Nauczyciel: Magdalena Bruzda

Przedmiot: język polski

Klasa: 1a

Temat lekcji: Czy można się pogodzić ze śmiercią dziecka? „ Treny” Jana Kochanowskiego

Data lekcji: 30.03.2020r.

Wprowadzenie do tematu:

Zapoznaj się z wiadomościami pod linkiem

https://epodreczniki.pl/a/czy-mozna-sie-pogodzic-ze-smiercia-dziecka/Dd1D0o2us

Instrukcje do pracy własnej:

Spróbuj odpowiedzieć na pytania -ustnie

Praca własna:

Zrób notatkę do zeszytu o tym, czym charakteryzuje się tren jako gatunek literacki, a także czego
dotyczy treść trenów IX ,X ,XI i XIX.

Informacja zwrotna: wyślij mi zdjęcia z zeszytu na maila magbru@vp.pl do 01.04.2020r.

Pozdrawiam Magda Bruzda

Jan Kochanowski Treny (IX, X, XI, XIX)

Jan Kochanowski Treny

• Cykl 19 trenów poświęconych zmarłej dwuipółletniej Urszulce.

• Rozpacz po stracie dziecka została przedstawiona w skonwencjonalizowany sposób.
• Bohaterką utworów jest dziecko (do tej pory utwory żałobne poświęcano osobom
dorosłym). NOWOŚĆ
• Podmiot liryczny i zarazem bohater to ojciec w dwóch rolach – człowieka cierpiącego,
szukającego pocieszenia oraz doświadczonego przez los pocieszyciela.
 • Połączenie tradycji antycznej z chrześcijańską.

Geneza
• Splot dramatycznych wydarzeń: śmierć brata w 1577 r, córek Urszuli w 1578/79 r. i
niedługo później Hanny.
• Schyłek życia poety – podsumowanie światopoglądu.
• Dzieło o najwyraźniej zarysowanym wątku autobiograficznym.

Gatunek
• wywodzący się antyku utwór o charakterze żałobnym
• opłakiwanie zmarłego
• wychwalanie zalet zmarłej osoby i jej zasług
• bohaterką trenów Kochanowskiego jest dziecko, które nie zdążyło niczym zasłynąć

Kompozycja
Cykl utworów ułożonych według zasady, zgodnie z którą w antyku pisano epicedium:

• pochwała,
• wielkość straty,
• żal,
• pocieszenie,
• napomnienie.
Tren IX
• Apostrofa do Mądrości, która potrafi odegnać cierpienia, uchronić przed błędami i
lękami, pomaga przyjąć tak samo szczęście, jak i smutek, oddala strach przed
śmiercią. Jest bezpieczna, niezmienna, niewzruszona.
• W myśl Mądrości bogactwem są naturalne potrzeby i zaspokojenie pragnień, a nie
majątek.
• Podmiot liryczny wyznaje, że Mądrość u kresu życia go zawiodła. Nazywa siebie
nieszczęśliwym, że poświęcił życie na jej zgłębianie.
• Ostatecznie doznane nieszczęście i nieumiejętność poradzenia sobie z nim zrównuje
go ze wszystkimi ludźmi.

Tren X
Apostrofa do córki z pytaniem, gdzie przebywa po śmierci. Podmiot liryczny przedstawia
różne wizje zaświatów. Pyta Urszulkę, czy
 • znajduje się w niebie i jest jednym z aniołków,
• została zabrana do raju rozumianego jako wyspy szczęśliwe,
• mitologiczny Charon wiezie ją do krainy umarłych,
• zamieniła się w ptaka (reinkarnacja),
• dostała się do czyśćca,
• wróciła tam, skąd przyszła.

Swoje rozważania podsumowuje dramatycznym „Gdzieśkolwiek jest, jeśliś jest”, które

kwestionuje wiarę chrześcijańską. Prosi Urszulę, żeby mu się ukazała w jakiejkolwiek postaci
(snu, cienia, ducha) i przyniosła ukojenie.

Tren XI
• Jeden z trenów w środku cyklu, w którym wyraźnie objawia się kryzys
światopoglądowy podmiotu lirycznego.
• W pierwszym wersie parafrazuje słowa Brutusa (zabójcy Cezara), który stwierdza, że
stoicka cnota jest niczym.
• Nic nie uchroni człowieka przed cierpieniem, nawet pobożność.
• Podmiot liryczny uważa, że ludzkie plany krzyżuje „nieznajomy wróg”, który
wszystkich niezależnie od pozycji, wykształcenia traktuje jednakowo. Mówi też o
ludzkiej zarozumiałości w dociekaniu Boskich planów i tajemnic.
• Odczuwany żal wpływa na to, że czuje się zawiedziony tym, co do tej pory stanowiło
podstawę jego światopoglądu.
• Zwraca się do Żałości i obawia się, że przez nią straci rozum i wszelkie pocieszenie.

Tren XIX albo Sen

Podmiot liryczny doznaje we śnie wizji – ukazuje mu się matka trzymająca na rękach
Urszulkę. Pociesza poetę, odpowiada na pytania zadawane we wcześniejszych trenach,
poucza. Matka w monologu:

• z wyrzutem stwierdza, że chyba ludzie zaczęli wierzyć, że śmierć jest końcem,

• podkreśla, że życie po śmieci jest ważniejsze, a duszy, która powraca do Stwórcy, nie
ogranicza już słabe ciało pogrzebane w ziemi,
• mówi, że wygląd Urszulki przypomina doczesne ciało, aby dała się rozpoznać, ale w
jej obecnym stanie została zaliczona w poczet dusz zbawionych, co sugeruje, że
dziewczynka przybrała zupełnie inny kształt, choć nadal modli się za swoimi
rodzicami,
• pokazuje, że nie warto rozpaczać nad utratą doczesnych przyjemności, które jej
zdaniem są trudnościami – Urszulka wcale nie poniosła dotkliwej straty tym, że nie
doczekała wyjścia za mąż, bólu rodzenia, pochówku dziecka, bycia uprowadzoną
(obraz ten jest skontrastowany z wizją nieba, w którym nie ma cierpienia, starości,
bólu),
• radzi, aby żyć z myślą o tym wiecznym życiu, a w doczesnym – kierować się
rozumem i spokojem; człowiek powinien być przygotowany na to, że mogą go
dotknąć różne sytuacje (władza Fortuny),
• stwierdza, że jedynie czas może uleczyć rany,
• radzi, aby poeta znosił wyroki losu z godnością („Ludzkie przygody, ludzkie noś”).
Podmiot liryczny
• samotny poeta
• osierocony ojciec
• otoczony przez rzeczy
• w jego oczach świat stracił piękno – przestał być dziełem sztuki
• odrzuca stoicyzm, którym do tej pory się kierował
• podważa doktrynę chrześcijańską (czy po śmierci istnieje życie wieczne?)
• doznaje ukojenia

Sposób ukazania Urszulki

• wyidealizowana
• jej talent został wyolbrzymiony – porównanie do antycznej poetki Safony

Jan Matejko, Jan Kochanowski nad zwłokami Urszulki, 1862

Zygmunt Trembecki, Jan Kochanowski z Urszulką, 1847–1922