬‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪208‬‬

‫فرصتها و مزایای مهاجرت‪ ،‬از منظر دین اسالم‬

‫‪9‬‬ ‫سعیدی‪5‬‬ ‫زهرا‬

‫چکیده‬
‫دین اسالم‪ ،‬دین زندگی‪ ،‬حرکت و تکاپو‪ ،‬انرژی‪ ،‬کار و تالش‪ ،‬صبرو تحمل و دین‬
‫ارزشهاست‪ .‬مُهاجرت در اسالم به عنوان عامل اصلی حرکت انسانها به سوی سعادت‬
‫می باشد و یکی از ارزشهای پسندیده در دین محسوب میشود‪ .‬مسلمانان بزرگترین‬
‫دستاوردهای تمدنی‪ ،‬بشری‪ ،‬پویایی و علمی خودرا توسط مهاجرت بهدست آوردهاست‪.‬‬
‫دین مقدس اسالم هیچ نوع محدودیت جغرافیایی‪ ،‬زمانی‪ ،‬فرهنگی و اقتصادی را وضع‬
‫نکرده و مسلمانان را برای رسیدن به ارزشهای واالی انسانی‪ ،‬به مهاجرت واداشتهاست‪.‬‬
‫از همین رو مهاجرت در اسالم به معنای رفتن از تاریکی به سوی روشنی‪ ،‬از نادانی به‬
‫سوی علم و دانایی‪ ،‬از نا امنی به سوی امنیت‪ ،‬از کفر به سوی ایمان‪ ،‬از نغمت به سوی‬
‫نعمت و از گناه به سوی رستگاری و فرمانبرداری از خداوند(ج) میباشد‪ .‬مهاجرتها‬
‫در اسالم‪ ،‬باعث شکوفایی استعدادهای فردی و جمعی گردیده و عامل به وجود آمدن‬
‫تمدن های بزرگ و قوتهای جهانی برای مسلمانان شده است‪ .‬در دین اسالم‪ ،‬سکوت‬
‫م سلمان در مقابل ظلم و ستم و تحمل آن‪ ،‬و مهاجرت نکردن و نرفتن به دیار دیگری‪،‬‬
‫از گناهان بزرگ محسوب میشود‪ .‬خداوند(ج) در سوره نساء آیه ‪ 97‬به صراحت دستور‬

‫‪ . 0‬خبرنگار‬
‫‪209‬‬
‫فرصتها و مزایای مهاجرت از منظر دین اسالمف‬

‫می دهد که اگر توان مقابله با ظالم و توان اصالح محیط تان را ندارید‪ ،‬باید به مکان‬
‫دیگر مهاجرت کنید تا از سرنوشت بد نجات پیدا کنید‪ .‬تفسیر و تبیین ارزشهای‬
‫مهاجرت در دین اسالم‪ ،‬بهره وری و فرصتآفرینی آن را بیشتر ساخته و زمینه باز‬
‫آفرینی تمدنهای عظیم را فراهم میسازد‪ .‬به همین خاطر‪ ،‬دین مقدس اسالم به‬
‫مُهاجرت ارزش و اهمیت بسیار قایل شده است و مسلمانان را به آن سفارش کردهاست‪.‬‬

‫کلمات کلیدی‪ :‬مهاجرت‪ ،‬مسلمانان‪ ،‬رستگاری‪ ،‬نیت‪ ،‬مزایا و فرصتها‪ ،‬مهاجر و‬

‫هجرت‪.‬‬

‫مقدمه‬
‫مهاجرت در جوامع اسالمی‪ ،‬یک پدیده رو به افزایش بوده و موجودیت میلیونها‬
‫مسلمان مهاجر در روی زمین‪ ،‬باعث جلب توجه کارشناسان حقوقی و اجتماعی گردیده‬
‫و باعث شدهاست تا پدیده مهاجرت را از ابعاد گوناگون مورد تحقیق و بررسی قرار‬
‫دهد‪.‬‬

‫بیان مسأله‬
‫مهاجرت از نظر اسالم چیست؟ دارای چه ویژگی ها و مزایای میباشد؟ پیامدها و‬
‫خطرهای مهاجرت چیست؟ و مهاجرت به چند نوع تقسیم شدهاست؟‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪221‬‬

‫فرضیهی مقاله‬
‫دین مقدس اسالم‪ ،‬برای مهاجران واقعی‪ ،‬برای فرار از مشکالت زندگی و برای‬
‫حفظ ارزشهای دینی‪ ،‬هجرت را سفارش کرده است‪ .‬بیشتر پیامبران الهی و رسوالن نیز‪،‬‬
‫دین خدارا به وسیله هجرت و مهاجرت در روی زمین توسعه داده و مهاجران از دین‬
‫خداوند(ج) دفاع کردهاست‪ .‬شخص مهاجر باید دارای اوصاف نیک و اهداف عالی باشد‬
‫تا از هجرت خود ثواب کسب کند‪.‬‬

‫اهمیت و ضرورت تحقیق‬

‫از آنجایی که مردم افغانستان‪ ،‬بیشترین مهاجر را در سطح کشورهای جهان دارا‬
‫میباشند‪ ،‬بررسی پدیده مهاجرت از دیدگاه اسالم‪ ،‬یک مسأله بسیار مهم و ضروری‬
‫می باشد‪ .‬تا مسلمانان نه تنها که قربانی مهاجرت نشوند بلکه با آگاه شدن از حقوق‬
‫خویش و راهکارهای مهاجرت از دیدگاه اسالم‪ ،‬از مهاجرت به عنوان یک فرصت‬
‫استفاده کنند‪.‬‬

‫اهداف و یافتههای مقاله‬

‫در این مقاله نیز‪ ،‬تعریف مهاجرت‪ ،‬ویژگیها و مزایای مهاجرت در اسالم‪ ،‬پیامدهای‬
‫منفی مهاجرت و انواع مهاجرت مورد بحث قرار دادهاست‪ .‬جوانان عزیز با خواندن این‬
‫مقاله‪ ،‬در باره ویژگیها و اوصاف که باعث موفقیت بیشتر مهاجران میگردد‪ ،‬آشنا گردیده‬
‫و از فرصتهای مهاجرت بزرگترین بهرهجویی کنند‪ .‬آشنا شدن با اوصاف مهاجر‬
‫واقعی‪ ،‬شرطها و ویژگیهای مهاجرت در اسالم و آشنایی با راهکارهای استفاده بیشتر‬
‫از فرصت ها‪ ،‬بهره وری مهاجرتها را بیشتر میسازد‪ .‬همچنان در این مقاله‪،‬‬
‫مهاجرتهای پُردستاوردی که در طول تاریخ اسالم و شخصیت های بزرگی که تاریخ‪،‬‬
‫‪220‬‬
‫فرصتها و مزایای مهاجرت از منظر دین اسالمف‬

‫آنان مورد ستایش قرار دادهاست‪ ،‬به عنوان نمونه و الگو ذکر شده است‪ .‬دراین مقاله بی‬
‫نهایت تالش صورت گرفته‪ ،‬تا از منابع دسته اول و معتبر در بخش تهیه مطالب استفاده‬
‫شود و به صورت دقیق در پا نویس‪ ،‬منابع و مؤاخذ ذکر گردد‪ .‬همچنان در اخیر این‬
‫مقاله یافته ها و نتایج تحقیق نیز به صورت خالصه و روشن گنجانیده شده است تا آن‬
‫عده دوستانی که حوصله خواندن کامل مقاله را نداشته باشند‪ ،‬بتواند با مطالعه بخش‬
‫یافته های مقاله‪ ،‬از محتوا و پیام این تحقیق بهرهمند شود‪.‬‬

‫بحث اول؛ کلیات مقاله‬

‫الف) تعاریف‬
‫الف‪ -1-‬مهاجرت در اسالم‪ :‬مهاجرت از نظر دینمقدس اسالم‪ ،‬به معنای‪ :‬تغییر‬
‫مکان از جای به جای دیگر به منظور حفظ ایمان و تقویت دین و تمکین از انجام‬
‫وظایف الهی میباشد‪ .‬در عرف دین اسالم مهاجرت به معنای کوچ کردن از یک‬
‫سرزمین به منظور حفظ و تحکیم مبانی عقیدتی و ایمانی است‪ .‬معنای لغوی هجرت‪،‬‬
‫بریدن از یک شی میباشد و شخص مهاجر با ترک وطن‪ ،‬پیوند مکانی خویش را از‬
‫میهن خود میبُرد و راهی دیار هجرت میشود‪.‬‬

‫هجرت در اصطالح‪ ،‬به معنای کوچ نمودن مسلمانان از تمام نا هنجاری های زندگی‬
‫بسوی زندگی بهتر و سکوت نکردن در برابر نا امنیها می باشد‪ .‬از نظر اسالم‪ ،‬سکوت‬
‫نمودن در برابر ظلم‪ ،‬بیعدالتی‪ ،‬نا امنی و کفر‪ ،‬گناه نابخشودنی بهشمار می رود و‬
‫خداوند(ج)کسانی را که قدرت قیام را ندارد‪ ،‬به مهاجرت دستور داده است‪ .‬در ترجمهی‬
‫این آیه آمده است‪ :‬مگر زمین خدا وسیع نبود؟‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪222‬‬

‫پس از بعضی قسمتهای آن به بعضی قسمتهای دیگر هجرت کنید‪ .‬مسألهی‬

‫هجرت انسان ها در دیگر مکانها‪ ،‬در پیشرفت علوم و بهوجود آمدن تمدنهای عظیم‬
‫تعیین کننده بوده و دین اسالم در ابعاد مختلف زندگی انسانها اهمیت هجرت را مطرح‬
‫کردهاست‪ .‬به این دلیل میتوان گفت که مهاجرت در نفس خود یک امر شایسته و‬
‫نیکوی است به شرطی که از فرصتهای آن استفاده درست صورت گیرد‪ .‬مسلمانان‬
‫بخاطری که از فرصت های مهاجرت به خوبی استفاده میکرد‪ ،‬دستاوردهای بزرگی را از‬
‫زمان مهاجرت بدست میآورد‪.‬‬

‫الف‪ -2-‬پیشینهی مهاجرت در تاریخ بشر‪ :‬هجرت به دوران قبل از اسالم بر‬
‫میگردد و حضرت آدم به عنوان نخستین انسان روی زمین مهاجرت را آغازگرشد‪.‬‬
‫همین طور بسیاری از بزرگان و پیامبران الهی نیز در امور دینی و دنیایی خویش‬
‫مهاجرت را اختیار میکردند‪ .‬در قرآن آمده است که حضرت لوط‪ ،‬از میان کسانی که‬
‫گرفتار هوا و هوس بودند‪ ،‬به سوی جای دیگر عزیمت نمودند‪ .‬حضرت موسی(ع) از‬
‫میان فرعونیان خودخواه هجرت نمود‪ .‬حضرت محمد(ص) نیز از میان مشرکان مکه به‬
‫مدینه مهاجرت فرمود و دیگر مسلمانان را نیز به حبشه دستور هجرت داد‪ .‬حضرت‬
‫علی(ع) از مدینه به کوفه هجرت نمود و همچنین هجرت پُربار امام حسین(ع) از مدینه‬
‫به مکه و ازآنجا به کربال‪ ،‬که تاریخ اسالم را متحول ساخت‪ .‬بر این اساس‪ ،‬مهاجرت‪،‬‬
‫یکی از مفاهیمی ارزشی و تاریخی در قرآن کریم است که به صورت وسیع و گسترده‬
‫ای انعکاس یافتهاست‪.‬‬

‫الف‪ -3-‬انسان مهاجر کیست و اوصاف آن کداماند؟‪ :‬از نظر دین مقدس اسالم‪،‬‬
‫«مهاجر» کسی است که برای انجام واجبات و فرایضالهی‪ ،‬از محدودهی طاغوت‪،‬‬
‫‪223‬‬
‫فرصتها و مزایای مهاجرت از منظر دین اسالمف‬

‫استبداد‪ ،‬بی عدالتی و بحران خارج گردیده تا بتواند معاشرت‪ ،‬تربیت و عبادتش را‬
‫متناسب با شریعت و آرمان خود انجام دهد‪.‬‬

‫یک مهاجر واقعی از نظر اسالم کسی است که مهاجرت خودرا باید با نیت عمل نیک‬
‫و خیر آغاز کند‪ .‬مهاجر مسلمان باید در پیخواسته و آرمان روحی و جسمی خویش‬
‫باشند و برای ترقی سواد‪ ،‬تعلیم و تربیت و نجات از گناه‪ ،‬دودمان و زیستگاه خویش را‬
‫ترک کنند که این نوع مهاجرت در پیشگاه خداوند(ج) بسیار جایگاه و مقام باالیی دارد‪.‬‬

‫از نظر اسالم مهاجر واقعی به کسی گفته میشود که برای ساخت و پرداخت تمدن‬
‫های بشری و اسالمی حرکت کند و در این مسیر گام بردارد‪ .‬ایمان داشتن و اخالص‬
‫ورزیدن‪ ،‬یکی از اوصاف برازنده مهاجران در اسالم می باشد‪.‬‬

‫الف‪ -4-‬انواع مهاجرت از نظر اسالم‪ :‬مهاجرت از نظر اسالم به دو بخش جسمی‬
‫و قلبی تقسیم میشود‪ .‬مهاجرت جسمی عبارت از مهاجرتی است که انسانها برای‬
‫تأمین هزینه زندگی خود و دستیابی به امنیت‪ ،‬اقتصاد خوب‪ ،‬کار و تالش‪ ،‬تعلیم و‬
‫تحصیل‪ ،‬آسودگی و راحتی در کشورهای دیگر مهاجرت میکند‪ .‬دست یافتن به اقتصاد‬
‫و اهداف مادی و جسمی را‪ ،‬مهاجرت جسمی میگویند و دستیابی به حقیقتهای‬
‫زندگی‪ ،‬تعلیم و تقویت آموزههای دینی را‪ ،‬مهاجرت روحی میگویند‪.‬‬

‫مهاجرت انسانها از شرک به توحید‪ ،‬از کفر به ایمان‪ ،‬از گناه به اطاعت و برای‬
‫انجام بهتری فرا یض و واجبات دینی‪ ،‬مهاجرت قلبی است که دین مقدس اسالم به این‬
‫نوع مهاجرت بسیار ارزش و اهمیت قایل شدهاند‪ .‬در چنین مهاجرتی‪ ،‬روح از آشیانه‬
‫تنگ و تاریک و وحشت زایى که قادر به حفظ ایمان و دین خود نیست‪ ،‬یا متمکن از‬
‫انجام فرایض نمىباشد‪ ،‬به فضاى فراخى که از نظر معنویت کمبودى ندارد‪ ،‬منتقل‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪224‬‬

‫مىگردد و در آنجا النه مىگزیند‪ .‬در این نوع مهاجرت‪ ،‬انسانها استعدادهای نا شکفته و‬
‫ناشناخته خودرا امتحان میکند و کماالتی بیشترِ را بدست میآورد‪.‬‬

‫در مهاجرت نوع دوم که مهاجرت مادی و جسمی است‪ ،‬انسان بنا بر شرایط موجود‬
‫نا امنی‪ ،‬تبعیض‪ ،‬بیعدالتی‪ ،‬ظلم‪ ،‬بیکاری و فقر‪ ،‬تمام تعلقات خودرا از کشور آبایی قطع‬
‫نموده و راهی دیار غربت میشوند‪.‬‬

‫معنای مهاجرت در دین اسالم‪ ،‬نیت نیک داشتن از آن است یعنی اگر کسی به منظور‬
‫رسیدن به نیکیها و خوبی های دین داری و اقتصادمندی کشور خودرا ترک میکنند و‬
‫در همه حال از خداوند(ج) غافل نشوند‪ ،‬مهاجر واقعی گفته میشوند‪ .‬اگر موانع‬
‫اقتصادی‪ ،‬دینی‪ ،‬فرهنگی و سیاسی در کشور انسان را تهدید نماید‪ ،‬اسالم انسان هارا‬
‫بههجرت دستور داده است‪.‬‬

‫ب) علل و عوامل مهاجرت از نظر اسالم‪:‬‬

‫علل و عوامل گرایش به مهاجرت از نظر اسالم نیز به دو بخش معنوی وجسمی‬
‫تقسیم میشود؛ علل روحی و معنوی گرایش به مهاجرت‪ ،‬افزایش دزدی‪ ،‬بی حجابی‪،‬‬
‫راهزنی‪ ،‬بیتفاوتی در برابر گناه‪ ،‬تقلب‪ ،‬رشوه‪ ،‬فساد و نا امنی در باره دین و مذهب می‪-‬‬
‫باشد؛ که مسلمانها به خاطر موجودیت این عوامل در کشور‪ ،‬طبق فرمان خداوند(ج) به‬
‫کشورهای امنتر مسلمان نشین مهاجر میشوند‪ .‬عواملی جسمی و مادی که باعث‬
‫مهاجرت میشود عبارت است از‪ :‬افزایش نا امنی‪ ،‬نا امیدی از آینده کشور‪ ،‬بیثباتی‬
‫سیاسی و عدم مشروعیت حکومت‪ ،‬ضعف مراکز آموزشی و نهادهای علمی‪ ،‬جاذبهها و‬
‫دافعههای زندگی‪ ،‬بیکاری و فقر‪ ،‬بی ثباتی فرهنگی و تنیده شدن سنت با دین‪ ،‬تطبیق‬
‫نشدن قانون در کشور‪ ،‬تبعیض و بیعدالتی در جامعه‪ ،‬همه عامل مهاجرت جسمانی‬
‫‪225‬‬
‫فرصتها و مزایای مهاجرت از منظر دین اسالمف‬

‫گفته میشود‪ .‬مهاجرت از نظر زمانبندی‪ ،‬به سه دسته کوتاه مدت‪ ،‬میان مدت و دراز‬
‫مدت تقسیم شدهاند‪.‬‬

‫بحث دوم؛ پیامدها‪ ،‬راهکارها و یافتههای مقاله‬

‫الف‪ -‬پیامدهای مهاجرت‪ :‬از نظرقرآن و اسالم‪ ،‬مهاجرت دارای پیامدها و چالش‪-‬‬
‫های است که با ورود فرد مهاجر به مکان جدید و ترک دیار آبایی شان‪ ،‬دامنگیر انسان‬
‫میشود‪ .‬این پیامدها و چالشها ممکن است در سطح دینی‪ ،‬تربیتی‪ ،‬آموزشی و فرهنگی‬
‫باشد و یا در ابعاد اقتصادی‪ ،‬زندگی و جسمی رونما گردد‪ .‬احساس تنهایی و غربت‪،‬‬
‫شکل گرفتن فرهنگهای جدید در وجود مهاجر‪ ،‬تغییر باورها و ذهنیت های مهاجران‪،‬‬
‫دوری از کانون گرم خانواده و قطع شدن نصیحتها و ارشادات مادر از فرزند مهاجر‪ ،‬از‬
‫پیامدهای روحی و قلبی مهاجرت میباشد‪.‬‬

‫ایجاد تغییر در نگرش ها و عقاید فرد مهاجر‪ ،‬به وجودآمدن هنجارهای اخالقی و‬
‫رفتاری از بزرگترین پیامدهای قلبی در وجود مهاجر است که به مرور زمان شکل‬
‫میگیرد‪ .‬بسیاری از مشکالت اجتماعی‪ ،‬نشأت گرفته از فرهنگهای وارداتی و مصرفی‬
‫است که در اثر مهاجرتها وارد کشور شده است‪ .‬به طور مثال‪ :‬گرمشدن بازار لباسهای‬
‫بیحجاب و گرانقیمت در شهر کابل‪ ،‬سنگینی مصارف عروسی‪ ،‬گرمشدن بازار‬
‫آرایشگاههای زنانه و مردانه و تجمالتی شدن خانوادهها همه سوغات و تحفه مهاجرت‪-‬‬
‫ها میباشد و پایههای زندگی مردم را فرسوده ساخته است‪.‬‬

‫خانواده بزرگترین و بهترین نقش تربیت مستقیم را باالی فرزندان دارا می باشد‪.‬‬
‫خانواده از نظر اسالم بزرگترین آموزشگاهی است که جوانان و نوجوان جامعه‪ ،‬تعامل و‬
‫تکامل خویش را از دامن آن فرا میگیرد و شخصیت اصلی جوان در تحت تربیت‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪226‬‬

‫والدین شکل میگیرد‪ .‬بههمین خاطر‪ ،‬جوانان که در آوان نوجوانی از خانواده دور‬
‫میشوند‪ ،‬کم استقامت و کم دقت تربیت میشود که دوری از آموزهها و تربیت ها‬
‫فامیلی‪ ،‬یکی از پیامدهای معنوی و قلبی مهاجرت میباشد‪ .‬هویت زدایی در وجود‬
‫مهاجر‪ ،‬یکی دیگر از پیامدهای مهاجرت در اسالم میباشد‪ .‬چون فرهنگ‪ ،‬باورها‪،‬‬
‫ارزشها و داشتههای ارزشی اخالقی در وجود انسان به مرور زمان تکامل می یابد ویا هم‬
‫نابود میشود‪ .‬که رشد و ضعف هویت در وجود انسان بستگی به محیط زندگی دارد‪.‬‬

‫محیط مهاجرت انسان نا خواسته با افراد بد اخالق و بی بندو بار سروکار دارد که در‬
‫اثر رفاقت و هم نشینی با چنین افراد‪ ،‬هویت زدایی در وجود فرد مهاجر شکل میگیرد‬
‫که اگر مهاجر از اعتماد به نفس و هویت فردی استواری برخوردار نباشد‪ ،‬احساس‬
‫نوعی پوچی‪ ،‬بی ارزشی‪ ،‬تنهائی‪ ،‬بیگانگی و نهایتا خود گم کردگی میکند و آهسته‬
‫آهسته ارزشهای دینی و اخالقی خودرا از دست میدهد ویا به اعتیاد و مواد مخدر روی‬
‫میآورد‪ .‬چون انسان در وطن خود احساس غیرت‪ ،‬ننگ‪ ،‬بزرگی می کند اما در عالم‬
‫مهاجرت این احساس ها از وجود انسان رخت میبندد و ممکن که شرم از گناه و‬
‫تخلف از وجود مهاجر کم شود و دست بهدزدی‪ ،‬قمار‪ ،‬فحشا و بیبندوباری بزند‪ .‬اما‬
‫تأثیرات پدیده مهاجرت در اوضاع فیزیکی و جسمی مهاجر و کشور مهاجر دهنده هم‬
‫خیلی زیاد است که از آن جمله‪ :‬تلف شدن مهاجران در مسیرراههای دشوار مهاجرت‪،‬‬
‫گرمشدن بازار معامله و رشوه ستانی در سفارتخانهها‪ ،‬خالی شدن وطن از نیروی‬
‫بشری و انسانی‪ ،‬فرار مغزها و نخبگان‪ ،‬شیوع انواع مریضیها و میکروبها و خارج‪-‬‬
‫شدن سرمایهها از کشور‪ ،‬از عمدهترین پیامدهای فیزیکی و جسمانی مهاجرت میباشد‪.‬‬

‫ب‪ -‬مزایا و فرصتهای مهاجرت‪ :‬در دین مقدس اسالم‪ ،‬مهاجرت یکی از مهمترین‬
‫مسایلی است که اساسیترین نقش و تأثیر را در پیروزی حکومت اسالمی ایفا نموده که‬
‫از یک جانب باعث نجات مؤمنان از تسلیم شدن در برابر فشارهای روحی و اقتصادی‬
‫‪227‬‬
‫فرصتها و مزایای مهاجرت از منظر دین اسالمف‬

‫کفار گردیده و از جانب دیگر موجب گسترش و پخش دین اسالم در نقاط دیگر جهان‪،‬‬
‫میشود‪ .‬همچنان موجودیت بعضی عوامل و شرطهای مهاجرت در دین اسالم باعث‬
‫شده است که مسلمانان در بین تمام ملل جهان‪ ،‬بزرگترین منفعت را از مهاجرت بدست‬
‫آورد و از فرصتها و زمینههای آن بهترین استفاده را کرده باشد‪ .‬موجودیت رهبران‬
‫بزرگ و دلسوز‪ ،‬پویایی دین‪ ،‬صداقت و پاکی در نیتها‪ ،‬الهی بودن مهاجرتها در‬
‫اسالم‪ ،‬از بزرگترین عوامل نتیجه بخش شدن مهاجرت در اسالم میباشد‪.‬‬

‫‪ .1‬تقویت جنبه روحی و معنوی‪ :‬مهاجرتها همیشه برای تقویت برنامههای دینی و‬
‫اسالمی‪ ،‬آموزش و پرورش‪ ،‬تعلیم و تربیه‪ ،‬کسب آگاهی و بلند رفتن تجربه فرصت های‬
‫بزرگی را مهیا ساخته است‪ .‬از نظر قرآن در اثر مُهاجرت روح انسان از شرایط وحشتزا‬
‫و کابوس آفرین فارغ گردیده و درعالم مُهاجرت با راحتی و اطمنان به امور دنیایی و‬
‫معنوی خود میرسند‪ .‬پیامبر رحمت و مهربانی حضرت محمد(ص) با هجرت نمودن‬
‫خود از مکه به سوی مدینه‪ ،‬یک محیط بسته و خفقان آور را ترک نمود و به یک محیط‬
‫آرام و پویا قدم گذاشت‪ .‬هجرت ایشان زمینههای تاریخی و پویایی بشر را آغاز کرد و‬
‫دنیا را برای تحول پذیری و ایجاد تغییر آماده ساخت‪ .‬خداوند(ج) در قرآن مجید در‬
‫آیات متعدد به طور واضح در باره مهاجرت و اهمیت آن در باره توسعه روح و معرفت‬
‫انسانها پرداخته است‪.‬‬

‫‪ .2‬تاریخ سازی در اسالم‪ :‬یکی از عوامل مهاجرت در اسالم‪ ،‬ایجاد تغییر و ساختن‬
‫تاریخ است‪ .‬مهاجرت در اسالم‪ ،‬منشا جَرقههای حرکت و انقالب های بزرگ گردیده و‬
‫باعث تحوالت عظیمی کشوری شدهاست‪ .‬در قرآن کریم از حضرت آدم‪ ،‬حضرت‬
‫ابراهیم(ع) حضرت موسی(ع) و حضرت محمد(ص) به عنوان مُهاجران نمونه و تاریخ‬
‫ساز یادکرده اند‪ .‬حضرت آدم بابای بشر مُهاجرت نمود و تاریخ بشر را تغییر داد‪،‬‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪228‬‬

‫حضرت موسی (ع) هجرت نمود تا تاریخ یهودیت تغییر بخورد و مردم از دست فرعون‬
‫زمانه نجات داده شود‪ .‬حضرت مسیح مهاجرت نمود و تاریخ مسیحیت را متحول‬
‫ساخت‪ ،‬هجرت رسول خدا(ص) سرآغازی بود برای شروع انسانیت در روی زمین و‬
‫فصل نوینی بود برای تأمین ارزشهای اخالقی و انسانی‪ ،‬هجرت حضرت علی(ع) از‬
‫مدینه به سوی کوفه برای تأمین عدالت بود و همچین‪ ،‬هجرت امام حسین(ع) از مدینه‬
‫به مکه و از آنجا به کربال‪ ،‬موجی شد که تمام حرکتها و موجهای مهاجرت گذشتگان‬
‫به نتیجه رسید و حاصل داد‪ .‬هجرت آنقدر از اهمیت باالی برخوردار است که مبدأ‬
‫تاریخ مسلمانان قرار گرفته است؛ مسلمانان پس از هجرت حضرت محمد(ص) تمام‬
‫تاریخ و برنامههای خودرا بر اساس تاریخ هجری تعیین میسازد‪ .‬اگر رسول خدا(ص)‬
‫به امری خداوند از مکههجرت نمیکرد‪ ،‬اسالم در محیط خفقان آور مکه در میان‬
‫مشرکان از بین میرفت‪ .‬این هجرت رسول خدا(ص) بود که اسالم را از شکل منطقهای‬
‫آن بیرون آورد و در شکل جهانی قرار داد‪ .‬توسعه اسالم‪ ،‬زیاد شدن مسلمانان‪ ،‬ایجاد‬
‫ارتش نیرومند اسالمی‪ ،‬تشکیل پایگاه قدرت اسالمی‪ ،‬کنترل فعالیتهای دشمنان اسالم‪،‬‬
‫جهانی شدن دین‪ ،‬پیروزیهای پی در پی و همچنان به وجود آمدن مراکز بزرگ علمی‬
‫و تربیتی در جهان اسالم‪ ،‬همه از برکت مهاجرت میباشد‪.‬‬

‫‪ .3‬توسعه تجربه و دانش‪ :‬مُهاجرت از نظر دین اسالم‪ ،‬در انتقال دانش‪ ،‬فن‪ ،‬تجارب‬
‫نیکو‪ ،‬رشد و اصالح فرهنگ و تقویت داشتههای ارزشی و گرانسنگ جامعه و مردم‪ ،‬از‬
‫نقش واالی برخوردار است‪ .‬در طول تاریخ اسالم‪ ،‬بزرگان دینی و فرهنگی‪ ،‬برای توسعه‬
‫جامعه و دین اسالم‪ ،‬تجارب نیکوی دیگرکشورها و مذاهب و ادیان را در فرهنگ‬
‫اسالمی جذب نمودند و از همین طریق فرهنگ اسالم را غنی ساختند‪ .‬بزرگان دین‬
‫اسالم‪ ،‬از امپراتوریها‪ ،‬ارتشها‪ ،‬قوانین و توسعه عظیم بشری دیگر کشورها در عالم‬
‫مهاجرت در زمان کم‪ ،‬نتیجهی بزرگی را بدست گرفتند و ارزشهای اسالمی را تقویت‬
‫‪229‬‬
‫فرصتها و مزایای مهاجرت از منظر دین اسالمف‬

‫نمودند‪ .‬از همین طریق پیروان دین اسالم به زودترین فرصت به تمدنها و پیشرفت‬
‫های بزرگی دست یافت و در علوم مختلف سرآمد دانشمندان جهان گردید‪ .‬از این‬
‫جهت است که اثرگذاری تمدن های بزرگ اسالمی باالی تمام تمدنها اثرگذار گردیده‬
‫و امروز اثرش دیده میشود‪.‬‬

‫‪ .4‬دگرگونی فرهنگهای کهن و سنتی‪ :‬در اثرمهاجرتهای مسلمانان در روی‬

‫زمین‪ ،‬فرهنگ های سنتی و خودساخته مردم دگرگون شده و مهاجرین‪ ،‬آموزههای نو و‬
‫مورد نیاز بشر را برای دیگران عرضه داشت و دیگرگونی را در میان تودههای جاهلی‬
‫به وجود آو رد و ریگزار خشکو سوزان حجاز را مرکز زایش فکر و فرهنگ ساخت‪.‬‬
‫دانشمندان اسالمی در کنار فرهنگ غنی اسالم‪ ،‬در زمان مهاجرت خویش همواره از‬
‫فرهنگ و تمدن ها جهان سود جست و عناصر مثبت را در خود هضم نمود و از‬
‫زندگی پدیده جدید و مورد پذیرش طبع همه را به وجود آورد‪ .‬یکی از عواملی که‬
‫باعث بهره وری خوب از فرصت های مهاجرت در اسالم گردید‪ ،‬همان نیت پاک و‬
‫خالص مهاجرین برای خداوند(ج) بود و دیگری هم روش دفع نقطههای منفی و‬
‫جذب نقطه های مثبت بود‪ .‬رهبریت قوی‪ ،‬نیت پاک و خالصانه‪ ،‬سربازی و جان‬
‫فشانی‪ ،‬اطاعت ورزی‪ ،‬قانونی بودن و احترام به ارزشها باعث شده است تا مسمانان‬
‫تأثیرپذیرترین ملل های جهان از ناحیه مهاجرت باشد و بزرگترین دستاوردها را از این‬
‫ناحیه داشته باشد‪.‬‬

‫‪ . 5‬رشد استعدادهای فردی‪ :‬جوانان در اثر مهاجرت ها از تحت سلطه سنتگرایی‬

‫و محدودیتها خارج میشوند و استعداد و ظرفیت خودرا بکار میگیرند‪ .‬در کشورهای‬
‫مقصد‪ ،‬نسبتا امنیت جانی و اقتصادی فراهم است و محدودیتها‪ ،‬از بین می رود‪.‬‬
‫جوانان در عالم مهاجرت‪ ،‬فارغ از هرگونه جنجال زندگی و رقابتهای منطقهای‪ ،‬می‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪231‬‬

‫تواند استعدادخفته و خدادادی خودرا به منصهی آزمایش و ظهور قرار دهند‪ .‬شرایط‬
‫محیطی سخت باالی ظهور استعدادها و ظرفیتها نقش دارد و جوانان باید در جای‬
‫مهاجرت نماید که این زمینه برای شان فراهم باشد‪ .‬همان قسمی که یک بذر به زمین و‬
‫خاک و آب مناسب نیازدارد‪ ،‬استعداد انسان نیز به فرصتهای رشد و ترقی نیازمند می‪-‬‬
‫باشد‪ .‬در مهاجرت چشم انسان باز شده و باورهای کاذب و غرور های نا بجا از بین‬
‫میرود‪ .‬در مجموع باید گفت که مهاجرت تاریخ ساز است‪ .‬به وجود آمدن تغییرات در‬
‫نگرش های سنتی و کژاندیشی‪ ،‬بدست آمدن تجارب کالن زندگی‪ ،‬ایجاد تغییر مثبت در‬
‫نگرشهای زندگی‪ ،‬رشد اقتصادی و دستیابی به مزد بهتر‪ ،‬از مزایایی مهاجرت ها می‪-‬‬
‫باشد‪ .‬همچنان دوری از گناه و مورد مغفرت قرار گرفتن مهاجر در نزد خداوند(ج) یکی‬
‫دیگر از مزایایی مهاجرت میباشد‪ .‬خداوند(ج) در این باره در قرآن می فرماید‪ :‬آنان که‬
‫مهاجرت کرده اند و از خانههاى خود بیرون رانده شده اند و در راه من اذیت شدهاند‬
‫ما‪ ،‬بدیهاى آنان را مى پوشانیم و مورد بخشش قرار میدهیم‪ .‬پیامبر گرامی اسالم در این‬
‫زمینه می فرماید‪ :‬مهاجر کسى است که از حرام و گناه هجرت کند و دورى گزیندتا‬
‫خداوند(ج) آنان را مورد آمرزش و رحمت خود قرار دهد‪.‬‬

‫ج‪ -‬عوامل موفقیت مسلمانان در مُهاجرت‪ :‬موجودیت بعضی عوامل در دین اسالم‬
‫باعث بهرمندی از فرصتهای مهاجرت مهاجرت گردیده و مسلمانان توانسته که از‬
‫مهاجرت مستفید شود‪ .‬نیت پاک و صادقانه‪ ،‬یکی از عوامل موفقیت مهاجران محسوب‬
‫میشود‪ .‬چون در اسالم‪ ،‬مهاجرتها بر اساس نیاز روحی و جسمانی صورت میگیرد و‬
‫هدف مهاجرت ها رضایتمندی خداوند(ج) و نجات از همهی بحرانهای تهدید کننده‬
‫مال‪ ،‬ناموس‪ ،‬دین‪ ،‬ایمان و زندگی انسانها میباشد‪.‬‬

‫عامل دوم‪ ،‬وجود رهبران دلسوز و توانمند در اسالم باعث موفقیت مهاجرتها‬
‫گردیده است؛ حضرت محمد(ص) یاران و اصحاب گرامی اش‪ ،‬حضرت علی(ع) و‬
‫‪230‬‬
‫فرصتها و مزایای مهاجرت از منظر دین اسالمف‬

‫یاران و فرزندانش همه از رهبران پاک طینت و بزرگی بودند که مسلمانان را در تمام‬
‫امور تنها نگذاشتند و آنان را رهبری نمودند‪ .‬یاران نزدیک ر سول خدا و اهلبیت و‬
‫امامان در پیدایش تمدن های عظیم اسالمی‪ ،‬سهمی بزرگی گرفتند و دانشگاههای بزرگی‬
‫را در عرصههای مختلف علوم طبی‪ ،‬اجتماعی و سیاسی بنیانگذاری کردند‪ .‬امام‬
‫جعفرصادق(ع) رییس تمام مذهب ها و بنیانگذار علوم مختلف در دنیایی بشریت است‬
‫که حدود چهار هزار شاگرد قوی و دلسوز را در ابعاد مختلف علمی پرورش داد و‬
‫تقدیم جامعه نمود‪.‬‬

‫عامل سوم در موفقیت پدیده مهاجرت‪ ،‬صبر و تحمل مسلمانها بود؛ مهاجرتها‬
‫همیشه با مشکالت فراوان همراه بوده و انسانهای مهاجر تلخ ترین خاطرههارا از‬
‫مهاجرت به یاد دارد‪ .‬یکی از ویژگیهای مسلمانان پیشه نمودن صبر در برابر مشکالت‬
‫است‪.‬‬

‫د‪ -‬دستاوردهای مهاجرت‪ :‬مهاجرت از نظر دین مقدس اسالم دارای آثار و‬
‫دستاوردهای فراوان است کههرکدام در توسعه زندگی و حفظ دین مبین اسالم‪ ،‬از نقش‬
‫و جایگاه ارزشمندی برخوردار بوده است‪ .‬مهاجرتهای که در طول تاریخ اسالم‬
‫صورت گرفته‪ ،‬پُرثمرترین مهاجرتهای تاریخ بوده و اسالم یگانه دینی است که از‬
‫مهاجرت ها بهره جسته است و پیروان خویش را به مدارج عالی انسانیت و تمدن های‬
‫بزرگ رسانیدهاست‪.‬‬

‫‪ - 1‬امنیت‪ :‬رسیدن به آرامش و امنیت‪ ،‬یکی از مزایایی مهاجرت است؛ خداوند(ج)‬

‫در قران عظیم الشان اسالم در سوره نساء‪/‬سوره‪ ،4‬آیه‪ .011‬می فرماید‪ :‬کسی که در راه‬
‫خدا مهاجرت نماید‪ ،‬جاهای امنِ فراوان در روی زمین پیدا میکند‪ .‬طبق این آیه‪،‬‬
‫خداوند(ج) با صراحت دستور میدهد که اگر در کشور خودتان به خاطر نا امنی‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪232‬‬

‫وظایف خویش را انجام داده نتوانستید و مال و جان شما در خطر بود‪ ،‬به محیط امن‬
‫دیگری مهاجرت کنید‪ .‬یکی از دلیل های مهاجرتهای رسول خدا(ص) نیز نا امنی مکه‬
‫بود که به سوی مدینه مهاجرت نمود‪.‬‬

‫‪ - 2‬رهایی از گناه‪ :‬یکی دیگر از مزایای مهاجرت و آثار آن؛ رهایی و نجات از‬
‫گناه میباشد‪ .‬زمانی که در وطن اصلی آدم‪ ،‬گناه و انسان کشتن به امر معمولی تبدیل‬
‫شده باشد و قبحیت خودرا از دست دادهباشد‪ ،‬پس مسؤلیت انسان ایجاب میکند که‬
‫برای حفظ دین خود و برای نجات از آلوده شدن به گناه‪ ،‬کشور را ترک گویند‪.‬‬

‫‪ – 3‬رشد آگاهی و سواد‪ :‬برگترین آثار هجرت در اسالم رسیدن به تعلیم و تربیه‬
‫است؛ دین مقدس اسالم در باره فراگیری علم و دانش بسیار زیاد تاکید نموده و زن و‬
‫مرد مسلمان را به فراگیری آن دستور داده است‪ .‬طبق یک تعبیرجامع از علم‪ :‬به دانستن‬
‫چیزی که انسان قبالً نمی دانست‪ ،‬علم می گویند‪ .‬در دین اسالم‪ ،‬از علم به نور تعریف‬
‫شده است که در قلب مسلمانان جا میگیرد و آن را نورانی میسازد‪« .‬العِلْمُ نورٌ یَقْذِفُهُ‬
‫اهللُ فی قَلْبِ مَنْ یَشاء»‪ .‬خداوند(ج) انسانها را نیز به آموختن علم از انبیا و حجتهای او‬
‫الزم شمرده و همه را به طور یکسان به فراگیری آن سفارش نمودهاست‪ .‬از نظر دین مقدس‬
‫اسالم‪ ،‬هجرت و مهاجرت نمودن مسلمانها جهت فراگیری علم و دانش‪ ،‬الزم و ضروری‬
‫می باشد؛ تا از یکسو علم نصیبشان شود و از سوی دیگر از فرمان خداوند(ج) اطاعت‬
‫کردهباشد‪ .‬بنا بر این همواره مسلمانان توسط مهاجرتهای گسترده‪ ،‬از وجود علم و دانش‬
‫در دیگر ممالک بهره جسته و از فرصت مهاجرت بهره مند شده است‪ .‬امروز در افغانستان‬
‫نیز بزرگترین دانشمندان و عالمان ما در کشورهای دیگر تحصیل کرده اند و امروز وجود‬
‫انان در کشور ما مایه خیرو برکت شده اند‪.‬‬
‫‪233‬‬
‫فرصتها و مزایای مهاجرت از منظر دین اسالمف‬

‫هـ‪ -‬یافتههای مقاله‬

‫‪ – 5‬از نظر دین اسالم‪ ،‬مهاجرت به منظور حفظ دین و ایمان و تمکین خانواده‪ ،‬یکی از‬
‫انجام مسؤولیتهای بزرگ میباشد و مسلمانان در صورتی که دین و عقیدهاش در خطر‬
‫باشد‪ ،‬باید به کشور دیگری مُهاجرت کنند‪ .‬تا بتوانند به ارزشهای بزرگ انسانی دست پیدا‬
‫کنند و ایمان و عقیده خویش را حفظکنند‪.‬‬

‫‪ – 2‬از نظر اسالم‪ ،‬مُهاجر واقعی دارای شرایطی خاصی میباشد که باید داشته باشد‪.‬‬
‫اولین شرط مهاجرت واقعی‪ ،‬نیت جلب رضایت خداوند(ج) و تقویت عقیده و دین‬
‫میباشد‪ .‬مهاجر واقعی باید در پی تأمین آرمان روحی‪ ،‬دینی و عقیدتی خویش باشند و برای‬
‫ترقی سواد‪ ،‬تعلیم و تربیت و نجات از گناهان‪ ،‬زادگاه خودرا ترککنند و برای درک تلخی‬
‫ها و مشکالت مُهاجرت آمادهشوند‪ .‬مهاجر واقعی کسی است که برای پرداخت تمدنهای‬
‫بشری و اسالمی حرکت کند و در این مسیر گام بردارد‪ .‬ایمان داشتن و اخالص‬
‫ورزیدن‪ ،‬یکی از اوصاف برازندهی مهاجران در اسالم میباشد‪.‬‬

‫‪ – 3‬وجود رهبران دلسوز‪ ،‬صداقت و تعهد‪ ،‬الهی بودن مُهاجرتها‪ ،‬نیت پاک‪ ،‬تأمین‬
‫رضایت خداوند(ج) صبر و تحمل مسلمانان مُهاجر‪ ،‬باعث پردستاورد شدن مُهاجرتها‬
‫در اسالم گردید و مُسلمانان مُهاجر توانست از فرصتهای مُهاجرت در پیدایش تمدن‪-‬‬
‫های عظیم اسالمی‪ ،‬سهمی بزرگی بگیرند و دانشگاههای بزرگی را در عرصههای‬
‫مختلف علوم طبی‪ ،‬اجتماعی و سیاسی بنیانگذاری کنند‪ .‬امام جعفرصادق(ع) رییس تمام‬
‫مذهبها و بنیانگذار علوم مختلف در دنیای بشریت است که حدود چهار هزار شاگرد‬
‫قوی و دلسوز را در ابعاد مختلف علمی پرورش داد و تقدیم جامعه نمود‪.‬‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪234‬‬

‫نتیجه گیری‬
‫الف) مهاجرت از نظر قرآن و اسالم یک عمل پسندیده و مورد ستایش بوده و پیامبران و‬
‫فرستادگان خداوند(ج) با مهاجرت کردن‪ ،‬ادیان الهی را در بین انسانها گسترده ساخته‬
‫است‪ .‬حضرت محمد(ص) خاتم پیامبران و بزرگترین پیام رسان الهی‪ ،‬برای ترویج دین و‬
‫ماندگاری آن تمام مشقت ها و سختیهای مهاجرت را تحمل نموده و هجرت را از مکانی‬
‫به سوی جاهای دیگر انتخاب میکرد‪.‬‬

‫ب) پدیده مهاجرت در اسالم‪ ،‬باعث دگرگونیهای بزرگی گردیده و ریگزار خشک و‬
‫تفتیده حجاز را مرکز زایش فکر‪ ،‬اندیشه و تمدنهای عظیم ساخته است‪ .‬نیت خالصانه‪،‬‬
‫الهی بودن مهاجرت‪ ،‬دستیابی به آرمانهای انسانی و بدست آوردن رضایت خداوند(ج) از‬
‫بزرگترین ویژگیهای مهاجرت در اسالم می باشد‪.‬‬

‫ج) رشد سواد و آگاهی‪ ،‬رسیدن به امنیت‪ ،‬تغییرات مثبت در برنامههای زندگی‪ ،‬به‬
‫وجود آوردن تمدنها بزرگ‪ ،‬توسعهی دین و دانش‪ ،‬رهایی از گناه‪ ،‬تاریخ سازی در اسالم‬
‫و رشد خالقیتهای فردی مسلمانان‪ ،‬از مزایا و فرصتهای مهاجرت در اسالم میباشد‪.‬‬
‫پیامدهای معنوی‪ ،‬دور شدن جوانان از تربیت خانواده‪ ،‬واردشدن فرهنگهای بیگانه و دست‬
‫و پاگیر در جوامع اسالمی‪ ،‬از پیامدهای مهاجرت میباشد‪.‬‬
‫‪235‬‬
‫فرصتها و مزایای مهاجرت از منظر دین اسالمف‬

‫منابع و مآخذ‬
‫‪ )0‬سوره نساء آیه ‪97‬‬
‫‪ )2‬سوره عنکبوت آیه ‪26‬‬
‫‪ )3‬سوره قصص آیه ‪20‬‬
‫‪ )4‬آیه های ‪ 011‬و ‪ 72‬سوره نحل‬
‫‪ )5‬سوره‪ ،06‬آیه‪ -001‬آل عمران‪/‬سوره‪ ،3‬آیه‪ - 095‬انفال‪/‬سوره‪ ،8‬آیه‪- 72‬‬
‫انفال‪/‬سوره‪ ،8‬آیه‪74‬‬
‫‪ )6‬آل عمران‪095/‬‬
‫‪ )7‬جامع األُصول‪ :‬ج‪ ،0‬ص‪054‬‬
‫‪ )8‬مصباحالشریعة‪ ،‬ص‪06‬‬
‫‪ )9‬ترجمه مکارم‪ ،‬ص‪322‬‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪236‬‬

‫مهاجرت و سرمایه انسانی (مهاجرت تحصیلکردهها)و تأثیر آن بر رشد اقتصادی کشور‬

‫احمدی‪5‬‬ ‫غضنفر‬
‫‪01‬‬
‫چکیده‬
‫مهاجرت افراد تحصیلکرده در واقع به معنای انتقال نیروی انسانی ماهر از کشورهای‬
‫مبدأ به کشورهای پیشرفتهاست‪ .‬روی این جهت است که سرمایه انسانی عامل مؤثری‬
‫در رشد و توسعه اقتصادی و پرکردن شکاف عمیق تکنالوژیکی محسوب میشود‪ ،‬ولی‬
‫زمانی که باید سرمایه انسانی مورد بهرهبرداری قرار گیرد‪ ،‬افراد تحصیلکرده و نیروی‬
‫جوان‪ ،‬به قصد مهاجرت کشور را ترک میکنند که در فرایند زمانی وابستگی کشور را‬
‫نیز به کشورهای پیشرفته هر روز فزونتر کرده و تأثیر منفی بر رشد اقتصادی وارد‬
‫میشود‪ .‬بنابراین‪ ،‬هدف این مقاله بررسی اثر مهاجرت تحصیلکردهها بر رشد اقتصادی‬
‫کشور و عوامل مؤثر بر آن است و از روش نوشتاری توصیفی ـ تحلیلی‪ ،‬و از شیوهی‬
‫گردآوری اطالعات کتابخانهای استفاده شدهاست‪ .‬نتایج به دستآمده نشان میدهد که‬
‫اثر مستقیم مهاجرت تحصیلکردهها وکاهش سرمایه انسانی بر رشد اقتصادی منفی بوده‪-‬‬
‫است‪ .‬یعنی با افزایش فرار تحصیلکردهها و جوانان‪ ،‬سرمایهی انسانی کاهش یافته و از‬
‫آنجا که اثر سرمایه انسانی بر رشد اقتصادی مثبت است‪ ،‬این مهاجرتها با تأثیر منفی بر‬
‫سرمایه انسانی‪ ،‬اثر منفی بر رشد اقتصادی کشور داشته و رشد اقتصادی را با کندی‬

‫‪ . 0‬دانشجوی رشته اقتصاد‬

‫‪237‬‬ ‫مهاجرت و سرمایه انسانی و تأثیر آن بر رشد اقتصادی کشور‬

‫مواجه میکند‪ .‬مطابق دیدگاه ملیگرا و مطالعات انجام شده مهاجرت تحصیلکردهها‬
‫باعث خأل نوابغ درکشور شده و عالوه بر آن که شکاف تکنالوژیکی را بیشتر کرده و‬
‫موجب واپسماندگی کشور میگردد‪ .‬بنابراین‪ ،‬این مهاجرتها نیز تابع عوامل اقتصادی‬
‫از جمله نرخ بیکاری‪ ،‬دستمزد پایین نیروی کار و عاید سرانه‪ ،‬نا امنی‪ ،‬شاخص رفاهی‪،‬‬
‫فساد و بروکراسی است که باعث مهاجرت تحصیلکردهها از افغانستان به کشورهای‬
‫بیرونی شده است‪.‬‬

‫کلمات کلیدی‪ :‬مهاجرت‪ ،‬سرمایهی انسانی‪ ،‬مهاجرت تحصیلکردهها‪ ،‬رشداقتصادی‪،‬‬

‫نیروی کار‬

‫‪ -5‬مقدمه‬
‫مهاجرت نیروی انسانی متخصص باعث کندی در پیشرفت اقتصادی یک کشور می‬
‫شود‪ .‬یک کشور به هر اندازه هم که دارای منابع طبیعی فراوان و سرمایه کافی باشد‪ ،‬اگر‬
‫فاقد نیروی انسانی در حد احتیاج باشد‪ ،‬نمیتواند به اهداف اساسی انکشاف اقتصادی‬
‫دستیابد‪ .‬بررسی تاریخ توسعهی کشورهای پیشرفته نشان میدهد که سرمایهی انسانی‬
‫نقش مهمی در فرایند پیشرفت آنها بر عهده داشته و یقیناً جامعهی صنعتی‪ ،‬توسعهی‬
‫صنعتی و پیشرفت تکنالوژی خود را مرهون وجود سرمایه انسانی میداند‪ .‬یکی از‬
‫مشکالت مهم کشورهای در حال توسعه به ویژه افغانستان خروج صاحبان تحصیالت‬
‫عالی و نیروی جوان‪ ،‬از این کشورها میباشد‪ .‬این افراد به دلیل اینکه میتوانند در‬
‫کشورهای صنعتی دستمزدهای بیشتری دریافتکنند و موقعیت اقتصادی و اجتماعی‬
‫بهتری داشتهباشند‪ ،‬کشور را ترک میکنند و به سوی کشورهای صنعتی و پیشرفتهی دنیا‬
‫مهاجرت مینمایند‪ .‬بنابراین‪ ،‬مهاجرت تحصیلکردهها را میتوان فاجعهای بر ضد جریان‬
‫بهبود و رشد اقتصادی کشور تلقی کرد‪ .‬این پدیده که از آن به عنوان فرار مغزها یاد می‪-‬‬
‫شود‪ ،‬به معنای انتقال ذخایر و سرمایههای ملی به خارج از کشور و از دست رفتن‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪238‬‬

‫فرصتهای توسعه بیشتر میشود‪ .‬جریان مهاجرت تحصیل کردهها و نیروی کار مستعد‬
‫از کشور‪ ،‬سالهاست که شروع شده و حال نیز ادامه دارد‪ .‬همچنان سیاستهای مهاجرتی‬
‫کشورهای پیشرفته که عمالً برای مهاجرت نیروی جوان و افراد تحصیلکرده اولویت‬
‫قائل شده‪ ،‬در سالهای اخیر شتاب بیشتری گرفته و به حد نگران کنندهای رسیده است‬
‫که امروز از آن به عنوان بحران مهاجرت یاد میکنند‪ .‬بنابراین‪ ،‬مهاجرت سرمایه انسانی‬
‫به طور مستقیم انباشت سرمایه انسانی را تحت تأثیر قرار میدهد و کاهش در انباشت‬
‫سرمایه انسانی نیروی کار در اقتصاد کشور بهرهوری افراد باقیمانده را خواهد کاست که‬
‫در نهایت موجب تضعیف اقتصاد داخلی شده و موجب کاهش رفاه و افزایش فقر می‪-‬‬
‫گردد‪ .‬بدینسان‪ ،‬واپس ماندگی کشور را دامنه دار خواهد نمود و در بلندمدت زیان‬
‫جبران ناپذیری متوجه کشور خواهدشد‪.‬‬

‫در کل اثر مهاجرت تحصیلکردهها بر رشد اقتصادی منفی است؛ زیرا مهاجرت‬
‫تحصیل کردهها با کاهش سرمایه انسانی از اثر مثبت سرمایه انسانی بر رشد اقتصادی‬
‫میکاهد‪ .‬این موضوع محققان زیادی را به فعالیت پژوهشی یافتن علل قضیه‪ ،‬مشغول‬
‫کرده است‪ .‬بعضی از محققان علل آن را آمیختهای از عوامل اجتماعی‪ ،‬اقتصادی‪،‬‬
‫سیاسی‪ ،‬فرهنگی‪ ،‬آموزشی و‪ ...‬میدانند و برخی نیز دالیل اقتصادی را مهمترین دالیل‬
‫مهاجرت تحصیلکردهها ذکر کردهاند‪ .‬بنابراین‪ ،‬عوامل زیادی در کشور سبب گردیده‪-‬‬
‫است که نیروی جوان و تحصیلکرده به مهاجرت گسترده روی بیاورند‪ ،‬از جمله؛ نا‬
‫امنیها‪ ،‬بیکاری و نبود اشتغال‪ ،‬وضعیت ابهام آلود آینده و نبود سرمایه و سرمایهگذاری‬
‫داخلی‪ ،‬عامل عمدهی آن پنداشته میشود‪ .‬از اینرو‪ ،‬مقاله حاضر به بررسی مهاجرت و‬
‫سرمایهی انسانی و مهاجرت تحصیلکردهها پرداخته است‪ .‬بنابراین‪ ،‬هدف این مقاله با‬
‫تکیه بر اثر گذاری این پدیده بر سرمایه انسانی میباشد‪ .‬سؤال نیز ایناست که آیا‬
‫بیکاری دانشآموختگان‪ ،‬سطح حقوق و دستمزد‪ ،‬فساد و جنگ سبب مهاجرت جوانان و‬
‫تحصیل کردهها از افغانستان گردیده است؟ در ادامه به بررسی مبانی نظری و مطالعات‬
‫‪239‬‬ ‫مهاجرت و سرمایه انسانی و تأثیر آن بر رشد اقتصادی کشور‬

‫تجربی پرداخته‪ ،‬همچنان به یافتهها و بحث و در اخیر به نتیجهگیری و پیشنهادها‬

‫پرداخته شدهاست‪.‬‬

‫‪ -0‬مبانی نظری‬
‫‪ -5-0‬سرمایه انسانی چیست و چه اهمیتی دارد؟‬
‫سرمایه انسانی یک مفهوم کامالً اقتصادی است‪ .‬در حقیقت از نگاه اقتصادی‪،‬‬
‫خصوصیات کیفی انسان‪ ،‬نوعی «سرمایه» است؛ زیرا این خصوصیات در پرتو آموزش‪،‬‬
‫تواناییهای انسان را توسعه میبخشد‪ ،‬و میتواند به صورت منبع درآمدهای بیشتر و یا‬
‫رضایتخاطر فراوانتر در آینده درآید یا به تعبیری دیگر‪ ،‬سرمایه انسانی به صالحیتها‬
‫و قابلیتهای تولیدی افراد که عمدتاً ناشی از سرمایهگذاری در تعلیم و تربیتشان می‪-‬‬
‫باشند اشاره دارد‪ .‬از سوی دیگر‪ ،‬سرمایهی انسانی‪ ،‬پیشنیاز توسعه است؛ زیرا سرعت‬
‫رشد و آهنگ توسعه به کمیت و کیفیت نیروهای کارآمد بستگی دارد‪ .‬سرمایه انسانی‬
‫نخستین نقش را در رشد و توسعه اقتصادی ایفا میکند؛ زیرا پایهی تغییرات و تحوالت‬
‫اجتماعی را میپروراند و زمینههای دگرگونی را گسترش میدهد‪ .‬بدین جهت‪ ،‬سرمایه‬
‫انسانی در واقع چیزی جز تواناییهای افراد برای اداره زندگی نیست و از آنجا که این‬
‫موضوع در یک زمینهی اقتصادی مطرح میشود‪ ،‬این تواناییها معطوف به تولید کاالها‬
‫و خدماتی است که در زندگی کاربرد دارد‪ ،‬امور آن را تسهیل میکند و به فعالیتهای‬
‫آن رونق میبخشد‪ .‬بنابراین‪ ،‬سرمایه انسانی در حقیقت به مثابه یک ابزار سرمایهای‬
‫موجب ارتقای سطح تولید و بهرهوری بیشتر از منابع میگردد؛ زیرا با سرمایهگذاری‬
‫باالی نیروی انسانی باعث خالقیت و تواناییهای تولیدی بیشتر در جامعه میگردد و در‬
‫افزایش (‪ )GNP‬سهیم است (عمادزاده‪.)0371،‬‬

‫پیشینهی تاریخی نقش انسان در رشد و توسعهی اقتصادی جوامع به قدمت پایهگذاری‬
‫علم اقتصاد و نظریات آدام اسمیت است‪ ،‬زمانی که به انسان به عنوان یکی از نهادهای تولید‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪241‬‬

‫در روند تولید کاالها و خدمات نگاه میشد‪ ،‬و تفاوتی بین انسان به عنوان نیروی کار و‬
‫دیگر عوامل فیزیکی در دست کارفرمایان نبود‪ .‬به تدریج به جنبة انسانی نگاه اقتصاددانان‬
‫افزوده شد و به طور مثال «مارکس» به اهمیت نیروی انسانی به علت نقش آن در انباشت‬
‫سرمایههای فیزیکی توجه داشت‪« .‬شولتز» در دههی ‪ ،0951‬اهمیت سرمایه انسانی را به‬
‫عنوان یک عامل تولیدی مهم و مشابه با سرمایهی فیزیکی معرفی نمود‪ .‬این دیدگاه در‬
‫دهههای اخیر اهمیت بسیار یافتهاست به طوری که اهمیت آموزش و پروش نیروی انسانی‬
‫ماهر و متخصص برای رشد و توسعه اقتصادی و نقش آن به عنوان یک سرمایه تحت عنوان‬
‫سرمایه انسانی در کنار سرمایهی فیزیکی و منابع طبیعی بیش از پیش برای اقتصاددانان‬
‫روشن گردیدهاست‪ .‬با بسط و گسترش دیدگاههای مرتبط با نیروی انسانی از دههی ‪،0981‬‬
‫نقش و اهمیت سرمایه انسانی در رشد و توسعهی اقتصادی جوامع بیشتر از پیش مشخص‪-‬‬
‫شد‪ ،‬طوری که برخی اقتصاددانان توسعه‪ ،‬نظیر «کوزنتوس» معتقد است که تفاوت بین‬
‫سطح رشد اقتصادی کشورها را میتوان با تفاوت در کیفیت نیروی کار در این کشورها‬
‫توجیهکرد‪( .‬طیبی و همکاران‪.)91 :0391 ،‬‬

‫در واقع میتوان گفت سرمایههای فیزیکی تنها زمانی بیشتر مولد خواهند شد که‬
‫کشور دارای مقادیر الزم سرمایه انسانی باشد‪ .‬طبیعی است که هر چه میزان مهارت‬
‫سرمایههای انسانی بیشتر باشد‪ ،‬بر ارزش و میزان اهمیت آن افزوده میشود‪.‬‬

‫اغلب اقتصاددانان معتقد هستند کمبود سرمایهگذاری در سرمایههای انسانی عامل‬

‫اصلی نازل بودن سطح رشد اقتصادی در کشورهای در حال توسعه است و تا زمانی که‬
‫این کشورها در تعلیم و تربیت‪ ،‬استفاده از علوم و دانش و افزایش سطح مهارتهای‬
‫حرفهای را ارتقاء ندادهاند‪ ،‬بازدهی و کارایی نیروی کار و سرمایه در سطح نازلی باقی‬
‫میماند و رشد اقتصادی با کندی و با هزینههای سنگینتر صورت میگیرد (تقوی و‬
‫محمدی‪)06 :0384 ،‬‬
‫‪240‬‬ ‫مهاجرت و سرمایه انسانی و تأثیر آن بر رشد اقتصادی کشور‬

‫افزایش ضریب ماندگاری نیروی انسانی جوان در کشور منوط به شناسایی علل فرار آنها‬
‫و بر طرف نمودن این علل است‪ .‬اگر چند پژوهشگران دالیل آن را همچون دالیل اقتصادی‪،‬‬
‫سیاسی‪ ،‬تبعیض و تضاد نژادی و قومی‪ ،‬فرهنگی و یا اجتماعی تلقی میکنند‪ .‬بنابراین‪ ،‬در‬
‫خصوص فواید و یا خسارات ناشی از آن دو دیدگاه به شرح زیر مطرح است‪.‬‬

‫‪ -9‬دیدگاه جهانگرا‬
‫در دیدگاه جهانگرا مهاجرت تحصیلکردهها به صورت جهانی مورد بررسی قرار‬
‫گرفته و وجود پدیدهی فرار مغزها برای جامعهی جهانی یا کشورهای مقصد مفید‬
‫ارزیابی شدهاست‪ .‬طرفداران این دیدگاه معتقدند همچنان که تجارت آزاد کاال و‬
‫خدمات‪ ،‬جهانی شدند‪ ،‬آزادسازی‪ ،‬خصوصیسازی‪ ،‬لیبرالیسم اقتصادی و موضوعات از‬
‫ایندست برای توسعهی اقتصادی‪ ،‬سیاسی‪ ،‬فرهنگی و اجتماعی کشورها مفید بوده اند‪،‬‬
‫مهاجرت نخبگان نیز از آن جهت که باعث میشود نیروی متخصص از نقاطی که ارزان‬
‫و فراوان بوده و تولید نهایی آن ناچیز است به نقاطی که کمیاب و گران بوده و می توان‬
‫از آن استفاده بهتر و کاراتری به عمل آورد‪ ،‬منتقل شده و به افزایش تولید جهانی و‬
‫پیشرفت دانش فنی کمک کرده و رفاه مردم دنیار را افزایش دهد‪ ،‬مفید تلقی میشود‪.‬‬
‫آنها معتقدند که با منتفع شدن کشورهای مقصد از نیروی متخصص مهاجر‪ ،‬بعد از اندک‬
‫زمانی تکنالوژی به سوی کشورهای مبدأ مهاجران نیز سرایت کرده و با تأخیر اندکی آنها‬
‫را منتفع خواهد کرد‪( .‬شاه آبادی و همکاران‪.)44 :0385 ،‬‬

‫‪ -4‬دیدگاه ملیگرا‬
‫دیدگاه ملیگرا از منافع و مضار این پدیده در خصوص کشورهای مبدأ میگوید و‬
‫معتقد است‪ ،‬نظر به اینکه ملل عقبمانده برای پرکردن شکاف تکنالوژیکی خود و گام‬
‫نهادن در مسیر توسعه نیازمند نیروی انسانی متخصص هستند و کشورهای عقبمانده‬
‫برای افزایش رفاه و آسایش و جبران عقبماندگی و بر طرف نمودن شکاف تکنالوژیکی‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪242‬‬

‫خود‪ ،‬نیازمند استفاده از متخصصان و سرمایة انسانی بوده و معتقدند همچنان که تجارت‬
‫آزاد کاال و خدمات‪ ،‬جهانی شدن و موضوعات مشابه‪ ،‬لطفی به حال آنها نداشته‪ ،‬نمی‪-‬‬
‫توان به مفید بودن مهاجرت تحصیل کردهها نیز در آینده امیدوار شد و خروج نیروی‬
‫انسانی را به حال خود رهاکرد‪ .‬زیرا خروج تحصیلکردهها باعث به وجود آمدن خالء‬
‫نوابغ شده و این گونه جوامع را به عدم تحرک و جمود ابداع‪ ،‬مبتال میکند‪ .‬عالوه بر آن‬
‫جلو پیشرفت آنها را گرفته و شکاف تکنالوژیکی ایجاد شده‪ ،‬روز به روز عمیقتر‬
‫خواهدشد‪ .‬لذا واپس ماندگی آنها را تاریخی و زمانبر خواهد نمود و در نتیجه زیان‬
‫جبران ناپذیری را متوجه آنها میکنند (همان‪ ،‬ص ‪.)45‬‬

‫‪ -1‬مرور بر مطالعات انجام شده‬

‫مطالعات زیادی در راستای شناسایی علل مهاجرت تحصیلکردهها و همچنین منافع‬
‫و ضرر که متوجه کشورهای در حال توسعه است‪ ،‬انجام گرفته است‪ .‬در ذیل به بعضی‬
‫از این مطالعات و تأثیر آن بر رشد اقتصادی اشاره گردیدهاست‪.‬‬

‫میشل بین و همکارانش در سال (‪ ،)2112‬مطالعه تحت عنوان «فرار مغزها و رشد‬
‫کشورهای در حال توسعه» به منظور بررسی این که ملل جنوب از فرار مغزها سود یا‬
‫زیان می بینند؟ انجام داده اند‪ .‬بین و همکارانش معتقدند که جریان مهاجرت تحصیل‪-‬‬
‫کردگان اساساً اقتصادی است‪ .‬آنان بیان میدارند مهاجران کشورهای در حال توسعه که‬
‫وارد کشورهای پیشرفته و صنعتی میشوند‪ ،‬مشغول فعالیتهای اقتصادی شده و‬
‫مقداری از درآمد کسبشده خود را به صورت وجوه ارسالی به کشورهای مبدأ می‪-‬‬
‫فرستند‪ ،‬وجوه ارسالی به رفع مشکل نقدینگی کشور مبدأ جهت سرمایه گذاری در‬
‫آموزش نیروی انسانی کمک نموده و افراد بیشتری آموزشهای الزم را کسب می کنند‪.‬‬
‫همین موضوع به افزایش سرمایهی انسانی و در نتیجه به رشد اقتصادی کشور مبدأ‬
‫کمک خواهد کرد‪ .‬همچنین بیان میدارند که نفع یا زیان کشورهای در حال توسعه به‬
‫‪243‬‬ ‫مهاجرت و سرمایه انسانی و تأثیر آن بر رشد اقتصادی کشور‬

‫برآیند دو تأثیر «فرار» و «مغز» بستگی دارد و اگر در کشوری تأثیر مغز بیشتر از تأثیر‬
‫فرار باشد کشور مبدأ مطمئناً متضرر خواهدشد‪ .‬بنابراین‪ ،‬تأثیر دو نیرو‪ ،‬به نسبت‬
‫تحصیلکردهها و متخصصان به کل جمعیت و نسبت به مهاجرت تحصیلکردگان‬
‫بستگی دارد و در نهایت در این تعامل جهانی کشورهای ثروتمند‪ ،‬عصارهی کشورهای‬
‫فقیر را میگیرند (بین‪.)2112 ،‬‬

‫آدد استارک (‪ )2112‬در مقاله تحت عنوان «فرار مغزها» مینویسد یکی از دالیل مهم‬
‫فقر کشورهای در حال توسعه کمبود سرمایة انسانی است و کشوری دچار بدبختی است‬
‫که مقدار سرمایه انسانی تشکیل شده در آن کمتر از خسارات ناشی از مهاجرت باشد‪،‬‬
‫وی بیان میدارد اگر دانشمندان جوان کشورشان را ترککنند‪ ،‬دانشگاهیان پیر‪ ،‬کیفیت‬
‫آموزش و تحقیق را کاهش میدهند‪ .‬کشورهای پیشرفته به صورت پیامد خارجی مثبت‬
‫از مهاجرت تحصیلکردهها نفع میبرند که این پیامدهای خارجی در تئوریهای جدید‬
‫رشد‪ ،‬اهمیت خاص دارند و سرانهی محصول هر کارگر و رفاه آنها را افزایش میدهند‬
‫و در ادامه بیان میدارد مهاجرت باید مورد قبول واقع شود؛ زیرا با این حرکت درآمدها‬
‫بهبود مییابد ( استارک‪.)011 :2112 ،‬‬

‫ابوالقاسم طلوع (‪ )0378‬در مقالهای تحت عنوان «فرار مغزها‪ ،‬جذب مغزها و گردش‬
‫مغزها» ارائه نمودهاند‪ .‬در این مقاله بررسی عوامل مؤثر بر فرار مغزها به صورت‬
‫توصیفی است و نامبرده با اذعان به این که اکثر مهاجرتها به سوی آمریکا و اروپای‬
‫پیشرفته میباشد‪ ،‬مجموعه عوامل مؤثر بر پدیدهی فرار تحصیلکردهها را دافعهی وطن‪،‬‬
‫جاذبههای کشورهای مقصد و عوامل شخصی میداند(طلوع‪.)49 :0378 ،‬‬

‫‪ -2‬برخی از عوامل مهاجرت تحصیلکردهها‬

‫با توجه به وضعیت فعلی افغانستان متغیرهای زیادی در این حیطه میتواند تأثیرگذار‬
‫باشد که امنیت از عمده عامل آن شمرده میشود‪ ،‬ولی به دلیل اینکه چالشهای سیاسی‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪244‬‬

‫امنیتی‪ ،‬اجتماعی و فرهنگی مورد بحث این مقاله نیست‪ ،‬نظر به واقعیتهای عینی کشور‬
‫عوامل ذیل را نیز میتوان برشمرد‪.‬‬

‫‪ -2‬مشکل بیکاری و نبود اشتغال در بازارکار‬

‫با وجود اهمیت باالی نیروی کار در زندگی فردی و اجتماعی بشر‪ ،‬از زمانی وقوع انقالب‬
‫صنعتی‪ ،‬مشکل بیکاری سبب رنج انسانها گردیده است و بیکاری‪ ،‬همچنان از بزرگترین‬
‫معضالت جامعه بشری میباشد‪ .‬لذا بیکاری در افغانستان‪ ،‬نسبت به سالهای گذشته به چند‬
‫برابر افزایش یافتهاست؛ زیرا تب و لرزهای‪ ،‬سال ‪ 2104‬و پس از آن باعث خروج سرمایه از‬
‫کشور شدند و دامنهی ناامنی نیز گسترش یافت‪ .‬بدین جهت‪ ،‬وضع فعلی اشتغال‪ ،‬بسیار در‬
‫یک وضعیت نامطلوبی قرارگرفتهاست‪ ،‬اغلب شهروندان با یک وضعیت «بد» اقتصادی و‬
‫جمعیت قابل توجهی حدود ‪ 39‬درصد در فقر شدید‪ ،‬زندگی میکنند‪ .‬با این حال‪ ،‬بدیهی‬
‫است که تغییر این وضعیت در کوتاه مدت امکان پذیر نخواهدبود؛ زیرا اشتغال تابعی از‬
‫ساختارهای اقتصادی است که ایجاد تحول در بنیانهای اقتصادی و اجتماعی در کشور نیازمند‬
‫برنامههای دقیق و بلندمدت میباشد‪ .‬برای این که نظام اقتصادی‪ ،‬در حد ظرفیت و‬
‫استعدادهای موجود فعالیت نماید‪ ،‬بایستی کشاورزی و صنعت و خدمات توسعه داده شود‪،‬‬
‫امنیت سرمایه گذاری تأمین شود و برای نیروی انسانی آموزشهای فنی داده شود‪ .‬بنابراین‪،‬‬
‫عدم وجود کار و فرصت اشتغال مناسب و سر بار بودن دانش آموختگان بر خانوادههایشان‬
‫حتی در سنین باال و نبود درآمد کافی‪ ،‬باعث سرخوردگی کامل و بی اعتباری مدارک آنها‬
‫گردیده است‪ .‬بدینسان‪ ،‬پا به مهاجرت گذاشته و به ناچار مشکالت مسیر را تحمل نموده و‬
‫خانوادههای شان را در فراهم نمودن هزینهی عبور از این راهها‪ ،‬ملزم به پرداخت پولهای‬
‫زیادی مینمایند (روزنامه جامعه باز‪ ،‬حوت ‪.)0393‬‬

‫همچنان که بیان گردید نظر به واقعیتهای اقتصادی و سیاسی افغانستان‪ ،‬بیکاری و‬

‫نا امنی از دالیل عمدهی فرار دانشآموختگان از کشور است‪ .‬بنابر گزارشها در دو سال‬
‫‪245‬‬ ‫مهاجرت و سرمایه انسانی و تأثیر آن بر رشد اقتصادی کشور‬

‫اخیر حدود ‪ 211‬هزار نیروی انسانی عمدتاً جوان و تحصیلکرده کشور را ترک نموده و‬
‫راهی کشورهای اروپایی شده اند‪ .‬بنابراین‪ ،‬شناسایی عوامل این پدیده و ایجاد راهکار‬
‫عملی نیاز است که چگونه از این نیروی انسانی در راه پیشرفت و توسعه کشور‬
‫استفادهکرد‪ .‬زیرا فرار تحصیلکردهها و کاهش سرمایه انسانی باعث تضعیف نیرویکار‬
‫متخصص شده و تأثیر منفی بر رشد اقتصاد کشور دارد‪.‬‬

‫‪ -2‬فساد و بروکراسی اداری‬

‫نبود خالقیت‪ ،‬ایجاد کار و نوآوری‪ ،‬مقررات و تشریفات زاید و مفصل و پیچیدهی‬
‫اداری‪ ،‬رشوهستانی عامل مهم دیگری فرار تحصیل کردهها و خروج سرمایه انسانی از‬
‫کشور پنداشته می شود‪ .‬استخدامها پستها و مسؤولیتها نه بر اساس تخصص و‬
‫شایستگی افراد‪ ،‬بلکه بر اساس روابط حزبی‪ ،‬فامیلی‪ ،‬مالی و گزینشهای سلیقهای‬
‫صورت میگیرد و مسؤولیتها به افراد بدون تخصص و لیاقت واگذارشده و این بی‬
‫لیاقتی امور جامعه را به آشفتگی‪ ،‬ناکارایی‪ ،‬عدم پیشبینی صحیح و فقدان برنامه مواجه‬
‫میکند که در این بستر عرصه بر متخصصان و تحصیلکردگان تنگ شده و آنها را بی‪-‬‬
‫اهمیت کرده و از جامعه منزوی و مطرود میگردانند (شاه آبادی و همکاران‪:0385 ،‬‬
‫‪ .)60‬بنابراین‪ ،‬طبق گزارشهای ساالنهی سازمان شفافیت بینالمللی با توجه به محاسبه‬
‫شاخص فساد‪ ،‬افغانستان در فساد اداری‪ ،‬متأسفانه در رتبه سوم و چهارم در بین‬
‫کشورهای فاسد جهان قرار میگیرد‪ .‬لذا به نظر میرسد این عامل نیز در افغانستان با‬
‫فرار جوانان و تحصیل کردهها ارتباط مستقیم دارد‪.‬‬

‫‪ -3‬پایین بودن سطح حقوق و دستمزد و درآمد سرانه‬

‫بدون شک سطح دستمزد اندک یکی از عوامل مؤثر اقتصادی بر پدیدهی فرار‬
‫تحصیلکردههاست‪ .‬متخصصان با برآورد اینکه‪ ،‬از چه تواناییهای برخوردارند و چه‬
‫تقاضایی در بازار جهانی برای آنها وجود دارد‪ ،‬توقع دریافت سطح از درآمدی را دارند‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪246‬‬

‫که بتواند دستکم نیازهایاولیه آنها را برآوردهکند و عدم توجه به این نیاز از سوی‬
‫مسؤوالن و عدم درک این واقعیت باعث میشود که آنها به تقاضای جهانی پاسخ داده و‬
‫راهی کشورهای توسعهیافته شوند‪ ،‬تا به آنچه مستحق آنها است دسترسی پیداکنند‪.‬‬
‫پژوهشهای مختلف نشان میدهد ارتباط نیرومندی بین مهاجرت افراد تحصیلکرده و‬
‫سطح توسعه و درآمد سرانه وجود دارد‪ ،‬در واقع شکاف بین سطح زندگی و درآمد‬
‫سرانه کشورهای ثروتمند‪ ،‬و کمتر برخورداری یکی از عوامل مهاجرت افراد‬
‫تحصیلکرده به کشورهای پیشرفته است‪ .‬در واقع افراد تحصیلکرده و متخصص به دلیل‬
‫وجود تقاضا در کشورهای دیگر از قدرت انتخاب باالتری برخوردار بوده و در صورت‬
‫پایین بودن سطح دستمزد در کشور مبدأ سهلتر و کمهزینهتر میتوانند اقدام به‬
‫مهاجرت کنند‪.‬‬

‫همچنان متأسفانه با وجود باال بودن تقاضا برای ورود به دانشگاه‪ ،‬نظام اقتصادی‬
‫قابلیت جذب خیل عظیم فارغ التحصیالن را نداشته و نتیجهی آن‪ ،‬عرضهی مازاد فارغ‬
‫التحصیالن دانشگاهی است که نمیتوانند در اقتصاد داخلی جذب شوند‪ .‬با باال رفتن‬
‫نرخ بیکاری فارغ التحصیالن احتمال مهاجرت آنان نیز افزایش مییابد‪ .‬آروزی داشتن‬
‫زندگی بهتر دورنمای اقتصادی مطلوب حقوق و درآمد بهتر‪ ،‬سطح زندگی و شیوهی‬
‫زندگی‪ ،‬سیستم آموزشی مدرن‪ ،‬نرخ باالی امید به زندگی‪ ،‬از دست ندادن شغل‪ ،‬شأن و‬
‫مقام انسانها‪ ،‬خدمات زیربنایی مطلوب کشورهای پیشرفته و‪ ...‬عواملی هستند که‬
‫متخصصین و تحصیلکردهها را جذب نموده و او را نسبت به برخورداری از این‬
‫امکانات تهییج میکند (شاه آبادی و همکاران‪.)56 :0385 ،‬‬

‫‪ -51‬اثر اقتصادی مهاجرت تحصیل کردهها‬

‫به طور کلی بین کاهش سرمایهی انسانی با کاهش رشد اقتصادی ارتباط مستقیم وجود‬
‫دارد‪ .‬هر قدر میزان کیفیت و پرورش یافتگی سرمایه انسانی بیشتر باشد‪ ،‬هزینهی تحمیل‬
‫‪247‬‬ ‫مهاجرت و سرمایه انسانی و تأثیر آن بر رشد اقتصادی کشور‬

‫شده به اقتصاد و توسعهی کشور بیشتر است‪ .‬به عالوه هر قدر میزان توسعه انسانی یک‬
‫کشور پایینتر باشد‪ ،‬هزینهایکه از بابت مهاجرت تحصیلکرهها متحمل میشود بیشتر‬
‫است‪ .‬اکثر اقتصاددانان توسعه‪ ،‬بدین باوراند که رشد سریع ذخایر سرمایهی مادی‪ ،‬تا‬
‫حدود زیادی بستگی به تراکم سرمایه انسانی دارد‪ .‬بنابراین‪ ،‬میزان ضرر و زیانی که بر‬
‫کشور وارد میشود با میزان توسعهی انسانی ضعیف از مهاجرت جوانان و تحصیلکردگان‬
‫متحمل میشود‪ ،‬نسبت به کشورهاییکه با شاخص توسعهی انسانی متوسط و باال می‪-‬‬
‫باشد بیشتر است‪ .‬بدینسان‪ ،‬کاهش سرمایهی انسانی همچنین در کوتاه مدت اثر مستقیم‬
‫منفی بر تولید سرانه خواهد داشت‪ ،‬در میان مدت و بلندمدت نیز به طور جدی توانایی‬
‫کشور را در اتخاذ فناوریهای نوین و اختراعات تحت تأثیر قرار میدهد و موجب‬
‫تضعیف رشد اقتصادی میشود‪ .‬به طور کلی مهاجرت نیروی انسانی متخصص‪ ،‬توان‬
‫اقتصادی کشور را در به کارگیری ظرفیتهای بالقوهایکه دارد کم میکند‪ ،‬در مسیر‬
‫تجارت خارجی مانع وارد میکند و سرعت حرکت اقتصاد به سمت بازارهای بینالمللی‬
‫کندتر میشود (حری و همکاران‪.)41 :0393 ،‬‬

‫‪ -55‬یافتهها و بحث‬
‫سرمایه انسانی از مهمترین عوامل رشد و توسعه یک کشور به حساب میآید‪ .‬بنابراین‪،‬‬
‫هر کشوری از جمله افغانستان جهت رسیدن به شکوفایی اقتصادی نیازمند نیروی انسانی‬
‫تحصیلکرده میباشد‪ .‬لذا در افغانستان برای حل این معضل و همچنان برای ایجاد کار و‬
‫اشتغال تا حال اقدامات جدی صورت نگرفته که این چالش باعث سیل مهاجرت‬
‫هموطنان ما به کشورهای همسایه و خارجی گردیده است‪ .‬به لحاظ اهمیت موضوع مقاله‬
‫حاضر در راستای شناسایی عوامل مؤثر بر سرمایهی انسانی و مهاجرت تحصیلکردهها‬
‫پرداختهاند که مطابق یافتههای این تحقیق‪ ،‬عواملی اقتصادی نرخ بیکاری‪ ،‬سطح پایین‬
‫حقوق و دستمزد‪ ،‬شاخصهای رفاهی‪ ،‬فساداداری و بروکراسی‪ ،‬جنگ و نا امنی در کشور‪،‬‬
‫موجب فرار جوانان و تحصیلکردهها از کشور گردیدهاست‪.‬‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪248‬‬

‫همچنان اغلب اقتصاددانان نیز در این امر توافق دارند آنچه در نهایت روند توسعه‬
‫اقتصادی و اجتماعی یک کشور را تعیین میکند «منابع انسانی» آن کشور است و اهمیت‬
‫و نقش سرمایه انسانی در فرایند رشد و توسعه اقتصادی کمتر از سرمایه فیزیکی نیست‪.‬‬
‫تجربه کشورهای پیشرفته و مطالعات مختلف در زمینه رشد اقتصادی کشورها در طول‬
‫زمان و یا در میان کشورها نشان داده است که توضیح نرخ رشد اقتصادی تنها از طریق‬
‫عوامل‪ ،‬سرمایه و نیروی کار نتایج دقیقی به دست نمیدهد بلکه سرمایهی انسانی به عنوان‬
‫یک متغیر اصلی باید وارد مدلهای رشد شود‪ .‬اما کمبود سرمایهی انسانی و مهاجرت‬
‫تحصیل کردهها و نخبگان رابطهی منفی بر رشد اقتصادی داشته و منجر به واپسماندگی‬
‫کشور میگردد‪ .‬از اینرو‪ ،‬هر قدر سرمایهی انسانی ضعیفتر و کمتر باشد و سرمایه‬
‫گذاری باالی منابع انسانی کمتر صورت گیرد‪ ،‬موجب می شود که نیروهای جوان و‬
‫تحصیل کرده کشور را ترک کرده و جهت زندگی بهتر به کشورهای مقصد سفر کنند‪.‬‬

‫در اینخصوص دو دیدگاه مطرح است که در دیدگاه اول این نوع مهاجرتها باعث‬
‫اثر مثبت در کشور مبدأ نیز میگردد‪ ،‬یعنی با ارسال وجوه به کشور اولی موجب دخول‬
‫ارز به کشور گشته و در رشد اقتصاد کشور تأثیرگذار میباشد‪ .‬اما این دیدگاه مورد‬
‫پذیرش اکثر دانشمندان نیست؛ زیرا به عقیده آنها اثر مثبت آن به قدر نیست که کمبود‬
‫سرمایه انسانی و متخصص را در کشور مبدأ جبران کند‪ ،‬لذا مهاجرت تحصیلکردهها و‬
‫نیروی جوان باعث کاهش رشد اقتصادی و اجتماعی در کشور میگردد‪ .‬دیدگاه ملی گرا‬
‫نیز مخالف خروج تحصیل گردگان از کشور اصلی است‪ .‬زیرا این نوع کشورها برای پر‬
‫کردن شکاف تکنالوژیکی خود و گامنهادن در مسیر توسعه نیازمند نیروی انسانی‬
‫متخصص هستند و کشورهای عقبمانده برای افزایش رفاه و آسایش و جبران‬
‫عقبماندگی و بر طرف نمودن شکاف تکنالوژیکی خود‪ ،‬نیازمند استفاده از متخصصان‬
‫و سرمایة انسانی است‪ ،‬اما در صورتی خروج تحصیل کردهها تأثیر منفی بر رشد‬
‫اقتصادی کشور دارد‪.‬‬
‫‪249‬‬ ‫مهاجرت و سرمایه انسانی و تأثیر آن بر رشد اقتصادی کشور‬

‫استفان کستلز و شان لون (‪ )2112‬بیان میدارند که مهاجران دارای اهداف اقتصادی‬
‫است و به عالوه آن امید به زندگی پایین‪ ،‬نرخ بیسوادی‪ ،‬سرکوپ اقلیتها و‪ ...‬نیز شامل‬
‫است‪ .‬اما در افغانستان بهعقیده آگاهان دالیل عمده را در نا امنی میشمارند؛ زیرا ناامنی‬
‫باعث میشود که سرمایه گذاری صورت نگیرد و امید به آینده را کاهش داده موجب‬
‫نرخ بیکاری در کشور گردد‪ .‬بنابراین‪ ،‬ادامه این روند منجر به فرار جوانان و تحصیل‬
‫کرده از کشور گردیدهاست‪ .‬از سوی دیگر‪ ،‬آدد استارک‪ ،‬نیز بهبود وضعیت اقتصادی در‬
‫سرمایه انسانی میداند و میگوید که با مهاجرت تحصیل کردهها کیفیت آموزش و‬
‫تحقیق کاهش مییابد و در این معادله تنها کشورهای پیشرفته از مهاجرت تحصیل‬
‫کردهها نفع میبرند که این روند اثر منفی بر وضعیت اقتصادی و اجتماعی کشور وارد‬
‫میکند‪ .‬بنابراین‪ ،‬در افغانستان چه در دوران جنگ و چه در دو سال پسین هموطنان‬
‫زیادی ما مهاجر شدند‪ ،‬اما در واقع به دلیل نبود سرمایه گذاری و وضعیت آشفته سیاسی‬
‫و اقتصادی در این اواخر حس دافعه وطن را در جوانان افزایش داده است و همچنان‬
‫جاذبههای مقصد نیز باعث شدند که به خصوص در این دو سال اخیر طبق آمارهای‬
‫تخمینی نزدیک به ‪ 211‬هزار نیروی جوان و تحصیل کرده کشور را ترک کنند‪.‬‬

‫از سوی دیگر‪ ،‬نرخ بیکاری مؤثرترین عامل اقتصادی بر فرار جوانان شمرده میشود‬
‫و ارتباط مثبت و معنی داری با خروج سرمایه انسانی و مهاجرت تحصیل کردهها از‬
‫کشور دارد‪ .‬همین طور سطح پایین حقوق و دستمزد نیز از دالیل مهاجرت تحصیل‬
‫کردهها به خصوص در درازمدت به حساب میآید‪ .‬شاخص شکاف رفاهی بین‬
‫افغانستان و کشورهای اروپایی نیز از عوامل مؤثر این مهاجرتها پنداشته میشود‪.‬‬
‫بنابراین‪ ،‬نبود رفاه اقتصادی و اجتماعی‪ ،‬مصؤونیت شغلی و پایینبودن دستمزدها در‬
‫درازمدت باعث نا امیدی و سرخوردگی نیروی کار و تحصیل کردهها میگردد‪ .‬همچنین‬
‫متغییر فساد و بروکراسی اداری عامل مثبت و تأثیرگذاری بر مهاجرت تحصیل کردهها‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪251‬‬

‫تلقی میگردد‪ .‬بنابراین‪ ،‬کاهش سرمایه انسانی از کشور به کاهش رشد اقتصادی منجر‬
‫شده و باعث کاهش تولید ناخالص داخلی و عاید سرانه میگردد‪.‬‬

‫‪ -50‬نتیجهگیری و پشنهادها‬
‫سرمایه انسانی ماهر یکی از مهمترین عوامل در توسعه اقتصادی و اجتماعی هر‬
‫جامعه است و امروزه سرمایه انسانی‪ ،‬یکی از پیشزمینههای توسعه همه جانبه به‬
‫حساب میآید‪ .‬کاهش سرمایه انسانی در کوتاه مدت اثر مستقیم منفی بر اقتصاد کشور‬
‫خواه د داشت و در میان مدت و بلندمدت توانایی کشور را در به کارگیری فناوریهای‬
‫نوین و اختراعات تحت تأثیر قرار می دهد‪ .‬مهاجرت تحصیل کردهها باعث کاهش‬
‫انباشت سرمایه انسانی شده و از توانایی و بهرهوری نیروی کار باقیمانده خواهد کاست‪.‬‬
‫کاهش رشد اقتصادی با خروج سرمایه انسانی رابطه مستقیم دارد و هر قدر که افراد‬
‫تحصیل کرده کشور را ترک کند چه در بلندمدت و چه در کوتاه مدت به اقتصاد کشور‬
‫اثر منفی وارد میکند‪ .‬نا امنی‪ ،‬بیکاری‪ ،‬فساد و چشم انداز ابهامآلود به آینده همچنان‬
‫جاذبه در کشورهای توسعه یافته و عوامل دافعه در کشور باعث خروج روز افزون‬
‫نیروی جوان و تحصیل کرده شدهاست‪.‬‬

‫با توجه به مطالب ذکر شده نیاز به پرداختن بیشتر به مبحث سرمایهی انسانی و‬
‫مهاجرت تحصیل کردهها از کشور ضروری به نظر میرسد‪ ،‬و پیشنهاد میشود که برای‬
‫از بین بردن عوامل یاد شده دولت بایستی شرایط اقتصادی و اجتماعی و سرمایه گذاری‬
‫را در داخل کشور مهیا ساخته و موجب ترغیب مهاجران به بازگشت شوند‪ ،‬و در‬
‫درازمدت با بهبود شرایط کلی اقتصادی‪ ،‬امنیتی‪ ،‬اجتماعی‪ ،‬مدنی و‪ ...‬از مهاجرت‬
‫تحصیل کردهها بکاهد‪ .‬سیاستگذران کشور باید شناسایی و جذب نیروی متخصص و‬
‫نخبه را در اولویت اهداف سیاستی قرار دهند‪.‬‬
‫‪250‬‬ ‫مهاجرت و سرمایه انسانی و تأثیر آن بر رشد اقتصادی کشور‬

‫منابع و مآخذ‬
‫‪ )0‬عمادزاده‪ ،‬مصطفی‪ ،‬اقتصاد آموزش و پرورش‪ ،‬تهران‪ :‬نشر نی‪.0371 ،‬‬
‫‪ )2‬شاهآبادی‪ ،‬ابولفضل‪ ،‬محمدحسین کریم کشته و عبداهلل محمودی‪" ،‬بررسی‬
‫عوامل مؤثر بر فرار مغزها"‪ ،‬تهران‪ :‬پژوهشنامه بازرگانی‪ ،‬شماره ‪.0385 ،39‬‬
‫‪ )3‬طیبی‪ ،‬سیدکمیل‪ ،‬مصطفی عمادزاده‪ ،‬و هاجر رستمی حصوری‪" ،‬اثر فرار مغزها‬
‫بر رشد اقتصادی کشورهای در حال توسعه"‪ ،‬فصلنامه پژوهشهای رشد و‬
‫توسعه اقتصادی‪ ،‬سال اول‪.0391 ،‬‬
‫‪ )4‬تقوی‪ ،‬مهدی‪ ،‬و حسین محمدی‪" ،‬تأثیر سرمایه انسانی بر رشد اقتصادی در‬
‫ایران"‪ ،‬تهران‪ :‬پژوهشنامه اقتصادی‪ ،‬شماره ‪.0384 ،25‬‬
‫‪ )5‬طلوع‪ ،‬ابولقاسم‪" ،‬فرار مغزها جذب مغزها و گردش مغزها"‪ ،‬تهران‪ :‬ماهنامه‬
‫تحقیقات‪ ،‬سال اول‪ ،‬شماره ‪ 3‬و ‪.0378 ،4‬‬
‫‪ )6‬حری‪ ،‬حمید رضا‪ ،‬سید عبدالمجید جالئی و نسیم حمزه نژاد‪" ،‬بررسی تأثیر‬
‫فرار مغزها بر تولید و تجارت خارجی"‪ ،‬تهران‪ :‬فصلنامه نظریههای کاربردی‬
‫اقتصاد‪ ،‬شماره اول‪ ،‬بهار ‪.0394‬‬
‫‪ )7‬روزنامه جامعه باز‪ ،‬سال دوم‪ ،‬شماره ‪ ،403‬حوت ‪.0393‬‬
‫‪6) Bienne, Michel, Frederic Docpuier and Hillel Rapport (5005), Brain‬‬
‫‪drain and LDCs growth: Winners and Losers. CADRE University of‬‬
‫‪Hille. France.‬‬
‫‪5) Castles, Stephen and Sean Laguna (5005), “Trends in asylum‬‬
‫‪migration to Industrialized countries: 6220- 5006”, UNU- WIDER‬‬
‫‪Discussion Paper 5002/ 26.‬‬
‫‪2) Stark. oded, (5005), The economics of brain drain turned off its‬‬
‫‪head, university of Vienna and university of Bonn, center for‬‬
‫‪development research. Paper No. 600 (May 5005).‬‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪252‬‬

‫‪00‬‬ ‫دکډوالۍ اقتصادي او ټولنیزې پایلې‬

‫‪1‬‬
‫زینت حیدري‬
‫سریزه‬
‫کډوالي د یوې بشري پدیدې په توګه د یوې ټولنې پر اقتصاد‪ ،‬سیاست‪ ،‬کلتور‪،‬‬
‫ټولنیزو مسایلو او نورو برخو اغیز لري که چیرې کډوالي په اغیزمن ډول سره‬
‫مدیریت او رهبري شي ښایي ټولنې ته ډیر فرصتونه او ګټې رامنځ ته کړي خو که‬
‫په سمه توګه مدیریت نه شي مبدا او کوربه هیوادونو ته یوه ستر ننګونه ده او ښایي‬
‫د دولتونو ملي ګټې او ارزښتونه و ننګوي‪.‬‬
‫افغانستان یو له هغو هیوادونو څخه دی چې د کډوالۍ له اړخه ډیر اغیزمن شوی‬
‫له سوریي وروسته دغه هیواد په نړۍ کې ډیر کډوال او پناه غوښتونکي لري په‬
‫تیرو څو لسیزو کې میلیونونه افغانان په پاکستان‪ ،‬ایران‪ ،‬او د نړۍ په یو شمیر نورو‬
‫صنعتي هیوادونو ته کډوال شول او الهم له ‪ 7‬میلیونو څخه ډیر افغانان په بهر کې د‬
‫کډوالۍ سختې شپې او ورځې تیروي‪.5‬‬
‫دغه میلیونو افغان کډوال د افغانستان لپاره یوه ستره ننګونه بلل کیږي او د‬
‫کډوالۍ کوربه هیوادونو تل له دغو افغانانو څخه په خپله ګټه او د افغانستان پر ضد‬
‫کار اخیستی او افغان دولت هم د کډوالۍ مثبت اړخ او فرصتونو ته پاملرنه نه ده‬
‫کړې او ال په ستمه توګه نه دی توانیدلی چې له دغې ننګونې د یو اغیزمن مدیریت‬
‫له الرې د یو فرصت په توګه ګټه پورته کړي‪.‬‬
‫د افغانانو د کډوالۍ دغې لویې کچې ته په پام سره افغانستان تر نورو هیوادونو‬
‫ډیر د کډوالۍ په اړه اغیزمن مدیریت ته اړتیا لري په دې اړه باید افغان دولت علمي‬

‫‪ .0‬د حقوقو پوهنځي لیسانسه‬

‫‪ .2‬د ک ډوالو او راستنیدونکو چارو وزارت ویب پاڼه ‪ ،‬سرشمرینه ‪ ،‬لومړی مخ ‪http://www.morr.gov.af/‬‬
‫‪253‬‬
‫دکډوالۍ اقتصادي او ټولنیزې پایلې‬

‫څیړنې‪ ،‬بحثونو‪ ،‬سمینارونو او کنفرانسونو جوړ او د کډوالۍ ټول اړخونه و څیړي‬

‫خو په خواشینۍ سره چې په دغه هیواد کې د کډوالۍ په اړه عملي څیړنې‪ ،‬بحثونه او‬
‫لیکنې نه دي شوي همدارنګه علمي کنفرانسونو او سمینارونه ډیر کم جوړ شوي‪.‬‬
‫له همدې امله ما هم اړینه و بلله ترڅو په دې برخه کې دغه مقاله و لیکم تر څو‬
‫لږ تر لږه د کډوالۍ فرصتونو او ننګونې زمونږ هیوادوالو ته روښانه شي په دغه‬
‫لیکنه کې د افغان کډوالو وضعیت‪ ،‬د کډوالۍ د مبدا او کوربه هیوادونو لپاره د‬
‫کډوالۍ اقتصادي‪ ،‬ټولنیز او کلتوري اغیزې څیړل شوي دي‪.‬‬
‫په یاده لیکنه کې له کتابتونونو انټرنیټې ویب پاڼو‪ ،‬د خپلو شخصي تجاربو او له‬
‫ک ډوالو سره د خبرو او همدارنګه له بیالبیلو معتبرو علمي سرچینو څخه ګټه پورته‬
‫شوې‪.‬‬
‫کلیدي ټکي ‪ :‬کډوالي‪ ،‬پناغوښتونکی‪ ،‬کډوال‪ ،‬افغانستان‪ ،‬فرصتونه‪ ،‬ننګونې‬
‫کډوال او پناه غوښتونکی‬
‫کډوال او پناه غوښتونکي دوه بیالبیل لغتونه دي او داوړ معناګانې هم سره توپیر‬
‫لري خو پ ه افغاني ټولنه کې بیا پناه غوښتونکي ته هم د کډوال کلمه کارول کیږي نه‬
‫یوازې د عامو خلکو ترمنځ بلکه په یوشمیر علمي اثارو‪ ،‬رسنیو او لیکنو کې د دغو‬
‫دواړو لغتونو توپیر په نظر کې نه نیول کیږي نو ځکه مخکې له دې چې د مقالې‬
‫نورو مسایلو ته الړ شو اړینه ده چې د دغو دوو کلمو په توپیر ځان پوه کړو‪.‬‬
‫‪-1‬کډوال چاته وایي ؟‬
‫له یوې سیمې څخه بلې سیمې ته په دایمي او یا لنډ مهاله ډول د یوې ډلې او یا‬
‫خلکو جغرافیوي خوځښت ته کډوالي وایي همدارنګه د اصلي ټاټوبي پریښودل او په‬
‫دویمه سیمه کې میشتیدلو ته کډوالي وایي‪.‬‬
‫‪6‬کډوال ته په انګریزي کې ‪ Migrant‬او په دري کې ورته مهاجر وایي او هغه‬
‫چا ته ویل کیږي چې د کار‪ ،‬زده کړې‪ ،‬واده‪ ،‬له کورنۍ سره د یو ځای کیدنې او یا‬
‫نورو قانوني الرو د یوه غوره ژوند په نیت په خپله خوښه خپل هیواد پریږدي او بل‬
‫هیواد ته کډه کوي‪.‬‬

‫‪ .5‬پښتو ‪ -‬انګریزي قاموسونه‬

‫‪www.qamosona.com‬‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪254‬‬

‫کډوال له قانوني اسنادو سره خپل هیواد پریږدي او د تل لپاره او یاهم د لنډ مهال‬
‫لپاره بل هیواد ته پناه وړي‪.‬‬
‫‪-1-1‬د کډوال ځانګړنې‬
‫په خپله خوښه هیواد پریږدي‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫نوې ټولنې ته له ننوتو سره سم د هغه د میشتیدنې او د اوسیدو د اجازې‬ ‫‪‬‬
‫ستونزه له وړاندې حل شوې وي‪.‬‬
‫نوې ټولنې ته له ننوتو سره سم هغه د بیمې‪ ،‬روغتیایي خدماتو او نورو‬ ‫‪‬‬
‫آسانتیاوو څخه برخمن کیدالی شي‪.‬‬
‫د کوربه هیواد د قوانینو پر بنسټ د کار حق او نور حقوق ورته ورکول‬ ‫‪‬‬
‫کیږي‪.‬‬
‫‪-2‬پناه غوښتونکی چاته وایي ؟‬
‫پناه غوښتونکی ‪ Refugee‬هغه چاته ویل کیږي چې د سیاسي‪ ،‬مذهبي‪ ،‬قومي او‬
‫یاهم د یوې ټولنیزې ډلې سره د غړیتوب له امله په خپل هیواد کې تر څارنې الندې‬
‫وي او هیواد یي و نه شي کړای چې له نوموړي څخه ساتنه وکړي او نورور‬
‫هیوادونو کې د پناه غوښتنه وکړي‪.‬‬
‫پناه غوښتونکی له ډیر مجبوریته چې ژوند یي په خپل هیواد کې په خطر کې وي‬
‫خپل هیواد پریږدي او بل هیواد ته پناه وړي‪.‬‬
‫د مثال په ډول د روسانود یرغل‪ ،‬د کورنۍ جګړو او د طالبانو د واکمنۍ له امله‬
‫میلیونونه افغانان اړ شول چې خپل هیواد پریږدي او ګاونډیو هیوادونو ته یي پنا‬
‫یوړله‪.‬‬
‫د پناه غوښتونکو د وضعیت په تړاو د جنیوا ‪ 62۹6‬کنوانیسیون‪ 6‬او د ‪62۹7‬‬
‫پروتوکول د پناه غوښتونکي د تعریف مهمه سرچینه ده چې پناه غوښتونکی داسي‬
‫تعریفوي ‪:‬‬
‫" هغه کسان چي د نژادي‪ ،‬مذهبي‪ ،‬ملیت‪ ،‬یا په کوم ټولنیز سازمان کې د غړیتوب‬
‫او یا د سیاسي عقایدو له کبله له موجه ویرې سره مخامخ‪ ،‬تر تعقیب‪ ،‬ځورونې او‬
‫ازار سره مخامخ وي‪ ،‬له خپل هیواد څخه بهرژوند کوي او نشي کولی او یا د ذکر‬

‫‪ .6‬د پناه غوښتونکو په تړاو د جنیوا ‪ 62۹6‬کنوانیسیون د شاوخوا ‪ 6۹0‬هیوادونو لخوا السلیک شوی په دغه کنوانسیون کې د‬
‫پناه غوښتونکي پیژنده‪ ،‬د دوې حقونه او په اړه یي د کوربه هیوادونو مکلفیتونه ذکر شوي دي ‪.‬‬
‫‪255‬‬
‫دکډوالۍ اقتصادي او ټولنیزې پایلې‬

‫شوی و مسلو له ویرې نه غواړي هغه هیواد ته والړ شي‪ ،‬او یا یې چې تابیعیت نه‬
‫لري او له دغه ډول پیښې وروسته د خپلې دایمې استوګنې له هیواده بهر وي او نشي‬
‫کولی یا نه غواړي چې هغه هیواد ته ور وګرځي‪"6.‬‬
‫‪ -1-2‬د پناه غوښتونکي ځانګړنې ‪:‬‬
‫هیواد پریښودو ته اړ وي‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫د پناه غوښ تونکی ژوند په خطر کې وي او یا هم د نیولو له ګواښ سره‬ ‫‪‬‬
‫مخامخ وي ځکه خپل هیواد پریږدي‪.‬‬
‫په ناڅاپي ډول او لنډه موده کې پرته له پالن څخه خپل هیواد پریږدي‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫په خطر ناکو او ناقانونه الرو او له یو لوی لګښت سره غواړي ځان مقصد‬ ‫‪‬‬
‫ته ورسوي‪.‬‬
‫نوې ټولنې ته له ننوتو سره سم له بیالبیلو ستونزو سره مخامخ وي‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫‪-3‬د افغانانو کډوالي‬

‫افغانستان یو له هغو هیوادونو څخه دی چې له سوریي وروسته په نړۍ کې د‬
‫کډوالو د شمیر له اړخه دویم ځای لري سره له دې چې د ‪ 5006‬کال راهیسې له ‪۹‬‬
‫میلیونو څخه ډیر افغانان هیواد ته راستانه شوي‪ 5‬خو الهم له ‪ 7‬میلیونو څخه ډیر‬
‫افغانان په پاکستان‪ ،‬ایران او د نړۍ په یو شمیر نورو هیوادونو کې میشت دي‪.‬‬
‫شاوخوا ‪ ۹،۹‬میلیونه افغانان په ګاونډیو هیوادونو پاکستان او ایران کې میشت‬
‫دي‪.‬‬
‫د ‪ 506۹‬کال په وروستیو کې د نړۍ په کچه د کډوالۍ د کړکیچ او اروپایي‬
‫هیوادونو ته د افغانانو تګ او د ننه په افغانستان کې د جګړو له امله د داخلي بې‬
‫ځایه شویو کډوالو ډیریدل د افغانان کډوالو په شمیر کې نور هم ډیروالی راوستل‪.‬‬
‫یوازې تیرکال له ‪ 5۹0‬زرو څخه ډیرو افغانانو اروپایي هیوادونو ته مخه کړه‪ 2‬د‬
‫دې ترڅنګ د جګړو او طبیعي پیښو له امله له یو میلیونو څخه ډیر افغانان د ننه په‬
‫هیواد کې کډوال شوي‪.‬‬

‫‪ .6‬د پناه غوښتونکو په تړاو د جنیوا ‪ 62۹6‬کنوانیسیون ‪ 2 ،‬مخ ‪ 62۹6 ،‬کال ‪ ،‬حنیوا ښار ‪.‬‬
‫‪2 www.unhcr.org/statisics/Returnees.‬‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪256‬‬

‫د افغانانو کډوالي بیالبیل الملونه لري خو تر ډیره بیا دغه کډوالي د افغانستان له‬
‫سیاسي حاالتو سرچینه اخیستې پر افغانستان د روسانو یرغل‪ ،‬له هغه وروسته‬
‫داخلي جګړې او بیا د طالبانو واکمني او همدارنګه له هغه وروسته له ترهګرۍ‬
‫سره نړیواله جګړه چې افغانستان یې اوسمهال د نړیوالو د جګړې په جغرافیه بدله‬
‫کړې د میلیونونه افغانانو د مهاجرت او بې کوره کیدو عمده عوامل دي‪.‬‬
‫الهم زمونږ افغان کډوال د ترهګرۍ پر وړاندې د جګړې قرباني دي او د‬
‫افغانستان په یو شمیر ولسؤالیو کې جګړه روانه ده چې دغو جګړو زمونږ افغانان‬
‫دې ته اړ باسي ترڅو خپله اصلي سیمه پریږدي او د ننه او یاهم له هیواد څخه بهر د‬
‫مهاجر په توګه ژوند وکړي‪.‬‬
‫د ‪ 506۹‬کال په وروستیو کې ګڼو افغان ځوانانو اروپایي هیوادونو ته مخه کړه‬
‫او ‪ 5۹0‬زره افغانانو یوازې په همدې کال په اروپایي هیوادونو کې د پناه غوښتنه‬
‫وکړه چې له دغو مهاجرتونو سره افغانستان یوه ستره مادي او معنوي سرمایه‬
‫السره ورکړه همدارنګه افغان پناه غوښتونکي په قاچاقي او خطرناکو الرو کې خپل‬
‫ژوند له السه ورکړ‪ ،‬په سمندرونو کې ډوب شول او حتی د یو شمیر غوښې د کبانو‬
‫د خوراک ښکار شوې‪.‬‬
‫که چیر ې د غه انساني غمیزه داوم وکړي او په سمه توګه مدیریت نه شي نو د‬
‫افغانستان لپاره به ډیرې ناوړې پایلې و لري او اړینه ده چې افغانستان له دغې‬
‫ننګونې څخه د یو اغیزمن مدیریت له الرې د یو فرصت په توګه ګټه پورته کړي‪.‬‬
‫‪-4‬د کډوالۍ موکې ( فرصتونه ) او ننګونې‬
‫د جګړو‪ ،‬ناامنیو‪ ،‬بې وزلۍ او نورو ناخوالو له امله په نړۍ کې د کډوالو شمیر‬
‫ورځ تربلې ډیریږي د ملګرو ملتونو د کډوالو ادارې د راپور پر اساس په ‪506۹‬‬
‫کال کې په ټوله نړۍ کې له ‪ ۹۹‬میلیونو څخه ډیر انسانان له خپلو اصلي سیمو بې‬
‫ځایه او کډوال شوي‪ 6.‬په نړۍ کې په بې سارې ډول د کډوالو د شمیر ډیریدل او د‬
‫دغه نړیوال کړکیچ له امله کډوالي تر بل هر وخت د نړۍ پام ځان ته اړولې یو‬
‫شمیر هیوادونو د کډوالۍ په اړه نړیوال کنفرانسونه جوړوي او علمي څیړنې او‬
‫بحثونه ترسره کوي‪.‬‬
‫د کډوالۍ فرصتونه او ننګونه هغه څه دي چې مبدا او کوربه هیوادونو یي په اړه‬
‫فکر کوي او دوې هڅه کوي چې د کډوالۍ د اغیزمن مدیریت له الرې د دغې پدیدې‬

‫‪www.unhcr.org/statistics/annual report .5‬‬

‫‪257‬‬
‫دکډوالۍ اقتصادي او ټولنیزې پایلې‬

‫له مثبت اړخ او فرصتونو څخه په خپله ګټه کار واخلي او ننګونو ته یي د حل الره‬
‫و مومي‪.‬‬
‫هره ټولنه د کډوالۍ له سیاسي‪ ،‬اقتصادي‪ ،‬ټولنیز او کلتوري اړخونو نیغ په نیغه‬
‫اغیزمن کیږي او د کډوالۍ دغه برخې پر مبدا او مقصد هیوادونو اغیز کوي که‬
‫چیرې دغه بشري پدیده په سم ډول رهبري او مدیریت شي نو د نړۍ ټول ملتونه به‬
‫له ګټو څخه یي برخمن شي خو که په سمه توګه مدیریت نه شي او په غیر اصولي‬
‫ډول له دغې پدیدې ګټه پورته شي نو پایلې به یي ټولې نړۍ ته منفي وي او د انساني‬
‫قاچاقچیانو سوداګري به الپسې پراخه شي او د نړۍ د ملتونو لپاره به یوه ستره‬
‫انساني غمیزه رامنځ ته کړي‪.‬‬
‫‪-5‬د کډوالۍ اقتصادي پایلې‬
‫‪-1-5‬د بشري پانګې تیښته‬
‫ځوانان د یوې ټولنې د مالتیر او مهمه پانګه ګڼل کیږي دغه ځوان کاري ځواک د‬
‫سترو صنعتي هیوادونو په پرمختګ کې مهمه ونډه درلوده‪ .‬دولتونه د خپلې بودیجې‬
‫یوه لویه برخه د ځوانان نسل د روزنې لپاره لګوي له ابتدایي زده کړو نیولې بیا تر‬
‫ثانوي زده کړو او بیا لوړو زده کړو پورې پر ځوانانو پانګونه کوي تر څو له دغه‬
‫ځوان نسل څخه د خپل هیواد د پرمختګ‪ ،‬اقتصادي ودې او ثبات لپاره کار واخلي‪.‬‬
‫خو که هر هیواد دغه ځوانه انرژي له السه ورکړي او ځوانان یي مهاجر شي نو‬
‫له دې سره یو ستره معنوي او ملي سرمایه له السه ورکوي او د کاري ځواک له‬
‫کمښت سره مخامخ کیږي‪.‬‬
‫له یو هیواد څخه د ځوان نسل تیښته په اصل کې د یوې سترې معنوي سرمایي‬
‫تیښته ده او هر هیواد هڅه کوي چې دغه ځوان کاري ځواک په خپله ګټه وکاروي‬
‫او ځان ته یي جذب کړي انساني سرمایه د اقتصادي پرمختګ ستر المل بلل کیږي‬
‫او د دغې سرمایي تیښته د انساني ځواک له تشې سره مخامخ کوي او په لنډ مهال او‬
‫اوږد مهال کې د هیواد لپاره ناوړه پایلې رامنځ ته کوي‪.‬‬
‫یو شمیر هیوادونه د خپلې ځوانې انرژۍ له مهاجرته کړیږي او نه شي کوالی‬
‫چې دغه انساني ځواک وساتي افغانستان یو له هغو هیوادونو څخه دی چې له دغې‬
‫سترې ننګونې سره مخ دی دغه هیواد چې اوس د ببارغونې په حال کې دی تر‬
‫نورو ډیر ځوان کاري ځواک ته اړتیا لري‪.‬‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪258‬‬

‫د ‪ 506۹‬کال په ورستیو کې ګڼو افغانانو اروپایي هیوادونو ته مخه کړه چې یوه‬

‫لویه برخه یي افغان ځوانان جوړول له دې سره افغان دولت یوه ستره مادي او‬
‫معنوي سرمایه له السه ورکړه‪.‬‬
‫که څه هم افغان دولت و نشو کړای چې د خپلو ځوانانو د تیښتې مخه و نیسي خو‬
‫اوس دغه هیواد هڅه کوي چې د ځوانانو د تیښتې مخنیوی وکړ‪.‬‬
‫‪-2-5‬د کډوالو راستنول د هیواد بشري پانګه‬
‫له راستنیدونو وروسته د کډوالۍ له ظرفیتونو او د دوې له نویو تجربو‪ ،‬مهارتونو‬
‫او نوښتوتونو څخه چې دوې یي په کډوالۍ کې ترالسه کړي د کډوالۍ د اقتصادي‬
‫فرصتونو په توګه کار اخیستل کیږي‪.‬‬
‫ګ ڼ شمیر کډوال په یوشمیر پرمختللو هیوادونو کې په لوړو زده کړو بوخت دي‪،‬‬
‫له فني او حرفوي زده کړو برخمن شوي‪ ،‬بیالبیلې تجربې یي ترالسه کړي‪ ،‬په نوي‬
‫تکنالوژۍ سمبال شوي او د نویو فکرونو خاوندان دي دغه ځوانان د افغانستان لپاره‬
‫یوه ستره بشري پانګه بلل کیږي‪.‬‬
‫یو شمیر هیوادونه هڅه کوي چې د کډوالۍ له دا ډول ظرفیتونو ګټه پورته کړي‬
‫او د دوې د بیرته ستنولو الرې چارې برابرې او له دغه انساني ځواک څخه د‬
‫هیواد د بیارغونې او پرمختګ په ګټه کار واخلي‪.‬‬
‫هندوستان‪ ،‬چین‪ ،‬جنوبي کوریا او یوشمیر نور هیوادونو د خپل پرمختګ لپاره له‬
‫دغه فر صت څخه ستره ګټه پورته کړې د دغو هیوادونو ځوانان له خپلو هیوادونو‬
‫سره په علمي‪ ،‬کلتوري او نور برخو کې د اړیکو د ټینګولو له الرې ډیرې ګټې‬
‫رسولي همدارنګه دغه ځوان خپلو هیوادونو ته په بیرت ګرځیدو سره له خپلو‬
‫ظرفیتونو او تجاربو ستره ګټه پورته کړې‪.‬‬
‫افغانستان هم یو له هغو هیوادونو څخه دی چې ډیری کډوال یي په بهرنیو‬
‫هیوادونو کې په بیالبیلو برخو کې زده کړې او تجربې ترالسه کړي د نورو‬
‫هیوادونو ترڅنګ په پاکستان او ایران کې چې زمونږ ګڼ شمیر افغانان میشت دي‬
‫دوې د دغو دوو هیوادونو په پوهنتونونو کې لوړې زده کړې کړي‪ ،‬ځوانان دغلته‬
‫پر نوي تکنالوژۍ سمبال شوي او دې ته ورته نورې زده کړې او تجربې یي ترالسه‬
‫کړي‪.‬‬
‫د ‪ 5006‬کال راهیسې د ‪ ۹‬میلیونه راستنو شویو کډوالو له ډلې څخه اکثرا یي په‬
‫دولتي ادارو کې په لوړو پوستونو کې په دندو بوخت دي او د دولت او خصوصي‬
‫‪259‬‬
‫دکډوالۍ اقتصادي او ټولنیزې پایلې‬

‫سکتور د کارکوونکو یوه عمده برخه په ځانګړې ډول د تکنالوژۍ او ای ټي په‬

‫برخو کې هغه ځوانان دي چې په پاکستان او ایران کې یي زده کړې کړي‪.‬‬
‫د دوې له راتګ سره تر یوه حده د ظرفیتونو تشه ډکه شوې او ډیر ښه ظرفیتونه‬
‫د افغانستان په دولتي او خصوصي ادارو کې په دندو بوخت دي‪.‬‬
‫د پاکستان او ایران ترڅنګ په امریکا او اروپایي هیوادونو کې هم ګڼ شمیر‬
‫افغانان له لوړو زده کړو او تجاربو برخمن شوي او ډیر ښه باظرفیته افغانان هلته‬
‫میشت دي خو که چیرې د دوې د راستنولو الرې چارې برابرې شي پرته له شکه‬
‫چې د افغانستان په بیار غونه او اقتصادي وده کې اغیزمن رول لوبوالی شي‪.‬‬

‫‪-6‬د پانګې لیږد‬

‫د تیرو څلورو لسیزو د هجرت په دوران کې افغانان د ګاونډیو هیوادونو ترڅنګ‬
‫په یو شمیر پرمختللو هیوادونو کې د زده کړو ترڅنګ په کار وبار او سوداګرۍ پیل‬
‫وکړ او اوس دوې د عمده سرمایو خاوندان شوي دغه افغان پانګوال په بهرنیو‬
‫هیوادونو کې پانګونه کړې فابریکي لري او خپل تجارت پر مخ بیایي یوازې په‬
‫پاکستان کې له ‪ 600‬څخه ډیر افغان ملیاردران ژوند کوي شاوخوا ‪ ۰۹0‬فابریکي او‬
‫سلګونه کارخانې او دوکانونو د دوې پر پیسو چلیږي چې سلګونه زره کسانو ته یي‬
‫کاري زمینې برابرې کړي‪.6‬‬
‫د دې ترڅنګ په عربي هیوادونو کې ګڼ افغان پانګوالو پانګونه کړې او په‬
‫بیالبیلو برخو کې د دوې سوداګري روانه ده‪.‬‬

‫‪-1-6‬د پیسو لیږد‬

‫که څه هم د کډوالۍ ننګونې ډیرې دي خو ترڅنګ یي بیا یو شمیر فرصتونه او‬
‫ګټې هم لري یوه له هغو ګټو څخه د کډوالو له لورې خپلو هیوادونو ته د پیسو لیږد‬
‫دی دغه کډوال د خپلو هیوادونو لپاره یوه مهم اقتصادي او د عاید سرچینه بلل کیږي‬
‫په بهر کې کډوال کار کوي او د خپلو پیسو ډیره برخه په خپلو اصلي هیوادونو کې‬
‫خپلو کورنیو ته استوي هرکال دوې ملیاردونه ډالر خپلو اصلي هیوادونو ته لیږدوي‬

‫‪ 6‬د بې بې سي پښتو ویب پاڼه ‪ ،‬کډوالي ‪ ،‬په پاکستان کې د افغان کډوالو وضعیت ‪ ،‬غبرګولي ‪ 66‬مه ‪622۹ ،‬‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪261‬‬

‫چې یوازې په ‪ 506۹‬کال کې د کډوالو لخوا ‪ ۰۰0‬ملیارده ډالر د دوې هیوادونو ته‬
‫لیږدول شوي د یو شمیر پر مختللو هیوادونو له لورې مخ پر ودې هیوادونو ته د‬
‫دغو پیسو لیږد کوالی شي چې د مخ پر ودو او وروسته پاتې هیوادونو په اقتصادي‬
‫وده کې مهم اغیز ولري‪.‬‬
‫تر څنګ یي د کډوالو په کوربه هیوادونو کې بیا د کډوالو کارګرو او د ځایي‬
‫کارګرو ترمنځ یو ډول سیالي رامنځ ته کیږي‪ ،‬د کاریګر په بیه کې توپیر رامنځ ته‬
‫کیږي کډوال کارګر د ځایي اوسیدونکو په پرتله په لږو پیسو کار کوي چې د دغه‬
‫توپیر د ټولنې لپاره یو ډول ستونزه رامنځ ته کوي‬
‫‪-7‬ټولنیزې ستونزې‬
‫هر انسان په خپل هیواد کې د خپلې ټولنې له بیالبیلو وګړو‪ ،‬دوستانو او خپلوانو‬
‫سره اړیکې لري ښوونکی له خپلو شاګردانو‪ ،‬کارکوونکي له خپلو همکارانو‪ ،‬ملک‬
‫او مشر د خپلو قومونو او ولس او همدارنګه یوه کورنۍ د خپلې سیمې له اوسیدونکو‬
‫سره پراخې دوستانه اړیکي لري چې دا خپله د انسان ټولنیز ارزښت او موقف‬
‫جوړوي او په ټولنه کې د هغې د پیژندګلوي المل ګرځي‪.‬‬
‫خو کله چې همدغه انسان یو پردي هیواد ته ځي او کډوال کیږي نو بیا دغه ټول‬
‫ارزښتونه له السه ورکوي په نوې ټولنه کې هرڅه ورته نا آشنا وي او یو ډول بې‬
‫هویتۍ سره مخامخ کیږي‪.‬‬
‫په نوې ټولنه کې کډوال د دغې ټولنې له کلتور څخه په بالبیلو ډولونو اغیزمن‬
‫کیږي‪ ،‬دوې په ټولنه کې د ادغام له امله پردي کلتور مني او له خپل کتلور څخه‬
‫فاصله اخلي همدا المل دی چې کډوالي د کلتوري یرغل المل ګرځي‪.‬‬

‫‪-8‬د هیوادونو پر نفوس د کډوالۍ اغیزې‬

‫کډوالي په پرمختللو هیوادونو کې د نفوس د ډیریدو او په مخ پر ودې او یا‬
‫وروسته پاتې هیوادونو کې د نفوس د کمیدو المل ګرځي امریکا‪ ،‬استرالیا او کاناډا‬
‫هغه هیوادونه دي چې له یو شمیر وروسته پاتې هیوادنو څخه دغو هیوادونو ته کډه‬
‫کړه او د کډوالۍ ژوند یي ځان ته غوره کړل خو برعکس بیا یو شمیر وروسته پاتې‬
‫هیوادونو کې بیا دغه کډوالي د نفوس د کمیدو المل ګرځیدلی دی‪.‬‬
‫‪260‬‬
‫دکډوالۍ اقتصادي او ټولنیزې پایلې‬

‫په مبدا او مقصد هیوادونو کې د نفوس کمښت او ډیروالی پر دغو ټولنو ناوړه‬
‫اغیز کوي هر هیواد د خپل نفوس پر اساس د ټولنیزو خدماتو د وړاندې کولو لپاره‬
‫خپل استراتیژیک پالنونه او تګالرې جوړې کله چې په یوه ټولنه کې دخلکو شمیر‬
‫ډیر یږي حتما ستونزې رامنځ ته کیږي ټولنیز خدمات په سمه توګه نه وړاندې کیږي‬
‫او د روغتیایي ستونزو تر څنګ په توله کې نورې ټولنیزې ستونزې هم رامنځ ته‬
‫کیږي‪.‬‬

‫‪-9‬د کډوالو قاچاق‬

‫د کډوالو قاچاق چې د انساني قاچاق یوه برخه جوړوي د ناقانونه کډوالۍ منفي‬
‫پایل ده هرکال د انساني قاچاق له امله زرګونه هغه کډوال خپل ژوند له السه‬
‫ورکوي چې په قاچاقي سفرونو سره غواړي ځانونه خپل مقصد ته ورسوي‪.‬‬
‫له دغه نړیوال سازمان شوي جنایت چې د یو شمیر نړیوال مافیایي کړیو له‬
‫لورې په سیستماتیک ډول سره پرمخ وړل کیږي ورسره مبارزه هم آسانه کار نه‬
‫دی ځکه اروپایي او یو شمیر نورو هیوادونو لپاره یي ستره اندیښنه رامنځ ته کړې‬
‫له همدې امله ټولو اروپایي هیوادونو السونه سره یو کړي ترڅو د قاچاق عوامل او‬
‫د قاچاق مجریان پیدا او ور سره مبارزې ته الره هواره کړي‪.‬‬
‫انساني قاچاق د مخدره توکو او اصلحې له قاچاق وروسته د عاید له اړخه په نړۍ‬
‫کې دریم ځای لري او هرکال له دغه نړیوال جنایت څخه قاچاقچیان ‪ ۹0‬ملیارده‬
‫ډالره ګټه السته راوړي‪.‬‬
‫په انساني قاچاق کې د انسان له د بدن له غړو څخه استفاده کیږي‪ ،‬له انسانانو د‬
‫فحشا په موخه ګټه پورته کیږي او دې ته ورته نور غیر انساني اعمال د دغو‬
‫نړیوالو جنایتکارانو لخوا ترسره کیږي د دې ترڅنګ په غیر قانوني ډول مقصد ته د‬
‫یو انسان رسول دا د انساني قاچاق بل ډول دی چې هغه ته د کډوالو قاچاق وایي‪.‬‬
‫د کډوالو په قاچاق کې قاچاقچیان د هغو انسانانو له مجبوریته ګټه پورته کوي چې‬
‫هیواد پریښودو ته اړ شوي وي او غواړي چې پرته له قانوني اسنادو ځانونه نورو‬
‫هیوادونو ته ورسوي‪.‬‬
‫افغانان تر نورو هیوادونو ډیر د دغه ستر جنایت قرباني شوي او ال هم قرباني‬
‫کیږي د ‪ 506۹‬کال په وروستیو کې ‪ 5۹0‬زره افغانانو د قاچاقچیانو په مرسته‬
‫ځانونه اروپایي هیوادونو ته ورسول‪ ،‬ډیرۍ یي خپل مقصد ته و نه رسیدل‪ ،‬و وژل‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪262‬‬

‫شول‪ ،‬بیړۍ یې چپه او په سمندرونو کې ډوب شول‪ ،‬زنداني شول‪ ،‬په ځنګلونو کې‬
‫مړه شول او باالخره چې ځانونه یي اروپایي هیوادونو ته ورسول هلته هم په ډیرو‬
‫سختو شرایطو کې اوس ژوند تیروي او یو شمیر یي له خپل تګ څخه پښیمانه دي او‬
‫په خپله خوښه بیرته هیواد ته راستنیږي‪.‬‬
‫یوشمیر کورنۍ خپل جایدادونه‪ ،‬دوکانونه او کورنه خرڅ کړل او قاچاقچیانو ته‬
‫یي خپلې پیسې ورکړې ترڅو د دوې ځامن اروپایي هیوادونه ته ورسوي خو پرته‬
‫لدې چې دوې خپل مقصد ته ورسوي الهم د یو شمیر مړي او ژوندي ورک شوي او‬
‫کورنۍ یي ال هم د خپلو زامنو په تمه دي افغان ځوانان اروپا ته پر الر او دغو‬
‫خطرناکو سفرونو کې له ګڼو مالي او ځاني زیانونو سره مخامخ شول په هغو بیړیو‬
‫کې چې د قاچاقچیانو له خوا دوې ته برابریږي هره لحظه د ډوبیدو خطر وي او‬
‫ډیرۍ کښتۍ په سمندرونو کې ډوبې شوې‪.‬‬

‫‪-11‬کورنۍ تاوتریخوالۍ‬
‫د مهاجرت په ژوند کې او له نوې ټولنې سره د یوې کورنۍ یو ځای کیدلو سره‬
‫‪-11‬پایله‬
‫لکه څنګه چې مخکې هم یادونه شوې افغانستان د کډوالۍ له اړخه ډیر اغیزمن‬
‫دی او الهم میلیونونه او سیدونکي یي په بهر کې د کډوالۍ سختې شپې او ورځې‬
‫تیروي نو ځکه افغان دولت باید د کډوالۍ مسلې ته د خپلو کارونو په لومړیتوب کې‬
‫ځای ورکړي او همدارنګه په نړیواله کچه باید د خپلو نړیوالو استراتیژیکو ملګرو‬
‫سره د دغې انساني ناورین د حل لپاره لنډ مهاله او اوږدمهاله استراتیژیک‬
‫پروګرامونه جوړ کړي‪.‬‬
‫د لنډ مهال لپاره باید ځوانانو ته د ننه په هیواد کې داسې شرایط جوړ کړي ترڅو‬
‫هیواد پریښودو ته اړ نه شي او همدارنګه له ګاونډیو هیوادونو څخه چې هلته افغان‬
‫کډوال له ستونزو سره مخامخ دي او تل د افغان دولت پر ضد کارول کیږي په عزت‬
‫سره د دوې د راستنولو الرې چارې برابرې کړي‪.‬‬
‫له ګاونډیو هیوادونو څخه د شاوخوا ‪ ۹،۹‬میلیونه افغان کډوالو راستنول په لنډه‬
‫موده کې ناشونې ده دولت باید خپلو امکاناتو او د ظرفیت جذب ته په پام سره په‬
‫تدریجي ډول او د یو منظم زماني پالن پر اساس د ملګرو ملتونو او د کډوالۍ د‬
‫نړیوال سازمان په مرسته د دوې د راستنولو استراتیژي جوړه کړي او له‬
‫‪263‬‬
‫دکډوالۍ اقتصادي او ټولنیزې پایلې‬

‫راستنیدونکو متخص یصینو‪ ،‬لوړو زده کړو لرونکو او پانګوالو څخه د هیواد د بیار‬
‫غونې او ثبات په برخه کې ګټه پورته کړي‪.‬‬
‫دولت باید د له خپلو نړیوالو همکارانو سره په ګډه د ننه په هیواد کې دوې ته د‬
‫ژوند الزمې اسانتیاوې برابرې کړي او د لوړو زده کړو لرونکو ځوانانو څخه د د‬
‫ظرفیتونو د تشې د ډکولو په برخه کې کار واخلي‪.‬‬
‫د دې لپاره چې د افغانستان او نړیواله ټولنه د افغانانو له دغه ستر انساني ناورین‬
‫څخه د تل لپاره ځان خالص کړي نو د اوږد مهال لپاره افغان دولت باید له خپلو‬
‫نړیوالو همکارانو سره په ګډه د کډوالۍ د الملونو د له منځه وړلو په برخه کې کار‬
‫وکړي‪.‬‬
‫امنیتي ستونزې‪ ،‬بې روزګاري‪ ،‬بیوزلي هغه څه دي چې ډیری افغان ځوانان دې‬
‫ته اړ کیږي چې مهاجرت ته مخه کړي نو له همدې باید د دغو الملونو د له منځه‬
‫وړلو په برخه کې کار وشي‪.‬‬
‫ناقانونه کډوالي دې په قانوني کډوالي بدله شي هغه هیوادونو چې کاري ځواک ته‬
‫اړتیا لري باید د یوې منظمې تګالرې له الرې هلته په قانوني ډول کاري ځواک‬
‫واستول شي‪.‬‬
‫د ترکیې په څیر افغان دولت هم کوالی شي چې د کډوالۍ د دغه نړیوال بحران له‬
‫فرصت څخه ګټه پورته کړي او نړیوالو ته دا په ډاګه کړي چې افغانستان د نړیوالو‬
‫د جګړې قرباني شوي او له یوې خوا دوې نړیوال خوندیتوب ته اړتیا لري او له بل‬
‫لورې افغان دولت سره باید د سولې او ثبات په برخه کې کار وکړي ترڅو افغانان‬
‫کډوالۍ ته اړ نه شي‪.‬‬
 ‫مهاجرت؛ فرصتها و چالشها‬ ‫‪264‬‬

‫مأخذونه‬
‫فولي‪ ،‬کاتر‪ ،‬د کډوالو د ملکیت د حقونو الرښود‪،‬اوسلو ښار‪ ،‬څلورم چاپ‪،‬‬ ‫‪.6‬‬
‫‪.5060‬‬
‫دیوید تورتن او پیتر مارسدن‪ ،‬د افغانستان د څیړنې او ارزونې اداره‪،‬کابل‬ ‫‪.5‬‬
‫‪ 6،621‬کال‪.‬‬
‫غبار‪ ،‬میر غالم محمد‪ ،‬افغانستان در مسیر تاریخ‪ ،‬کابل‪ ،‬دولتي مطبعه‪،‬‬ ‫‪.2‬‬
‫دویم او دریم ټوک‪.6271 ،‬‬
‫د جنیوا ‪ 62۹6‬کنوانیسیون‪ ،‬جنیوا‪.62۹6 ،‬‬ ‫‪.1‬‬

‫‪6. Stephen Castle, the age of Migration, New York, third Edition, July‬‬
‫‪5002‬‬
‫‪5. Shaun Tan, the Arrival, Sydney, Australia, Lothian book, October‬‬
‫‪65the 5007‬‬
‫‪3. http://www.areu.org.af/?Lang=en-US‬‬
‫‪0. http://www.unhcr.org/figures-at-a-glance.html‬‬
‫‪2. https://afghanistan.iom.int/‬‬
‫‪1. http://morr.gov.af‬‬