JAN KOCHANOWSKI, Treny VIII-XIII

PODMIOT LIRYCZNY: wątpiący, złamany cierpieniem ojciec, człowiek wykształcony, wyznający

filozofię stoicką [co zmienia się, kiedy przychodzi mu stanąć twarzą w twarz z cierpieniem]

TREN VIII
-adresat: Urszulka
-ojciec, mówiący w utowrze, wychwala swoje dziecko, wcześniej jednak zaznacza, że nieobecność
dziewczynki strasznie mu ciąży – „Wielkieś mi uczyniła pustki w domu moim”, mówi „Jedną
maluczką duszą tak wiele ubyło”:
• ta niewielka istotka była powodem wielkiej radości ojca
• Urszulka była dzieckiem bardzo energicznym, żywym, wesołym, wszędzie było jej pełno
• rozweselała rodzinę, kiedy ta zaprzątała sobie czymś głowę
-poeta podkreśla, że brakuje mu jego córki
-podmiot zauważa, że po śmierci dziecka w jego domu panuje nieprzerwana żałoba: kontrast
pomiędzy wyglądem rzeczywistości przed i po śmierci dziewczynki
 przed: radość, gwar, śmiech, zabawa, hałas, ruch
 po: pustka, smutek, żal, cisza, martwota, stagnacja, brak nadziei
-dzięki środkom stylistycznym wykreowano obraz dziewczynki; Urszulę poeta
WYIDEALIZOWAŁ
-tren VIII ma charakter laudacji → wychwala się w nim zalety zmarłego

TREN IX
-adresat: Mądrość-> podmiot liryczny zwraca się do niej w formie apostrofy, którą wzmacnia
wykrzyknieniem „Kupić by cię, Mądrości, za drogie pieniądze!”
-podmiot liryczny używa ironii, by podkreślić nieprzydatność w życiu mądrości[która jest podstawą
filozofii stoickiej]
*filozofia stoicka:
• miała być pomocną w powściąganiu ludzkich emocji, pragnień, żądz
• pomagać w odsuwaniu trosk, problemów
• dzięki mądrości człowiek miał się stawać doskonalszy (motyw anioła)
• pomóc w budowaniu dystansu wobec ludzkich spraw
• miała niwelować uczucie lęku w każdej sytuacji
• pomóc przejść człowiekowi przez życie w szczęściu i nieszczęściu, zapewnić mu
równowagę wewnętrzną
• odsunąć od człowieka strach przed śmiercią
• miała pomóc w budowaniu systemu wartości opartego na pogardzie wartościami
materialnymi, a poprzestawaniu na małym i uciesze z tego, co się posiada
• miała nauczyć, że nie warto zazdrościć innym bogactwa, szczęścia

Filozofia stoicka miała pomóc człowiekowi godnie przejść przez życie, miała być tarczą w
znoszeniu nieszczęść. W praktyce okazało się jednak, że jest nieskuteczna w sytuacji, gdy rodzic
musi pochować własne dziecko. MĄDROŚĆ NIE CHRONI WIĘC CZŁOWIEKA PRZED
CIERPIENIEM.
Poeta, który całe życie poświęcił na gromadzenie wiedzy, był wyznawcą filozofii stoickiej, w
obliczu nieszczęścia zachował się jak zwykły człowiek – pogrążył się w rozpaczy i zwątpieniu,
przeżył KRYZYS WARTOŚCI.

 Tekst pokazuje kryzys osoby mówiącej na płaszczyźnie filozoficznej.

 Tekst jest ekspresywny, występują w nim liczne przerzutnie – śmierć dziecka wpłynęła
destrukcyjnie na życie poety, jego uporządkowany wcześniej świat legł w gruzach;
występują w nim również liczne powtórzenia, wyliczenia.

TREN X
-adresat: Urszula
-podmiot liryczny zadaje pytania, gdzie znajduje się jego dziecko po śmierci. Świadczy to o tym, że
przechodzi KRYZYS RELIGIJNY, co podkreśla się poprzez zastosowanie całego ciągu pytań
retorycznych.
-osoba mówiąca wymienia hipotetyczne miejsca pobytu dziecka:
1. najwyższa ze sfer nieba, miejsce gdzie przebywają dzieci-anioły
2. wypy szczęśliwe - mitologiczne wyspy szczęśliwości
3. Hades – mityczne królestwo zmarłych
4. reinkarnacja – Orszulka wcieliła się w ptaka [odw. Do religii hinduizmu; z reinkarnacją jest
powiązana wędrówka dusz, czyli metempsychoza – nawiązania do „Przemian” Owidiusza]
5. czyściec
6. platońskie „miejsce nadniebne”

Widać, że poeta przeżywa kryzys religijny, bo poprzez swoje pytania podważa wiarę w życie
pozagrobowe; bluźni mówiąc „Gdzieśkolwiek jest, jeśliś jest” - poeta neguje wiarę w życie
wieczne.

Utwór kończy się prośbą skierowaną do Urszulki, by zjawiła się w jakiejkolwiek postaci przed
ojcem i w ten sposób przyniosła jakiekolwiek pocieszenie w jego cierpieniu.

TREN XI:
-adresat: żałość!

-podmiot liryczny przeżywa KRYZYS ŚWIATOPOGLĄDOWY:

• zauważa, że wszystko jest błahostką, fraszką
• zachowanie zasad moralnych, pielęgnowanie cnoty nie zagwarantują nam szczęścia w życiu
• wszyscy jesteśmy umieszczeni na kole Fortuny – przez to możemy znaleźć się na dnie w
najmniej oczekiwanym momencie, nigdy nie możemy być pewni swojej pozycji na świecie
• w życiu nie można uzyskać prawdziwej mądrości
• ludzkie marzenia nie mają szans się spełnić
• Bóg pozostawia nas samym sobie, nie troszczy się o nasze dobro

-w w/w trenie występują różne środki stylistyczne, które mają za zadanie podkreślić rozgoryczenie
podmiotu lirycznego. Wykrzynkienie „Fraszka cnota!” → słowa Brutusa, zabójcy Cezara, który
stanowi o negacji wartości, cnota jest błahostką

TRENY IX, X i XI STANOWIĄ CENTRALNY PUNKT ZBIORU 19UTWORÓW; APOGEUM

CIERPIENIA ARTYSTY. Wszystkie utwory mają charakter komploracji: ukazują cierpienie osoby
mówiącej, demonstrują żal i rozgoryczenie spowodowane zaistniałą sytuacją.

TREN XII
-dzięki kompozycji klamrowej podmiot liryczny infromuje czytelnika o bólu po stracie ukochanej
córki; podkreśla swój indywidualizm [żaden ojciec nie cierpi tak, jak on; nikt nie kochał swojego
dziecka tak, jak on], ukazuje bezmiar swojego cierpienia
-wychwalanie zalet dziecka:
 dziewczynka była posłuszna, pokorna, rozsądna, rozważna, nierozpieszczona
 wstydliwa, poukładana, grzeczna, dobrze wychowana [dobre maniery, prawidłowa postawa]
 umiała pięknie śpiewać, poprawnie się wysławiać, recytować
 nie wspominała z rana o tym, że jest głodna, nim nie zmówiła modlitwy
 przed snem żegnała się z matką
 usłużna, pomocna
 zawsze z niewymowną radością witała ojca
 modliła się przede wszystkim o zdrowie ukochanych rodziców
 nad wiek cnotliwa [miała bowiem nie więcej niż 30 miesięcy]

Porównana została do przedwcześnie zżętego kłosu, który nim dojrzał, musiał zostać ścięty i jako
niedojrzałe ziarno znowu włożony w ziemię. [analogia do trenu V, w którym porównana została do
drzewa oliwkowego] → wywołuje to w poecie ból
-Urszulka została wyidealizowana

TREN XIII:
-adresat: Urszulka
-p. liryczny ponownie podkreśla ból po stracie dziecka, cierpi katusze
-mówi, że wolałby coby Urszulka nie umierała lub się nigdy nie rodziła
-córkę porównuje do snu w nocy, który pojawia się równie szybko, jak znika, rozpalając pragnienie
dalszego współuczestniczenia w tym śnie, jest rozgoryczony zaistniałą sytuacją
-podkreśla, że córeczka złamała mu serce, zabrała ze sobą pół duszy [głęboki związek córki z
ojcem], odebrała mu radość, chęć życia, pozostawiła po sobie tylko cierpienie, niedosyt i rozpacz
-poeta umieszcza w utworze epitafium:
"Orszula Kochanowska tu leży, kochanie
Ojcowe olbo raczej płacz i narzekanie.
Opakeś to, niebaczna śmierci, udziałała:
Nie jać onej, ale mnie ona plakać miała."
 ma stanowić podkreślenie jego żalu – najpierw powinien bowiem odejść rodzic, a to dziecko
powinno go opłakiwać, nigdy odwrotnie

Podmiot liryczny, umieszczając epitafium, żegna się ze swoim dzieckiem; tekst na płycie
nagrobkowej powinien więc stanowić zakończenie nieustannego rozprawiania o cierpieniu.