TECHNIKA DENT YST YCZNA
tech. dent. Björn Maier1, tłumaczenie: tech. dent. Marta Szumińska-Mrówka2
Od rysunku
do korony
B jörn Maier opisał pod-
stawowe cechy kształtów
zębów oraz metody ich
rekonstrukcji – począwszy od
rysunku, aż do modelowania
w wosku. Niniejszy artykuł
stanowi kolejny krok naprzód
w tym temacie – dotyczy tym
razem wykonawstwa uzupeł-
nień metalowo-ceramicznych.
26
Pomimo rozwoju nowoczesnych tech-
nologii pełnoceramicznych prace meta-
lowo-ceramiczne nadal stanowią spory
odsetek wszystkich koron protetycz-
nych wykonywanych w kolorze zębów
naturalnych. Prace te zawdzięczają swo-
ją popularność głównie możliwości wy-
konania preparacji ochraniającej tkanki
zęba oraz długoletnim pozytywnym
doświadczeniom w zakresie jakości
uzupełnień metalowo-ceramicznych.
Z pewnością następne lata przyniosą
pewne zmiany na tym polu, poniekąd
dzięki szybkiemu rozwojowi w dzie-
dzinie nanotechnologii. Odkrycie naj-
mniejszych struktur i cząstek pozwoli
na opracowanie ceramik o niespotyka-
nej dotąd jakości. Ceramika dentystycz-
na składa się zasadniczo z tych samych
substancji co porcelana. Pomijając
właściwości mechaniczne, materiał
licujący musi umożliwiać pewną i od-
powiednią reprodukcję koloru zębów
naturalnych. Oznacza to, że paleta
barw tych materiałów musi zawierać
odcienie zarówno nieprzezierne, jak
i przeźroczyste – jednak tymi kwe-
stiami nie będę się teraz zajmować
szczegółowo i powrócę do ich bardziej
praktycznego wymiaru.
MODELOWANIE
Aby zastosować podstawową wiedzę na
temat morfologii zębów podczas wyko-
nywania korony metalowo-ceramicznej,
polecam postępować w opisany poniżej
sposób. Na początek najłatwiejsza bę-
dzie korona zęba trzonowego. Najlepiej
najpierw narysować ząb trzonowy, by
przypomnieć sobie jego typowy kształt
i dokładnie wyobrazić efekt końcowy
naszej pracy (fot. 1). Następnie należy
N O W O C Z E S N Y T E C H N I K D E N T Y S T Y C Z N Y
ząb wymodelować z wosku zgodnie ze
wzorem (fot. 2). Kiedy już mam wax-up,
na jego podstawie wykonuję klucz sili-
konowy, by później, podczas modelowa-
nia czapeczki metalowej i planowania
wielkości korony, mieć więcej punktów
odniesienia. W kolejnym etapie mode-
luję czapeczkę metalową. W tym celu
można pokryć zaizolowany gipsowy
kikut zęba odpowiednim woskiem,
a następnie wymodelować czapeczkę,
podbudowując odpowiednio guzki
zęba. Czapeczkę można wykonać rów-
nież poprzez zanurzenie zaizolowanego
kikuta gipsowego w płynnym wosku,
po czym domodelować podparcie dla
guzków i uszczelnić krawędź przy-
szyjkową (fot. 3). Gotową modelację
należy wygładzić patyczkiem z watą,
dzięki czemu będziemy mieli mniej
pracy podczas opracowywania, już po
odlaniu. Aby ułatwić sobie manipula-
cję, do powierzchni podniebiennej lub
językowej czapeczki przymocowuję
malutki woskowy drucik, za który póź-
niej będę trzymał koronę w pincecie
zaciskowej.
OPRACOWANIE
Po odlaniu i uwolnieniu czapeczki
z masy ogniotrwałej należy usunąć ka-
nał odlewowy i dopasować czapeczkę
do kikuta. Metalową podbudowę można
opracować przy użyciu odpowiednich
frezów lub kamieni. Minimalna grubość
metalu powinna wynosić od 0,3 mm
do 0,4 mm, a miejsca najbardziej prze-
cienione nie powinny być cieńsze niż
0,2 mm. Po opracowaniu powierzchnię
metalu należy wypiaskować tlenkiem
glinu o ziarnistości 110 μm, by zwięk-
szyć porowatość powierzchni (fot. 4).
2/2010 TECHNIKA DENT YST YCZNA

POŁĄCZENIE METALU
Z CERAMIKĄ
Po oczyszczeniu struktury metalowej
(przy użyciu wytwornicy pary) moż-
na przeprowadzić oksydację stopu.
Podczas tego procesu na powierzchni
metalu tworzy się warstwa tlenków
służąca uzyskaniu chemicznego po-
łączenia pomiędzy metalem i cera-
miką. Za pojawienie się owego filmu
tlenkowego odpowiedzialne są tlenki
metali zawarte w stopie, które również
znajdują się w masie opakera. Między
innymi właśnie dlatego bardziej ko-
rzystne są stopy metali szlachetnych
niż te o zredukowanej ich zawartości.
W przypadku stopów o małej zawar-
tości metali szlachetnych warstwa
tlenków może – w zależności od składu
stopu – odpryskiwać.
Po odkwaszeniu struktury metalu,
które służy rozjaśnieniu metalu i usu-
nięciu tlenków neutralnych, można
przystąpić do pokrycia czapeczki opa-
kerem. Opaker napala się zwykle dwu-
krotnie, przy czym pierwsze wypalenie
określa się jako „wash”. W zależności
od zaleceń producenta masę opakera
nakłada się bardzo cienką warstwą przy
użyciu pędzla, a następnie wsmarowuje
tak, by pokryła tlenki znajdujące się na
powierzchni (fot. 5).
Po wypaleniu pierwszej warstwy moż-
na przystąpić do kolejnego, właściwego
wypalenia opakera. Teraz masa opakera
musi pokryć w całości strukturę metalo-
wą. Drugą warstwę można nakładać pę-
dzelkiem lub, tak jak ja, instrumentem
szklanym (fot. 6). Wielu producentów
zestawów ceramicznych ma w swojej
ofercie opakery intensyfikujące, przy
pomocy których już na samym począt-
ku można dokonać indywidualizacji
czapeczki metalowej (fot. 7).
CERAMIKA
– KRAINA NIEODKRYTA
Po opisanych paleniach wstępnych
można przystąpić do rzeczywistego li-
cowania. Wymaga to przede wszystkim
poznania cech ceramiki, a odkrywanie
jej na nowo następuje zawsze wówczas,
gdy zmieniamy system ceramiczny.
Każdy produkt zachowuje się nieco
inaczej pod względem stabilności
masy podczas modelowania, skurczu
podczas wypalania, pękania i właści-
wości kolorystycznych. Z tego względu
polecam najpierw wykonać koronę
przy użyciu tylko jednej masy. Możemy
wówczas skupić się na nowej dla nas
materii i wykonać ząb o prawidłowej
morfologii.
PRACA W SYSTEMIE
W tym miejscu chciałbym zająć się mo-
delowaniem ceramiki jako pracą w pew-
nym systemie. W zasadzie nie różni się
ono od modelowania w wosku.
Pierwsze wypalenie dentyny
W pierwszej kolejności z masy ceramicz-
nej modeluję zarys korony przypomina-
jący swoim kształtem rybi pyszczek,
zyskując dzięki temu pogląd na temat
morfologii korony i stosunku wielko-
ściowego pomiędzy jej poszczególnymi
elementami (fot. 8). Jeszcze raz chcę
podkreślić ogromne znaczenie takiego
postępowania. Tylko wówczas, kiedy
będziemy przestrzegać prawidłowego

fot. autor
1 2 3

4 5 6

7 8 9

Fot. 1. Rysunek w celu zaplanowania efektu końcowego; Fot. 2. Wax-up przyszłej korony protetycznej; Fot. 3. Podbudowa korony wymodelowana w wosku;
Fot. 4. Czapeczka metalowa przygotowana do oksydacji; Fot. 5. Czapeczka metalowa po wypaleniu opakera jako warstwy „wash”; Fot. 6. Instrument szklany,
który stosuję do nakładania opakera; Fot. 7. Podbudowa metalowa indywidualizowana intensyfikującymi masami opakera; Fot. 8. Modelowanie „pyszczka ryby”;
Fot. 9. Modelowanie stoków guzków

27
 TECHNIKA DENT YST YCZNA
rozmieszczenia poszczególnych guz-
ków zęba, będziemy w stanie wykonać
koronę prawidłowo funkcjonującą
w aparacie żucia – ponieważ kształt
zęba ma charakter czynnościowy.
W kolejnym etapie rekonstruujemy
stoki guzków i powierzchnię zgryzo-
wą. Podczas pracy z masą ceramiczną
należy pamiętać, aby nakładane porcje
posiadały równomierny stopień wilgot-
ności, w przeciwnym razie może dojść
do niekontrolowanych pęknięć i skur-
czu podczas wypalania (fot. 9).
Oznacza to, że koronę należy mo-
delować okrężnie, rozpoczynając od
nadania jej kształtu „z grubsza”. Innymi
słowy nie należy modelować jednego
guzka od początku do końca ze wszyst-
kimi detalami i dopiero potem przecho-
dzić do guzków następnych.
Podczas rekonstrukcji powierzchni
zgryzowej ważne jest, aby stoki guzków
zostały „wymodelowane”, a nie tylko
„wydrapane” przy użyciu miazgociągu.
Tylko poprzez odpowiednie modelo-
wanie można uzyskać powierzchnię
zgryzową identyczną z zębami natu-
10
12
Fot. 10. Wymodelowana powierzchnia zgryzowa; Fot. 11. Korona gotowa do pierwszego wypalenia dentyny; Fot. 12. Korona po pierwszym wypaleniu; Fot. 13. Stosowane
instrumenty szlifierskie
28
ralnymi. Podczas tego etapu postępuję
w następujący sposób: przy użyciu
pierwszej, nieco większej porcji cera-
miki modeluję główny zarys korony
z pełnym kształtem guzków. Następnie
biorę na pędzel mniejszą porcję cera-
miki i modeluję z niej listwy guzków.
Miazgociąg służy mi tylko i wyłącznie
do lekkiego zaznaczenia najgłębszej
bruzdy w koronie (fot. 10).
Następnie zdejmuję koronę z mode-
lu, trzymając ją za przygotowany wcze-
śniej metalowy pręcik, i przy użyciu
niewielkiej porcji masy dobudowuję
punkty styczne, kompensując w ten
sposób skurcz ceramiki. Na końcu
umieszczam koronę na podstawce do
wypalania i uruchamiam pierwszy
program dentyny (fot. 11).
Opracowanie
Po pierwszym wypaleniu dentyny do-
szlifowuję – o ile to konieczne – punkty
styczne i osadzam koronę na kikut
gipsowy (fot. 12). Koronę opracowuje
się w żądanych miejscach przy użyciu
frezów diamentowych lub kamieni
11
13
N O W O C Z E S N Y T E C H N I K D E N T Y S T Y C Z N Y
szlifierskich z wiązaniem ceramicz-
nym (fot. 13). Po zakończeniu obróbki
wstępnej należy starannie oczyścić
koronę i model oraz uzupełnić kształt
zęba masą ceramiczną (fot. 14). Rów-
nież po drugim paleniu dentyny, które
odbywa się w nieco niższej temperatu-
rze, postępuję tak samo jak po pierw-
szym paleniu (kontrola punktów stycz-
nych i korekta kształtu). Po uzyskaniu
żądanego kształtu zęba opracowuję
strukturę powierzchni uzupełnienia,
a następnie napalam glazurę (fot. 15).
Nakładanie warstw ceramicznych
Ponieważ opisane powyżej postępowa-
nie pozwala na wstępne zapoznanie się
z materiałem ceramicznym i sposobem
pracy z nim, kolejnym krokiem bę-
dzie wymodelowanie korony zgodnie
z danym schematem kolorystycznym.
Ograniczymy się w tym przypadku
do trzech koniecznych mas: dentyny
nieprzeziernej, dentyny i szkliwa.
Przed przystąpieniem do modelowania
należy opracować plan warstwowania
ceramiki, by móc z góry określić, jak
 TECHNIKA DENT YST YCZNA
powinna wyglądać gotowa praca
(fot. 16). Następnie przechodzimy
do odbudowywania korony zgodnie
z ustalonym planem, rozpoczynając
ponownie od „rybiego pyszczka”.
Dolną warstwę ceramiki stanowi
masa nieprzezierna (fot. 17), na niej
modeluje się kształt zęba przy użyciu
masy zębinowej. Można tego dokonać
w dwojaki sposób. Na początku z pew-
nością łatwiej będzie wymodelować
całą koronę zęba przy użyciu dentyny,
a następnie ściąć miejsca, które zosta-
ną uzupełnione masą szkliwa (tech-
nika cut back). Oczywiście znacznie
szybciej modeluję warstwę dentyny,
pozostawiając od razu odpowiednią
ilość miejsca dla warstwy szkliwa.
W przypadku obu tych metod należy
pamiętać, że przejścia pomiędzy den-
tyną i szkliwem powinny być płynne,
a nie jednoznacznie rozgraniczone,
w przeciwnym razie uzyskamy nienatu-
ralne linie wewnątrz korony, co z góry
skazuje naszą pracę na niepowodzenie
(fot. 18). Kiedy już odbudujemy „rybi
pyszczek”, możemy przejść do modelo-
14
16
Fot. 14. Uzupełnienie morfologii korony; Fot. 15. Gotowa korona metalowo-ceramiczna wymodelowana z zastosowaniem masy zębinowej; Fot. 16. Gotowy plan nakła-
dania kolejnych warstw pomaga dokładnie wyobrazić sobie gotowe uzupełnienie; Fot. 17. Pokrycie czapeczki nieprzezierną dentyną; Fot. 18. Modelowanie dentyny
w obszarze przejście w masę szkliwa
30
wania powierzchni zgryzowej. Guzki
zęba akcentujemy przy użyciu dentyny,
a następnie pokrywamy je masą szkli-
wa i modelujemy poszczególne listwy
(fot. 19). Tak jak to zrobiliśmy wcześniej,
również teraz domodelowujemy punkty
styczne i osadzamy koronę na podstaw-
ce do wypalania.
Po pierwszym wypaleniu dentyny
ponownie doszlifowujemy w pierwszej
kolejności punkty styczne, a następnie
kontrolujemy kształt i kolor uzupełnie-
nia (fot. 20). Drugie palenie zależy od
nałożenia warstw w pierwszym etapie.
Jeżeli rozmieszczenie dentyny nieprze-
ziernej, dentyny i szkliwa zgadza się
z ustalonym planem warstwowania,
można dokonać niewielkich korekt przy
użyciu odpowiedniej masy (fot. 21). Na
koniec dopracowuje się poszczególne
powierzchnie, listwy i strukturę po-
wierzchni uzupełnienia (fot. 22). Celem
modelowania jest takie ukształtowanie
korony, by po wypaleniu wymagała ona
tylko niewielkich korekt przy użyciu
instrumentów szlifujących. Na zakoń-
czenie nadajemy koronie indywidualny
15
17
N O W O C Z E S N Y T E C H N I K D E N T Y S T Y C Z N Y
charakter, używając farbek, i wypalamy
glazurę (fot. 23).
ĆWICZYĆ, ĆWICZYĆ, ĆWICZYĆ
By można było „wyczuć” układ poszcze-
gólnych listew zębów bocznych, bardzo
ważna jest dokładna analiza modeli
odzwierciedlających dobrze zachowa-
ne uzębienie i zdjęć wewnątrzustnych
(fot. 24). Innym przydatnym ćwiczeniem,
umożliwiającym poznanie poszcze-
gólnych listew i powierzchni zębów,
jest wycinanie kształtu zęba z bloczku
gipsowego. Podczas tej czynności bar-
dzo szybko dojdziemy do wniosku, że
podstawowy kształt zęba i jego poszcze-
gólnych powierzchni powstaje właśnie
przez odpowiednie opracowanie jego
listew. Na podstawie poniższych zdjęć
chcę przybliżyć powstawanie takiego
zęba (fot. 25-33, str. 32-33).
INDYWIDUALNE
WARSTWOWANIE CERAMIKI
Na zakończenie moich rozważań na
temat modelowania korony ceramicz-
nej w odcinku bocznym chciałbym
18
2/2010
wspomnieć jeszcze o nieco bardziej
złożonym warstwowaniu. Z pewnością
podczas obserwacji pewnych odcinków
łuków zębowych uwagę waszą zwróci-
ły pewne dysharmonie spowodowane
brakiem odpowiedniego dopasowa-
nia korony metalowo-ceramicznej.
W wielu przypadkach opisane przeze
mnie podstawowe warstwowanie ce-
ramiki nie wystarcza, by uzupełnienie
protetyczne w sposób doskonały inte-
growało się z sytuacją w jamie ustnej.
Aby w takich przypadkach uzyskać
pożądany wynik końcowy, konieczne
jest zastosowanie nieco bardziej zło-
żonej metody nakładania kolejnych
warstw ceramicznych. Taki wzmożony
nakład pracy musi zostać oczywiście
odpowiednio wynagrodzony.
Stopień ceramiczny
Na początku przygotowuję odpowied-
ni plan nakładania poszczególnych
warstw, uzyskując w ten sposób pogląd
na temat efektu końcowego (fot. 34).
Ponieważ bardzo zależy mi na estetyce
korony, w widocznym obszarze jamy
19
21
Fot. 19. Korona uzupełniona masą szkliwa; Fot. 20. Korona po pierwszym wypaleniu; Fot. 21. Korekta przed drugim wypaleniem;
Fot. 22. Gotowa korona zęba trzonowego
ustnej wykonuję stopień ceramicz-
ny. W tym celu muszę odpowiednio
przygotować czapeczkę woskową
i zamienić ją w podbudowę metalową
(fot. 35, str. 34). Wykonując stopień
ceramiczny, należy pamiętać o cien-
kim zakończeniu krawędzi metalowej,
która również powinna zostać pokryta
opakerem, w przeciwnym razie przez
stopień ceramiczny będzie przeświecał
szary metal, a cel naszych wysiłków,
czyli wprowadzenie do korony koloru
szyjki zęba, nie zostanie osiągnięty.
Po pokryciu opakerem podbudowy
metalowej można przystąpić do na-
palania stopnia ceramicznego. Nastę-
puje to zwykle w jednym lub dwóch
paleniach. Istotne jest prawidłowe
zaizolowanie kikuta i brak jakichkol-
wiek podcieni, w przeciwnym razie
wymodelowany stopień ceramiczny
odłamie się podczas zdejmowania
czapeczki metalowej z kikuta. Kiedy
stopień ceramiczny pokrywa w całości
zredukowany fragment podbudowy,
można kontynuować licowanie zgod-
nie ze sporządzonym planem.
20
22
TECHNIKA DENT YST YCZNA
Dentyna i szkliwo
W pierwszej kolejności czapeczkę
pokrywa się nieprzezierną dentyną.
Aby w okolicy przyszyjkowej uzyskać
występujący często w naturze odcień
pomarańczowo-brązowy, licowanie
rozpoczynam od zastosowania mas
o bardziej intensywnym kolorze. Masy
te, jak to pokazano na schemacie, na-
kładam, stosując tak zwaną „metodę ka-
napkową” (bez wyraźnie zaznaczonych
przejść). W kolejnym etapie nakłada
się warstwę dentyny w zależności od
upodobań albo najpierw w pełnym
kształcie zęba, albo już z pozostawie-
niem odpowiedniej ilości miejsca.
Następnie nakłada się warstwę szkliwa,
a na nią masy szkliwne przeznaczone
do efektów specjalnych.
Pęknięcia w szkliwie
Aby wykonać pęknięcia w szkliwie,
postępuję w opisany poniżej sposób:
najpierw modeluję ścianę przy użyciu
masy przeziernej, która odpowiada
przyszłemu przebiegowi pęknięcia.
Ścianę należy wymodelować możliwie
31
 TECHNIKA DENT YST YCZNA
jak najbardziej pionowo. Następnie
nasączam lekko pędzel odpowiednią
farbką i nakładam materiał cienką
linią na wykonaną wcześniej ścianę.
Teraz uzupełniam powierzchnię masą
przezierną aż do kolejnego pęknięcia,
które wykonuję w ten sam sposób. Po
zakończeniu modelowania uzupełniam
nieznacznie punkty styczne i wypalam
koronę. Dalsze etapy przebiegają ana-
logicznie do postępowania podczas
wykonywania poprzedniej korony
(fot. 36, 37).
PODSUMOWANIE
Mam nadzieję, że opisany przeze mnie
sposób wykonania korony ceramicznej
pomógł wam odnaleźć się w tematyce
BJÖRN MAIER  ceramicznych materiałów licujących
Autor licznych artykułów publikowanych i wzbogacił waszą wiedzę i umiejęt-
w krajowych i zagranicznych czasopismach ności. Oczywiście samo narysowanie
branżowych, współautor książek „Frontzahn-
pięknego zęba ze wszystkimi detalami
Restauration” („Uzupełnienia zębów
morfologii i odtworzenie go z ceramiki
przednich”) i „CAD/CAM-Technik” („Technika
to nie wszystko. Doskonałym ćwi-
CAD/CAM”). Czynny w wielu krajach jako
niezależny referent. czeniem pozwalającym na poznanie
materiałów ceramicznych jest również
rekonstrukcja całych zębów, łącznie
23 24
26 27
29 30
Fot. 23. Gotowa korona zęba trzonowego; Fot. 24. Układ listew w odcinku zębów bocznych; Fot. 25-31. Przydatne ćwiczenie: od bloczka gipsowego do zęba
32
N O W O C Z E S N Y T E C H N I K D E N T Y S T Y C Z N Y
z korzeniami (fot. 38). Ponieważ niezwy-
kle ważne jest, aby uzupełnienie prote-
tyczne było odpowiednio dostosowane
do wieku pacjenta, trzeba dopasować
jego kształt i kolor do danej sytuacji.
Istotna jest zatem obserwacja uzębienia
różnych grup wiekowych, która pozwoli
zrozumieć zmiany w zakresie koloru
i kształtu zębów. W tym celu chciałbym
zaprezentować wam kilka przykłado-
wych zdjęć sytuacji wewnątrzustnych
(fot. 40-43).
Pierwszą część cyklu moich arty-
kułów chciałbym zakończyć cytatem
z Oscara Wilde'a, który zawsze mi się
przypomina podczas wykonywania
uzupełnień ceramicznych: „Kształt jest
wszystkim, jest tajemnicą życia”. 
KONTAKT
1
Zahntechnik
Ludwigstr. 10
89415 Launigen
Deutschland
email: info@bjoern-maier.com
www.bjoern-maier.com
2
tłumacz przysięgły języka niemieckiego,
Biuro Tłumaczeń Lingua,
www.lingua-tlumaczenia.pl
25
28
31
 TECHNIKA DENT YST YCZNA N O W O C Z E S N Y T E C H N I K D E N T Y S T Y C Z N Y

32 33 34

35 36

37 38 39

40 41

42 43

Fot. 32-33. Przydatne ćwiczenie: od bloczku gipsowego do zęba; Fot. 34. Plan nakładania kolejnych warstw w celu wykonania indywidualizowanej korony ceramicznej;
Fot. 35. Czapeczka metalowa przygotowana do wypalenia stopnia ceramicznego; Fot. 36-37. Gotowa korona; Fot. 38. Zęby trzonowe i przedtrzonowe wykonane z mas
ceramicznych; Fot. 39. Analiza zębów naturalnych pomaga lepiej zrozumieć ich morfologię; Fot. 40. Zęby osoby 20-letniej z bardzo małą abrazją; Fot. 41. Zęby osoby
50-letniej z bardzo dobrze widoczną abrazją; Fot. 42. Zaguzkowanie zębów u osoby 30-letniej; Fot. 43. Również analiza modeli gipsowych jest pomocna w zrozumieniu
szczegółów morfologicznych

34