Makroskopia - badanie powierzchni metali i ich stopów bez pomocy przyrządów optycznych

Zgniotem określa się zmiany, jakie zachodzą w strukturze i właściwościach metali pod
wpływem odkształcenia plastycznego na zimno. Zgniot zachodzi poniżej temperatury
rekrystalizacji, gdy szybkość procesów dyfuzyjnych jest mała.

Ciało amorficzne, ciało bezpostaciowe – stan skupienia

materii charakteryzujący się własnościami reologicznymi
zbliżonymi do ciała krystalicznego, w którym nie występuje
uporządkowanie dalekiego zasięgu.

Uporządkowanie dalekiego zasięgu – regularne uporządkowanie cząsteczek, atomów lub

jonów w materiałach, występujące w obszarze, którego rozmiar w najdłuższym kierunku jest
wielokrotnie większy od rozmiarów porządkujących się cząsteczek.

Uporządkowanie bliskiego zasięgu - cecha amorficznych ciał stałych o chaotycznym

rozmieszczeniu atomów, jakie ma miejsce np. w: szkłach krzemianowych, szkłach
organicznych lub metalicznych.

Poślizg – jeden z mechanizmów odkształcenia plastycznego. Jest to przemieszczenie się

jednej części kryształu względem drugiej po płaszczyźnie poślizgu

Bliżniakowanie - Podobnie jak poślizg, zachodzi tylko wzdłuż ściśle określonych płaszczyzn
zwanych płaszczyznami bliźniakowania.

Granica ziarna – wewnętrzne powierzchnie graniczne oddzielające dwa kryształy lub ziarna o
takim samym składzie chemicznym, różniące się tylko orientacją krystalograficzną.

Zgniot krytyczny powoduje w czasie wyżarzania w wysokiej temperaturze wyjątkowo silny

rozrost ziarna. Stopień zgniotu wpływa na wielkość ziarna po rekrystalizacji.

Zmęczenie materiału – zjawisko pękania materiału pod wpływem cyklicznie zmieniających

się naprężeń.

Udarność – odporność materiału na pękanie przy obciążeniu dynamicznym.

Pełzanie – powolna zmiana kształtu ciała wskutek działania stałych, długotrwałych obciążeń,
mniejszych od granicy sprężystości materiału.

Temperatura rekrystalizacji – temperatura, w której dany metal odkształcony plastycznie na

zimno całkowicie ulegnie rekrystalizacji po wyżarzaniu trwającym jedną godzinę.

Zdrowienie – pierwszy etap odbudowy odkształconej po zgniocie struktury metalu,

Dyslokacja – liniowy defekt sieci krystalicznej, zakłócający regularną kolejność płaszczyzn

sieciowych. Dyslokacje występują prawie we wszystkich kryształach, a ich zdolność do
przemieszczania się odpowiada za właściwości plastyczne materiałów krystalicznych,
znacznie niższą wytrzymałość materiałów na ścinanie niż na ściskanie

 dyslokacja krawędziowa – defekt polegający na wystąpieniu półpłaszczyzny krystalicznej

między płaszczyznami sieci krystalicznej o prawidłowej budowie
 dyslokacja śrubowa – defekt objawiający się przemieszczeniem części kryształu o sieci
prawidłowej, w wyniku czego powstaje krawędź będąca osią (linią) dyslokacji śrubowej
 dyslokacja mieszana – suma (jednoczesne występowanie) dyslokacji krawędziowej i
śrubowej.
Wektor Burgersa – wektor przesunięcia dyslokacji. Określa wartość i kierunek przesunięcia
atomów sieci. Wektor Burgersa jest stały w każdym punkcie pętli dyslokacyjnej.

Dyfuzja proces bezładnego ruchu cząstek w mieszaninie gazów, cieczy lub ciał stałych
prowadzący do ujednorodnienia się stężeń składników

Porowatość materiału – właściwość ciał stałych określająca wielkość i ilość pustych

przestrzeni wewnątrz materiału. Puste przestrzenie są obszarami, w których nie ma
materiału stałego, ewentualnie tylko płyn – najczęściej woda lub powietrze.

Granice niskokątowe:
-granica daszkowa
-niesymetryczne granice daszkowe
-granica skręcona(układ dyslokacji śrubowych)

Granice wysokokątowe – Mają niższy stopień uporządkowania, niż granice niskokątowe

Granice bliźniaków - Bliźniaki powstają zarówno w trakcie deformacji materiału wskutek

wystąpienia naprężeń ścinających jak i podczas rekrystalizacji. Geometrię bliźniakowania
można przedstawić, jako przemieszczenia ścinające kolejnych warstw atomowych względem
siebie, co prowadzi do odkształcenia ścinającego o stosunkowo dużej wartości γ.

Tekstura krystaliczna – jest to występowanie uprzywilejowanej orientacji ziarn.

Materiały mono- i polikrystaliczne cechuje anizotropia własności. Jest to związane z
rozkładem atomów w przestrzeni. W przypadku materiałów polikrystalicznych na ich
anizotropowe własności wpływ ma tekstura krystalograficzna. Teksturę można kształtować
poprzez procesy obróbki cieplno-mechanicznej materiału
Temperatura rekrystalizacji – temperatura, w której dany metal odkształcony plastycznie na
zimno całkowicie ulegnie rekrystalizacji po wyżarzaniu trwającym jedną godzinę.
Rekrystalizacja metalu – proces polegający na przywrócenie
odkształconemu metalowi poprawnej struktury krystalicznej, a także własności fizycznych i
mechanicznych, jakimi się charakteryzował przed obróbką plastyczną.
Wyżarzanie rekrystalizujące (rekrystalizacja) – obróbka cieplna polegająca na nagrzaniu
materiału do temperatury wyższej od temperatury rekrystalizacji, wygrzaniu i studzeniu z
dowolną szybkością. Celem wyżarzania jest spowodowanie zajścia rekrystalizacji w stalach
odkształconych plastycznie na zimno
Zdolność rozdzielcza – najmniejsza odległość między dwoma punktami, kiedy można je
jeszcze rozróżnić jako oddzielne.
Prawo Bragga – zależność wiążąca strukturę kryształu z długością fali promieniowania
padającego na kryształ i kątem, pod którym obserwowane jest maksimum interferencyjne.
Powłoki TBC (ang. Thermal Barrier Coating) stosuje się na silnikach samolotów i turbinach
gazowych, aby chronić je przed nagrzewaniem się. Bazują one zwykle na proszku
ceramicznym, który nanoszony w bardzo wysokich temperaturach topi się i tworzy na
podłożu warstewkę o grubości pół milimetra.
Goniometr – miernik kątów; nazwa stosowana w szczególności w odniesieniu do urządzeń
przeznaczonych do mierzenia kątów zawartych pomiędzy ścianami kryształów.
Żaroodporność - zdolność materiału do przeciwstawienia się korozji gazowej w
podwyższonych temperaturach.
Żarowytrzymałość - odporność stopu na odkształcenia, zdolność metali i stopów do
przenoszenia krótko- lub długotrwałych obciążeń w wysokiej temperaturze, połączona z
odpornością na wielokrotne zmiany temperatury i niekiedy z żaroodpornością.
Korozja – proces stopniowego niszczenia materiałów, zachodzący między ich powierzchnią i
otaczającym środowiskiem. Zależnie od rodzaju materiału dominujące procesy mają
charakter reakcji chemicznych, procesów elektrochemicznych, mikrobiologicznych lub
fizycznych.
PVD - Fizyczne osadzanie z fazy gazowej – osadzanie powłoki z fazy gazowej, przy którym
zachodzą tylko zjawiska fizyczne, a nie zachodzą reakcje chemiczne. Pojęcie obejmuje różne
metody wytwarzania cienkich warstw przez kondensację pary osadzanego gazu na
materiale.
Chemiczne osadzanie z fazy gazowej (CVD) – metoda obróbki cieplno-
chemicznej materiałów. Służy do nanoszenia cienkich powłok na obrabiany materiał w celu
polepszenia albo zmiany właściwości fizycznych, chemicznych lub mechanicznych
powierzchni obrabianego materiału.
Wyodrębnia się roztwory stałe:

 pierwszego rodzaju (substytucyjne, podstawieniowe,

różnowęzłowe)
 drugiego rodzaju (addycyjne, międzywęzłowe, śródwęzłowe)
 trzeciego rodzaju (pustowęzłowe, deficytowe; stopy
substrakcyjne)
Roztwory pierwszego rodzaju powstają wówczas, gdy składniki
rozpuszczone są izomorficzne z rozpuszczalnikiem (osnową) – mają
budowę podobną w takim stopniu, że może powstać jedna faza
krystaliczna o zmiennym składzie chemicznym. Wspólna
krystalizacja dwóch substancji A i B w całym zakresie ich stężeń jest
możliwe tylko w przypadku, gdy spełnione są tzw. reguły Hume’a-
Rothery’ego – oba składniki mają:
 taką samą strukturę krystaliczna,
 podobne promienie atomowe/jonowe (różnica < 15%),
 podobną elektroujemność,
 podobną wartościowość.
Roztwory drugiego rodzaju (addycyjne, międzywęzłowe, śródwęzłowe) powstają w
przypadku braku izomorfizmu oraz wtedy, gdy wielkość przestrzeni międzywęzłowych,
tzw. luk, umożliwia ulokowanie w nich atomów lub jonów substancji rozpuszczonej.
Proces egzotermiczny - W termodynamice termin proces egzotermiczny
opisuje proces lub reakcję, która uwalnia energię z układu do otoczenia

Reakcja endotermiczna – reakcja chemiczna, dla której bilans wymiany ciepła z

otoczeniem jest ujemny, czyli jest to reakcja, która pochłania ciepło z
otoczenia.

Fazy międzymetaliczne – to połączenia metali lub metali z niemetalami,

wykazujące właściwości metaliczne ze względu na częściowy lub całkowity
udział wiązania metalicznego między atomami wchodzącymi w skład fazy.