MAT106U-MATEMATİK-II

Ünite 3: Doğrusal Programlamaya Giriş

Bu ünitenin konusu çoğunlukla firmaların üretimlerini Çokgen Bölge

planlarken, imkanları ölçüsünde en yüksek geliri elde
etmek veya masrafları olabildiğince azaltmak için Doğrusal programlama örneği için elde edilen;
kullandıkları doğrusal programlamadır. Burada 60 x + 10 y ≤ 3000
programlama kelimesi bilgisayar programlamadaki
anlamında değil, planlama anlamında kullanılmaktadır. 0.2 x + 0.1 y ≤ 20

a, b, c sabit sayılar olmak üzere; x≥0

ax+by≤c y≥0

eşitsizliğine doğrusal eşitsizlik denir.
Bu ünite içerisinde doğrusal programlamanın temel
kavramları, üretim planlaması ile ilgili bir örnek ele alarak
incelenmektedir.
Masa ve sandalye üretilen küçük bir atölyede tahta ve
tutkal kullanılarak üretim yapılmaktadır. Atölyenin
deposunda 3000 dm3 tahta ve 20 kg tutkal mevcuttur.
eşitsizliklerini aynı anda sağlayan (x, y) noktalarının
kümesini belirlemesi gerekmektedir. x ≥ 0 ve y ≥ 0
olduğundan bu küme x y− düzleminde birinci bölgede yer
alır.
60 x + 10 y ≤ 3000, x ≥ 0 ve y ≥ 0 koşullarını sağlayan
noktaların kümesi S1 ile gösterilecek olursa:
S1 = {(x, y) | 60 x +10 y ≤ 3000, x ≥ 0, y ≥ 0}.

Bir tane masa üretebilmek için 60 dm3 tahta ve 0,2 kg

tutkal; bir tane sandalye için de 10 dm3 tahta ve 0,1 kg 0,2x +0,1 y ≤ 20, x ≥ 0 ve y ≥ 0 koşullarını sağlayan
tutkal gerekmektedir. noktaların kümesi de
Masanın tanesini 150 liradan, sandalyenin tanesini de 50 S2 = {(x, y) | 0,2x +0,1 y ≤ 20, x ≥ 0, y ≥ 0},
liradan satılmaktadır. Üretilen masa ve sandalyelerin
tümünün satılacağını kabul edecek olursak; sadece eldeki şeklinde ifade edilebilir.
malzemeleri kullanarak geliri maksimum yapmak için kaç Doğrusal programlama örneği için elde edilen bütün
tane masa ve kaç tane sandalye üretilmelidir? denklemlerini sağlayan değerler S1 ∩ S2 arakesit kümesini
Üretilen masa sayısını x ile sandalye sayısını da y ile oluşturur (S:68, Şekil 3.8).
gösterilecek olursa; ne kadar malzeme kullanılacağı a1, b1, c1, . . . , ak, bk, ck sayıları pozitif olmak üzere;
aşağıdaki denklemlerle ifade edilmektedir.
𝑎! 𝑥 + 𝑏! 𝑦 ≤ 𝑐!
60 x + 10 y ≤ 3000 𝑎! 𝑥 + 𝑏! 𝑦 ≤ 𝑐!
0.2 x + 0.1 y ≤ 20 ⋮
𝑎! 𝑥 + 𝑏! 𝑦 ≤ 𝑐!
x≥0 𝑥 ≥ 0, 𝑦≥0
y≥0 eşitsizliklerini sağlayan tüm (x, y) noktalarının kümesine
Bu örnek doğrusal programlama probleminde amaç; düzlemde bir çokgen veya çokgen bölge denir (S:69, Şekil
yukarıdaki eşitsizlikleri kullanarak bulunacak olan x ve y 3.9).
değerleri için 150 x + 50 y fonksiyonu maksimum değer Böylelikle problemin tanım kümesini köseleriyle birlikte
almasıdır. belirlenmiş olur (S: 69, Şekil 3.10).
Burada 150 x + 50 y fonksiyonu amaç fonksiyonu, x ve y Grafik Yöntemle Çözüm
değişkenleri de karar değişkenleri olarak adlandırılır. Bu
şekilde ifade edilen problemlere doğrusal programlama Bulunan köşe noktaları doğrusal programlama
problemleri denilmektedir. problemlerinin çözümünde önemli bir yer teşkil
etmektedir. Bu köşe noktalardan problemin çözümüne
a1, b1, c1, . . . , ak, bk, ck sayıları pozitif olmak üzere; ulaşılmaktadır. Problemin ortaya koyduğu kısıtlar ve amaç
𝑎! 𝑥 + 𝑏! 𝑦 ≤ 𝑐! fonksiyonu kullanılarak doğrusal programlama
𝑎! 𝑥 + 𝑏! 𝑦 ≤ 𝑐! problemleri çözülebilir.
⋮ a1, b1, c1, . . . , ak, bk, ck sayıları pozitif olmak üzere;
𝑎! 𝑥 + 𝑏! 𝑦 ≤ 𝑐!
𝑥 ≥ 0, 𝑦≥0 𝑎! 𝑥 + 𝑏! 𝑦 ≤ 𝑐!
𝑎! 𝑥 + 𝑏! 𝑦 ≤ 𝑐!
doğrusal eşitsizliklerine maksimizasyon probleminin ⋮
kısıtları denilmektedir. 𝑎! 𝑥 + 𝑏! 𝑦 ≤ 𝑐!
𝑥 ≥ 0, 𝑦≥0

1
 MAT106U-MATEMATİK-II
Ünite 3: Doğrusal Programlamaya Giriş

kısıtları altında değerini aldığı (25,150) noktasında kestiği görülmektedir

(S:73, Şekil 3.14).
𝑓 𝑥, 𝑦 = 𝑎𝑥 + 𝑏𝑦
Verilen örnekten de anlaşılacağı gibi, hedef amaç
doğrusal amaç fonksiyonunun değerini en büyük yapan
fonksiyonunu maksimize etmeye çalışmaktır. Bu yöntem
noktayı belirleme problemine bir doğrusal programlama
amaç fonksiyonunun minimum değerinin araştırıldığı
problemi denir.
problemlerde de kullanılabilir.
𝑓 𝑥, 𝑦 = 𝑎𝑥 + 𝑏𝑦 doğrusal fonksiyonu çokgen bölge
Sonuç olarak doğrusal programlama yardımıyla yapılan bu
üzerinde en büyük değerini çokgenin bir köşe noktasında
modelleme çalışmasında sonsuz seçenekli bir durumda
alır.
sonlu tane noktanın kontrol edilmesiyle çözüme nasıl
Bu ünitede verilen örnek doğrusal programlama problemin ulaşıldığını da gösterilmiştir.
içerisinde de depodaki malzemeler ile ilgili kısıtlar
bulunmakta ve amaç bu kısıtlar altında geliri maksimum
yapan masa sandalye sayısını belirlemektir.
Elde edilen çokgen bölge üzerinde
150 x +50 y
doğrusal amaç fonksiyonu en büyük değerini çokgenin bir
köşe noktasında alır.
150x +50y amaç fonksiyonunun tanım kümesinin köşe
noktalarındaki değerleri hesaplanacak olursa:
(0,0) noktasındaki değer 150 · 0+50 · 0 = 0,
(50,0) noktasındaki değer 150 · 50+50 · 0 = 7500,
(25,150) noktasındaki değer 150 · 25+50 · 150 = 11250,
(0,200) noktasındaki değer 150 · 0+50 · 200 = 10000
olarak elde edilir.
Buna göre 150x +50y amaç fonksiyonu tanım kümesi
üzerindeki en büyük değerini (25,150) noktasında ve en
fazla 11250 lira gelir elde edecek şekilde alıyor.
150x + 50y amaç fonksiyonunun maksimum değerini
neden (25,150) noktasında aldığına bakmak
gerekmektedir.
z = f (x, y) = 150x + 50y denklemiyle gösterilecek olsun.
z’ye farklı değerler vererek ax + by = z doğrusunun
hareketine bakarak
f (x, y) = ax + by
amaç fonksiyonunun maksimum değerini bulabiliriz. z’ye
sıfırdan başlayıp artan değerler verdiğimizde doğrunun
çokgen bölgeyle son temas ettiği nokta amaç
fonksiyonunun en büyük değerini verir.
z = 0 için 150x +50y = 0,
z = 3000 için 150x +50y = 3000,
z = 7000 için 150x +50y = 7000,
z = 11250 için 150x +50y = 11250,
doğruları grafik üzerinde incelenirse; z değeri arttırıldıkça,
150x + 50y = z doğrusu 150x + 50y = 0 doğrusuna paralel
kalarak hareket ettiği ve çokgen bölgeyi en son
f (x, y) = 150x + 50y amaç fonksiyonunun maksimum