1

Mózgowe mechanizmy funkcji umysłowych

wykład 2
Jak się bada mózg? (c.d.)
dr n. hum. Daria Biechowska

2
Metody - taksonomia

Interwencja
Interwencja
Metody strukturalne behawioralna (metody
somatyczna
neuroobrazowania)

Metody
Rezonans magnetyczny PET
neuropsychologiczne

Tomografia fMRI Stymulacja elektryczna

komputerowa

Badania angiograficzne EEG TMS

Spektroskopia MEG

3
 Elektroencefalografia EEG

• EEG - Elektroencefalografia - nieinwazyjna metoda diagnostyczna służąca do

badania bioelektrycznej czynności mózgu.
• Badanie polega na odpowiednim rozmieszczeniu na powierzchni skóry czaszki
elektrod które rejestrują zmiany potencjału elektrycznego na powierzchni skóry,
pochodzące od aktywności neuronów kory mózgowej i po odpowiednim ich
wzmocnieniu tworzą z nich zapis – elektroencefalogram.
• Pierwszy polski zapis EEG został zarejestrowany przez Adolfa Becka, który swoją
pracę opublikował w 1890 r.
• Pierwsze badanie EEG na człowieku przeprowadził Hans Berger, psychiatra z Jeny
(1925 r. ).

Hans Berger (1873-1941)

Adolf Beck (1863-1942)
4
 Gdzie powstaje EEG?

• EEG odzwierciedla sumę potencjałów generowanych przez komórki kory

mózgowej w szczególności dużych komórek piramidalnych z warstwy IV i V.
• Największy wkład do tego potencjału mają komórki ułożone prostopadle do
powierzchni czaszki, zatem raczej z zakrętów niż z bruzd.

5
W zapisie EEG wyróżnia się:
• fale (zasadnicza część składowa EEG, prosta,
krótkotrwała zmiana różnicy potencjałów),
• rytmy (wielokrotne powtórzenie fali).
Nazwa Amplituda [uV] Częstość [Hz] Kształt

Alfa 40 - 100 8 - 13

Beta 5 - 25 14 - 30

Theta do 30 4-8

Delta około 50 1-3

6
 Aktywność spontaniczna i wymuszona

• EEG odzwierciedla wypadkową aktywność elektryczną mózgu (a w szczególności

kory mózgowej) w danym momencie.
1. aktywność spontaniczna
2. aktywność wywołana

7
 Badanie EEG wykonuje się w warunkach spoczynkowych (bez dopływu
bodźców słuchowych, wzrokowych i dotykowych, czas trwania około 3-
10 minut), a także po zastosowaniu bodźca (zapis aktywacyjny).

Rozmieszczenie elektrod w Systemie 10-

20:
· cyfry nieparzyste - lewa półkula; cyfry
parzyste - prawa półkula
· symbole elektrod pochodzą od
pierwszych liter nazw łacińskich
poszczególnych okolic mózgu
· Z - oznacza linię środkową, - P - ciemieniowe
międzypółkulową - O - potyliczne
- Fp - przedczołowa (bieguny czołowe) - Fz - czołowa pośrodkowa
- F - czołowe - Cz - centralna pośrodkowa
- C - centralne (środkowe) - Pz - ciemieniowa pośrodkowa
- T - skroniowe - Pg - elektrody nosowo - gardłowe
- T3 - środkowa - A - uszne
- T5 - tylnoskroniowa - Cb - móżdżkowe

8
9
µV

10
sek
Źródła zakłóceń rejestracji sygnału EEG:
• Zjawiska fizyczne i chemiczne
zachodzące pomiędzy skórą,
elektrolitem a elektrodą
• Generatory czynności elektrycznej
znajdujące się w ciele człowieka
• Pola elektryczne wytworzone przez
znajdujące się w pobliżu urządzenia
elektryczne oraz sieć zasilającą
Wady i zalety EEG :
• świetna rozdzielczość czasowa
• słaba rozdzielczość przestrzenna
• przenośna aparatura pomiarowa
• relatywnie małe koszty
11
 Potencjały wywołane

• Potencjały wywołane lub potencjały skorelowane ze zdarzeniami to zmiany w

zapisie EEG związane z zewnętrznymi zdarzeniami (jak pojawienie się bodźca albo
moment wykonania ruchu).
• Ponieważ potencjały wywołane są bardzo małe w porównaniu z szumem, do ich
ekstrakcji stosuje się metodę uśredniania

• Adolf Beck

12
 Metoda uśredniania

• Wielokrotnie prezentuje się bodźce (ogólniej – prowokuje się zdarzenia),

• Po okresie latencji w zapisie EEG stwierdza się aktywność wywołaną takim
bodźcem czy zdarzeniem.
• Zatem jest ona skorelowana z bodźcami/zdarzeniami w czasie, w przeciwieństwie
do aktywności tła, która – jak się zakłada – jest przypadkowa.
• Zapisy zarejestrowane w określonym czasie po kolejnych bodźcach uśredniamy.
• Zatem wielkość sygnału w dowolnym czasie od pojawienia się bodźca jest średnią z
wartości amplitud wszystkich sygnałów wziętych w tej chwili.
• Przypadkowość aktywności tła powoduje, że w średniej z wielu zapisów pozostanie
tylko aktywność wywołana.

13
 Metoda uśredniania

Założenia
• Sygnał jest taki sam po każdym bodźcu.
• Sygnał występuje zawsze po takim samym czasie od bodźca.
• Szum (aktywność tła) uśrednia się do zera.

14
Metody - taksonomia

Interwencja
Interwencja
Metody strukturalne behawioralna (metody
somatyczna
neuroobrazowania)

Metody
Rezonans magnetyczny PET
neuropsychologiczne

Tomografia fMRI Stymulacja elektryczna

komputerowa

Badania angiograficzne EEG TMS

Spektroskopia MEG

15
Metody stymulacji

• Uszkadzanie
• na skutek wylewów, zawałów lub innych
• naturalnych przyczyn
• w celach leczniczych
• Stymulacja elektryczna
• śródoperacyjna
• Stymulacja magnetyczna

16
Metody neuropsychologiczne

Zlokalizowane uszkodzenie prowadzi do utraty specyficznej funkcji

17
Dysocjacje

18
Neuropsychologia

• Dysocjacja pojedyncza
• Klasyczna dysocjacja pojedyncza
• Upośledzenie wykonania zadania A, dobre
wykonywanie zadania B
• Mocna dysocjacja pojedyncza
• Upośledzenie wykonania obu zadań, ale szczególnie
zadania A.
• Dysocjacja pojedyncza nie musi oznaczać niezależności
zasobów

19
Dysocjacja klasyczna pojedyncza

20
Silna dysocjacja pojedyncza

21
Neuropsychologia

• Dysocjacja pojedyncza nie musi oznaczać niezależności

zasobów, bo
• wprawdzie F1 i F3 bazują na obliczeniach wykonywanych
przez O1, jednak dla F1 te obliczenia są bardzo ważne
(gruba strzałka), a dla F3 – nie (cienka strzałka).

22
Neuropsychologia

• Podwójna dysocjacja
• pacjent 1 – upośledzenie zadania A, dobre wykonanie
zadania B; pacjent 2 – dobre wykonanie zadania A,
upośledzenie zadania B.
• np. pacjent 1 – uszkodzenie kory wzrokowej = ślepota, ale
słuch bez zakłóceń; pacjent 2 – uszkodzenie kory
słuchowej = głuchota, ale wzrok bez zakłóceń.
Wniosek: kora wzrokowa i słuchowa są neuronalnie
niezależne

23
Neuropsychologia

• Założenia dodatkowe
• transparentność - uszkodzenie wpływa na jeden lub wiele
komponentów istniejącego systemu poznawczego, ale nie
prowadzi do powstania zupełnie nowego systemu.
• uniwersalność - wszystkie systemy poznawcze są
zasadniczo takie same, a więc obserwacje jednej osoby z
uszkodzonym mózgiem mogą nam coś powiedzieć o
funkcjonowaniu poznawczym innych.

24
Neuropsychologia

• Zalety
• silny dowód na to, że dana struktura pełni konieczną rolę w
percepcji twarzy
• Wady
• uszkodzenia są zwykle duże i obejmują więcej ośrodków;
• niepewność, co do tego, czy chodzi o niezależność procesów,
czy połączenie między „procesorami”.

25
Stymulacja elektryczna

• Badania Ferriera
• drażnienie mózgu uśpionego i znieczulonego zwierzęcia
prądem zmiennym
• ruchy kończyn pod wpływem drażnienia kory ruchowej
• reakcja orientacyjna przy stymulacji kory ciemieniowej.

26
Stymulacja elektryczna

• Badania Wildera Penfielda

• śródoperacyjne drażnienie mózgu przytomnego pacjenta
• drażnienie struktur unerwiających krtań i język
wywoływało wokalizacje;
• obszaru Broca – kłopoty z mówieniem
• drażnienie płatów skroniowych prowadziło do
powstawania barwnych i dźwiękowych „filmów” z ich
życia.

27
Stymulacja elektryczna

• Zalety
• silny dowód na przyczynową rolę badanego ośrodka.
• odwracalność
• idealna precyzja czasowa
• Wady
• trudne do zastosowania u ludzi;
• stymulacja może rozprzestrzeniać się poza obszar
zainteresowania.

28
Transcranial Magnetic Stimulation (TMS)

Pobudzenie
• Kora ruchowa:
skurcze mięśni
• Kora wzrokowa:
fosfeny

29
30
Geometria pola: round coil

31
Focal coils

32
Geometria pola: focal coil

33
TMS

• Zalety
• silny dowód na przyczynową rolę badanego ośrodka;
• możliwa do zastosowania u ludzi;
• idealna precyzja czasowa.
• Wady
• tylko powierzchniowe warstwy;
• podstawy niezbyt dobrze poznane;
• precyzja przestrzenna ograniczona.

34
35