EDAT (İLGEÇ)
(amaç)
Tek başına bir anlam taşımayan , ancak kendinden
önceki sözcükle birlikte kullanıldığında belirli bir anlamı
olan sözcüklerdir. Edatlar çekim eki alırsa adlaşırlar.
En çok kullanılan edatlar şunlardır:
Gibi:
Benzetme ilgisiyle ismi nitelerse sıfat öbeği, fiili
nitelerse zarf öbeği kurar.
 Dev gibi dalgalar sahile vuruyordu. (sıfat)
 Yüzün bir kır çiçeği gibi usulca söner. (zarf)
İçin:
“-dik için” şeklinde neden- sonuç “-mek için” şeklinde
amaç – sonuç ilişkisi kurar.
 Yağmur yağdığı için pikniğe gidemedik. (n.s)
 Kadın oğlunu görmek için şehre gitti. (a.s)
İle (-la, -le ):
Birliktelik, araç , durum ve sebep ilgisi kurar.
 Köye dolmuşla gidebilirsin. (araç)
 Konsere arkadaşımla gittim. (birliktelik)
 Öfkeyle kalkan zararla oturur. (durum )
 Sınav heyecanıyla kalemimi unuttum. (sebep)
Kadar:
Benzerlik ve karşılaştırma ilgisi kurar.
 Adana, cennet kadar güzel bir
yerdir. (benzerlik)
 Sen de onun kadar çalışsaydın sınavı
kazanırdın.(karşılaştırma)
Yaklaşıklık, zaman açısından sınırlandırma, mesafe:
 Bin kadar asker cepheye gidiyordu. (yaklaşık)
 Bu ev akşama kadar temizlenecek. (zamanda
sınırlama)
 Eve kadar yürümem gerekiyor. (mesafe sınırı)
Karşı:
Yön ve zaman ilgisi kurar. –e karşı biçiminde kullanılırsa
edat olur. Yalın halde kullanılırsa ya da bir ek alırsa
edat olmaktan çıkar isimleşir.
 Denize karşı bir ev yaptırmış. (yön)
 Sabaha karşı çok şiddetli yağmur
yağdı. (zaman)
Karşılık olarak , yönelik anlamı katar:
 Bu sözüne karşı ben ne diyebilirim ki
şimdi. (karşılık olarak)
 Resme karşı ilgin ne zaman başladı?( -e
yönelik)
Yalın halde kullanılırsa ya da bir ek alırsa edat
olmaktan çıkar isimleşir. İsmi belirtirse sıfat olur.
 Önce karşı sahaya çıktı. (sıfat)
 Karşıya geçmeden önce sağına ve soluna bak.
(isim)
Göre:
Görüş, düşünce, uygun olma anlamları katar:
 Bilim adamlarına göre dünya yok
oluyor. (görüş)
 Zevkime göre bir elbise arıyorum. (uygun)
Karşılaştırma ilgisi kurar:
 Burası eski evimize göre daha büyük.
Üzere:
Koşul ve amaç ilgisi kurar.
 Akşama geri vermek üzere bu kitabı
alabilirsin. (koşul)
 Konuşmak üzere kürsüye çıktı.
Yaklaşık olma, gibi şekilde… anlamları katar:
 Hemen eve dönelim, akşam olmak üzere.
( yaklaşık)
 Her şey planlandığı üzere yapılacak. (şeklinde)
Doğru:
Yön ve zaman ilgisi kurar.
 Eve doğru yürüyorum. (yön)
 Akşama doğru misafir gelecek. (zaman)
İsmi nitelerse sıfat, fiili nitelerse zarf öbeği
oluşturur:
 Eğri oturup doğru konuşalım. (zarf)
 Bu zamanda doğru insanı bulmak zordur. (sıfat)
 Tahtaya bir doğru çizdi. (isim)
Sanki:
Benzetme, sitem ilgisi kurar.
 Gökyüzü sanki yaramaz bir çocuk. (benzetme)
 Sanki verdiğim her işi yapıyorsun. (sitem)
Diğer edatlar:
 Sular mı yandı?
 Bu işi ancak sen yaparsın.
 Yalnız senin gezdiğin bahçede açmaz çiçek.
 Sabahtan beri dışarıyı izliyor.
 Bu mutlu olaya sadece yıldızlar şahittir.
 Aşırı sıcaklardan dolayı sebzeler zarar gördü.
 Yaptıklarından ötürü utanıyor.
 Bütün olumsuzluklara karşın (rağmen) başardı.
 O güne dek seni görmemeliyim.
 Bu saate değin haber çıkmadı.
 Geç kalmasın diye onu taksiye bindirdim.

BAĞLAÇLAR:
Cümleleri veya aynı görevdeki sözcükleri birbirine
bağlayarak aralarında anlam ilgisi kuran sözcüklere
denir.
Bağlaçla edatın en önemli farkı; bağlacın eşit
görevdekileri bağlaması, edatın eşit görevde olmayan
sözcükler arasında ilgi kurmasıdır. Edat, cümleden
atıldığında cümle bozulur; bağlacın atılması cümleyi
bozmaz, bazen anlamı etkiler.
“İLE” – “VE”
Aynı görevdeki sözcükleri birbirine bağlar.
—Evin ve bahçenin kapısı açıktı.(Tamlayan)
—Bu radyo Adana’da ve Mersin’de yayın yapıyor.(D.T)
—Akşam arkadaşıma gideceğim ve her şeyi
anlatacağım.(Cümle)
—Cehennemle cenneti bu dünyada yaşadık.(Nesne)
—Evle okul arasında mekik dokuyor.(Tamlayan)
—Annesiyle babası yarın bize gelecek.(Özne)
Uyarı: Biri bağlaç diğeri edat olan iki çeşit “ile” vardır.
Bir cümlede “ile”nin yerine “ve”yi getirebiliyorsak
bağlaç, getiremiyorsak edattır.
—“Bazen yandık bazen menekşelerle söyleştik.(Edat)
—“Kazaklarla ceketi aldım.(Bağlaç)
“DE”
*Eşitlik, gibilik anlamı katar.
—O filmi ben de seyrettim.
*Abartma anlamı katar.
—Aldıkları araba da araba yani.
*Küçümseme anlamı katar.
—Sen sınavı kazanacaksın da ben göreceğim.
*Sitem anlamı katar.
—Okula kadar geldin de bir selam vermedin.
*Şaşma, inat, sebep, korkutma anlamı katar.
—Kardeşin de mi bizimle gelecek?(Şaşma)
—Ufaklık, kalemi vermem de vermem, diyor.(İnat)
—Ailesiyle kavga etti de evi terk etti.(Sebep)
—Dışarı çık da göreyim.
*Ama, fakat anlamında kullanılır.
—Pansiyona kaydını yaptı da yerleşmedi.
Uyarı: Türkçede biri bağlaç diğeri hal eki olan iki
çeşit “de” vardır. “de”yi cümleden çıkardığımızda
cümlenin yapısı bozulursa ektir bitişik yazılır,
bozulmazsa bağlaçtır ayrı yazılır.
—Bakkalda sebze de satılıyormuş.
—Ayşe de okulda kalmış.
“AMA” , “FAKAT”
*Karşıt anlamlı iki cümleyi birbirine bağlar.
—Sınava çok iyi hazırlandı ama üniversiteyi
kazanamadı.
—Her sabah spor yapıyor fakat zayıflayamıyordu.
*Koşul, pekiştirme anlamı katar.
—Dışarı çıkabilirsin fakat eve erken döneceksin.
—Seninle sinemaya gelirim ama işim olmazsa.
—Dışarıda soğuk ama çok soğuk bir hava var.
“ANCAK” ,“YALNIZ”
Yalnız sözcüğü;
*Ama, fakat anlamında kullanılıyorsa bağlaç,
* Bir tek, sadece anlamında kullanılıyorsa edat,
* Önündeki ismi niteliyorsa sıfat,
* Fiili niteliyorsa zarftır.
—Geziye yalnız bizim sınıf katıldı.
—Bu adam evde yalnız yaşıyor.
—Yalnız insanlar hayata karamsar bakarlar.
—Onunla konuşurum yalnız fikrim yine de değişmez.
“Kİ”
*Özneyi pekiştirir.
—Ben ki yedi iklimin padişahıyım.
—Sen ki Fransa eyaletinin valisisin.
*Neden-sonuç vardır.
—Sana değer veriyorum ki seninle konuşuyorum.
*Kuşku,yakınma,şaşma,amaç-sonuç, tahmin
—Beni tanımıyorsun ki…(Yakınma)
—Kafamı bir kaldırdım ki onu karşımda gördüm.(Şaşma,)
—Arabayı o çizmiş olabilir mi ki?(Kuşku)
—Sana iş buldum ki kimseye muhtaç olmayasın.(A-S)
—Geç saatlere kadar çalışmış olmalı ki sabah
uyanamamış. (tahmin)
“HEM…HEM”
Karşılaştırılan iki unsurun hepsi anlamını vermektedir.
Eş görevli sözcükleri bağlar.
—Hem arabayı hem evi üzerine alacakmış.(Nesne)
—Hem ucuz hem kaliteli ayakkabı satıyor.(Sıfat)
—Hem çalışıyor hem üniversite okuyor.(Cümle)
“NE…NE”
Cümleyi anlamca olumsuz yapar. Karşılaştırılan iki
unsurun hiçbiri anlamını verir.
-Sallanmaz o kalkışta ne bir mendil ne bir kol.(Özne)
-Adam kızını ne arıyor ne soruyor. (yüklem)
-Ne kızı veriyor ne dünürü küstürüyor. (cümle)
-Bu konu ne seni ne beni ilgilendirir. (nesneyi)
“YA… YA”
Karşılaştırılan unsurlardan birini ifade etmek için
kullanılır.
- Ya bu deveyi güdeceksin ya bu diyardan gideceksin.
(cümleleri)
-Aynayı ya Ayşe ya Özlem kırmıştır. (özne)
-Ya salonun ya mutfağın penceresi kırıldı. (tamlayan)
-Takıma ya beni ya onu alacaksın (nesneyi)
DİĞER BAĞLAÇLAR
*O gün okula gelemedim çünkü çok hastaydım. (sebep)
*Maçı kazanacağız hatta şampiyon olacağız.
(pekiştirme)
*Mademki söz verdin, sözünü tutacaksın.
*Bu mağazada elbiseler çok güzel üstelik çok ucuz.
*Önce bunlardan yani çok iyi bildiğiniz
sorulardan başlayın.
*Bizde yahut sizde çalışabiliriz.
*İster yazarsın ister yazmazsın.
*Yine gelmedi; oysaki gelirim demişti.
*Ali veya Ayhan gelsin.
ÜNLEMLER:
Sevinme, coşma, kızma, acıma, şaşma, korkma gibi
duyguları anlatan; seslenme, buyruk gibi durumları
bildiren ya da doğa seslerini yansıtan sözcüklerdir.
Ünlemler öge olarak cümlenin yapısına girmez.
A.ASIL ÜNLEMLER:
1.Duygu Ünlemleri
Oh, ne güzel!
Aman ha!
Of bıktım artık!
Ah bunu önceden bilseydim!
Vah vah, ne oldu sana!
Ay, ne şirin şeysin sen öyle!
Vay başıma gelenler!
Yeter be!
Bravo sana!
Hah vapur gözüktü!
Ha gayret!
2.Seslenmede Kullanılan Ünlemler
Hey, bana baksana!
Ey şehit oğlu şehit, isteme benden makber!
Hişşt! Sessiz olun bakalım!
3. Yansıma Ünlemleri
Şangırt! İşte bir cam daha gitti.
Pat! Küt! Tekme tokat kavga ettiler.
B. DİĞER TÜRLERİN ÜNLEM GÖREVİYLE
KULLANILMASI
Ad, sıfat, zarf, fiil türünden bazı sözcükler
gerektiğinde vurgu ve tonlama yoluyla çeşitli duygular
yüklenerek ünlem olarak kullanılabilir.
Allah Allah! Ağzımızı açmayalım mı yani!
Canım babacığım! Benim için çok uğraşıyor.
Alçak! Ben sana gösteririm.
Ordular! İlk hedefiniz Akdeniz’dir, ileri!
Not: Ünlemler bazen cümle içinde değişik görevlerde
kullanılabilir.
Kimsenin ahı kimsede kalmaz. (ad)
Dedemin amansız bir hastalığı vardı. (sıfat)