Professional Documents
Culture Documents
RENESANS
RENESANS
RENESANS
1.Zagadnienia ogólne
Renesans - od francuskiego renaissance(odrodzenie) - termin wprowadzony przez encyklopedystów i uczonych w XIX
w.,obejmujący odnowienie, odrodzenie się ludzkóści, podnoszenie się jej na wyższy poziom, a także odnowienie
starożytności, odrodzenie przeszłości, dawnej wiedzy, kultury i sztuki antyku, programowo zapoczątkowane w XIV w.
Periodyzacja
- we Włoszech - od poł. XIV do poł XVI w;
- w Polsce - od końca XV w. przez cały XVI wiek.
- 1543 - 1584 - złoty wiek renesansu w Polsce.
- 1543 - wydanie „Krótkiej rozmowy między trzema osobami” Mikołaja Reja;
- 1584 - śmierć śp. Jana Kochanowskiego.
Filozofia
Nastąpiło odnowienie starożytnych kierunków filozoficznych takich jak platonizm czy arystotelizm.
Głównym prądem, umysłowym był humanizm. Stawiał on za ideał wszechstronną pełnię człowieczeństwa.
Namiętna rządza piękna i wiedzy ożywiała najbardziej wzniosłe umysły humanistów. Chcieli oni mieć wszystko,
wznieść się na najwyższe szczyty nauki i sztuki. Za podstawę wykształcenia uważali znajomość autorów starożytnych i
filozofii. Jednym z najwybitniejszych humanistów był Erazm z Rotterdamu.
Drugim ważnym prądem epoki była reformacja. Stworzyła ona wizerunek człowieka jako istoty o całkowicie
skażonej naturze, w której Bóg widzi tylko „smród i plugastwo”. Renesansowa harmonia i równowaga zaczęły się
chwiać wobec zagrożenia samotnością, wobec rozterek duchowych. podobnie jak cała epoka, reformacja nie wyrosła „z
niczego”, nagle, lecz przygotowały ją stopniowo wcześniejsze kryzysy w kościele. Za bezpośrednią przyczynę
reformacji uważa się wystąpienie Marcina Lutra (1517 Wittenberga) atakujące ówczesny kościół.
2
2.Cechy noweli na podstawie „Sokoła”.Funkcja motywu sokoła
Dalszy rozwój gatunku-sonet. Twórcy sonetu.Koncepcja miłości.
Sokół jest ostatnim pozostałym dowodem świetności.Poświęcając go bohater poświęc go dla ukochanej damy bohater
poświęca najcenniejszą rzecz jaką posiada.Kocha swą damę niepomny tego że się rujnuje(stracił cały majątek -została
mu mała posiadłość i sokół),jest to miłość idealna w końcu spełniona.
Osiągnięcia
1. Leonarda da Vinci
Jednym z najwybitniejszych przedstawicieli Odrodzenia we Włoszech był Leonardo da Vinci (1452-1515).
Jego zainteresowania obejmowały prawie wszystkie dziedziny wiedzy i życia. Był on świetnym malarzem i
rzeźbiarzem, zaimował się również medycyną, fizyką i architekturą. Obmyślał plany maszyny do latania i łodzi
podwodnej. Wyznawał humanistyuczną zasadę „Nic co ludzkie nie jest mi obce.”.
Leonardo uważał, że celem sztuki malarsjkiej i rzeźbiarskiej jest wierne odtworzenie obrazu człowieka i
przyrody. Dlatego wytrwale studiował anoatomię ludzi i zwierząt. Dokonywał nawet sekcji zwłok, co było zabronione
przez kościół. Największą sławę zyskał jednak L. d. V. jako malarz. Do naszych czasów zachowały się tylko niektóre
jego obrazy.
Obrazy:
- Dama z łasiczką
- Madonna wśród skał
- Ostatnia wieczerza
- Święta Anna Samotrzecia
- Mona Liza
3
Dzieła pisane:
- Traktat o malarstwie
3. Mikołaj Kopernik
Urodził się w Toruniu jako syn kupca (1473). W wieku 18 lat rozpoczął studia w Akademii Krakowskiej. Po
jej ukończeniu wyjechał na dalszą naukę do Włoch. Studiował medycynę, filozofię i matematykę, interesował się także
geografoią i inżynierią. Sczególnie umiłował jednak astronomię. Po powrocie do Polski zamieszkał na Warmii, a kiedy
wybuchła wojna polsko-krzyżacka w 1520 r., Mikołaj Kopernik kierował przygotowaniami do obrony zamku
olsztyńskiego.
Będąc duchwnym i zarazem administratorem dóbr kościelnych, pisał książki o sposobie bicia... dobrej
monetym, zajmował się lecznictwem, tłumaczył dzieła literackie.
Po wieloletnich obserwacjach doszedł do wniosku, że pogląd jakoby Słońce, gwiazdy i planety obracały się
dookoła Ziemi, a Ziemia stała w miejscu jest błędny. Kopernik udowodnił, że Ziemia jest tylko jedną z planet i wraz z
nimi obraca się wokół Słońca. Odkrycie Kopernika miało duże znaczenie dla dalszego rozwoju wiedzy. Zostało jednak
potępione przez protestantów, a później kościół jako niezgodne z jego nauką. Dzieło Kopernika „O obrotach sfer
niebieskich” ukazało się drukiem w 1543 r., tuż po śmierci wielkiego uczonego. Zostało umieszczone w spisie ksiąg
zakazanych przez kościół. Dopiero po wielu latach poglądy Kopernika zwyciężyły powszechnie i stały się podstawą
rozwoju nowoczesnej nauki.
4. Pojęcia...:
antropocentryzm - (gr. antropos - czlowiek)
Pogląd, zgodnie z którym człowiek jest ośrodkiem i celem wszechświata, istotą stojącą w centrum zainteresowania
nauki, sztuki, literatury. Antropocentryzm rozwinął się w starożytności, oddziaływał też na renesans, oświecenie i
pozytywizm.
mecenat - w związku z rozwojem nauki, kultury i sztuki oraz możliwością ich finansowania (pokaźne obroty
pieniężne, rozwój domów bankierskich itd.) rozpowszechniła się instytucja mecenatu tj. opieki nad wybitnymi
twórcami . Dzięki materialnej pomocy mecenasów, rekrutujących się z mieszczaństwa i spośród bogatych panów
feudalnych, świeckich i duchowych, wiele przyszłych znakomitości zdobyło wykształcenie i warunki umożliwiające
twórczą pracę. Korzyści z takiego układu, mimo nieuniknionych uzależnień, były obustronne: artyści w widoczny
sposób demonstrowali ówczesną wielkość czasów i służac swym opiekunom, zapewniali im zarazem pamięc
potomnych: ci zaś z kolei zyskiwali świetne dzieła Np. Medyceusze we Florencji
poeta doctus - (poeta uczony, wysoko wykształcony, często pod protektoratem mecenatu)
...J. Kochanowski i K. Janicki jako poeci humaniści (biografia ogólna charakterystyka twórczości, motywy sławy
poetyckiej)...
Kallimach - pseudonim włoskiego humanisty- Filip Buonaccorsi , który uciekł z ojczyzny i przyjechał do Polski do
Grzegorza z Sanoka, odwdzięczył mu się pisząc jego biografię ,,Żywot i obyczaje Grzegorza z Sanoka”(zgodną z
konwencją renesansową, zawierała wzór osobowy), tworzył fraszki o bardziej niż Kochanowski refleksyjnym i
subtelnym charakterze, poeta polsko-łaciński. Doradca polityczny Kazimierza Jagiellończyka i Jana Olbrachta, dał
wykład sposobów wzmocnienia władzy królewskiej.
Grzegorz z Sanoka - arcybiskup chłopski, humanista, mecenas sztuki, prekursor renesansowy Kallimach napisał o nim
legendę w podzięce za udzielenie mu schronienia (trohę przesadzoną). Postać podobna do Jana z ludziska.
5
Konrad Celtis (Celtes) - Humanista niemiecki, jeden z twórców nowożytnej poezji łacińskiej, w 1488-1490 stworzył
Towarzystwo Literackie, a w raz z Kallimachem Nadwiślańskie Towarzystwo Literackie.
5
Miejsce twórczości Jana z Koszyczek, Biernata z Lublina i M.Reja w kulturze
polskiej. Cechy bohatera plebejskiego na przykładzie Marchołta, Sowizdrzała
i Ezopa.
Mikołaj Rej:
Jan z Koszyczek
Bohaterowie plebejscy:
Sowizdrzał - prostak, płatający złośliwe figle możnym ówczesnego świata, błazen człowiek
przekorny i rubaszny
Ezop - niewolnik posiada wiele cech wspólnych z Marchołtem i Sowizdrzałem, ale góruje
nad nimi wyższą świadomością społeczną, on także kpi z pozornej jego zdaniem
wiedzy filozoficznej, bierze w obronę słabszych i uciśnionych, jest inteligentny i
uczciwy - stąd staje się doradcą królów
6
Wzorce osobowe epoki renesansu. Geneza wzorca szlachcica - ziemianina. Pochwała
zalet życia wiejskiego w twórczości M.Reja i J.Kochanowskiego. Obraz ludzkiego życia
w "żywocie człowieka poczciwego" M.Reja. radości życia ziemiańskiego i krytyka innych grup społecznych w
"Pieśni Panny XII". Motyw oracza - żywiciela i elementy sielanki konwecjonalnej oraz ich funkcja w utworze.
Obraz życia rodzinnego w twórczości J.Kochanowskiego.
Wzorce osobowe:
6
W dobie renesansu literatura parenetyczna nadal pozostała modna. Nowa, optymistyczna epoka propagowała nowe
wzorce osobowe, ideały godne naśladowania. Nie są to już
średniowieczne posągi rycerza, władcy i świętego.
- poeta doctus - człowiek uczony, humanista, typ renesansowego twórcy. Taka jednostka
nie ogranicza się tylko do jednej dziedziny tworzenia, jest to człowiek wszechstronny,
oprócz talentu posiada rozległą wiedzę, wykształcenie, znajomość języków.
Ideał taki realizują renesansowi twórcy, tacy jak J. Kochanowski, Klemens Janicki,
Andzrej Frycz Modrzewski, Mikołaj Sęp Szarzyński i inni.
"żywot człowieka poczciwego" utwór ten składa się z 3 ksiąg - miał to być tekst
idealnej biografii typowego szlachcica ziemianina.
Księga I
dotyczy dzieciństwa i młodości szlachcica, twierdzi iż należy położyć nacisk na
kształcenie moralne, jak również znajomość tradycji i obyczjów, wg. Reja nie
trzeba uczęsczać do szkoły, natomiast należy dbać o przyjemności życia i jego
rozrywki. niezbędna są także ćwiczenia fizyczne. Młody szlachcic powinien wyjechać
na dwór, albo wstąpić do wojska. Dzięki pobytowi tam może zyskać wiele cech:
oszczędność, umiejętność gospodarowania, cierpliwość, przyzwyczajenie do surowego
i oszczędnego życia. Ukieruje to jego charakter, po tym czasie powinien powrócić do
swojego majątku ziemskiego.
Księga II
Mówi o dalszym życiu człowieka, który musi założyć rodzinę. Powinien on zawsze
dbać o swoje szlachectwo, musi się wystrzegać pychy. Rej zaleca pewną skromnść
są one ozdobą człowieka. Szlachcic powinien rozwijać cechy: przyjażń, brak
popędliwości, dawanie innym dobrodziejstw. Zalecenie bliskiego kontaktu z naturą, gdyż
to daje mu satysfakcję oraz przyjemność, rozwija w nim troskliwość, przywiązanie,
dbałość, miłość, radość.
Księga III
Mówi o straości szlachcica, jest sumą rozważań, sędziwy szlachcic oddał swój majątek
7
dzieciom, sam natomiast korzysta z przywilejów życia dorosłego, przekazuje młodszym
pokoleniom swoje doświadczenia.
Oblicze wsi renesansowej to wieś sielska - szczęśliwa, cudowna, rajska kraina. Bliskość
z naturą przynosi człowiekowi ukojenie, miłość i wdzięczność do Boga, godnie przeżyte
życie i spokojna starość. Symbolizują tę idealną wizję słowa z "Pieśni o sobótce" wizja harmonii, ładu, czasu na prace,
która daje radość i rozrywkę, która tez przynosi zadowolenie. Taki obraz prezentuje „Żywot człowieka
poczciwego”Reja, „Na dom w Czarnolesie” Kochanowskiego.
Pieśń Panny XII „Wsi spokojna, wsi wesoła
Któryż głos twej chwale zdoła?”
Całość przedstawia obraz nader idylliczny, pozbawiony jakichkolwiek konfliktów społecznych. Cudowna, bogata
natura obdarza ludzi swoimi darami, dzięki czemu nie cierpią głodu i chłodu. Zapobiegliwe gospodynie i gospodarze
dbają o dobytek, rzetelnie pracują, zapełniają spiżarnie. Po skończonej pracy z czystym sumieniem mogą się bawić,
tańczyć i śpiewać, a przygrywają im „faunowie leśni”. Piękne, odświętnie ubrane panny flirtują z kawalerami, którzy
popisują się odwagą i zręcznością.
Przyroda jest dla mieszkańca wsi przyjazna i pożyteczna: może on bowiem upolować w lesie jakąś zwierzynę, łowić w
rzece ryby, słuchać z upodobaniem śpiewu ptaków. Pasterz, który pilnuje bydła „siedzi w chłodzie” i pięknie gra na
piszczałce „proste pieśni”. W tym czasie gospodyni zajmuje się przyżądzaniem wieczerzy, wykorzystując produkty z
własnego gospodarstwa. Młodzież zaś uczy się szacunku wobec starszych oraz pielęgnowania cnoty.
Oracz pługiem zarznie w ziemię;
Stąd i siebie, i swe plemię,
Stąd roczną czeladź i wszystek
Opatruje swój dobytek.
Był dobrym mężem, miał kochającą żonę. Jego stosunek najlepiej opisują „Treny”, które napisał pod wpływem smierci
swej ukochanej córki Urszuli.
7. Fraszka jako gatunek literacki. Różnorodność tematyczna fraszek J. Kochanowskiego. Porównanie struktury
fraszki i pieśni. Galeria typów ludzkich i sytuacji we fraszkach. Fraszki jako pamiętnik liryczny. Obraz życia
dworskiego w twórczości J. Kochanowskiego (przykłady):
FRASZKA
9. Typowe elementy kompozycji epicedium. Inne gatunki literatury żałobnej. Kompozycja cyklu „Trenów”.
„Treny” jako epicedium: elementy konwencji i odstępstwa od niej. Obraz Urszulki. Geneza cyklu. „Przy
pogrzebie rzec” jako pierwszy zwiastun kryzysu światopoglądowego. Dramat filozofa w „Trenach”: kryzys
wartości w trenach IX, X i XI i ich odbudowa w XIX. Polemika z myślą stoicką w trenach IX, XI i XVI. Dialog z
Bogiem w trenach XVII i XVIII. Człowiek wobec Boga w świetle wybranych fraszek, pieśni i trenów J.
Kochanowskiego.
Epicedium – w greckiej liryce chóralnej pieśń żałobna śpiewana przy łożu zmarłego, będąca opłakiwaniem jego
śmierci, ale zarazem pochwałą cnót i osiągnięć oraz słowami pocieszenia. Pieśni tego gatunku miały charakter elegijny,
bądź narracyjny; w obu przypadkach wielką rolę odgrywały motywy mitologiczne. W sensie później przyjętym: mowa
wygłaszana nad grobem lub utwór (niekoniecznie poetycki) napisany na cześć osoby zmarłej.
Epitafium – napis nagrobkowy, zwykle wierszowany, a również utwór poetycki będący panagirykiem na cześć
zmarłego, utrzymany w formie takiego napisu. Gatunek ukształtowany w starożytnej Grecji, znany też w poezji
rzymskiej. Epitafium to z zasady utwór zwięzły i stylistycznie wyrazisty, w poezji antycznej pisany dystychem
elegijnym.
10
Nenia – pieśń żałobna śpiewana w starożytnym Rzymie podczas pogrzebu przez bliskich zmarłego lub wynajęte
płaczki. W znaczeniu szerszym wszelkie odmiany poezji pogrzebowej.
Tren – gatunek greckiej liryki chóralnej: pieśń żałobna o charakterze lamentacyjnym i elegijnym, będąca
rozpamiętywaniem dokonań zmarłego i pochwałą jego zalet i zasług.
W „Trenach” Kochanowski zachował wszystkie części kompozycyjne charakterystyczne dla gatunku, aczkolwiek nie w
odniesieniu do pojedynczego utworu, lecz całego cyklu i nie zawsze ustalonej przez tradycję kolejności. Mimo iż
poszczególne utwory mogą być odczytane jako pojedyncze wiersze liryczne cykl ma charakter zwartego poematu,
którego poszczególne części spaja osoba podmiotu mówiącego oraz postać opłakiwanego dziecka. „Treny” zaczynają
się mottem zaczerpniętym z „Odysei” Homera oraz dedykacją poświęconą Urszulce. W dedykacji zawiera się krótka
prezentacja i charakterystyka zmarłego dziecka oraz motyw żalu i smutku ojca po śmierci córki. Podmiot liryczny
cyklu występuje w potrójnej roli: ojca, poety, filozofa; jest równocześnie tym, który pociesza i napomina, jak i osobą,
do której te pocieszenia są kierowane. Ostatni tren XIX, w którym osobą mówiącą jest zmarła matka poety, ma
charakter consolatio. Na końcu cyklu umieścił poeta krótki czterowiersz w formie epitafium, poświęcony Hannie, córce
Kochanowskiego zmarłej w jakiś czas po śmierci Urszulki.
W „Trenach” Kochanowski odwołuje się zarówno do wzorów antycznych, jak i do współczesnych mu utworów
funeralnych. Nowatorstwo poety polega przede wszystkim na uczynieniu główną postacią swoich utworów małego
dziecka. Zgodnie z założeniami gatunku, tren poświęcony był zazwyczaj osobie ważnej, historycznemu, bądź
mitycznemu bohaterowi. Kochanowski przełamał tę konwencję. „Treny” charakteryzuje oszczęność metafor i duże
zróżnicowanie wersyfikacyjne. Obok jedenasto- i trzynastozgłoskowca pojawiają się wiersze stroficzne o bardzo
wyrafinowanej budowie. Poeta często stosuje alegorię, pytania retoryczne, apostrofy, wykrzykniki zdradzające emocje
podmiotu lirycznego. Konstrukcja większości utworów odwołuje się do zasad klasycznej retoryki, której celem było
skuteczne przekonanie odbiorcy.
Obraz Urszulki
Postać Urszuli, pojawiająca się już w dedykacji, powraca wielokrotnie w kolejnych utworach cyklu. W ukazaniu
portretu córki poeta stosuje dwie techniki: realistyczną i uwznioślającą. W wielu trenach Urszula pojawia się jako
żywe, ruchliwe, małe dziecko. Podmiot liryczny bardzo szczegółowo przedstawia jej typowe, codzienne zachowanie,
opisuje strój dziecka, jego gesty i ruchy. Tak barwny i drobiazgowy opis życia małej dziewczynki stanowi niewątpliwie
nowatorstwo w poezji renesansowej.
Tren VIII – daje pełną realistyczno - obyczajowych szczegółów charakterystykę Urszuli. Podkreślenie otwartości córki,
jej umiejętność rozweselania rodziców, przywiązanie do matki i ojca.
Tren XII – zawiera listę przypisywanych córce przez ojca cech charakteru, jej posłuszeństwo, przyzwoitość,
roztropność, skromność, układność, wstydliwość, pobożność, pracowitość, talent. Te wyliczenia ubarwiają obyczajowe
szczegóły, małe scenki z życia codziennego Urszulki.
Hiperbolizacja rysów portretu dziecka służy uwiarygodnieniu potęgi bólu i rozpaczy, które ogarnęły ojca i
doprowadziły do ogromnego kryzysu światopoglądowego. Niezwykłość bohaterki podkreśla wielkość poniesionej
straty. W wielu miejscach cyklu poeta akcentuje nieprawdopodobne, jak na wiek córki, jej talenty poetyckie.
Przypisując Urszuli zdolności twórcze, Kochanowski żałuje, że jej wielki talent nie zdążył się rozwinąć i nie została
ona spadkobierczynią poety.
Geneza cyklu
„Treny” stanowią podsumowanie twórczości i przemyśleń Kochanowskiego. Wydane zostały w Krakowie w 1580 roku.
Śmierć Urszuli były wyzwalaczem do napisania tego cyklu. Nie są one jedynie wyrazem ojcowskich uczuć po stracie
córki, ale przede wszystkim poruszają problematykę religijną, filozoficzną, moralną światopoglądową. „Treny”
powstały prawdopodobnie w ciągu kilku lub kilkunastu miesięcy. Wielokrotnie wznawiane cieszyły się ogromną
popularnością wśród czytelników. Tren jest gatunkiem pochodzącym ze starogreckiej poezji funeralnej. Utwór wyrażał
emocje i uczucia po stracie ukochanej osoby. Gatunek ten, w małym stopniu podlegający zmianom i wpływom reguł
poetyckich, spokrewniony był z epicedium – pieśnią śpiewaną nad łożem zmarłego. Zarówno tren jak i epicedium
posiadały jasno określoną budowę. Podstawowymi częściami utworu były laudes – pochwały zmarłego, acturae
demonstratio – ukazywanie i uwypuklanie poniesionej straty, luctus – boleść i żal odczuwane po stracie ukochanej
osoby, consolatio – pocieszenie oraz exhoratio – czyli napomnienie.
11
Dramat filozofa w „Trenach”: kryzys wartości w trenach IX, X i XI i ich odbudowa w XIX. Polemika z myślą stoicką
w trenach IX, XI i XVI. Dialog z Bogiem w trenach XVII i XVIII.
Daremnym marzeniom o znalezieniu ukojenia w poezji towarzyszą w „Trenach” próby szukania pociechy w filozofii,
które także kończą się klęską. Kochanowski dając, we wcześniejszych utworach, głównie w pieśniach, wyraz swojego
przywiązania do zasad filozofii stoickiej, w obliczu osobistej tragedii neguje wartość wszystkich bliskich sobie ideałów
mądrości, cnoty, mierności. „Treny” są wielką polemiką z dawnymi autorytetami poety, świadectwem kondycji
psychicznej cierpiącego człowieka, któremu normy i nakazy filozofów oraz religia nie dają odpowiedzi na pytanie o
sens śmierci dziecka, zmienności losu (raz źle, a raz dobrze) i nie pomagają odzyskać wewnętrznej harmonii.
Renesansowy ideał wszechstronnego myśliciela, cieszącego się pełnią życia ulega zachwianiu. Rozpacz i cierpienie
podmiotu lirycznego poddają w wątpliwość istnienie moralnego i etycznego sensu świata. Kryzys światopoglądowy
poety staje się najistotniejszym i najgłębszym problemem „Trenów”.
Zasady filozofii stoickiej, które były Kochanowskiemu szczególnie bliskie, ukazywały człowiekowi drogę do szczęścia,
uczyły jak uwolnić się od trosk i cierpienia oraz obawy przed śmiercią. Tym dramatyczniejsze jest więc zwątpienie
poety w ustalone przez myślicieli wartości. Polemikę ze stoicyzmem rozpoczyna tren IX, którym podmiot liryczny ze
zwątpieniem wypowiada się na temat mądrości, która powinna umożliwić człowiekowi radzenie sobie z problemami,
dawać siłę duchową i trwałe szczęście oraz czynić odpornym na strach przed śmiercią. Zasada złotego środka nie
uchroniła poety przed najcięższym ciosem, nie dała mu obiecywanego przez stoików szczęścia. Kulminacyjnym
punktem kryzysu światopoglądowego stanie się odrzucenie wartości najwyżej cenionej przez Kochanowskiego: cnoty.
„Fraszka cnota!"(...)
Fraszka, kto się przypatrzy, fraszka z każdej strony”
- wykrzyknie podmiot liryczny na wstępie Trenu XI. Cnota według starożytnych myślicieli była dobrem najwyższym,
trwałym, dającym szczęście i chroniącym przed grozą śmierci. Tak samo pojmował ją wcześniej sam Kochanowski.
Dlatego Tren XI stanowi niejako świadectwo załamania się całego systemu wartości wyznawanego przez poetę.
Zwątpieniu w słuszność zasad filozofii stoickiej towarzyszy w „Trenach” negacja wiary w boski porządek świata. ład
moralny, określony religijnymi dogmatami, ulega zachwianiu. Rozważając W Trenie X różne światopoglądowe
możliwości istnienia życia pozagrobowego, podmiot liryczny opatruje swoje rozmyślania, pełnym wątpliwości
stwierdzeniem :
Przywołanie rozlicznych wariantów miejsc pobytu duszy: chrześcijańskiego nieba, wysp szczęśliwych, mitologicznej
krainy zmarłych, idei reinkarnacji jest jedynie wyrazem ludzkiej niewiedzy dotyczącej sensu
życia i świata. Jednocześnie pojawia się w „Trenach” brak wiary w boską sprawiedliwość i opatrzność. "Nieznajomy
bóg jakiś miesza ludzkie rzeczy" - mówi podmiot liryczny w Trenie XI. Tym samym wskazuje na zatarcie granic
między dobrem i złem i podważa chrześcijańską zasadę bożej nagrody za dobro dla zrozpaczonego ojca nie ma na
świecie już nic pewnego, renesansowe przekonanie o harmonii wszechświata zostaje naruszone. Cierpienie ponad
ludzkie siły prowadzi poetę na granicę bluźnierstwa. Zwątpieniu w Boży ład świata towarzyszy w Trenie XI niewiara
w możliwości poznawcze człowieka. Nieprzystawalność zasad filozofii i religii do tragicznej rzeczywistości ukaże
Kochanowski w Trenie XVI.
Żal i płacz przeważają nad poczuciem rozsądku. W Trenie XVI podmiot dochodzi do wniosku, iż wobec zmienności
losu i nieszczęścia człowiek nie może pozostać obojętny. Warunki zewnętrzne warunkują stan naszego ducha.
Kochanowski broni prawa człowieka do wyrażania swych emocji, do słabości i cierpienia:
Tak samo jak los jest zmienny podobnie niestała jest ludzka świadomość i psychika. Wobec tragedii każdy jest
bezbronny i każdy ma prawo do płaczu. Filozofia i religia nie dają pocieszenia, rany uleczyć może tylko czas :
Wewnętrzne zwątpienie i kryzys światopoglądowy Kochanowski próbuje przezwyciężyć. Takie próby pojawiają się
już w Trenie XVII w którym podmiot liryczny ratunku upatruje u Boga. Tren XVIII będzie miał już formę modlitwy do
Stwórcy z prośbą o litość. Podsumowaniem rozważań, a jednocześnie przezwyciężeniem kryzysu jest zamykający cykl
12
Tren XIX - albo Sen, w którym śpiącemu podmiotowi lirycznemu zjawia się zmarła matka. To ona odbudowuje wiarę
syna w istnienie życia pozagrobowego i zapewnia o bożej sprawiedliwości, która często działa w sposób niezrozumiały
dla człowieka:
Matka uświadamia poecie wspólnotę losu wszystkich ludzi i bezsilności jednostki wobec bożych praw, przywraca
znaczenie mądrości i rozumowi. Tren XIX daje nowe pojęcie filozofii życiowej człowieka, ufności w bożą
sprawiedliwość:
To przykazanie wskazuje zarówno na prawo człowieka do przeżywania cierpienia (jest ludzką rzeczą cierpieć i
rozpaczać), jak i na konieczność znoszenia cierpienia z godnością i po ludzku, pełnię człowieczeństwa stanowią
bowiem zarówno doświadczenia radosne jak i tragiczne.
Księgi pierwsze – „O żywocie ludzkim”:è materia przemija (piękno, roślina, potęga, sława, pieniądze, zacność
č Bóg bawi się doskonale patrząc na
ludzkie życie
č Bóg reżyserem – pociąga za
sznurki marionetek (ludzi)
księgi pierwsze – pieśń IX: è motyw Fortuny (raz na górze raz na dole = motyw koła (kołem się toczy))
è nie należy zastanawiać się co będzie jutro
è wiedza o “jutrze” jest niedostępna
è motyw przeznaczenia z woli Boga à Boga bawi ludzka zapobiegliwość, dążenie
do zapewnienia sobie “jutra”; ludzie są śmieszni
Światopogląd
Myśl przewodnia tragedii da się stwierdzić w zdaniu:
"państwo, w którym większość rządzi się nie miłością ojczyzny, tylko prywatą, musi zginąć"
Parys, Iketaon, Priam jako postacie typowe dla XVI- wiecznej polski.
Parys
1. nie był patryjotą
-podporządkowywał dobro państwa swym interesom
-złamał prawo gościnności porywając Helenę, przez co zciąga niebezpieczeństwo na Troję
-działał na szkodę państwa
2. egoista
3. nierozważny (działa pod wpływem chwili) i przekupny
Iketaon
1. przekupny (wobec wizji korzyści staje na czele stronnictwa opowiadającego się po stronie Parysa)
2. pyszny i butny (nie przewidywał przyszłości państwa)
3. demagog (wygadany)
4. swoje interesy uważał za ważniejsze od spraw państwowych, lecz maskował to staraniem o "dobro" i "honor"
państwa
14
król Priam
1. słaby psychicznie
2. niezdecydowany
-nie potrafił podejmować samodzielnych decyzji
-podporządkowywał się decyzją rady
3. miłość ojcowska paraliżowała go i przedkładał ją nad dobro narodu
4. był krótkowzroczny i nie przewidywał przyszłości
Dyskusja na temat sensu życia między Heleną a Panią Starą. Problem Fatum.
Helena wie że narada królewska ma rozstrzygnąć, czy zostanie wydana grekom i pod wpływem grożącego jej
niebezpieczeństwa bardzo pesymistycznie patrzy na życie, w którym, według niej, więcej jest zawodów i cierpień,
aniżeli rozkoszy. Uważa że fortuna obdarzyć może człowieka tylko tym, co wprzód komuś innemu zabierze.
Stara pani pociesza ją, jak umie i zbija jej wywody, a w końcu radzi Helenie, ażeby się rozmyślaniom
smutnym nie oddawała, bo korzyść z nich w każdym razie niewielka- raczej niech Boga prosi, by nieszczęść i zawodów
jak najmniej zsyłał.
11. Nawiązania do antyku w twórczości J. Kochanowskiego /filozofia, gatunki, styl, literatura grecka i
rzymska, motywy mitologiczne i biblijne/. J. Kochanowski jako tłumacz psalmów. Tradycja i nowatorstwo poezji
J. Kochanowskiego /gatunki, styl, wersyfikacja, strofika/. Wiersz sylabiczny. Naśladownictwo poezji greckiej w
III pieśni chóru z „Odprawy…”.
Nawiązania do antyku…
15
Znana już W starożytności pieśń wykształciła wiele odmian, typów wyrosłych na gruncie określonych sytuacji np.
sytuacja (liryczna) rozstania kształtowała pieśń pożegnalną; inne sytuacje, np. wyznania miłosnego, powitania,
oddawania należnej czci komuś lub czemuś, wyrażania żalu z jakiegoś powodu, nawoływania do wspólnego działa nia
lub podjęcia głębszej refleksji, inspirowały z kolei pieśni miłosne, powitania, pochwalne, żałobne i lamentacyjne,
interwencyjne pieśni apelu, nierzadko patriotyczne czy obywatelskie, oraz pieśni filozoficzno - refleksyjne. W tym
gatunku Kochanowski, pozbawiony niemal rodzimych poprzedników okazał się odkrywczy. Znalazł też wielu
naśladowców przejmując podstawowe wzorce, często je przekształcał, kojarząc np. pieśń biesiadną z f.ilozofi czno -
refleksyjną. Poeta zaproponował też odbiór pieśni jako dzieła przezna czonego do czytania, nie tylko do śpiewu. Nie
ulega oczywiście wątpliwości, że , tradycja pieśni śpiewanej do wtóru melodii była doskonale mu znana, i że do niej
także w widoczny sposób nawiązywał. Zaznacza się to w takiej organizacji wiersza, która umożliwia wykonanie
wokalne. Tak np. liryka śpiewana, w odróżnieniu od mówionej, „woli” czterowersową, równosylabiczną strofę typu:
aabb, ale „odpowiadają” jej też strofy nieregularne o zmiennej liczbie wersów zharmonizowane z refrenem
melodycznym liryka śpiewana „nie lubi” tez oczywiście przerzutni gdyż co zrozumiałe, „odpowiada” jej uzgodnienie
członowania wersowego i składniowego.
Możliwości podsuwane przez poetykę pieśni wykorzystał Kochanowski, konstruując wypowiedzi ujawniające jego
wyrazistą, osobową odrębność. Było to zgodne Z renesansowym duchem indywidualizmu i skojarzone Z
humanistycznym przekonaniem o wyjątkowości jednostki obdarzonej poetyckim talentem. Ten dar naznaczał
wybrańca, stawiał ponad tłumem (motyw przejęty za Horacym) i dawał mu niemal boską moc tworzenia, powoływania
słowem nowych światów poruszania natury (jak Orfeusz), wstrząsania sumieniami (jak Dawid); talent wreszcie
zapewniał poecie wieczną pamięć potomnych - sławę nieśmiertelną.
Tylekroć podkreślana renesansowa radość życia, niewątpliwie widoczna w pieśniach, jest jednak radością śmiertelnych.
Stąd niecierpliwość przejawiająca się w łakomym chwytaniu uciekającej chwili : „Carpe diem” – „Chwytaj dzień”,
używaj życia, jak najmniej ufając przyszłości - powtarzano znów za Horacym, wprowadzając motyw ślepej Fortuny -
Przygody współbrzmiący z pojęciem boskiej opatrzności i odgórnie ustanowionego dla każdego człowieka
przeznaczenia. Te związki antyczno - chrześcijańskie, charakterystyczne dla humanistycznej kultury, uwidoczniły się
też w przywoływaniu licznych znaczących wątków i obrazów, jak choćby „szybkolotnego” Czasu przeciwstawianego
„Wiecznej Myśli”, stałemu trwaniu Boga; w różnych Jego wyobrażeniach nie zabrakło i obrazu Boga śmiejącego się z
"teatru świata", i Boga Twórcy, Artysty, Wielkiego Budowniczego, Architekta świata.
Poczucie nietrwałości życia i ulotności jego momentów, zwłaszcza radosnych, wymagało przeciwwagi, pancerza
obronnego. Ratunek znajdowano w nieporuszonej cnocie (virtus) przejętej po ideałach starożytności; dyktowała ona nie
tylko stoicką cycerońska zasadę niewzruszoności, wyniosłej obojętności mędrca wobec odmian losu, ale i normy
etyczne obowiązujące tzw. "męża dobrego", którego życie miało być czymś w rodzaju dzieła sztuki, pokazem
mądrości, uczciwości, zalet obywatelskich i patriotycznych, piękna, wykwintu, umiaru.
150 psalmów w parafrazie Kochanowskiego nie mogło być niespodzianką twórczĄ W sensie podjęcia tego typu pracy
przekładowo - artystycznej. Ta najbardziej literacka część Starego Testamentu, „wynaleziona przez Hebrajczy ków
poezja” - jak mówili humaniści - ich właśnie prowokowała do sprawdzenia zarówno swej sprawności filologicznej, jak
rzemiosła i sztuki poetyckiej. Oczywiście przed Kochanowskim dokonywano tłumaczeń pojedynczych psal mów i całej
ich księgi. Były to jednak wersje bardzo wierne biblijnemu wzorowi, unikające pokus parafrazy, która naruszałaby
przestrzeganą przez Kościół dosłowność oryginału, pierwotekstu. Ale w tej właśnie kwestii pierwotekstu humanistyczni
filolodzy dostrzegli słaby punkt: chodziło mianowicie o to, że i większość tłumaczy (nie tylko polskich, także
innojęzycznych) przekładała dotąd nie wprost z hebrajskiego pratekstu psalmów, lecz z ich wersji greckich lub
łacińskich (z Vulgaty). Stąd powstające W językach narodowych tłumaczenia były raczej tłumaczeniami tłumaczeń.
Jeżeli dodamy do tego zazwyczaj sporne interpretacje znaczeń nawet pojedynczych słów i możliwość synonimicznych
wyborów, uzyskamy prawie pełen wykaz trudów przekładowych.
W „Psałterzu Dawidów” nie spotyka się żadnych bezpośrednich uzależnień poety od znanych mu prac poprzedników.
nie można też dostrzec wyraźnych związków z którymś z wyznań. Widoczne w „Psałterzu…” stanowisko wyznanio we
można by - powiada Jerzy Ziomek - określić jako humanizm chrześcijański (...) Poeta szuka na styku religijności
starotestamentowej, antyczno - pogańskiej i chrześcijańskiej zbieżności i podobieństw, tuszuje natomiast , wszelkie
różnice". Dlatego też unika np. określania Boga mianem Jowisza, Zeusa, choć nie zawsze rezygnuje Z pięknych,
antycznego pochodzenia epitetów („różanoręka zorza", Bóg władogromy"); zbliżając z kolei wizerunek i
starotestamentowego Boga psalmów do nowotestamentowego Chrystusa łagodzi różnice między groźnym, karzącym
Jahwe a miłosiernym i wybaczającym jego synem, etc. Z tej to ugodowej (względem różnych wyznań) postawy ,
wynikła m.in. ogromna popularność przekadu Kochanowskiego zwiększona jeszcze o równą nieomal popularność
napisanej W 1580 r. do tekstów poety muzyki Mikołaja Gomółki. Główny jednak powód sławy to niezwykła uroda,
parafraz, które nie oddalając się od pierwotnego układu psalmów (tłumaczonych przez Kochanowskiego werset po
wersecie i na ogół nie poszerzanych o jakieś dodatki) - zadziwiały wynalazczością językową i pomysłowością
stylistyczną; zauważyć to można m.in. w doborze i liczbie synonimów (np. „piekło” zastępowane przez „wieczną noc”,
upad nieuchroniony”, „upadek”, ”grób”), a także w różnorodności epitetów (dodawanych często ponad właściwą
zawartość oryginału, skądinąd ubogiego w ten typ figur stylistycznych).W pracy przekładowej Kochanowskiego widać
zmagania poety i uczonego filologa, o czym sam wprost pisał w liście do przyjaciela (Stanisława Fogel wedera),
wyznając własne rozdarcie między pokusą twórczej swobody – „poezją jak gdyby tchnącą czarem” i między
16
„koniecznością, w ręce spiżowej niosącą haki i kliny”.
Twórczość Jana Kochanowskiego rozpoczyna bardzo istotny rozdział W historii literatury polskiego odrodzenia. Jest to
pisarz, który wprowadził naszą poezję do dziejów literatury ogólnoeuropejskiej, a więc wówczas - ogólnoświatowej. Z
tego powodu nazwisko poety możemy stawiać tuż obok Kopernika i Modrzewskiego. Na dopisanie czwartego nazwiska
przyjdzie nam czekać dwa i pół wieku, do czasów Adama Mickiewicza.
Oznaczenie rangi dzieła Kochanowskiego w kulturze ogólnoświatowej nie wystarczy dla wyjaśnienia jego roli w
rozwoju polskiej poezji. Musimy bowiem zapytać, w czym jest on kontynuatorem zdobyczy uzyskanvch przez
poprzedników, na czym zaś polega jego własny wkład, pomijając na razie, że wszystko, co Kochanowski napisał,
przerasta o niebo szczyty kultury literackiej osiągane przez poprzedników. Jak wiemy, już przed Kochanowskim
została zwycięsko rozstrzygnięta walka o literaturę narodową, przejściowo nawet w czasach renesansu spychaną na bok
przez wszechwładną łacinę. Sam poeta w młodości jeszcze od niej zaczynał, jednakże jego dojrzałość artystyczna ma
już charakter językowo polski.
Przekazując późniejszym pokoleniom swoją spuściznę literacką, bo o sławie pośmiertnej marzył już za życia,
dbałprzede wszystkim o jasność i ścisłość w wyrażaniu swoich myśli co osiągnął w dużym stopniu dzięki umiejętności
właściwego korzystania z bogactwa synonimów. Niektóre jego sformułowania odznaczają się taką prostotą i jasnością,
że spełniały rolę omal przysłów, stawały się własnością wszystkich.
Zastosowana przez Kochanowskiego obrazowość przysłów i wyrażeń potocznych nadała jego twórczości charakter
szczególnie ujmującej prostoty i rodzimości. Nie ograniczył się on jednak do samego przejmowania elementów tej
metody artystycznej, lecz rozwijał ją w stopniu znacznie większym, niż to było w języku potocznym i w twórczości
literackiej ludu. Obrazy poetyckie wzbogacił przez zastosowanie .epitetów, porównań, przenośni i innych środków
stylistycznych przejętych głównie z literatury antyku, szczególnie zaś od ulubionego poety Horacego. Na tych. wielkich
wzorach kształcił Kochanowski wrodzoną umiejętność wypowiadania własnych przeżyć i uczuć; był przecież poetą
lirycznym. Każdy obraz w jego poezji jest nacechowany osobistym stosunkiem poety do rzeczy i spraw, poruszanych.
Kochanowski jest twórcą prawdziwie pięknej polszczyzny. Jego poezja stała się Wzorem dla wszystkich poetów,
stanowi ona skarbnicę kultury językowej, do której sięgamy i dzisiaj. Bogactwo przenośni i innych środków
stylistycznych nie odbiera jego utworom prostoty. Liryczne zabarwienie obrazu zbliża każdy wiersz do czytelnika,
który dzięki temu może W uczuciach poety odnaleźć swój własny stosunek do rzeczy i spraw bliskich, czy to będą
uczucia przyjaźni lub miłości, czy uczucia patriotyczne, czy zachwyt dla piękna naszego kraju i zjawisk przyrody.
Kochanowski pisze zwięźle, bez zbytecznych dodatków czy ozdobników, starannie dobiera wyrazy odpowiadające
znaczeniem i formą nastrojowi i poziomowi uczuciowemu utwor6w, nie ma u niego ani śladu rubaszności czy
prostactwa, bardzo też mało naleciałości obcych. W każdym wyrażeniu i zwrocie znać człowieka o nowożytnej
kulturze, wykształconego na wzorach klasycznych i starającego się sprostać tym wzorom, naginając do nich jęz yk
ojczysty.
Wielkie zasługi położył również poeta w doskonaleniu wiersza polskiego. Chwiejnemu pod względem liczby zgłosek i
dokładności rymów wierszowi nadał klasyczną formę opartą na równej liczbie zgłosek i rymie żeńskim. W „Odprawie
posłów greckich” zastosował po raz pierwszy w naszej poezji tzw. wiersz biały czyli bezrymowy, w trzecim zaś Chórze
tego dramatu próbował na wzór starożytny stworzyć wiersz nieregularny, oparty wyłącznie na rymie i intonacji. Łącząc
ze sobą wiersze różnej długości, od ośmiu do trzynastu zgłosek, i tworząc z nich różne kombinacje, pozostawił w poezji
swojej wielkie bogactwo strof, które stały się trwałym dorobkiem poezji polskiej.
Kochanowski stosując stylizację w obrębie formy wewnętrznej budując „Odprawę…” w postaci tragedii greckiej,
dokonał osobliwego eksperymentu nad jej formą zewnętrzną językowo - wierszową. W epizodach mianowicie i w
pieśni , chóru „0 białoskrzydła morska pławaczko” wprowadził wiersz biały, bezrymowy, co było i na długo miało
pozostać nowością. Co osobliwsza, w pieśni tej, o której sam mówił, że „jakoby greckim chórom przygania”, dał
niezwykle pomysłową próbkę poetyckiej składni greckiej, u tragików ateńskich opartej nie na zasadach logiki, lecz na
specyficznej budowie wiersza. Polega ona na piętrzeniu przeciwstawni, jak w długim zdaniu o wynagrodzeniu Parysa
przez Wenerę za przyznanie jej jabłka piękności. W układzie przyjmowanym przez gramatykę polską zdanie to
brzmiałoby. „To 1i on sławny upominek albo pamiętne, którym ze wszech bogiń piękniejsza Wenus zapłaciła sędziemu
za luby wyrok, kiedy na Idzie stokorodnej śmierci podległy uznawca rozeznawał twarze nieśmiertelne?”. Nasposób
grecki ujęty, układ ten zaskakuje czytelnika jako zagadkowa plątanina wyrazów, które dopiero po uporządkowaniu dają
sens:
12Krytyka rzeczywistości XVI - wiecznej Polski w „Krótkiej rozprawie między panem wójtem, a plebanem”
M. Reja
Rej wprowadził do literatury całe niemal życie ówczesnego szlachcica, z jego codziennością, z naiwną nieraz
wiedzą o świecie, krytykując zarazem jego największe wady. Z równie ostrą krytyką występował w stosunku do kleru.
Jako zwolennik reformacji, miał w tym bardzo ułatwione zadanie, krytyka kościoła i żądanie w nim reform
występowały bowiem wówczas wśród najważniejszych postulatów społecznych szlachty.
Negatywne cechy plebana
- chciwy - sprzedaje odpusty;
- leniwy - zaniedbuje swoje obowiązki;
- nie ma dobrego podejścia do wykonywanego zawodu;
- żądny władzy i pieniędzy;
- wykorzystuje ciemnotę ludu;
- prowadzi mało interesujące msze, nie ma wpływu na wiernych, nie cieszy się ich szacunkiem.
Negatywne cechy pana (szlachty)
- nadużywa władzy;
- wykorzystuje ciemnotę ludu;
- kłóci się między sobą, prowadz liczne spory majątkowe;
- lekceważy interesy państwa
W utworze mamy do czynienia z potępieniem wszelkich antagonizmów. Niestety w rzeczywistości było
inaczej. Społeczeństwo było skłócone, a szalchta walczyła z klerem o wszelkiego rodzaju wpływy.
13
Renesansowa proza polityczna ...
Epoka renesansu to epoka polamik waśni .Bujnie rozwija się literatura polityczna .
Do najpopularniejszych gatunków należą :list ,mowa,rozprawa,traktat.
18
Retoryka -pierwotnie sztuka pięknego ,logicznego mówienia oraz wyrażania uczuć .Wchodziła w skład podstawowego
wykształcenia humanisty.Ukształtowała się w starożytnej Grecji,za jej ojca uchodzi Isokrates ,a rozwijają m.in.
Arystoteles ,Cyceron .Kwintylian,Tacyt ,.
Styl retoryczny- wykształcony na użytek mówców (oratorów), i wywierający wpływ na sposób wypowiadania się
warstw wykształconych ,a także na twórczość literacką .Cechowała go
klarowność ,ozdobność ,wzniosłość ,patos ,dowcip.
...Rola kazania i mowy ...
Kazania miały odwoływać się do uczuć odbiorcy .Poprzez obrazowe sformułowania myśli wskazujących na
niebezpieczeństwa .Miały agitować.
Mowy
...Tematyka dzieł A.Frycza-Modrzewskiego ...
A.F-M. zajmował się przedewszystkim sprawami dotyczącymi prawa,ale nie tylko zajmował się również problemami
dotyczącymi wojny, kościoła ,szkoły ,obyczajów .Stworzył program przebudowy pańsytwa szlacheckiego w
monarchię,w której silna władza królewska utrzymywałaby równowagę społeczną .Mieszczaństwo miało mieć równy
ze szlachtą dostęp do urzędów i prawo posiadania ziemi.Podstawą jego programu było równouprawnienie.Opowiadał
się za tolerancją religijną .Chciał podniesienia poziomu szkolnictwa.
W Polsce wyznawcy reformacji nie byli prześladowani,panowała tolerancja.Zasady tolerancji zostały wyrażone w
Konfederacji Warszawskiejw 1573.Zagwarantowano bezwarunkowy i wieczny pokój między wszystkimi różniącymi
się w wierze ,zwolennikom reformacji zapewniono równouprawnienie z katolikami i opiekę państwa.
19
...Obraz"chorób Rzeczypospolitej" w "Kazaniach sejmowych " P.Skargi.Wykorzystanie wzorca proroctwa biblijnego.
Kazania sejmowe to traktat polityczny w formie ośmiu kazań powstałych po sejmie w 1597 roku ,wydany jako dodatek
do "Kazań na niedziele i święta".Przez pryzmat tych kazań Skarga widziany był jako prorok,który karcił"uparte
grzechy" rodaków i wieszczył upadek Rzeczpospolitej.
Kazanie wtóre skierowane jest do szlachty.Ukazuje Polskę jako żywy organizm ,który ulega różnym
chorobom.Szlachta może im zaradzić .Skarga wymienia 6 chorób:brak miłości ojczyzny,niezgodę
wewnętrzną,różnowierstwo ,osłabienie władzy królewskiej ,złe prawa i brak praworządności,oraz upadek obyczajów
moralnych.Rzeczpospolita jako matka obdarzyła życiem swych obywateli,dała im złotą wolność
szlachecką .Tymczasem szlachta dba tylko o siebie,nie ma względu na ojczyznę .Skarga porównuje również
Rzeczpospolitą do okrętu ,z którego niektórzy pasażerowie uciekają zabierając swój dobytek,gdy należałoby podjąć
trud ratowania tonącego okrętu.
Skarga groził zagładą ojczyzny ,jeśli "herezja "nie zostanie wykorzeniopna ,a wladza krółewska nie ulegnie
wzmocnieniu kosztem przywilejów szlacheckich.Katastroficzna wizja przyszłości,zarysowana w K.s.,odwoływała sie
do proroków ST.Gromy Skargi na tolerancję ,za którą Bóg pokarze Polaków niewolą turecką ,uznano za przeczucie
rozbiorów ,samego zaś autora za natchnionego proroka
...Piotr Skarga prawda i legenda.
Walory artystyczne dzieł Skargi stawiają go w rzędzie najwybitniejszych prozaików polskiego renesansu.Legenda
historyczno literacka ukształtowała w okresie rozbiorów,głównie za sprawą A. mickiewicza i J. matejki, ujrzała w nim
ideał kapłana-patrioty, czerpiącego siły z miłości ojczyzny, której upadek przeczuł prorocznym duchem. W tej postaci
pojawił się w literaturze(np:w poemacie W. Syrkomli Stare wrota (1856). Idealizacja Skargi przejawiła się również w
pracach naukowych, dochodząc do szczytu w publikacjach poświęconych trzechsetnej rocznicy jego zgonu w 1912 (S.
Tarnowski, I. chrzanowski). Później jednak wystąpiły akcenty krytyczne: zarzucano mu nietolerancje oraz współwinę
za wybuch rokoszu Zabrzydowskiego (W. Sobieski, L. jankowski). Obiektywny portret Skargi-pisarza przynosiła
dopiero monografia S. Windakiewicza i występ S. Kota do wydania Kazań sejmowych (BN, 1925). Badania
współcześnie zajmująsię prozą Skargi w kontekście rozwoju form gatunkowych prozy staropolskiej.
Teatr elżbietański
Fatum
Przepowiednia czarownic nie ma nic wspólnego z antycznym fatum.Makbet przez cały czas dysponyje własną
wolą.Wybiera szlak zbrodni co w konsekwencji doprowadza go do śmierci.
Jako rycerzy obu można by postawić jako wzór.Są odważni szlachetni,Makbet umi podejmować szybki i trafne
decyzje.Obydwaj mają opinie wiernych skłonnych do poświęceń rycerzy,gotowych oddać życie za króla i
ojczyznę.Makbet jest świetnym strategiem,odniósł liczne zwycięztwa,jest jednak okrótny z natury.Obydwaj kierują się
kodeksem rycerskim,są honorowi i sprawiedliwi,a zarazem twardzi.