Μάθημα:
Εισαγωγή στην Παιδαγωγική
Η ΠΑΡΩΘΗΣΗ ΤΟΥ ΜΑΘΗΤΗ ΓΙΑ ΜΑΘΗΣΗ
Κωνσταντίνος Δ. Μαλαφάντης
Καθηγητής Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών
Η έννοια της Παρώθησης
• Ως Παρώθηση θεωρείται η διαδικασία ή η σειρά
υποθετικών διαδικασιών, κατά την οποία μια
ακολουθία συμπεριφοράς του ανθρώπου, που
είναι προσανατολισμένη σε συγκεκριμένο στόχο,
εμφανίζει στοιχεία της ενεργοποίησης, της
διάρκειας, της κατεύθυνσης και της λήξης με την
επίτευξη του στόχου.
Άλλος ορισμός της Παρώθησης
• Είναι μια υποθετική δομή που χρησιμοποιείται για
να εξηγήσει την αρχή, την κατεύθυνση, την ένταση
και την επιμονή μιας κατευθυνόμενης σε σκοπό
συμπεριφοράς.
Συμπεριλαμβάνει έννοιες, όπως την ανάγκη για επιτυχία
(θέλω να γράψω άριστα στις εξετάσεις του εξαμήνου), την
ανάγκη για διασύνδεση (θέλω να δουλέψω με τους φίλους
μου), κίνητρα (αμοιβές, ποινές), συνήθειες (ποτέ δεν κάνω
διάλειμμα πριν από τις 11 π.μ.), ασυμφωνία (πώς εγώ ένας
καλός μαθητής είπα ψέματα στο δάσκαλό μου;), περιέργεια
(αυτό φαίνεται να λειτουργεί, αλλά διερωτώμαι πώς;).
1
Χαρακτηριστικά γνωρίσματα της Παρώθησης

• Ενεργοποίηση και ένταση συμπεριφοράς

• Κατεύθυνση συμπεριφοράς σε συγκεκριμένο στόχο

• Παραγωγή της μάθησης

2
Επιφύλαξη για την επενέργεια της Παρώθησης
στην προαγωγή της μάθησης
Ορισμένοι ερευνητές δέχονται ότι:
• Η ενεργοποιητική ιδιότητα της Παρώθησης ωθεί τον
οργανισμό σε αντιδράσεις τις οποίες αυτός μαθαίνει, γιατί
λαμβάνουν χώρα κατά την παρουσία κατάλληλου
ερεθισμού.
• Η Παρώθηση αναλαμβάνει να παίξει επιπρόσθετο ρόλο στη
μάθηση, ο οποίος έχει σχέση με την παροχή αναγκαίων
συνθηκών για να συμβεί η ενίσχυση.
• Η Παρώθηση ευαισθητοποιεί τον οργανισμό για να προσέξει
έναν ιδιαίτερο ερεθισμό.
Δεχόμαστε την παρουσία της Παρώθησης στη μάθηση, όταν η
μάθηση είναι αποτελεσματική, χαρακτηρίζεται από επιμονή
και καταλήγει σε ικανοποίηση για την επίτευξη κάποιου
σκοπού.
Γενική άποψη των συμπεριφοριστών
για την Παρώθηση
• Γενικά οι συμπεριφοριστές δεν δέχονται ότι όλη η
συμπεριφορά απορρέει από τις φυσιολογικές ανάγκες και
ορμές, αν και συμφωνούν ότι οι βιολογικές ανάγκες
αποτελούν τη βάση για τα κοινωνικά κίνητρα, όπως η
επιθυμία για επιδοκιμασία.
• Ως επιχειρήματα αναφέρουν τη συνάφεια που
δημιουργείται μεταξύ της εμπειρίας του παιδιού που τρώει
και του τόνου της φωνής και της έκφρασης του προσώπου
της μητέρας λόγω της ικανοποίησης που εκείνη νιώθει από
την βαθμιαία εξάλειψη της πείνας του.
• Έτσι το παιδί αντιδρά ευνοϊκά στη φράση της μητέρας του
«καλό παιδί…», διότι συνδέει τη φράση αυτή με το στομάχι
του που είναι γεμάτο γάλα.
Ενίσχυση
• Η ενίσχυση, η οποία ταυτίζεται με τη αμοιβή, καλό είναι να
αντιδιαστέλλεται προς την Παρώθηση, αν και αποτελεί
μορφή εξωτερικής παρώθησης.
• Στην (εσωτερική) Παρώθηση ο οργανισμός θέλει ή
χρειάζεται να επιτύχει ορισμένο σκοπό. Αντίθετα στην
ενίσχυση ο οργανισμός αντιδρά σε ένα ερέθισμα και η
αντίδραση καταλήγει στην επίτευξη του σκοπού, ο οποίος με
τη σειρά του ενισχύει την αντίδραση για μελλοντική
επανάληψή της, όταν θα επανεμφανιστεί το ίδιο ερέθισμα
(συμπεριφοριστική άποψη).
Γενική άποψη της Γνωστικής Ψυχολογίας
για την Παρώθηση
• Οι γνωστικοί ψυχολόγοι δίνουν έμφαση στην αντίληψη παρά στην
παρώθηση. Επειδή δεν θεωρούν την αντίληψη ως στατική έννοια,
αναγκάστηκαν να ερευνήσουν τις εντάσεις, τις κατευθυντήριες
δυνάμεις και τις ροπές του οργανισμού, στοιχεία που σχετίζονται
με την Παρώθηση.
• Σύμφωνα με αυτούς, η συμπεριφορά του ανθρώπου αποβλέπει
στη μείωση των εντάσεων και αμφιβολιών που δημιουργούν οι
αντιληπτικές παραστάσεις.
• Ο άνθρωπος από την φύση του καταβάλλει προσπάθειες για την
οργάνωση και αναδιοργάνωση των αντιλήψεών του, έτσι ώστε να
συμπεριφέρεται πιο αποτελεσματικά προς το περιβάλλον του.
• Υπάρχουν χιλιάδες δυναμικές αντιληπτικές παραστάσεις και
μορφές με νόημα, οι οποίες ενεργούν ως εσωτερικές παρωθήσεις
στο άτομο και του επιτρέπουν να προβαίνει σε υποκειμενικές
ερμηνείες του κόσμου.
3
 Τύποι της Παρώθησης
Διακρίνονται δύο τύποι παρώθησης:
α) Εξωτερική: Υφίσταται όταν οι άνθρωπο παρωθούνται από
ένα αποτέλεσμα, το οποίο είναι εξωτερικό ή άσχετο προς τη
δραστηριότητα στην οποία εμπλέκονται. Π.χ. ένας μαθητής
καθαρίζει και τακτοποιεί το δωμάτιό του, γιατί οι γονείς τον
διαβεβαίωσαν ότι θα επιτρέψουν σε αυτόν να πάει στον
κινηματογράφο μετά την εκτέλεση της συγκεκριμένης εργασίας.
Ή, μια μαθήτρια εργάζεται σκληρά για να πάρει καλούς
βαθμούς, διότι παρωθείται από την υπόσχεση των γονιών της
για αγορά ποδηλάτου όταν θα φέρει υψηλούς βαθμούς στο
σπίτι.
Τύποι της Παρώθησης (συνέχεια)
• Αν και οι δύο τύποι Παρώθησης είναι σε χρήση, το σχολικό
σύστημα και η πρακτική της σχολικής αίθουσας προάγουν
σχεδόν αποκλειστικά την εξωτερική παρώθηση.
• Καλοί βαθμοί, «αστεράκια», βραβεία, έπαινοι, ενθάρρυνση
χρησιμοποιούνται ως εξωτερικές ανταμοιβές για την
ικανοποιητική εργασία και τη συνεργατική συμπεριφορά των
μαθητών. Ολόκληρη σειρά επιθυμητών συμπεριφορών και
δραστηριοτήτων λειτουργεί παράλληλα με τη σειρά
ανταμοιβών αυξανόμενης αξίας.
Τύποι της Παρώθησης (συνέχεια)
β) Εσωτερική: Υπάρχει όταν κάποιος εργάζεται εξαιτίας μια
εσωτερικής επιθυμίας για επιτυχία στο έργο του, ανεξάρτητα
αν αυτό έχει ή όχι εξωτερική αξία.
Οι εσωτερικά παρωθημένοι άνθρωποι δεν είναι ανάγκη να
δελεασθούν για να συμμετέχουν σε δραστηριότητες. Αυτοί
αναζητούν ευκαιρίες για να συμμετέχουν και επειδή
αφοσιώνονται εξ ολοκλήρου, χάνουν την αίσθηση του χρόνου
και των υποχρεώσεών τους. Π.χ. ένα κορίτσι που έχει συγγενείς
στη Γαλλία αποφασίζει να κάνει μια εργασία για τη
συγκεκριμένη χώρα. Αυτή γνωρίζει πολλά σχετικά με τη Γαλλία
από τους συγγενείς της, αλλά θέλει να μάθει περισσότερα. Δεν
εργάζεται για το βαθμό τόσο, όσο παρωθείται από μια
επιθυμία για περισσότερη κατανόηση και κατοχή του θέματος.
Τύποι της Παρώθησης (συνέχεια)
• Η εξωτερική Παρώθηση διατηρείται επίσης και προωθείται
από εκτενή σειρά τιμωριών που εφαρμόζονται στα σχολεία.
• Πολλοί εκπαιδευτικοί και διευθυντές σχολείων στηρίζονται σε
εξωτερικές τιμωρίες αυξανόμενης αυστηρότητας (π.χ.
επίπληξη, αποδοκιμασία, στέρηση προνομίων, αποβολή,
αλλαγή περιβάλλοντος), προκειμένου να εξαφανίσουν ή να
περιορίσουν την εκδήλωση μιας απαράδεκτης συμπεριφοράς.
4
 Τύποι της Παρώθησης (συνέχεια) Τύποι της Παρώθησης (συνέχεια)

• Παρά την έμφαση στην εξωτερική Παρώθηση, τα σχολεία • Οι εκπαιδευτικοί πρέπει να μάθουν πότε να στηρίζονται στην
εξακολουθούν να είναι τόποι και της εσωτερικής Παρώθησης. εξωτερική και πότε στην εσωτερική Παρώθηση.
Κάποιοι μαθητές ανακαλύπτουν στο σχολείο ότι η ανάγνωση • Το πιο σπουδαίο βέβαια για αυτούς είναι να μάθουν πώς να
μπορεί να αποτελέσει ευχάριστη ενασχόληση. Άλλοι μαθητές βοηθούν τους μαθητές τους ώστε οι τελευταίοι να κινούνται
δοκιμάζουν προσωπική ικανοποίηση μετά από την επιτυχή από την εξωτερική προς την εσωτερική Παρώθηση.
λύση γεωμετρικού προβλήματος.
• Πολλοί ακόμα μαθητές ανακαλύπτουν κάποιο βαθμό
εσωτερικής ευχαρίστησης για την ακαδημαϊκή εργασία. Γι’
αυτό οι εκπαιδευτικοί χρειάζεται να λαμβάνουν υπόψη τους
και την προαγωγή της εσωτερικής παρώθησης στην τάξη τους.
• Με τα παραπάνω δεν υποστηρίζεται να μην υπάρχει χώρος
για την εξωτερική Παρώθηση στα σχολεία.

Τύποι της Παρώθησης (συνέχεια)

• Όταν οι άνθρωποι είναι εξωτερικά παρωθημένοι, έχουν ένα
Αρχές που διέπουν την εσωτερική Παρώθηση
επιθυμητό αποτέλεσμα ως σκοπό (π.χ. καλοί βαθμοί, αποφυγή
τιμωρίας), αναγνωρίζουν ότι ορισμένος τρόπος συμπεριφοράς • Δημιουργία ενός οικείου περιβάλλοντος με ανανεούμενους
αποτελεί κατάλληλο μέσο γι’ αυτό το σκοπό και κάνουν σχέδια για ποικίλους ερεθισμούς
να τροποποιήσουν τη συμπεριφορά τους κατά τέτοιο τρόπο ώστε
να επιτευχθεί το επιθυμητό αποτέλεσμα. • Παροχή εμπειριών στα παιδιά, με τις οποίες αυτά επιδρούν
στο περιβάλλον τους
• Δυστυχώς ανάλογη γνώση δεν υπάρχει στην εσωτερική Παρώθηση.
Γιατί ένας μαθητής ευχαριστιέται με την εργασία στο εργαστήριο • Δημιουργία περιβάλλοντος δεκτικού των ενεργειών του
φυσικής και όχι στο να μαθαίνει μια ξένη γλώσσα; Γιατί ένας παιδιού
μαθητής χαίρεται να διαβάζει μυθιστορήματα και κάποιος άλλος • Θετική αντίδραση στις ερωτήσεις των παιδιών και
όχι; ενθάρρυνση για αναζήτηση των δικών τους λύσεων
• Η έρευνα έχει δείξει ότι οι άνθρωποι τείνουν να νιώθουν εσωτερικά
• Συχνή ενίσχυση των παιδιών με έπαινο και ενθάρρυνση, ώστε
παρωθημένοι όταν είναι ικανοί και αυτοπροσδιοριζόμενοι (ασκούν
να δημιουργείται σε αυτά το συναίσθημα της ικανότητας και
έλεγχο σε μια κατάσταση). Δηλαδή, αντιλαμβάνονται τους εαυτούς
τους ικανούς για να εκτελέσουν κάτι με επιτυχία και θεωρούν ότι της επάρκειας
μπορούν να ελέγξουν ή να ρυθμίσουν κάτι κατά κάποιο σημαντικό
τρόπο.

5
 Αναστολή εσωτερικής Παρώθησης

Την εσωτερική Παρώθηση αναστέλλουν:

• η υποχρεωτική ανάληψη από τους μαθητές δραστηριοτήτων

που δεν έχουν επιλέξει οι ίδιοι
• το ισχύον βαθμολογικό σύστημα, που δημιουργεί στους
μαθητές αμηχανία και το φόβο της αποτυχίας
• η λειτουργία του εκπαιδευτικού ως φορέα εξουσίας
περισσότερο παρά ως καθοδηγητή. Π.χ. βαθμολόγηση της
παρουσίασης των μαθητών, επιβολή κανόνων μάθησης-
πειθαρχίας, προσδοκίες εκπαιδευτικού κ.ά.