Araling Panlipunan

Di-mabubuting Emperador
● Caligula (37-41 CE): Emperador na kilalang may diperensiya sa utak.
● Nero (44-68 CE): Mahusay na administrador ngunit kilalang maraming bisyo.
● Domitian (81-96 CE): Namuno bilang isang diktador at kinakatakutan ang kataksilan
kahit saan magpunta.

Mabubuting Emperador
● Nerva (86-98 CE): Nagpasimula ng nakagawiang pag-aampon ng susunod na
tagapagmana sa trono ng emeperador,
● Trajan (98-117 CE): Inabot ng imperyo ang pinakamalawak na teritoryo at mulang
sinimulan ang pagpapatayo ng mga gusali at pinalawak ang proyekto para sa ikabubuti ng
lipunan.
● Hadrian (117- 138 CE): Pinagsama-sama ang lahat ng nagaping teritoryo at inayos ang
burukrasya.
● Antoninus Pius (138-161 CE): Ang kaniyang pamumuno ay kinikilalang panahon ng
kapayapaancat kaunlaran.
● Marcus Aurelius (161-180 CE): Muling naabot ng imperyo ang tugatog ng kaunlarang
pang-ekonomiya sa kaniyang panahon at napigilan ang mga sumubok sumakop sa
imperyo.

Diyos at Diyosa ng Romano

– Ang mga sinaunang Romano ay naniniwala sa makapangyarihang esperitu o puwersang
nagmumula sa kalangitancna kung tawagin ay Numina at Lares.

Implasyon: Pagbaba ng halaga ng salapi kasabay ng pagtaas ng presyo

Mersenaryo: mga dayuhang sundalo na binabayaraan upang makipaglaban.

Pagkakahati ng imperyo
● 284CE: sinikap ni Diocletian, na ibalik ang kaayusan at kapangyarihan ng rome.
Hinati sa dalawa ang imperyo:
Silangan - wika ng Griyego, pinamunuan ni Deocletian
Kanluran - wika ng Latin

● kahulihuliang emperador ng rome ay si Romulus Augustulus.

Pagbagsak ng Roman Empire

Politikal
● pakikialam na militar sa politika
● Digmaang sibil at patuloy na pagkakagulo
 ● Dibisyon ng imperyo sa dalawa
● Pagkakalipat ng kabisera ng imperyo ng Byzantium

Panlipunan
● paghina ng tiwala sa lipunan
● Pamahalaan ng mamamayan
● Kawalan ng katapatan, korupsiyon, at pagmamahal sa imperyo
● Lumaking agwat sa pagitan ng mayayaman at mahihirap
● Pagbaba ng bilang ng populasyon

Pang-ekonomiya
● pagkaubos ng ginto at pilak
● Mahinang ani:implasyon
● Mataas at nakahihirap na buwis

Pangmilitar
● bumabang pondo ng militar
● Suluranin sa pagpaparami ng bilang ng hukbo
● Pagbaba ng kalidad ng pagmamahal at katapatas sa bansa

Civil law: Sistemang legal na nakabatay sa nakasulat sa batas.

Bas relief: eskulturang nililok ng nakakabit pa rin sa parehong materyales na gamit dito

Mosaic: - larawan o disenyong yari sa mga maliliit na pirasong bato salamin o bubog

Gravitas: dignidad,pagkakaintim at kalaliman ng pagkatao ng isang mamamayan

Stoicism: itinataguyod ng pilosopiyang ito ang katangian at pagiging matalino sa pagbuo ng

desisyon

Hippodrome: tinatampukan ng karera ng mga karuwahe na hula ng kabayo.

Kulturang Greko-Romano: pagsasama sama ng kulturang griyego, hallenistic, at Romano.

Ghana
Soninke:sinaunang pangkat ng tao

Wagadu: tawag sa kanilang imperyo

Silent Barter: nagpapalitan ng produkti nang walang nagaganap na direktang usapan.

Tributo: kabayarang ibinibigay ng isang pangkat ng tao kapalit ng proteksiyon.

Trans Saharan Trade: Rutang kalakalan sa pagitan ng sub-saharan africa at hilagang lupain ng
mga arabi at europo.

Tunka Manin:
● Rurok ng tagumpay noong mga 1060’s CE
● 1062-1076 CE

Pagbagsak ng Ghana
● Pananalakay ng mga Almoravids
● Pagdada ng mga Alkoracids ng pinapastol na mga hayop
● Pagaalsa ng mga mamamayanan ng mga bansang sakot ng Ghana.

Mali
● nagwiwika ng Mande
● Kapangyarihan ay nagmula rin sa ginto

Sundiata
● isang hari na nagmula sa Kanlurang Africa.
● Nasakop ng mali ang ghana
● Beans, Sibuyas, Bigas, Bulak
● Namatay noong 1255 CE

Mansa Musa
● Pinakatanyag napinunong Muslim ng Mali.
● Pinamunuan ang mali ng 25 na taon
● 1312-1337 CE
● Maidagdag ang maraming sentro ng kalakalang lunsod ng rehiyon sa kaniyang imperyo
kasama na ang lunsod ng timbuktu.

Pagbagsak ng Mali
● nang mamatay si mansa musa, siya ay hinalimhan sa trono ng kaniyang anak na si
Maghan.
● Ngunit si Maghan ay mahinang pinuno, hindi niya nagawang ipagtanggol ang mali
● Noong 1413 CE, sinakop ng mga tribong taureg ang timbuktu.
Taureg: pangkat ng mga taong gala na namumuhay sa disyerto ng sahara at hilagang lupain ng
africa.
● Noong 1500 CE, ang halos lahat ng lupaing dating saklaw ng imperyo ay tumiwalag na sa
imperyo, at ang natira lamang ay maliit na lupain ng mali.
Songhai
● Kilalang sentro ng kalakalan sa kanlurang africa
● Ang mga pinunong songhai ay pawang mga muslim tulad ng mga afrikanong berber sa
hilaga ng rehiyon.

Sunni Ali
● lokal na hari
● Kauna-unahang hari ng songhai
● Pinalakas, pinalawak, pinatatag ang imperyo
● Namatay noong 1492CE

Askia, Ang Dakila

● Nang namatay si Sunni ali, siya ay pinalitan ng kaniyang anak na si Sunni Baru.
● Si sunni baru ay hindi muslim
● Kaagad silang nag alsa laban sa hari
● Ang pagaalsa ay pinamunuan ni Muhammad Ture.
Askia: pinakamataas na ranggo sa militar
● sinuportahan ang edikasyon at pagkatuto

Pagbagsak ng Songhai
● arquebus: sinaunang baril
● Sinalakay ng mga hukbong moroccan ang songhai.l
● Dahil sa pagbabago ng ruta ng kalakalan sa rehiyon.

Heograpiya ng Africa
● Rift: mahabang lambak na nabuo bunsod ng paggalaw ng mundo.
● Africa ay pangalawa sa pinaka malaking kontinente sa daigdig.
● Ang mga sinaunang african ay nomadic
● Nomadic: mga taong namumuhay lamang sa pamamagitan ng pangangaso at pagtitipon
ng pagkain.
● Tsetse: isang uri ng lamok