Giovanni Boccaccio 'Sokoł"

- miłość
Motyw miłości w historii skupia się na uczuciu Federiga degli Alberighi do Monny Giovanny.
Federigo, będąc bogatym szlachcicem, zakochał się w pięknej Monnie. Mężczyzna przejawiał
swoją miłość poprzez organizowanie przyjęć i obdarowywanie jej kosztownymi podarkami.
Mimo że Monna pozostawała obojętna na jego zaloty, Federigo pozostał oddany swojej
miłości. Nawet po utracie majątku, jego uczucia nie osłabły. Miłość ta stanowiła główny
motyw napędzający postać Federiga przez całą historię. Dla niej poświęcił swojego cennego
sokoła, by przygotować posiłek.

-rodzina
Motyw rodziny ukazuje się poprzez postać Monny Giovanny, jej zmarłego męża i syna. Po
śmierci męża Monna staje się wdową, a ich jedyny syn odziedzicza majątek. Kiedy syn
zachorował, Monna, będąc oddaną matką, postanowiła spełnić jego największe marzenie,
które było związane z niezwykłym sokołem. Motyw rodziny podkreśla, że Monna była
gotowa zrobić wszystko, aby umilić życie swojemu synowi, nawet jeśli oznaczało to proszenie
o pomoc byłego adoratora, Federiga.

-małżeństwo
Motyw małżeństwa w historii ewoluuje wraz z wydarzeniami. Na początku, mimo miłości
Federiga, Monna pozostaje niezainteresowana. Jednak los sprawia, że obydwoje tracą
swoich bliskich, a po tragicznej śmierci syna Monny, Federigo ostatecznie zdobywa jej
względy. Małżeństwo staje się rezultatem tych wydarzeń, a miłość, pomimo trudności,
prowadzi do spełnienia pragnień obojga bohaterów. To małżeństwo kończy opowieść,
przynosząc Federigowi zarówno miłość, jak i majątek, który stracił w imię uczucia.

Mikołaj Rej „Żywot człowieka poczciwego"

-piękno natury i świata, praca na wsi
Rej przedstawia szlachcica-ziemianina jako osobę, która podporządkowuje swoje życie
prawom natury. W utworze ukazuje, że szlachcic jest nie tylko gospodarzem, ale także
częścią otaczającego go świata, gdzie natura odgrywa istotną rolę. Wyraża fascynację
pracami na wsi, opisując różne działania podejmowane w określonych porach roku.
Jednocześnie podkreśla, że praca w zgodzie z przyrodą nie tylko przynosi korzyści materialne,
ale również kształtuje charakter i przyczynia się do doświadczenia pełni szczęścia.

Przedstawienie wsi jako Arkadii, miejsca harmonii i spokoju, podkreśla przekonanie Reja, że
życie zgodne z zasadami zawartymi w utworze umożliwia doświadczenie pełni szczęścia.
Prace na wsi, zgodność z rytmami natury i zdolność do czerpania radości z prostych,
codziennych zajęć stają się dla Reja kluczowymi wartościami, które formują pozytywny obraz
ludzkiego życia.
 - kształt rodziny i wychowania młodego pokolenia
Łatwiej jest przezwyciężać nieszczęścia, chorobę i niedostatek w małżeństwie. Człowiek
wtedy jest bardziej szczęśliwy, ma oparcie w drugiej osobie. Małżonkowie dzielą między
siebie pracę w gospodarstwie. Uważa się, że dzieci są darem od Boga i rodzice powinni być za
nie wdzięczni. Mikołaj Rej na podstawie własnych doświadczeń ukazuje model idealnego
życia rodzinnego. Przedstawia ważne dla niego wartości moralne. Praca we własnym
gospodarstwie, dostatek, dobra żona, życie na łonie natury.

"Pieśń II" "Serce roście patrząc na te czasy"

-czyste sumienie
W utworze Kochanowskiego podmiot liryczny to szczęśliwy i wolny człowiek, dla którego
kluczowym elementem pełni radości jest czyste sumienie. To pozwala mu dostrzegać piękno
otaczającego świata, co metaforycznie porównuje do kwitnącego serca pod wpływem
wiosennej aury. W przeciwieństwie do tych, których gryzie sumienie, osoba o czystym
sumieniu czerpie radość z detali otoczenia. Porównanie do "mola gryzącego" symbolizuje
wewnętrzne gnębienie, uniemożliwiające pełne korzystanie z dobrodziejstw rzeczywistości.
Stwierdzenie, że człowiek o czystym sumieniu "czuje się prawie na swobodzie", podkreśla, że
ludzie spokojni wewnętrznie doświadczają prawdziwej wolności, wolni od wewnętrznych
konfliktów. "Mól gryzący" jest symbolem grzesznika, dla którego przeszłe błędy stanowią
barierę uniemożliwiającą pełne korzystanie z uroków życia.

„Pieśń IX” „Chcemy sobie być radzi”

-cnota i „złoty środek”
Renesansowy poeta reflektuje nad osiągnięciem szczęścia, inspirując się filozofią epikurejską
i stoicką. Zachęca do czerpania radości z życia, podkreślając znaczenie zachowania
równowagi i skupienia na carpe diem. Przypisanie losu do nieprzewidywalnych fal morza
symbolizuje stoicką postawę, utrzymanie spokoju w obliczu niepewności. Kochanowski
propaguje epikurejskie wartości, zachęcając do korzystania z ziemskich przyjemności i
prostych uciech. Głębokie rozważania nad nieuchwytnym losiem, zgodnie z filozofią stoicką,
mogą prowadzić do zguby, co podkreśla poeta. Jego nawoływanie do stoickiego podejścia,
przyjmowania niepowodzeń i sukcesów z obojętnością, odzwierciedla filozofię życia
zgodnego z boskim planem. Postać Fortuny, symbolizująca los, jest wykorzystana jako
nawiązanie do antycznej poezji Horacego, podkreślając nietrwałość dóbr doczesnych i
zmienność losu.
 "Pieśń XII" "O cnocie"
-cnota i zazdrość
Jan Kochanowski eksploruje motyw cnoty, ukazując trudności życia jako osoby cnotliwej,
zaznaczając towarzyszącą jej zazdrość i podłość ludzką. Cnocie zawsze towarzyszy zawiść, a
osoby cnotliwe doświadczają piętna zazdrości. Poeta eksploruje dylematy związane z cnotą,
malując obraz trudnej drogi do osiągnięcia doskonałości moralnej. Mimo trudności,
Kochanowski nie przedstawia cnoty jako czegoś negatywnego, lecz jako wartość, która sama
w sobie jest nagrodą. Cnota jest ukazywana jako cecha elitarna, wymagająca wytrwałości i
poświęcenia. W końcowej zwrotce utworu, wskazuje na jedną z prawidłowych ścieżek cnoty,
zachęcając do obowiązku opieki nad ojczyzną i służby jej z pełnym poświęceniem. Poeta
podkreśla, że ci, którzy służą ojczyźnie, osiągają wielkość, a bramy nieba dla nich są szeroko
otwarte.

Pieśń XXV - Czego chcesz od nas, Panie

-opieka Boga i piękno natury
Jan Kochanowski ukazuje wyjątkowy opis świata, który funkcjonuje zgodnie z wolą Boga.
Podmiot liryczny podziwia boskie stworzenie, które jest idealnie zaplanowane pod każdym
względem. Przyroda jest niezmiennie zgodna z odwiecznymi prawami natury – wody
utrzymują się w morzach, rzekach i jeziorach, zawsze pozostając w określonych granicach.
Dzień i noc wyznaczają rytm życia na ziemi. W utworze podkreślona jest piękna harmonia
panująca w przyrodzie. Wiosna symbolizuje odradzanie się życia, lato to czas plonów, jesień
obdarowuje dojrzałymi owocami i warzywami, które pomagają przetrwać zimę.
Wartościowanie boskiej mądrości objawia się w różnorodności stworzenia, od wszechświata
po najdrobniejsze szczegóły, jak krople rosy na liściach. Pomimo niezmiernych darów,
podmiot liryczny zdaje sobie sprawę, że Bóg nie oczekuje materialnych ofiar, ale daru wiary i
ufności. Ostatecznie, utwór jest próbą ogarnięcia całej potęgi świata, wyrażając szacunek i
dziękczynienie Bogu za stworzenie, zarówno w jego ogólności, jak i w najdrobniejszych
szczegółach.

Pieśń XIX, „Pieśń o dobrej sławie”

- pochwała ludzkich możliwości twórczych i dobre
czyny
Osiągnięcie pośmiertnej sławy wymaga rezygnacji z przemijających dóbr doczesnych na rzecz
pracy na rzecz dobrej opinii. Poeta, pełniąc rolę moralisty, podkreśla wartość moralnych
zasad, które zapewniają człowiekowi dobre imię i pamięć po śmierci. Wartościowanie pracy
na dobre imię nie wymaga całkowitego odrzucenia wartości doczesnych, a jednocześnie
przyczynia się do powszechnego dobrobytu. Dobry człowiek powinien być sprawiedliwy, stać
na straży wolności ojczyzny, a także wykorzystać swoją fizyczną siłę i odwagę do obrony kraju
przed najeźdźcą. W rezultacie, Kochanowski przekonuje, że życie poświęcone dobru
wspólnemu i służbie innym przynosi trwałą pośmiertną sławę. Dobra sława staje się nagrodą
za godne życie, a praca na rzecz społeczeństwa jest najważniejszym sposobem na zostanie
wygranym w grze życia. Utalentowane jednostki, które używają swoich umiejętności dla
dobra innych, zawsze będą wspominane po swojej śmierci.
 Pieśń XXIV „Niezwykłym i nie leda piórem”
-dobra sława i dobre czyny
Poeta wyraża pragnienie zostawienia trwałego śladu w historii i pamięci potomnych poprzez
swoje dzieła. Kochanowski, inspirowany Horacym, podkreśla wagę nieśmiertelności poezji i
swoje pragnienie zapisania się w historii dzięki swojej twórczości. W tekście pojawiają się
nawiązania do mitologii greckiej, m.in., opowieść o Ikarze, którego los chce podmiot liryczny
zmienić poprzez ochronę zapewniającą mu poezja. W ten sposób, poeta odwołuje się do
symboliki łabędziego śpiewu, kojarzonego ze sztuką, podkreślając moc i trwałość dzieł
artysty. Sława nie ogranicza się jedynie do uznania wśród współczesnych, ale przede
wszystkim do przekazania swojego dziedzictwa kolejnym pokoleniom. Śmierć jest dla niego
jedynie przemijającym etapem, ponieważ dzieła literackie mają potencjał przetrwania.

„O godności człowieka” Giovanni Mirandola

-umiejętność dobrego życia warunkowanego

zachowaniem cnoty
Motyw umiejętności dobrego życia w tym tekście skupia się na wyjątkowej pozycji człowieka
we wszechświecie, wynikającej z jego najwyższej godności i szlachetności. Autor ukazuje, że
człowiek, będąc istotą obdarzoną przez Boga wolnością, rozumem i możliwością wyborów,
ma zdolność kształtowania swojego życia zgodnie ze swoimi pragnieniami. W tekście pojawia
się idea, że Bóg nie narzuca człowiekowi określonej siedziby, oblicza czy funkcji,
pozostawiając mu pełną swobodę w decydowaniu o swoim losie. Ta wolność łączy się
jednocześnie z odpowiedzialnością za swoje czyny i konsekwencje podejmowanych decyzji.
Filozof podkreśla, że człowiek ma zdolność zmiany swojej pozycji w hierarchii świata – może
dążyć ku górze, do Boga, ale również obniżać się, zbliżając się do zwierząt.

"Książę" Niccolo Machiavelli

-sposoby sprawowania władzy
Władca powinien posługiwać się zarówno miłością, jak i strachem obywateli, by utrzymać
kontrolę. Obywatele, z natury nieposłuszni, wymagają pewnego stopnia represji, a władca
powinien być gotów stosować terror w celu utrzymania porządku w państwie. Władza może
być utrzymywana poprzez walkę prawem lub siłą, a utrzymanie władzy jest jednym z
kluczowych celów dla rządzącego. Polityka według niego jest oddzielona od cnoty czy
moralności, a skuteczność działań rządzącego jest kluczowa. Wskazuje również na cechy,
które powinien posiadać skuteczny władca, takie jak unikanie wad prowadzących do utraty
władzy, umiejętne łączenie cech lisa i lwa, a także zdolność budzenia zarówno miłości, jak i
strachu wśród poddanych.

"Pieśni V" (Pieśń o spustoszeniu Podola)

 -obowiązki obywateli w czasie wojny i pokoju
Jan Kochanowski, reaguje na rzeczywiste wydarzenie historyczne – najazd Tatarów na Podole
w 1575 roku. W utworze wyraża swoje gorzkie słowa nie tylko wobec wroga, ale także wobec
rodaków, których uważa za zobowiązanych do obrony ojczyzny. W kontekście wojny,
podmiot liryczny krytykuje nieudolność polskiej szlachty, której obowiązkiem jest obrona
kraju. Autor opisuje dramatyczną sytuację, gdzie ziemia podolska została splądrowana, a
Tatarzy porwali dzieci i kobiety, narzucając niewolnictwo. Szlachta powinna wyciągnąć
wnioski z porażki, kierować się wartościami patriotycznymi i zreformować swój stosunek do
obowiązków wobec ojczyzny. W kontekście pokoju, autor ukazuje negatywny obraz
polskiego społeczeństwa, które zamiast zajmować się sprawami państwowymi, skupia się na
luksusach i biesiadach. Symbolizuje to "srebrne talerze", na których zamożni jedzą posiłki.
Podmiot liryczny wzywa do zmiany postawy, sugerując, że srebro powinno być przeznaczone
na opłacenie wykwalifikowanych żołnierzy, gotowych bronić ojczyzny. W całym utworze
autor apeluje do obywateli, przekonując, że sytuacja kraju wymaga zdecydowanego
działania, poświęceń i reform. Ostrzega przed krótkowzrocznością, znużeniem, i
bezmyślnością społeczeństwa, a także przed utratą szacunku i zagrożeniem dla
niepodległości. Kończy utwór refleksją na temat braku zdolności Polski do wyciągania
wniosków ze swojej historii, z obawą, że nawet po szkodzie naród ten nie zmieni swojego
postępowania, co może prowadzić do ostatecznego upadku ojczyzny.

Pieśń XIV "Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie"

-obowiązki władcy
Podmiot liryczny zwraca się do rządzących elit, przypominając im, jak istotną rolę pełnią w
społeczeństwie. Ci, którzy posiadają władzę, mają przewagę potęgą nad zwykłym
obywatelem, a ten z kolei musi ponosić konsekwencje decyzji władców. Autor podkreśla, że
władza jest darem, ale przede wszystkim obowiązkiem, zwracając uwagę, że ziemscy władcy
są następcami Boga i powinni dobrze wykorzystywać swoją moc. Muszą pełnić rolę opiekuna
i pomagać społeczeństwu, stawiając dobro narodu na pierwszym miejscu. Autor podkreśla
ulotność władzy i wskazuje, że łaska tej władzy jest daną na chwilę – władcy powinni zdawać
sobie z tego sprawę i nie nadużywać swoich możliwości. Wizja idealnego władcy
przedstawiona przez poetę obejmuje odpowiedzialność, wyważone decyzje, troskę o
poddanych, brak egoizmu i skupienie na dobru ojczyzny. Rządzący powinni być gotowi na
poświęcenie swojego życia dla dobra społeczeństwa. Kończąc, autor przypomina, że mądry
władca musi znać historię, wyciągać wnioski z błędów innych i unikać ich powtórzenia, aby
zapobiec upadkowi państwa.

Francois Rableais, Gargantua i Pantagruel

-wychowywanie młodego pokolenia
Opisany został model wychowawczy, w którym rodzic zleca komuś wychowanie dziecka,
powierza w opiekę, w ogóle nie mając wglądu w to, jak przebiega sam proces. Dziecko jest
zostawione same sobie – ma czas na wszystko i nikt nie pokazuje mu, co jest dobre, a co złe.
Takie wychowanie, jak u Gargantui, prowadzi do zaniedbania, ponieważ młody człowiek nie
jest w stanie sam o siebie zadbać. Inny model to taki, w którym dziecko powierzane jest
osobie niekompetentnej lub takiej, która o nauce nie ma pojęcia i wtedy, zamiast się rozwijać,
cofa się. Bagatelizowanie potrzeb dziecka, brak kontroli i dawanie mu tak zwanej „wolnej
ręki” to zła metoda wychowawcza. Dysproporcja między zabawą, jedzeniem, a nauką
doprowadza to zepsucia dziecka. Autor krytykuje brak przygotowania do życia dorosłego
arystokracji, przedstawiając zachowanie Gargantui (życie ograniczone tylko do potrzeb
fizjologicznych).

A. Frycz Modrzewski – „ O poprawie Rzeczypospolitej”

-idealne państwo i społeczeństwo

Autor podkreśla znaczenie obyczajów, praw, władzy, edukacji i Kościoła w kształtowaniu

doskonałej wspólnoty.

1. Obyczaje i Prawa: Modrzewski uznaje, że Polską powinny rządzić dobre obyczaje

związane z dobrymi ustawami. Idealne społeczeństwo opiera się na uczciwości i
wspólnym dobru. Prawa powinny być źródłem sprawiedliwości, zrównującymi prawa
dla wszystkich stanów.
2. Władza i Władca: Opisując postać idealnego władcy, Modrzewski podkreśla
konieczność oparcia rządów na radzie wielu mądrych ludzi, z wybieraniem doradców i
sekretarzy. Władca powinien być obecny na naradach, wspierać się na cnocie i
rozumie. Król powinien dbać o dobre zarządzanie państwem, a władza powinna być
sprawowana zgodnie z wolą Boga.
3. Obrona i Wojna: Autor jest przeciwnikiem wojen, uznając, że należy dążyć do pokoju
za wszelką cenę. Jednak, gdy konieczna jest obrona, powinna być prowadzona
zgodnie z wolą Boga i z dbałością o dobro ludzi.
4. Kościół: Modrzewski proponuje reprezentację różnych stanów w Kościele, a głos
powinien być zarówno dla duchownych, jak i świeckich. Działania Kościoła powinny
być ukierunkowane na dobro Kościoła i zbawienie ludzi.
5. Edukacja: Szkoły mają kluczowe znaczenie w kształtowaniu społeczeństwa.
Filozofowie i nauczyciele powinni zajmować pierwsze miejsce, chroniąc sprawy
boskie i ludzkie. Edukacja ma rozwijać cnót, a nauka młodzieży powinna być
fundowana z dochodów klasztorów.

W całym tekście przewija się idea, że społeczeństwo idealne opiera się na cnocie, uczciwości,
wspólnym dobru, a władza powinna być sprawowana zgodnie z zasadami etycznymi i
moralnymi. Wizja Modrzewskiego zakłada równość w prawach, poszanowanie dla każdego
stanu społecznego oraz troskę o dobro wspólne.
 Tomasz Morus, Utopia
-idealne państwo i spoeczeństwo
W społeczeństwie Utopii panuje równość i sprawiedliwość, eliminując prywatną własność i
podziały majątkowe. System polityczny opiera się na corocznych obradach posłów,
umożliwiając partycypację społeczeństwa w podejmowaniu decyzji, przy czym istnieje
surowa kontrola społeczna, usuwając władzę o skłonnościach tyrana. Dobro wspólne jest
priorytetem nad indywidualnym dobrem, a praca na rzecz społeczeństwa i wspólnota są
fundamentalnymi wartościami. Mieszkańcy Utopii pracują zaledwie 6 godzin dziennie,
rozwijając jednocześnie swoje umiejętności i wiedzę. W systemie edukacyjnym filozofowie i
nauczyciele odgrywają kluczową rolę, rozwijając cnoty i przyczyniając się do dobra
wspólnego. Prawo w Utopii jest surowe, lecz sprawiedliwe, karząc wykroczenia przeciw
ustalonemu porządkowi. Równocześnie każdy obywatel ma prawo do wyboru wyznania, co
podkreśla tolerancję wobec różnorodności.

Motyw idealnego państwa w Utopii Morusa stanowi krytykę współczesnych mu systemów

społeczno-politycznych, podkreślając równość, uczciwość, partycypację obywateli i dbałość o
dobro wspólne jako kluczowe wartości dla utopijnego społeczeństwa. Jednocześnie autor
zdaje sobie sprawę z utopijności swojej wizji, co czyni to jedynie intelektualną zabawą, a nie
praktycznym projektem do wdrożenia.