CHƯƠNG 4:

QUYẾT ĐỊNH ĐẠO ĐỨC

Vấn đề đạo đức

• Vấn đề đạo đức là tình huống, trường hợp yêu cầu cá nhân hoặc
tổ chức phải chọn một trong số những hành động được đánh giá
là đúng hay sai, có đạo đức hay phi đạo đức

• Vấn đề đạo đức được hiểu là vấn đề chứa đựng khía cạnh đạo
đức, vấn đề mang tính đạo đức, vấn đề được tiếp cận từ góc độ
đạo đức

• Sự khác biệt giữa vấn đề đạo đức với các vấn đề khác khi tiêu
chí lựa chọn hành động là các chuẩn mực đạo đức

1
 Nguồn gốc của vấn đề đạo đức
• Vấn đề đạo đức thường bắt nguồn từ những mâu thuẫn

• Mâu thuẫn có thể xuất hiện trong mỗi cá nhân, trong các mối
quan hệ

• Ví dụ:

– Nỗ lực đạt được các mục tiêu của DN có thể xung đột với
những nỗ lực của nhân viên để đạt được những mục tiêu cá
nhân

– NTD mong muốn những SP an toàn và chất lượng có thể

xung đột với mong muốn của nhà SX là kiếm đủ lợi nhuận

Nguồn gốc của vấn đề đạo đức (…)

• Xét theo mối quan hệ:

– Mâu thuẫn giữa các nhân viên

– Mâu thuẫn giữa nhân viên và người quản lý; cấp dưới với cấp
trên

– Mâu thuẫn giữa những người quản lý với các cổ đông

– Mâu thuẫn giữa các bộ phận chức năng bên trong DN

– Mâu thuẫn giữa DN và các đối tượng hữu quan bên ngoài

2
 Nguồn gốc của vấn đề đạo đức (…)
• Xét theo bản chất:

– Mâu thuẫn về triết lý, giá trị, chuẩn mực (văn hóa)

– Mâu thuẫn về quyền lực (quyền hạn)

– Mâu thuẫn về chức năng, nghiệp vụ (sự phối hợp)

– Mâu thuẫn về lợi ích, mục tiêu

Nhận diện vấn đề đạo đức

• Những dấu hiệu cho thấy một vấn đề có khả năng chứa đựng
yếu tố phi đạo đức:

– Một vấn đề thường xuyên gây khó chịu hoặc tổn thất cho
người/đối tượng nào đó

– Một vấn đề không được đưa ra thảo luận công khai, cởi mở
giữa các bên có liên quan

– Một vấn đề có nhiều ý kiến khác biệt hoặc tranh cãi khi đưa ra
thảo luận

– Một vấn đề có nhiều người không đồng tình

– Một vấn đề được trình bày chứa những điều không rõ ràng

– …

3
 Nhận diện vấn đề đạo đức (…)
• Nhận diện qua các đối tượng hữu quan:

– Xác định các đối tượng hữu quan

– Khảo sát cảm giác, suy nghĩ, mức độ tán thành của các đối
tượng hữu quan

– Xác định thông qua những mâu thuẫn

Cường độ của vấn đề đạo đức

• Cường độ của một vấn đề đạo đức: mức độ cảm nhận về tầm
quan trọng, tính cấp thiết của vấn đề đối với người ra quyết định

• Cường độ của vấn đề đạo đức: mức độ cảm nhận về áp lực

XH và sự nguy hại có thể gây ra cho người khác từ quyết định

• Cảm nhận về cường độ của vấn đề đạo đức  mức độ giảm ý

định thực hiện những hành động phi đạo đức

• Những cá nhân khác nhau nhận thức về cường độ của vấn đề

đạo đức khác nhau  mâu thuẫn

4
 Tiến trình ra quyết định đạo đức
Xác định dữ kiện của tình huống

Làm rõ những vấn đề đạo đức liên quan

Nhận diện các đối tượng hữu quan và mối quan tâm

Xác định các phương án

Đánh giá ảnh hưởng đến các đối tượng hữu quan

Ra quyết định

Xem xét kết quả và rút kinh nghiệm

Tiến trình ra quyết định đạo đức

• Xác định các dữ kiện của tình huống

– Khách quan tìm hiểu các sự kiện có liên quan; càng nhiều,
càng tốt; đặt câu hỏi có liên quan (người nào, điều gì, ở đâu,
lúc nào, như thế nào và tại sao?)

– Cần phân biệt dữ kiện với ý kiến thuần túy

– Mỗi cá nhân có nhận thức khác nhau về tình huống

– Không vội vã kết luận khi chưa đủ dữ kiện

– Khó khăn là ở “sự không chắc chắn”, không đủ dữ kiện

– Có thể đưa ra các giả định nhưng cần làm rõ

5
 Tiến trình ra quyết định đạo đức (…)
• Làm rõ vấn đề đạo đức có liên quan

– Cân nhắc (những) vấn đề đạo đức trong tình huống (hoặc
quyết định đưa ra)

– Xác định cơ sở đạo đức cho (những) vấn đề được hướng đến

– Tránh chú tâm vào những chuyện trước mắt mà quên đi vấn
đề đạo đức được bao hàm

– Không vội vã tìm giải pháp khi chưa rõ vấn đề trong tình
huống

– Cân nhắc các quyết định từ những quan điểm khác

– Nếu có nhiều vấn đề đạo đức thì xem xét lần lượt từng vấn đề
theo thứ tự ưu tiên

Tiến trình ra quyết định đạo đức (…)

• Nhận diện các đối tượng hữu quan và mối quan tâm của họ

– Ai có liên quan đến tình huống? Tại sao?

– Họ bị ảnh hưởng gì?

– Mối quan tâm của họ?

– Họ có quan hệ gì với DN?

– Họ có ảnh hưởng gì lên quyết định của DN?

– Họ có quyền ưu tiên gì?

6
 Tiến trình ra quyết định đạo đức (…)
• Xác định các phương án (giải pháp)

– Không chỉ xem xét các giải pháp rõ ràng cho tình huống mà
phải lưu tâm đến những giải pháp khác, những giải pháp
người ta ít nghĩ tới

– Đảm bảo không bị áp lực hay ép buộc; khách quan

– Cố gắng hình thành nhiều phương án

– Tưởng tượng sự việc sẽ diễn biến như thế nào với từng
phương án nhìn từ các quan điểm khác nhau

Tiến trình ra quyết định đạo đức (…)

• Đánh giá ảnh hưởng của mỗi phương án đến các đối tượng
hữu quan

– Ai hưởng lợi? Ai chịu thiệt? Lợi gì? Thiệt gì?

– Độ lớn của những hậu quả? Ngắn hạn hay dài hạn? Xác suất
xảy ra?

– Trách nhiệm, quyền hạn và các nguyên tắc có liên quan? Luật
lệ chi phối? Công bằng hay thiên vị?

– Các cách thức giảm nhẹ hay đền bù cho những thiệt hại?

– Làm tăng các kết quả có lợi như thế nào?

– Làm sao bảo vệ quyền của những bên hữu quan?

7
 Tiến trình ra quyết định đạo đức (…)
• Đánh giá ảnh hưởng của mỗi phương án đến các đối tượng
hữu quan (…)

– Mỗi quyết định (phương án) chuyển đi một thông điệp về

người ra quyết định

– Tôi sẽ là ai sau quyết định? Những hậu quả có thể có của

quyết định đối với bản thân? Có cảm thấy dễ chịu khi quyết
định được phơi bày trước công chúng?...

– Việc xử lý những tình huống tương tự trước đây đã để lại hâu

quả gì?

– Hãy đặt mình vào vị trí của người khác; thảo luận với những
người khác, thu thập thêm ý kiến hoặc cách nhìn nhận khác

Tiến trình ra quyết định đạo đức (…)

• Ra quyết định

– Quyết định có thể cần được giải thích rõ ràng, minh bạch cho
các bên có liên quan

– Cân nhắc thời điểm, địa điểm, sự tham gia của những bên
khác

– Xác định phương thức và nội dung thông báo về quyết định

– Cách thức triển khai thực hiện

– Vấn đề huy động và sử dụng các nguồn lực

– Cách đối phó, xử lý những quan điểm trái ngược hay phản
đối…

8
 Tiến trình ra quyết định đạo đức (…)
• Xem xét kết quả và rút kinh nghiệm

– Đo lường, đối chiếu kết quả với mong đợi

– Điều chỉnh quyết định

– Khắc phục sai sót trong thực thi quyết định

– Rút kinh nghiệm, bài học cho những tình huống khác hoặc
tình huống tương tự