Struktura materiału odkształconego

Podczas odkształcania
plastycznego występują dwa
przeciwstawne procesy:

wzrost gęstości defektów

struktury krystalicznej w wyniku
tworzenia i przemieszczania się
dyslokacji (proces niezbędny do
realizacji odkształcania
plastycznego) – umocnienie

zmniejszanie gęstości
defektów w wyniku zaniku
dyslokacji – zdrowienie

Podczas odkształcenia w materiale magazynowana jest energia

1
 Struktura materiału odkształconego
stal chromowo-
niklowa
Al

stal chromowa
Cu

stal chromowo-
niklowa
Ni

2
 Niejednorodności Strukturalne
Pasma przejściowe są granicami między dwoma częściami ziarna, w których
podczas odkształcania działały różne systemy poślizgu powodujące ich różne obroty
względne. Przyczynami tworzenia się pasm przejściowych są lokalne różnice w stanie
naprężenia poszczególnych obszarów ziarna lub możliwość realizacji takiego samego
odkształcenia makroskopowego przez różne kombinacje systemów poślizgu w
poszczególnych obszarach ziarna.

stal ferrytyczna

miedź

stal ferrytyczna

3
 Niejednorodności Strukturalne
Pasma ścinania są natomiast efektem dużego zlokalizowanego odkształcenia,
wywołanego tworzącą się mikrostrukturą odkształcenia. Koniecznym warunkiem tworzenia
się pasm ścinania jest aby praca odkształcenia niejednorodnego była mniejsza niż praca
odkształcenia jednorodnego.

miedź

stal austenityczna

stal austenityczna stal ferrytyczna stop Cu-Al 4

 Wyżarzanie materiału
odkształconego

UWALNIANIE ENERGII ZMAGAZYNOWANEJ

ZIARN O MAŁEJ GĘSTOŚCI

SIŁA PĘDNA

TWORZENIE NOWYCH
WZROST ZARODKÓW
Różnica energii

DYSLOKACJI
zmagazynowanej w PRZEGRUPOWANIE
DYSLOKACJI,
materiale podczas
ANIHILACJA
odkształcenia oraz DEFEKTÓW,
materiału ZARODKOWANIE
nieodkształconego NOWYCH ZIARN

5
 Wyżarzanie materiału odkształconego
• wyżarzanie obniża Rm i zwiększa ciągliwość
• Skutek umocnienia zostaje zniwelowany!

temperatura wyżarzania (ºC)

100 200 300 400 500 600 700
wytrzymałość Rm (MPa)

600 60 Uwalnianie energii

wydłużenie (%EL)
wytrzymałość zmagazynowanej zachodzi
50
500
w trzech stadiach
40 Towarzyszą temu zmiany
mikrostruktury i własności
400 30

ciągliwość 20
300

6
 Zdrowienie
 Zdrowienie – proces wydzielania się z odkształconego plastycznie metalu części energii
zmagazynowanej podczas odkształcenia.
 Proces związany ze zmniejszeniem liczby defektów punktowych oraz z przegrupowaniem
dyslokacji związanym ze zmniejszeniem ich gęstości
 Przegrupowanie dyslokacji może prowadzić do powstania komórek (podziarn) o dużym stopniu
dezorientacji, stanowiących zarodki nowych nieodkształconych ziarn.
 Zdrowienie prowadzi często do tzw. poligonizacji.
 W procesie poligonizacji dyslokacje tego samego znaku przyjmują położenia minumalizujące
ich energię.
 Powstają wtedy granice małego kąta: daszkowe w przypadku dyslokacji krawędziowych i
skrętne w przypadku dyslokacji śrubowych.

Poligonizacja Granice
małego kąta
tR
Wspinanie dyslokacji
Wakancje dyfundują do Dyslokacje o przeciwnych znakach spotykają
ekstrapłaszczyzny się i zanikają (anihilacja dyslokacji)
i powodują jej skrócenie Przeszkoda na drodze poślizgu dyslokacji
7
 Wspinanie dyslokacji
W wyniku wspinania dyslokacje mogą pokonywać
przeszkody na płaszczyźnie poślizgu
Gdy dyslokacja jest blokowana na płaszczyźnie poślizgu (umocnienie) przez
jakąś przeszkodę (cząstka, inna dyslokacja), to może przemieścić się na inną
równoległą płaszczyznę poślizgu ponad tą przeszkodą; jest to proces zależny od
temperatury – odgrywa dużą rolę podczas pełzania

Cząstka

t=0 t = t1 t = t2

8
 Zdrowienie statyczne

Wzrost utworzonych podczas

zdrowienia podziarn następuje
wskutek migracji podgranic lub
koalescencji podziarn (łączeniu się
sąsiednich podziarn w jedno większe
podziarno)

Wzrost podziarn, szczególnie w miejscach o dużej lokalnej krzywiźnie

struktury krystalicznej, powoduje tworzenie się zarodków
rekrystalizacji. 9
 Rekrystalizacja statyczna
Tworzą się nowe ziarna, które:
- mają małą gęstość dyslokacji
- są małe
- pochłaniają materiał odkształcony

koalescencja podziarn

Wszystkie ziarna odkształcone zostają pochłonięte. 10

Rekrystalizacja statyczna
Rekrystalizacja w stali austenitycznaj
17Cr8Ni9Mn

Zarodki tworzą sie na

niejednorodnościach odkształcenia

11
 Rekrystalizacja mosiądzu
0.6 mm

12
 Rozrost Ziarn
• Po dłuższym czasie, większe ziarna konsumują mniejsze.
• Powierzchnia granic ziarn (a więc także energia) ulega zmniejszeniu.

0.6 mm 0.6 mm

po 8 s, 580ºC po 15 min, 580ºC

13
Effect of Heating After Cold Working

14
 Rozrost Ziarn

ZMNIEJSZENIE POWIERZCHNI GRANIC ZIARN

SIŁA PĘDNA
ROZROST ZIARN
Napięcie PROSTOWANIE
WIĘKSZYCH
powierzchniowe granic ZAKRZYWIONYCH
GRANIC KOSZTEM
ziarn
MNIEJSZYCH

Normalny rozrost ziarn – zachodzi

po zakończeniu rekrystalizacji
pierwotnej i polega na wzroście
średniej wielkości ziarn.

15
 Rozrost Ziarn
Wyróżnia się dwa rodzaje rozrostu ziarn:
• normalny rozrost ziarn, zwany ciągłym rozrostem ziarn
lub rozrostem ziarn,
• anormalny rozrost ziarn, zwany nieciągłym rozrostem
ziarn lub rekrystalizacją wtórną.

16
 Rozrost ziarn
Mniejsze ziarna mają większą krzywiznę granicy.
• Małe ziarno G1 jest w kontakcie z dużym ziarnem G2.
• W wyniku większej krzywizny atom na granicy (w ziarnie G1) jest związany z mniejszą liczbą
atomów (3 na rysunku), a identyczny atom po stronie ziarna G2 jest związany z większą
liczbą atomów (4 na rysunku).
• Układ obniży energię, gdy atom przeskoczy z ziarna G1 (mniejszego) do ziarna G2
(większego).
• Skutkiem takich przeskoków jest migracja granicy w kierunku ziarna mniejszego.
• Prowadzi to do kurczenia się mniejszych ziarn i ich zaniku.

G1 G1
związany z Przeskok
4 atomami
G2 G2

związany z 3 Kierunek migracji

atomami granicy ziarna
Temperatura rekrystalizacji
TR – temperatura rekrystalizacji
Temperatura rekrystalizacji –
punkt, w którym występuje
najszybsza zmiana własności

Temperatura rekrystalizacji
TR jest pojęciem umownym –
nie charakteryzuje fizycznej
własności metali.

18
 Temperatura Rekrystalizacji
Temperatura rekrystalizacji
zależy m. in. od wartości, sposobu i temperatury odkształcania, od
czasu wyżarzania, wielkości ziarna
Do celów praktycznych temperaturę rekrystalizacji definiuje się jako
temperaturę, w której materiał, po określonym odkształceniu
plastycznym, zrekrystalizuje całkowicie w ciągu 1 godziny.

1. Tt => TR  0,3 – 0,6Tt (w kelwinach, K)

2. TR = f(t), TR jest funkcją czasu: krótszy czas => wyższa TR
3. TR zależy od stopnia odkształcenia
większe odkształcenie => niższa TR
1. Czyste metale – niższa TR, łatwiejszy ruch dyslokacji

Odkształcenie na gorąco  powyżej TR

Odkształcenie na zimno  poniżej TR
19
 Temperatura Rekrystalizacji
Odkształcenie na zimno i gorąco
Na gorąco

0,9 Tm  Metal odkształcany na gorąco jest miękki i plastyczny;

efekty umocnienia odkształceniowego są niwelowane
0,8 Tm przez jednoczesną rekrystalizację (dynamiczną), która
sprawia, że materiał jest cały czas plastyczny.
0,7 Tm
 Dolna granica odkształcania na gorąco wynosi ok. 0,6 Tm.
0,6 Tm
0,5 Tm
Na ciepło
0,4 Tm Temperatura Rekrystalizacji (~ 0,4 Tm)
0,3 Tm
0,2 Tm  Efekty umocnienia nie są niwelowane. Zachodzące procesy
Na zimno

zdrowienia (dynamicznego) ograniczają się do defektów

0,1 Tm punktowych i niewielkiego przegrupowania dyslokacji.
 Górna granica odkształcenia na zimno wynosi ok. 0,3 Tm.

Tm – Temperatura topnienia wyrażona w kelwinach

 Na gorąco
• Zalety:
– Możliwość nadawania dużych
odkształceń (możliwość pękania
wyeliminowana lub znacznie
zmniejszona)
– Mniejsze naciski
• Wady:
– Niedokładność wymiarowa
– Więcej energii (nagrzewanie)
– Utleniona powierzchnia
– Zwykle krótsza praca narzędzi
Na ciepło
• Zmniejszenie wad obu metod
Na zimno
• Zalety:
– Dokładność wymiarowa
– Umocnienie odkształceniowe
(dyslokacyjne)
– uzyskanie wymaganej tekstury
– Dokładniejsze wymiary
– Lepsza jakość powierzchni
• Wady:
– Umocnienie, nie pozwalające na
nadawanie duzych odkształceń
– Większe naciski
– Powierzchnia powinna być
odczyszczona
– Zwykle krótsza praca narzędzi
21