GRUPA 1

Wyjaśnij pojęcie/problem, odwołując się do konkretnego tekstu literackiego i światopoglądu

epoki, jeśli to konieczne.

1. Istota fatum. 8 pkt.

Istota fatum:

Fatum, po łacinie oznaczające "los" lub "przeznaczenie", jest kluczowym pojęciem w

literaturze i filozofii, szczególnie w tragediach greckich oraz w dziełach epoki renesansu i
baroku. Możemy wyjaśnić to pojęcie na przykładzie tragedii "Król Edyp" Sofoklesa.

W "Królu Edypie", los (fatum) odgrywa decydującą rolę w życiu głównego bohatera, Edypa.
Edyp próbuje uniknąć przepowiedni, która mówi, że zabije ojca i poślubi matkę. Jednak
nieświadomie realizuje te przepowiednie, co prowadzi do tragicznych wydarzeń, takich jak
zabójstwo ojca i małżeństwo z matką. Wydaje się, że Edyp nie ma wpływu na własne decyzje
ani na swoje losy - jest bezsilny wobec mocy fatum.

Światopogląd epoki: W starożytnej Grecji fatum było pojęciem istotnym dla tragedii greckich,
które podkreślały ludzką bezsilność wobec boskiej woli i nieuchronności losu. W epoce
renesansu i baroku, takie jak w dramatach Szekspira czy tragediach Moliera, fatum nadal
odgrywało istotną rolę, ale zwykle łączyło się z bardziej skomplikowanymi koncepcjami
ludzkiego charakteru i moralności.

2. Metamorfoza Makbeta, jej przebieg i źródła. 8 pkt.

Metamorfoza Makbeta:

Metamorfoza Makbeta to proces ewolucji psychologicznej i moralnej tytułowego bohatera w

tragedii "Makbet" autorstwa Williama Szekspira. Makbet początkowo jest szlachetnym i
oddanym wojownikiem, ale pod wpływem żądzy władzy i proroctwa trzech wiedźm,
stopniowo przekształca się w tyrana i mordercę.

Przebieg metamorfozy Makbeta:

Na początku, Makbet jest lojalnym wasalem króla Duncana i cieszy się szacunkiem innych.

Po usłyszeniu przepowiedni, że zostanie królem, zaczyna kierować się ambicją i chciwością.

Postanawia zabić Duncana, aby osiągnąć cel.

Po dokonaniu morderstwa, Makbet zaczyna doświadczać wewnętrznego konfliktu i poczucia

winy. To jest punkt zwrotny, gdzie jego moralność ulega erozji.

Makbet kontynuuje morderstwa, aby utrzymać swoją władzę, stając się coraz bardziej
okrutnym i brutalnym tyranozaurcem.

Na końcu, Makbet traci kontakt z rzeczywistością, pada ofiarą paranoi i ginie w walce.

Źródła metamorfozy Makbeta:

Metamorfoza Makbeta wynika z wielu czynników, w tym wpływu żony, Lady Makbet,
proroctwa wiedźm oraz własnej ambicji. Lady Makbet zachęca go do zbrodni i podsyca jego
chciwość, a proroctwo wiedźm daje mu fałszywe poczucie bezkarności. Jednak główną
przyczyną jest zmiana wewnętrzna samego Makbeta, jego zgubna decyzja i utrata moralności
pod wpływem żądzy władzy.

3. Idealizacja, hiperbolizacja cech i sakralizacja. 9 pkt.

Idealizacja: Idealizacja polega na przedstawianiu czegoś lub kogoś w sposób nadmiernie

pozytywny i doskonały, pomijając lub minimalizując wady, błędy lub negatywne aspekty. Jest
to często używane w kontekście miłości, gdzie osoba idealizuje swojego partnera, widząc go
jako doskonałą istotę bez wad. W literaturze i sztuce idealizacja może być również stosowana
do przedstawiania postaci lub idei jako wzorcowe i nierealnie doskonałe.

Hiperbolizacja: Hiperbolizacja (czasami nazywana hiperbolą) polega na celowym

wyolbrzymianiu lub przesadzaniu cech, zjawisk lub sytuacji w celu przyciągnięcia uwagi lub
wzmocnienia emocjonalnego oddziaływania. To jest często używane w humorze, satyrze lub
dramacie, aby wywołać śmiech lub wzbudzić silne emocje. Przykładem hiperbolizacji może
być opisanie czegoś jako "najtrudniejszego zadania na świecie" lub "największego kłamcy
wszechczasów".

Sakralizacja: Sakralizacja to proces nadawania czemuś lub komuś cech świętości, boskości lub
nadzwyczajnego znaczenia. To może być używane w kontekście religijnym, gdzie pewne
miejsca, obiekty lub postaci są uważane za święte i niezwykle ważne. Jednak sakralizacja
może również występować poza sferą religijną, gdzie coś jest uważane za wyjątkowe,
nietykalne lub niepodważalne. Sakralizacja może prowadzić do kultu jednostki, obiektu lub
idei.

Te trzy techniki mogą być używane w różnych celach w komunikacji i sztuce, a ich
skuteczność zależy od kontekstu i intencji autora lub komunikatora

4. Istota tragizmu człowieka, obraz Boga i świata w dwóch sonetach M. Sępa

Szarzyńskiego. 10 pkt

Tragizm człowieka:
W sonetach Szarzyńskiego często pojawia się motyw ludzkiego ciała jako domu ducha. W tym
konkretnym sonecie autor opisuje ciało ludzkie jako "nasz dom", który jest narażony na zepsucie i
upadek z powodu "łakomych marności świata" i "srogich ciemności Hetmana" (co może odnosić się
do pokus i grzechów). To ukazuje ludzką egzystencję jako walkę pomiędzy duchowymi aspiracjami a
ludzkimi słabościami, co jest istotą tragizmu człowieka.

Obraz Boga:
W sonetach Szarzyńskiego Bóg jest przedstawiany jako zbawca i nadzieja. W tym sonecie, autor
zwraca się do Boga jako "Królu powszechny" i "prawdziwy pokoju Zbawienia mego". Bóg jest
ukazywany jako jedyny, który może pomóc człowiekowi w jego walce z pokusami i zepsuciem. Jest to
obraz Boga jako siły zbawczej i źródła nadziei w obliczu ludzkich trudności i grzechów.

Obraz świata:
Świat jest opisywany jako miejsce pełne "ciemności" i "łakomych marności", co może odnosić się do
ziemskich pokus i przeszkód, które stawiają się na drodze duchowej walki człowieka. Świat jest
miejscem, gdzie człowiek jest wystawiany na próbę i musi wykazać się determinacją, aby pozostać
wiernym duchowym wartościom.

Duch walki i nadziei:

W sonetach Szarzyńskiego pojawia się duch walki, determinacji i nadziei. Autor wyraża pragnienie
wojowania przeciwko pokusom i zepsuciu, mimo że czuje się "wątłym" i "rozdwojonym w sobie". To
odzwierciedla ducha walki ludzkiego ducha w obliczu trudności i konfliktów moralnych. Jednak autor
wyraża nadzieję, że przy wsparciu Boga będzie w stanie wytrwać i zwyciężyć.

Podsumowując, w tym sonecie Mikołaja Sępa Szarzyńskiego obraz Boga jest przedstawiany jako
zbawca i nadzieja, a ludzką egzystencję ukazuje się jako nieustanną walkę z pokusami i zepsuciem, co
jest istotą tragizmu człowieka. Jednak duch walki i nadziei nadal pozostaje obecny jako siła, która
pozwala człowiekowi stawić czoła tym wyzwaniom.

GRUPA 2

PODPUNKT 1

Wyjaśnij pojęcie/problem odwołując się do konkretnego tekstu literackiego i

światopoglądu epoki jeśli to konieczne: “Treny jako cykl o kryzysie
światopoglądowym poety i jego przełamaniu (IX,X,XI,XIX)”

Treny to cykl poezji napisany przez Jana Kochanowskiego w XVI wieku. Teksty
te odwołują się do światopoglądu epoki renesansu, która charakteryzowała się
odkrywaniem nowych idei, rozwojem nauki i sztuki, a także krytycznym spojrzeniem
na tradycję i religię. W trenach, możemy dostrzec kryzys światopoglądowy poety,
który przeżywał wiele tragedii osobistych, takich jak śmierć żony i dwóch córek.
Treny są pełne smutku, rozpaczy i refleksji nad kondycją ludzką. Kochanowski staje
w obliczu cierpienia i śmierci, co prowadzi go do pytania o sens istnienia, sens w
tego co wierzył i roli Boga w ludzkim życiu.

W Trenie IX Jan Kochanowski neguje ideały swoje i swojej epoki. Podmiot

liryczny zwraca się do Mądrości, która w opinii ludzi stanowi wartość mogącą ustrzec
człowieka przed smutkiem i cierpieniem. Jednak w obliczu wielkiego nieszczęścia
jakim jest śmierć ukochanego dziecka, nie można zachować dystanstu i pozostać
emocjonalnie obojętnym na to co nas spotyka. Kochanowski neguje wartość swojego
poszukiwania Mądrości, która nie potrafiła mu pomóc w obliczu autentycznego bólu.

W trenie X Kochanowski zastanawia się gdzie po śmierci może przebywać

dusza jego córki. Autor odnosi sie do licznych wyobrażeń o życiu pośmiertnym. Sta-
wia wiele pytań, ale na żadne nie dostaje odpowiedzi. Autror stawia pod znakiem
zapytania życie pozagrobowe, a co za tym idzie podwaliny religii chrześcijańskiej,
czym pokazuje kryzys wiary.

Tren XI to ogólna refleksja i bunt wobec ideałów filozoficznych i religijnych

renesansu. Wobec bólu i cierpienia, człowiek potrafi zanegować wszystkie
wyznawane ideały, na co inaczej nigdy by się nie odważył.

Ważnym aspektem trenów jest również ich przełamanie. Wraz z upływem

czasu, poeta stopniowo akceptuje straty i zaczyna odnajdywać pocieszenie w
wierzeniu, że śmierć jest naturalną częścią życia i że Bóg ma swoje plany dla
każdego człowieka. Przełamanie to symbolizuje również rozwój duchowy poety, który
zaczyna dostrzegać piękno i wartość życia pomimo cierpienia. Widać to doskonale w
trenie XIX. Poeta wyraża gotowość do pogodzenia się z wolą Bożą i akceptacji
cierpienia jako części ludzkiego losu. Przez modlitwę i wiarę odnajduje sens i
nadzieję w obliczu tragedii.

Podsumowując, cykl "Treny" Jana Kochanowskiego to nie tylko wyraz

osobistego żalu po stracie córki, ale także refleksja nad sensem cierpienia i kondycją
ludzką. Wraz z rozwojem cyklu poeta przechodzi przez kryzys światopoglądowy, by
w końcu odnaleźć wiarę i nadzieję poprzez duchową transformację. To dzieło jest
ważnym przykładem literatury renesansowej, która łączyła elementy antycznego
myślenia, humanizmu oraz duchowej kontemplacji.

GRUPA 2

PODPUNKT 2

Wyjaśnij pojęcie/problem odwołując się do konkretnego tekstu literackiego i

światopoglądu epoki jeśli to konieczne: “motyw deesis”
 Motyw deesis odnosi się do ikonografii chrześcijańskiej, a także do literatury
religijnej. W ikonografii, deesis to przedstawienie Chrystusa, Maryi i Jana Chrzciciela,
którzy modlą się w intencji zbawienia ludzkości. W literaturze religijnej, motyw deesis
często pojawia się w hymnach, modlitwach lub wierszach, w których postacie błagają
o miłosierdzie i zbawienie. Jednym z przykładów tekstu literackiego, który odwołuje
się do motywu deesis, jest "Bogurodzica" - najstarszy znany polski utwór literacki,
datowany na XII wiek. "Bogurodzica" jest hymnem maryjnym, w którym modlący się
proszą Maryję o wstawiennictwo u Boga. W "Bogurodzicy" motyw deesis jest obecny
w wersach, w których wierzący zwracają się do Maryi z prośbą o wstawiennictwo i
ochronę przed złem. Modlący się wyrażają swoje pokorne błaganie o zbawienie i
miłosierdzie, wierząc, że Maryja jako Matka Boża może przyczynić się do ich
zbawienia. Motyw deesis w "Bogurodzicy" odwołuje się również do światopoglądu
epoki średniowiecza, w której utwór powstał. W tym okresie religia i wiara były
niezwykle ważne, a modlitwa do Maryi jako pośredniczki między człowiekiem a
Bogiem miała duże znaczenie. Motyw deesis w "Bogurodzicy" ukazuje więc głęboką
wiarę i pokorę wobec Boga oraz wiarę w wstawiennictwo Maryi jako Matki Bożej.

GRUPA 2

PODPUNKT 3

Wyjaśnij pojęcie/problem odwołując się do konkretnego tekstu literackiego i

światopoglądu epoki jeśli to konieczne: “istota konfliktu tragicznego”.

Istota konfliktu tragicznego polega na starciu dwóch wartości lub sił, które są nie
do pogodzenia, prowadząc do tragicznych konsekwencji. W "Antygonie" autorstwa
Sofoklesa, głównym konfliktem tragicznym jest starcie między obowiązkiem wobec
rodziny a obowiązkiem wobec państwa. Antygona, główna bohaterka, postanawia
przekroczyć zakaz króla Kreona i pochować swojego brata Polinejkesa, który został
uznany za zdrajcę państwa. Antygona kieruje się lojalnością wobec rodziny i prawem
boskim, które nakazuje godne pochowanie zmarłych. Kreon, z kolei, stoi na
stanowisku, że lojalność wobec państwa i przestrzeganie jego praw są
najważniejsze. Konflikt tragiczny w "Antygonie" wynika z nieodłącznej sprzeczności
między dwoma wartościami: lojalnością wobec rodziny a lojalnością wobec państwa.
Antygona czuje moralny obowiązek pochowania swojego brata, niezależnie od
konsekwencji, podczas gdy Kreon traktuje lojalność wobec państwa jako najwyższą
wartość. Przykładem konfliktu tragicznego w "Antygonie" jest moment, w którym
Antygona zostaje schwytana po naruszeniu zakazu Kreona i jest konfrontowana z
jego surowymi konsekwencjami. Kreon, jako król, musi podjąć decyzję, czy utrzymać
swoje stanowisko i ukarać Antygonę, czy też złagodzić swoje wyroki. W tym
momencie dochodzi do kulminacyjnego starcia między dwoma wartościami, które
prowadzi do tragicznych skutków. Istota konfliktu tragicznego w "Antygonie" odwołuje
się również do światopoglądu starożytnych Greków, którzy wierzyli w nieuchronność
losu i władzę bogów nad życiem ludzkim. Tragedia grecka była sposobem na
refleksję nad kondycją ludzką, moralnością i relacją człowieka z boskością.

GRUPA 2

PODPUNKT 4

Wyjaśnij pojęcie/problem odwołując się do konkretnego tekstu literackiego i

światopoglądu epoki jeśli to konieczne: “Skomplikowany portret bohatera
literackiego na przykłądzie Harpagona”.

Skomplikowany portret bohatera literackiego można zrozumieć jako ukazanie

postaci literackiej w sposób, który ujmuje jej wielowymiarowość, sprzeczności, oraz
ewolucję w miarę rozwoju fabuły. Jednym z przykładów takiego bohatera jest
Harpagon, główny bohater komedii "Skąpiec" napisanej przez Moliera. Harpagon to
postać, która jest niezwykle skomplikowana i bogata w sprzeczności, co pozwala na
głęboką analizę jej charakteru i zachowań. Harpagon jest egoistycznym skąpcem,
który kładzie ogromny nacisk na gromadzenie bogactwa i jest skłonny do wszelkich
środków, aby oszczędzać pieniądze. Jest to postać znakomicie oddająca ducha
epoki baroku we Francji, która kładła duży nacisk na wartość materialną i
konsumpcjonizm. Jednakże, mimo że Harpagon jest skąpcem, jest także bardziej
złożony, niż mogłoby się wydawać na pierwszy rzut oka. Jego obsesyjne podejście
do pieniędzy jest związane z lękiem przed ubóstwem i zazdrością o bogactwo
innych. Jest to wyraz epoki, która była zdominowana przez klasyczne ideały moralne
i etyczne. Harpagon jest więc moralnie sprzeczny - pragnie bogactwa, ale
jednocześnie jest chciwy i egoistyczny, nie przejmując się cierpieniem innych. Jego
postać stanowi także satyryczny komentarz do społeczeństwa, które w epoce baroku
zaczęło wykazywać tendencje konsumpcyjne i chciwość. Molier używa postaci
Harpagona, by wyśmiewać te negatywne cechy ówczesnej społeczności. Harpagon
ewoluuje w miarę rozwoju fabuły. Jego skąpstwo zostaje wystawione na próbę, gdy
dowiaduje się o miłości swoich dzieci. Jego reakcja na tę sytuację pokazuje, że
nawet skąpce mogą zmieniać się i dostrzegać wartość miłości i ludzkich relacji ponad
pieniądze. Podsumowując, Harpagon z "Skąpca" Moliera to doskonały przykład
skomplikowanego portretu bohatera literackiego, który odzwierciedla zarówno ducha
epoki baroku, jak i wielowymiarowość ludzkiej natury. Jego postać ilustruje
sprzeczności między materializmem a moralnością oraz pokazuje, że nawet
najbardziej skomplikowani bohaterowie mogą ewoluować i uczyć się wartości miłości
i relacji.

GRUPA 3
PODPUNKT 1

wyjaśnij pojęcie/problem, odwołując się do konkretnego tekstu literackiego i

światopoglądu epoki, jeśli to konieczne: ”destrukcyjny wpływ skąpstwa na
relacje w rodzinie”

Pojęcie "destrukcyjny wpływ skąpstwa na relacje w rodzinie" jest centralnym

motywem w komedii "Skąpiec" autorstwa Moliera (Molière'a), napisanej i wystawionej
po raz pierwszy w 1668 roku. Molier był francuskim dramaturgiem działającym w
okresie baroku, a jego dzieło jest doskonałym przykładem literatury tego okresu. W
"Skąpcu" głównym bohaterem jest Harpagon, który jest archetypem skąpca.
Harpagon jest obsesyjnie zainteresowany gromadzeniem majątku i nie chce
wydawać ani grosza na nic, co nie jest związane z jego osobistym zyskiem. Jego
skąpstwo ma ogromny wpływ na relacje w rodzinie. Stosunke Harpagona do
pieniedzy, można postrzegać w kontekście epoki i światopoglądu tamtych czasów,
gdzie pieniądz był wartością nadrzędna. W epoce baroku, kiedy powtsał "Skąpiec",
wartość pieniądza była niezwykle ważna. W społeczeństwie rozwijały się pierwsze
kapitalistyczne tendencje, a bogactwo i ekonomia stały się centralnymi kwestiami.
Harpagon jest uosobieniem ducha tamtych czasów, w których pieniądz był celem
samym w sobie. W komedii Moliera pokazano, że obsesyjne dążenie do bogactwa
może prowadzić do dewastacji relacji rodzinnych. Harpagon jest zdolny do
poświęcenia szczęścia własnych dzieci dla osobistego zysku. Nie dba o potrzeby i
uczucia swoich dzieci, co prowadzi do konfliktów i rozpadu więzi rodzinnych.
"Skąpiec" to nie tylko komedia, ale przede wszystkim satyra społeczna, która
krytykuje skąpstwo i materializm. Molier ukazuje, że skąpcom brakuje moralności i
etyki, co prowadzi do absurdalnych i śmiesznych sytuacji. Podsumowując, "Skąpiec"
Moliera jest doskonałym przykładem literackiego dzieła, które eksponuje
destrukcyjny wpływ skąpstwa na relacje w rodzinie. W epoce baroku i w kontekście
filozofii tego okresu, utwór ten służył jako krytyka obsesyjnej miłości do pieniędzy i
materializmu, który mógł prowadzić do moralnego i emocjonalnego upadku rodzin.

GRUPA 3
PODPUNKT 2
 wyjaśnij pojęcie/problem, odwołując się do konkretnego tekstu literackiego i
światopoglądu epoki, jeśli to konieczne: ”portet szlachcica-sarmaty w
Pamiętnikach Paska”

Portret szlachcica-sarmaty w Pamiętnikach Paska to pojęcie odnoszące się do

charakterystycznego przedstawienia szlacheckiego światopoglądu i stylu życia w
Polsce XVII wieku, które można odnaleźć w "Pamiętnikach" Jana Chryzostoma
Paska. "Pamiętniki Paska" to zbiór notatek i wspomnień autora, pisanych w formie
dziennika, które opisują życie polityczne, społeczne i kulturalne Polski w XVII wieku.
Jan Chryzostom Pasek był szlachcicem i wojskowym, co sprawia, że jego relacje
odzwierciedlają światopogląd typowy dla sarmatyzmu, czyli dominującej wówczas
ideologii i stylu życia polskiej szlachty. Pojęcie "portret szlachcica-sarmaty" odnosi
się do opisu cech i wartości charakterystycznych dla szlachty z tego okresu. Oto
niektóre z tych cech:

 Poczucie wyjątkowości. Szlachta w epoce sarmackiej uważała się za elitę

społeczną, a Polskę za "szlachecką republikę". Byli przekonani o swojej
wyjątkowości i prawie do rządzenia krajem.
 Honor i odwaga. Sarmaci kładli ogromny nacisk na honor i odwagę. W
tekście Paska można znaleźć liczne opisy pojedynków, bitew i innych
sytuacji, gdzie szlachcic musiał bronić swojego honoru.
 Religijność. Choć nie zawsze była ona głęboka, to szlachta często okazywała
swoją religijność poprzez hojne fundacje kościelne i uczestnictwo w
obrzędach religijnych
 Miłość do wolności. Sarmaci kochali swoją niezależność i wolność. Często
opierali się centralizacji władzy, co doprowadziło do słabości państwa
polskiego.
 Bogate życie kulturalne. Szlachta sarmacka była mecenasem sztuki i
kultury. Wspierała twórców literatury, muzyki i malarstwa.
 Sarmacka gościnność. Sarmaci cenili sobie gościnność i przyjaźń. Byli
gotowi przyjąć każdego do swojego domu i hojnie obdarowywać gościa.

Odniesienie do tekstu literackiego, jakim są "Pamiętniki Paska", pomaga lepiej

zrozumieć te cechy sarmackiego światopoglądu, ponieważ autor opisuje różne
sytuacje i wydarzenia, które ilustrują te aspekty życia szlachty w XVII wieku. Tekst
ten jest więc ważnym źródłem do badania kultury i mentalności sarmatyzmu w
Polsce tego okresu.

GRUPA 3

PODPUNKT 3
 Wyjaśnij pojęcie/problem, odwołując się do konkretnego tekstu literackiego
i światopoglądu epoki, jeśli to konieczne: “teocentryzm”.

Teocentryzm to koncepcja, według której Bóg lub bóstwa są w centrum

wszechświata i życia ludzkiego, a wszystko inne jest podporządkowane ich woli i
planom. W epoce średniowiecza teocentryzm był powszechnym światopoglądem,
który wpływał na wiele aspektów życia społecznego, kulturowego i religijnego.
Świetnym przykładem teocentryzmu w literaturze jest legenda o świętym Aleksym.
Święty Aleksy, który żyła w IV wieku, to postać znana z legendy. Według tej legendy
Aleksy był bogatym młodzieńcem, który zrezygnował ze wszystkich dóbr
materialnych, aby oddać się służbie Bogu. Opuścił swoją rodzinę, odrzucając
wszystkie przywileje i wygodę życia arystokraty. Przez długie lata żył jako bezdomny
żebrak pod schodami własnego domu. Jego rodzina nie rozpoznała go, aż do dnia
gdy umierał na progu swojego własnego domu. Ta legenda jest doskonałym
przykładem teocentryzmu epoki średniowiecza, gdzie oddawanie czci Bogu i dążenie
do zbawienia duszy były najważniejszymi celami życia. Aleksy zrezygnował z
bogactwa i komfortu, aby służyć Bogu i osiągnąć zbawienie. Jego historia ilustruje,
jak teocentryzm wpływał na życie ludzi, dążących do doskonałości duchowej i
oddania się religii. Ponadto, legenda o świętym Aleksym pokazuje, że teocentryzm
wpływał nie tylko na aspekty religijne, ale także na struktury społeczne i wartości.
Rodzina Aleksy'ego, która go nie rozpoznała i dopiero po jego śmierci zrozumiała
jego świętość, symbolizuje oddanie Boga ponad wszelkie inne ziemskie
zobowiązania. Podsumowując, legenda o świętym Aleksym jest wyraźnym
przykładem teocentryzmu w literaturze średniowiecznej, gdzie oddanie Bogu było
najwyższym celem życia i wpływało na decyzje oraz postawy ludzi w epoce.

GRUPA 3

PODPUNKT 4

Wyjaśnij pojęcie/problem, odwołując się do konkretnego tekstu literackiego

i światopoglądu epoki, jeśli to konieczne: “istota winy tragicznej”.

Pojęcie winy tragicznej jest kluczowym elementem wielu dzieł literatury antycznej,
a jednym z najbardziej znanych przykładów jest tragedia "Król Edyp" autorstwa
Sofoklesa. Analizująć ten tekst literacki można zrozumieć istotę winy tragicznej,
odwołując się do światopoglądu epoki starożytnej Grecji. W "Królu Edypie", główny
bohater, Edyp, staje się niewinnie winny swojego nieszczęścia, co stanowi kluczowy
element tragedii. Wina tragiczna polega na tym, że bohaterowie starożytnej tragedii
są często uwikłani w nieuchronne losy, których nie mogą uniknąć, pomimo swoich
najlepszych intencji. Ostatecznie, ich działania prowadzą do tragedii i własnej zguby.
Wina tragiczna nie jest wynikiem ich złej woli, ale raczej nieuniknionym skutkiem ich
działań. W przypadku Edypa, jego winę tragiczną można wyjaśnić w kontekście
przepowiedni, która brzmiała, że zabije ojca i poślubi matkę. Edyp nie miał kontroli
nad swoim losem, gdyż próbował uniknąć przepowiedni, uciekając od swojego domu
w Koryncie, gdzie został wychowany, aby nie zabić swojego rzekomego ojca. Jednak
nieświadomie wrócił do Teb, gdzie spełniła się przepowiednia, zabijając człowieka,
którym był jego biologiczny ojciec, i poślubiając swoją biologiczną matkę. To, co
sprawia, że Edyp jest tragicznym bohaterem, to fakt, że działał zgodnie z własnymi
przekonaniami, a jednocześnie jego działania przyczyniły się do spełnienia się
przepowiedni i jego własnej tragedii. W epoce starożytnej Grecji, światopogląd oparty
był na wierzeniach mitologicznych i przeznaczeniu, co często kształtowało ich
rozumienie winy tragicznej. Ludzie tamtego okresu wierzyli, że los i bogowie mieli
kluczowy wpływ na ich życie, a próba uniknięcia przeznaczenia była daremna. To
właśnie ten fatalizm i nieuchronność przeznaczenia tworzyły podstawę dla pojęcia
winy tragicznej w starożytnej literaturze greckiej. Wniosek jest taki, że pojęcie winy
tragicznej, widoczne w "Królu Edypie" i innych starożytnych tragediach, odnosi się do
sytuacji, w których bohaterowie nie są odpowiedzialni za swoje własne upadki, ale
ich działania i wybory prowadzą do nieuchronnych konsekwencji. To kluczowy
element dramatu tragicznego i refleksji nad losem ludzkim, które było istotne w
starożytnym światopoglądzie greckim.

GRUPA 4

Wyjaśnij pojęcie/problem, odwołując się do konkretnego tekstu literackiego i światopoglądu epoki,

jeśli to konieczne.

1. Skomplikowany portret bohatera literackiego na przykładzie kreacji Kreona.10 pkt.

W kontekście literatury, skomplikowany portret bohatera odnosi się do postaci, która jest
przedstawiona w sposób, który uwzględnia jej różne cechy, zarówno pozytywne, jak i negatywne.
Przykładem takiej postaci może być Kreon, występujący w tragedii "Król Edyp" Sofoklesa. W tej
tragedii Kreon jest przedstawiony jako człowiek silny, zdeterminowany i lojalny wobec państwa.
Jednak jego determinacja i niechęć do zmiany zdania doprowadzają do tragicznych konsekwencji.
Kreon jest skomplikowanym bohaterem, ponieważ widzowie widzą w nim zarówno cechy godne
podziwu, jak i jego upór, który prowadzi do nieszczęścia.

W epoce starożytnej Grecji, która była źródłem tragedii sofoklesowskich, światopogląd kształtowany
był przez wierzenia religijne oraz pojęcie hamartii, czyli tragicznego błędu, który prowadzi do upadku
bohatera. Kreon jako bohater tragedii reprezentuje konflikt między lojalnością wobec państwa a
lojalnością wobec rodziny, co stanowi istotny aspekt etycznego dylematu tego czasu.
2. Hierarchizacja. 5 pkt.
W kontekście literatury i epoki można odnieść się do hierarchizacji jako sposobu organizacji
społeczeństwa i wartości. W wielu dziełach literackich, zarówno antycznych, jak i nowożytnych,
można znaleźć odzwierciedlenie hierarchii społecznych, politycznych lub religijnych. Przykładem
może być hierarchia społeczna i polityczna obecna w dramatach antycznych, gdzie królowie i władcy
zajmowali wyższe pozycje społeczne niż zwykli obywatele.

W epoce starożytnej Grecji hierarchizacja była również obecna w mitologii, gdzie bogowie zajmowali
najwyższą pozycję, a ludzie byli poddani ich wpływom i decyzjom. Hierarchizacja była zatem głęboko
zakorzeniona w tamtym światopoglądzie.

Obraz Boga, świata i człowieka w sonetach M. Sępa Szarzyńskiego, ze szczególnym uwzględnieniem

istoty tragizmu człowieka:
Mikołaj Sęp Szarzyński był polskim poetą renesansowym, a jego sonety często dotyczyły tematów
religijnych i metafizycznych. W jego twórczości obraz Boga, świata i człowieka był głęboko
zakorzeniony w chrześcijańskim światopoglądzie epoki renesansu.
3. Obraz Boga, świata i człowieka w sonetach M. Sępa Szarzyńskiego, zeszczególnym uwzględnieniem
istoty tragizmu człowieka.- dwa sonety10
Tragizm człowieka:
W sonetach Szarzyńskiego często pojawia się motyw ludzkiego ciała jako domu ducha. W tym
konkretnym sonecie autor opisuje ciało ludzkie jako "nasz dom", który jest narażony na zepsucie i
upadek z powodu "łakomych marności świata" i "srogich ciemności Hetmana" (co może odnosić się
do pokus i grzechów). To ukazuje ludzką egzystencję jako walkę pomiędzy duchowymi aspiracjami a
ludzkimi słabościami, co jest istotą tragizmu człowieka.

Obraz Boga:
W sonetach Szarzyńskiego Bóg jest przedstawiany jako zbawca i nadzieja. W tym sonecie, autor
zwraca się do Boga jako "Królu powszechny" i "prawdziwy pokoju Zbawienia mego". Bóg jest
ukazywany jako jedyny, który może pomóc człowiekowi w jego walce z pokusami i zepsuciem. Jest to
obraz Boga jako siły zbawczej i źródła nadziei w obliczu ludzkich trudności i grzechów.
Obraz świata:
Świat jest opisywany jako miejsce pełne "ciemności" i "łakomych marności", co może odnosić się do
ziemskich pokus i przeszkód, które stawiają się na drodze duchowej walki człowieka. Świat jest
miejscem, gdzie człowiek jest wystawiany na próbę i musi wykazać się determinacją, aby pozostać
wiernym duchowym wartościom.

Duch walki i nadziei:

W sonetach Szarzyńskiego pojawia się duch walki, determinacji i nadziei. Autor wyraża pragnienie
wojowania przeciwko pokusom i zepsuciu, mimo że czuje się "wątłym" i "rozdwojonym w sobie". To
odzwierciedla ducha walki ludzkiego ducha w obliczu trudności i konfliktów moralnych. Jednak autor
wyraża nadzieję, że przy wsparciu Boga będzie w stanie wytrwać i zwyciężyć.
Podsumowując, w tym sonecie Mikołaja Sępa Szarzyńskiego obraz Boga jest przedstawiany jako
zbawca i nadzieja, a ludzką egzystencję ukazuje się jako nieustanną walkę z pokusami i zepsuciem, co
jest istotą tragizmu człowieka. Jednak duch walki i nadziei nadal pozostaje obecny jako siła, która
pozwala człowiekowi stawić czoła tym wyzwaniom.
Wyjaśnij pojęcie/problem, odwołując się do konkretnego tekstu literackiego i światopoglądu epoki,
jeśli to konieczne.

pkt. 4. Idealizacja, sakralizacja, asceza.10 pkt.

W kontekście literatury i epoki, idealizacja odnosi się do przedstawiania czegoś w sposób przesadnie
pozytywny, często z pominięciem jego wad. Sakralizacja oznacza nadawanie czemuś lub komuś
charakteru świętego lub boskiego. Asceza jest praktyką duchową polegającą na wyrzeczeniach i
dążeniu do duchowego doskonałego.

W literaturze renesansowej, idealizacja często występowała w przedstawianiu miłości, gdzie uczucie

to było idealizowane i romantyzowane. Sakralizacja mogła mieć miejsce w przedstawianiu postaci
religijnych, jak święci czy aniołowie, którym nadawano cechy boskie.

Asceza, natomiast, była często eksplorowana w literaturze religijnej, gdzie postacie dążyły do
doskonałości duchowej poprzez wyrzeczenia i umartwienia. To także częsty temat w sonetach
renesansowych, gdzie autorzy wyrażali duchową tęsknotę i pragnienie zbawienia poprzez ascezę.