Plemiona zamieszkujące Italię

przed podbojem rzymskim –

Italikowie (do których należeli
Latynowie, Sabinowie, Wolskowie,
Samnici); Etruskowie
(zamieszkujący dzisiejszą Toskanię,
zajmowali się handlem rolnictwem,
metalurgią, wróżbiarstwem); Grecy
(skolonizowali część Sycylii i
południe Italii); część Sycylii
należała do Kartaginy (kolonii
fenickiej)
Legenda o założeniu Rzymu –
Eneasz, obrońca Troi, przybył do
Lacjum, a jego potomkowie założyli
miasto Alba Longa; córka
Numitora, Rea Sylwia za sprawą
boga wojny Marsa urodziła
Romulusa i Remusa; Amuliusz, brat
Numitora, rozkazał wrzucić
chłopców do Tybru; u podnóża
Palatynu zostali znalezieni przez
pasterza i wykarmieni przez
wilczycę; kiedy bliźniacy dorośli
ukarali Amuliusza i założyli miasto;
Romulus został jego królem,
wytyczył granice na siedmiu
wzgórzach w 753 r. p.n.e.
Społeczeństwo starożytnego
Rzymu – patrycjusze (wywodzili się
z najbogatszych rodów, zasiadali w
senacie); plebejusze (ludzie wolni,
zróżnicowani pod względem
majątkowym, początkowo nie mieli
praw politycznych, ale z czasem
wywalczyli dostęp do urzędów);
wyzwoleńcy (niewolnicy, którzy
otrzymywali wolność); niewolnicy
(bez praw, nie mieli wolności
osobistej, ciężko pracowali w
kopalniach, kamieniołomach, w
latyfundiach lub walczyli na arenie
jako gladiatorzy)
Nobilowie – wywodzili się z
patrycjuszy i najbogatszych rodów
plebejskich; byli właścicielami
latyfundiów; pełnili najważniejsze
urzędy, zasiadali w senacie
Ekwici – bogaci obywatele, którzy
dorobili się majątku na dostawach
dla armii, robotach publicznych i
eksploatacji prowincji
Proletariusze – rekrutowali się z
chłopów, którzy utracili swoje
ziemie i wraz z całymi rodzinami
przenosili się do Rzymu; posiadali
prawa obywatelskie, dlatego
korzystali z opieki możnych,
domagali się „chleba i igrzysk”, nie
służyli w wojsku obywatelskim ze
względu na niski status majątkowy
Ustrój republiki rzymskiej –
dyktator (w czasie zagrożenia
państwa skupiał pełnię władzy na
okres 6 miesięcy); konsulowie
(dwóch najważniejszych
urzędników, dowodzili armią);
pretorzy (do nich należało
sądownictwo); cenzorzy
(sporządzali listy senatorów i spis
obywateli, zajmowali się finansami
państwa); edylowie (zajmowali się
rozdawnictwem zboża,
organizowali igrzyska, strzegli
porządku w mieście i na
targowiskach); kwestorzy
(pomagali w administrowaniu
finansami państwa i armii); trybuni
ludowi (obrońcy praw ludu z
prawem veta i inicjatywą
ustawodawczą, cieszyli się
nietykalnością osobistą); senat
(zasiadali w nim byli urzędnicy,
patrycjusze oraz wpisani przez
cenzorów na listy senatorskie,
opiniowali propozycje ustaw,
kierowali polityką zagraniczną i
obsadzali namiestnictwo w
prowincjach)
Komicja – zgromadzenia ludowe w
republice rzymskiej, na których
wybierano urzędników,
decydowano o wojnie i pokoju,
zatwierdzano lub odrzucano
projekty uchwał; komicja
centurialne wybierały konsulów i
pretorów, decydowały o wojnie i
pokoju; komicja tribusowie
wybierały urzędników niższych
Cyncynat (Lucjusz Kwintus
Cincinnatus) – w V w. p.n.e. został
dyktatorem, po stoczeniu
zwycięskich dla Rzymu wojen złożył
urząd i powrócił do pracy na roli,
stał się wzorem cnót obywatelskich
Pyrrus – król Epiru, który przybył na
pomoc miastom greckim na
Półwyspie Apenińskim, walczącym
z armią rzymską; pomimo
zwycięstw nad Rzymianami jego
armia ponosiła ogromne straty
(„pyrrusowe zwycięstwo”);
ostateczne został pokonany w
bitwie pod Benewentem w 275 r.
p.n.e.
Organizacja terenów podbitych –
sprzymierzeńcy (podbite przez
Rzym plemiona na terenie Italii;
musieli dostarczyć pomoc zbrojną,
da¬niny; Rzym nie wtrącał się w
sprawy wewnętrzne, pilnując tylko,
aby nie buntowali się przeciwko
jego władzy); prowincje (tereny
podbite poza Italią; mieszkańcy nie
mieli praw, musieli dostarczać
Rzymowi daniny; prowincjami
zarządzali namiestnicy); kolonie
(osady, często wojskowe,
zakładane w miejscach
strategicznych, wzorowane na
Rzymie)
Wojny punickie – trzy wojny
Rzymu z Kartaginą w III-II w. p.n.e.;
Kartagina była państwem
założonym prze Fenicjan w
północnej Afryce, posiadała silną
flotę i wpływy m.in. w Hiszpanii,
Sycylii; w I wojnie punickiej
Kartagina utraciła Sycylię i część
floty; w II wojnie Hannibal, wódz
Kartaginy, pokonał Rzymian pod
Kannami w 216 r. p.n.e., ale w 202
r. p.n.e. poniósł klęskę pod Zamą;
Kartagina utraciła posiadłości w
Hiszpanii i całą flotę; w III wojnie
Rzymianie pokonali Kartaginę,
zburzyli miasto, a mieszkańców
sprzedano w niewolę
Imperium Romanum – od II w.
p.n.e. tak nazywano terytoria
podbite przez Rzym
Armia rzymska – składała się z
legionów; legion podzielony był na:
10 kohort = 30 manipułów = 60
centurii; w skład legionu wchodziło
3 000 ciężkozbrojnych piechurów i
1 200 lekkozbrojnych oraz 300
jeźdźców; naczelnymi wodzami
armii byli konsulowie; zwycięskim
wodzom przysługiwało prawo do
triumfu, czyli uroczystego wjazdu
do Rzymu
Tyberiusz i Gajusz Grakchowie –
trybuni ludowi, którzy w 133 r.
p.n.e. i 123 r. p.n.e. chcieli
przeprowadzić reformę agrarną,
pozwalającą na rozparcelowanie
ziemi pomiędzy bezrolnych
proletariuszy, aby ograniczyć ich
ilość w Rzymie i powiększyć tym
samym armię rzymską
Popularzy – (od łac. populus=lud);
zwolennicy reform w państwie
rzymskim; należeli do nich m.in.:
bracia Grakchowie, Gajusz Mariusz
(przeprowadził reformę armii,
złożonej z ochotników
rekrutowanych na 16 lat i
posłusznych rozkazom wodza, w
zamian za żołd, ekwipunek, łupy i
nadziały ziemi) i Gajusz Juliusz
Cezar
Optymaci – (od łac.
optimus=najlepszy); zwolennicy
senatu, pod hasłem „dobro
rzeczpospolitej” strzegli władzy
najbogatszych, byli przeciwnikami
reform; do nich należeli m.in.:
dyktator Sulla (na tzw. listach
proskrypcyjnych znalazły się tysiące
nazwisk popularów skazanych na
śmierć), Gnejusz Pompejusz
Gajusz Juliusz Cezar – był
wybitnym wodzem, politykiem
rzymskim, pisarzem i zwolennikiem
popularów; należał do I
triumwiratu; podbił Galię; złamał
zakaz senatu i po przekroczeniu
Rubikonu rozpoczął walkę z
Gnejuszem Pompejuszem; był
dożywotnim dyktatorem i
przeprowadził wiele reform w
państwie; zamordowany w idy
marcowe 44 r. p.n.e.
Pryncypat – jedna z form cesarstwa
zapoczątkowana przez Oktawiana
Augusta, który został pierwszym
senatorem (princeps senatus) i
skupił wszystkie urzędy; pozostawił
urzędy republikańskie
podporządkowane władcy
(„komedia republiki”) i zlikwidował
zgromadzenia ludowe
Oktawian August – usynowiony
przez Gajusza Juliusza Cezara
zawiązał II triumwirat; po
pokonaniu Marka Antoniusza i
Kleopatry pod Akcjum w 31 r. p.n.e.
przyłączył do Imperium Egipt i
został jedynowładcą; rozpoczął
pryncypat, zakończył wojny (pax
romana); za jego długiego
panowania (do 14 r. n.e.) rozwinęła
się kultura rzymska; powołał straż
cesarską (pretorianie)
Romanizacja – proces
upowszechniania wzorców
rzymskich, języka łacińskiego i
kultury rzymskiej w granicach
całego imperium; romanizacji
towarzyszyła urbanizacja (od łac.
urbs=miasto), czyli rozwój miast,
wzorowanych na prawach i
architekturze Rzymu
Limes – granica; system umocnień
zabezpieczających Imperium
Rzymskie przed najazdami
barbarzyńców; np. Wał Hadriana w
Brytanii
Dominat – forma cesarstwa
wprowadzona w III w. n.e. przez
cesarza Dioklecjana; polegająca na
systemie tetrarchii, czyli
współrządów dwóch „Augustów” i
dwóch „Cezarów” oraz na władzy
absolutnej i boskiej czci oddawanej
panującemu
Marek Tuliusz Cycero – mówca,
polityk, prawnik; pozostawił po
sobie mowy sądowe i polityczne
(„Przeciw Werresowi”, „Przeciw
Katylinie”), pisma filozoficzne („O
państwie”) i listy
Publiusz Wergiliusz Maro –
epopeja narodowa „Eneida”
Horacy – autor „Pieśni”, „Satyr”
Publiusz Owidiusz Naso – „Sztuka
kochania”, „Metamorfozy”
Historiografia rzymska – Fabiusz
Piktor; Gajusz Juliusz Cezar („O
wojnie galijskiej”, „O wojnie
domowej”); Tytus Liwiusz („Od
założenia Rzymu” = „Ab Urbe
condita”); Tacyt („Dzieje”’
„Roczniki”, „Germania”)
Filozofia rzymska – Seneka; cesarz
Marek Aureliusz („Rozmyślania”);
Marek Tuliusz Cycero
Budownictwo rzymskie – drogi
(najstarsza Via Appia); akwedukty
(wodociągi); Koloseum (amfiteatr);
Circus Maximus (rodzaj stadionu);
Panteon (świątynia wszystkich
bogów); świątynie; bazyliki (miejsca
sądów i handlu); termy (łaźnie); łuki
triumfalne; kolumny; rzeźby
Wierzenia Rzymian – politeizm,
czyli wielobóstwo (Jowisz, Junona,
Minerwa, Westa; Lary, Penaty i
Many – bóstwa opiekuńcze); kult
bóstw wschodnich (Wielka
Macierz, Mitra); wiara we wróżby z
zachowania ptaków (auspicja) lub
wnętrzności zwierząt ofiarnych
(haruspicja); od cesarza Dioklecjana
w III w. n.e. powszechny był kult
władcy; w II w. n.e. zaczął się
tworzyć Kościół powszechny
głoszący chrześcijaństwo
Kolonowie – w II w. n.e. to wolni
dzierżawcy części latyfundium w
zamian za ustalone świadczenia; w
następnym wieku, w okresie
kryzysu imperium, byli uzależnieni
od właścicieli latyfundium
Wielka wędrówka ludów – IV-V w.
n.e.; wtargnięcie w granice
Cesarstwa Zachodniorzymskiego
ludów barbarzyńskich, które
niszczyły państwo i na jego
„gruzach” zakładały nowe państwa
barbarzyńskie; w tej masowej
migracji brały udział m.in.
plemiona: Hunów, Wizygotów i
Ostrogotów, Wandalów, Franków i
Burgundów, Longobardów, Anglów
i Sasów; skutkiem tej wędrówki był
upadek Cesarstwa
Zachodniorzymskiego w 476 r. n.e.

Ważne daty:

753 r. p.n.e. – założenie przez

Romulusa miasta Rzym; początek
epoki królewskiej
509 r. p.n.e. – koniec monarchii w
Rzymie, obalenie króla
Tarkwiniusza Pysznego i początek
republiki
449 r. p.n.e. – ogłoszenie Prawa XII
Tablic w Rzymie
264 r. p.n.e. – koniec podboju
Półwyspu Apenińskiego przez
Rzymian
264-241 p.n.e. – pierwsza wojna
punicka
218-201 p.n.e. – druga wojna
punicka
216 r. p.n.e. – bitwa pod Kannami;
wojska Hannibala pokonały
Rzymian
202 r. p.n.e. – bitwa pod Zamą;
zwycięstwo rzymskiego wodza
Publiusza Korneliusza Scypiona nad
wojskami Hannibala
168 r. p.n.e. – upadek Macedonii,
która stała się prowincją Rzymu
149-146 p.n.e. – trzecia wojna
punicka, zburzenie Kartaginy
73-71 p.n.e. – powstanie
niewolników pod wodzą
Spartakusa, stłumione przez wojska
pod wodzą Marka Krassusa
60 r. p.n.e. – I triumwirat zawarty
między Gnejuszem Pompejuszem,
Markiem Krassusem i Gajuszem
Juliuszem Cezarem
52 r. p.n.e. – bitwa pod Alezją;
pokonanie wojsk Galów pod wodzą
Wercyngetoryksa przez wojska
rzymskie Gajusza Juliusza Cezara
48 r. p.n.e. – bitwa pod Farsalos;
wojska Cezara pokonały Gnejusza
Pompejusza
15 marca 44 r. p.n.e. – idy
marcowe; zabójstwo Gajusza
Juliusza Cezara
43 r. p.n.e. – II triumwirat;
porozumienie między Markiem
Antoniuszem, Oktawianem i
Lepidusem
42 r. p.n.e. – bitwa pod Filippi;
pokonanie stronnictwa
republikańskiego przez wojsko II
triumwiratu
31 r. p.n.e. – bitwa morska pod
Akcjum; pokonanie Marka
Antoniusza i Kleopatry przez
Oktawiana ; przyłączenie Egiptu do
Imperium Rzymskiego
27 r. p.n.e. – Oktawian zrzekł się
uprawnień, ale senat powierzył mu
ponownie władzę w państwie i
nadał tytuł „August”; początek
pryncypatu
ok. 7-6 r. p.n.e. – narodziny Jezusa
w Betlejem
9 r. n.e. – pokonanie trzech
legionów rzymskich w Lesie
Teutoburskim przez Arminiusza,
wodza wojsk germańskich
ok. 30 r. n.e. – śmierć Jezusa
43 r. n.e. – początek podbojów
Brytanii przez cesarza Klaudiusza
54-68 n.e. – rządy cesarza Nerona z
dynastii julijsko-klaudyjskiej
64 r. n.e. – pierwsze
prześladowania chrześcijan za
cesarza Nerona
66 r. n.e. – początek powstania
żydowskiego w Judei przeciwko
panowaniu rzymskiemu
212 r. n.e. – nadanie obywatelstwa
przez cesarza Karakallę wszystkim
wolnym mieszkańcom imperium
rzymskiego
313 r. n.e. – edykt mediolański
cesarza Konstantyna Wielkiego
przyznający chrześcijanom prawo
do swobodnego wyznawania religii
325 r. n.e. – na soborze w Nicei
biskupi przyjęli główne zasady
wiary chrześcijańskiej
330 r. n.e. – założenie przez cesarza
Konstantyna Wielkiego „drugiego
Rzymu”, czyli Konstantynopola i
zrównanie w prawach z Rzymem
378 r. n.e. – bitwa pod
Adrianopolem, w której Goci rozbili
wojska rzymskie pod dowództwem
cesarza Walensa
392 r. n.e. – cesarz Teodozjusz
Wielki uznał chrześcijaństwo za
religię panującą w Imperium
Rzymskim
395 r. n.e. – cesarz Teodozjusz
Wielki podzielił Imperium Rzymskie
na cesarstwo wschodnie i
zachodnie
410 r. n.e. – Wizygoci pod wodzą
Alaryka złupili Rzym
451 r. n.e. – zwycięstwo rzymskiego
wodza Aecjusza nad Hunami,
dowodzonymi przez Attylę, w
bitwie na Polach Katalaunijskich
455 r. n.e. – złupienie Rzymu przez
Wandalów
476 r. n.e. – obalenie cesarza
Romulusa Augustulusa przez wodza
germańskiego Odoakra, który
odesłał insygnia cesarskie do
Konstantynopola; koniec
starożytności
493 r. n.e. – władzę w Italii przejęli
Ostrogoci na czele z królem
Teodorykiem Wielkim