Zorunlu Din Eğitimi Üzerine

Ulaş Başar Gezgin, ulasbasar@gmail.com

Türkiye’de zorunlu din eğitimi çok tartışmalı bir konu. Bu yazıda farklı ülkelerdeki zorunlu
din eğitimi uygulamalarını inceliyoruz.

İngiltere’de Zorunlu Din Eğitimi

White (2004), İngiltere’de din eğitiminin zorunlu olmasına dikkat çekerek, bu durumun
mantığını sorguluyor. İngiltere’de din eğitimi 1944’te ‘ahlaki değerler’i vermek için zorunlu
oluyor. Bir başka gerekçe, çeşitli dinlere saygının öğretilmesi oluyor. White (2004)’e göre,
din eğitiminin içeriği ‘demokratikleştirilse’ bile, bu, din eğitiminin zorunlu olmasını gerekli
kılmıyor. Hand (2004) de aynı biçimde, din eğitiminin çocukların yetişkin yaşamına
hazırlanması için merkezi olup olmadığını sorguluyor (s.152). Jackson ve Everington
(2017)’ye göre, İngiliz din eğitimi, tarafsız ve kapsayıcı olmalı. ‘Kapsayıcı’dan kasıt, dinsel
inancı olmayanları da kapsaması. Alberts (2010) ise, dinsel olarak karışık sınıflarda belli başlı
dinleri kapsayacak ‘bütünleyici din eğitimi’ kavramını öne sürüyor. Böylelikle din, bir hayat
bilgisi dersi gibi okutuluyor; toplumda önemli olduğu için müfredatta yer veriliyor. Jackson
(2004)’e göre, İngiltere’deki ayaklanmalar ve 11 Eylül, dinleri çözümlemeyi ve dinlere yanıt
vermeyi gerektiriyor. Bu açıdan din eğitimi, kültürlerarası anlaşma ve toplumsal tutkal için işe
yarar olabilir. Benzer bir biçimde, Johannessen & Skeie (2019) da küreselleşme ve artan göç
dolayısıyla din eğitiminin kültürlerarası eğitime katkı sağlayacağını düşünüyor. Moore
(2009)’a göre, Amerikan okullarında benzer nedenlerle İslam öğretilmelidir, yalnızca
Müslüman öğrencilere değil, herkese… Öte yandan, İngiltere’de velilerin çocuklarını din
derslerinden alma hakları var. Dolayısıyla, İngiltere’deki sistem için ‘tümüyle zorunlu’
denemez.

Finlandiya’da Zorunlu Din Eğitimi

Finlandiya’daki durumu anlatan Sakaranaho (2013), çokkültürlü toplum ve çoğulculuk

anlayışlarına dikkat çekiyor. Buna göre, değişik inançlardan çocuklar kendi dinlerinde ayrı
ayrı eğitim alıyor. Bir dinle ilişkili olmayan öğrenciler ise etik dersi alıyor. Bu model,
öğrencileri ayırdığı için eleştiriliyor. Bunun yerine, İsveç modeli bütünleyici eğitim
öneriliyor. Böylelikle tüm öğrenciler tek bir kapsayıcı din dersi alacak. Başka bir sorun da,
her mezhebe göre ders vermenin zorluğu ve maliyeti. Sakaranaho (2013) şöyle bir örnek
veriyor: Eskiden 5 İslam mezhebi vardı, şimdi 20. Fin sistemine göre, bunların ayrı ayrı din
müfredatları olmalı. Ancak bu böyle olmuyor; yalnızca Hıristiyanlığın mezhepler düzeyinde
ayrı ayrı öğretilmesi söz konusu. Dolayısıyla, din eğitiminde Fin devleti her dine eşit
davranmıyor. Bu model ayrıca, toplumsal bütünleşmeye hizmet etmediği için eleştiriliyor. Bir
diğer sorun da, din dersini aynı dinden olmayan bir öğretmenin vermesi durumu. Bütünleyici
eğitimde böyle bir sorun yok, ancak Fin modelinde eleştiri alıyor. Örneğin, Müslüman veliler,
çocuklarını Müslüman olmayan bir öğretmenin verdiği din dersi yerine, etik dersine ya da
İslami cemaatlerin verdiği din dersi eğitimine yazdırıyor (Sakaranaho, 2013). Sakaranaho
(2013)’e göre din eğitimi, değişik inançlara ilişkin farkındalık kazandırma gibi bir işlev de
taşıyor – ki buradan, İngiliz din eğitimi tartışmalarına bağlanmış oluyoruz.

Yunanistan ve Diğerleri
Yunanistan, geçen yıllarda din eğitimini zorunlu kılan ülkelerden (Koukounaras Liagkis,
2015). Fakat İngiliz sisteminde olduğu gibi, isteyen öğrencilerin bu eğitimden muaf olma
hakları var. Yunan din eğitimi, çokkültürlü, çokdinli değil. Yalnızca Ortodoks Yunan inancı
veriliyor. Danimarka’da din eğitimi zorunlu, fakat İngiliz ve Yunan sistemlerindeki gibi muaf
olma hakkı var (Buchardt, 2014).

Endonezya’da gündem farklı: Din eğitimi değil, İslami eğitim (Husni, 2020; 2016); ve
ilkokulda ve ortaokulda din eğitimi değil, üniversitelerde din eğitimi (Anwar ve ark., 2018)
tartışılıyor. Parker (2014) ve Asrori (2016), bu bağlamda, inançlar arası eşkonuşma (diyalog)
ve hoşgörü için din eğitimini tartışmaya açıyor. Baidhawy (2007), inançsal ve kültürel olarak
çeşitli olan Endonezya’da bir arada yaşamak için çok-inançlı bir din eğitiminin önemine
dikkat çekiyor.

Macaristan da 2013’te tartışmalı bir karar alarak, din eğitimini zorunlu kıldı (Schreiner,
2013). Schreiner (2013) bunu hükümetin politikalarına bağlıyor. Aynı biçimde, Rusya, bir
süre önce, ilkokul son sınıflara (4. sınıf) din eğitimini zorunlu kıldı (Blinkova & Vermeer,
2018).

Sonuç

İlgili araştırmalarda diğer konuşulan kavramlar, dinsel yurttaşlık (Miedema, 2009) ve dinsel
okuryazarlık (Hannam ve ark., 2020; Wright, 2004). İkincisinin din eğitiminin temeli olması
gibi bir öneri var (Dinham & Shaw, 2017). Dinsel yurttaşlık ise, öğrencileri yurttaşlığa dinsel
açıdan hazırlama anlamına geliyor (Miedema, 2009). Dinsel dışlama, diğer bir deyişle tek bir
dinin yüceltilmesi, nefret ve çatışmaya yol açıyor (Davis, 2010). Bir dinin ‘doğruluğu’nun
diğer dinlerin ve inançların yanlışlığı anlamına gelmediği bir din eğitimi gerekli (Davis,
2010).

Öte yandan, tüm bu tartışmalarda söz konusu düzey ilkokul ve ortaokul. Diğer bir deyişle,
okul öncesinde din eğitimi gibi bir tartışma, ilgili araştırma evreninde bulunmuyor. Uygun
değil ki tartışması bile yapılmıyor.

Kaynakça

Alberts, W. (2010). The academic study of religions and integrative religious education in
Europe. British Journal of Religious Education, 32(3), 275-290.

Anwar, C., Saregar, A., Hasanah, U., & Widayanti, W. (2018). The effectiveness of islamic
religious education in the universities: The effects on the students' characters in the era of
industry 4.0. Tadris: Jurnal Keguruan Dan Ilmu Tarbiyah, 3(1), 77-87.

Asrori, A. (2016). Contemporary Religious Education Model on the Challenge of Indonesian

Multiculturalism. Journal of Indonesian Islam, 10(2), 261-284.

Baidhawy, Z. (2007). Building harmony and peace through multiculturalist theology ‐based
religious education: an alternative for contemporary Indonesia. British Journal of Religious
Education, 29(1), 15-30.
Blinkova, A., & Vermeer, P. (2018). Religious education in Russia: a comparative and critical
analysis. British Journal of Religious Education, 40(2), 194-206.

Buchardt, M. (2014). Religious education at schools in Denmark. Religious education at

schools in Europe. Part, 3, 45-74.

Davis, A. (2010). Defending religious pluralism for religious education. Ethics and Education,
5(3), 189-202.

Dinham, A., & Shaw, M. (2017). Religious literacy through religious education: The future of
teaching and learning about religion and belief. Religions, 8(7), 119.

Hand, M. (2004). Religious education. J. P. White (ed.), Rethinking the School Curriculum
içinde (ss.152-164). Londra: Routledge/Falmer.

Hannam, P., Biesta, G., Whittle, S., & Aldridge, D. (2020). Religious literacy: a way forward
for religious education?. Journal of Beliefs & Values, 41(2), 214-226.

Husni, H. (2020). The effectiveness of the social responsibility program for Islamic religious
education through the participatory action research method. The Social Studies: An
International Journal, 6(1), 103-116.

Husni, H. (2016). The Challenges of Religious Education in Indonesia and the Future
Perspectives. Religious Studies: An International Journal, 4(2).

Jackson, R. (2004). Intercultural education and recent European pedagogies of religious

education. Intercultural Education, 15(1), 3-14.

Jackson, R., & Everington, J. (2017). Teaching inclusive religious education impartially: An
English perspective. British Journal of Religious Education, 39(1), 7-24.

Johannessen, Ø. L., & Skeie, G. (2019). The relationship between religious education and
intercultural education. Intercultural Education, 30(3), 260-274.

Koukounaras Liagkis, M. (2015). Religious education in Greece: a new curriculum, an old

issue. British Journal of Religious Education, 37(2), 153-169.

Miedema, S. (2009). Educating for religious citizenship: Religious education as identity

formation. M. de Souza ve ark. (ed). International handbook of the religious, moral and
spiritual dimensions in education içinde (ss. 967-976). Springer, Dordrecht.

Moore, J. R. (2009). Why religious education matters: The role of Islam in multicultural
education. Multicultural Perspectives, 11(3), 139-145.

Parker, L. (2014). Religious education for peaceful coexistence in Indonesia?. South East
Asia Research, 22(4), 487-504.

Sakaranaho, T. (2013). Religious education in Finland. Temenos-Nordic Journal of

Comparative Religion, 49(2), 225-254.
Schreiner, P. (2013). Religious education in the European context. HERJ Hungarian
Educational Research Journal, 3(4), 4-14.

White, J. (2004). Should religious education be a compulsory school subject?. British Journal
of Religious Education, 26(2), 151-164.

Wright, A. (2004). The justification of compulsory religious education: a response to

Professor White. British Journal of Religious Education, 26(2), 165-174.