SBG 02

Û—èâôì
ûì¤ÜìÛì»ì ß ¼ìèðçÖ èû»íúë ÑèE×ô øìÒ¹â 8èå øír èûæÖ¬t¬¯? èPçéú øírë ÌQ?ùç Þ Ô-1 øöÞìú¯ ÍÈ
øöÞìíúë ÌìíÜì÷Ö èû»ú ûì¤Üì ôèûçìë ×`ó¯ ÌìíÜì÷æì âïÜç 2èå Ûìù_×`óç+U Ììë ×`ó-èûíxX»Ë¯
×`óç+Uíô 3èå Ûìíù Ûìù ôëì ðÜ• ÷çhÇÞ Ûìíù ëÈÜ ×`ó-èûíxX»Ë¯ vùìåì øöÞìúèåß 4èå Íôíô èûÛk¯
«*Çâ 3èå Íôíô ×`óç+U• ÷çhÇÞ Íôíô ×`ó-èûíxX»Ë¯ «*èçèå Íôíôë ÌQ?ùç Þ èû»úû¬t¬; ÍÈ ëôâ ¥
Íôô 23 ¥ ûì¤Üì ×í`óë øèëÛì»ì ÍÈ Íôíôë ÌìíÜì÷æìë èû»ú¯ ûì¤Üìë óãÈ «*Çâ ¼ìèëë ×ì`óè¼ô
«*íûìÓ÷\ v¼æ Ììë ÌâïÜÖÓæ âãíÔìøìÓÖìíúë óéÙÞôìÜéæ ×`ó÷÷Þìë Ø¼Ü vÇíô çhíÜ Ììæì ðíúí× 36èå
øèëÛì»ì Íë âÓÖ vÇíô «*ìÇèâô øöÞìíúë 23èå øèëÛì»ì vûí× èæíú óü,%ìQ?¼ð Ííóë ûÖìÔÖì ôíë vóßúì
ðÜ ÍÈ Íôíô¯ ûìèô 13èå øèëÛì»ì ûÖìûðìèëô øöÞìíúë_«*íúìù¼ïír çìíóë ûÖìÔÖì ëíúí× øíëë
ÍôôIèÜíç¯
Íôô 24 ¥ ûì¤Üì ×í`óë 3èå ëéèç ¼¤íáíø ûÖìÔÖì ôëì ðÜ ÍÈ Íôíô¯ ¼ûëôíâë ûì¤Üì ôèûçìë
×`ó vö vÐ»øöÞQ? 3èå ëéèçë âíÓÖ Ììûºo• Í èû»íú èûçôÞ æì ÇìôíÜß Ííóë æìâ èæíú èûçôÞ ÍÔíæì
èåíô Ììí×¯ v¼È ôìëíË «*íûìÓ÷í\ë Ììë ÌâïÜÖÓíæë vóßúì ÷—§ìQ? æìâôëË-óãèåÈ «*èçèå ëéèçë váír
vâíæ væßúì ðÜ• ÍÈ Íôíô óü,%ìQ?¼ð v¼¼û ûÖìÔÖìß ôëì ðÜ v¼Èâíçì¯
Íôô 25 ¥ ûì¤Üì ôèûçìë ×`óûaoo ÍÈ Íôíô ÌìíÜìè÷ç¯ ×í`óë ëéèç ôèûçìë ×í`óë vÛçëôìë
øèë÷ú• çìë ÌìíÜì÷æì Çìôíû Íôô-2Í¯ ×`óûaoo ×í`óë ûìÈíëë øèë÷ú¯ ûì¤Üì ôèûçìú ×í`óë ÍÈ ûìÈíëë
ëCøèå ôìíÜë Ì†Œùèçë ¼íà ¼íà ôéÛìíû ÍôíÙíú «*Çìë Ðì¼æ vÇíô âãèk vøÜ• ¹âÐ ÌìÓãèæô ðíú
ÅÒÜ• çìë óãèå-Íôèå èóô çhíÜ Óëì ðÜ ÍÈ Íôíô¯ ÌìíÜì÷æì ÌûÐÖ ¼éèâç ëìÔíç ðÜ øúìë• Ìèârìáë•
Ììë ÷çhóÐÞ øóéë ùè„ë âíÓÖ¯
Íôô èçæèå âíæìíöìù Ììë ¼çôÞçìë ¼íà øìÒ ôëíÜ ûì¤Üì ôèûçìë ×`óç+U Ììë «*íúìù ¼@øíôÞ
èÐáìÇéÞë âíæ Íôåì øèëE×ˆ‰ ÓìëËì ¾çèë ðíç øìëíû• ×`óíûìÓ Ììíëì ¼âüºo ðíç øìëíû• ×`ó èäÚì¼ì ûì§íû
Íû¤ ûì¤Üì ×í`óë Ôãèþ åæìèå èæíú äíâ-ßÒì èûçôÞ-èûqìèQ? vÇíô èÐáìÇéÞëì óïíë ¼íë Çìôíç øìëíûæ¯
ÍÈ øöÞìíúë ÍôôIèÜ ¾çèë ôëíç èû¬t¬ë? ¼ìðìöÖ ôëí× ÍÈ 3èå ûÈ ¥
1¿ «*íûìÓ÷\ v¼æ ¥ æïçæ ×`ó-øèë¹âì ‘1986’¯
2¿ ÌâïÜÖÓæ âãíÔìøìÓÖìú ¥ ûì¤Üì ×í`óë âïÜ¼ïr ‘1983’¯
3¿ øèûr ¼ëôìë ¥ ×`óç+U ×`óëCø ‘1999’¯
7
Íôô 23 ❐ ûì¤Üì ×í`óë øèëÛì»ì ‘«*ìÇèâô øöÞìú’
ùÒæ
23¿1 Åí!ÐÖ
23¿2 «*¬t¬?ìûæì
23¿3 âïÜøìÒ-1 ¥ ×`ó• çìë Åøìóìæ
23¿3¿1 ×`ó
23¿3¿2 ûËÞ• Ó[èæ
23¿3¿3 Ìáë• óÜ
23¿3¿4 âìrì• ôÜì
23¿3¿5 v×ó• öèç
23¿4 ¼ìëì¤Ð-1
23¿5 ÌæãÐéÜæé-1
23¿6 âïÜøìÒ-2 ¥ ×í`óë æìæìèûÛìù
23¿6¿1 øûÞ• øó
23¿6¿2 øûÞìà• ÅøøûÞ
23¿6¿3 ÷ëË• øÂdèk
23¿6¿4 ¬t¬û? ô• vxXìô
23¿7 ¼ìëì¤Ð-2
23¿9 âïÜøìÒ-3 ¥ ÅE÷ìëíËë ôíúôèå t¬Û
H ìû
23¿9¿1 ¼¤íxX»• èûíxX»
23¿9¿2 xHì¼ìÙìç• «*t¬ëH
23¿9¿3 çìæ• èâÜ
23¿10 ¼ìëì¤Ð-3
23¿12 †ŒpøèJ-3
23¿1 Åí!ÐÖ
ÍÈ Íôôèå âæ èóíú ø§…æ çìðíÜ_
● ûì¤Üì ôèûçìë Ììx*íú ùí§-ßÒì ûì¤Üì ×í`óë ç+U vö ÌìÓãèæô èûÚìíæëÈ Ììë-Íôèå ÐìÔì ðíú
ÅÒíç øìíë Í-ëôâ èûxHì¼ Ììøæìë âíæ ¾çèë ðíû¯
9
● èûÚìæ ðíú ßÒìë øíÇ ûì¤Üì ×`óçí+Uë ¼ìâíæ vö¼û çíôÞë ûìÓì Ììí×• çì ôèâíú Ììæìë äæÖ
öãèk çÇÖ Ôãíþ ä èæíç øìëíûæ¯
● ûì¤Üì ôèûçìë ×`ó èæíú ÌìíÜì÷æì ôëíç èùíú ¾ûÚìèæô óüè,%íôìË vÇíô ¼èÒô øèëÛì»ì «*íúìù
ôëíç øìëíûæ¯
23¿2 «*¬t¬?ìûæì
×`ó èæíú ÌìíÜì÷æìë ÌÇÞ vûèÐëÛìù váírÈ ðíú óþì§ìú ×`ó èæíú èûçôÞ ûì§ìíæì• èûqìèQ? ×§ìíæì¯ Íë
ôìëË• ûì¤Üì ×`óç+U ÍÔíæì øãíëìøãèë èûÚìæ ðíú ßíÒèæ ¯ v¼È Øþìíô ×`ó-Ûìûãíôëì æçhæ æçhæ ôÇì ûíÜæ•
æçhæ æçhæ øèëÛì»ì ¾çèë ôíë Íë ¼¤ÔÖì ûìè§íú ÷íÜæ¯ Ííç ôíë ×`ó-Ûìûæìë Ììúçæ ¹âÐ ûìí§ Í
ôÇì èÒô• èô¬Q; v¼È ûì§íç Çìôì Ììúçíæ æçhæ èÐáìÇéÞëì èóÐìðìë ðíú øí§æ• øÇ ðìèëíú vØíÜæ¯ Í
¼â¼Öìë ¼âìÓìæ_×`óíô èûÚìæ èðí¼íû óþì§ ôëìíæì¯ Íåì ôëíç vùíÜ ÌìûÐÖô Íâæ èæèóÞ,% èô×ã øèëÛì»ì•
öì ¼ûìë ôìí× âìæÖ ðíç øìíë• öìë «*íúìíù ûì¤Üì ×í`óë ¼ïr Íû¤ ç+UIèÜ èÐáìÇéÞë ôìí× Íôèåâìr ëCø
èæíú tø,% Íû¤ èæèóÞ,% ðíç øìíë¯ öçáË çì æì ðíE×• ÌQ?ûç Þ éÞ ôìíÜë ûÖûòì èðí¼íû ççáË èÐáìÇéÞë
øíá èæÛÞëíöìùÖ Ììx*ú ðíç øìíëæ ûì¤Üì ×`ó÷÷Þìú Ì†ŒËé ×ì`óè¼ô «*íûìÓ÷\ v¼æ Ììë ÌâïÜÖÓæ
âãíÔìøìÓÖìú¯ Íþíóë ¾çèë Íû¤ ûìûðìë ôëì ÌíæôIèÜ øèëÛì»ì ûìÂìèÜ ×`ó-èäÚì¼ãë ôìí× ÍÔíæì x*íºoú¯
Íþíóë ×`ó-Ûìûæì óãèå øüÇô vt¬ìŒ íç «*ûìèðç ðíÜß èô×ã èô×ã øèëÛì»ì óãäíæë ôìí×È †ŒìðÖ• ÌûÐÖ
ÌíæôIèÜÈ ëCíø ûì ÌíÇÞ øüÇô¯ Íë âíÓÖ vö¼û øèëÛì»ì çôÞ Íè§íú Íþíóë vÐÔìíæì øºoèçíôÈ ûãÄíç
¼ìðìöÖ ôíë• vçâæ ôíúôèå væßúì ðÜ¯
ÌâïÜÖÓæ Ììë «*íûìÓ÷í\ë «*íúìíù ëíúí× «*ìú 50èå «*Óìæ øèëÛì»ì ‘ÐìÔì«*ÐìÔì ûìó èóíú’¯ óãäíæë
Ûìù «*ìú ¼âìæ ¼âìæ¯ Í vÇíô vûí× væßúì ðÜ 36èå_vôûÜ ÌâïÜÖÓíæë «*íúìù vÇíô 10èå• vôûÜ
«*íûìÓ÷í\ë «*íúìù vÇíô 14èå• Ììë óãäíæë èâèÜç «*íúìù vÇíô 12èå¯ øèëÛì»ìIèÜë âíÓÖ Ììûìë 2èå
Ûìù _23èå «*ìÇèâô øöÞìíúë• ûìèô 13èå ûÖìûðìèëô øöÞìíúë¯ «*ìÇèâô øöÞìíúë 23èå øèëÛì»ìë ûÖìÔÖì
«*Çâ Íôíôë èû»ú¯ ûÖìûðìèëô øöÞìíúë 13èå øèëÛì»ì ûÖìÔÖì¼ð ¼ëì¼èë ûÖûðìë ôëì ðíû èPçéú Ììë
ç·çéú Íôíô¯ «*Çâ Íôíôë âïÜøìÒíô 3èå Ì¤íÐ Ûìù ôëì ðÜ 3èå øüÇô æìíâ¯ «*Çâ Ì¤íÐë æìâ “×`ó•
çìë Åøìóìæ”_Ííç Ììí× 9èå øèëÛì»ì• èPçéú Ì¤Ð “×í`óë æìæìèûÛìù”_Ííç ëíúí× 8èå• ç·çéú Ì¤Ð
“ÅE÷ìëíËë ôíúôèå t¬ÛH ìû”-Í Ììí× ûìèô 6èå øèëÛì»ìë øèë÷ú¯
èæûÞìè÷ç øèëÛì»ìë çìèÜôìèå ÍÈëôâ ‘vâìå 36èå’_
1¯ «*ìÇèâô øöÞìíúë 23èå ¥
«*íûìÓ÷í\ë «*íúìù vÇíô 9èå_óÜ• ôÜì• ÅøøûÞ• øó• øÂdèk• vxXìô• «*t¬ëH • ¼¤íxX»• èûíxX»¯
ÌâïÜÖÓíæë «*íúìù vÇíô 6èå_Ìáë• v×ó• øûÞìà• ÷ëË• xHì¼ìÙìç• çìæ¯
ÅÛíúë «*íúìù vÇíô 8èå_×`ó• ûËÞ• Ó[èæ• âìrì• öèç• øûÞ• ¬t¬û? ô• èâÜ¯
10
2¯ ûÖìûðìèëô øöÞìíúë 13èå ¥
«*íûìÓ÷í\ë «*íúìù vÇíô 5èå_óÜûü+• ôÜìûü+• èâx*û+
ü • «*ûðâìæçì• âãkô¯
ÌâïÜÖÓíæë «*íúìù vÇíô 4èå_xHì¼ìÙìç«*Óìæ• Ó[èæ«*Óìæ• çìæ«*Óìæ• ÷çhóÐÞ øóé¯
ÅÛíúë «*íúìù vÇíô 4èå_×`óëéèç• ×`óûao• øúìë• Ìèârìáë¯
23¿3 âïÜøìÒ-1 ¥ ×`ó• çìë Åøìóìæ

Óëgæ• Ììøèæ Íôèå øìôì ûìè§ ¾çèëë ôÇì Ûìûí×æ¯ Íë äæÖ ÌìûÐÖô ÷hæ• ¼ãëèô• ûìèÜ• è¼íâ`å• ôìÒ•
vÜìðì_Í ¼û âìÜ-âÐÜì ûì Åøìóìæ¯ ¼èÒô Ìæãøìíç Ììë ¼èÒô øèëâìíË Ííóë èâx*Ë Ììë ¼èÒô vôîÐíÜ
Ííóë «*íúìù ÙåíÜÈ ¹âÐ ùí§ ÅÒíû Íôèå âäûãç ûìè§¯ vçâèæ• ôèûçì vÜÔìë Åøìóìæ ûËÞ• ôèûçì
ÅE÷ìëíËë Åøìóìæ Ó[èæ• Ìáë ûì óÜ¯ ôèûçìë ×`ó èæíú öÔæ Ûìûû• çÔæ ôèûçìë Åøìóìæ ðíú ßíÒ
×í`óëß Åøìóìæ¯ ôèûçìë Åøìóìæ ×ì§ìß ×`ó-ùÒíæë äæÖ ÌìûÐÖô ðú ×í`óë èæät¬H Ììíëì ôíúôèå
Åøìóìæ_âìrì ûì ôÜì Ììë öèç• «*ì¼èàô ðíú ßíÒ v×ó-Íë Û—èâôì¯ v¼È ôìëíË• ×`ó Ììë çìë
ÅøìóìæIèÜë øèëÛì»ì ðíû «*Çâ Íôíôë âïÜøìíÒë «*Çâ Ì¤íÐë èû»ú¯ âïÜç ÍôÈ Åøìóìæíô èæíóÞÐ
ôíë_Í ëôâ 1èå ôíë øèëÛì»ì vûí× væßúì ðíû ÌâïÜÖÓæ Ììë «*íûìÓ÷í\ë «*íúìù vÇíô¯ «*íúìíùë èóô
vÇíô «*èç väì§ì øèëÛì»ìë âíÓÖ vôìÇìú èâÜ Ììë vôìÇìú øìÇÞôÖ• çì Ììøæìíóë vóÔìíæì ðíû óü,%ìíQ?ë
¼ìðìöÖ èæíú¯ ×`ó-È Ììâìíóë ÌìíÜì÷æìë âïÜ èû»ú• ÌçÍû ™ëgíçÈ Íôåh Ôãèþ åíú Ôãèþ åíú ÍÈ øèëÛì»ìèå ûãíÄ
èææ¯ çìëøë ¹âÐ väíæ èææ ×í`óë 8èå Åøìóìíæë øèëÛì»ì Ììë çìíóë øèë÷ú¯
23¿3¿1 ×`ó
“×`ó” ôìíô ûÜû• ÍÈ èæíú óãäæ ×ì`óè¼íôë óã-ëôíâë ôÇì vÐìæì öìô¯
1¯ “vöÛìíû øóèûæÖì¼ ôèëíÜ ûìôÖ x*èg çâÓãë ðú” çìíô “×`ó” ûÜíç ÷ìæ ÌâïÜÖÓæ âãíÔìøìÓÖìú¯
2¯ “ÅE÷ìëË Ììë èûëìíâë ¼ãÐb
ü Ü ß ÌìûçÞæâú èûæÖì¼íô “×`ó” ûÜíç ÷ìæ øèûr ¼ëôìë¯
«*Çâ ôÇìèåë ÌÇÞ_vöÛìíû ôÇìë øë ôÇì ¼ìäìíÜ ™æíç ÛìíÜì Üìíù• çìëÈ æìâ ×`ó¯ ÌÇÞìÁ• ôÇì æú•
ôÇì ¼ìäìíæìß æú• ×`ó Ìì¼íÜ ôÇì ¼ìäìíæìë Íâæ Íôèå vôîÐÜ ûì ÐübÜì öìë IíË ôÇì âÓãë ðíú
ßíÒ¯ èPçéú ôÇìèåë ÌÇÞ_ôÇìë ÅE÷ìëË• Íôåh Çìâì• Ììûìë ÅE÷ìëË• Ììûìë Çìâì_ôÇìIèÜ ÌìÜìóì
ðíÜß ôÇìë ÅE÷ìëË Ììë èûëìâ öèó øëøë ÍôÈÛìíû èûíÐ» Íôèå èæúíâ ûì ÐübÜìú Ùãíë Ùãíë Ììí¼•
çìðíÜ ôÇìë ÍÈ èûíÐ» èæúíâ Ùãíë-Ùãíë-Ìì¼ì-åìÈ ðíû ×`ó¯
çìðíÜ vóÔè×• vôÅ ûíÜæ_ôÇì ¼ìäìíæìë ÐübÜìåìÈ ×`ó• Ììûìë vôÅ ûÜíç ÷ìæ_ÐübÜìë ¼íà
ôÇì ¼ìäìíæìåìÈ ‘èûæÖì¼åìÈ’ ×`ó¯ âãíÔë ×`ó ûÜíÜ ûãèÄ vôûÜ âãíÔë ù§æåhô•h ÷Üìë ×`ó ûÜíÜ vûìÄìú
÷Üìë ÛèàåìÈ¯ èô¬Q•; ôèûçìë ×`ó ûÜíç ûãÄû ôÇì ¼ìäìíæì Ììë ¼ìäìíæìë ÐübÜì ÍôÈ ¼íà¯
11
ôÇìë ÍÈ ×`ó ûk·çìú Çìôíç øìíë• ùGF-ÅøæÖì¼-«*ûíaoë ùíóÖ Çìôíç øìíë• ôèûçìú vçì ÇìíôÈ¯
Ììâëì vö ×`ó èæíú Í øöÞìíúë ÌìíÜì÷æì ôëû• çì vôûÜ ôèûçìëÈ ×`ó_Ììíëì èæèóÞ,% ôíë ûÜíç çì
ðíû vôûÜ ûì¤Üì ôèûçìë øíóÖë ×`ó¯
Íûìíë ûì¤Üì ôèûçìë Íôèå Ì¤Ð øí§ øí§ ûãíÄ èæÈ• ôÇìë ÅE÷ìëË Ììë èûëìíâë ÍÈ vÔÜìèå ôé
ëôâ_
væîôì èØ ¼æ | õhèûí× Ûé»Ë | vëíÜ ôèÜÐæ | ðú ||
ðþìèåíç ¼øÞ | ôhôô

d ëh Ììë | ùìè§-÷ìøì-ø§ì | Ûú ||
ôèû èPíä\æìÜ ëìíúë vÜÔì “ðìè¼ë ùìæ” ôìíûÖë “æ`óÜìÜ” ôèûçì vÇíô væßúì ÍÈ óãèå ×írë «*Çâ ×rèå
ø§íç ø§íç 4-ûìë ÇìâíÜæ¯ “væîôì èØ ¼æ” ôÇìåhôh ÅE÷ìëË ôíë Íôåh Çìâì• çìëøë “õhèûí× Ûé»Ë”
ÅE÷ìëË ôíë Ììë Íôåh Çìâì• Íëøë “vëíÜ ôèÜÐæ” ÅE÷ìëË ß Ììûìë Çìâì• Íû¤ ¼ûíÐí» v×ìª ôÇì “ðú”
ÅE÷ìëíËë øë Íôåh vûðèÐ Çìâì ‘ |- è÷íÿë äìúùìú ôâ Çìâì Ììë ||-è÷íÿë äìúùìú vûèÐ Çìâì’¯ Íûìíë
èPçéú ×rèå ø§…æ¯ Üá ôëgæ• ÍôÈÛìíû “ðþìèåíç ¼øÞ” “ôhôô d ëh Ììë” “ùìè§-÷ìøì-ø§ì”_ÍÈ 3èå ôÇìë
ÅE÷ìëíËë øë 3 ûìë ÍôåhÔìèæ ôíë Çìâì• vÐ» ôÇì v×ìª “Ûú”-Íë ÅE÷ìëË ôíëÈ øãíëìøãèë Çìâì¯
ÍÔæ Ìì`óìä ôëgæ Íô-Íôèå ôÇìë ÅE÷ìëíËë âìø¯ ÅE÷ìëË ™æíç ™æíç ôìíæ Ôãû ¼ðíäÈ Óëì
øí§ öìíû_«*Çâ ×írë «*Çâ 3èå ôÇì ‘væîôì èØ ¼æ• õhèûí× Ûé»Ë• vëíÜ ôèÜÐæ’ ¼âìæ âìíøë• vÐ»
ôÇìèå ‘ðú’ âìíø vûÐ v×ìíåì¯ ÍôÈÛìíû èPçéú ×írë «*Çâ 3èå ôÇì ‘ðþìèåíç ¼øÞ• ôhôôhë Ììë• ùìè§-
÷ìøì-ø§ì’ øìÐìøìèÐ ¼âìæ âìíøë• vÐ» ôÇìèå ‘“Ûú”’ v×ìíåì¯ Íûìíë ßøíë-æéí÷ èâèÜíú vóÔãæ• «*Çâ
×írë ôÇìIèÜ øëøë æéí÷ë ×írë ôÇìIèÜë ¼íà ¼âìæ âìíøë ‘“væîôì èØ ¼æ” Ììë “ðþìèåíç ¼øÞ” •
“õhèûí× Ûé»Ë” Ììë “ôhôô
d ëh Ììë”• “vëíÜ ôèÜÐæ” Ììë “ùìè§-÷ìøì-ø§ì”• “ðú” Ììë “Ûú”’¯ âìøIèÜ ÌûÐÖÈ
Èè˜-v¼è`åèâåìë ûì èâèæå-v¼íôw Óíë æú• ôèûçìë ÅE÷ìëË ™íæ ™íæ ôìæ ÌÛÖ¬t¬? ðíú ÅÒíÜ ¼ðíäÈ
Ììâìíóë vûìíÓ çÔæ ¾çèë ðíú öìú ôÇìë âìíøë Ìì`óìä¯
ûì¤Üì ôèûçìë Åºüç
o ×r óãèåíç Ììâëì ÍçáË ôé vóÔÜìâÀ vóÔì vùÜ• ÍÔìíæ 8èå ôÇì ÍâæÛìíû
¼âìäìíæì vö «*èçèå ×írÈ ¼âìæ âìíøë Íô-Íôèå ôÇìë ÅE÷ìëíËë øë Íôèå ôíë v×ìíåì âìíøë èûëìâ
øë øë 3-ûìë ÍôÈÛìíû ‘ÅE÷ìëË-èûëìâ-ÅE÷ìëË-èûëìâ-ÅE÷ìëË-èûëìâ’ Ùãíë Ùãíë Ììí¼• vÐí» v×ìíåì
âìíøë Íôèå ôÇìë ÅE÷ìëíËë øë Íôèå ûí§ì âìíøë èûëìâ¯ ÅE÷ìëË Ììë èûëìíâë ÍÈ Ùãíë Ùãíë Ìì¼ì
óãèå ×ír ÍôÈÛìíû Ùåí×¯ ôèû Íâèæ ôíë ¼ìèäíúí×æ ôÇìë ÅE÷ìëË Ììë èûëìâ_ÍôÈÛìíû øëøë Ùãíë
Ùãíë Ìì¼ìë ÐübÜìú¯ ÍÈ èûæÖì¼ Ììë ÐübÜìë IíËÈ ×r óãèåë ÌQ?ùç
Þ ôÇìIèÜ âÓãë ðíú vx*ìçìë ôìíæ
ûìäíç Çìíô¯ çÔæÈ ¾çèë ðíú öìú ×`ó_ôèûçìë ôÇì ™æíç ÛìíÜìÜìùìë äìóã¯
12
23¿3¿2¿ ûËÞ• Ó[èæ
Ììâëì öì ÅE÷ìëË ôèë• çì èÜÔíç vùíÜÈ è÷ÿ ûÖûðìë ôëíç ðú¯ ÍÈ è÷íÿë æìâ ðëØ ûì ûËÞ¯
ôèûíôß ôèûçì èÜÔíç ðú è÷íÿë øë è÷ÿ_ûíËÞë øë ûËÞ ¼ìèäíú¯ ÌçÍû• ûËÞ v÷ìíÔ vóÔìë èäèæ¼¯
èöèæ ôèûçì øí§æ• èçèæ ¼ìäìíæì ûËÞIèÜë èóíô çìèôíú vÇíôÈ v¼IèÜ Íôåìë øë Íôåì ÅE÷ìëË ôëíç
Çìíôæ• ¹íâ ¹íâ vùìåì ôèûçìÈ ø§ì ðíú öìú¯
çìðíÜ vóÔì vùÜ• ôèû çþìë ôèûçì vÜíÔæ ûËÞ èûæÖì¼ ôíë• øìÒô v¼È ôèûçì øí§æ ûíËÞë øë ûËÞ
ÅE÷ìëË ôíë¯ ûíËÞë ÍÈ ÅE÷ìèëç ëCøèåÈ Ó[èæ¯ ÌçÍû• Ó[èæ ôìíæ vÐìæìë èäèæ¼¯ øìÒô ûËÞ v÷ìíÔ vóíÔ
ÅE÷ìëË ôíëæ• vt¬ìŒ çì v¼È ÅE÷ìëË vÇíô Ó[èæ ™æíç Çìíôæ¯
ÌÇÞìÁ• ôèûçì vÜÔì ðú ûËÞ èóíú• ×ìøìß ðú ûËÞ èóíú¯ èô¬Q•; öÔæ çì ø§ì ðú• çÔæ v¼È ôèûçì
Ó[èæë ¼âè,% ðíú vt¬ìŒ çìë ôìíæ vøîþ×ú¯ v¼È Ó[èæë èûæÖì¼ vÇíôÈ ¾çèë ðíú öìú ôèûçìë ×`ó• Íû¤ çì
Óëì øí§ vx*ìçìë ôìíæ¯
ûì¤Üìú Ììâëì ûÖûðìë ôèë 11èå t¬ëH ûËÞ ‘“9” ûÖûðìë ôèë æì’• èô¬Q; ÅE÷ìëË ôèë 7èå t¬ëH Ó[èæ ‘Ì Ìì
È Å ÌÖì Í ß’/ ûÖûðìë ôèë 40èå ûÖJæûËÞ• ÅE÷ìëË ôèë âìr 29èå ûÖJæÓ[èæ¯ çìë ÌÇÞ• Ììâìíóë
ôèûëìß ûì¤Üì ôèûçìú «*íúìù ôíë Çìíôæ Ùãèëíú èØèëíú¿ 11èå t¬ëH ûËÞ Ììë 40èå ûÖJæûËÞ ‘vâìå 51èå’¯
èô¬Q•; øìÒíôë ÅE÷ìëíË Ììë vt¬ìŒ çìë ôìíæ Óëì øí§ 7èå t¬ëH Ó[èæ Ììë 29èå ûÖJæÓ[èæ ‘vâìå 36èå’¯
ûì¤Üì ôèûçìë ×`ó ¾çèë ðú ÍÈ 36èå Ó[èæë æìæìëôâ èûæÖì¼ vÇíô¯ ÌçÍû• ×í`óë èðí¼û ôëíç èùíú
Ììâëì ôìíæë ¼ìáÖÈ âìæû• v÷ìíÔë ¼ìáÖ ‘ÌÇÞìÁ ûËÞ• ûìæìæ Í¼û’ vöæ èûqìQ? æì ôíë_v¼èóíô ¼çôÞ
Çìôû¯
Íûìíë ™èæ ûËÞ Ììë Ó[èæ èæíú ×ì`óè¼íôëì ôé ôé ûíÜæ¯ ûËÞ Ðíjë óü,%ëø C • Ììë Ó[èæ Ðíjë
x*ç
g ëCø_Í ôÇì «*íûìÓ÷\ v¼æ_ÌâïÜÖÓæ âãíÔìøìÓÖìú óãäíæÈ âìíææ¯ èô¬Q•; “Ó[èæ” vûìÄìíç óãäíæÈ
Ìíæô ¼âú “ûËÞ” ôÇìèå «*íúìù ôíë Çìíôæ¯ «*íûìÓ÷\ ûËÞíô ûì Ó[èæíô ¼ëì¼èë t¬ëH -ûÖJíæ Ûìù
ôíëæèæ¯ çþìë ûËÞ-èûÛìù ÍÈ ëôâ ¥ ûì¤Üì ûíËÞë ¼û èâèÜíå 4èå vx*èË _âãkt¬ëH • Ô„t¬ëH • ëgºto ¬ëH • Ììë
ûÖJæ¯ Íèå Ìì¼íÜ çþìë Ó[èæ èûÛìùß• “ûËÞ” ôÇìèåë ûóíÜ “Ó[èæ” û¼ìíÜÈ ðÜ¯ âãkt¬ëH ×-èå_Ì Ìì È
Å Í ß¯ vö vôìíæì âãkt¬ëH ûì¤Üì ÅE÷ìëíË ðut¬H ðíç øìíë• óéÙÞß ðíç øìíë¯ ÌæÖ t¬íH ëë ¼ðìúçì ×ì§ìÈ
Ííóë ÅE÷ìëË ¼@¬ûc ¯ È Å Í ß_ÍÈ ÷ìëèå t¬ëH ôÔæß ôÔæß øëèæÛÞë ðíú øí§¯ çÔæÈ çìëì Ô„t¬ëH ¯
çÔæ çìíóë ÅE÷ìëíËë äæÖ ÷ìÈ âãkt¬íH ëë Ììx*ú¯ âãk “Ìì”-Íë øìíÐ Ô„ “È” Ììx*ú èæíÜÈ ¾çèë ðú
“Ìì-È” ‘ÔìÈ• æìÈ’¯ ¼íà ¼íà âãkt¬íH ëë óëäìèå ëgºo ðíú öìú• ¾çèë ðú ëgºto ¬ëH “ÌìÈ”¯ ëgºto ¬ëH ðíE×
Íôèå âãkt¬ëH Ììë Íôèå Ô„t¬íH ëë vöîÇ ÅE÷ìëË¯ Íâèæ ôíë 6èå âãkt¬ëH Ììë 4èå Ô„t¬íH ëë æìæìëôâ
èâÜíæ ¾çèë ðú ÌQ?çøíá 16èå ëgºto ¬ëH _ÌÈ ‘ôÈ• ¼È’• ÌÅ ‘ûÅ’ Ììß ‘öìß• Ôìß’• ÈÅ ‘èâÅ’• ÅÈ
‘óãÈ’• ÍÈ ‘v¼È’• ßÍ ‘vÐìú’ ÈçÖìèó¯ ÍÈ 16èå ëgºto ¬ëH Ó[èæë âíÓÖ vôûÜâìr “ÌÈ” Ììë “ÌÅ” Ó[èæë äæÖ
ûëì! Ììí× “Ñ” Ììë “N” ûËÞ¯ ëÈÜ ûìèô ûÖJæ¯ Ííóë ÅE÷ìëíËë äæÖ ÷ìÈ âãkt¬íH ëë Ììx*ú_ðú Ììíù
13
âãkt¬ëH øíë ûÖJæ ‘Ìød• ÌìÔd• Èåd• Ååd’• æì ðú Ììíù ûÖJæ øíë âãkt¬ëH ‘ø• Ôì• èå• åh’• ÌÇûì Ììíù-øíë
óãèóíôÈ âãkt¬ëH âìÄÔìíæ ûÖJæ ‘Ììóì = Ìì-ód-Ìì• Èèæ = È-æd-È’¯ ûÖJæ öÔæ ÅE÷ìëË ôëû• çÔæ çì ðíû
ûÖJæÓ[èæ• Ììë öÔæ èÜÔíû• çÔæ çìë æìâ ûÖJæûËÞ¯
ÌâïÜÖÓíæë èû÷ìíë “ûËÞ” ðíE× “èÜèÔç ðëØ”¯ ûËÞíô ûì Ó[èæô èçèæ ÌûÐÖ øíëìíá t¬ëH Ììë ûÖJíæÈ
Ûìù ôíëí×æ¯ t¬ëH Ó[èæ çþìë ôìí× óãèå äìèçíç èûÛk_vâîèÜô Ììë vöîèùô¯ Ì Ìì È Å ÌÖì Í ß_ÍÈ
7èå vâîèÜô t¬ëH • ßÈ ÌìÈ Ììß ÈçÖìèó vöîèùô t¬ëH ¯ vóÔì vùÜ• «*íûìÓ÷í\ë 6èå âãkt¬ëH È ÌâïÜÖÓíæë
ôìí× vâîèÜô t¬ëH Ó[èæ• ÌâïÜÖÓíæë “ÌÖì”-t¬ëH Ó[èæèå vôûÜ «*íûìÓ÷í\ë çìèÜôìë ûìÈíë¯ Ììë• «*íûìÓ÷í\ë
ëgºto ¬íH ëë ¼íàß ÌâïÜÖÓíæë vöîèùô t¬íH ëë øìÇÞôÖ Ôãû vûèÐ væÈ¯
23¿3¿3 Ìáë• óÜ
“Ó[èæèûÚìæ”-Íë øìÒ vÇíô Ììøæìëì ûìùdö¬QŸ Ììë Ó[èæë ôÇì ÌìíùÈ väíæè×íÜæ (FBG : Íôô 7
øü¿ 4-5’• Ó[èæë ôÇì Íôåh Ììíù Ììíëì èûÐóÛìíû äìæíÜæ¯ Ììâìíóë Íô Íôåì Ó[èæë ÅE÷ìëË Ìì¼íÜ
ûìùdöí¬QëŸ æìæì Ì¤íÐë èâèÜç v÷,%ìë ØÜ¯ çíû Ó[èæë ÅE÷ìëË ¼ìÓìëËç Íôåì Íôåì ôíë ðú æì¯
Íôåìæì ôÇì ûÜíç vùíÜ Ó[èæIèÜ øüÇôÛìíû Ììâìíóë ôìíæ Óëì øí§ æì¯ ûìùdöí¬QëŸ Ì¤ÐIèÜë
Ííôûìíëë èâèÜç v÷,%ìë vûèÐëÛìù váírÈ 2-èå-3èå Ó[èæë Íô¼íà ÅE÷ìëË ðíú öìú• ôÔíæì-¼Ôíæì
Íôèå Ó[èæëÈ ÅE÷ìëË ðú¯ Ííôûìíëë v÷,%ìë vö-ôèå Ó[èæë ÅE÷ìëË Íô¼íà ðíú öìú• È¤íëèäíç çìë
æìâ Syllable (beau-ti-ful), ûì¤Üìú Ííô vôÅ ûíÜæ Ìáë• vôÅ ûíÜæ óÜ¯
Ííô Ìáë ûíÜæ ÌâïÜÖÓæ¯ çþìë vóßúì ¼¤Úìèå ÍÈ ëôâ ¥ “ûìùdöí¬QëŸ t¬GH ç F â «*úìí¼ vö Ó[èæ
ÅÁøˆ‰ ðú• çìðìÈ Ìáë¯” Ó[èæèûÚìíæë âíç Ìáë ðíE× ûìíôÖë ÌËã¯ Íôèå Ðj ÛìÂíÜ çì vÇíô øìßúì
öìíû ôíúôèå Ìáë¯ “äææé” Ðíj Ìáë Ììí× 3èå_ä-æ-æé• “ÐëÁ” Ðíj Ììí× 2èå Ìáë_Ð-ëÁ¯
“IJæ” Ðíjß 2èå Ìáë_Iæd-äæd¯ ÍÈ 3èå Ðj vÛíÂ vö¼û åhôíëì øìßúì vùÜ• çìë «*íçÖôèåíçÈ
Ììí× óãèå ûì èçæèå ôíë Ó[èæ Íû¤ çìë ÅE÷ìëË ðíE× ÍôíÄþìíô ‘ä = ä-Ì• æ = æd-Ì• æé = æd-È• Ð
= Ðd-Ì• ëÁ = ëd-Ì-Á• Iæd = ùd-Å-æd• äæd = äd-Ì-æd’¯ ÍÈ 7èå Ìáíëë âíÓÖ 2èå vx*èË ÜáÖ ôëgæ¯ ä-
æ-æé-Ð_Ííóë vÐ» Ó[èæèå t¬ëH Ó[èæ ‘Ì-Ì-È-Ì’• ëÁ-Iæd-äæd_Ííóë vÐí» Ììí× ûÖJæÓ[èæ ‘Á-æd-æd’¯
ÌâïÜÖÓæ vx*èËóãèåë æìâ èóíÜæ “t¬ëH ìQ?” ‘vÐí» t¬ëH Ó[èæ Ììí× ûíÜ’ Ììë “ðÜQ?” ‘vÐí» öìë ûÖJæÓ[èæ’¯
çíû Ìáíëë vÐ»Ó[èæ vöîèùô t¬ëH ðíÜß çìíô ðÜQ?-È ûÜì ðíû¯ vöâæ “Ûì¼ìÈ” = Ûì¼ìÈ_ÍÔìíæ “Ûì”-
ë vÐ»Ó[èæ vâîèÜô t¬ëH ‘Ìì’ ûíÜ Íèå t¬ëH ìQ?• Ììë “¼ìÈ”-Íë vÐ»Ó[èæ vöîèùô t¬ëH ‘ÌìÈ’ ûíÜ Íèå ðÜQ?¯
ÌçÍû• t¬ëH ìQ? Ìáíëë vÐ»Ó[èæ ôÔíæì ûÖJæ• ôÔíæì vöîèùô t¬ëH ¯
«*íûìÓ÷\ Syllable-Íë ûì¤Üì «*èçÐj èðí¼íû “Ìáë” ôÇìèåë ûóíÜ “óÜ” ôÇìèå ûÖûðìë ôíëæ¯
çþìë âíç óÜ ðíE× “ûìôdöí¬QëŸ Íô «*úìí¼ ÅE÷ìèëç ûìôÖÛhk Ó[èæÔ„”¯ “óÜ” “×`ó” Ììë “×ì`óè¼ô”
Ðjèçæèå vÛíÂ èçèæ vóÔìíÜæ 1èå ‘óÜd’• 2èå ‘×æd-ó’ Ììë 3èå ‘×ìæd-ó-è¼ô’ óÜ¯ «*èçèå óíÜ Çìôíû
14
Íôèåâìr t¬ëH Ó[èæ ‘âãk ûì ëgºo öì-È vðìô’• ûÖJæ Çìô ûì æì-Çìô¯ “Ìè¼”• “Ììçì”• “Èèç”_ÍÈ 3èå Ðíjë
«*ÇíâÈ Ììí× Íôèåâìr âãkt¬ëH Ó[èæ èóíú ¾çèë óÜ ‘Ì-Ìì-È’• “ÑôìèQ?ô” “Nóèëô” “ÌìÈûãí§ì”_ÍÈ 3èå
Ðíjë «*Çíâ ëíúí× Íôèåâìr ëgºto ¬ëH Ó[èæ èóíú ¾çèë óÜ ‘Ñ-N-ÌìÈ’ “Ìùd-èæ”• “ÌìÜd-çì”• “Èæd-óã” Ðíjë
«*Çâ óíÜ ‘Ìùd-ÌìÜd-Èæd’ ëíúí× 1èå âãk t¬ëH Ó[èæ ‘Ì-Ìì-È’ Ììë Íôèå ûÖJæÓ[èæ ‘ùd-Üd-æd’¯ vö¼û
óíÜë vÐ»Ó[èæ âãkt¬ëH • çìë æìâ âãkóÜ/ Ììë• vö óíÜë vÐí» ëgºto ¬ëH ‘¾û = ûd-Ñ• vùî = ùd-N• ¼ìÈ =
¼d-ÌìÈ’ ûì ûÖJæÓ[èæ ‘Ì-ùd• Ìì-Üd• È-æd’• çìë æìâ ëgºóo Ü¯
ÜáÖ ôëgæ• ÌâïÜÖÓíæë “Ìáë” Ììë «*íûìÓ÷í\ë “óÜ” ÍôÈ¯ ÌâïÜÖÓíæë “t¬ëH ìQ? Ìáë”-È
«*íûìÓ÷í\ë “âãkóÜ”• Ììë ÌâãÜÖÓíæë “ðÜQ? Ìáë” «*íûìÓ÷í\ë ôìí× “ëgºóo Ü”¯ ôìíäë ¼ãèûÓìë äæÖ
Ììâëì “óÜ” ôÇìèåÈ vûèÐëÛìù váír ûÖûðìë ôëû• Íû¤ ¼ìÓÖâíçì ¼û ëgºóo ÜÈ vâìåì ðëíØ vóÔìíæì
ðíû¯
23¿3¿4¿ âìrì• ôÜì

1¿ óã`óãèÛ vûíä ßíÒ èõâd èõâd ëíû
2¿ Ùãâøì§ìèæ âìè¼ èø¼é Ùãâ èóíú öìß
3¿ èûè,% øí§ åìøãë åhøëã æíóú ÍÜ ûìæ
4¿ ÉÐìíæë øãJíâÙ Ìaoíûíù vÓíú ÷íÜ Ììí¼
5¿ äæùËâæÌèÓæìúô äú vð Ûìëç ÛìùÖèûÓìçì
5èå ôèûçì vÇíô 5èå ×r væßúì ðÜ¯ «*Çâ ×rèå ÅE÷ìëË ôëíç Çìôhæ¯ ÅE÷ìëË ðíû ÍÈëôâ_“óã-
ædóèã Û vûíä ßíÒ èõ-âd èõ-âd ëíû”¯ ÌÇÞìÁ•¼ “óãæ”d “èõâd” “èõâ”_ÍÈ 3èå ðÜQ? Ìáë ûì ëgºóo íÜë ÅE÷ìëË
ðíû våíæ våíæ• Ììë óã èÛ vû vä ß ¾Ò ë vû _ ÍÈ 8èå t¬ëH ìQ? Ìáë ûì âãkóíÜë ÅE÷ìëË ðíû vôíå
vôíå¯ Íûìë èPçéú ×rèå ÅE÷ìëË ôëgæ¯ ÍôÈ ëgºóo Ü “Ùãâ”d -Íë óãûìë ÅE÷ìëË ðíE× óãÛìíû_«*Çâ “Ùãâ”d -
Íë ÅE÷ìëË øì §ì èæ âãkóÜ èçæèåë âíçìÈ vôíå vôíå_Ùãâ-d øì-§ì-èæ• èPçéú “Ùãâ”d -Íë ÅE÷ìëË “Ùã-âd”
ûì “ÙãÅâd”_ÌÇÞìÁ Ôìèæôåì våíæ¯ ç·çéú ×ír óÜIèÜë ÅE÷ìëË ÜáÖ ôëgæ èû»-èå ø-í§ åì-øãëd åh-øãëd
æ-vóúd Í-Ü ûìæd_13èå óÜÈ ÅE÷ìèëç ðÜ ÍôÈÛìíû vôíå vôíå• Íë âíÓÖ èû»d øãëd øãëd vóúd ûìæd_ÍÈ
5èå ëgºóo Ü• ûìèô 8èå âãkóÜ¯ ÷çhÇÞ ×ír vóÔãæ ¥ væ-ëd vâ-Ùd óÜóãèå ëgºóo Ü• ÅE÷ìëË våíæ våíæ/ øãæd
Ìæd óÜóãèåß ëgºóo Ü• èô¬Q; ÅE÷ìëË vôíå vôíå ‘øãæ-d ä• Ìæd-Ó’/ «*èçèå âãkóíÜëÈ ôìåì-ôìåì ÅE÷ìëË¯
ø˜â ×ír Íôâìr ëgºóo Ü “Ûìù”d ûìíó Ììë «*èçèå óÜÈ âãkóÜ ‘ûì t¬ëH ìQ? Ìáë’¯ èô¬Q•; èÒô èÒô ÅE÷ìëË
ôíë vóÔãæ_æì vð Ûì Óì çì âãkóÜ ðíÜß çìíóë ÅE÷ìëË våíæ våíæ• ûìèô âãkóÜIèÜë ÅE÷ìëË vôíå
vôíå¯ “Ûìù”d ÌûÐÖ ëgºóo Ü ‘Ûì-ùd ù’ Íû¤ çìë ÅE÷ìëË våíæ¯
vóÔì vùÜ• Åºüç
o 5èå ×ír ¼û ™ºo 16èå ëgºóo Ü ‘ûì ðÜQ? Ìáë’• Íë âíÓÖ 9èåë ÅE÷ìëË vôíå
15
vôíå• 7èåë ÅE÷ìëË våíæ våíæ/ ÌæÖèóíô ¼ûÞíâìå 58èå âãkóíÜë ‘ûì t¬ëH ìQ? Ìáíëë’ âíÓÖ 53èåë
ÅE÷ìëË vôíå vôíå• âìr 5èåë ÅE÷ìëË ÍôåhÔìèæ våíæ¯ ÍÈ èðí¼û vÇíô Íåhôh vûìÄì öìú vö• âãkóíÜë
¼ìÓìëË ôìåì-ôìåì ÅE÷ìëË• èô¬Q; ëgºóo íÜë ÅE÷ìëË óãÛìíûÈ ðíç øìíë¯ vôìæd óíÜë ÅE÷ìëË ôéëôâ ðíû•
v¼ ôÇìú Ììâëì øíë Ìì¼û¯ çìë Ììíù ûãíÄ èæÈ• ÍÈ óã-ëôíâë ÅE÷ìëíË Ìì¼Ü çØìç-åì ôé¯
«*Çâ ×írë “óãæód èã Û” ôÇìèå Ììë Íôûìë ÅE÷ìëË ôíë vóÔãæ¯ Íë 3èå óíÜë ÅE÷ìëË óã-æd óã èÛ_“óã-
æd” Íë ÍÈ åìæì ÅE÷ìëíË vöåhôh ¼âú Üìíù• “óã” ûì “èÛ”-ë ÅE÷ìëíË ¼âú Üìíù çìë v÷íú ôâ¯ èPçéú ×írë
«*Çâ “Ùãâ”-Íë ôìåì-ôìåì ÅE÷ìëË vöæ Íôåh Ìì÷âôì çì§ìçìè§ ðíú öìú• çhÜæìú èPçéú “Ùã-âd”-Íë
ÅE÷ìëË ðú Íôåh våíæ• Ôìèæôåì ûì§èç ¼âú èæíú¯ óÜ âãk vðìô ûì ëgºo vðìô• vôíå vôíå ÅE÷ìëË ¼û
váírÈ ¼û ôâ ¼âú èæíú• Ììë våíæ våíæ ÅEE÷ìëË ðíÜÈ ¼âíúë ûÖú ðíû Íôåh vûèÐ¯ óíÜë ÅE÷ìëË-
ôìíÜë ÍÈ ôâ-vûèÐíô Íôåì èðí¼íûë âíÓÖ Óëìë äæÖ Íô Óëíæë Íôô (Unit) vçì ÷ìÈ Ìíæôåì
v¼íôw èâèæíåë âíçì¯ ×`ó-èûÚìíæ ÍÈ ÍôôÈ ðÜ âìrì¯ Íë ÌÇÞ øèëâìË ûì âìø• ×í`óëë ÌìíÜì÷æìú
Íë ÌÇÞ óÜ-ÅE÷ìëíËë âìø¯ óíÜë ÅE÷ìëË vöÔìíæ ôìåì-ôìåì• ¼âíúë ûÖú v¼Ôìíæ çhÜæìú ôâ_óÜ
v¼Ôìíæ 1-âìrìë¯ Ììë óíÜë ÅE÷ìëË v¼Ôìíæ våíæ våíæ• çhÜæìú Íôåh vûèÐ ¼âú èæíú•_v¼Ôìíæ óÜ
2-âìrìë¯
Íûìíë ÷Üãæ ×ì`óè¼ôíóë óëûìíë¯ ÌâïÜÖÓæ âìrìíô ûíÜæ Ìáë-ÅE÷ìëíËë ôìÜøèëâìË• «*íûìÓ÷\
Ííô ûíÜæ óíÜë Ó[èæøèëâìË¯ “âìrì” èæíú óãÈ Ðé»Þ ×ì`óè¼íôë èûçôÞ öÔæ âìrì ×ìè§íú vùÜ• çÔæ èûçôÞ
Íè§íú ÌÓÖìøô øèûr ¼ëôìë “âìrì”-vô óíÜë “ßäæ” èðí¼íû ûÖìÔÖì ôëíÜæ¯ Ììâëì ÌûÐÖ Ôìèæôåì
ÌâïÜÖÓæ-vÙþ»ì ¼âíúë âìíøë èóíôÈ Ähôþ è×• çíû v¼È ¼íà óíÜë ÅE÷ìëíËë ÷èërèåß âìÇìú ëìÔè×
‘vôíå-vôíå ÅE÷ìëË Ììë våíæ-våíæ ÅE÷ìëË’¯ vôíå-vôíå ÅE÷ìëíË ¼âú ôâ Üìíù• våíæ-våíæ ÅE÷ìëíË
¼âú Üìíù vûèÐ¯
Íôåh Ììíù ûíÜè×Üìâ• âãkóíÜë ÅE÷ìëË ¼ìÓìëËç ôìåì-ôìåì• Ììë ëgºóo íÜë ÅE÷ìëË vôíå vôíåß
ðú• våíæ våíæß ðú¯ Í ôÇìë ÌÇÞ_âãkóÜ ¼ìÓìëË 1-âìrìë• Ììë ëgºóo Ü 1-âìrìë ûì 2-âìrìë¯ èÒô
vôìæd ëgºóo íÜ 1-âìrì ûì 2-âìrì• ÌÇûì vôìæd Ìûòìú âãkóíÜ 2-âìrì• Í¼û èæíú øíë Ììâëì ÌìíÜì÷æì
ôëû¯ çíû• vôìæd Ìáíë ûì óíÜ ôç âìrì• Í èæíú ÌâïÜÖÓæ Ììë «*íûìÓ÷\ ôìöÞç vôìæß èûíëìÓ væÈ¯
“âìrì”ë ôÇì ûÜíç èùíú ™ëgíçÈ vö 5èå ×írë óü,%ìQ? vóßúì ðíúí×• çìíóë ÌQ?ùç
Þ óÜIèÜ øëøë
¼ìèäíú èóèE× Íû¤ «*èçèå óíÜë âìÇìú âìrì-è÷ÿ ûè¼íú èóèE× ‘vö-óíÜë ÅE÷ìëË 1-âìrìú çìë âìÇìú
1• vö-óíÜë ÅE÷ìëË 2-âìrìú çìë âìÇìú 2’¯ óíÜë èÒô èÒô ÅE÷ìëË ôíë ‘ðú vôíå vôíå æì-ðú våíæ
våíæ’ çìë âìÇìú û¼ìíæì âìrì ¼¤ÔÖìë ¼íà èâèÜíú ×rIèÜ Íôåì-Íôåì ôíë ø§íç v÷,%ì ôëgæ¯
16
2 1 1 1 1 1 1 2 2 1 1
1¿ óã-æd óã èÛ vû vä ß íÒ èõ-âd èõ-âd ë vû
1 1 1 1 1 1 1 1 2 1 1 1
2¿ Ùãâd øì §ì èæ âì ¼é èø ¼é Ùã-âd èó vú öìß
1 1 1 1 1 1 1 1 2 1 1 1 1
3¿ èû»d èå ø v§ åì øãëd åh øãëd æ vóú Í Ü ûìæd
1 1 2 1 1 2 1 1 1 1
4¿ É Ðì væ-ëd øãæd ä vâ-Ù Ìæd Ó vû vù
1 1 1 1 1 1
vÓ vú ÷ íÜ Ìì v¼
1 1 1 1 1 1 1 1 2 1 1 1 1 2
5¿ ä æ ù Ë â æ Ì èÓ æì ú ô ä ú vð
2 1 1 2 1 1 2 2
Ûì ë ç Ûì-ùd ù èû Óì çì
v÷æìë ¼ãèûÓìë äæÖ ëgºóo ÜIèÜ vâìåì ðëíØ v×íø vóßúì ðÜ¯
Íûìíë ÜáÖ ôëgæ_
«*Çâ ×ír «*èçèå âãk óíÜ 1-âìrì• «*èçèå ëgºóo íÜ 2-âìrì¯
èPçéú ×ír «*èçèå âãkóíÜ 1-âìrì• 2èå ëgºóo íÜ 1-âìrì• 1èå ëgºóo íÜ 2-âìrì¯
ç·çéú ×ír «*èçèå âãkóíÜ 1-âìrì• «*èçèå ëgºóo íÜ 1-âìrì¯
÷çhÇÞ ×ír «*èçèå âãkóíÜ 1-âìrì• 2èå ëgºóo íÜ 1-âìrì• 2èå ëgºóo íÜ 2-âìrì¯
ø˜â ×ír «*èçèå ðut¬H âãkóíÜ 1-âìrì• óéÙÞ âãkóíÜ 2-âìrì• ëgºóo íÜ 2-âìrì¯
“âìrì”ë ÌìíÜì÷æì vÇíô Ììøæìëì äìæíÜæ• âãkóÜ vûèÐëÛìù váír 1-âìrìë• ôâ váírÈ 2-âìrìë¯
ëgºóo Ü 1-âìrìë ðíç øìíë• 2-âìrìëß ðíç øìíë¯ 1-âìrìë óíÜ ðut¬H ÅE÷ìëË• 2-âìrë óíÜ óéÙÞ
ÅE÷ìëË_v¼ óÜ âãk vðìô ûì ëgºo vëìù¯ ÌÇÞìÁ• âãkóÜ ¼ìÓìëËç ðut¬•H óãèå-Íôèå váír óéÙÞ ðíç øìíë•
ëgºóo Ü ðut¬H ûì óéÙÞ óãÈ-È ðíç øìíë¯ óü,%ìQ? èóÈ• ÅE÷ìëË ôíë ûãíÄ èææ_
17
SBG–2 (M–6-10)—2
11 11 2 2 11 11 2
1¿ ÷èÜ ÷èÜ øì øì åèÜ åèÜ öìúd
1 1 1 1 1 1 2 1 1 2 1 1
2¿ ÛìíÜìâædó óãôdÔ¼ãÔd ÌædÓôìëd ÌìíÜì
«*Çâ óü,%ìíQ? ÷ èÜ ÷ èÜ å èÜ å èÜ_«*èçèå âãkóÜ ðut¬•H èô¬Q; øì øì _óãèå âãkóÜ óéÙÞ¯ Ììûìë• èPçéú
óü,%ìíQ? âæd óãôd Ìæd_èçæèå ëgºóo Ü ðut¬•H èô¬Q; ¼ãÔ ôìë_óãèå ëgºóo ÜÈ óéÙÞ¯
óÜ ðut¬H ðú çÔæÈ• öÔæ çìë vÛçëôìë Ó[èæ ÍôåhÔìèæ ôh÷þ íô öìú¯ Ììë• óíÜë óéÙÞ ðßúìë ÌÇÞ
Ó[èæIèÜë Ììúçíæ vûí§ öìßúì¯ ÍÈëôâ Íôèå vôþì÷ôìíæì ûì ðut¬H óíÜë ¼âøèëâìË Ó[èæë æìâ
«*íûìÓ÷\ èóíúí×æ ôÜì¯ ÌÇÞìÁ Íôèå ðut¬óH íÜë Ó[èæøèëâìË 1-ôÜì• Íôèå óéÙÞóíÜë Ó[èæøèëâìË 2-
ôÜì¯ ßøíëë óü,%ìQ?-óãèåíç 1-âìrìë «*èçèå óÜÈ ðut¬H Íû¤ çìíóë Ó[èæøèëâìË 1-ôÜì• 2-âìrìë «*èçèå
óÜ óéÙÞ Íû¤ çìíóë Ó[èæøèëâìË 2-ôÜì¯
ÌçÍû• âìrì Ììë ôÜìë ¼@øôÞåì óþì§ìÜ ÍÈ ëôâ_«*èçèå ðut¬H óíÜ Çìíô «*íûìÓ÷í\ë èðí¼íû 1-
ôÜì• ÌâïÜÖÓíæë èðí¼íû 1-âìrì/ «*èç óéÙÞ óíÜ Íþíóë èðí¼íû 2-ôÜì ûì 2-âìrì¯ ÌÇÞìÁ• âìrì Ììë
ôÜì ôìöÞç ÍôÈ¯
23¿3¿5 v×ó• öèç

vùì§ìë èóíô ×í`óë ¼¤Úì èæíú ÌÓÖìøô øèûr ¼ëôìíëë ôÇìèå Ììë Íôûìë ™íæ èææ¯ çìíç Ììí×
“ÅE÷ìëË” Ììë “èûëìâ”-Íë ÅíGXÔ¯ ÍÈ “èûëìâ” ûì ø§ìë Øþìíô Øþìíô ÇìâìåìÈ ôÔíæì v×ó• ôÔíæì öèç¯
ùóÖ-øóÖ öì-È vðìô• ø§íç ø§íç ûì ÅE÷ìëË ôëíç ôëíç âìíÄ âìíÄ ôâ ûì vûèÐ Çìâíç ðú «*Óìæç
èçæèå ôìëíË¯ «*Çâ ôìëË_æì ÇìâíÜ ôÇìë ÌÇÞ vx*ìçìë ôìí× Ìtø,% ðíú øí§• èPçéú ôìëË_æì-
ÇìâíÜ óíâ ôhíÜìú æì• ç·çéú ôìëË_ÇìâíÜ ôÇì ™æíç ÛìíÜì Üìíù¯ «*Çâ Ììë èPçéú ôìëË âïÜç ùóÖ
ø§ìë váír• ôÔíæì ôÔíæì øíóÖë váír Ôìíå• ç·çéú ôìëËèå Ôìíå âïÜç øóÖ ø§ìë váír¯ «*Çâ óãèå
ôìëíË vö-Çìâì• çìë æìâ v×ó• ç·çéú ôìëíË Çìâìë æìâ öèç¯ çìë âìíæ• ùóÖ ø§íç ø§íç ÌÇÞ-ûãíÄ-
væßúì Ììë óâ-èÒô-ëìÔìë óìèú& èæíú âìíÄ âìíÄ Ìèæúèâç Çìâì_Íë æìâ v×ó• Ììë ôèûçìë øóÖ
ÅE÷ìëË ôëíç ôëíç ×í`óë çìíÜ çìíÜ èæèóÞ,% ¼¤ÔÖô âìrìë øíë èæúèâç Çìâì_Íë æìâ öèç¯
æéí÷ë ùóÖåhôh ø§…æ_
“ÍÈ v¼È äæòìæâÓÖûçéÞ «*t¬ûŒ Ëèùèë¯ ÍÈ èùèëë èÐÔëíóÐ ÌìôìÐøíÇ ¼çç ¼˜ëâìË äÜÓëâ„Üéë
vöìíù èæëQ?ë èæèû§ æéèÜâìú ÌÜ¤ô·ç/ ÌèÓçÖôì«*íóÐ Ùæ¼èˆ‰èû,% èûèûÓ ûìæøìóø¼âïíð ÌìE×ˆ‰ Çìôìíç•
18
¼çç èt¬D
‰ •o ÐéçÜ• ß ëâËéú/ øìóíóíÐ «*¼ˆ‰¼èÜÜì vùìóìûëé çëà èû¬t¬ì? ë ôèëúì «*ûÜíûíù ùâæ
ôèëíçí×¯”
èûóÖì¼ìùíëë “¼éçìë ûæûì¼” vÇíô væßúì ÍÈ ùóÖ Ì¤Ð Íô èæxHìí¼ øí§ vØÜì ôçåì ô,%¼ìÓÖ• çì
Íôèåûìë øëéáì ôíë vóÔãæ¯ Ììë• vçâæ ø§ìú Í Ì¤íÐ «*t¬ûŒ Ëèùèëë vö ûËÞæì ëíúí×• çìß tø,% ðíû
æì¯ v¼È ôìëíË vÜÔô èæíäÈ óþìè§-v¼èâíôìÜæ-ôâì èóíú vóèÔíú èóíúí×æ_vôìÇìú ôçåhôh Çìâíç ðíû¯
ôâì ôâ Çìâìë è÷ÿ Ììë óþìè§ v¼èâíôìÜæ øãíëì Çìâìë è÷ÿ¯ ÍÈ ÇìâìåìÈ v×ó¯ v×óè÷ÿIèÜ Üá ôëíÜÈ
vûìÄì öìú v×óIèÜ ôçåì Ìèæúèâç¯ v×íóë Pìëì èûÛk 7èå Ì¤Ð âìíø ÌíæôÔìèæ v×ìíåì-ûí§ì¯
Íûìíë æéí÷ë øóÖåhôh ø§…æ_
èóíæë ÌìíÜì | èæíû ÍÜ | ¼ïöèd ö võìíû | võìíû || = 4+4+4+2
ÌìôìÐ èÙíë | vâÙ äãíåí× | ÷þìíóë vÜìíÛ | vÜìíÛ || = 4+4+4+2
«*Çâ ×írë âìÄÔìíæ 3-ûìë ôâ-Çìâì• vÐí» øãíëì Çìâì¯

èPçéú ×írë âìÄÔìíæ 3-ûìë ôâ Çìâì• vÐí» øãíëì Çìâì¯
«*èçèå ×írë âìÄÔìíæ 3-ûìë ôíë Çìâìë ØíÜ 4èå ôíë åhôíëì ðÜ¯ «*Çâ 3èå åhôíëì ¼âìæ âìíøë
‘«*èçèå 4-âìrìë’• vÐí»ëèå v×ìå ‘2-âìrìë’¯ ÌÇÞìÁ• Íô-Íôèå ×r ÅE÷ìëË ôëìë Øþìíô Øþìíô èæèóÞ,%
¼¤ÔÖô âìrìë øíë ‘ÍÔìíæ 4-âìrìë øíë’ èæúèâç Çìâè×• vÐí» Ììíëì 2-âìrìë ÅE÷ìëíËë øë øãíëìøãèë
Çìâè×¯ ÍÈ ÇìâìåìÈ öèç¯ öèçë vø×íæ Ììí× ×`ó-çìíÜë Ðì¼æ• ™æíç ÛìíÜìÜìùìë Ììôì)áì¯ ÌçÍû•
×`ó ûãÄíç vùíÜ “öèç”-vôÈ èæÔãçþ Ûìíû è÷æíç ðíû• “v×ó”-vô vçìúì}ì æì ôëíÜß ÷Üíû¯
ÌâïÜÖÓæ 2-ëôâ öèçë ôÇì ûíÜí×æ_ÌÓÞöèç Ììë øïËöÞ èç¯ Íô-Íôèå ×írë âìÄÔìíæ Íôóþìè§
‘¯’-è÷ÿ èóíú vóÔìíæì ôâ-Çìâìë äìúùìú ÌÓÞöèç• väì§ìóþìè§ ‘¯¯’-è÷íÿ vóÔìíæì øãíëì Çìâìë äìúùìú
øïËöÞ èç¯ «*íûìÓ÷\ ™èæíúí×æ 5-ëôâ öèçë 10èå æìâ_Ìæãöèç ûì óÜöèç• Åøöèç ûì ÅøøûÞöèç•
ÜÙãöèç ûì øûÞöèç• ÌÓÞöèç ûì øóöèç• øïËöÞ èç ûì øÂdèköèç¯ Íë âíÓÖ 3èå æìâ Ììâìíóë ôìíä ûÖûðìë
ôëì ðíû_øûÞöèç ‘ÌâïÜÖÓíæë ÌÓÞöèç’• øóöèç Ììë øÂdèköèç ‘øïËöÞ èç’¯ Ííóë øèë÷ú ¹âÐ
äìæíûæ¯
23¿1¿4¿ ¼ìëì¤Ð-1
×`ó ¥ ûì¤Üì ôèûçìë øíóÖ ôÇìë øë ôÇì ÍâæÛìíû ¼ìäìíæì Çìíô vö• ôÇìë ÅE÷ìëË Ììë èûëìâ
øë øë ÍôÈÛìíû Ùãíë Ùãíë Ììí¼¯ ÍÈ ôÇì-¼ìäìíæì Ììë ¼ìäìíæìë vôîÐÜ ûì
ÐübÜì_ÍÈ èæíúÈ ¾çèë ðú ûì¤Üì ôèûçìë øíóÖë ×`ó¯
19
ûËÞ• Ó[èæ ¥ èÜÔíç èùíú vö¼û è÷ÿ ûÖûðìë ôëíç ðú• çìë æìâ ðëØ ûì ûËÞ¯ Ììë• ûíËÞë ÅE÷ìèëç
ëCíøë æìâ Ó[èæ¯ ×ì`óè¼íôë Ûì»ìú ûËÞ Ðíjë óü,%ëø
C • Ó[èæ Ðíjë x*çg ëCø¯ ÌÇÞìÁ• ûËÞ
v÷ìíÔ vóÔìë èäèæ¼• Ó[èæ ôìíæ vÐìæìë èäèæ¼¯ ôèûçì vÜÔì ðú ûËÞ èóíú• ø§ì ðú Ó[èæ
èóíú¯
ûì¤Üì ôèûçìú ôèû ûÖûðìë ôíëæ 11èå t¬ëH ûËÞ Ììë 40èå ûÖJæûËÞ• øìÒô ÅE÷ìëË ôíëæ
7èå t¬ëH Ó[èæ Ììë 29èå ûÖJæÓ[èæ¯
«*íûìÓ÷\ ûì¤Üì ûËÞ Ììë Ó[èæíô 4èå vx*èËíç Ûìù ôíëí×æ_âãkt¬ëH • Ô„t¬ëH • ëgºto ¬ëH Ììë
ûÖJæ¯ ÌâïÜÖÓæ Ûìù ôíëí×æ 2èå vx*èËíç_t¬ëH Ììë ûÖJæ• t¬íH ëë 2èå Ûìù_vâîèÜô
Ììë vöîèùô¯ «*íûìÓ÷í\ë âãkt¬ëH Ììë ÌâïÜÖÓíæë vâîèÜô t¬ëH «*ìú Íô• ëgºto ¬ëH Ììë
vöîèùô t¬íH ëß vçâæ øìÇÞôÖ væÈ¯
Ìáë• óÜ ¥ ûìùdöí¬QëŸ Ííôûìíëë v÷,%ìú vöôèå Ó[èæë ÅE÷ìëË Íô¼íà ðíú öìú• ÌâïÜÖÓæ çìíô
ûíÜæ “Ìáë”• «*íûìÓ÷\ ûíÜæ “óÜ”¯ vö¼û Ìáíëë vÐí» t¬ëH Ó[èæ Çìíô• çìë æìâ
ÌâïÜÖÓíæë Ûì»ìú “t¬ëH ìQ? Ìáë”¯ Ìáíëë vÐ»Ó[èæ ûÖJæ ûì vöîèùô t¬ëH ðíÜ èçèæ çìíô
ûíÜæ “ðÜQ? Ìáë”¯ ÌæÖèóíô• «*íûìÓ÷í\ë Ûì»ìú_óíÜë vÐ»Ó[èæ âãkt¬ëH ðíÜ çì
“âãkóÜ”• Ììë ëgºto ¬ëH ûì ûÖJæ ûíÜ çìë æìâ “ëgºóo Ü”¯ ÌçÍû• öì “Ìáë” çì-È “óÜ”• öì
“t¬ëH ìQ? Ìáë” çì-È “âãkóÜ”• öì “ðÜQ? Ìáë” çìÈ “ëgºóo Ü”¯
âìrì• ôÜì ¥ “âìrì” ôÇìèåë ¼ìÓìëË ÌÇÞ øèëâìË ûì âìø¯ ×í`óë ÌìíÜì÷æìú Íë ÌÇÞ óÜ ûì Ìáë
ÅE÷ìëíËë âìø• ÌÓÖìøô øèûr ¼ëôìíëë Ûì»ìú “óíÜë ßäæ”¯ vö óíÜë ÅE÷ìëË vôíå
vôíå• çìë âìø ûì ßäæ ôâ_óÜ v¼Ôìíæ ðut¬H Íû¤ 1-âìrìë¯ vö óíÜë ÅE÷ìëË våíæ
våíæ• çìë âìø ûì ßäæ çhÜæìú vûèÐ_óÜ v¼Ôìíæ óéÙÞ Íû¤ 2-âìrìë¯ âãkóÜ ûì t¬ëH ìQ?
Ìáë ¼ìÓìëËç 1-âìrìë• ëgºóo Ü ûì ðÜQ? Ìáë ôÔíæì 1-âìrìë• ôÔíæì 2-âìrìë¯
ÌâïÜÖÓæ âìrìíô ûíÜæ Ìáë-ÅE÷ìëíËë ôìÜ øèëâìË• «*íûìÓ÷\ Ííô ûíÜæ óíÜë
Ó[èæ-øèëâìË¯ óíÜë vÛçëôìë Ó[èæ ôh÷þ íô vùíÜ óÜ ðú ðut¬¯H ÍÈ ëôâ ðut¬H óíÜë
Ó[èæøèëâìË 1-ôÜì¯ óíÜë Ó[èæ Ììúçíæ ûì§íÜ óÜ ðú óéÙÞ• Í ëôâ óíÜë Ó[èæøèëâìË
2-ôÜì¯
ÌçÍû• ÌâïÜÖÓíæë “âìrì” Ììë «*íûìÓ÷í\ë “ôÜì”-ë âíÓÖ ôìöÞç vôìæß øìÇÞôÖ væÈ¯
v×ó• öèç ¥ ôÇìë ÌÇÞ tø,% ûãíÄ væßúì Ììë óìâ èÒô ëìÔì_ÍÈ 2èå «*íúìäíæ ùóÖ ûì øóÖ ø§íç
ø§íç âìíÄ âìíÄ Ìèæúèâç vö Çìâì• çìë æìâ “v×ó”¯ Ììë• ôèûçìë øóÖ ÅE÷ìëË ôëíç
ôëíç ×í`óë çìíÜ çìíÜ èæúèâç vö Çìâì• çëì æìâ “öèç”¯ v×íóë äìúùì vûìÄìíæìë äæÖ
20
2-ëôíâë è÷ÿ ûÖûðìë ôëì ðú_ôâ Çìâìë è÷ÿ ôâì ‘ • ’ Ììë øãíëì Çìâìë è÷ÿ óþìè§/
v¼èâíôìÜæ ‘¯/ ’ ÈçÖìèó¯ ÌâïÜÖÓæ 2-ëôâ öèçë ôÇì ûíÜí×æ_ôâ Çìâìë æìâ
ÌÓÞöèç• øãíëì Çìâìë æìâ øïËöÞ èç¯ ÌÓÞöèçë è÷ÿ ‘ | ’• øïËöÞ èçë è÷ÿ ‘ || ’¯
23¿5 ÌæãÐéÜæé_1
æéí÷ë «*xI‰ èÜë Å+ë vÜÔìë øë 23 Íôíô ÅèÜXèÔç Å+ë-¼¤íôíçë ¼íà èâèÜíú vóÔãæ¯
1¿ ‘ô’ ôìíô ûíÜ• èÜÔãæ ¥
×`ó• óÜ• âìrì¯
‘Ô’ øìÇÞôÖ ôé• ûãèÄíú èóæ ¥
ûËÞ Ììë Ó[èæ• âìrì Ììë ôÜì• v×ó Ììë öèç¯
2¿ ‘ô’ ×ì`óè¼ô «*íûìÓ÷\ v¼æ ôéÛìíû ûËÞ Ììë Ó[èæë vx*èËèûÛìù ôíëí×æ• èÜÔãæ¯
‘Ô’ ×ì`óè¼ô ÌâïÜÖÓæ âãíÔìøìÓÖìú ôéÛìíû ûËÞ Ììë Ó[èæë vx*èËèûÛìù ôíëí×æ• èÜÔãæ¯
‘ù’ «*íûìÓ÷\ Ììë ÌâïÜÖÓæ ôéÛìíû óÜ ûì Ìáíëë vx*èËèûÛìù ôíëí×æ• èÜÔãæ¯
3¿ ‘ô’ èûôGF øèëÛì»ì èÜÔãæ ¥
t¬ëH ìQ? Ìáë• ðÜQ? Ìáë• vâîèÜô t¬ëH • vöîèùô t¬ëH ¯
‘Ô’ æéí÷ë 4èå ×ír «*èçèå óÜ øüÇô ôíë vóÔìæ Íû¤ äíÜë âìÇìú âìrì-¼¤ÔÖì ûè¼íú èóæ ¥
i) ûìóÜì ðìßúìú âíæ øí§ v×íÜíûÜìë ùìæ
ii) ¼ìaoÖ û¼ãaëo ì ç\ì ðìëìú
iii) ÄËÞì• ÄËÞì ¼ã`óëé ÄËÞì
iv) ¾ûëìùÖ¼ìÓíæ âãèk v¼ Ììâìë æú
‘ù’ ÌÓÞöèç Ììë øïËöÞ èçë è÷ÿ ûè¼íú èóæ ¥

i) ô`åô ùìè§ ôâÜ¼â øóçÜ
âJëé ÷éëèð Äþìèø
ii) Ììâëì óãäæì t¬ù
H -Þ vÔÜæì ùè§û æì ÓëËéíç
âãDÜ
o èÜç Ìx*ùg èÜç ùéíç
21
iii) ðìäìë û×ë Óíë Ììèâ øÇ ðþìèåíçè× øüèÇûéë øíÇ
iv) öâãæìûçé ¼ët¬ç

H é ôìÜ öâãæìë èûíú
‘Ù’ ÐïæÖòìæ øïëË ôëgæ ¥
i) v÷ìíÔ vóÔìë èäèæ¼• ôìíæ vÐìæìë èäèæ¼¯
ii) âìrìíô ÌâïÜÖÓæ ûíÜæ • «*íûìÓ÷\ ûíÜæ ¯
iii) ë ¼âøèëâìË Ó[èæë æìâ ôÜì¯
iv) ë vø×íæ Ììí× ×`ó-çìíÜë Ðì¼æ¯
v) ôÇìë ÌÇÞ vx*ìçìë ôìí× tø,% ôíë vçìÜìë äæÖ vö Çìâì• çìë æìâ ¯
22
23¿6 âïÜøìÒ ¥ ×í`óë æìæì èûÛìù
Íç ¼âã° äÜ åhôíëì ôëíç ôëíç vÐ»øöÞQ? Íô vØþìåì äÜ ðìíç çhíÜ væßúì ðú¯ væìæì äíÜë
æãæåhôh ¼èëíú èû™ºo äíÜë vØþìåìíôß ÛìÂíç ÛìÂíç äíÜë ÌËã øöÞQ? vøîí× vöíç øìíëæì¯ Íâæ ôé•
Ñ ÌËãèåíô vÛíÂ ðìÈíõ‹ìíäæ Ììë ÌèRíäíæë øëâìËãß vøíú vöíç øìíëæ¯ ÍôÈÛìíû Íôèå ôèûçìíô
öèó åhôíëì ôëíç Çìíôæ• çìðíÜ vøîþí× öìíûæ Íôèå Ìáë ûì óíÜë (Syllable) ÅE÷ìëíË• Ììë•
óÜèåíôß ÛìÂíÜ øìßúì öìíû ôíúôèå Ó[èæ¯ óÜ vöæ ôèûçìë ÌËã• Ó[èæ çìðíÜ øëâìËã¯ Åí^åìèóô
vÇíô Ûìûì öìú ôíúôèå øëâìËã èâíÜèâíÐ vöâæ ÌËãë ùÒæ• Ì¼¤ÔÖ ÌËãë väì§ vÜíù vöâæ Íô-Íôèå
øóìÇÞ ¾çèë ðíç øìíë• vçâèæ ôíë ôíúôèå Ó[èæë Íô vÄþìíô ÅE÷ìëíË óÜ• Ììë óíÜë øë óíÜë
ÅE÷ìëË ðíç ðíçÈ ÌûíÐí» Íôèå vùìåì ôèûçìë ÅE÷ìëË ôìíæ vûíä ßíÒ¯ ÍÈ Ó[èæë ÅE÷ìëË vÇíô
ôèûçìë ÅE÷ìëË ðíú ßÒìë øíÇ æìæìëôâ ×`ó-èûÛìù vøíëìíæìë Ùåæì Ùíå öìú¯ ÍÈ èûÛìùIèÜ è÷íæ
væßúìÈ Ììâìíóë ÍÔæôìë ôìä¯ ÅE÷ìëíË «*Çâ Óìíø “Ó[èæ” Ììë “óÜ” ‘ûì “Ìáë”’-vô ×í`óë âïÜ
Åøìóìæ èðí¼íû Ììøæìëì väíæí×æ¯ Íûìíë ¹íâ ¹íâ väíæ èææ øíëë èûÛìùIèÜë ôÇì_×ì`óè¼íôëì
öìíóë æìâ èóíúí×æ• øûÞìà ûì ÅøøûÞ• øûÞ ûì øó• ÷ëË ûì øÂdèk• vxXìô ûì ¬t¬û? ô¯ v¼È¼íà ¹âÐ ûãíÄ
èææ_öìíç ôéÛìíû ÅE÷ìëË-èûÛìùIèÜíô æìæìëôâ ×`ó-èûÛìù ûíÜ è÷èæíú væú¯
23¿6¿1 øûÞ• øó
ëûé\æìíÇë vÜÔì “ôè§ ß vôìâÜ” ôìûÖ vÇíô “èûè,% øí§ åìøãë åhøëã ” ôèûçìë «*Çâ ×rèå Ììë Íôûìë
ÅE÷ìëË ôëgæ_
èóíæë ÌìíÜì ¯ èæíû ÍÜ ¯ ¼ïèöÖ võìíû ¯ võìíû ® = 4 + 4+ 4+ 2
øë øë 3èå Ü@¬ìH óþìè§ ‘¯ ’ èóíú ôâ-Çìâìë äìúùìIèÜ Ììë vÐí» Íôíäì§ì Ü@¬ìH óþìè§ ‘® ’ èóíú øãíëì-
Çìâìë äìúùìèå è÷èÿç ôëì ðÜ¯ Íë ØíÜ ôèûçìë ×rèå 4èå åhôíëìú Ûìù ðíú vùÜ_3èå ¼âìæ• vÐí»ëèå
v×ìíåì¯ ÍÈ Íô-Íôèå åhôíëìÈ Íô-Íôèå øûÞ¯ “øûÞ” èæíú Ììíëì èûÐó ÌìíÜì÷æìú Íôåh øíë Ìì¼è×¯
vö 3èå Ü@¬ìH óþìè§ ‘¯ ’ èóíú ×rèåíô 4èå øíûÞ Ûìù ôëì ðÜ çìíô ÌâïÜÖÓæ ûíÜæ “ÌÓÞöèç”-ë è÷ÿ•
«*íûìÓ÷\ ûíÜæ “øûÞöèç”-ë è÷ÿ¯ ×ríÐí»ë Íôíäì§ì Ü@¬ìH óþìè§ ‘® ’ ÌâïÜÖÓíæë vóßúì æìâ “øïËöÞ èç”-
ë è÷ÿ¯ øëøë 2èå öèçë âìÄÔìíæ ëíúí× Íô-Íôèå øûÞ¯
«*Çâ 3èå øûÞ vö ¼âìæ çìë ôìëË• «*èçèå øíûÞÈ Ììí× 4èå ôíë âìrì¯ «*èçèå óíÜë âìÇìú 1 ûè¼íú
âìrì èæíóÞÐ ôëè×• ÅE÷ìëË ôíë ôíë «*èçèå óíÜë 1-âìrì ûãíÄ èæíç v÷,%ì ôëgæ_
23
1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
èó -væëd Ìì- vÜì èæ-vû Í-Ü ¼ãä-d èä võì-íû võì-íû n 4+ 4 + 4 + 2
ÌìíùÈ väíæí×æ âãkóÜ ‘ûì t¬ëH ìQ? Ìáë’ ¼ìÓìëËç 1-âìrìë• ëgºóo Ü ‘ûì ðÜQ? Ìáë’ ôÔíæì 1-
âìrìë• ôÔíæì 2-âìrìë¯ ÍÔìíæ Üá ôëgæ_«*èçèå âãkóÜ 1-âìrìë ûíåÈ• Íâæôé «*èçèå ëgºóo Üß ‘væëd•
¼ãä’d 1-âìrìëÈ ðíúí×¯
ÜáÖ ôëí×æ• ×rèåë øûÞ èûÛìù ôíë 2-ëôâ âìíøë øûÞ øìßúì vùÜ_4-âìrìë 3èå Ììë 2-âìrìë
1èå øûÞ¯ 4èå øíûÞë âíÓÖ 4-âìrìë øûÞ 3-ûìë Ùãíë Ùãíë ÍÜ øë øë¯ ÌçÍû• 4-âìrìë øûÞÈ ×rèåë
âïÜøûÞ• âìíøë èóô vÇíô Íèå øïË¯Þ Íë æìâ øïËøÞ ûÞ¯ ×írë vÐ» øûÞèå “øïËø
Þ íûÞ”ë v÷íú v×ìå âìíøë_2-
âìrìë¯ ÌçÍû• øûÞèåë æìâ ÌøïËø Þ ûÞ Íûìë æéí÷ë ×róãèå ø§…æ_
1 11 11 1 1 1 1 1 1 1 2 11
vçìâëì ÷ìèðíÜ ¼íû v¼ øìçdë ÌôdÔúd ðíû
1 1 1 1 111 111
èÛôdÔì Ìædíæ ûþì÷ìû û¼ãÓì = 8 +8 + 10
Ííç Ììí× 3èå øûÞ_«*Çâ 2èå øûÞ øëøë 8-âìrìë• vÐ»øûÞ 10-âìrìë¯ 8-âìrìë øûÞ Ùãíë Ùãíë ÍÜ
2-ûìë øëøë¯ ÌçÍû• 8-âìrìÈ ÍÔìíæ âïÜ øíûÞë øãíëì âìø• 8-âìrìë øûÞÈ “øïËø Þ ûÞ”¯ ÌÇ÷• vÐ»
øûÞèåë 10-âìrì øïËø
Þ íûÞë âìø ×ìè§íú vùí×¯ ÌâïÜÖÓíæë øÇ Óíë Í-øûÞíô ûÜì ðíû “ÌèçøïËÞ øûÞ”¯
211 11 2
‘ûÜ’ Åædæç ââ èÐë = 6+2
111 111 112 2 12 12 2
‘èÐë’ væðìèë Ììâìèë æçèÐëd ßÈ èÐÔëd èðâìód èëëd = 6+ 6+6+2
«*Çâ ×rèåíç «*Çâ øûÞ 6-âìrìë• èPçéú øûÞ 2-âìrìë¯ vôìæß øûÞÈ Ùãíë Ùãíë Ììí¼ èæ¯ çûã «*Çâ
øûÞíôÈ ùËÖ ôëì ðíû øïËøÞ ûÞ ûíÜ¯ èPçéú øûÞ øïËø Þ íûÞë v÷íú âìíø v×ìíåì ûíÜ ÌøïËø Þ ûÞ èðí¼íû ùËÖ
ðíû¯ èPçéú ×ír ÌûÐÖ 6-âìrìë øûÞ øë øë 3-ûìë Ùãíë Ùãíë Íí¼ øïËø Þ ûÞ ðûìë óìèû ôìíúâ ôíëí×¯
vÐ»øûÞ çìë v÷íú v×ìíåì ûíÜ ÌûÐÖÈ ÌøïËø Þ ûÞ¯ èô¬Q•; Üá ôëgæ• 2èå ×írëÈ ™ëgíç ûaoæéë âíÓÖ 1èå
ôíë 2-âìrì âìíøë v×ìíåì øûÞ ëíúí×¯ øûÞóèã å ×í`óë èðí¼íûë ûìÈíë• ×í`óë øíá vöæ Ôìèæôåì ûì§èç
vûìÄì• æì ÇìôíÜß ×í`óë áèç ðç æì¯ Í Óëíæë øûÞíô ×ì`óè¼íôëì ûíÜ ÌèçøûÞ¯ vûèÐë Ûìù váír
×írë ™ëgíçÈ Í¼û øûÞ ôèûëì û¼ìæ• ôÔæß ôÔæß ×írë âìÄÔìíæ_
Ûíûë ùìí× ¯ vûþíÓ èóíú ‘âì’ ¯ øìô èóíç× ¯ Ìèûëç ¯¯
“âì” ÍÔìíæ ×rèåë âìÄÔìíæ-Çìôì “ÌèçøûÞ”¯
24
ôâ-Çìâìë äìúùìú ÌÓÞöèç Ììë øãíëì Çìâìë äìúùìú øïËöÞ èç_ÌâïÜÖÓíæë èðí¼ûâíçì ÍÈ 2-ëôâ
Çìâì ûì öèçë âìÄÔìíæ «*íûìÓ÷\ ÜáÖ ôëíÜæ Ììë Íô ëôíâë Çìâì ûì öèç• öì ôâ-Çìâìë v÷íú Íôåh
vûèÐ• ÌÇ÷ øãíëì-Çìâìë v÷íú Íôåh ôâ¯ Íë æìâ “øóöèç”¯ ÌâïÜÖÓíæë ÌÓÞöèçíô «*íûìÓ÷\ ûíÜæ
øûÞöèç¯ ÌÓÞöèç ûì øûÞöèç ôèûçìë ×ríô øíûÞ øíûÞ Ûìù ôíë vóÔìú¯ vçâèæ øóöèçë ôìä øó-èûÛìù
ôíë vóÔìíæì¯ øóöèç øûÞöèçë v÷íú Íôåh vûèÐ Çìâìú¯ Íôíäì§ì Ü@¬ìH óþìè§ ‘¯¯’ èóíú ÌâïÜÖÓæ vóÔìæ
øïËöÞ èç• «*íûìÓ÷`!ë vóÔìæ øóöèç¯ “èûè,% øí§ åìøãë åhøëã ”-Íë ×rèåíç ‘¯¯’ è÷ÿ èóíú vóÔìíæì
øóöèçèå è÷íæ èææ¯ ¹âÐ ûãíÄ èææ øó-èûÛìíùë ç+U• øûÞ Ììë øíóë øìÇÞôÖ_
11 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
èóíæë ÌíÜì èæíû ÍÜ ¼ãäd èä võìíû võìíû = ‘4 + 4’ + ‘4 + 2’
øóöèç ‘ || ’ ÍÔìíæ ×rèåíô 2èå Ôí„ Ûìù ôíëí×• Íô-Íôèå Ô„ Íô-Íôèå “øó”¯ «*Çâ øó ¾çèë
ðíúí× 2èå ¼âìæ âìíøë øûÞ èæíú ‘4+4’• èPçéú øó ¾çèë ðíúí× 2èå v×ìíåì-ûí§ì øûÞ èæíú ‘4 + 2’¯
ÌçÍû• øíûÞë v÷íú “øó” ûí§ì âìíøë Ô„¯ ôíúôèå øûÞ èæíú ¾çèë ðíú Íô Íôèå “øó”¯ ×rèåíç Ììí×
4èå øûÞ• èô¬Q; 2èå øó¯
ÜáÖ ôëgæ• ßøíëë ×rèåíç øíûÞë âìø ÌâïÜÖÓæ Ììë «*íûìÓ÷í\ë èðí¼ûâíçì ÍôÈ ‘«*Çâ 3èå
4-âìrìë• vÐí»ëèå 2-âìrìë’¯ ÌçÍû• ÌâïÜÖÓíæë 2èå ôíë “øûÞ” èæíúÈ ¾çèë ðíúí× «*íûìÓ÷í\ë Íô-
Íôèå “øó”¯
Íûìíë ø§…æ “ôè§ ß vôìâÜ” ôìíûÖëÈ Ììë-Íôèå ôèûçì “«*ìË”-Íë èPçéú ×rèå_
“âìæíûëdd âìíÄ Ììèâ ûþìè÷ûìíë ÷ìÈ”¯
×rèåë øûÞ-èûÛìù Ììë øó-èûÛìù «*íûìÓ÷\ ôëíûæ ÍÈÛìíû_
112 11 11 1111 2
âìæíûë âìíÄ Ììèâ ûþìè÷ûìíë ÷ìÈ = ‘4+ 4’+ ‘4+ 2’
«*Çâ 3èå øíûÞë âìø 4-âìrì ôíë• vÐ»øûÞ 2-âìrìë¯ Ììë «*Çâ øóèåë âìø 8-âìrì ‘4+ 4’• èPçéú
øíóë âìø 6-âìrì ‘4+2’¯
ÌæÖèóíô• ÌâïÜÖÓíæë øûÞ-èûÛìù ðíû ÍÈëôâ_
âìæíûëd âìíÄ Ììèâ | ûþìè÷ûìíë ÷ìÈ || = 8+6
«*Çâ øûÞ 8-âìrìë• vÐ»øûÞ 6-âìrìë¯
ßøíëë ×rèåë ×`ó-èûÛìù vÇíô «*íûìÓ÷í\ë “øûÞ” Ììë “øó”-Íë ¼íà ÌâïÜÖÓíæë øíûÞë ¼@øôÞ èû»íú
2èå ôÇì Üá ôëgæ ¥
25
‘1’ øïËø
Þ ûÞ «*íûìÓ÷í\ë èðí¼íû ÍÔìíæ 4-âìrìë• ÌâïÜÖÓíæë èðí¼íû 8-âìrìë¯ ÌÇÞìÁ• óãÈ ×ì`óè¼íôë
øíûÞë âìø óã-ëôâ¯
‘2’ «*íûìÓ÷í\ë èðí¼íû 2èå øó 8 Ììë 6 âìrìë• ÌâïÜÖÓíæë èðí¼íû 2èå øûÞ 8 Ììë 6 âìrìë¯ ÌÇÞìÁ•
«*íûìÓ÷í\ë ôìí× öì “øó”• ÌâïÜÖÓíæë ôìí× çì “øûÞ”¯
¼û èâèÜíú óþì§ìÜ ÍÈ ¥ “øûÞ” Ììë “øó” èæíú «*íûìÓ÷\ Ììë ÌâïÜÖÓíæë èðí¼íû Ììí× èô×ã èâÜ• èô×ã
ùëèâÜ¯ óãäíæë “øûÞ” ôÔæß ¼âìæ• ôÔíæì v×ìíåì-ûí§ì¯ v¼È ôìëíË• «*íûìÓ÷í\ë “øó” ôÔíæì
ÌâïÜÖÓíæë “øíûÞ”ë ¼âìæ• ôÔíæì ûí§ì¯ “øó”-Íë ôÇì ÌâïÜã ÖÓæ Ûìíûæèæ¯
23¿6¿2 øûÞìà• ÅøøûÞ

“øûÞ”• ¼@øíôÞ Íôåì «*ìÇèâô ÓìëËì ¾çèë ðíú vùÜ¯ vûìÄì vùÜ• ôèûçìë Íôèå ×r ÅE÷ìëË ôëíç
ôëíç âìíÄ âìíÄ vö öèç øí§ ‘ÌÇÞìÁ Çìâíç ðú’• v¼È öèçë äìúùìèåíç Íô-Íôèå øûÞ ¾çèë ðíç
Çìíô¯ øûÞIèÜ øìÐìøìèÐ ¼âìæ ðûìë ôÇì• çíû vÐ»øûÞ v×ìíåì ‘ûì ûí§ì’ ðíç øìíë¯
ÍÈ “øûÞ”-vô âìÄÔìíæ vëíÔ ×ì`óè¼íôëì Íôèóíô øíûÞë v÷íú âìíø v×ìíåì• Ììë Íôèóíô øíûÞë
v÷íú âìíø ûí§ì ×`ó-èûÛìíùë ôÇìß vÛíûí×æ¯ v×ìíåì âìíøë èûÛìù÷ìÈ Ììíù vóÔãæ¯ “èóíæë ÌìíÜì”
èóíú ™ëg-ôëì ×rèå Ììë Íôûìë ÅE÷ìëË ôëgæ_
1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
èóíæëd ÌìíÜì èæíû ÍÜ ¼ãädèä võìíû võìíû
“èóíæëd ÌìíÜì” øûÞèåë “èóíæë” “ÌìíÜì”_ÍÈ óãèå Ì¤íÐ Ûìù ðíú ÅE÷ìëË ðíE×¯ ØíÜ 4-âìrìë øûÞèå
2 + 2 âìrìú Ììûìë 2èå åhôíëì ðíE×¯ ÍôÈÛìíû “èæíû ÍÜ” Ììë “¼ãäèd ä võìíû” øûÞóèã åß 2 + 2 âìrìú
Ûìù ðíú öìíE×¯ vÐí»ë “võìíû” øûÞèå ÌûÐÖ 2-âìrìíçÈ vÇíô vùÜ• Ûìù ðÜ æì¯ øíûÞë ÍÈ ÛìùIèÜíô
ÌâïÜÖÓæ ûíÜæ “øûÞìà” ‘ = øíûÞë Ìà’• «*íûìÓ÷\ ûíÜæ ÅøøûÞ ‘= øíûÞë t¬ìH Ûìèûô ÅE÷ìëË-èûÛìù’¯
“øûÞìíà”ë è÷ÿ ‘½’• “ÅøøíûÞë è÷ÿ ‘½’¯ ÍÈ è÷ÿ èóíú ×rèå ¼ìèäíú vóÔãæ_
øûÞìà ¥ èóíæë ½ ÌìíÜì ¯ èæíû ½ ÍÜ ¯ ¼ãäèd ä ½ võìíû ¯ võìíû

ÅøøûÞ ¥ èóíæë ½ ÌìíÜì ¯ èæíû ½ ÍÜ ¯ ¼ãäèd ä ½ võìíû ¯ võìíû
ÌâïÜÖÓíæë “øûÞìà” Ììë «*íûìÓ÷í\ë “ÅøøûÞ” øíûÞëÈ Íô-Íôèå Ûìù¯ èô¬Q•; øûÞìà Ììë ÅøøûÞ
¼û¼âú TûT Íô æú¯ Íë ôìëË• ÌâïÜÖÓíæë “øûÞ” Ììë «*íûìÓ÷í\ë “øûÞ” ¼û¼âú âìíø Íô ðú æì¯
vôæ ðú æì çì Ììâëì øíë vóÔû¯ “èóíæë ÌìíÜì”-ë ×rèåíç ÌûÐÖ «*Çâ 3èå øûÞ äãóíæë èðí¼íûÈ ¼âìæ
26
âìíøë ‘4-âìrìë’• v¼-ôìëíË øûÞìà-ÅøøûÞß ¼âìæ ðíç vøíëí× ‘2-âìrìë’¯ èô¬Q; æéí÷ë ×rèåíç
vóÔãæ_
øûÞìà ¥ Íôì vóèÔ ½ ôhÜ ûÓï | vô ûå ½ Ììøèæ || = ‘4+4’ + ‘3 + 3’
ÅøøûÞ ¥ Íôì ½ vóèÔ | ôhÜ ½ ûÓï || vô ûå ½ Ììøèæ = ‘2+ 2’ + ‘2+ 2’+ ‘3+ 3’
ÌâïÜÖÓíæë èðí¼íû ×rèåíç 2èå øûÞ• «*Çâèå 8-âìrìë¯ 8-âìrìë «*Çâ øíûÞ øìßúì vùÜ 4-âìrìë
2èå øûÞìà¯ ÌÇ÷• 8-âìrìë ÍÈ øûÞèåÈ «*íûìÓ÷í\ë èðí¼íû 2èå 4-âìrìë øíûÞ Ûìù ðÜ• 4-âìrìë Íô-
Íôèå øíûÞ øìßúì vùÜ 2-âìrìë 2èå ôíë ÅøøûÞ¯ “vô ûå Ììøèæ”-Ì¤Ðèå ÌâïÜÖÓíæë ôìí× 6-âìrìë
øûÞ• Ûìù ðÜ 3-âìrìë 2èå øûÞìíà¯ Ììë• Í Ì¤Ðèå «*íûìÓ÷í\ë ôìí× 6-âìrìë Íôèå øó• èô¬Q•;
¼ëì¼èë Íë Ûìù ðÜ 3-âìrìë 2-èå ÅøøíûÞ ‘øóèåíô øíûÞ øíûÞ Ûìù ôëì ¼@¬ûc æú ûíÜ’¯ øûÞìà-
ÅøøíûÞë âìøåìß v¼È ôìëíËÈ ¼âìæ ‘3-âìrìë’¯ ÌçÍû vóÔíÜæ• ÍôÈ ôèûçìë ÍôÈ ×ír ¼û øíûÞ
âìø ×ì`óè¼ôíóë ôìí× ¼âìæ ðú æì• çìë ØíÜ øûÞ vôíå-vôíå-øìßúì øûÞìà Ììë ÅøøûÞß Ì¼âìæ ðíú
øí§¯
Íô-Íôåì øûÞ vö 2èå-3èå åhôíëìú Ûìù ðíç øìíë• Í èæíú vôìíæì ¼¤Ðú væÈ¯ çíû• øíûÞë
âìÄÔìíæ ¼èçÖÈ Çìâíç ðú èôæì_ÌÇÞìÁ öèç øí§ èôæì Í èû»íú ×ì`óè¼íôëì Íôâç ææ¯ ÌâïÜÖÓíæë
âíç øíûÞë âìÄÔìíæ öèç væÈ• ‘½’ è÷ÿèåß öèçè÷ÿ æú’¯ «*íûìÓ÷í\ë âíç öèç ÌûÐÖÈ Ììí×• öèçÈ
øûÞíô ÅøøíûÞ Ûìù ôíë Íû¤ v¼-öèçë æìâ Åøöèç¯
23¿6¿3¿ ÷ëË• øÂdèk

øíûÞë v÷íú v×ìíåì ×`ó-èûÛìíùë ôÇì ðÜ¯ Íûìíë ûí§ì èûÛìíùë ôÇì¯ Íôåh ÌìíùÈ Ììâëì vóÔÜìâ
Çèçë ÌìÙìíç “èóíæë ÌìíÜì”-ë ×rèåë 4èå øíûÞ Ûìù ðßúìë Íû¤ ×rèåë vÐí» øãíëì vÇíâ öìßúìë
Ùåæì¯ ÍÈ øãíëì Çìâìë öèçíô ûÜì ðú “øïËöÞ èç”• Ììë ™ëg vÇíô øïËöÞ èç øöÞQ? øãíëì ×rèåë æìâ
ÌâïÜÖÓíæë ôìí× ÷ëË• «*íûìÓ÷í\ë ôìí× øÂdèk¯ ÌÇÞìÁ• øïËöÞ èç èóíú Ûìù-ôëì ×`ó-èûÛìùíôÈ
ÌâïÜÖÓæ ûÜí×æ “÷ëË”• «*íûìÓ÷\ ûíÜí×æ “øÂdèk¯ «*íûìÓ÷\ ÍÈ ôìëíË “øïËöÞ èç”-vô Ììíëì èæèóÞ,% ôíë
ûÜíÜæ “øÂdèköèç¯ v¼èóô vÇíô “÷ëË” Ììë “øÂdèk”-ë âíÓÖ çØìç Çìôìë ôÇì è×Ü æì¯ èôædô•h “÷ëË”
ûì “øÂdèk”ë âìø vö èæèóÞ,% ôíë vóú• v¼È øïËöÞ èçÈ èÒô vôìÇìú ø§íû ‘ÌÇÞìÁ• øíûÞë øë øûÞ vøèëíú
vôìæd øíûÞë vÐí» øãíëìøãèë Çìâíç ðíû’_ÍÈ èæíú ×ì`óè¼ô óãäæ ¼û ¼âú Íôâç ææ¯ çìë ØíÜÈ
“÷ëË” Ììë “øÂdèk” ôÔíæì ôÔíæì øüÇôd ðíú öìú¯
“èóíæë ÌìíÜì”ë ×rèå ÷ëË ûíå• øÂdèkß ûíå_Íåì Ììâëì vóÔÜìâ¯ ¼âìæ âìíøë ÷ëË-øÂdèk Ììíëì
óãèå-Íôèå vóÔì öìô¯
27
111 111 11 12 111
1â ÷ëË âèëíç ÷ìèðæì Ììèâ ¼ã`óë Û—ûíæ = 8+ 6 = 14 âìrìë
112 11 11 1111 2
2ú ÷ëË âìæíûë âìíÄ Ììèâ ûþìè÷ûìíë ÷ìÈ = 8+ 6 = 14 âìrìë
111 111 11 12 111

1â øÂdèk âèëíç ÷ìèðæì Ììèâ ¼ãæód ë Û—ûíæ = 8+ 6 = 14 âìrìë
112 11 11 1111 2
2ú øÂdèk âìæíûëd âìíÄ Ììèâ ûþìè÷ûìíë ÷ìÈ = 4+ 4+ 4+ 2 = 14 âìrìë
ÍÔìíæ âìrì ûí¼í× ÍÈ èæúíâ_«*èç âãkóíÜ ‘ûì t¬ëH ìQ? Ìáíë 1-âìrì• Ðíjë-«*Çíâ-Çìôì “¼ãæ”d
ëgºóo íÜß ‘ûì ðÜQ? Ìáíë’ 1-âìrì• Ðíjë-vÐí»-Çìôì «*èç ëgºóo íÜ 2-âìrì¯ Üá ôëgæ• 2èå váírÈ
øïËöÞ èç ‘øãíëì vÇíâ-öìßúì’ ø§í× ×írë vÐí» 14-âìrìë øíë¯ ÌçÍû• ÷ëË Ììë øÂdèkë âìíø vôìíæì
øìÇÞôÖ ëÈÜ æì¯ øìÇÞôÖ vôûÜ Ííóë ×`ó-èûÛìíù¯ «*Çâ ÷ëË 8 + 6 âìrìë 2èå øíûÞ Ûìù ðíú vùí×•
Ììë «*Çâ øÂdèkë Ûìù ðíúí× 8 + 6 âìrìú 2èå øíó¯ èPçéú ÷ëíË 2èå øûÞ ‘8 + 6’• èô¬Q; èPçéú
øÂdèkíç 4èå øûÞ ‘4+4+ 4 + 2’¯
Íûìíë vóÔãæ Íôèå øüÇôd âìíøë ÷ëË øÂdèkë óü,%ìQ?_
1 11 12 1122 211
Í æíð âãÔëd ûæâëdâëd Iædèäç
1 1 112 111 12 111
Í vö Ìäìùëd ùëíä ¼ìùëd ØhèÜí×
ÌâïÜÖÓíæë èðí¼íû ÍÔìíæ 2-ûìë øïËöÞ èç• çìÈ 2-èå ÷ëË¯ èô¬Q•; «*íûìÓ÷\ «*Çâ ×írë vÐí» øïËöÞ èç
âìíææ æì• âìíææ øóöèç¯ 2èå ×r øãíëìøãèë ÅE÷ìëË ôëìë øíë èçèæ øãíëì Çìâíç ÷ìæ ‘vôûÜ “ØhèÜí×”-
ë øë’• çìë Ììíù æú¯ ÌçÍû çþìë èðí¼íû 2èå ×r èâíÜ ÍÔìíæ 2èå øÂdèk¯
vûèÐëÛìù váírÈ ÌûÐÖ ÷ëË-øÂdèk ¼âìæ¯ vöÔìíæ ¼âìæ æú• v¼Ôìíæ vóÔì öìíû øÂdèkë âìø
÷ëíËë v÷íú ûí§ì¯ Íë ôìëË• øûÞ Ììë øÂdèkë âìÄÔìíæ «*íûìÓ÷\ vö Ìèçèëk ×`ó-èûÛìù “øó” ôGFæì
ôíë èæíúí×• çì ôôíæì ôÔíæì “÷ëË”-Íë ¼âìæ ðíú öìú¯ Ììøæìëì äìíææ• ôíúôèå øûÞ èâíÜ ¾çèë
ðú “øó”¯ vçâèæ• ôíúôèå “øó” äãí§ ¾çèë ðú øÂdèk¯ Íôåh Ììíù “Í æíð âãÔë”-Íë 2èå ×r èâíÜ vö
Íôèå âìr øÂdèk ¾çèë ðÜ• çìë ôìëË Íô-Íôèå ×r «*íûìÓ÷í\ë ôìí× Íô-Íôèå “øó” ûíÜÈ âíæ
ðíúí×• çìë vûèÐ æú¯ ÌÇÞìÁ• «*Çâ ×írë vÐí» ÌâïÜÖÓæ øãíëìøãèë ÇìâíÜß ‘øïËöÞ èç’ «*íûìÓ÷\ øãíëì
28
Çìâí×æ æì• øíûÞë vÐí» öçåhôh Çìâíç ðú ‘øûÞöèç’ çìë v÷íú Íôåh vûèÐ Çìâí×æ ‘øóöèç’¯
ØíÜ ÍÔìíæ ÌâïÜÖÓíæë “÷ëË” ðíú öìíE× «*íûìÓ÷í\ë “øó”-Íë ¼âìæ¯ ÌçÍû• 2èå “øó” èæíú ¾çèë
“øÂdèk”
ÍÔìíæ 2èå “÷ëíË”ëÈ vöìù ØÜ¯ æéí÷ Üá ôëgæ_
2 11 2 11 211 111 = 6 + 6+ 3 = 15
Ñ Ììí¼ Ñ Ìèç ¾Ûëû ðëí»
11211 11 211 111
äÜè¼ædè÷ç èáèç v¼îëÛ ëÛí¼ = 6 + 6+ 3 = 15
11211 1 1 21 1 111
Ùæíùîëû æûíöîûæì ûë»ì = 6 + 6+ 3 = 15
11211 111
ÐÖìâùâdÛéë ¼ë»ì = 6+ 3 = 9
ÌâïÜÖÓíæë èðí¼íû ÍÔìíæ 4èå ×rÈ 4èå ÷ëË¯ Ììë «*íûìÓ÷í\ë èðí¼íû 4èå ×ír Ììí× 4èå øó
èâíÜ Íôèåâìr øÂdèk¯ «*Çâ 3èå ÷ëíËë âìø 15-âìrì ôíë• ÷çhÇèÞ å 9-âìrìë¯ øÂdèkèåë âìø 15 +
15+ 15+ 9 âìrì¯ ÷ëË Ììë øó ¼âìæ ðíÜ «*íûìÓ÷í\ë Íôøóé øÂdèk ×ì§ì Ììë ¼û øÂdèkÈ âìíø
÷ëíËë v÷íú ûí§ì ðíû ùèËíçë èæúâ vâíæ¯
23¿6¿4 ¬t¬?ûô• vxXìô

×`ó-èûÛìù èæíú vöåhôh ôÇì ðÜ• çì vÇíô Íåì vûìÄì öìíû• øûÞ Ììë ÷ëË ÍÈ 2 ëôâ âìíøë èûÛìù
vÇíôÈ ÅE÷ìëË Ììë èûëìíâë èûæÖìí¼ë ÐübÜìåì Óëì øí§ öìú¯ ôèûçìë øóÖ ø§íç vùíÜÈ ÷Üíç Çìíô
øíûÞë øë øûÞ ÅE÷ìëË• âìÄÔìíæ ÌÓÞöèç¯ øëøë ôíúôèå øíûÞë ÅE÷ìëË ðíÜÈ øí§ øïËöÞ èç• vÐ» ðú
Íôèå ÷ëíËë ÅE÷ìëË¯ Ììûìë ÷Üíç Çìíô ÍôÈÛìíû øíûÞë øë øûÞ vøèëíú Ììë-Íôèå ÷ëíËë ÅE÷ìëË
Ììë-Íôèå øïËöÞ èç øöÞQ¯? Íë ¼íà ûì§èç vö 2èå èûÛìíùë ôÇì Ììøæìëì äìæíÜæ ‘øíûÞë v÷íú v×ìíåì
âìíøë “øûÞìà” ûì “ÅøøûÞ” Ììë øíûÞë v÷íú ûí§ì âìíøë “øó”’• ×í`óë âïÜ ÷èër Ííóë ûìó èóíÜß ûãíÄ
væßúì öìíû¯ Ììë• “øó” ûìó ø§íÜ “øÂdèk”ß ÌûìQ?ë ðíú øí§¯ vôææì• “øÂdèk”ë ÓìëËì ¾çèë ðú
ôíúôèå “øíó”ë vöìùØÜ èðí¼íûÈ¯
ÌçÍû• ôèûçì öÔæ øè§• çÔæ Ììâëì øë øë èæèóÞ,% âìíøë ‘âìrì ¼¤ÔÖìë’ ÷ëËÈ Ííôë øë Íô
ÅE÷ìëË ôíë vöíç Çìèô¯ âíæ ëìÔíûæ• Íôèå ôèûçìë vùìåì Ðëéíë öçIèÜ ÷ëË ×§ìíæì Ììí×• çìíóë
29
×`ó-t¬Û H ìû ÍôåìÈ¯ v¼-ôìëíË• vôìæß ôèûçìë ×`ó vûìÄìë äæÖ vùìåì ôèûçìÈ øí§ øí§ vóÔìë «*íúìäæ
væÈ• ôèûçìë Íôèå Ì¤Ð Íë äæÖ vûí× èæíÜÈ ÷íÜ¯ çíû• Ì¤Ðèå Íâæ ðßúì ÷ìÈ• öìíç Çìíô âìø ûì
âìrì ¼¤ÔÖìë ÐübÜìú ûþìÓì øëøë ôíúôèå ÷ëË¯ ÍÈ ëôâ ôíúôèå ÷ëíËë IE×íô ×ì`óè¼íôëì ûíÜæ
¬t¬û? ô¯
¼ìÓìëËÛìíû “¬t¬û? íô”ë ÌQ?ùç
Þ ÷ëíËë ¼¤ÔÖì èæèóÞ,% æú_2 vÇíô 8 øöÞQ•? Íâæôé çìë v÷íúß vûèÐ
ðíç øìíë¯ çíû• Í-èû»íú «*íûìÓ÷\ Íôåh èÛˆ‰ ôÇì ûÜíç ÷ìæ¯ çþìë âíç “¬t¬û? íô”ë øÂdèk-¼¤ÔÖì
ôâøíá 5 ðßúì ÷ìÈ-È¯ çìë v÷íú ôâ ðíÜ çìë æìâ ðíû vxXìô• “¬t¬û? ô” æú¯ 5 ûì çìë vûèÐ ¼¤ÔÖìë
øÂdèkë IE×ß çþìë ôìí× ûí§ì âìíøë vxXìô-È• vôûÜ çìë èûôGF æìâ “¬t¬û? ô”¯ Ììâëì ÌûÐÖ ÷ëíËë
vöíôçìæì IE×íôÈ ûÜû “¬t¬û? ô”¯ æéí÷ë “¬t¬û? ô”IèÜ ÅE÷ìëË ôëíç ôëíç ûãíÄ èææ• øëøë ¼ìäìíæì
÷ëËIèÜ âìrì ¼¤ÔÖìú ÐübÜìú èôÛìíû øëøë ûþìÓì øí§Ü Íô-Íôèå “¬t¬û? ô” ¾çèë ôíëí×_
1¿ Í äùíç ðìú | v¼È vûèÐ ÷ìú | Ììí× öìë Û—èë | Û—èë || = 6+6+6+2= 20
ëìäìë ð¬¬¼ç
d | ôíë ¼â¼dç | ôìÂìíÜë Óæ | ÷hèë || = 6+6+6+2= 20
2¿ èæçdç
d vçìâìúd | è÷çdç Ûèëúì | t‡ëËÞd ôèë || = 6+6+6+2= 20
Ìædçèûðéæ | èûäíæ ûè¼úì | ûëËÞd ôèë || = 6+6+5 = 17
çhèâ Ìì× vâìëd | äéûæ-âëËd | ðëËd ôèë || = 6+6+5 = 17
3¿ âèëíç ÷ìèð æì | Ììèâ ¼ãæód ë Ûhûíæ || 8+6 = 14

âìæíûëd âìíÄ Ììèâ | ûþìè÷ûìíë ÷ìÈ || 8+6 = 14
ÍÈ ¼ïëöôíë ÍÈ | øã»èd øç ôìæíæ || 8+6 = 14
äéûædç ´óú-âìíÄ | öèó òìæd øìÈ || 8+6 = 14
4¿ óãèÛÞá x*ìû¬t¬é? øãíë öíû || = 10
äìèùúì ÅèÒÜ ðìðìëíû || = 10
ûãºo èæä ÛkùíË | ™ÓìíÜæ äíæ äíæ¯
áhèÓíçíë Ìˆ‰óìæí¼ûì || = 8+8+10 = 26
vçìâëì ÜÈíû ûÜ vôûì || = 10
1â ¬t¬û? íô 2èå ÷ëË ‘6+6+6+2 âìrìë’• 2ú ¬t¬û? íô 3èå ÷ëË ‘6+6+5 âìrìë’•
3ú ¬t¬û? íô 4èå ÷ëË ‘8+ 6 âìrìë’• 4ÇÞ ¬t¬û? íô 4èå ÷ëË ‘10 âìrìë 3èå• 8+8+10 âìrìë 1èå’¯
30
23¿7 ¼ìëì¤Ð-2
øûÞ• øó ¥ ôèûçìë ×r ÅE÷ìëË ôëíç èùíú âìíÄ âìíÄ ÍôåhÔìèæ Çìâíç Çìâíç øãíëì ×r øí§
vØèÜ¯ ØíÜ øãíëì ×rèå ôíúôèå åhôíëìú Ûìù ðíú öìú¯ Íô-Íôèå åhôíëìë æìâ “øûÞ”¯
¼âìæ ¼âìæ âìrìë øë ÇìâíÜ øíûÞë âìøß øëøë ¼âìæ ðíû¯ Í ëôâ ÍôÈ âìíøë øûÞ
øëøë Ùãíë Ùãíë ÍíÜ çìë æìâ “øïËø Þ ûÞ”¯ “øïËø
Þ íûÞ”-ë v÷íú v×ìíåì âìíøë øíûÞë æìâ
“ÌøïËø
Þ ûÞ”• Ììë ûí§ì âìíøë øíûÞë æìâ “ÌèçøïËø Þ ûÞ”¯ ôèûçìë ×írë ™ëgíç• ôÔíæì
ôÔíæì âìÄÔìíæ v×ìíåì âìíøë Íâæ øûÞ âìíÄ âìíÄ ôèûëì ûÖûðìë ôíëæ• öì ×í`óë
èðí¼íûë ûìÈíë¯ Í ëôâ Ìèçèëk Íû¤ «*ìú ÌæìûÐÖô øíûÞë æìâ “ÌèçøûÞ”¯
ÌâïÜÖÓíæë ÌÓÞöèç ûì «*íûìÓ÷í\ë øûÞöèç ôèûçìë ×ríô øíûÞ øíûÞ Ûìù ôíë¯ ÍÈ
ÌÓÞöèç ûì øûÞöèçë v÷íú Íôåh vûèÐ Çìâì• ÌÇ÷ øïËöÞ èçë v÷íú Íôåh ôâ Çìâì «*íûìÓ÷\
Üá ôíë çìë æìâ èóíÜæ øóöèç¯ ÍÈ øóöèç ×ríô vö¼û Ôí„ Ûìù ôíë• çìë æìâ
“øó”¯ ôíúôèå øûÞ èæíú ¾çèë ðú “øó”¯
ôèûçìë ÍôÈ ×ír ÌâïÜÖÓíæë øíûÞë âìø ôÔíæì «*íûìÓ÷í\ë øíûÞë ¼âìæ• ôÔíæì çìë
v÷íú ûí§ì¯ çìÈ• «*íûìÓ÷í\ë “øó” ôÔíæì ÌâïÜÖÓíæë øíûÞë ¼âìæ• ôÔíæì ûí§ì¯
øûÞìà• ÅøøûÞ ¥
1èå øûÞíô 2èå-3èå Ûìíù ÅE÷ìëË ôíë Íô-Íôèå Ûìùíô ÌâïÜÖÓæ ûíÜæ “øûÞìà”• Ììë
«*íûìÓ÷\ ûíÜæ “ÅøøûÞ”¯ óãäíæë øíûÞë âìø öÔæ ¼âìæ Çìíô• v¼È øíûÞë øûÞìà Ììë
ÅøøûÞß çÔæ ¼âìæ¯ èô¬Q•; óãäíæë øûÞ v×ìíåì-ûí§ì ðíÜ øûÞìà-ÅøøûÞß ðíû v×ìíåì-
ûí§ì¯ Ììûìë• øíûÞ øíûÞ Ûìù æì-ðíú ¼ëì¼èë ôíúôèå ÅøøíûÞ Ûìù ðíú öìú•
«*íûìÓ÷í\ë Í ëôâ 1èå øó öèó ÌâïÜÖÓíæë øíûÞë ¼íà ¼âìæ âìíøë ðú• çìðíÜß
øûÞìà Ììë ÅøøûÞ ¼âìæ ðíû¯
÷ëË• øÂdèk ¥
øïËöÞ èç èóíú Ûìù-ôëì ×`ó-èûÛìùíô ÌâïÜÖÓæ ûíÜæ “÷ëË”• «*íûìÓ÷\ ûíÜæ “øÂdèk”¯
ôèûçìë vôìíæì vôìíæì ×írë ™ëg vÇíô v¼È ×írë ûì øíëë vôìíæì ×írë vÐí»-Çìôì
øïËöÞ èç øöÞQ? vö ×`ó-èûÛìù• çìë æìâ “÷ëË” ûì “øÂdèk”¯ ÌâïÜÖÓæ Ììë «*íûìÓ÷í\ë
øïËöÞ èç ÍôÈ ×írë vÐí» ø§íÜ “÷ëË” Ììë “øÂdèk” ÍôÈ ðíû• èÛˆ‰ èÛˆ‰ ×írë vÐí»
ø§íÜ ÷ëË-øÂèk øüÇôd ðíû¯
«*íûìÓ÷í\ë øûÞ Ììë øÂdèkë âìÄìâìèÄ âìíøë ×`ó-èûÛìù øó¯ ôíúôèå øó äãí§ ¾çèë
31
ðú “øÂdèk”¯ ôÔíæì ôÔíæì ôèûçìë Íô-Íôèå ×r ÌâïÜÖÓíæë ôìí× çëË ðíÜß
«*íûìÓ÷í\ë ôìí× çì Íô-Íôèå øó ûíÜ ùËÖ ðíç øìíë¯ çÔæÈ øÂdèk ðíú øí§
÷ëíËë v÷íú ûí§ì âìíøë øüÇô ×`ó-èûÛìù¯
¬t¬û? ô• vxXìô ¥
vôìíæì ôèûçìë Íâæ Íôèå Ì¤Ð• vöÔìíæ øëøë 2• 3• 4• 5• 6• ûì 8èå ÷ëíËë IE×
âìrì¼¤ÔÖìë ÐübÜìú ûþìÓì• çìë æìâ “¬t¬û? ô”¯ «*íûìÓ÷í\ë èû÷ìíë ôâøíá 5èå øÂdèkë
IE× ðíû “¬t¬û? ô”¯
2• 3 ûì 4èå øÂdèkë IE×íô «*íûìÓ÷\ ûíÜæ “vxXìô”¯
øûÞ• ÷ëË• ¬t¬û? ô¯
øûÞìà Ììë ÅøøûÞ• øûÞ Ììë øó• ÷ëË Ììë øÂdèk¯
‘ù’ ÌÓÞöèç øïËöÞ èç øûÞ ¬t¬û? ô_ÍÈ 4èå øèëÛì»ì ÌâïÜÖÓæ «*íûìÓ÷\ óãäíæÈ ûÖûðìë ôëíçæ¯
«*èçèå øèëÛì»ìë ûÖûðìíë ×ì`óè¼ô óãäíæë vôìÇìú èâÜ• vôìÇìú ùëèâÜ_vóÔìæ¯
2¿ ‘ô’ “Ììí@¬ëŒ âJëé ùao èûÜìú”_ÍÈ ×rèåíç óÜIèÜíô øüÇô ôíë óíÜë âìÇìú âìrì ûè¼íú èææ¯
Íëøë_
i) ¼èÒô è÷íÿë ¼ìðìíöÖ ×rèåíç øûÞìà øûÞ Ììë ÷ëíËë èûÛìùIèÜ vóÔìæ¯
ii) ¼èÒô è÷íÿë ¼ìðìíöÖ ×rèåíç ÅøøûÞ Ììë øíóë èûÛìùIèÜ vóÔìæ¯
iii) ßøíëë óã ëôíâë ×`ó-èûÛìù vÇíô ÌâïÜÖÓíæë øûÞìíà-øûÞ-÷ëíËë ¼íà «*íûìÓ÷í\ë
ÅøøûÞ-øûÞ-øó-øÂdèkë âìíøë ôé ¼@øôÞ Ôãíþ ä vøíÜæ• ¼¤íáíø èÜÔãæ¯
‘Ô’ “Ï»ìë óãúìíë ðìèæ ÌìÙìç
Ììâëì Ììèæû ëìÂì «*Ûìç
Ììâëì åhåìû èçèâë ëìç
ûìÓìë èûaoÖì÷Ü¯”
32
«*x-‰ 2‘ô’-Íë øºoèçíç i) ßøíëë 4èå ×ír øëøë óãëôíâë ×`ó-èûÛìù ôëgæ¯
ii) çì vÇíô Ñ óã ëôíâë èûÛìíùë ôé ¼@øôÞ Ôãíþ ä vøíÜæ• ¼¤íáíø èÜÔãæ¯
‘ù’ øë øë Íâæ 3èå øóÖ×írë óü,%ìQ? èÜÔãæ öìë_
i) «*Çâèåíç øïËø
Þ ûÞ 4-âìrìë¯
ii) èPçéúèåíç øïËø
iii) ç·çéúèåíç øïËø
vö vôìíæì Íôèåíç 1èå ÌèçøûÞ Çìôíû¯
vö vôìíæì Íôèåíç 1èå ÌèçøïËÞ øûÞ Çìôíû¯
vöíôìíæì óãèåíç 1èå ôíë ÌøïËø
Þ ûÞ Çìôíû¯
‘×írë vÐí» øíûÞë âìrì¼¤ÔÖì èÜÔãæ¯ vôìæèå ÌèçøûÞ• vôìæèå ôç âìrìë ÌèçøïËø
Þ ûÞ• vôìæèå ôç
âìrìë ÌøïËø
Þ ûÞ «*èçèå óü,%ìíQ?ë æéí÷ èÜÔãæ¯’
3¿ ‘ô’ ™æÖòìæ øïëË ôëgæ ¥
i) ÅE÷ìëË-èûÛìùIèÜíô æìæìëôâ ×`óèûÛìù ûíÜ è÷èæíú vóú¯
ii) ÌâïÜÖÓæ (I)-è÷ÿèå èóíú vóÔìæ • è÷ÿèåíô ûíÜæ ¯
iii) «*íûìÓ÷\ (I)-è÷ÿèå èóíú vóÔìæ • è÷ÿèåíô ûíÜæ ¯
iv) ÌâïÜÖÓæ (II)-è÷ÿèå èóíú vóÔìæ • è÷ÿèåíô ûíÜæ ¯
v) «*íûìÓ÷\ (II)-è÷ÿèå èóíú vóÔìæ • è÷ÿèåíô ûíÜæ ¯
vi) «*íûìÓ÷\ è÷ÿ • ÅøøíûÞë è÷ÿ ¯
vii) 4-×írë ôèûçìIE×íô ÌâïÜÖÓæ ûíÜæ • «*íûìÓ÷\ ûíÜæ ¯
viii) ÌâïÜÖÓíæë ¬t¬û? íôë äæÖ ÌìûÐÖô èå ÷ëË• «*íûìÓ÷í\ë ¬t¬û? íôë äæÖ ÌìûÐÖô
èå øÂdèk¯
‘Ô’ øíûÞë âìÄÔìíæ öèç øí§ èôæì• ø§íÜ v¼-öèç èóíú ¾çèë ×`ó-èûÛìíùë æìâ ôé• èÜÔãæ¯
33
SBG–2 (M–6-10)—3
Íôô 24 ❐ ûì¤Üì ×í`óë ëéèçèûÛìù
ùÒæ
24¿1 Åí!ÐÖ
24¿2 «*¬t¬?ìûæì
24¿3 âïÜøìÒ
24¿3¿1 óÜûü+ ûì xHì¼ìÙìç«*Óìæ ëéèç
24¿3¿2 ôÜìûü+ ûì Ó[èæ«*Óìæ ëéèç
24¿3¿3 èâx*û+
ü ûì çìæ«*Óìæ ëéèç
24¿4 ¼ìëì¤Ð
24¿5 ÌæãÐéÜæé
24¿6 †ŒpøèJ
24¿1 Åí!ÐÖ
ÍÈ Íôôèå âæ èóíú ø§íÜ_
● ûãíÄ èæíç øìëíûæ• ôéÛìíû ×í`óë èóô vÇíô ôèûçìë Ðëéíëë ùÒæ ÌíWë èðí¼íûë âíÓÖ Óëì
øí§ öìú¯
● ûì¤Üìú vÜÔì Ì¼¤ÔÖ ôèûçìë ÅE÷ìëíË Ûèà vö vôûÜâìr 3-ëôíâë ×`óëéèçíçÈ Ûìù ðíú
öìú• ÍÈ çÇì Ììøæìë ôìí× tø,% ðíû• Íû¤ vôìæ ôèûçì vôìæ ×`ó ëéèçíç vÜÔì• ÅE÷ìëíËë
¼íà ¼íà çì Ììøæìë ôìíæ Óëì ø§íû¯
● vöíôìíæì ûì¤Üì ôèûçì ¼èÒô Ûèàíç èæèóÞ,% äìúùìú Çìâì Ììë ¼èÒô ¼âú Óíë ÅE÷ìëË ôëìë
vôîÐÜ Ììú+ ôëíç øìëíûæ¯

● Ìäìæíç vðìô ûì väíæ™íæ vðìô• ×í`óë vôìíæì-vôìíæì èæúâ vâíæ ÷Üíç ôèûëì vö ûìÓÖ• ÍÈ
¼çÖ ûãíÄ èæíú vöíôìæì ôèûçìë ×`ó èû÷ìë ôëíç øìëíûæ¯

● ×í`óë èæúâ-ÐübÜì ûãíÄ èæíú ×í`óë èóô vÇíô èæÔãç
þ ôèûçì vÜÔì ¼ðä ðíç øìíë¯
24¿2 «*¬t¬ì? ûæì

¼û ôèûçì ×í`óë èóô vÇíô ÍôÈ ëéèç ûì øºoèçíç vÜÔì ðú æì• ÍôÈ ôèûë vÜÔì ðíÜß æú• ÍôÈ
èû»ú èæíú vÜÔì ðíÜß æì ðíç øìíë¯ ÍÈ ëéèç ûì øºoèç ôé Óëíæë ðíû• çì èæÛÞë ôíë ôèû vö æéèçíç
40
Ó[èæë øë Ó[èæ ¼ìèäíú ôèûçìèå èÜÔíûæ• çìë ßøë¯ ûì¤Üì ôèûçìë ×`óëéèç ô-ëôíâë ðíç øìíë• Í
èæíú ûT û×ë Óíë èû¬t¬ë? èûç„ì ÷ìèÜíú ÌûíÐí» ×ì`óè¼íôëì vâìåìâãèå Íôâç ðíÜæ• ûì¤Üì ôèûçìú
ôèûëì «*Óìæç 3-Óëíæë ×`óëéèçÈ ûÖûðìë ôíë Çìíôæ¯ ¼¤ÔÖìë èûçôÞ vôíå vùíÜß æìíâë èûçôÞ
ÍÔíæì ôìíåèæ¯ çíû• èûçôÞ ÇìôíÜß «*íûìÓ÷\ Ììë ÌâïÜÖÓíæë ¾çèë 3-väì§ì æìâÈ ×`óèäÚì¼ãíóë
ôìí× è«*ú¯ ÍÈ Íôíôë âïÜøìÒ vÇíô ûì¤Üì ôèûçìë ×`óëéèç ûãíÄ èæíú ÌìøæìëìÈ èòë ôëíç
øìëíûæ_vôìæ æìâ ôçÔìèæ ¼ìÇÞô¯
24¿3 âïÜøìÒ
ûì¤Üì ôèûçìë ×`óëéèç vö 3èåÈ• Íåì èòë ðíú öìûìë øë ëûé\æìÇ-¼íçÖ\æìÇ ó+-vâìèðçÜìÜ
âäãâóìë vÇíô ™ëg ôíë «*íûìÓ÷\ v¼æ_ÌâïÜÖÓæ âãíÔìøìÓÖìú øöÞQ? «*íçÖô ×ì`óè¼ô øüÇô øüÇô öãèk
vóèÔíú 3èå ×`óëéèçë 3èå ôíë æìâ ¼ãøìèëÐ ôíë vùíÜæ¯ vÐ»øöÞQ? vâìåìâãèå ûðìÜ ëÈÜ «*íûìÓ÷\
ÌâïÜÖÓíæë ¾çèë æìâ¯ «*íûìÓ÷í\ë ôìí× vö ëéèç óÜûü+• ÌâïÜÖÓíæë ôìí× çì xHì¼ìÙìç«*Óìæ/
«*íûìÓ÷í\ë ôÜìûü+-È ÌâïÜÖÓíæë Ó[èæ«*Óìæ/ Ììë• «*íûìÓ÷í\ë èâx*û+
ü ÌâïÜÖÓíæë ôìí× çìæ«*Óìæ¯
Íþíóë øºoèç øüÇô• è¼ºoìQ? ôÔíæì ôÔíæì Íô¯ ôÔíæì óãäíæë øºoèç vâíæ• ôÔíæì Íôèåíô vûèÐ Iëg&
èóíú øëøë 3èå ×`óëéèçë ÌìíÜì÷æì ôëì ðíE× ÍÈ Íôíôë âïÜøìÒíô 3èå Ì¤íÐ Ûìù ôíë¯ Íô-Íôèå
Ì¤íÐ øìíûæ Íô-Íôèå ëéèçë ¼¤Úì ¾ûèÐ,%Ö óíÜë âìrì• ¼íà Çìôíû óü,%ìQ?¯
24¿3¿1 óÜûü+ ûì xHì¼ìÙìç«*Óìæ ëéèç

óÜûü+ Ììë xHì¼ìÙìç«*Óìæ ÍôÈ ×`óëéèçë óãèå æìâ¯ Í-ëéèçë ×í`ó «*èçèå óÜÈ ðut¬H Íû¤ 1-âìrìë•
v¼-óÜ âãk ûì ëgºo öì-È vðìô¯ ÌÇÞìÁ• óÜÈ ÍÔìíæ âìrì¯ ÍÈ ôìëíË Í-ëéèçë æìâ «*íûìÓ÷\ ëìÔíÜæ
óÜûü+¯ Ììûìë• ÌâïÜÖÓæ Üá ôëíÜæ• Í-ëéèçíç «*èçèå øíûÞ ÌQ?çøíá 1èå ôíë xHì¼ìÙìç øí§-È¯
ÌçÍû• Íë æìâ ðÜ xHì¼ìÙìç«*Óìæ¯ æéí÷ë óü,%ìQ?IèÜ Íôåì-Íôåì ôíë ÅE÷ìëË ôëíç ôëíç ûãíÄ èææ ¥
‘1’ «*èçèå óíÜë ÅE÷ìëË ðut¬•H 1-âìrìë ‘vôíå vôíå’¯
‘2’ vö óíÜë âìÇìú âìrìè÷íÿë ‘1’ ßøë vëØd-è÷ÿ vóßúì ðÜ• çìë ÅE÷ìëíË ÌìÐøìíÐë ÌæÖ
óíÜë çhÜæìú ûì§èç vÄþìô ûì xHì¼ìÙìç øí§í×¯
1 1 11 11 11 1111 1
1¿ ðìúd vë ôíû vôíå vùí× ôìèÜóìí¼ëd ôìÜ =4 + 4 + 4 + 1
1111 11 11 11 11 1
øædèõíçëì èûûìód ôíë Üíú çìèëÔd ¼ìÜd =4 + 4 + 4 + 1
41
1 1 11 1 1 11 1 1 1 1 1
2¿ ÈÜdíÐ Iþè§ ÈÜdíÐ Iþè§ ÈèÜÐd âìí×ë èõâd =4 + 4 + 4 + 1
1 1 11 1 1 11 11 1 1 1
ÈÜdíÐ Iþè§ ÈÜdíÐ Iþè§ èóíæë vûÜìú èðâd =4 + 4 + 4 + 1
Üá ôëgæ• 2èå óü,%ìíQ?È «*èçèå óÜ ûì Ìáíëë âìÇìú 1èå ôíë âìrìë ¼¤íôç¯ Íåìß Üá ôëgæ•
xHì¼ìÙìç ø§í× «*èçèå ëgºóo Ü ûì ðÜQ? Ìáíëë ßøë• vö-øíûÞ ëgºóo Ü væÈ v¼Ôìíæ ÌûÐÖ xHì¼ìÙìç
ø§í× øíûÞë «*Çâ ûì èPçéú âãkóíÜë ‘t¬ëH ìQ? Ìáíëë’ ßøë¯
«*èçèå ÷ëíËë õìæèóíô vóßúì ÌWIèÜë èóíô çìèôíú vóÔãæ_
«*èçèå øïËø
Þ ûÞ 4-âìrìë• vÐí» ÌøïËÞ øûÞ 1-âìrìë¯ Í ×`óëéèçíç «*ìú ¼û øïËø
Þ ûÞÈ 4-âìrìë ðíú
Çìíô¯ çíû• «*íûìÓ÷\ óÜûü+ ëéèçë vôìíæì vôìíæì øíûÞ 7âìrì ÓìöÞ ôíë Çìíôæ¯ vóÔãæ ÍÈ óü,%ìQ? óãèå_
1 11 1111 11 11
1¿ ÌìIíæëd øëÐdâèË v×þìúìß «*ìíË = 7 + 4
111 11 11 11 11
Í äéûæd øãËdËÖ ôíëì óðæd óìíæ = 7 + 4
111 1111
2¿ ûìûãíóëdd çìÜdøãôhíë = 7
111 1 111
ðìûãíóëdd õìÜdøãôhíë = 7
11 1 11 11
v¼ èô ûì¼d ôëdíÜ çì§ì = 7
11 1 11 11
ûèÜ Çìâd Íôåh óþì§ì = 7
ÌâïÜÖÓæ 7-âìrìë «*èçèå øûÞÈ óãÛìíù Ûìù ôíë væíûæ_ðú 3+4 âìrìë 2èå øíûÞ• æì-ðú 3-âìrìë
«*Çâ øûÞèåíô ÌèçøûÞ èðí¼íû ùËÖ ôíë• 4-âìrìë øïËøÞ ûÞ vûë ôíë ÌìæíûæÈ¯
42
24¿3¿2 ¥ ôÜìûü+ ûì Ó[èæ«*Óìæ ëéèç
vö ×`ó-ëéèç «*íûìÓ÷í\ë ôìí× ôÜìûü+• çì-È ÌâïÜÖÓíæë ôìí× Ó[èæ«*Óìæ¯ «*íûìÓ÷í\ë vóßúì
èðí¼û vÇíô ÌìíùÈ väíæí×æ_1-âìrìë «*èçèå óÜ ðut¬H Íû¤ çìë Ó[èæ øèëâìË 1-ôÜì• 2-âìrìë «*èçèå
óÜ óéÙÞ• çìë Ó[èæøèëâìË 2-ôÜì¯ ÍÔæ vö ×`ó ëéèçë ÌìíÜì÷æì ôëè×• v¼Ôìíæ «*èçèå âãkóÜ ¼ìÓìëËç
ðut¬•H ÌçÍû çìë Ó[èæøèëâìË 1-ôÜì Íû¤ âìrìß 1èå/ «*èçèå ëgºóo Ü óéÙÞ• ÌçÍû çìë Ó[èæøèëâìË 2-
ôÜì Íû¤ âìrì 2èå¯ ÌÇÞìÁ “ôÜì”-È ÍÔìíæ âìrì¯ ÍÈ ôìëíË Í-ëéèçë æìâ ôÜìûü+¯
«*íûìÓ÷\ vÐÔìíÜæ_“ôÜì” Íôèå èæèóÞ,% Ó[èæøèëâìË• ÌçÍû• “ôÜìûü+” ëéèçíç «*èçèå óíÜë
ÌQ?ùçÞ Ó[èæøèëâìíËë èðí¼û èæèóÞ,%• óíÜë âìrì-ß èæèóÞ,%¯ ÌâïÜÖÓæß Í ôÇìÈ ûíÜæ Íôåh ÌæÖëôâ
Ûì»ìú¯ çþìë ôÇìíçß• Í-ëéèçíç Ìáíëë ‘óíÜë’ Ó[èæøèëâìËåìÈ «*Óìæ¯ tø,% ÅE÷ìëíË Ìáíëë
ÌQ?ùçÞ «*èçèå Ó[èæë èðí¼û ÍÔìíæ ëìÔíç ðú¯ ÍÈ ôìëíË• t¬ëH ìQ? Ìáë ‘âãkóÜ’ Í-ëéèçíç ðut¬H ðíÜß
ðÜQ? Ìáë ‘ëgºóo Ü’ óéÙÞ ðíç ÷ìú¯ ÌÇÞìÁ• t¬ëH ìQ? Ìáíë 1-âìrì Ììë ðÜQ? Ìáíë 2-âìrì èæèóÞ,%¯
Ìáíëë Ó[èæøèëâìË ûì Ó[èæë èæèóÞ,% èðí¼û vÇíô âìrì èæèóÞ,% ðú ûíÜÈ Í ëéèçë æìâ Ó[èæ«*Óìæ¯
æéí÷ë óü,%ìQ?IèÜ Üá ôëgæ ¥
‘1’ «*èçèå âãkóíÜë ÅE÷ìëË ðut¬•H 1-âìrìë ‘vôíå-vôíå’¯
‘2’ «*èçèå ëgºóo íÜë ÅE÷ìëË óéÙÞ• 2-âìrìë ‘våíæ-våíæ’¯
1 1 11 2 1 1 11 2
1¿ ÔÖìèç Ììí× ¼ãædóëé ûíÜ çìëd = 4+4 +4
1 1 11 2 11 11 2
rgèå Ùíå æãæd èóíç vÄìíÜ çìëd = 4+4 +4
‘«*íûìÓ÷í\ë øûÞèûÛìù’
1 2 1 1 2 1 11 11 1 1 1 2
2¿ æïçæd äìùì ôhædäûíæ ôhðèë ÅíÒ èøôd = 5+5+5+2
1 2 2 2 1 11 12 2 2
û¼ædíçëd ÷hâdûíæíç èûûÐd óÐd èóôd = 5+5+5+2
2 1 1 2 11 211 111
3¿ Ñ Ììí¼ Ñ Ìèç ¾Ûëû ðëí» = 5+5+5+2
1 1 211 1 1 21 1 111
äÜè¼ædè÷ç èáèç v¼îëÛ ëÛí¼ = 6+6+3
43
21 1 1 11 12 11 11 12 1 111 11
4¿ âædír v¼ vö øïç ëìÔéë ëìÂì ¼ãíçì ûþìÓæd èóíúè×æã ðìíç
= 7+7+ 7+2
111 111 11 2 1 11
5¿ vçìâìíë õìèôæã öíû ôhæä
d ûíæ = 8+5
111 111 11 21 11
çÔíæì Ììíâëd ûíæ ùædÓ è×Ü = 8+5
‘ÌâïÜÖÓíæë øûÞèûÛìù’
6¿ Ììâdíëëd âædäëé ùædÓ èûÜìúd
22 22 2 1 1 2
÷âdøìë v¼îëÛd ÐïædíæÖ èâÜìúd = 8+6
‘ÌâïÜÖÓíæë øûÞèûÛìù’
vóÔì vùÜ• ôÜìûü+ ûì Ó[èæ«FëÓìæ ëéèçíç øïËøÞ ûÞ 4-âìrì vÇíô 8-âìrì øöÞQ? vöíôìæì âìíøë ðíç
øìíë¯ çíû• ÌâïÜÖÓæ ÌûÐÖ «*Çâ óü,%ìíQ? 8-âìrìë øïËø Þ ûÞÈ øìíûæ ‘“ÔÖìèç Ììí× ¼ãæód ëé” Ììë “rgèå Ùíå
æãæd èóíç”’• Í ëéèçíç 4-âìrìë øïËø
Þ ûÞ èçèæ âìíææ æì¯ ÌæÖèóíô «*íûìÓ÷\ ø˜â óü,%ìíQ? øìíûæ 8 Ììë
5-âìrìú 2-èå väì§ì-øíûÞë øó• Ììë »V óü,%ìíQ? øìíûæ 4-âìrìë øïËø Þ ûÞ• 8-âìrìë øûÞ èçèæ øìëçøíá
âìíææ æì¯
ôÜìûü+ ûì Ó[èæ«*Óìæ ëéèçíç âãkóÜ ¼ìÓìëËç ðut¬H Íû¤ 1-âìrìë• Í ôÇì äìæíÜæ¯ Íëøë ÍÈ
ëéèçíç vôìíæì vôìíæì váír âãkóíÜë ÅE÷ìëË óéÙÞ Íû¤ 2-âìrìë ðíçß vóÔíûæ¯ 2-âìrìë âãkóÜ
øìíûæ ûuäûãèÜíç vÜÔì ¾ûÃû ôèûçìú• “äæùËâæ ÌèÓæìúô” ôèûçìú• Íû¤ ÌìÓãèæô ôìíÜë óã-÷ìëèå ûì¤Üì
ôèûçìú¯ óü,%ìQ? vóÔãæ_
2 11 21 1 1 11 1 21
1¿ âædèóë ûìèðë ôèÒæ ôøìå
11 11 22 22
2¿ çû ™Û æìíâ äìíù
11 11 21 1 22
çû ™Û ÌìèÐ¼ âìíù
22 11 11 22
ùìíð çû äú ùìÇì ‘«*íûìÓ÷í¬\ë øûÞèûÛìù’
44
2 11 2 11 211 1111
3¿ vë ¼èç vë ¼èç ôþìèóÜ ø™øèç
211 11 112
øìùÜ èÐû «*âíÇÐd
21 2 1 11 21 1 1 11
4¿ æéÜ è¼ædÓãäÜ vÓîç ÷ëËçÜ
1 11 1 2 1 1 211 21 1
ÌèæÜ-èûôâdèøç ÐÖìâÜ Ìæd÷Ü
vâìåì ðëíØë «*èçèå óÜÈ âãkóÜ• çûã Ííóë ÅE÷ìëË óéÙÞ Íû¤ 2-âìrìë¯ Üá ôëgæ• óéÙÞ ÅE÷ìëË
Ììë 2-âìrì øìßúì «*èçèå âãkóÜ ÍÔìíæ ûìæìíæß óéÙÞt¬ëH ìQ? ‘ÌÇÞìÁ óíÜë vÐí» Ìì-ôìë É-ôìë Í-
ôìë’¯ ûìæìíæ ðu¼td ¬ëH ì`ó óÜãùèÜ 1-âìrìÈ vøÜ¯ çìðíÜ ßøíëë óü,%ìQ?ôèåíç óíÜë âìrìíùìæìë èæúâåì
ÍÈëôâ óþì§ìú ¥
‘1’ «*èçèå ðut¬tH ¬ëH ìQ? âãkóíÜë ðu¼û ÅE÷ìë• 1-âìrì¯
‘2’ «*èçèå óéÙÞt¬ëH ìQ? âãkóíÜë óéÙÞ ÅE÷ìëË• 2-âìrì¯
‘3’ «*èçèå ëgºóo íÜë óéÙÞ ÅE÷ìëË• 2-âìrì¯
çíû• ûÖèç¹â èô×ã èô×ã ÇìôíûÈ• vöÔìíæ âãkóÜ ûìæìíæì ðut¬tH ¬ëH ìQ? ðíúß ÅE÷ìëíË óéÙÞ ûì ûìæìíæ
óéÙÞt¬ëH ìQ? ðíúß ÅE÷ìëíË ðut¬H ðíç øìíë¯ Íâæôé• ëgºóo Üß ôÔíæì ôÔíæì ÅE÷ìëíË ðut¬H ðíú øí§¯
çìðíÜß ðut¬H ÅE÷ìëíË 1-âìrì Ììë óéÙÞ ÅE÷ìëíË 2-âìrì_Í èæúâ ¼û ¼âú ûðìÜ Çìôíû¯ ×`óëéèç
ÌûÐÖÈ ôÜìûü+• çûã Ììíùôìë óü,%ìQ?IèÜë çhÜæìú Ííóë âìrìëéèç Íôåh ÌæÖëôâ• èûíÐ» ôíë âãkóíÜë
óéÙÞ ÅE÷ìëË Ììë 2-âìrì øìßúìë váír¯ ¼¤t¬›ç ü ôìûÖ ôèûçìë ×`ó Ìæã¼ëË ôíë øãíëìíæì ûì¤Üì ôèûçìú•
èûíÐ» ôíë ÷öÞìøíó• Íû¤ ûuäûãèÜ Ûì»ìú vÜÔì ¾ûÃû øóìûèÜíç Í ëéèçë ûÖìøô «*íúìù ðíúè×Ü¯ ÍÈ
ôìëíË «*íûìÓ÷\ Ííô ûíÜæ «*ì÷éæ ôÜìûü+¯ Íë ÷Üèç æìâ ÌûÐÖ “«*ì÷éæ âìrìûü+” ûì “«*- ôÜìûü+”¯
çíû ÌìÓãèæô ôìíÜë ôèûçìú Íë «*íúìù èô×ã èô×ã vö ðíúí×• vÐ» 3èå óü,%ìQ? çìëÈ æâãæì¯
24¿3¿3 èâx*Ë ûì çìæ«*Óìæ ëéèç

ûì¤Üì ×í`óë Ììë-Íôèå ëéèçëß óãèå æìâ øìÐìøìèÐ ÷Üí×_èâx*û+ ü Ììë çìæ«*Óìæ¯ Ììâëì
väíæè×_oóÜûü+ ëéèçíç âãkóÜ 1-âìrìë• ëgºóo Üß 1-âìrìë¯ ôÜìûüí+ âãkóÜ 1-âìrìë• èô¬Q; ëgºóo Ü 2-
âìrìë¯ Ììë• Ììâìíóë ÌìíÜì÷Ö ëéèçíç âãkóÜ 1-âìrìú èæèóÞ,% ðíÜß ëgºóo Ü èô¬Q; 1-âìrìë ðíç øìíë•
Ììûìë 2 âìrìëß ðíç øìíë¯ Íåì èæÛÞë ôíë ëgºóo Üèå Ðíjë (word) ™ëgíç Ììí×• æì âìÄÔìíæ• æì
45
vÐí»_çìë ßøë¯ Ðíjë ™ëgíç ûì âìÄÔìíæ ÇìôíÜ ëgºóo Ü ðíû 1-âìrìë• vÐí» ÇìôíÜ 2-âìrìë Ììøæìë
ÌìíùÈ väíæí×æ•_ëgºóo íÜë 1-âìrì ðú óÜûü+ ëéèçíç• 2-âìrì ðú ôÜìûü+ ëéèçíç¯ ÌìíÜì÷Ö ëéèçíç
«*íûìÓ÷\ Üá ôëíÜæ ëgºóo íÜë óãèå t¬Û H ìíûë èâx*Ë_Íôèå 1-âìrìë óÜûü+-t¬Û H ìû• Ììë Íôèå 2-âìrìë
ôÜìûü+ t¬ÛH ìû¯ Íë ÌÇÞ• Í-ëéèç Ìì¼íÜ óÜûü+-ôÜìûüí+ë èâx*íËÈ ¾çèë¯ ÍÈ ôìëíË Í ëéèçë æìâ ðÜ
èâx*û+ü ¯ Óëgæ “ëgºóo Ü” Ðjèå¯ Ííç Ììí× 3èå óÜ_ëgó-d Ó-óÜd¯ “ëgó”d Ììë “óÜ”d_óÜûü+ ëéèçíç 1-âìrìë•
ôÜìûü+ ëéèçíç 2-âìrìë¯ èô¬Q•; èâx*û+ü ëéèçíç “ëgó”d 1 âìrì øìú Ðíjë ™ëgíç Ììí× ûíÜ• Ììë• “óÜ”d 2-
âìrì øìú Ðíjë vÐí» Ììí× ûíÜ¯ “ëgó”d-Íë 1-âìrì øìßúìåì vöâæ óÜûü+ t¬Û H ìû• “óÜ”d-Íë 2-âìrì
øìßúìåìß vçâèæ ôÜìûü+-t¬Û H ìû¯
“çìæ” ôÇìèå ÌâïÜÖÓæ ôé ÌíÇÞ ûÖûðìë ôíëæ• çì Ììøæìëì ÌìíùÈ väíæí×æ¯ ÍÈâìr äìæíÜæ•
ëgºóo íÜë ‘ðÜQ? Ìáíëë’ èâx* t¬Û
H ìû vóíÔ Íô vx*èËë ôèûçìë ×`ó-ëéèçíô «*íûìÓ÷\ ûÜíÜæ “èâx*û+
ü ”¯
v¼È ÍôÈ vx*èËë ôèûçì ø§íç ø§íç ÌâïÜÖÓíæë ôìíæ ûìäíç Çìíô Íôåì åìæì ¼ãë¯ ÍÈ åìæì ¼ãë ûì
¼ãíëë åìæ ûì “çìæ”-vôÈ Í ×`óëéèçë èûíÐ» ÜáË ûíÜ çþìë ôìí× âíæ ðÜ¯ v¼È ôìëíËÈ Í-ëéèçíô
èçèæ ûÜíÜæ çìæ«*Óìæ¯
Í “çìæ” ûì ¼ãë ¼û vx*ìçìë ôìíæ æì-ß ûìäíç øìíë¯ Í-ëéèçë “çìæ«*Óìæ” æìâèåß vçâæ øìÒô-
vx*ìçìë ôìí× ÌÇÞðéæ ûíÜ âíæ ðíç øìíë¯ çíû• óíÜë âìrì èæíú Íôåh Ììíù öì vÜÔì ðÜ• v¼-èû»íú
vôìíæì èûçôÞ væÈ¯
ÌçÍû• vö ×`óëéèçíç âãkóÜ 1-âìrìë• ëgºóo Ü Ðíjë ™ëgíç ûì âìÄÔìíæ ÇìôíÜ 1-âìrìë• Ðíjë
vÐí» ÇìôíÜ 2-âìrìë• çìíôÈ ûÜû èâx*û+ü ¯ ¬t¬û? ô ø§íç ø§íç ôìíæ ¼ãë ûìäãô ûì æì-È ûìäãô• Ñ
èâx*ûíü +ëÈ ÌæÖ æìâ çìæ«*Óìæ¯
ÓëgË æéí÷ë óü,%ìQ?èå_
1 1 1 1 1 2 111
™Óã çû Ìædçëdíûóæì = 0 + 10
112 11 2 11 2 11 1 111
è÷ëædçæd ðíú Çìôd ¼âdëìíåëd è×Ü Í ¼ìÓæì = 8 + 10
Üá ôëgæ•
‘1’ ™Óã ç û ÈçÖìèó «*èçèå âãkóÜ 1-âìrì¯
‘2’ Ðíjë ™ëgíç Çìôì Ìæd ¼âd ëgºóo Ü-óãèå 1-âìrìë¯
‘3’ Ðíjë âìÄÔìíæ-Çìôì ëæd ‘è÷-ëæd-çæd’ ëgºóo Üèå 1-âìrìë¯
‘4’ Ðíjë vÐí» Çìôì çëd ‘Ìæd-çëd’• çæd• våë ëgºóo Ü-èçæèå 2-âìrìë¯
‘5’ Íôèåâìr ëgºóo Ü èóíú ¾çèë “Çìô”d Ðjèåß 2-âìrìë¯
46
ÍÔìíæ 2èå ôÇì âíæ ëìÔíûæ_
‘1’ “Ìædçëdíûóæì” ôÇìèå ÛìÂíÜ øìíûæ 2èå øüÇôd Ðj “Ìædçëd” Ììë “vûóæì”¯ “çë”d ëgºóo Üèå “Ìædçëd”
Ðíjë vÐíö Ììí×• çìÈ 2-âìrìë¯ Í ëôâ 2èå ûì 3èå Ðíjë ¼âìíä ¾çèë väì§-Üìùì ôÇì vÛíÂ væíûæ¯
‘2’ “Çìô”d ëgºóo Üèå Ðíjë Íôâìr óÜ¯ Í ëôâ ëgºóo íÜ 2-âìrìÈ Óëíûæ¯
Íûìíë æéí÷ë óü,%ìQ?IèÜíç Üá ôëgæ ¥
‘1’ «*èçèå âãkóíÜ 1-âìrì¯
‘2’ ëgºóo íÜ 1-âìrì Ðíjë ™ëgíç Ììë âìÄÔìíæ¯
‘3’ ëgºóo íÜ 2-âìrì Ðíjë vÐí»
‘4’ Ðíjë Íôâìr ëgºóo íÜ 2-âìrì¯
2 1111 2 111 111
1¿ ÍÈ ¼ïëöd ôíë ÍÈ øã»èøç ôìæíæ = 8+ 6
111 12 11 11 2 2
äéûædç ´óúd-âìíÄ öèó òìæd øìÈ = 8+ 6
111 111 11 1212 1 12

2¿ Í ôÇì äìèæíç çhèâ Ûìëçd-ÉÐdÐë Ðì-äìðìæd = 8 + 10
1111 11 2 1 2 12 1 12
ôìÜít¬ìŒ íç vÛí¼ öìúd äéûæd vöîûæd Óæâìæd = 8+10
11 11 1111 12 1 2 11 1 1 211
3¿ æìíâ ¼ædÓÖì çæd°ìÜ¼ì v¼ìæìëd Ìþì÷Üd-Ô¼ì ðìíç óéødèÐÔì = 8+8+6
1 2 1 2 2 11 11 1 1 2 1 1 1111
èóíæëd ôÜdíÜìë øëd åìèæ èóÜ èÄÜdèÜ¼dtëH d Ùæ öûèæôì = 8+8+6
111 111 12 1 11 12 111 2

4¿ øüèÇûé õìèôí× Ììøæd ¼ædçìíæ ûìçì¼d ×ãèåí× çìÈ = 6+6+6+2
11 1111 12 111 1111 11 2
ùüð vçúìèùúì Ûìíúëd ¼ædÓìíæ ÷èÜúìí× ôç ÛìÈ = 6+6+6+2
ÍÈ óü,%ìQ?-ôèå vÇíô Üá ôëíÜæ• èâx*û+

ü ûì çìæ«*Óìæ ëéèçíç• øïËø
Þ ûÞ 6• 8 ûì 10-âìrìë ðíç
øìíë¯
47
24¿3¿3 ¼ìëì¤Ð
ûì¤Üì ôèûçìë 3èå ×`óëéèçë ÷Üèç æìâ óÜûü+-ôÜìûü+-èâx*û+
ü ûì xHì¼ìÙìç«*Óìæ-Ó[èæ«*Óìæ çìæ
«*Óìæ¯ «*Çâ 3èå æìâ «*íûìÓ÷í\ë vóßúì• øíëë 3èå ÌâïÜÖÓíæë¯
óÜûü+ ûì xHì¼ìÙìç«*Óìæ ëéèç ¥

vö ×`óëéèçíç óÜ-È âìrì• «*íûìÓ÷¬QŸ çìíô ûíÜæ “óÜûü+”¯ Í ëéèçë «*èçèå øíûÞ xHì¼ìÙìç Üá ôíë
ÌâïÜÖÓæ Íë æìâ èóíÜæ “xHì¼ìÙìç«*Óìæ”¯ Í ëéèçë «*èçèå óíÜë ðut¬H ÅE÷ìëË Íû¤ 1-âìrì• øïËø Þ íûÞ 4-
âìrì• ÌâïÜÖÓíæë èûíû÷æìú Í ëéèçë «*èçèå øíûÞ xHì¼ìÙìç øí§ ðÜQ? Ìáíëë ‘ëgºóo Ü’ ßøë• ðÜQ?
Ìáë æì ÇìôíÜ «*Çâ ûì èPçéú t¬ëH ìQ? Ìáíëë ‘âãkóíÜë’ ßøë¯
ôÜìûü+ ûì Ó[èæ«*Óìæ ëéèç ¥

vö ×`óëéèçíç ôÜì-È âìrì• «*íûìÓ÷\ çìíô ûíÜæ “ôÜìûü+”¯ vöíðçh• Í ëéèçíç Ìáíëë ‘óíÜë’
Ó[èæøèëâìËåìÈ «*Óìæ• Íû¤ Ó[èæë èæèóÞ,% èðí¼û vÇíô Ìáíëë âìrìß èæèóÞ,% ðú• v¼È ôìëíË ÌâïÜÖÓæ
Ííô ûíÜæ “Ó[èæ«*Óìæ”¯ Í ëéèçë «*èçèå âãkóíÜë ‘t¬ëH ìQ? Ìáíëë’ ðut¬H ÅE÷ìëË 1-âìrì• ëgºóo íÜë ‘ðÜQ?
Ìáíëë’ óéÙÞ ÅE÷ìëË Íû¤ 2-âìrì/ øïËø Þ íûÞ 4 vÇíô 7 âìrì «*íûìÓ÷í\ë èðí¼íû• 5 vÇíô 8 âìrì
ÌâïÜÖÓíæë èðí¼íû¯
¼¤t¬›ç
ü ôèûçìë ×`ó Ìæã¼ëË ôíë øãíëìíæì ûì¤ÜìÛì»ìú vÜÔì ÷öÞìøíó Ììë ûuäûãèÜíç vÜÔì ¾ûÃû
øóìûèÜíç Íâæ Íô Óëíæë “ôÜìûü+” ×`óëéèç «*íúìù ôëì ðç• v¼Ôìíæ óéÙÞt¬ëH ìQ? âãkóÜ 2-âìrì øìú¯
ðut¬tH ¬ëH ìQ? âãkóíÜë 1-âìrì Ììë ëgºóo íÜë 2-âìrì ÌûÐÖ ûðìÜ Çìíô¯ «*íûìÓ÷í\ë ôÇìú Í ×`óëéèçë
æìâ “«*ì÷éæ ôÜìûü+”¯ ÌìÓãèæô ôìíÜë èô×ã èô×ã ôèûçìú Í ëéèçë «*íúìù ëíúí×¯
èâx*û+
ü ûì çìæ«*Óìæ ëéèç ¥
ëgºóo íÜë âìrìë èðí¼û èóíúÈ «*íûìÓ÷\ ×`óëéèç èæÓÞìëË ôíëæ¯ «*èçèå ëgºóo Ü vöÔìíæ 1-âìrìë•
ëgºóo íÜë v¼Ôìíæ óÜûü+-t¬Û H ìû• ×`óëéèç v¼Ôìíæ óÜûü+¯ «*èçèå ëgºóo Ü vöÔìíæ 2-âìrìë• ëgºóo íÜë
v¼Ôìíæ ôÜìûü+-t¬Û H ìû• ×`óëéèç v¼Ôìíæ ôÜìûü+¯ èô¬Q•; ëgºóo Ü vöÔìíæ Ðíjë ™ëgíç ûì âìÄÔìíæ 1-
âìrìë• Ðíjë vÐí» 2-âìrìë• v¼Ôìíæ çìë óãèå t¬Û H ìíûë èâx*Ë_1 âìrìë óÜûü+-t¬ÛH ìû Ììë 2-âìrìë
ôÜìûü+-t¬Û H ìû¯ ×`óëéèçß çÔæ óãèå ëéèçë èâx*íË ¾çèë¯ ÌçÍû• Í ëéèçë æìâ “èâx*û+ ü ”¯
ÍôÈ ëéèçë ôèûçì ø§íç ø§íç Íôåì åìæì ¼ãë ÌâïÜÖÓíæë ôìíæ ûìäíç Çìíô ûíÜ ÍÈ ¼ãíëë
åìæì ûì “çìæ”-vôÈ çþìë Í ëéèçë èûíÐ» ÜáË ûíÜ âíæ ðç¯ ÌçÍû• Í ×`óëéèçë æìâ ðÜ “çìæ«*Óìæ”¯
Í ëéíçíç øïËø Þ íûÞ ¼ìÓìëË 6• 8 ûì 10 âìrì¯
48
óÜûü+• ôÜìûü+
‘Ô’ vôæ ÍÈ æìâôëË• ûãèÄíú èóæ ¥
xHì¼ìÙìç«*Óìæ• Ó[èæ«*Óìæ• çìæ«*Óìæ¯
2¿ ‘ô’ æéí÷ë ×`óëéèçíç vôìæ óíÜ ôç âìrì• èÜÔãæ ¥ óÜûü+• ôÜìûü+• èâx*û+
ü ¯
‘Ô’ æéí÷ë óü,%ìQ?IèÜíç óíÜë âìÇìú âìrì û¼ìæ• öèçè÷ÿ èóæ• øïæöÞ èçë øíë «*èçøíûÞë âìrì¼¤ÔÖì
èÜÔãæ• æéí÷ ×`óëéèçë æìâ èÜÔãæ ¥
i) ûíæë ùðíæ väìæìèô-ëçæ-äUìÜì
Üãôìíú ûíá ÐìèQ?ë äø-âìÜì
ii) Í vùþìØ öèó Ììâìë ûèÜ¼ ôëíûì vçìíóë äûìÈ•
ÍÈ æì ûíÜ äèëâìæì ôÜdíÜæ èçèæ ¼ûìú¯
iii) ÌìôìíÐ Ì¼¤ÔÖ çìëì
è÷Q?ìðìëì ôYìèQ?ðìëì•
´óú èût‡íú ¼ìëì
vðèë ÍôèóèÒ
iv) ðìÇô óëøË âìÇô ØhÜ¯
æúæô ÌJæ âãÔô çì@¬Ü
ãH ¯¯
‘ù’ vôìæ ×`óëéèçíç ¼ìÓìëËç ôç âìrìë øïËø
Þ ûÞ Çìíô• èÜÔãæ¯
3¿ ‘ô’ èûôGF øèëÛì»ì ôé• èÜÔãæ ¥
óÜûü+• çìæ«*Óìæ• ôÜìûü+
‘Ô’ vôìæ ×`óëéèçíç «*èçèå ëgºóo íÜ 1-âìrì• èÜÔãæ¯
‘ù’ vôìæ ×`óëéèçíç «*èçèå ëgºóo íÜ 2-âìrì• èÜÔãæ¯
‘Ù’ vôìæ ×`óëéèçíç ëgºóo íÜ ôÔíæì 1-âìrì• ôÔíæì 2-âìrì• èÜÔãæ¯
‘Â’ vôìæ ×`óëéèçíç âãkóíÜ ôÔíæì 1-âìrì ôÔíæì 2-âìrì• èÜÔãæ¯
49
SBG–2 (M–6-10)—4
24¿6 †ŒpøèJ
×`óëéèç èû»íú «*íûìÓ÷\ v¼æ ¥ ÌâïÜÖÓæ âãíÔìøìÓÖìú ¥ øèûr ¼ëôìë ¥
ûÖìûðìèëô øèëÛì»ì æïçæ ×`ó-øèë¹âì ûì¤Üì ×í`óë âïÜ¼ïr ×`óç+U ×`óëCø
×`óëéèç øü-31• 32 øü-98 ×
óÜûü+ øü-31-35• 246 × øü-65• 71-86

xHì¼Ùìç«*Óìæ × øü-109-12 øü-69
ôÜìûü+ øü-31-35•237 × øü-65•66•87-98
Ó[èæ«*Óìæ × øü-106-08 øü-68
èâx*û+
ü øü-31-35• 265 × øü-66-69•100-08
çìæ«*Óìæ × øü-99-106 øü-68
50
Íôô 25 ❐ ûì¤Üì ×í`óìûao
ùÒæ
25¿1 Åí!ÐÖ
25¿2 «*¬t¬?ìûæì
25¿3 âïÜøìÒ-1 ¥ øúìë
25¿4 ¼ìëì¤Ð-1
25¿5 ÌæãÐ
ã éÜæé-1
25¿6 âïÜøìÒ-2 ¥ Ìèârìáë
25¿7 ¼ìëì¤Ð-2
25¿9 âïÜøìÒ-3 ¥ ÷çhóÐ
Þ øóé
25¿10 ¼ìëì¤Ð-3
25¿12 ¼ìâè†Œô ÌæãÐéÜæé
25¿13 †ŒpøèJ
25¿1 Åí!ÐÖ
ÍÈ Íôôèå âíæìíöìíùë ¼íà ø§ìë øë_
● Íâæ Íôèå vôîÐÜ Ììú+ ðßúì ¼@¬ûc • öìë ¼ìðìíöÖ ûãíÄ èæíç øìëíûæ_Íôèå ôèûçìú ×írë øë
×r Óíë ×`ó Ììë ÌÇÞ øìÐìøìèÐ ôéÛìíû ÷Üíç Çìíô• ÷Üíç ÷Üíç Íëì vô vôìÇìú ¼éâìæì Ôþíã ä
øìú Ììë Çìíâ• Íû¤ ÍÈ ÷Üì Ììë Çìì vÇíô ×`ó-ÌíÇÞë ôé ¼@øôÞ ¾çèë ðú¯
● ×írë øë ×r ¼ìäìíç èùíú ×`ó Ììë ÌíÇÞë ¼@øôÞíô ôèû vôìæ Ðì¼íæ ûþìÓíÜæ• çì
tø,% ðíú Óëì ø§íû¯
● ×írë èûæÖìí¼ Ììë ×`ó-ÌÇÞíô øìÐìøìèÐ ÷ìÜìíæìíç ôèûë óáçì ôçÔìèæ• çìë
øèëâìø ôëíç øìëíûæ¯
● «*Çìë ÍôíÙíú Ðì¼æ vÇíô ôèûëì ¹âÐ ûì¤Üì ôèûçìë ×`óíô ôéÛìíû âãk ôíë
ÌìæíÜæ• çì Ìì`óìä ôëíç øìëíûæ¯
51
25¿2 «*¬t¬ì? ûæì
×rèæâÞìË ×rèûæÖì¼ èâíÜë ûÖûðìë Ììë ×írë øë ×r Óíë ÷Üíç-Çìôì ×`ó-ÌíÇÞë ¼@øôÞ_Í¼û
èæíú ×í`óë èóô vÇíô ôèûçìë Ðëéë ùÒíæë «*è¹úì «*ìú èæèóÞ,% ûþìÓì è×Ü ûTôìÜ¯ «*Çìë Ðì¼æíô ÌâìæÖ
ôëìë âíçì väìëì ûìÂìèÜ ôèûë è×ÜÈ æì¯ ×í`óë ÍÈ ûìÈíëë ûaoæ ôé Óëíæë è×Ü• çì vÇíô ûì¤Üì
ôèûçìë âãèkë øÇ ôéÛìíû ¾çèë ðÜ• v¼È¼íà èûëèkôë ÍôíÙíúèâ ôìèåíú ôèûçìë Ðëéë ùÒíæ ¹âÐ
¾ûè÷rÖ ôéÛìíû ÍÜ_çìë Ôìèæôåì ÌìÛì¼ ÍÈ Íôíôë øìíÒ çhíÜ Óëì ðÜ¯
×`óëéèçë ÌìíÜì÷æì vÇíô Ììøæìëì äìæíÜæ• óíÜë ‘ûì Ìáíëë’ ¼èÒô ÅE÷ìëË ‘våíæ-våíæ ûì
vôíå-vôíå’ vÇíô vûèëíú Ììí¼ óíÜë ¼èÒô âìrì• øíûÞë âíÓÖ v¼È âìrìë èûæÖì¼ vÇíôÈ ¹âÐ Óëì øí§
øíûÞë øÂdèkë ‘ûì ÷ëíËë’ ¬t¬û? íôë• ÌûíÐí» Íôèå vùìåì ôèûçìë ×`ó-t¬Û
H ìû_×í`óë vÛçëôìë øèë÷ú¯
Íûìíë Íèùíú ÷Üãæ ×í`óë ûìÈíëë Íôåì øèë÷íúë èóíô• ×ì`óè¼íôëì öìíô ûíÜæ ×í`óìûao¯ ×`óëéèç ðÜ
×í`óë «*ôè· ç• Ììë “×í`óìûao” ×í`óë Ììô·èç¯ ×`óëéèç èæÛÞë ôíë óíÜë âìrì Ììë âìrìèûæÖìí¼ë ßøë•
“×í`óìûao” èæÛÞë ôíë øíûÞë âìø Ììë øûÞèûæÖìí¼ë ßøë¯ vôìæd óÜ ôç âìrì Óíë ÅE÷ìëË ôëû_Íë
ßøë èæÛÞë ôíë ×`óëéèç¯ âìrìèûæÖìí¼ë øë öèç vôìÇìú ø§íû• ÌÇÞìÁ øíûÞë âìø ôç âìrìë ðíû•
øíûÞë øë øûÞ ¼ìèäíú ôéÛìíû øÂdèk ûì ÷ëË ¾çèë ôëû_Íë ßøë èæÛÞë ôíë “×í`óìûao”o
æéí÷ë óü,%ìQ?-óãèå vóÔãæ_
211 211 2112
1¿ çìÜdùìí× çìÜdùìí× øÜdÜû÷úd n8m6
2 2 2 1 1 2 1 1 2
÷æd÷Üd èðÜdíÜìíÜ ôÜdíÜìÜâúd n8m6
11 11 11 11 111 111
2¿ øãËdíË øìíø óãôdíÔ ¼ãíÔ øçíæ ÅçddÇìíæ n8m6
12 111 2 12 1 1 1
âìæã» ðÈíç óìß vçìâìëd ¼ædçìíæ n8m6
«*Çâ óü,%ìíQ? «*èçèå ëgºóo íÜë ÅE÷ìëË 2-âìrìú_ÌçÍû• ëéèç ôÜìûü+ ‘ûì Ó[èæ«*Óìæ’¯ èPçéú óü,%ìíQ?
ëgºóo Ü Ðíjë «*Çíâ 1-âìrìë ‘øãËd óãôd Åçd ¼æd’• Ðíjë vÐí» 2-âìrìë ‘æã»d âìëd’_ÌçÍû• ëéèç èâx*û+
ü
‘ûì çìæ«*Óìæ’¯ 2èå óü,%ìíQ? øüÇôd ×`óëéèç¯ Íûìíë öèçè÷ÿ• øíûÞë âìø Ììë øûÞèûæÖìí¼ë èóíô çìôìæ¯
2èå óü,%ìíQ?È_
‘1’ ÌÓÞöèç ‘ûì øûÞöèç’ øí§í× 8-âìrìë øë¯
52
‘2’ øïËûÞ èç ‘øÂdèköèç’ øí§í× 8 m 6 ûì 14-âìrìë øë
‘3’ øïËöÞ èç ‘øÂdèköèç’ 8-âìrìë• èPçéú øûÞ ûì øó 6-âìrìë¯
‘4’ «*èç ÷ëíË ‘ûì øÂdèkíç’ 8 m 6 âìrìë øûÞèûæÖì¼ ‘ûì øóèûæÖì¼’¯
2èå óü,%ìíQ?ë ÍÈ èâÜ Ìì¼íÜ ÷ëË ûì øÂdèk-ùÒíæë èâÜ¯ Í èâÜ ûìÈíëë• Í øèë÷ú ûìÈíëë¯ ÍëÈ
æìâ “×í`óìûao”o ¯ vÛçëôìë øèë÷íú èÛˆ‰ ðíÜß ûìÈíëë øèë÷íú ¬t¬û? ô-óãèå Íô¯ ×`óëéèç øüÇôd ðíÜß
Ííóë “×í`óìûao”o Íô¯
ÍÈ Íôíô ûì¤Üì ôèûçìë èçæëôâ ×í`óìûºo èæíú èçæèå Ûìíù ÌìíÜì÷æì ðíû_øúìë• Ìèârìáë
Ììë ÷çhóÐÞ øóé¯
25¿3 âïÜøìÒ-1 ¥ øúìë

øúìë Íôèå “×í`óìûíºo”ë æìâ¯ 8 m 6 âìrìë øûÞèûæÖìí¼ ÷ëË ‘ûì 8 m 6 âìrìë øóèûæÖìí¼ øÂdèk’
¾çèë ðíÜ çìë ×í`óìûíaoë æìâ “øúìë”¯ ðúíçì “øóìôìë” ‘øó m Ììôìë’ ôÇìèå vÇíô “øúìíë Íí¼í×¯
«*ì÷éæ ûì¤Üì ôìíûÖë 8 m 8 âìrìë ÷ëË ¹âÐ 8 m 7 Íû¤ çì vÇíô 8 m 6-Í væíâ Íí¼ “øúìíë”-
ë ûþìÓì èæúíâ èòë ðíú ëÈÜ ÌìÓãèæô ûì¤Üì ôìûÖ øöÞQ¯? Íôåh Ììíù vö-óãèå óü,%ìQ? vÇíô “×í`óìûíao”o ë
øèë÷ú vøíÜæ• v¼È óü,%ì¬Q-? óãèå “øúìë” ×í`óìûíaoë¯ “øúìë” èæ¥¼í`óíð Íôèå «*ì÷éæ ×í`óìûºo¯ ÍôìûèÜ
èrøóé v÷îøóé_ÍÈ¼û «*ì÷éæ ×í`óìûao ûì¤Üì ôèûçì vÇíô ¹âÐ ¼íë vùí× ÌÇûì ¼íë öìûìë øíÇ¯ èô¬Q•;
“øúìë” ÍÔíæì èåíô Ììí×¯ ÌûÐÖ çìë ëCíø ¾ûè÷rÖ Íí¼í×¯ v¼ ¾ûè÷írÖë øèë÷ú ¹âÐ øìíûæ•
vóÔíûæ_“øúìë” ôéÛìíû Íôèå ÌìÓãèæô ×í`óìûao ðíú ÅíÒí×• v¼È¼íà çìë æìíâëß ûóÜ Ùíåí×¯
«*ì÷éæ ×í`óìûao èðí¼íû øúìíëë âïÜ ÐçÞ 4èå_
1¿ «*èç ¬t¬û? íô 2èå ÷ëË ‘ûì øÂdèk’ Çìôíû¯
2¿ ÷ëË-óèåë ÌQ?ÖèâÜ Çìôíû ‘èârìáë’¯
3¿ «*èç ÷ëíË ‘ûì øÂdèkíç’ 2èå ôíë øûÞ ‘ûì øó’ Çìôíû¯
4¿ «*Çâ øûÞ ‘ûì øó’ 8-âìrìë• èPçéú øûÞ ûì øó 6-âìrìë ðíû¯
æéí÷ë óü,%ìQ?èå Üá ôëgæ_
11112 11 111 12
âðìÛìëíçëd ôÇì Ìâüç ¼âìæd n8m6
112 2 11 11 112
ôìÐéëìâd óì¼d ôíð ™íæ øãËËd ûìæd n8m6
53
¬t¬û? ôèåíç øúìíëë 4èå ÐíçÞëÈ øïëË ðíúí×¯ Íåìß väíæ ëìÔì ÛìíÜì_øúìë ×í`óìûíao vÜíÔì ¼û
øãíëìíæì ôèûçìëÈ ×`ó-ëéèç è×Ü èâx*û+ü ûì çìæ«*Óìæ¯ Ìì¼íÜ ×`ó-ëéèçë Í¼û ÌìÓãèæô æìâ ÷ìÜã ðûìë
Ììíù øöÞQ? ÌâïÜÖÓæ vçì çìæ«*Óìæ ëéèçë øèë÷ú èóíçæ øúìëäìçéú ×`ó èðí¼íûÈ¯
¹âÐ ¾ûè÷rÖ ÍÜ ÌìÓãèæô ôèûçìë øúìíëë ëCíø¯ «*íûìÓ÷\ èçèæ èóô vÇíô Í ¾ûè÷rÖ çhíÜ
ÓëíÜæ_Ììúçíæë èóô vÇíô• ×`ó-ëéèçë èóô vÇíô• ùèçÛèàë èóô vÇíô¯ óü,%ìíQ?ë ¼ìðìöÖ èæíú øë
øë øúìíëë ¾ûè÷rÖ Üá ôëgæ_
1¿ Ììúçíæë èóô vÇíô øúìíëë 2èå ëCø ¥ øúìíëë vö 4èå âïÜ ÐíçÞë ôÇì Ììíù väíæí×• çìë ÷çhÇÞ
ÐíçÞ è×Ü øúìíëë Íôèåâìr Ììúçæ ûì ¾óíÙÞÖë ÅíGXÔ¯ øúìíëë Ììúçæ è×Ü èæèóÞ,%_8 m 6
âìrì¯ «*Çâ øíûÞë ‘ûì øíóë’ 8-âìrì èÒô vëíÔ èPçéú øíûÞë ‘ûì øíóë’ ¾óÙÞÖ vôìíæì vôìíæì
øúìíë ûì§ìíæì ðÜ_6-âìrìë ûóíÜ 10-âìrì¯ Íë æìâ ðÜ ûí§ì øúìë ûì âðìøúìë¯ ÌçÍû•
8 m 6 âìrìë øúìë vöâæèå è×Ü• vçâæÈ ëÈÜ• Íë ¼íà öãk ðÜ 8 m 10 âìrìë “âðìøúìë”¯
8 m 6 âìrìë “v×ìíåì øúìíë”ë óü,%ìQ? ‘“âðìÛìëíçë ôÇì¿¿¿¿”’ Íôåh Ììíù vóÔíÜæ¯ Íûìíë vóÔãæ
8 m 10 âìrìë “âðìøúìíë”ë óü,%ìQ?_
111 111 11 12 1 2 1 12
ÍôÇì äìèæíç çhèâ Ûìëçd-ÉÐdÐëd Ðì-äìðìæd n 8 m 10
11 11 1 1 2 12 12 112
ôìÜít¬ìŒ íç vÛí¼ öìúd äéûæd - vöîûæd Óæâìæd n 8 m 10
2¿ ×`ó-ëéèçë èóô vÇíô øúìíëë 3èå ëCø ¥ øúìë-ûíao vÜÔì øãíëíæì ¼û ôèûçìëÈ Íôâìr ×`óëéèç
èâx*û+
ü ûì çìæ«*Óìæ• Í ôÇì Íôåh Ììíù väíæí×æ¯ èô¬Q•; øúìë-ûíao ûþìÓì Íôèå ÌìÓãèæô ôèûçìë
×`óëéèç óÜûü+ ‘xHì¼ìÙìç«*Óìæ’ ðíç øìíë• ôÜìûü+ ‘Ó[èæ«*Óìæ’ ðíç øìíë• èâx*ûü+ß
‘çìæ«*Óìæ’ ðíç øìíë¯ óü,%ìQ? vóÔãæ_óÜûü+ øúìë¯
1 111 1 1 1 1 11 11 1 1
Ììäd èûôìíÜ vôìèôÜd õìíô ™íæ âíæ Üìíù n8m6
1111 1 1 11 1 1 1 1 1 1
ûì¤ÜìíóíÐ è×Üìâd vöæ èçæ vÐì û×ë Ììíù n8m6
‘«*íûìÓ÷í\ë øó-èûÛìù’
ôÜìûüí+ë øúìë ¥
2 1 111 1 1 21 1 2
èæâdíæ öâãæì ûíð t¬H÷d× ÐéçÜd n8m6
54
2 1 1 2 2 2 1 1 2
ÏëdíÓ[ øì»ìËd-çåd ÐÖìâd èÐÜìçÜd n8m6
èâx*û+
ü øúìë ¥
111 1 2 11 11 112
óãúìíë «*¬¼ç
d ç
h d ùìè§ vûÜì èP«*ðë n8m6
112 11 11 111 12
Ðëíçëd vëîódë ¹íâ ðíçí× «*Ôëd n8m6
Üá ôëí×æ• 3-ëôâ ×`óëéèçë 3èå óü,%ìQ?È øúìíëë «*èçèå ÐçÞ ‘8 m 6 âìrìë ÌQ?ÖèâÜ-Çìôì 2èå ÷ëË
ûì øÂdèk’ vâíæ ÷íÜí×¯ vôûÜ vÛíÂ èóíúí× èâx*û+ü ûì çìæ«*Óìæ ëéèçë ÍôíÙíú «*Çìë vóúìÜèå¯
3¿ ùèçÛèàë èóô vÇíô øúìíëë 3èå ëCø ¥
øúìë-ûíaoë ÷çhÇÞ ÐçÞíô ‘8 m 6 âìrìë ÷ëË’ Ôìèæôåì èÐèÇÜ ôíë 8 m 10 âìrìë “âðìøúìë”
¾çèë ðÜ ôéÛìíû• çì Üá ôíëí×æ¯ Íûìë «*Çâ ÐíçÞë ßøë ÌìÙìç¯ øúìë-ûíaoë «*Çâ
ÐçÞ_2èå ÷ëË ‘ûì øÂdèk’ èæíú ¬t¬û? ô ¾çèë ðíû¯ ÍÈ ÐçÞèåë ÌÇÞ 1èå ÷ëíË æì ðíÜ 2èå ÷ëíËë
âíÓÖ Íôèå ûkûÖíô ¼@øïËÞ ôëíç ôèû ûìÓÖ Çìôíûæ¯ ÌÇÞìÁ• Íôèå ûkíûÖë âìø 2-÷ëíËë vûèÐ
æú¯ ÌæÖ 3èå ÐíçÞë ¼íà øúìíëë ÍÈ Ðì¼æß ûì¤Üì ôèûçìë ôèûëì vâíæ ÷ÜíÜæ ÅèæÐ Ðçô
øöÞQ¯? Íë øë vÇíô vôìíæì vôìíæì øúìë ¼û ÐçÞ vâíæ ¾çèë ðÜ• vôìíæì vôìíæì øúìë «*Çâ ÐçÞ
øãíëìøãèë âìæÜ æì¯ Íâèæ ôíë ùí§ ÅÒÜ øúìíëë 3èå ëCø_Ì«*ûðâìæ• «*ûðâìæ Ììë âãkô¯
øãíëìíæì ¼û ÐçÞ vâíæ 2-÷ëíËë ¼éâìæìú ûkûÖíô Óíë vëíÔ vö¼û øúìë vÜÔì ðÜ v¼Ôìíæ èæèóÞ,%
¼éâìæì vøèëíú Ñ ûkûÖ ûì Ûìû øíëë ÷ëËIèÜíç «*ûìèðç ðûìë ¼ãíöìù vøÜ æì¯ Í-Óëíæë
øúìëíô ûÜì ðÜ Ì«*ûðâìæ øúìë¯ Í øöÞQ? øúìíëë vö-ôèå óü,%ìQ? vóßúì ðíúí×• çìë ¼ûÈ
Ì«*ûðâìæ øúìë-Íë¯
vö-øúìíë ÷ëíËë âìø 8 m 6 ûì 8 m 10 âìrìú èòë vëíÔ• ÷ëíËë ÌQ?ÖèâÜ vëíÔ ûì æì-vëíÔ
vôìíæì ûkûÖ ûì Ûìû 2-÷ëíËë ¼éâìæì vøèëíú øíëë ÷ëËIèÜíç «*ûìèðç ðíç øìíë• 2-÷ëíËë
¼éâìæìë âíÓÖß ÌûìíÓ ÷Üíç øìíë• çìë æìâ ðÜ «*ûðâìæ øúìë¯ æéí÷ë óü,%ìQ?èåíç Ûìíûë ÍÈ
«*ûìð Üá ôëgæ_
112 11 2 111 111
ôèûûëd• ôíû vôìæd èût‡üç ûëí» n8m6
2 11 112 12 111
vôìæd øãËdË Ìì»ìíÆë «*Çâd èóûí¼ n8m6
èÜíÔè×íÜ vâÙdóïç¯ ¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¯
55
ûÖìôëíËë èæúíâ Íôèå ûkûÖíô øãíëìøãèë Óíë ëìÔìë äæÖ ÷ìÈ ôâøíá Íôèå ûìôÖ¯ ÌÇ÷• ßøíëë
2èå ÷ëË èâíÜß øïËÞ ûìôÖ ¾çèë ðÜ æì¯ “vôìæd” Ðjèåíç Íôåì «*íx‰ë ¼¤íôç Ììí×• èô¬Q; ôé èæíú Í-
«*x‰ çìë ÅíGXÔ ÷ëË-óãèåíç væÈ¯ çìë øíë Ûìû Ì¼@øïËÈÞ ÇìôÜ¯ vâÙóïç-vÜÔìë ÅíGXÔ øìûìë ¼íà
¼íà ûìôÖ øïËÞ ðÜ• ûkûÖß øãíëìøãèë Óëì ø§Ü¯ Ûìû ççáíË 2-÷ëíËë ¼éâìæì vøèëíú «*ûìèðç ðÜ
ç·çéú ÷ëíËë èóíô¯ ÌçÍû• ¬t¬û? ôèå ðíú ÅÒÜ «*ûðâìæ øúìíëë óü,%ìQ?¯ vóÔìÈ öìíE×• óü,%ìQ?èå 8 ¥ 6
âìrìë_v×ìíåì øúìíëë¯ Ììë Íôèå óü,%ìQ? vóÔãæ 8 m 10 âìrìë «*ûðâìæ âðìøúìíëë_
111 12 11 112 11 1 1 11
¼¤¼ìíë ¼ûìÈ öìíû ¼ìëìôdáËd Ðç ôëdíâ ëç n 8 m 10
2 11 1111 112 112 1 1
çhÈ ™Óã è×ædæûìÓì øÜìçôd ûìÜíôëd âíçì n 8 m 10
1 1 2 1 2 1 1 111 111 1111

âódÓÖìædíæ âìíÒë âìíÄ Íôìôé èû»ËdË çëg÷d×ìíú n 8 m 10
11111111 1111 11 1 1 1 1
óãëûæùÓûð âædóùèç ôYìædç çødç ûìíú n 8 m 10
112 1111 1 1
¼ìëìèóæ ûìäìÈèÜ ûþìèÐ¯¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿
Íôèå ûkûÖ ûì Ûìû øëøë 4èå ÷ëíËë âÓÖ èóíú «*ûìèðç ðíç ðíç ÌûíÐí» ø˜â ÷ëíËë
âìÄìâìèÄ èùíú ÇìâÜ¯
ÍçáË Óíë Ììøæìëì Üá ôíëí×æ_“Ì«*ûðâìæ øúìë” øúìíëë ¼û ÐçÞ vâíæ ÷íÜ• “«*ûðâìæ øúìë”
vôûÜ 2-÷ëíËë ¼éâìæìú Ûìûíô Óíë ëìÔìë Ðì¼æåhôh âìíæ æì• Ììë ¼û ÐçÞ vâíæ èæíç ûìÓì væÈ¯ çíû•
øúìíëë ÍÈ 2èå ëCíøÈ «*èçèå ÷ëíËë âìø èæèóÞ,%_ 8 m 6 âìrì ûì 8 m 10 âìrì¯ ¹âÐ øíóÖë ¬t¬û? ô-
ë÷æìú ôèûëì ÷ëíËë ÍÈ èæèóÞ,% Ììúçæ Ìt¬éH ôìë ôëíç ÷ìÈíÜæ¯ Ûìûíô 2-÷ëíËë ¼éâìæìë ûþìÓæ vÇíô
×ìè§íú Ììæì ç ðÜ-È• v¼È¼íà ÷ëíËë âìøß æìæìëôâ ðíç ÜìùÜ• ôÔíæì ôÔíæì Íôèå ÷ëËíô
v×ìíåì-ûí§ì æìæì ×ír ¼ìèäíú ¬t¬û? ¾çèë ôëì ðÜ¯ «*èç ÷ëíË 2èå øûÞ ëìÔìë ÐçÞß vÛíÂ vùÜ• 1èå øíûÞÈ
¾çèë ðÜ ÷ëË¯ çíû ¬t¬û? ôèå vö âïÜç øúìíëë• Íåì vûìÄì öìíû ¼ûí÷íú ûí§ì ÷ëËèåë âìø vóíÔ
‘8 m 6 ûì 8 m 10’¯ vôìíæì-æì-vôìíæì ÷ëíËë ÍÈ âìø ÇìôíûÈ¯ ÌæÖ ¼û ÷ëíËë âìø Íë ¼âìæ ðíç
øìíë• Íë v÷íú v×ìíåìß ðíç øìíë ‘6• 8 ûì 10-âìrì_öì øúìíëë 1èå øûÞ ûì øíóë âìø’¯ Í-Óëíæë
øúìíëë æìâ ðÜ âãkô øúìë¯ Íôèå óü,%ìQ? vóÔãæ_
56
1 2 1 2
vçìâìëd è÷ôæd n0m6
112 1111 1 1 1 1 1 1 1111
è÷ôhíëëd ×ìúìÔìèæ èûÐdÐ ðíç öèó èâÜìÈç n 8 m 10
11
çíû
2 2 1 1
Íôdèóæd ôíû
1 2 111 1111
÷æd÷Üd øûíæ ÜéÜìèúç n0m6
12 12 11 1 11 1 2
âëdâëd âãÔëd ×ìúì âìÓûé-ûíæëd n8m6
11 112
ðç t¬Høíæëd n0m6
¼çôÞçìë ¼íà ×írë øë ×r ÅE÷ìëË ôíë ÷Üãæ¯ ÌÓÞöèç (|) Ììë øïËöÞ èçë (||) è÷ÿ èóíú vö
äìúùìIèÜíô è÷èÿç ôëì ðÜ• çì èæíäë ×í`óìíûìíÓë ¼ìðìíöÖ èâèÜíú èææ¯ Íûìíë Üá ôëgæ ¥
‘1’ ¬t¬û? ôèåíç ×r 7èå• èô¬Q; ÷ëË 5èå¯ Íë âíÓÖ èPçéú Ììë ç·çéú ÷ëË âðìøúìíëë ‘8m10 âìrì’•
÷çhÇÞ ÷ëË ¼ìÓìëË øúìíëë ‘8m6 âìrì’¯ ÌÇÞìÁ øúìíëë èæèóÞ,% âìø ÍÈ ÷ëËIèÜíç âìæì ðíúí×¯
‘2’ «*Çâ Ììë vÐ» ÷ëË 6-âìrìë¯ v×ìíåì øúìíëë ‘8m6’ èPçéú øíûÞë ‘ûì øíóë’ 6-âìrì èóíúÈ
Íô-Íôèå ÷ëË ¾çèë ðíúí×• 2èå øûÞ ‘ûì øíóë’ èæèóÞ,% ûëì! ÍÔìíæ âìæì ðúèæ¯
Í-óãèå ÷ëË ÅE÷ìëË ôëíç vùíÜÈ «*Çâ øûÞèåë ÌÛìû ôìíæ Üìíù¯ O-âìrì v¼È ÌÛìíûë è÷ÿ¯
‘3’ Íôèå ûkûÖÈ «*Çâ ÷ëË vÇíô «*ûìèðç ðíç ðíç ø˜â ÷ëíË Íí¼ ¼@øïËÞ ðíúí×¯ 2-÷ëíËë
¼éâìæìë ûþìÓ vÛíÂ vùÜ ÍÔìíæß¯
‘4’ ç·çéú ×írë öèç væÈ• ÷çhÇÞ ×írë vÐí» ÌÓÞöèç (|) øïËöÞ èç (||) øí§í× ø˜â ÷ëíËë vÐí»¯ Íë
ÌÇÞ• 8 m 10 âìrìë ç·çéú ÷ëËèåíô 2-âìrì• 6-âìrì• Ììë 10-âìrìë• 3-èå øüÇôdd âìíøë ×ír
vÛíÂ ¼ìäìíæì ðíúí×¯
‘5’ ÷ëË-vÐí»ë èâÜ Í-¬t¬û? íô ÌíæôåìÈ ëìÔì ðíúí×¯ çíû ôèûë v÷ìíÔ vö ×ríÐí»ë èóíô• çì
vûìÄì öìú ç·çéú-÷çhÇÞ ×írë èâíÜë èóíô çìôìíÜÈ ‘çíû-ôíû’• ÷ëË vöÔìíæ 3èå ×ír Ûìù
ðíú vùí×¯
øúìíëë «*èçèå ÐçÞÈ ¬t¬û? ôèåíç èÐèÇÜ¯ çûã Íèå vö øúìíëëÈ ¬t¬û? ô• çìë ôìëË• Íë «*èçèå ÷ëËÈ
ðú øúìíëë ÷ëË ‘8m6 ûì 8m10’ æì ðú øúìíëë øûÞ ‘ûì øó’ èóíú ¾çèë ‘6-âìrìë’À
57
Ììâëì vóÔÜìâ• “øúìë” æìíâë Íôèå «*ì÷éæ ×í`óìûao 8m6 âìrìë âìíøë 2èå èârìáë ‘ÌQ?ÖèâÜ-
Çìôì’ ÷ëíËë Ðëéë èæíú âÓÖöãíùë ëìâìúË-âðìÛìëç-âàÜôìíûÖë óéÙÞ øÇ Óíë ¹âÐ vøþî×Ü ûì¤Üì
ôìûÖ-ôèûçìë ÌìÓãèæô èÒôìæìú¯ vøþî×Ü ûíå• èô¬Q; ççèóíæ øãíëìíæì ÐíçÞë Ðì¼æ Íôèå ôíë ÌâìæÖ ôëì
÷ÜÜ• «*ì÷éæ v÷ðìëìë Íôåh Íôåh ôíë ûóÜ ™ëg ðÜ• âÓï¼óï æ-èPíä\ÜìÜ-ëûé\æìíÇë âíçì ôèûë ðìíç
øí§ æìæì ëCíøë øúìë ¾çèë ðíç ÜìùÜ¯ 8m6 âìrìë èæèóÞ,% âìíøë v×ìíåì øúìíëë øìÐìøìèÐ ÍÜ 8m10
âìrìë ûí§ì âìíøë âðìøúìë• èâx*û+ ü ûì çìæ«*Óìæ ëéèçë ÍôíÙíúèâ ôìèåíú ùí§ ÅÒÜ óÜûü+ Ììë
ôÜìûü+ ëéèçë øúìë• 2-÷ëíËë ûþìÓæ è×í§ Ûìû âãèk Ôþíã ä vøÜ «*ûðâìæ Ììë âãkô øúìíë¯ Íâèæ ôíë
«*ì÷éæ øèë÷íúë vÔìÜ¼ v×í§ vûèëíú ÍÜ “øúìë” æìíâë Íôèå ÌìÓãèæô ×í`óìûao¯o
25¿4 ¼ìëì¤Ð-1
×`óëéèç ðÜ ×í`óë «*ôè· ç• vÛçëôìë øèë÷ú ×í`óìûºo ×í`óë Ììô·èç_ûìÈíëë øèë÷ú¯ ×`óëéèç
èæÛÞë ôíë óíÜë âìrì Ììë âìrìèûæÖìí¼ë ßøë• “×í`óìûºo” èæÛÞë ôíë øíûÞë âìø Ììë øûÞèæûÖìí¼ë ßøë¯
øúìë Íôèå «*ì÷éæ ×í`óìûºo¯ èô¬Q•; ëCíøë ¾ûè÷rÖ èæíú “øúìë” ¹âÐ ÌìÓãèæô ðíú ÅíÒí×¯ çíû
ûðìÜ vëíÔí× çìë 8m6 âìrìë «*ì÷éæ Ðëéëèå¯ «*ì÷éæ øúìíë 4èå ÐçÞ_¬t¬û? íô 2èå ÷ëË• ÷ëËíÐí» èâÜ•
«*èç ÷ëíË 2èå ôíë øûÞ• 8m6 âìrìëÝÍ øúìíëë Íôâìr ×`óëéèç èâx*û+ ü ûì çìæ«*Óìæ¯
ÌìÓãèæô øúìë ¾ûè÷rÖ vøÜ Ììúçæ ×`óëéèç Ììë ùèçÛèàë èóô vÇíô¯ 8m6 âìrìë èæèóÞ,%
Ììúçíæë øìíÐ ÍÜ 8m10 âìrìë “ûí§ì øúìë” ûì “âðìøúìë”¯ èâx*û+ ü ûì çìæ«*Óìæ ×`óëéèçë øìÐìøìèÐ
¾çèë ðíç ÜìùÜ óÜûü+ ‘xHì¼ìÙìç«*Óìæ’ Ììë ôÜìûü+ ‘Ó[èæ«*Óìæ’ ëéèçë øúìë¯ vö øúìíë Ûìíûë ùèç
è×Ü Íôèå-óãèå ÷ëíË ûºo_“Ì«*ûðâìæ”• çì ¹âÐ “«*ûðâìæ” ðÜ Ñ ¼éâìæì vøèëíú¯ ÷ëíË 8 m 6 ûì
8m10 âìrìë èæèóÞ,% ×ôß Íëøë vÛíÂ vöíç ÜìùÜ¯ Íôèå ÷ëËíô v×ìíåì-ûí§ì æìæì ×ír ¼ìèäíú ¾çèë
ôëì ¬t¬û? íô øúìëíô è÷æíç ðÜ ¼ûí÷íú ûí§ì ÷ëíËë âìø vóíÔ¯ v¼ âìø 8 m 6 ûì 8 m 10• ¬t¬û? íôë
ÌæÖ ¼û ÷ëË 6• 8 ûì 10-âìrìë ðíç øìíë• ‘öì øúìë ÷ëíËë Íôèå øûÞ’¯ Íâèæ ôíë ¾çèë ðÜ “âãkô”
øúìë¯
æéí÷ë «*xI‰ èÜë Å+ë vÜÔìë øë 104 øüVìë Å+ë-¼¤íôíçë ¼íà èâèÜíú vóÔãæ¯
1¿ ‘ô’ ôìíô ûíÜ• èÜÔãæ ¥ âðìøúìë• Ì«*ûðâìæ øúìë¯
‘Ô’ «*ûðâìæ øúìë Ììë âãkô _ Ííóë âíÓÖ vôìÇìú èâÜ vôìÇìú øìÇÞôÖ• ûãèÄíú èóæ¯
2¿ ‘ô’ ôâøíá 2èå ×írë 2èå ôíë óü,%ìQ? èÜÔãæ ¥
ôÜìûü+ øúìë• «*ûðâìæ øúìë• âðìøúìë¯
‘Ô’ ÌìÓãèæô øúìíëë ôé ôé ëCø• èÜÔãæ¯
58
3¿ ‘ô’ æéí÷ë óü,%ìíQ? «*ûðâìæçì Ììí× èôæì• ûãèÄíú èÜÔãæ ¥
(i) ôé t¬íH «‰ ôìåìíÜ çhèâ óéÙÞ èóûìèæÐ•
ÌðÜÖì• øì»ìËëCíø ÓëìçíÜ èâèÐ•
(ii) çìÈ öèó• çìÈ vðìô• óã¥Ô æìèð çìú¯
çhèÜû ôh¼âã Ììèâ ÌæíQ?ë ô—íÜ¯
‘Ô’ æéí÷ë óü,%ìíQ? øúìíëë vôìæ ëCø ëíúí×• èÜÔãæ ¥
(i) ¼âãíÔ Ìäìæì øÇ Èèàç vâíÜ vóú óïíë
(ii) ÷ìëèóíô æéÜ ¼ìùë õìíô Ìaoôìíë ™èæ/
(iii) ¾ûÐìÔ âìí¼ çìë ðþìåhäÜ Çìíô¯
(iv) çìÈ ç\ì æìèð Ììë
÷íá çû• çìÈ ûá äãè§ ¼óì ÐWì• ¼óì ÌìÐì•
¼óì Ììí`óìÜæ/ çìÈ ÅíÒ vûóâ¬Q¼Ÿ â Ûì»ì
25¿6 âïÜøìÒ-2 ¥ Ìèârìáë

“«*ûðâìæ øúìë”-Íë ôÇìú èØíë ÷Üã¯ ÍÔìíæ ÷ëíËë âìø ¼ìÓìëËç 8m6 ‘âðìøúìë ðíÜ 8m10’
âìrì• Ûìû ûì ûkûÖ 2-÷ëíËë ¼éâìæì vøèëíú öìú• ÷ëËíÐí»ë èâÜ ¼ìÓìëËç Çìíô• æì-ÇìôíÜß ÷íÜ¯
ÍÈ ÷ëíÐí»ë èâÜ-æì-Çìôì «*ûðâìæ «*íûìÓ÷\ ûÜíçæ ÌèâÜ «*ûðâìæ øúìë¯ ÍÈ øúìíëëÈ ¼ûí÷íú
øèëè÷èç æìâ Ìèârìáë¯ Ììë• ûì¤Üì ôèûçìú Ðëéíë “Ìèârìáë”-Íë vøì»ìôèå «*Çâ øèëíú èóíÜæ
âÓã¼óï æ ó+• çþìë èçíÜì+âì¼@¬ûc ôìíûÖ vâÙæìóûÓôìíûÖ ûéëìàæìôìíûÖ¯ vâÙæìóûÓôìíûÖë ™ëg ôéÛìíû
Üá ôëgæ ¥
¼@‡ãÔ ¼âíë øè§• | ûéë÷—§ìâèË || n8m6
ûéëûìðã ÷èÜ öíû | vùÜì öâøãíë || n 8m 6
ÌôìíÜ• ôð• vð vóèû | ÌâüçÛìè»èË• || n8m6
vôìæd ûéëûíë ûèë | v¼æìøèç-øíó || n8m6
øìÒìÈÜì ëíË øãæ¥ | ëá¥ ôhÜèæèÓ || n8m6
ëìÙûìèëÀ ¿ ¿ ¿ ¿ ¿ ¿ ¿ ¿ ¿ ¿ ‘óü,%ìQ? - 1’
øóÖ ÅE÷ìëíËë ÌÛÖì¼ vÇíô Ììøæìëì ¼ðíäÈ Ìì`óìä ôëí×æ_ßøíëë ¬t¬û? ôèåë «*èçèå ×írë
âìÄÔìíæ 1èå ÌÓÞöèç• ×ríÐí» øïËöÞ èç¯ öèçòìøíæë øë vö 5èå ÷ëË øìßúì vùÜ• çìë «*íçÖôèåë âìø
8 m 6 âìrì¯ ¬t¬û? ôèåíç• 2-÷ëíËë ¼éâìæì vøèëíú vçì ûíåÈ• Íâæôé 5èå ÷ëíË «*ûìèðç ðíç ðíç »,%
÷ëË ×þíã ú Íôèå Ûìû ¼@øïËÞ ðíúí×¯ Åºüç o ¬t¬û? ôèåë ×í`óìûºo èæ¥¼í`óíð «*ûðâìæ øúìë¯ Íûìíë vóÔãæ•
÷ëËíÐí» èâÜ væÈ vôìíæì väì§ì-÷ëíË ‘âèæ-øãíë• è»èË-øíó• èæèÓ’¯ ÌçÍû• ¬t¬û? ôèå «*íûìÓ÷í\ ÌèâÜ
«*ûðâìæ øúìë• Ììâìíóë “Ìèârìáë”
59
«*èç väì§ì-÷ëíËë vÐí» èâÜ ÇìôíÜÈ öèó øóÖíô ûèÜ “èârìáë”• çìðíÜ èâÜ æì-Çìôì vöíôìíæì
øóÖíôÈ vçì ûÜíç øìèë “Ìèârìáë”• çì v¼ øúìë vðìô ûì æì-vðìô «*ûðâìæ vðìô ûì æì-vðìô¯ èô¬Q•;
“Ìèârìáë”-Íë øèë÷ú Í-ëôâ ¼¤ôéËÞ æú¯ “Ìèârìáë” ðûìë äæÖ vôìíæì øíóÖë ÌQ?çøíá ÍÈ 4èå
IË Çìôì äëgèë ¥
‘1’ «*èçèå ×rÈ Íôèå ôíë ÷ëË¯
‘2’ «*èçèå ÷ëíËë âìø 8m6 ‘ûì 8m10’ âìrìë¯
‘3’ Íôèå Ûìû ûkíûÖë 2-÷ëíËë ¼éâìæì vøèëíú öìßúì¯
‘4’ ÷ëËíÐí» vôìíæì èâÜ æì-Çìôì¯
«*Çâ 2èå IË ÇìôíÜÈ øóÖ ðú øúìë• ç·çéú IËèåë väìíë çì ðíú ßíÒ «*ûðâìæ øúìë• ÷çhÇÞ IËèå
çìíô ôíë vóú ÌèâÜ «*ûðâìæ øúìë ûì “Ìèârìáë”¯
Íôèå óü,%ìQ? vóÔãæ _
È\ìæé æìíâíç vóíÐ | øïûìÞ øë èòèç¯ || n 8 m 6
PìóÐ çéíÇÞíç öÇì | ¾ûí¼ ÛìùéëÇé || n 8 m 6 ‘óü,%ìQ?-2’
ÍÔìíæ 2èå ×r¯ «*èç ×írë vÐí» øïËöÞ èç• ÌçÍû «*èçèå ×rÈ Íôèå ôíë ÷ëË¯ «*èçèå ÷ëË 8 m 6
âìrìë¯ ¼í`óð væÈ• óü,%ìQ?èå øúìíëë¯ Íë ÌQ?ùç Þ ûkûÖèå 2èå ÷ëíËë âíÓÖÈ ¼@øïË•Þ 2-÷ëíËë ¼éâìæì
çìíô vøëíç ðúèæ¯ çìÈ øúìëèå «*ûðâìæ ðÜ æì• ÍÈ ôìëíË “Ìèârìáë” ðûìë ¼@¬ìc ûæìß çìë ¾çèë ðÜ
æì¯ Óëì öìô• ÷ëíÐí»ë èâÜåhôh âãí× èóíú øúìëèåíô “ÌèâÜ” ôíë vóßúì ðÜ ÍÈÛìíû_
È\ìæé æìíâíç vóÐ øïûìÞ øë èòèç¯
PìóÐ çéíÇÞíç öÇì ÛìùéëÇé ¾ûí¼®
øúìëèå ÍÔæ “èârìáë” ëÈÜ æì• “Ìèârìáë”ß ðÜ æì• ðíú ëÈÜ ™Óã “ÌèâÜ” øúìë¯ vôææì• “Ìèârìáë”
ðûìë äæÖ ÌìûÐÖô ç·çéú IËèå ‘ûkíûÖë 2-÷ëíËë ¼éâìæì vøëíæìë ¼ìð¼’ ÍÔíæì v¼ ÌäÞæ ôíë èæ¯
Íûìë vóÔãæ æéí÷ë óü,%ìQ?èå_
ÓûÜ æìíâíç èùèë | èðâìè°ë èÐíë_ || n 8 m 6
ÌqíÛóé• vóû-ÌìKì• | Ûé»Ë óÐÞæ/ || n 8 m 6 ‘óü,%ìQ?-3’
Íèå èçíÜì+âì¼@¬ûc ôìíûÖë «*Çâ 2è÷ ÷ëË¯ “Ìèârìáë”-Íë t¬,Œ %ì âÓã¼óï íæë ðìíç ™ëgåì Í-ëôâÈ
ðÜ¯ èô¬Q; Íôèå ûkûÖ ûì Ûìû èòë ðíú ëÈÜ 2èå ÷ëíËëÈ ¼éâìæìú¯ ÌçÍû• Í óü,%ìQ?èå ÍôìQ?È “ÌèâÜ”
øúìíëë• “Ìèârìáíë” æú¯
ÍôÈ ôìíûÖë ôíúôèå ×r vøèëíú vóÔãæ_
vöæ âëôçâú | ôæôèôëéå || n8m6
æì øíë Í èùèë• ¼íû | ôèë ÌûíðÜì• || n8m6
èûâãÔ øüèÇûéøèç | øüÇéU ¼ãÔ vöæ || n8m6
èäíçè\ú¢¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿ ‘óü,%ìQ? - 4’
60
Í óü,%ìQ? èæçìQ? “ÌèâÜ” øúìíëë æú¯ Íë ¼íà vÜíùí× ç·çéú IËèåë v×þìúì¯ Üá ôëgæ• Íë èæèðç
ûkûÖ øë øë 3èå ÷ëË Ìèç¹â ôíë ÷çhÇÞ ÷ëíË «*íûÐ ôëìë ¼ìð¼ vóÔìÜ¯ ÍÈ ¼ìðí¼ë väìíëÈ Í
øúìë “Ìèârìáë” ðíú ÅÒÜ¯ èçíÜì+âì¼@¬ûc ôìíûÖë ™ëg vÇíô Åºoìë-ôëì ÍÈ Ì¤Ðèåë ¼íà èâèÜíú
ø§…æ Íôåh Ììíù vâÙæìóûÓôìíûÖë ™ëg vÇíô væßúì Ì¤Ðåhôh ‘¼@‡ãÔ ¼âíë øè§¿¿¿’¯ Ìì`óìä ôëì öìíû•
“Ìèârìáíë”ë ç·çéú IËèåë ‘Íôèå ûkíûÖë 2-÷ëíËë ¼éâìæì vøèëíú öìßúì’ väìë ôçåì ûì§Ü• ôéÛìíû
ûì§Ü¯
Ûìíûë ûì ûkíûÖë ¼éâìæì vøèëíú öìûìë ÍÈ IËèåíô ¼¤íáíø ûÜãæ «*ûðâìæçì¯ Íë ¼íà Ûìûãæ
v×ó Ììë öèçë øìÇÞôÖèå¯ v×íóíë ¼íà ÌíÇÞë vöìù• öèçë ¼íà ×í`óë_Íåì vùì§ì vÇíôÈ Ììøæìëì
äìíææ¯ Í-ß Ììøæìíóë äìæì• Íôèå Ûìû ûì ûkûÖ ÌÇÞíô Ììx*ú ôíëÈ ùí§ ßíÒ¯ v¼È ôìëíË• ûìû ûì
ûkûÖíô vöÔìíæ ÌøïËÞ vëíÔ ÍôåhÔìèæ Çìâíç ðú v¼Ôìíæ øí§ ÌÓÞíE×ó• vöÔìíæ çìíô ¼@øïËÞ ôíë
øãíëìøãèë Çìâíç ðú v¼Ôìíæ øí§ øïËíÞ E×ó¯ ÌÓÞíE×íóë Íôâìr è÷ÿ ôâì• ‘•’• øïËíÞ E×íóë è÷ÿ óþìè§ ‘¯ ’
väì§ì-óþìè§ ‘® ’ èût‡úè÷ÿ ‘¢ ’ «*xè‰ ÷ÿ ‘À ’ õÖì¼d ‘_’• vôìÜæ ‘¥’ v¼èâíôìÜæ ‘/ ’¯ ÌæÖèóíô• ¼âìæ
¼âìæ âìrìë øíë èæúèâç Çìâìë äìúùìú øí§ öèó_øíûÞë øíë ÌÓÞöèç ‘ | ’ ÷ëíËë øïËöÞ èç ‘ || ’¯ vö
4èå øúìë-¬t¬û? íôë óü,%ìQ? Íë Ììíù vóßúì ðÜ• çìíóë «*íçÖôèåíç öèçë òìæ èæèóÞ,%_8-âìrìú ÌÓÞöèç•
14-âìrìú øïËöÞ èç¯ øúìíë Í-ëôâÈ ðú¯ èô¬Q•; v×íóë òìæ vôìÇìß èæèóÞ,%• vôìÇìß ÌèæèóÞ,%¯
Üá ôëgæ ¥ ‘1’ óü,%ìQ?-2 Ììë óü,%ìQ?-3 ¬t¬û? íô Ûìû ûì ûkûÖ 2-÷ëíËÈ ûþìÓì• «*ûðâìæ æú¯ 2èå
¬t¬û? íôë «*èçèå ×írÈ øïËíÞ E×ó-øïËöÞ èç ×ríÐí» Íô äìúùìú èâíÜí×¯ Íâæôé• ÌÓÞíE×ó-ÌÓÞöèçß
èâíÜí× óü,%ìQ?-3 ¬t¬û? íôë èPçéú ×ír¯ ÌÇÞìÁ• øïËöÞ èçë ¼íà øïËíÞ E×íóëß òìæ Í¼û váír ×ríÐí»
èæèóÞ,% ‘14-âìrìú’¯
‘2’ Íûìë çìôìæ óü,%ìQ?-4 Ììë óü,%ìQ?-1 ¬t¬û? íôë èóíô¯ ¬t¬û? ôóãèåíç Ûìû 2-÷ëíËë ¼éâìæì vøèëíú
«*ûðâìæ 2èå ¬t¬û? íôë âíÓÖ vôûÜâìr óü,%ìQ?-4 ¬t¬û? íôë èPçéú ×ír Ììë óü,%ìQ?-1 Íë ç·çéú ×ír
ÌÓÞíE×ó-øïËöÞ èçë èâÜæ• Ììë ¼û äìúùìíçÈ v×ó Ììë öèçë èûíE×ó¯ ÌÇÞìÁ• v×ó-öèç Ììë vôìÇìß Íô
äìúùìú vâíÜèæ¯
çìðíÜ• ßøíëë ‘1’-ÌæãíE×ó vÇíô ûãÄíç øìèë• Ûìû vöÔìíæ 2-÷ëíËë ¼éâìæìú ûþìÓì• v×ó-öèçë
v¼Ôìíæ èâÜæ¯ ÌQ?çøíá øïËíÞ E×ó-øïËöÞ èç ×ríÐí» èâÜíûÈ¯ Ììë• ‘2’-ÌæãíE×ó vÇíô äìæì vùÜ• Ûìû
vöÔìíæ «*ûðâìæ• v×ó Ììë öèçë v¼Ôìíæ èûíE×ó¯ ÌQ?çøíá øïËíÞ E×ó-øïËöÞ èç ôÔíæì èâÜíû æì¯ ÌÇÞìÁ•
øúìë «*ûðâìæ ðíÜ øúìë-¬t¬û? íô v×ó-öèçë èûíE×ó ÇìôíûÈ¯ “Ìèârìáë” âïÜç «*ûðâìæ øúìë• ÌçÍû•
ÍÔìíæß v×ó-öèçë èûíE×ó ÌèæûìöÞ¯ çíû Íåì vôìíæì øíóÖë “Ìèârìáë” ðûìë øíá ûì§èç vôìíæì IË
æú• Íåì «*ûðâìæçëìÈ Íôåì ÜáË¯ Í ÜáË v÷ìÔ èóíúß v÷æì öìú v×ó-öèçë è÷èÿ vóíÔ¯
Ììøæìëì äìíææ• øúìíëë óã-ëôâ Ììúçæ_8m6 âìrì Ììë 8m10 âìrì¯ 8 m 6 âìrìë v×ìíåì
øúìë ôéÛìíû Ìèârìáë ðíú ßíÒ• vóÔíÜæ¯ Íûìíë vóÔãæ 8 m 10 âìrìë ûí§ì øúìíëë Ìèârìáë-
ëCø¯ Íôèå óü,%ìQ? ëûé\æìíÇë “«*ìèQ?ô” ôìûÖ vÇíô væßúì ðÜ_
61
øãët¬›ìë «*çÖìÐìú | èø×ã èØíë ûì§ìíúì æì ðìç || n 8 m 10
vöíç vöíç/ äéûíæ öì | èô×ã çû ¼çÖ è×Ü óìæ || n 8 m 10
âïÜÖ v÷íú Ìøâìæ | ôèëíúì æì çìíë/ Í äæíâ || n 8 m 10
vÐ» çÖìù vðìô çû | èÛáìÄhèÜ• æûûû¼íQ?ë || n 8 m 10
Ììùâíæ ¿ ¿ ¿ ¿ ¿ ¿ ¿ ¿ ¿ ¿ ¿ ¿ ¿ ¿ ¿ ¿ ¿ ¿ ¿ ¿ ¿ ¿ ¿ ¿ ¿
8m10 âìrìë âìíøë Íô-Íôèå ûí§ì øúìë ûì âðìøúìíëë ÷ëË 2èå ôíë öèçè÷ÿ èæíú Íô-Íôèå
×r äãí§ ëíúí×¯ Üá ôëgæ ¥ «*Çâ ÷ëíË vôìíæì v×óè÷ÿ væÈ• èPçéú ÷ëíË øËÞíE×ó ‘/’ 4-âìrìú• ç·çéú
÷ëíË øïËíÞ E×ó¯ ‘/ ’ 14-âìrìú• ÷çhÇÞ ÷ëíË ÌÓÞíE×ó ‘ • ’ 12-âìrìú¯ ÌÇ÷• öèçè÷ÿ «*èç ÷ëíË 8 Ììë
14-âìrìú èæèóÞ,%¯ ÌÇÞìÁ• «*èçèå v×óÈ öèç vÇíô èûèE×ˆ‰¯ v×ó-öèçë ÍÈ èûíE×ó vÇíô Óëì øí§
¬t¬û? ôèåíë ÌQ?ùç
Þ Ûìíûë «*ûðâìæçì¯ Ûìû «*ûìèðç ðíú ÷íÜí× Ììíùë ÷ëË vÇíô øíëë ÷ëíË• vÇíâ
öìíE× ÷ëíËë vöÔìíæ-v¼Ôìíæ¯ Íûìë «*èçèå ÷ëíËë vÐ»«*ìíQ?ë èóíô çìèôíú vóÔãæ_èâÜ væÈ ‘ðìçd-óìæd
æíâ-vçëd’¯ ÌçÍû• 8 m 10 âìrìë 4èå ÷ëË èæíú ¾çèë øúìë-¬t¬û? ôèå v×ó-öèçë èûíE×ó Ììë ÷ëËíÐí»
èâíÜë ÌÛìû èæíú Ìèârìáë ðíú ÅíÒí×¯
Ììúçíæë èóô vÇíô v×ìíåì øúìë Ììë ûí§ì øúìë_óã-ëôâ ÌèârìáëÈ Ììøæìëì vóÔíÜæ¯ èô¬Q;
ëéèçë èóô vÇíô «*èçèå øúìëÈ è×Ü èâx*û+ ü ‘ûì çìæ«*Óìæ’¯ Íôâìr èâx*û+
ü ëéèçë ðìç ÓíëÈ ûì¤Üì
ôèûçìë Ìèârìáë øúìë Ðçìúã ðíúí×¯ ôÜìûü+ ‘ûì Ó[èæ«*Óìæ’ Ìèârìáë vôìíæìôìíÜ ÷ìÜã ðúèæ¯ çíû
óÜûü+ ëéèçë Ìèârìáë ÷ìÜã æì ðíÜß t¬úH ¤ ëûé\æìÇ Íôèåâìr æâãæì ¾çèë ôíë Ôìèæôåì ÷âô Åøðìë
èóíÜæ ×`ó-Ûìûãô ûìÂìèÜíô¯ æâãæìèå ø§…æ_
öãºo çÔæ ¼ìà ðÜ | ûéëûìT ûéë öíû || n 8 m 6
èûøãÜ ûéöÞ vóèÔíú ðÒìÁ | vùíÜæ âüçÖh øãíë || n 8 m 6
vöîûæôìÜ øìë æì ðíçÈ | ôç âì ¼ë¬t¬ç H é• || n 8 m 6
Ìâüçâú ûìôÖ vçìâìë• | v¼æìÓÖáøíó || n 8 m 6
vôìæd ûéëíô ûëË ôíë | øìèÒíú èóíÜæ ëíË || n 8 m 6
ëÙãôíh Üë øëâ Ðrg• | ëá¥ôhíÜë èæèÓ || n 8 m 6
Íôåh Ììíù Ìèârìáíëë «*Çâ óü,%ìíQ? vâÙæìóûÓôìíûÖë vö 6èå ×r ûÖûðìë ôëì ðíúí×• ‘¼@‡ãÔ
¼âíë øè§¿¿¿¿¿’ çìë ¼íà èâèÜíú ø§…æ ßøíëë 6èå ×r¯ Üá ôëgæ_2èå ¬t¬û? íôë ÌQ?ùç Þ ûkûÖ TûT
Íô• Ûì»ì óã-ëôâ¯ óü,%ìQ?-1 Íë Ûì»ì ¼ìÓã• óü,%ìQ?-5 Íë ÷Üèç¯ 2èå ¬t¬û? íôë ×`óëéèç èâèÜíú
vóÔãæ_óü,%ìQ?-1 Í èâx*û+
ü • óü,%ìQ?-5 Í óÜûü+¯ Íûìíë 2èå ¬t¬û? íôÈ óíÜë âìÇìú âìrì ûè¼íú vóÔãæ•
«*èçèå ×ír Ììí× 14 âìrì¯ óü,%ìQ?-1 Í öèç òìøæ ôíë ÌìíùÈ vóÔì vùí×• ¬t¬û? ôèå 8 m 6 âìrìë 5èå
v×ìíåì øúìíëë ÷ëíË ¾çèë¯ óü,%ìQ?-5 óÜûü+¯ ÌçÍû Íë «*èçèå øïËø Þ ûÞ 4 âìrìë ðûìë ôÇì• «*èçèå ÷ëíË
14-âìrìë èûÛìäæ ðûìë ôÇì 4 m 4 m 2¯ «*íûìÓ÷\ Íë ûóíÜ 14-âìrìíô 8 m 6 âìÇìú Ûìù ôíë
62
ûíÜí×æ• óü,%ìQ?-5 Íë¬ t¬û? ôèåß øúìíëë¯ çìðíÜ vâíæ èææ• Íèå óÜûü+ ëéèçë øúìë¯ ÍÔæ vóÔãæ• ¬t¬û? ôèåë
Ðëéíë v×ó-öèç vôìÇìú Íô èû`óãíç èâíÜí×• Ììë vôìÇìú èûèE×ˆ‰¯ v×ó-öèçë èâÜæ-òÜ ÍÈ ôèå_3ú
÷ëíË øïËíÞ E×ó-ÌÓÞíE×ó-øïËöÞ èç• ÷çhÇÞ ÷ëíË ÌÓÞíE×ó-ÌÓÞöèç• »V ÷ëíË ÌÓÞíE×ó-ÌÓÞöèç Ììë øïËíÞ E×ó-
øïËöÞ èç¯ vóÔì vùÜ• «*Çâ 5èå ÷ëíË øïËíÞ E×ó-øïËöÞ èçë èâÜæ-èû`óã Íôèåß væÈ¯ Íë ÌÇÞ• ¬t¬û? ôèåë Ðëéíë
ëíúí× v×ó-öèçë èûíE×ó• vÛçíë ÷Üí× Ûìíûë «*ûìð¯ Íë ¼íà èâíÜí× ÷ëËíÐí» èâíÜë ÌÛìû ‘öíû-
øãíë t¬ç H é-øíó ëíË-èæèÓ’¯ ÌÇÞìÁ Ìèârìáë ðíú ßÒìë ¼û-ôèå IËÈ Í-¬t¬û? íô vóÔíç vøíÜæ¯ ÌÇ÷•
¬t¬û? ôèå èô¬Q; óÜûü+ ëéèçíçÈ vÜÔì¯ ÍÔíæì øöÞQ? ÍèåÈ óÜûü+ ëéèçíç vÜÔì Ìèârìáíëë Íôâìr øèëè÷ç
óü,%ìQ?¯
väíæ ëìÔãæ• ûì¤Üì ôèûçìú ôÜìûüí+ Ìèârìáë ðúèæ• óÜûüí+ Ìèârìáë ÷íÜèæ• Ììë èâx*ûíü +
Ìèârìáíëë Ðçû»Þ øïËÞ ðíúí× 40 û×ë Ììíù¯
25¿7 ¼ìëì¤Ð-2
÷ëËíÐí»ë èâÜ-æì-Çìôì «*ûðâìæ øúìëíô «*íûìÓ÷\ ûíÜæ “ÌèâÜ «*ûðâìæ øúìë”¯ ÍÈ øúìíëëÈ
ÌæÖ æìâ “Ìèârìáë”¯ Ìèâáìëíë «*Çâ ôèû âÓã¼óï æ ó+• “«*Çâ ôìûÖ “èçíÜì+âì¼@¬ûc ôìûÖ”¯ Íôèå
øíóÖë øíá “Ìèârìáë” ðûìë âïÜ ÐçÞ «*èçèå ×ríô 8m6 ‘ûì 8m10’ âìrìë âìíøë ÷ëË èðí¼íû
øìßúì Íû¤ ÷ëËíÐí» èâÜ æì-ëìÔì¯ èô¬Q•; ¼ûí÷íú äëgèë ÐçÞ_Íôèå Ûìû ûì ûkíûÖë 2-÷ëíËë ¼éâìæì
vøèëíú öìßúì¯ ÍÈ ÐíçÞë väìíëÈ âÓã¼ïóíæë “èçíÜì+âì¼@¬cûôìíûÖ”ë çhÜæìú “vâÙæìóûÓôìíûÖ”ë
Ìèârìáë Ìíæô vûèÐ ¼âìÇÞô¯ Ûìíëë ÍÈ ¼éâìæì-vøíëìæì ûì «*ûðâìæçìë ÜáË ÷ëË-vÐí» v×ó æì-
Çìôì• ÷ëíËë âìÄÔìíæß 8-âìrìë vÐí» ÌÓÞöèçë ¼íà ÌÓÞíE×ó æì-Çìôì¯ v×ó-öèçë èûíE×íó
«*ûðâìæçì• èâÜíæ «*ûðâìæçìë ÌÛìû¯
âÓã¼óï íæë “Ìèârìáíë” vôûÜ 8m6 âìrìë øúìë• 8m10 âìrìë ûí§ì øúìíëë ôìÒìíâìú ¾çèë
“Ìèârìáë” ëíúí× ëûé\æìíÇë “«*ìèQ?ô” ôìíûÖ¯ “Ìèârìáë”-Íë ×`óëéèç èâx*û+
ü ûì çìæ«*Óìæ¯ Íôâìr
ûÖèç¹â ëûé\æìíÇë ¾çèë 6-÷ëíËë Íôèå óÜûü+ ‘xHì¼ìÙìç«*Óìæ’ ëéèçë ¬t¬û? ô• öì “vâÙæìóûÓôìíûÖ”ë
«*Çâ 6èå ÷ëíËë ëCøìQ?ë_óÜûü+ ëéèçíç “Ìèârìáë” ¾çèëë øëéáìèæëéáì¯
æéí÷ë «*xI‰ èÜë Å+ë vÜÔìë øë øüVìë Å+ë-¼¤íôíçë ¼íà èâèÜíú vóÔãæ¯
1¿ Íôèå Ìèârìáë ¬t¬û? ô èûíxX»Ë ôíë vóèÔíú èóæ vö Ñ ¬t¬û? íô Ìèârìáë ×í`óìûíºoë ¼ûôèå IËÈ
Ììí×¯
2¿ æéí÷ë óü,%ìQ? Ìèârìáíëë èôæì• ôìëË äìèæíú èÜÔãæ ¥
‘ô’ ÓûÜ æìíâíç èùèë èðâìè°ë èÐíë_
ÌqíÛóé• vóû-ÌìKì• Ûé»Ë óÐÞæ/
63
‘Ô’ vöæ âëôçâú ôæôèôëéå
æì øíë Í èùèë• ¼íû ôèë ÌûíðÜì•
èûâãÔ øüèÇûéøèç• øüÇéU ¼ãíÔ vöæ
èäíçè\ú¢
‘ù’ ûüè,%ôìY Q? ûTóéÙÞ Üã:çëìÐÐé
Ìì»ìÆ¼aoÖìú• áéË óéøìíÜìíô ûè¼
ßÈ ×`ó â`ó â`ó ôèë ÅE÷ìëË
èæâ†‰ ôíëí× èæä èûäæíûóæ¯
‘Ù’ öãºo çÔæ ¼ìà ðÜ ûéëûìT ûéë öíû
èûøãÜ ûéöÞ vóèÔíú ðÒìÁ vùíÜæ âüçÖh øãíë
vöîûæôìÜ øìë æì ðíçÈ¯
3¿ æéí÷ë óü,%ìíQ? vôìæ ×ír ôç âìrìë øíë v×ó-öèçë èûíE×ó Ììë èâÜæ• èÜÔãæ ¥
™íæè× ¼ëöãçéíë û¼èç çìðìë_
áh° æë¯ çû ¾ðâè¼¤ðì¼æ-ÌìíÐ
öãèÄí× èô óìÐëèÇÀ ûìâæ ðÈúì
vô ÷ìíð Óèëíç ÷þìíóÀ
¬t¬û? ôèå Ìèârìáë èôæì äìæìæ¯
25¿9 âïÜøìÒ_3
Ììøæìëì vóÔíÜæ• “Ìèârìáë” øúìíëëÈ Íôèå èûíÐ» ëCø¯ Íûìíë vóÔíûæ• ÷çhóÐÞ øóéë äˆŠß âïÜç
øúìë-ûíaoëÈ Ììë-Íôèå èûíÐ» ëôíâë «*íúìù vÇíô¯ Ììûìë• Ìèârìáíë”ë âíçì “÷çhóÐÞ øóé”ß ûì¤Üì
¼ìèðíçÖ Íí¼í× úãíëìøéú ×í`óìûíaoë ÌìóíÜ¯ óãèå ×í`óìûaoÈ Ìíæôåì vóèÐ åíû Øhíå-ßÒì èûíóèÐ ØhíÜë
âíçì• ÍíóíÐ Øhèåíúè×íÜæ âÓã¼óï æ ó+¯ ÈçìÜéú_È¤íëèä-Øëìè¼ ¼ìèðíçÖ vö ×í`óìûíaoë æìâ ¼íæå•
ûì¤Üìú çìëÈ æìâ ðÜ ÷çhóÐ Þ øóé¯ çíû• èûôGF æìâ èðí¼íû “¼íæå” Ðjèåß ûì¤Üìú ÷ìÜã¯
v÷ì! Ðçíôë ÈçìÜéú ôèû Ø‹ìèAít¬›ì vørìôÞì ¼íæíåë «*Çâ ôèû¯ v»ìíÜì Ðçíôë Øëìè¼ ôèû vôYíþ ¼
âìíëìë «*ûçÞæìú ™ëg ðÜ Øëìè¼ ¼íæíåë ÷÷Þì¯ «*ìú ÍôÈ ¼âíú È¤íëèä ¼íæå-÷÷Þì ™ëg ðíÜß ¼íçíëì
Ðçíôë ôèû v¼ôd¼èd øúìíëë ðìíçÈ ùí§ ÅÒÜ t¬ç H ¬QŸ ëéèçë v¼ôd¼èd øëéú ¼íæå¯ Íâèæ ôíë ¾çèë ðÜ
úãíëìøéú ¼íæíåë 3èå ÌìóÐÞ_vørìôéÞú Øëìè¼ Ììë v¼ôd¼èd øëéú¯ ÍÈ 3èå ÌìóÐÞÈ âÓã¼óï íæë âìÓÖíâ
¹âÐ ûì¤Üì ¼íæå ûì “÷çhóÐÞ øóé”ë Ììx*ú ðíú ÅÒÜ¯
“÷çhóÐÞ øóé” ôÇìèåë ¼ëÜ ÌÇÞ “14èå øó èóíú ¾çèë” ôèûçì¯ èô¬Q•; ûì¤Üìú vö Óëíæë ôèûçì
“÷çhóÐÞ øóé” æìíâ è÷èÿç• çìë Ðëéë 14èå ÷ëË èóíú ù§ì• 14èå øó èóíú æú¯ “øó” ôÇìèåë èûíÐ» ÌÇÞ
64
ÍÔìíæ “÷ëË”¯ Íô ¼âíú vôìíæì vôìíæì ×`óÐìít¬Ÿ ÌûÐÖ “øó” Ììë “÷ëË” ÍôÈ ÌíÇÞ «*íúìù ôëì ðç¯ ÍÈ
14èå ÷ëíËë ¼âè,% ðßúì “÷çhóÐÞ øóé” ôèûçìë «*Çâ ÐçÞ• çíû Íôâìr æú¯ Íôèå ôèûçìíô “÷çhóÐÞ øóé”
ðûìë äæÖ ôâøíá Ììíëì 4èå ÐçÞ âìæíçÈ ðú ¥
‘1’ «*èçèå ÷ëË ðíû øúìíëë_8m6 âìrìë v×ìíåì øúìë ûì 8m10 âìrìë ûí§ì øúìë¯ ûì¤Üì ¼íæå
ûì “÷çhóÐÞ øóé”ë «*Çâ ôèû âÓã¼óï íæë vâìå 108èå ôèûçìë «*èçèå ÷ëË 8m6 âìrìë v×ìíåì
øúìë¯ èô¬Q•; ëûé\æìÇ Ììë vâìèðçÜìÜ âäãâóìë 8m10 âìrìë ûí§ì øúìëß «*íúìù ôíëè×íÜæ
“÷çhóÐÞ øóé”íç¯
‘2’ vùìåì ôèûçìÈ vÜÔì ðíû vôûÜ èâx*û+ ü ûì çìæ«*Óìæ ëéèçíç¯
‘3’ ¬t¬û? ô-èûÛìù ðíû èæèóÞ,% ×íô¯ v¼ ×ô ¾çèë ðíû ÍÈ 3èå ÌìóíÐÞë vöíôìíæì 1èåíç_vørìôÞéú
Øëìè¼ v¼ôd¼èd øëéú¯
vørìôÞéú ÌìóíÐÞ Íôèå ôèûçìú ¬t¬û? ô Çìôíû 2èå_«*Çâèå 8-÷ëíËë ‘Ì,%ô’• èPçéúèå 6-
÷ëíËë ‘»ådô’¯ Øëìè¼ ÌìóíÐÞ 3èå ¬t¬û? ô_«*Çâ ¬t¬û? ô 8-÷ëíËë ‘Ì,%ô’• èPçéúèå 2-÷ëíËë
‘öã†Šô’• ç·çéúèå 4-÷ëíËë ‘÷çh,¬›’¯ v¼ôd¼èd øëéú ÌìóíÐÞ ¬t¬û? íôë ¼¤ÔÖì 4 _ «*Çâ 3èå 4-
÷ëíËë ‘÷çh,¬›’• vÐí»ëèå 2-÷ëíËë ‘öã†Šô’¯
Í ¼û èûÛìù ëCíøë èóô vÇíôß• Ûìíûë èóô vÇíôß¯
‘4’ ÷ëËíÐí» èâÜ ‘ÌQ?ÖèâÜ’ Çìôíû¯ çíû v¼ èâÜ «*èç 2-÷ëíËë ÍôíÙíú ÌQ?ÖèâÜ æú¯ èâÜ
¾çèë ðíû èæèóÞ,% ×íô• v¼ ×ô ÅíÒ Ìì¼íû æéí÷ë 3èå úãíëìøéú ÌìóíÐÞë vöíôìíæì 1èå vÇíô¯
vørìôÞéú èâÜ_ôÔÔÔ-ôÔÔô ÷×ä-÷×ä n Ì,%ô m »ådô
Øëìè¼ èâÜ_ôÔÔÔ-ôÔÔô ùù ÷×÷× n Ì,%ô m öã†Šô m ÷çh,¬›
v¼ôd¼èd øëéú èâÜ_ôÔôÔ-ùÙùÙ øØøØ ÷÷ n ÷çh,¬› m ÷çh,¬› m ÷çh,¬› m öã†Šô
÷ëíËë vÐ» óíÜë ‘ûì Ìáíëë’ ÅE÷ìëË vÇíôÈ ¼ìÓìëË ÌQ?ÖèâÜ ¾çèë ðú¯ ô Ô ù Ù ÷ × ä ø Ø_Íô-
Íôèå ûËÞ “÷çhóÐÞ øóé” Íô-Íôèå ÷ëíËë vÐ» óíÜë ÅE÷ìëíËë è÷ÿ¯ øíëë óü,%ìQ?IèÜíç ÷ëËíÐí» Í¼û
è÷ÿ øëøë ¼ìèäíú èâíÜë ×ô èæíäëìÈ ûãíÄ èæíç øìëíûæ¯ çÔæ vóÔíûæ• «*èçèå “÷çhóÐÞ øóé”ë èâíÜë
×ô vôìíæì-æì-vôìíæì ÌìóíÐÞë ÌìóíÜ ¾çèë¯ çíû óãèå-Íôèå Íâæ óü,%ìQ?ß v÷ìíÔ ø§íû• vöÔìíæ èæèóÞ,%
ÌìóÐÞ øãíëìøãèë âìæì ðú èæ¯ ûìÂìèÜ ôèûëì “÷çhóÐÞ øóé” èÜÔíç èùíú Íôåh t¬ìH Óéæçì vÛìù ôíëí×æ¯
ëûé\æìíÇë ÌíæôIèÜ ôèûçìÈ vôûÜ 7èå öã†Šíôë ¼âè,%_ÌÇÞìÁ• 2-÷ëíËë 7èå ÌQ?ÖèâÜ ¼ìäìíæì Íô-
Íôèå “÷çhóÐÞ øóé”¯
ÌçÍû• Íôèå 14-÷ëíËë ôèûçì ßøíëë 4-èå ÐçÞ âìæíÜ çíûÈ ðíú ßíÒ “÷çhóÐÞ øóé”¯ Íë ÌQ?ùç Þ
Ûìû «*ûðâìæ ðíç øìíë• æì-ß ðíç øìíë¯ ÌÇÞìÁ• v×ó-öèçë èâÜæ Çìôíç øìíë• æì-ß Çìôíç øìíë¯
Íûìíë øë øë 3èå óü,%ìQ? ¼çôÞçìë ¼íà ø§…æ¯ Üá ôëgæ• ôéÛìíû Íô-Íôèå ôèûçì “÷çhóÐÞ øóé”
ðíú ÅíÒí×¯
65
SBG–2 (M–6-10)—5
óü,%ìQ?-1¿ ôâíÜ ôìèâæé Ììèâ vðèëæã t¬ø
H íæ ô
ôìèÜóíð¯ ûè¼ ûìâì ÐçóÜ-óíÜ Ô
‘èæÐéíÇ ÷è\âì öÇì ¼ë¼éë äíÜ Ô
âíæìðëì¢’ ûìâ ôíë ¼ìøèå vðÜíæ ô
ùíäíÐ• †Œìè¼í× çìíë Åùèë ¼Ùíæ¯ ô Ì,%ô
IJèëí× ÌèÜøãJ Ìao øèëâíÜ• Ô
ûèðí× óíðë ûìèë âüóã ôÜôíÜ¯ Ô
ôìë æì vÛìíÜ vë âæ ¥• Í vðæ ×Üíæ¢ ô
ôèûçì-øWíä ëèû• x*éôèûôWË• ÷

ÓæÖ çhèâ ûàÛ—íâ¢ öÐ¥-¼ãÓìóìíæ ×
Ìâë ôèëÜì vçìâì ÌâëôìèëËé ä »ådô
ûìùdíóûé¢ vÛìèùÜì óãÔ äéûíæ• ûuìsË• ÷
Íû vô æì øïíä vçìâì• âèä çû ùìíæÀ ×
ûà-´ó-ðuíó ÷„é ôâíÜ ôìèâæé® ä [ôâíÜ ôìèâæé ¥ âÓã¼óï æ ó+]
14-÷ëíËë ÍÈ ôèûçìë «*èçèå ÷ëË ÅE÷ìëË ôíë ôíë âíæ âíæ ÌÓÞöèç-øïËöÞ èçë äìúùì Ôþíã ä vûë
ôëgæ• óíÜë âìrì Ìì`óìä ôëgæ• çì vÇíô Íô-Íôèå øíûÞë âìø èòë ôëgæ¯ vóÔíûæ• âãkóÜ vöÔìíæÈ
Çìôhô 1-âìrìë• ëgºóo Ü Ðíjë ™ëgíç ûì âìÄÔìíæ ÇìôíÜ 1-âìrìë• vÐí» ÇìôíÜ 2-âìrìë ðíE×¯ vûìÄì
vùÜ ôèûçìèå èâx*û+ ü ëéèçë ×í`ó vÜÔì¯ öèçë Ìûòìæ vóíÔ Íß vûìÄì öìíû• «*èçèå ÷ëË 8m6 âìrìë
v×ìíåì øúìíë ûþìÓì¯
Íûìíë Üá ôëgæ• ôèûçìèåë ¬t¬û? ô-èûÛìù Ììë ÌQ?ÖèâíÜë ×ô ßøíë-æéí÷ vÜÔì ÷ëËíÐí»ë ûËÞ-
è÷ÿIèÜ øìÐìøìèÐ ¼ìäìíÜ ÌQ?ÖèâíÜë ÍÈëôâ Íôåì ×ô øìßúì öìíû_
ôÔÔô-ôÔÔô ÷×ä-÷×ä
Íôåh ÌìíùÈ Ììøæìëì vóÔíÜæ• Íåì vørìôÞéú èâíÜë ×ô¯ çìðíÜ Óíë èæíç øìíëæ• ôèûçìèåë
¬t¬û? ô-èûÛìùß ðíû vørìôÞéú ÌìóíÐÞ¯ ÌÇÞìÁ• Íë ¬t¬û? ô 2èå_«*Çâèå 8-÷ëíËë ‘Ì,%ô’• èPçéúèå 6-
÷ëíËë ‘»ådô’¯ ëCíøë èóô vÇíô ôèûçìèå vö Í-ëâ 2èå ¬t¬û? íô Ûìù ðíú Ììí×• çì vûìÄì öìú ÌQ?ÖèâíÜë
×ô vÇíôÈ_
ôÔÔô-ôÔÔô ÷×ä-÷×ä n Ì,%ôd m »ådô “ôÔ” èâÜóãèå 4-ûìë Ùãíë Ùãíë Íí¼ 8-÷ëíËë ‘Ì,%ô’
«*Çâ ¬t¬û? ôèå ùí§ çhíÜí×¯ èPçéú ¬t¬û? ô ¾çèë ðíúí× “÷×ä” èâÜ-èçæèåë 2-ûìíëë ÌìûçÞíæ• 6èå ÷ëË
èæíú ‘»ådô’¯
Íûìíë ôèûçìèåë ÌQ?ùç Þ ûkûÖ ûì Ûìíûë èóôåì vóÔãæ¯ 8-÷ëíËë «*Çâ ¬t¬û? íô ÷„éâàÜ-ôìíûÖë
âïÜ÷èër Óæøèç ¼óìùç-«*¼à• 6-÷ëíËë èPçéú ¬t¬û? íô ÷„éâàíÜë ôèû «*¼à¯ ÌçÍû• Ûìíûë èóô
vÇíôß 2èå ¬t¬û? íô ôèûçìèå Ûìù ðíú vùí× ¼ðíäÈ¯
66
v×ó-öèçë ¼@øôÞ Üá ôëgæ¯ v×íóë örçr «*íúìù ‘÷ëíËë 3• 4• 8• 11• 14 âìrìë øíë’ Ûìíûë
«*ûðâìæçìë ÜáË ðíú Ììí×¯ øïËíÞ E×ó-øïËöÞ èçë èâÜæ 5èå ÷ëíËë vÐí» ÙåíÜß ûìèô 9èå ÷ëíËÈ vçì
èûíE×ó¯ ÌçÍû• ôèûçìèå «*ûðâìæ øúìíëÈ vÜÔì¯
¼û èâèÜíú óþì§ìÜ ÍÈ_¼û ÐçÞ vâíæ èæíú ôèûçìèå vørìôÞéú vÜÔì Íôèå “÷çhóÐÞ øóé”¯
óü,%ìQ?-2¿
æúæ-vùìÜìø çû ôèëíç ÅyUÜ ô
ûãÜûd íã Üë ¼ãíë Ììèä vûþíÓè× v¼çìë¯ Ô
ùìèðû v«*íâë ùìæ øìë¼é vôçìë Ô
ØhíÜë âçæ ÜÙã ëèÂÜì ùäÜ¯ ô
vö ¼ãë øèÐúì ôìíæ v÷ìíÔ Ììíæ äÜ• ô
v¼ ¼ãë èûûìóé väíæì vâìë ôèûçìë¯ Ô
ââ ùéíç æç çû v÷ìíÔë øìçìë Ô
¼éâìíQ? ëè÷úì èóû óã ×r ôìäÜ¯ ô
ûìèäíú vóíÔè× vÕë ûéË ß ëûìû• ù

øìÈèæ v¼ ¼ãíë çû «*ìíËë äûìû¯ ù
Ììä çìÈ ×ìè§ öç Óuø g ó Óìâìë ÷

åhåèd ôíç ëìèÔ ¼û ÌìÐì ÛìíÜìûì¼ì
×
óëó É»Á Ììí× Í ùéíç Ììâìë_ ÷
¼ãíë Ûìíû èâÜ Ììí×• óãÈ Ûì¼ì-Ûì¼ì¯
×
[ùäÜ ¥ «*âÇ v÷îÓãëé]
ÍÈâìr óü,%ìQ?-1 èûíxX»Ë ôëíÜæ¯ ÍôÈ øºoèçíç óü,%ìQ?-2 èûíxX»Ë ôëgæ¯ vóÔì öìíû• Í ôèûçìë
14èå ÷ëËß Ììíùë âíçìÈ 8m6 âìrìë v×ìíåì øúìíë èæûºo• ×`óëéèç èâx*û+ ü ¯ ÌûÐÖ• ¬t¬û? ô-èûÛìù Ììë
ÌQ?ÖèâíÜë ×íô ÍôåhÔìèæ Øìëìô ëíúí×¯ ÍÈ Øìëìôèå Üá ôëgæ_
ôèûçì èâíÜë ×ô ¬t¬û? ô-èûÛìíùë ×ô úãíëìøéú ÌìóÐÞ
óü,%ìQ?-1 ôÔÔô-ôÔÔô ÷×ä-÷×ä Ì,%ô m »ådô vørìôÞéú
óü,%ìQ?-2 ôÔÔô-ôÔÔô ùù-÷×÷× Ì,%ô m öã†Šô m ÷çh,¬› Øëìè¼
67
2èå óü,%ìíQ?È Ì,%ô øãíëìøãèë Íô¯ vôûÜ• óü,%ìQ?-1 Íë »ådô ‘6èå ÷ëíËë èPçéú ¬t¬û? ô’ óã-åhôíëìú vÛíÂ
óü,%ìQ?-2-Íë öã†Šô ‘2-÷ëíËë èPçéú ¬t¬û? ô’ Ììë ÷çh,¬› ‘4-÷ëíËë ç·çéú ¬t¬û? ô’ ¾çèë ôíëí×¯ Íë ØíÜ
óü,%ìQ?-2 Íë ôèûçìú ¬t¬û? ô vøÜìâ 3èå• óü,%ìQ?-1 Í è×Ü 2èå ¬t¬û? ô¯ Øìëìô ÍÈåhôÈh ¯ èô¬Q•; ÍÈåhôíh çÈ
ÌìóíÐÞë Øìëìô Ùíå vùÜ ÌíæôÔìèæ¯ óü,%ìQ?-2 Íë ÌìóÐÞ è×Ü vørìôÞéú• óü,%ìQ?-3 Íë ÌìóÐÞ ðíú vùÜ
Øëìè¼¯ ¬t¬û? ô-èûÛìù Ììë èâíÜë ×ô_óãèóô vÇíôÈ Í ôèûçìú øãíëìøãèë Øëìè¼ ÌìóíÐÞë ×ìø¯
Óuø
g ó-Óìâìë v×í§ ÜÙã ùäíÜë ¼ãë ë÷æìë ÅíóÖìù vùìåì ôèûçìë ûkûÖ ûì Ûìû¯ ÍÈ Ûìûèåíô 3èå
Ûìíù Ûìù ôíë 3èå ¬t¬û? íô ôèû ¼ìäìíÜæ• ¼ðìúô èðí¼íû vøíÜæ Øëìè¼ èâíÜë ×ôèå¯ «*Çâ ¬t¬û? íôë
Ì,%ô ÜÙã ùäíÜë ¼ãíë v¼çìë ûþìÓìë ôÇì• èPçéú ¬t¬û? íôë 2èå ÷ëíË ûéËì-ëûìíëë ûÖÇÞçìë ôÇì• Ììë
ç·çéú ¬t¬û? íôë ÷çhí,¬› ÌèæE×ìë ¼íàÈ Óuø g ó-Óìâìë v×í§ vóûìë è¼ºoìíQ?ë ôÇì_¬t¬û? ô-èûæÖìí¼ë ÍÈ
øºoèç øãíëìøãèë Øëìè¼ ¼íæíåë øºoèç¯
ÌçÍû• óü,%ìQ?-2 Íë ôèûçìèå èæ¥¼í`óíð Øëìè¼ ÌìóíÐÞ vÜÔì Íôèå èæíåìÜ “÷çhóÐÞ øóé”¯ v×ó-öèçë
Ìûòìíæ «*ûðâìæçìë vôìíæì ÜáË ôèûçìú væÈ¯
óü,%ìQ?-3¿ çûã âíæ vëíÔì• öèó óïíë öìÈ ÷èÜ• ô
v¼È øãëìçæ v«*â öèó Íô ôìíÜ Ô
ðíú Ììí¼ óãët‡üç ôìèðæé vôûèÜ_ ô
Õìôì øí§ æû æû äéûíæë äìíÜ¯ Ô
çûã âíæ vëíÔì• öèó ûí§ì ôìí× Çìèô• ù

æïçæ Í v«*â öèó ðú øãëìçæ Ô
vóíÔì æì vóèÔíç øìú öèó x*ìQ? ÌþìèÔ- ù
èø×íæ øè§úì Çìèô ×ìúìë âçæ¯ Ù
çûã âíæ vëíÔì• öèó çìíð âìíÄ âìíÄ ø

Åóì¼ èû»ìóÛíë ôìíå ¼aoÖìíûÜì Ø
ÌÇûì Ðìëó «*ìíç ûìÓì øí§ ôìíä ø
ÌÇûì û¼Q?-ëìíç vÇíâ öìú vÔÜì Ø
çûã âíæ vëíÔì• öèó âíæ øí§ Ììë ÷

ÌþìèÔ«*ìíQ? vóÔì æìèð vóú Ìx*Óg ìëì ÷
[çûã Ý âìæ¼é ¥ ëûé\æìÇ]
óü,%ìQ?-1-Íë øºoèçíç èûíxX»Ë ôëgæ¯ 14-÷ëíËë Í ôèûçìíçß øìíûæ 8 m 6 âìrìë v×ìíåì øúìë•
èâx*û+
ü ëéèç¯ çíû• øãíëìøãèë ÌæÖëôâ Íë èâíÜë ×ô Ììë ¬t¬û? ô-èûÛìù¯ èâíÜë ×ô ôÔôÔ ùÙùÙ
68
øØøØ ÷÷/ 3èå ÷çh,¬› Ììë 1èå öã†Šô_ÍÈ 4èå ¬t¬û? íô Ûìù ðíú Ììí× ôèûçìèå¯ ëCíøë øìÐìøìèÐ Ûìíûë
èóôåìß vóÔãæ¯ “çûã âíæ vëíÔì” ôÇìèå èóíú ™ëg-ðßúì «*èçèå ¬t¬û? íô Íôèå ôíë Ììíûóíæë ôëgË ¼ãë
ûìäí×¯ Íâèæ ôèë ôèûçìèåë Ûìù ðÜ v¼ôd¼èd øëéú èâíÜë ×íô 4èå ¬t¬û? íô¯ ÌçÍû• Íèå èæÔþç ã
v¼ôd¼èøëéú ÌìóíÐÞ ¾çèë “÷çhóÐÞ øóé”¯
“÷çhóÐÞ øóé”-ë 3èå èæÔþç
ã óü,%ìQ? øëøë vóÔíÜæ¯ Íûìë vóÔãæ ÐçÞ-æì-âìæì Íâæ 3èå óü,%ìQ?• öìë ôèû
t¬úH ¤ ëûé\æìÇ¯ èâx*û+ ü øúìíë ûþìÓì 14èå ÷ëíËë ôìÒìíâì ×ì§ì “÷çhóÐÞ øóé” ðûìë âíçì Ììë vôìíæì IË
ôèûçì èçæèåë væÈ¯
óü,%ìQ?-1¿ ¾ûëìùÖ¼ìÓíæ âãèk• v¼ Ììâìë æú ô
Ì¼¤ÔÖ ûaoæ-âìíÄ âðìæ`óâú ô
ÜèÛû âãèkë t¬ìH ó¯ ÍÈ û¼ãÓìë Ô
âüè+ôìë øìrÔìèæ Ûèë ûìë@¬ìH ë Ô
vçìâìë Ìâüç ÕìèÜ èóíû Ìèûëç ù
æìæìûËÞùaoâú¯ «*óéíøë âíçì ù
¼â¬t¬? ¼¤¼ìë vâìë Üá ûèçÞôìú Ù
äUìÜìíú çhèÜíû ÌìíÜì vçìâìèë èÐÔìú Ù
vçìâìë âè`óë-âìíÄ
Èè\íúë Pìë ÷
ëgºo ôèë vöìùì¼æ• v¼ æíð Ììâìë¯ ÷
vö èô×ã Ììæ`ó Ììí× óüíÐÖ ùíao ùìíæ ×
vçìâìë Ììæ`ó ëíû çìë âìÄÔìíæ ×
vâìð vâìë âãèkëCíø ÅèÒíû äUèÜúì• ä

v«*â vâìë ÛèkëCíø ëèðíû ØèÜúì¯ ä
[âãèã k ¥ ¾æíûóÖ]
óü,%ìQ?-2¿ ôé Üìèùúì ûí¼ Ìì×• ÷ìèðúì ëíúí× ôìë Üìèù• ô
«*Üíúë øëøìíë væðìèë× ôìë Ììùâæ• Ô
ôìë óïë øóÓ[èæ è÷ëèóæ ôèë× x*ûË• Ô
è÷ëèûëðéë âíçì è÷ëëìèr ëèðúì× äìèù¯ ô
Ì¼éâ Ìç·è: Üíú âìíÄ âìíÄ vØèÜ× èæxHì¼• ù
ÌìôìÐ«*ìQ?íë çìÈ vôþíó ÅíÒ «*Üúûìçì¼• ù
äùíçë ÏæÞìäìÜ è×þí§ åhíå vôìÇì öìú Ûìèù¯ ô
69
ÌæQ? ÌþìÓìë âìíÄ vôð çû æìèð¼ vóì¼ë• Ù
øíÐ æì vçìâìë «*ìíË Ììâìíóë ´óíúë ÌìÐ• ù
øíÐ æì vçìâìë ôìíæ Ììâìíóë øìèÔíóë t¬ëH ¯ Ù
¼ðt¬Œ äùíç èâèÜ ëí÷ çû èûäæ «*ûì¼• ù
¼ðt¬Œ Ðëíó èâèÜ ûþìíÓ çû èæ¥Ðíjë Ùë_ Ù
ðìè¼• ôþìèó• ÛìíÜìûìè¼• æìÈ çû ðìè¼ ôìˆ‰ì âìúì_ ÷
Ììè¼• Çìèô• ÷íÜ öìÈ ôç ×ìúì ôç Åø×ìúì® ÷
óü,%ìQ?-3¿ Í äíˆŠë ¼ìíÇ Ü†‰ t¬íH «‰ë ¼ïr öíû
è×þè§Ü ÌóüÐÖ Ùìíç• v¼ âãðíï çÞ vóèÔæã ¼@‡ãíÔ
ÌÚìç ¼ãóéÙÞ øÇ Ìèçóïë èæ¥¼íàë vóíÐ
èæëì¼k èæâÞíâë øìíæ¯ Ìôt‡ìÁ âðì-Íôì
õìô èóÜ Íôìôéíë «*ÜúíçìëË÷—§ì ðíç¯
Ì¼¤ÔÖ Ìøèëè÷ç väÖìèçí,¬›ë èæ¥ÐjçìâìíÄ
vâèÜæã æúæ/ äìèæÜìâ Íôìôéë æìÈ Ûú•
Ûú äæçìë âìíÄ/ Íôìôéë vôìíæì Üyì æìÈ•
Üyì ™Óã vöÇì-v¼Çì öìë-çìë ÷áhë Èèàíç¯
èûxH¼èü ,%ôçÞì Íôì• ¼üè,%ôìíä Ììâìë ÌìðUìæ
èûëìå væøÇÖíÜìíô çþìë Ìì¼íæë ×ìúìçíÜ¯
øãëìçæ Ììøæìë Ó[¤í¼ìˆŠãÔ èâÜæ äéËÞçì
vØèÜúì øfìíç• èëkðí¬t¬? vâìíë èûëè÷íç ðíû
æïçæ äéûæE×èû ÐïæÖ èóùíQ?ë Û—èâôìú¯
[«*ìèQ?ô-3]
óü,%ìQ?-1 Íë ôèûçìèåíç 14èå ÷ëË Ììí×• «*èçèå ÷ëíË 8m6 âìrì Ììí×• ×`óëéèçß èâx*û+ ü ¯ èô¬Q•;
èâíÜë ×ô ôô ÔÔ ùù ÙÙ ÷÷ ×× ää¯ ÌÇÞìÁ• 7-ëôíâë ÌQ?ÖèâíÜ ¾çèë 7-väì§ì ÷ëË ûì 7èå öã†Šíô
ôèûçìèå Ûìù ðíú Ììí×¯ ÌÇ÷• Ûìíûë èóô vÇíô ôèû èæíäÈ ôèûçìèåíô Ûìù ôííë×æ 3èå
¬t¬û? íô_«*Çâ ¬t¬û? íô 8¿5èå• èPçéú ¬t¬û? íô 3¿5 èå Ììë vÐ» ¬t¬û? íô 2èå ÷ëË¯ Í-ëôâ Ìlcç
ã ¬t¬û? ô-
èûÛìù “÷çhóÐÞ øóé”ë Èèçðìí¼ vôûÜ ëûé\æìÇÈ ôíëè×íÜæ¯ ÌæÖèâÜ Ììë ¬t¬û? ô-èûÛìíù vôìíæì ÌìóÐÞ
ûì «*Çìíô Í ôèûçìú †ŒìðÖÈ ôëì ðúèæ¯
óü,%ìQ?-2 Í 14 ÷ëíËë Íâæ Íôèå ôèûçì ÍÈ «*Çâ vøíÜæ• öìë «*èçèå ÷ëË 8m10 âìrìë ûí§ì
øúìíë ûþìÓì¯ ×`óëéèç ÌûÐÖ Ììíùë âíçìÈ èâx*û+
ü ¯ èô¬Q•; èâíÜë ×ô ôÔÔô ùùôÙ ùÙùÙ ÷÷ öì
ÍçôìÜ Óíë ÷ìÜã 3èå ÌìóíÐÞë 1èåíôß âìæí× æì¯ ×ôèå vóíÔ âíæ ðíû• øëøë 3èå ÷çh,¬› Ììë 1èå
70
öã†Šô èæíú v¼ôd¼èd øëéú ÌìóíÐÞë ¬t¬û? ô-èûÛìù¯ ÌÇ÷• Ûìíûë èóô vÇíô ¬t¬û? ô-÷ìëèå ÍÈëôâ_«*Çíâ 1èå
÷çh,¬›• âìÄÔìíæ øëøë 2èå èrçô ‘3-÷ëË’• vÐí» 1èå ÷çh,¬›¯ Íë ÌÇÞ• ¬t¬û? ô-èûÛìùß vôìíæì ÌìóíÐÞë
vçìúì}ì ôíë æì¯
óü,%ìQ?-3-Íë ôèûçìèå 8m10 âìrìë ûí§ì øúìíëë Ììë-Íôèå æâãæì¯ 14-÷ëíËë Ììúçíæ èâx*û+ ü
ëéèçë øúìíëë ûþìÓæ ×ì§ì Ììë vôìíæì IË Íë væÈ• öìë ßøë Ûë ôíë ôèûçìèå ÷çhóÐÞ øóé” ðûìë óìèû
çhÜíç øìíë¯ «*Çíâ 2èå óü,%ìíQ? èâÜ Ììë ¬t¬û? ô-èûÛìíù vôìíæì-æì-vôìíæì ×ô è×Ü-È¯ ÌìíÜì÷Ö óü,%ìíQ?
Üá ôëgæ_÷ëËíÐí» èâÜ væÈ• ¬t¬û? ô-¼ìäìíæìë óìú væÈ¯
25¿10 ¼ìëì¤Ð-3
ÈçìèÜ-È¤íëä-Øëìè¼ ¼íæíåë ÌìóíÜ ¾çèë ûì¤Üì ôèûçìë ×í`óìûíaoë æìâ ÷çhóÐ
Þ øóé¯
v÷ì! Ðçíôë ÈçìÜéú ôèû Ø‹ìèAít¬›ì vørìôÞì• v»ìíÜì Ðçíôë Øëìè¼ ôèû vôYíþ ¼ âìíëì• Ììë ¼íçíëì
È¤íëä ôèû v¼ôd¼èd øúìë_Íþíóë ðìíç ¾çèë ðÜ ¼íæíåë 3èå ÌìóÐÞ¯ ÍÈ 3èå ÌìóíÐÞÈ vÜÔì ðíç ÜìùÜ
ûì¤Üì ¼íæå ûì “÷çhóÐÞ øóé”• «*Çâ ôèû âÓã¼óï æ ó+¯
“÷çhóÐÞ øóé” ôèûçìíô 14-÷ëíËë ôìÒìíâì èæíú Ììíëì 4èå ÐçÞ vâíæ ÷Üíç ðú_«*èçèå ÷ëË
øúìíëë• ×`óëéèç èâx*û+
ü ûì çìæ«*Óìæ• vørìôÞéú Øëìè¼ ûì v¼ôd¼èd øëéú ×íô ¬t¬û? ô-èûÛìù• ÍôÈ ×íô
÷ëË-vÐí»ë èâÜ¯ ×ô-èçæèå ÍÈëôâ_
×ô ¬t¬û? ô-èûÛìù ÷ëËíÐí»ë èâÜ
vørìôÞéú 8-÷ëË ‘Ì,%ô’ m 6-÷ëË ‘»åô’ ôÔÔô-ôÔÔô ÷×ä-÷×ä
Øëìè¼ 8-÷ëË ‘Ì,%ô’ m 2-÷ëË ‘öã†Šô’ m 4-÷ëË ‘÷çh,¬›’ ôÔÔô-ôÔÔô ùù ÷×÷×
v¼ôd¼dèøëéú4-÷ëË ‘÷çh,¬›’ m 4-÷ëË m 4-÷ëË m 2-÷ëË ‘öã†Šô’ ôÔÔô-ùÙùÙ øØøØ ÷÷
ô Ô ù Ù ø Ø ÷ × ä _ ÍIèÜ ÷ëËíÐí»ë èâíÜë è÷ÿ¯
çíû úãíëìøéú ÌìóíÐÞë ×ô ûìÂìèÜ ¼íæå-ôìíëëì ¼û¼âú vâíæ ÷íÜæ èæ¯ Íâæôé• ëûé\æìíÇë
vûÐèô×ã ôèûçì vôûÜ 14-÷ëíËë èâx*û+ü øúìë• ÌÇ÷ “÷çhóÐÞ øóé” æìíâÈ ÷ìÜã¯
1¿ ÷çãóÐÞ øóé-×í`óìûíaoë “÷çhóÐÞ øóé” æìâ ¼¤ùç èôæì• ôÇìèåë ÌÇÞ Íû¤ Í ×í`óìûíaoë øíá ÌìûÐÖô
ÐçÞIèÜ ÅíGXÔ ôíë ÌìíÜì÷æì ôëgæ¯
71
2¿ ‘ô’ ÷çhóÐÞ øóéë Ììx*ú ôé ôé ÌìóÐÞ• èÜÔãæ¯
‘Ô’ ÷çhóÐÞ øóéë ¬t¬û? ô-ùÒíæë ×ô ôé ôé ëôíâë• èÜÔãæ¯
‘ù’ ÷çhóÐÞ øóéë èâíÜë ×ô ôé ôé ëôíâë• èÜÔãæ¯
3¿ ‘ô’ æéí÷ë ¬t¬û? ôIèÜë «*èçèå ×írë vÐí» èâÜ-è÷ÿ ‘ô Ô ù Ù ÈçÖìèó’ û¼ìæ• çìëøë óü,%ìQ?èå
÷çhóÐÞ øóéë ôé Óëíæë ¬t¬û? ô Ììë èâíÜë ×ô ðíç øìíë• èÜÔãæ ¥
(i) t¬íH «‰ çû ôhÜÜ¨é ôíú èóÜì øíë•
“ßíë ûì×ì âìç·íôìí» ëçíæë ëìèä•
Í èÛÔìëé-óÐì çíû vôæ vçìë ÌìèäÀ
öì èØèë• ÌÚìæ çhÈ• öìíë èØèë Ùíë¯”
(ii) vð ëûé\• vçìâìë ß ¼ã`d óë-¼íæå
èô ¼ëÜ¢ æìèëèàë ¼ãëèÛ ¼âéíë•
âãk ûìçìúíæ ûè¼ áh° äãèÜíúå•
vØèÜí× èûëðxHì¼ vöæ vùì ¼ãÓéíë¯
(iii) âðìÛìëíçë ôÇì Ìâüç-¼âìæ¯
vð ôìèÐ• ôûéÐóíÜ çhèâ øãËÖûìæd¯
‘Ô’ ÐïæÖòìæ øïëË ôëgæ ¥
(i) úãíëìøéú ¼ìèðíçÖ vö ×í`óìûíaoë æìâ • ûì¤Üìú çìëÈ æìâ ÷çhóÐÞ øóé¯
(ii) Ðçíôë ÈçìÜéú ôèû • Ðçíôë Øëìè¼ ôèû Ììë
Ðçíôë È¤íëä ôèû Íë ðìíçÈ ùí§ ÅÒÜ ÷çhóÐÞ øóéë âïÜ úãíëìøéú ÌìóÐÞ¯
25¿12 ¼ìâè†Œô ÌæãÐéÜæé

1¿ ‘ô’ ôìíô ûíÜ• èÜÔãæ ¥ øúìë• Ìèârìáë• ÷çhóÐÞ øóé¯
×`óëéèç Ììë ×í`óìûao• ¼ìÓìëË ‘Ì«*ûðâìæ’ øúìë Ììë Ìèârìáë¯
‘ù’ æéí÷ë ×í`óìûíao ôé ôé IË Çìôì äëgèë• èÜÔãæ ¥ øúìë• Ìèârìáë• ÷çhóÐÞ øóé¯
2¿ æéí÷ë óü,%ìQ? vôìæ vx*èËë ×í`óìûíaoë• ôìëË äìèæíú èÜÔãæ ¥
‘ô’ vçìâìë ôéèçÞë v÷íú çhèâ vö âðÁ•
çìÈ çû äéûíæë ëÇ
øfìíç vØèÜúì öìú ôéèçÞíë vçìâìë
ûìë@¬ìH ë¯
72
‘Ô’ äã§ìÈ Í ôìæ Ììèâ qìèQ?ë ×Üíæ¢
ûTíóíÐ vóèÔúìè× ûT æó-óíÜ•
èô¬Q; Í vt¬í‰ ðë ç·Ãì èâíå ôìë äíÜÀ
óãD-o vt¬ìŒ íçìëCøé çhèâ äˆŠ-Û—èâ-¬t¬í? æ¢
‘ù’ è«*úçâì ¼Ôé ââÀ ¼óì Ììèâ Ûìèû
çþìë ôÇì¯ è×æã öíû çþìðìë ÌìÜíú•
ôç vö ôèëÜì ô·øì vâìë «*èç ¼çé
ûìëgËé• ôÛh èô Ììèâ øìèë çì ÛhèÜíçÀ
‘Ù’ öìëì Ììâìë ¼þìÄ-¼ôìíÜë ùìíæë Péíø äUìèÜíú èóíÜ ÌìíÜì
Ììøæ èðúìë øëÐ èóíú/ ÍÈ äéûíæë ¼ôÜ ¼ìóì-ôìíÜì
öìíóë ÌìíÜìô-×ìúìë ÜéÜì/ âíæë âìæã» ûìÈíë vû§ìú öìëì
çìíóë «*ìíËë ÄëËì_vt¬ìŒ íç Ììâìë øëìË ðíú ðìäìë Óìëì
25¿13 †ŒpøèJ
×`óëéèç èû»íú «*íûìÓ÷\ v¼æ ¥ ÌâïÜÖÓæ âãíÔìøìÓÖìú ¥ øèûr ¼ëôìë ¥
ûÖìûðìèëô øèëÛì»ì æïçæ ×`ó-øèë¹âì ûì¤Üì ×í`óë âïÜ¼ïr ×`óç+U ×`óëCø
×í`óìûao øü-241 øü-18 øü-54
øúìë øü-249• 50•170-89 øü-18• 76 ×
«*ûðâìæçì øü-257 × øü-107• 112
âãkô øü-180-89• 268 × øü-12• 13• 107•
117-20• 147
Ìèârìáë øü-232• 233• 176-80 øü-19• 70-72 øü-111-15
÷çhóÐÞ øóé × øü-85• 86 øü-145• 146
73
74
ûì¤Üì ÌÜ¤ôìë ß çìë øèë÷ú
ûì¤ÜìÛì»ì ß ¼ìèðíçÖë ÑèE×ô øìÒ¹â 4èå øír èûæÖ¬t¬¯? èPçéú øírë ÌQ?ùçÞ Ô-2 øöÞìú¯ ÍÈ øöÞìíúë
ÌìíÜì÷Ö èû»ú ûì¤Üì ôèûçìë ÌÜ¤ôìë¯ ÌìíÜì÷æìë âïÜ èûÛìù óãèå_ÌÜ¤ôìíëë øèë÷ú Ììë ÌÜ¤ôìë-
èæËÞú¯ øèë÷ú øûÞèå ¼@øïËÞ ðíúí× èçæèå Íôíô• èæËÞú øíûÞë äæÖ ûëì! ðíúí× øãíëì Íôèå Íôô¯ ÍÈ
÷ìëèå vÇíô vùìåì øöÞìúèå èûÛk¯ «*èçèå Íôíôë Ììèx*ç èû»úû¬t¬; ÍÈëôâ ¥
● Íôô 26 ¥ ÍÈ Íôíô ôèûçìë ÌÜ¤ôìë ¼@øíôÞ «*ìÇèâô ÓìëËìåhôh èÐáìÇÞéë âíæ ¼ðíä ¾çèë ôíë
vóûìë äæÖ “ÌÜ¤ôìë” ôÇìèåë v÷æì ÌíÇÞë ¼íà ôèûçìë ÌÜ¤ôìíëë Ìí÷æì ÌíÇÞë ¼¤íöìùèå vóèÔíú
vóßúì ðíúí×¯ v¼È¼íà Ìèç ¼¤íáíø äìæìíæì ðÜ «*ì÷éæ Ûìëíçë ÌÜ¤ôìë Ûìûæìë ôÇì•
ÌÜ¤ôìíëë çìÁøöÞ èæíú ôÇì• Ììë ÌÜ¤ôìíëë âïÜ èûÛìíùë ôÇì¯
● Íôô 27 ¥ ÌÜ¤ôìíëë óãèå âïÜ èûÛìíùë Íôèå ÐjìÜ¤ôìë¯ ÐjìÜ¤ôìë ÍÈ Íôíôë èû»ú¯ “Ðj”
ôÇìèåë óãèå ÌíÇÞë ‘Ó[èæ• ÌÇÞíûìÓô Ó[èæ¼âè,%’ âíÓÖ Íôâìr Ó[èæë âìÓãöÈÞ vö ÐjìÜ¤ôìë•
ÌìûÐÖôâíçì ÅóìðëíËë ¼ìðìöÖ èæíú çìë ÌìíÜì÷æì ÍÔìíæ ôëì ðÜ¯ Íëøë ¼ûí÷íú vûèÐ
ûÖûðìëíöìùÖ ÷ìëèå ÐjìÜ¤ôìíëë ‘Ìæã«ì* ¼-öâô-vxX»-ûí¹ìèk’ èûÐó èûíxX»Ë ôëì ðÜ ¼¤Úìú•
ÅóìðëíË ûÖìÔÖìú¯
● Íôô 28 ¥ ÌÜ¤ôìíëë ûí§ì èûÛìùèåë æìâ ÌÇÞìÜ¤ôìë¯ ûí§ì ûíÜÈ èû»úèåíô èçæèå Ûìíù Ûìù
ôíë çìë èûÐó ÌìíÜì÷æì ôíë vóßúì ðÜ ÍÈ Íôíô¯ «*ÇâÛìíù ÌÇÞìÜ¤ôìíëë ôÇì ¼ìÓìëËÛìíû•
øíëë óãèå Ûìíù ÌÇÞìÜ¤ôìíëë øþì÷èå vx*èËë ôÇì èûíÐ»Ûìíû çhíÜ Óëì ðÜ¯ ÍÈ øþì÷èå vx*èËë ÌQ?ÛkÞh
ðÜ Íùìíëìèå ÌÜ¤ôìë_¼ìóüÐÖâïÜô “Åøâì-ëCøô-ÅÁí«*áì-¼âìí¼ìèk-ÌèçÐíúìèk-ûÖèçíëô” èûíëìÓâïÜô
“èûíëìÓìÛì¼”• ÐübÜìâïÜô “ÍôìûèÜ”• æÖìúâïÜô “ÌÇÞìQ?ëæÖì¼”• ùïÆìÇÞ«ç
* éèçâïÜô “ûÖìä¬t¬è; ç-t¬Û
H ìíûìèk”¯
ÍÈ øöÞìíúë ÍôôIèÜ ¾çèë ôëíç ÍÈ 3èå ûÈíúë ¼ìðìöÖ væßúì ðíúí× ¥

1¿ ÌÜ¤ôìë ÷è\ôì ¥ ÐÖìâìøó ÷¹ûçÞé¯
2¿ ûìÂÜì ÌÜWìë ¥ äéíû\ è¼¤ð ëìú¯
3¿ ûì¤Üì ôèûçìë ÌÜ¤ôìë ¥ ¼ãÓé\ vóûæìÇ¯
Íôô 26 ❐ ÌÜ¤ôìë
ùÒæ
26¿1 Åí!ÐÖ
26¿2 «*¬t¬?ìûæì
26¿3 âïÜøìÒ
26¿4 ¼ìëì¤Ð
26¿1 Åí!ÐÖ
ÍÈ Íôôèå âíæìíöìíùë ¼íà ø§íÜ_
● ûì¤Üì ôèûçìë ÌÜ¤ôìë ûÜíç ôé vûìÄìú• Í ¼@øíôÞ Íôèå ¼ìÓìëË ÓìëËì Ììøæìë âíæ ¾çèë ðíû¯
● ôìíûÖë ÌÜ¤ôìë èæíú Ûìëçéú ÌìÜ¤ôìèëôíóë Óìëìûìèðô è÷Q?ìÛìûæì èû»íú Ììëß èûÐóÛìíû äìæûìë
äæÖ Ììøèæ Ìì†Œðé ðíûæ¯
● ôèûçìë ÌÜ¤ôìíëë âïÜ èûÛìù Íû¤ çìíóë vÛçëôìë ¼ï¨ øìÇÞôÖ ¼@øíôÞ Ììøèæ Íôèå «*ìÇèâô
ÓìëËì ¾çèë ôëíç øìëíûæ¯
26¿2 «*¬t¬?ìûæì
ôèûçìë v¼î`óöÞ ÌæãÛû ôëìë øìÐìøìèÐ ÅÁ¼ãô øìÒíôë• Ìì†Œðé èÐáìÇéÞë Ìèçèëk óìèú& v¼È
v¼î`óíöÞë ëð¼Ö ôé• çì Óìíø Óìíø ûãíÄ væûìë v÷,%ì¯ Íë «*Çâ Óìø ôèûçìú ÌÜ¤ôìë ¼aoìæ¯ Ûìëçéú
ÌÜ¤ôìë ÷÷Þìë Óìëì vÇíôÈ ûì¤Üì ôèûçìë ÌÜ¤ôìíëë Ûìûæì Íí¼í×• ÌìûÐÖô øèëÛì»ì væßúì ðíúí×
«*ì÷éæ ÌÜ¤ôìëÐìt¬Ÿ vÇíôÈ¯ ÌÜ¤ôìë ¼@øíôÞ Ììøæìë âíæ «*ìÇèâô ÓìëËìåhôh ¾çèë ôíë vóûìë äæÖ
vöåhôh ÌìûÐÖô• ¼¤íáíø çìÈ ôëì ðÜ Íôô 37-Í¯
26¿3 âïÜøìÒ
¼¤t¬›ç
ü “ÌÜâ”-Íë Íôèå ÌÇÞ “Û—»Ë” ûì ¼ìä¼yì¯ “ÌÜ¤ôìë” çìðíÜ ¼ìä¼yìë ôìä¯ Ðëéíëë v¼î`óöÞ
ûì§ìíæìë äæÖ Ðëéëíô ¼ìäìíæì ðú ùúæì èóíú• çìÈ ùúæì Ðëéíëë ÌÜ¤ôìë¯ ë÷æìíô ¼ã`óë ôëìë äæÖ vö
Ììíúìäæ• çìß ÌÜ¤ôìë¯ v¼È ÌÜ¤ôìíë ¼ìäìíæì ðíÜ çíûÈ vôìíæì ë÷æì ðíû ôìûÖ¯
Ûëçâãèæë “æìåÖÐìít¬”Ÿ ÌÜ¤ôìíëë ÅíGXÔ ðíúè×Ü óã-ðìäìë Íô-Ð û×ë Ììíù_Åøâì óéøô ëCøô
öâô• ÍÈ ÷ìëèå ÌÜ¤ôìë¯ Ûìëçûí»Þ ÌÜ¤ôìë-÷÷Þìë ÍÈ ðÜ ¼ï÷æì¯ vó§ ðìäìë û×ë Ììíù vÇíô ™ëg
76
ðíúè×Ü ÌÜ¤ôìë èæíú æìæì èûçôÞ¯ ×-Ðçíôë Ìì÷ìöÞ ó„éë “ôìûÖìóíÐÞ” Ûëçâãèæë ÷ìëèå ÌÜ¤ôìë vûí§
ðÜ ×èrÐèå¯ çþìë âíç• vö¼û ÓâÞ ôìíûÖ vÐìÛì Ííæ vóú çìë æìâ ÌÜ¤ôìë ‘“ôìûÖíÐìÛìôëìæd ÓâÞìæd
ÌÜWìëìæd «*÷áíç”’¯ ¼ìç-Ðçíôëô Ìì÷ìöÞ Ûìâíðë “ôìûÖìÜWìë” †Œípë ûí¹ìèk-ç+U vøèëíú öÔæ
Ììå Ðçíô vøîþ×È• çÔæ vóèÔ• ûìâæì÷ìöÞ ÌÜ¤ôìë ¼@øíôÞ Íôèå âïÜÖûìæ ¼ïr èæíóÞÐ ôëí×æ çþìë
“ôìûÖìÜWìë¼ïrûüè+” †Œíp_vôìíæì ë÷æì âìæãí»ë ôìí× Åøìíóú Íû¤ ôìûÖ ûíÜ †ŒìðÖ ðú ÌÜ¤ôìíëë
äæÖÈ• Ììë v¼î`óöÞÈ ðíE× v¼È ÌÜ¤ôìë ‘“ôìûÖ¤ †ŒìðÖ¤ ðÖÜWìëÁ¯ v¼î`óöÞâÜWìë¥”’¯ ûìâæì÷ìíöÞë ÍÈ
¼ïrèå Ììäíôë ûì¤Üì ôèûçìë ÌÜ¤ôìë ûãÄíçß ÌçÖQ? äëgèë¯ ¼¤t¬›ç ü ôìíûÖë ÌÜ¤ôìë èæíú ÌìíÜì÷æì
øì^åì ÌìíÜì÷æì ÷íÜí× ¼íçíëì-Ðçô øöÞQ¯? ûìâæì÷ìíöÞë ¼ïrèå ¹âÐ óãèå âìrì vøÜ_Íô• ÌÜ¤ôìë
ôìíûÖë ¼ìÓìëË ‘ÌìKÛ—ç’ v¼î`óöÞ/ óãÈ ÌÜ¤ôìë ôìíûÖë èûíÐ» ‘ÌàÛ—ç’ v¼î`óöÞ¯ v÷î!-Ðçíôë
èûxHæìÇ ôèûëìä ÌÜ¤ôìíëë ÍÈ èPçéú âìrìèå Óíë è×úì+ëèå ÌÜ¤ôìíëë ÌìíÜì÷æì ôëíÜæ çþìë
“¼ìèðçÖóøÞË” †Œíp¯
v¼È ÌÇÞ ÓíëÈ ûì¤Üì ôèûçìú ÌÜ¤ôìíëë ¼aoìæ èô×ãôìÜ Óíë ÷Üí×¯ ÍÔìíæ Ììâëìß çìÈ
ôëû_ûì¤Üì ôèûçì vÇíô ÌìûÐÖôâíçì ÅóìðëË ¼¤†Œð ôíë ÌÜ¤ôìë èæËÞú ôíë öìû¯ çíû çìë ¼éâìæì
øíæíëìèå ÌÜ¤ôìë¯
ôèûçìë âíçì ÌÜ¤ôìíëë Ììúçæß ÌèæèóÞ,%¯ Íôèå ÌÜ¤ôìë Íôèåâìr Ðjíô Ììx*ú ôëíç øìíë•
Íôèå-óãèå ÷ëË ûì ûìôÖ äãí§ Çìôíç øìíë• ôèûçìë Íôèå ¬t¬û? ô ûì v×ìíåìâìíøë Íôèå ôèûçìë Ðëéíëß
×§ìíç øìíë¯ ôèûçì ûì çìë ÌQ?ùç Þ ¬t¬û? ô-÷ëË ûìôÖ Ðíjë óãèå ëCø_Íôèå Ó[èæëCø• Ììë Íôèå
ÌÇÞëøC ¯ Ó[èæëCø Óëì øí§ ôìíæ• çìë Ììíûóæ x*èg çë ôìí×/ ÌÇÞëø
C Óëì øí§ âíæ-âè¬t¬í? ,¬›• çìë Ììíûóæ
vûìíÓë ôìí×¯ ôèûçì ¬t¬û? ô-÷ëË ûìôÖ ûì Ðj ÅE÷ìèëç ðíÜ ÅE÷ìëËäèæç Ó[èæë âìÓãöÞ ¼ëì¼èë vx*ìçìë
ôìæíô ç·: ôëíç øìíë• ÌÇûì ÌíÇÞë v¼î`óöÞ vx*ìçìë vûìÓíô Å!éèøç ôëíç øìíë¯ Ó[èæë âìÓãíöÞë
æìâ• ÐjìÜ¤ôìë Ììë ÌíÇÞë v¼î`óíöÞë æìâ ÌÇÞìÜ¤ôìë¯ ÌÜ¤ôìíëë âïÜ èûÛìù ÍÈ óãèå¯
26¿4 ¼ìëì¤Ð
Ðëéíëë v¼î`óöÞ ûì§ìíæìë äæÖ ùúæì èóíú Ðëéëíô ¼ìäìíæì ðú¯ çìÈ• ùúæì Ðëéíëë ÌÜ¤ôìë¯ vçâèæ•
ôÇìíô ¼ã`óë ôíë ¼ìäìíæìë äæÖ vö Ììíúìäæ• çì ôÇìë ÌÜ¤ôìë¯ Ììë• ÍÈ ÌÜ¤ôìë èóíú ¼ìäìíæì ôÇìÈ
ôìûÖ ûì ôèûçì¯
Ûìëçûí»Þ ÌÜ¤ôìíëë Èèçðì¼ 2100 û×íëë¯ «*Çíâ Ûëçâãèæ äìæìíÜæ 4èå ÌÜ¤ôìíëë ôÇì•
çìëøë Ìì÷ìöÞ ó„é 36èå Íû¤ Ûìâð ûìâæì÷ìíöÞë öãù vøèëíú ¼ûíÐí» èûxHæìÇ ôèûëìä 76èå ÌÜ¤ôìíëë
ÌìíÜì÷æì ôëíÜæ¯ ûìâæì÷ìíöÞë Íôèå âç• ÌÜ¤ôìë ðíE× ôèûçìë Ðëéíëë v¼î`óöÞ¯ èûxHæìÇ ôèûëìä ÍÈ
ÌÇÞ ÓíëÈ ÌÜ¤ôìë ûÖìÔÖì ôëíÜæ• Ììâëìß ÍÈ ÌÇÞ ÓíëÈ ûì¤Üì ôèûçìú ÌÜ¤ôìíëë ¼aoìæ ôëû¯
Íôèåâìr Ðj ÌÇûì Íôèå-óãèå ÷ëË ûì Íôèå ¬t¬û? ô• Íâæôé Íôèå vùìåì ôèûçì äãí§ß Çìôíç øìíë
ÌÜ¤ôìë¯ ôèûçì ûì ¬t¬û? ô-÷ëË Ðíjë óãèå ëCø_Ó[èæëCø Ììë ÌÇÞëø C ¯ Ó[èæëCø Óëì øí§ ôìíæ• ÌÇÞëø
C
Óëì øí§ âíæ-âè¬t¬í? ,¬›¯ Ó[èæë âìÓãíöÞë æìâ ÐjìÜ¤ôìë• ÌíÇÞë v¼î`óíöÞë æìâ ÌÇÞìÜ¤ôìë¯ ÌÜ¤ôìíëë
âïÜ èûÛìù ÍÈ óãèå¯
77
‘æéí÷ë «*xI‰ èÜë Å+ë ôëgæ¯ Å+ë ôëì ðíú vùíÜ øü¥ 60-Íë Å+ë ¼¤íôíçë ¼íà èâèÜíú vóÔãæ¯
1¿ ôèûçìë ÌÜ¤ôìë ûÜíç ôé vûìÄìú• èÜÔãæ¯
2¿ ‘ô’ øþì÷äæ «*ì÷éæ Ûìëçéú ÌìÜ¤ôìèëíôë æìâ• çþìíóë †Œípë æìâ Ììë ÌÜ¤ôìë-÷÷Þìë ôìÜ
‘Ðçô’ ÅíGXÔ ôíëæ¯
‘Ô’ vôìæ ÌìÜ¤ôìèëíôë vôìæ ¼ïírë ôé ÌÇÞ Óíë ûì¤Üì ôèûçìú ÌÜ¤ôìë ¼aoìæ ôëì ðú èÜÔãæ¯
3¿ ‘ô’ Íôèå ôèûçìë ôçåhôh Ììúçæ äãí§ Íôèå ÌÜ¤ôìë Çìôíç øìíë• èÜÔãæ¯
‘Ô’ ÅE÷ìèëç ôèûçì ûì çìë Ì¤íÐë ôé ôé ëCø• vôìæ ëCø vx*ìçìë vôìæ Èè\íú Óëì øí§ èÜÔãæ¯
4¿ ÌÜ¤ôìíëë âïÜ èûÛìù ôé ôé• ôèûçì ûì çìë Ì¤íÐë ÅE÷ìëË vÇíô ÌÜ¤ôìë ôéÛìíû ¾çèë
ðú_èÜÔãæ¯
78
Íôô 27 ❐ ÐjìÜ¤ôìë
ùÒæ
27¿1 Åí!ÐÖ
27¿2 «*¬t¬?ìûæì
27¿3 âïÜøìÒ
27¿3¿1 Ìæã«ì* ¼
27¿3¿2 öâô
27¿3¿3 vxX»
27¿3¿4 ûí¹ìèk
27¿4 ¼ìëì¤Ð
27¿1 Åí!ÐÖ
ÍÈ Íôôèå âíæìíöìíùë ¼íà ø§íÜ_
● Ììøèæ ûì¤Üì ôèûçìë ÅE÷ìëË vÇíô Ó[èæâìÓãöÞ Ììt¬ìH óæ ôëìë ¼âÇÞ vx*ìçì ðíú ÅÒíç øìëíûæ¯
● ûì¤Üì ôèûçìú Ó[èæë «*íúìíù ûì ¼âìíûíÐ ôèûë óáçì èû÷ìë ôëìë áâçì ¹âÐ Ììøæìë âíÓÖ
¾çèë ðíû¯
● ûì¤Üì ôèûçìú Ó[èæ«*íúìíùë æìæìëôâ vôîÐÜ ûãíÄ væßúì ¹âÐ Ììøæìë øíá ¼ðä ðíû¯
27¿2 «*¬t¬ì? ûæì

Íôô 5 vÇíô äìæíÜæ ûì¤Üì ôèûçìë ÌÜ¤ôìíëë óãèå âïÜ èûÛìíùë ôÇì¯ Íë «*Çâèå ÐjìÜ¤ôìë¯ Í
ÌÜ¤ôìë ¾çèë ðú vx*ìçìë ôìíæ• ôèûçìë ÅE÷ìëË vÇíô âÓãë Ó[èæ ™æíç ™æíç¯ ûì¤Üì ôèûçì vÇíô
ÌìûÐÖôâíçì óü,%ìQ? ¼¤†Œð ôíë ÌÜ¤ôìíëë ÍÈ èûÛìùèåë øèë÷ú Ììøæìë ôìí× çhíÜ Óëì ðÜ¯ èô×ã èô×ã
¼ï¨ vôîÐÜùç øìÇÞíôÖë ôìëíË ÐjìÜ¤ôìíëß vö Óëíæë ¾ûè÷rÖ ¾çèë ðíç øìíë• óü,%ìíQ?ë ¼ìðìíöÖ çìß
vóÔìíæì ðÜ¯
27¿3 âïÜøìÒ
ûì¤Üìú “Ðj” ôÇìèåë óãèå ÌÇÞ_Íôèå Ó[èæ• ÌæÖèå ÌÇÞíûìÓô ûËÞ¼âè,% ‘vÜÔìú’ ûì Ó[èæ¼âè,% ‘ÅE÷ìëíË’¯
«*Çâèå È¤íëèä Sound ÌíÇÞ• èPçéúèå È¤íëèä Word ÌíÇÞ¯ “ÐjìÜ¤ôìë”-Íë “Ðj” çìðíÜ vôìæ ÌíÇÞÀ
÷ìëèå ÅóìðëË èûíxX»Ë ôíë ÌÇÞèå ûãíÄ væßúì öìô¯
79
«*Çâ ÅóìðëË• “ôè»ç ôæô ôìèQ? ôâæéú ôìú”_ÍÈ ×rèåíç øþì÷èå Ðj (Word) Ììí×• Ììûìë øþì÷èå
ô-Ó[èæß Ììí×¯ øþì÷èå øüÇô Ðj• èô¬Q; ÍôÈ ô-Ó[èæ øþì÷ûìë¯ ×rèå ÅE÷ìëË ôëíÜ ô-Ó[èæèåÈ øëøë
øþì÷ûìë ôìíæ âüóã ÌìÙìç vóú• ÍôÈ Ó[èæ ûìíë ûìíë Ììûü+ ðíú âìÓãöÞ ¼üè,% ôíë• ¾çèë ðú Ó[èæë
ÌÜ¤ôìë_ÐjìÜ¤ôìë¯ øüÇô øüÇô Ðj (Word) ÍÔìíæ vôìíæì ÌÜ¤ôìë ¾çèë ôíë æì¯
ßøíëë ÅóìðëËèå vÇíô vûìÄì vùÜ• ÌÜ¤ôìë ¾çèë ôíë vö Ðj çì Word ûì ÌÇÞíûìÓô Ó[èæ¼âè,%
æú• Sound ûì Ó[èæ¯ ÌÇÞìÁ• ÐjìÜ¤ôìíëë “Ðj” Ó[èæ¯ èô¬Q; Í èû»íú Íôåh çôÞ Ììí×¯ Ììëß óãèã å
ÅóìðëË vÇíô çôÞß ÅÒíû• v¼ çíôÞë âéâì¤¼ìß ðíû¯
èPçéú ÅóìðëË•
ÌìåøíË èôèæúìè× ÌìÓí¼ë è÷èæ¯
ÌæÖíÜìíô Ûhëì vóú ÛìíùÖ Ììèâ è÷èæ¯¯
ÍÔìíæ “è÷èæ” Ðjèå óãèå ×ír óãûìë ÅE÷ìèëç ðíúí×¯ «*Çâ “è÷èæ” Íô Óëíæë èâè,%• èPçéú “è÷èæ”-
ë ÌÇÞ “äìèæ” ûì “ûãèÄ”¯ ÍôÈ Ðj “è÷èæ” óãûìë ÅE÷ìèëç ðÜ óãèå øüÇô ÌÇÞ èæíú¯ “è÷èæ”-ë øüÇô ÌíÇÞ
óãûìë ÅE÷ìëË ôìíæ âÓãë Üìíù• ôìæíô ç·: ôíë¯ ÍÈ âìÓãíöÞë ¼íà ÍôåhÔìèæ ÷âô Üìíù “è÷èæ” Ðjèå
óãûìë óãèå øüÇô ÌÇÞ øìíE× ûíÜ¯ ÍôÈ ÌíÇÞ óãûìë ÅE÷ìëíË ßÈ Ììt¬ìH óåhôh øìßúì öìíû æì• vöâæ øìßúì
öìú æì öèó ûèÜ_“vçìâìíô ç è÷èæ è÷èæ ûíÜ âíæ ðíE×¢” ÌÇûì “v×íÜåì è÷èæ è÷èæ ôíë v÷þ÷ìú ™Óã• vûèÐ
vÔíç øìíë æì¯” “è÷èæ” Ðíjë óãèå øüÇô ÌíÇÞ óãûìë ÅE÷ìëË vÇíô vö âìÓãöÞ ¾çèë ðÜ çì-ß ÐjìÜ¤ôìë¯
Í ÌÜ¤ôìë vçì “è÷èæ” Ðjåìíô èÙíëÈ ¾çèë ðÜ Íû¤ “Ðj” ÍÔìíæ Word ûì ÌÇÞíûìÓô Ó[èæ¼âè,%• sound
ûì Ó[èæ æú¯
ç·çéú ÅóìðëË•
“øïäìíÐí» ôhâìëé ûÜíÜ• “Òìôhë• Ììâìíô âíæë âíçì
Íôèå ûë óìß¯”
“ûë” Ðjèå Íôûìë âìr ÅE÷ìèëç ðÜ Åºüç o ûìíôÖ¯ Ííç ÷âôìûìë âíçì èô×ãÈ Çìôç æì• öèó “ûë”
¼ìÓìëËÛìíû Íôèåâìr ÌÇÞÈ vûìÄìç¯ èô¬Q; èûóDo vx*ìçì äìíææ• “ûë”-Íë óãèå ÌÇÞ_“ÌìÐéûÞìó” Ììë
“t¬ìH âé”¯ ôhâìëé vâíú Òìôhíëë ôìí× ÌìÐéûÞìó ÷ìÈíç øìíë• “âíæë âíçì” t¬ìH âéß ÷ìÈíç øìíë¯ “ûë” Ðjèå
öÔæ óãèå ÌíÇÞë Èèàç èæíú vx*ìçìë ôìíæ vûíä ßíÒ• çÔæ v¼È ÅE÷ìëíË ¾çèë ðú ÷âô Ììë âìÓãö¯Þ
÷ôâ¼ð ÍÈ âìÓãöÈÞ ÐjìÜ¤ôìë¯ Í-ÌÜ¤ôìíëë vôí\ Ììí× “ûë” Ðjèå• Íôèåâìr ÅE÷ìëíË óãèå ÌÇÞ
èæíú¯ “Ðj” ÍÔìíæß Word, Sound æú¯
çìðíÜ èô Ììâëì Óíë væû vö• ÐjìÜ¤ôìíëë “Ðj” Ó[èæ (sound) ðíç øìíë• ÌÇÞíûìÓô Ó[èæ¼âè,%ß
(Word) ðíç øìíëÀ Óíë væßúìÈ öìú• ßøíëë èçæèå ÅóìðëË vçì v¼-ôÇìÈ ûíÜ¯ èô¬Q; èPçéú Ììë
ç·çéú ÅóìðëË ÌæÖ ôÇìß ûíÜ Íû¤ v¼È ôÇìÈ ÷—§ìQ?¯ Ó[èæ Ììë Ðíjë (Sound Ììë Word) ÍÈ Pí`Pë
¼íà öãk Ììí× Ììë Íôèå ôÇì¯ v¼èå ðÜ “ÌíÇÞ”ë Û—èâôì¯ Ðj Word öÔæ ÌÇÞíûìÓô Ó[èæ¼âè,%• çÔæ
Ðíj Ó[èæß Ììí×• ÌÇÞß Ììí×¯ èPçéú-ç·çéú ÅóìðëíËë “è÷èæ” Ììë “ûë” öÔæ ÐjìÜ¤ôìë ¼üè,% ôíë•
çÔæ ßÈ Ðjóãèåë Ó[èæ Ììë ÌÇÞÈ ÌÜ¤ôìë-¼üè,%ë ôìä ôíë öìú¯ “è÷èæ”ë óãûìë ÅE÷ìëíË óãèå ÌÇÞ Ììë
80
“ûë”-Íë Íôûìë ÅE÷ìëíË óãèå ÌÇÞ_ÍÈ ÌíÇÞë ÷âíôÈ vçì Ííóë ÌÜ¤ôìë¯ çûã Íëì ÌÇÞìÜ¤ôìë æú•
ÐjìÜ¤ôìëÈ¯ Íë ôìëË• ÅE÷ìèëç Ó[èæ¼âè,% ûì Ó[èæIE×È vx*ìçìë ôìíæ âìÓãöÞ ¼˜ìë ôíë• ÌÜ¤ôìë ¾çèë
ôíë¯ Ììë• v¼ ÌÜ¤ôìë-¼üè,%íç vôûÜ ¼ðìúçì ôíë ÍôÈ Ó[èæIíE×ë óãèå ÌÇÞ_Ó[èæë âíÓÖ ÷âô
äìèùíú¯ ÌçÍû• “è÷èæ” Ììë “ûë”-Íë ÌÜ¤ôìë èæâÞìíË Ó[èæ vóú âìÓãö•Þ ÌÇÞ vóú ÷âô¯ Ó[èæâìÓãöÈÞ vçì
ÐjìÜ¤ôìë• ÌÇÞ çìë ¼ðìúôâìr¯ Ó[èæë ÍÔìíæ âãÔÖ Û—èâôì• ÌÇÞ èæçìQ? vùîË¯ ÌæÖèóíô• «*Çâ
ÅóìðëíËë ÌÜ¤ôìë èæâÞìíË Íôâìr Ó[èæëÈ Û—èâôì ‘ô-Ó[èæ’¯
ßøíëë èçæèå ÅóìðëíËë ¼ìáÖ«*âìË vÇíô ÍÈ ¼çÖèåÈ vûèëíú ÍÜ_ÐjìÜ¤ôìë âïÜç Ó[èæ èæÛÞë•
vôìíæì vôìíæì váír çìíô ÌíÇÞë ¼ðìúçì èæíç ðú¯ Í Ó[èæ ûì Ó[èæIE× Íôèå ûËÞ ûì ûËÞIíE×ë ÅE÷ìëË
vÇíô Ìì¼íç øìíë• Ðíjë (Word) ÅE÷ìëË vÇíôß Ìì¼íç øìíë¯ ÌÇÞìÁ• ÐjìÜ¤ôìíëë “Ðj” ôÔíæì
ûËÞÓ[èæ ‘«*Çâ ÅóìðëíË’• ôÔíæì ÐjÓ[èæ ‘èPçéú-ç·çéú ÅóìðëíË’¯ ÷çhÇÞ ÅóìðëíËë ¼ìðìöÖ èæíú
vóÔû• “Ðj” ôÔíæì ôÔíæì ûìôÖÓ[èæ¯
vöâæ•
“ëäæéùaoì ûì¼ èûÜìíÜì•
¼äæé ¼aoÖì Ìì¼èû æì vÜìÀ”
_ÍÔìíæ óãèå ûìôÖ¯ óãèå ûìíôÖëÈ vùìåì Ðëéíë ×§ìíæì ëíúí× ÍÈ Ó[èæIèÜ ½ “Ìäæé-Ìaoì-Ìì¼èû-
ÌìíÜì”¯ ÌçÍû Íèå ûìôÖÓ[èæ• Íû¤ ÍôÈ ûìôÖÓ[èæë óãûìë ÌìûçÞíæ ÐjìÜ¤ôìë¯
¼ãçëì¤ ÐjìÜ¤ôìíëë “Ðj” âïÜç Ó[èæÈ_ûËÞÓ[èæ ÐjÓ[èæ ûìôÖÓ[èæ• öì-È vðìô ‘“ÐjÓ[èæ”ë “Ðj”
ÌûÐÖÈ Word)¯ çíû• ÐjìÜ¤ôìë Ó[èæëÈ ÌÜ¤ôìë¯ ôèûçìë Íôèå ¬t¬û? íôë ÅE÷ìëË vÇíô çìë ÌQ?ùç Þ
ûËÞ Ðj (Word) ûì ûìíôÖë Ó[èæ öèó «*íúìù ûì ¼âìíûíÐë vôîÐíÜ âÓãë vÐìæìú• Íû¤ v¼È âìÓãöÞ öèó
vx*ìçìë ôìíæ ç·è:óìúô vÒíô• çìðíÜ v¼È Ó[èæâìÓãöÈÞ ðíû ÐjìÜ¤ôìë¯
ûì¤Üì ôìûÖ-ôèûçìú «*íúìù-øèëâìíËë èóô vÇíô «*Çâ ÷ìëèå ÐjìÜ¤ôìë_Ìæã«ì* ¼• öâô• vxX» Ììë
ûí¹ìèk¯
27¿3¿1 Ìæã«*ì¼
¼¤Úì ½ ÍôÈ ûÖJæÓ[èæë ûì ¼âûÖJæÓ[èæë ÍôìèÓôûìë ÅE÷ìëíË• ÌÇûì ÍôÈ ûÖJæÓ[èæIíE×ë
ÍôìèÓôûìë öãk ûì èûöãk ÅE÷ìëíË• ÌÇûì ûìùdöí¬QëŸ ÍôÈ òìíæ ÅE÷ìèëç èûèÛˆ‰ ûÖJæÓ[èæë
¼âìíûíÐ vö x*èg çâìÓãíöÞë ¼üè,% ðú• çìë æìâ Ìæã«ì* ¼ ÌÜ¤ôìë¯
‘ÍôÈ ûÖJæ ûì ûÖJæIíE×ë ÍôìèÓôûìë ÅE÷ìëíË Ìæã«ì* ¼¯’
¾ûèÐ,%Ö ½
1¯ ÍôÈ ûÖJíæë óãûìë ûì ûTûìë ÅE÷ìëË¯
2¯ ¼âûÖJíæë ‘ä-ö• Ð-»-¼• Ë-æ’ óãûìë ûì ûTûìë ÅE÷ìëË¯
81
SBG–2 (M–6-10)—6
3¯ ÍôÈ ûÖJæIíE×ë ¹â Ìæã¼ìíë óãûìë öãk ‘ˆH-ˆH• ao-ao’ ûì èûöãk ‘èÐí»ë-èÐèÐë• ÐìÔìë-èÐÔíë’
ÅE÷ìëË¯
4¯ ÍôÈ ûÖJæIíE×ë t¬ëH ø C Ìæã¼ìíë óãûìë èûöãk ‘ûëé-ëûé• ûìôd-ôìûd’ ÅE÷ìëË¯
5¯ ÍôÈ ûÖJæIíE×ë ¹â Ìæã¼ìíë ûTûìë öãk ûì èûöãk ÅE÷ìëË¯
6¯ ûìùöí¬QëŸ ÍôÈ òìíæ ÅE÷ìèëç èûèÛˆ‰ ûÖJíæë óãûìë ‘ô-Ô• ÷-×• å-Ò’ ûì ûTûìë ‘ç-Ç-ó-Ó-
æ’ ÅE÷ìëË¯
7¯ t¬ëH Ó[èæë ¼ìâÖ Çìôíç øìíë• æì-ß Çìôíç øìíë¯ Íôâìr «*íúìùòìæùç Ìæã«ì* í¼ ‘ÌìóÖìæã«ì* ¼•
ÌQ?Öìæã«ì* ¼• ¼ûÞìæã«ì* ¼’ t¬ëH Ó[èæë ¼ìâÖ ÌìûÐÖô¯
èûÛìù ûì «*ôëË ûì «*ôìëíÛó
● «*íúìù-¾ûè÷írÖë èóô vÇíô Ìæã«ì* ¼ èçæ ëôíâë_
‘ô’ ûü+Öæã«ì* ¼ ‘ûüè+ + Ìæã«ì* ¼’/ ‘Ô’ v×ôìæã«ì* ¼ ‘v×ô + Ìæã«ì* ¼’/
‘ù’ x*ç
g Öæã«ì* ¼ ‘x*èg ç + Ìæã«*ì¼’¯
● «*íúìù-¾ûè÷írÖë èóô vÇíô Ìæã«ì* ¼ èçæ ëôíâë_
‘Ù’ ÌìóÖìæã«*ì¼ ‘ÌìóÖ + Ìæã«ì* ¼’/ ‘Â’ ÌQ?Öìæã«ì* ¼ ‘ÌQ?Ö + Ìæã«ì* ¼’/
‘÷’ ¼ûÞìæã«*ì¼ ‘¼ûÞ + Ìæã«*ì¼’¯
èûèûÓ «*ôëíËë ¼¤Úì-ÅóìðëË-ûÖìÔÖì
● ‘ô’ ûü+Öæã«ì* ¼ ¥
¼¤Úì ¥ ÍôÈ ûÖJíæë ûì ¼âûÖJíæë ÍôìèÓô ÅE÷ìëíË• ÌÇûì ÍôÈ ûÖJæIíE×ë t¬ëH ø C
Ìæã¼ìíë óãûìë èûöãk ÅE÷ìëíË ûì ¹â Ìæã¼ìíë ûTûìë ‘öãk ûì èûöãk’ ÅE÷ìëíË ûü+Öæã«ì* ¼¯
1¿ ÍôÈ ûÖJíæë óãûìë ÅE÷ìëË_
èûóìúèû»ìóx*ìQ? ¼aoÖìë ûìçì¼ _ëûé\æìÇ
ûÖìÔÖì ½ ÍôÈ ûÖJíæë “û” óãûìë ‘èûóìú• èû»ìó’ Ó[èæç ðßúìú ûü+Öæã«ì* ¼¯
2¿ ¼âûÖJíæë óãûìë ÅE÷ìëË_
väíùí× vöîûæ æû û¼ãÓìë vóíð¯ _ÐÖìâìøó ÷¹ûçéÞ
ûÖìÔÖì ½ ¼âûÖJæ “ä” “ö” óãûìë ÅE÷ìèëç ðßúìú ûü+Öæã«ì* ¼¯
3¿ ÍôÈ ûÖJíæë ûTûìë ÅE÷ìëË_
÷Ü÷øÜìë ÷èôç ÷âíô ôèë× ÷ëË èû÷ëË¯ _ëûé\æìÇ
ûÖìÔÖì ½ ÍôÈ ûÖJæ “÷”-Íë ×úûìë Íû¤ “ë”-Íë ÷ìëûìë ÅE÷ìëíË ûü+Öæã«ì* ¼ ðíúí×¯
4¿ ¼âûÖJíæë ûTûìë ÅE÷ìëË_
Ðëíçë vÐí» ¼èë»ì vëì¯ _Ôæìë û÷æ
ûÖìÔÖì ½ ¼âûÖJæ “Ð” “»” “¼” øþì÷ûìë Ó[èæç ðíú ûü+Öæã«ì* ¼ ¼üè,% ôíëí×¯
82
5¿ ûÖJæIíE×ë t¬ëH ø
C Ìæã¼ìíë óãûìë èûöãk ÅE÷ìëË ‘t¬ëH ¼ìâÖ Çìô ûì æì Çìô’_
(i) ôûëé èóÜ ôëûéâìíÜ Õìèô¯ _ëûé\æìÇ
ûÖìÔÖì ½ “ôûëé” Ììë “ôëûé” Ðjóãèåíç ÍôÈ ûÖJæIE× “ûë”-Íë èûöãk ÅE÷ìëË ðíúí× óãûìë_«*Çâûìë
“ûëé” Íû¤ èPçéúûìë “ëûé”¯ “û-ë”-Íë èûæÖì¼ ûóíÜ öìßúìë ‘ûëé > ëûé’-Íë ÅE÷ìëË ¹â Ìæã¼ìíë ðúèæ•
ðíúí× t¬ëH ø
C Ìæã¼ìíë¯ ÌçÍû• ôûëé-ôëûé ÅE÷ìëíË ûü+Öæã«ì* ¼ ðíúí×¯
(ii) ûìôÖíô ÌèÓôìë ôíëí× ôìûÖ¯
¼¤íôç ½ ûìôÖ > ôìûÖ¯
6¿ ûÖJæIíE×ë ¹â Ìæã¼ìíë ûTûìë öãk ÅE÷ìëË_
(i) ôhJëùèç ùèJùâæ âJãÜôhÜæìëé¯ _äùóìæ`ó
¼¤íôç ½ “ƒd-ä”-Íë öãk ÅE÷ìëË ‘J’ èçæûìë¯
(ii) èóæìíQ?• èæÐìíQ? ™Óã øÇ«*ìíQ? vØíÜ vöíç ðú¯ _ëûé\æìÇ
¼¤íôç ½ ÍôÈ t¬ëH Ó[èæ¼íâç “æd-çd”-Íë öãk ÅE÷ìëË ‘ÌìíQ?’ èçæûìë¯
7¿ ûÖJæIíE×ë ¹â Ìæã¼ìíë ûTûìë öãk ÅE÷ìëË_
(i) Û—íÜìô óãÖíÜìô vùìíÜìô vÛèóúì¯ _æäëgÜ
¼¤íôç ½ “Üô”-Íë èçæûìë ÅE÷ìëË t¬ëH Ó[èæ¼íâç ‘“vÜìô”’¯
(ii) ôÜíôìèôÜ ÌèÜôhÜ ûôhÜ ØhíÜ¯
¼¤íôç ½ “ôÜ”-Íë ÷ìëûìë ÅE÷ìëË ‘t¬ëH ¼ìâÖ væÈ_“ôÜ”• “èôÜ” - “ôhÜ” - “ôhÜ”’¯
● ‘Ô’ v×ôìæã«ì* ¼ ¥
¼¤Úì ¥ ÍôÈ ûÖJæIíE×ë ¹â Ìæã¼ìíë âìr óãûìë öãk ÌÇûì èûöãk ÅE÷ìëíË v×ôìæã«ì* ¼¯
‘“v×ô” Ðíjë ÌÇÞ èûóDo øè„ç¯ v×ôìæã«ì* ¼ èûóDoäíæë è«*ú Ìæã«ì* ¼¯’
ÅóìðëË ½
1¿ ûÖJæIíE×ë ¹â Ìæã¼ìíë óãûìë öãk ÅE÷ìëË_
(i) Åè§Ü ôÜ@¬ô
H Ü
h Ì@¬ëH «*íóíÐ¯ _âÓã¼óï æ
ûÖìÔÖì ½ ÍôÈ ûÖJæIE× “âd-ûd”-Íë ¹â Ìæã¼ìíë öãk ÅE÷ìëË ‘@¬’H ðíúí× óãûìë ‘ôÜ@¬•H Ì@¬ëH ’¯ ÌçÍû•
v×ôìæã«ì* ¼ ðíúí×¯
(ii) ôhèþ §ë èÛçë ôþìèóí× ùao Ìao ðíú¯ _ëûé\æìÇ
¼¤íôç ½ “æd-Ód”-Íë öãk ÅE÷ìëË ‘ao’ óãûìë¯
83
2¿ ûÖJæIíE×ë ¹â Ìæã¼ìíë óãûìë èûöãk ÅE÷ìëË ‘t¬ëH ¼ìâÖ Çìô ûì æì Çìô’_
Íôèå Óìíæë èÐí»ë Åøíë Íôèå èÐèÐëèû`óã¯ _ëûé\æìÇ
ûÖìÔÖì ½ ÍôÈ ûÖJæIE× “Ð-»-ë”-Íë ¹â Ìæã¼ìíë óãûìë èûöãk ÅE÷ìëË ðíúí× “èÐí»ë” ß “èÐèÐë” Ðj
óãèåíç¯ ÜáËéú• ÍÔìíæ t¬ëH ¼ìâÖ væÈ ‘È-Í• È-È’¯ çûã v×ôìæã«ì* ¼ ðíúí×¯
âQ?ûÖ ½ “Ð-»-ë” Íû¤ “Ð-Ð-ë” Ó[èæùçÛìíû ÍôÈ ûÖJæIE×¯ “Ð-»”-Íë ûËÞùç øìÇÞôÖ ÇìôíÜß
ûì¤Üì ÅE÷ìëíË Íëì ÍôÈ ëôâ Ó[èæ¯ Ó[èæóãèåíô ¼âûÖJæ ûÜì öìú¯
3¿ ûÖJæIíE×ë ¹â Ìæã¼ìíë óãûìë öãk Íû¤ èûöãk ÅE÷ìëË_
(i) âèëíçí× âìÇì Ôãíþ § øJë-èøJíë¯ _ëûé\æìÇ
ûÖìÔÖì ½ ÍôÈ ûÖJæIE× “ø-ƒd-ä-ë” ¹â Ìæã¼ìíë óãûìë ÅE÷ìèëç ðíúí× “øJë” ß “èøJíë”
Ðjóãèåíç¯ ÍÔìíæ “ø-ë” ûÖJæóãèåë ÅE÷ìëË èûöãkÛìíû ðíÜß “ƒd-äd”-Íë ÅE÷ìëË ðíúí× öãkÛìíû¿
t¬ëH Ó[èæë ¼ìâÖß ÍÔìíæ væÈ ‘øJë-èøJíë > Ì-Ì-Ì > È-Ì-Í’¯ èô¬Q•; ûÖJæIíE×ë ¹â Ìæã¼ìíë
óãûìë ÅE÷ìëË Çìôìë ôìëíË ÍÔìíæ v×ôìæã«ì* ¼È ðíúí×¯
(ii) Ììèâ ôèû ÛìÈ ôíâÞë ß ÙíâÞë¯ _v«*íâ\ èâr
ûÖìÔÖì ½ Åºüç
o ÅóìðëíË ÍôÈ ûÖJæIE× “ëd-â-ë” ¹â Ìæã¼ìíë óãûìë ÅE÷ìèëç ðßúìú v×ôìæã«ì* ¼
ðíúí× èæ¥¼í`óíð ‘«*Çâ ÅE÷ìëË “ôíâÞë > “íâÞë”• èPçéú ÅE÷ìëË “ÙíâÞë > “íâÞë”’¯ èô¬Q; ÜáËéú• “âÞ”-Íë
ÅE÷ìëË öãk Ììë “vâë”-Íë ÅE÷ìëË “Í” t¬ëH Ó[èæë Pìëì èûöãk¯
● ‘ù’ x*gçÖæã«*ì¼ ½
¼¤Úì ½ ûìùöí¬QëŸ ÍôÈ òìíæ ÅE÷ìèëç èûèÛˆ‰ ûÖJæÓ[èæë ¼âìíûíÐ x*ç
g Öæã«ì* ¼¯
‘ÍôÈ Ó[èæë Ìæã«ì* ¼ æú• çíû ÍôÈ òìíæ ÅE÷ìèëç Ó[èæ ûíÜ çìëì x*èg çíç ûì ™æíç ÍôÈëôâ¯
x*èg çíç Ìæã«ì* ¼ ûíÜÈ Íë æìâ x*çg Öæã«ì* ¼¯’
ÅóìðëË ½
1¿ ÍôÈ òìíæ ÅE÷ìèëç èÛˆ‰ ûÖJíæë óãûìë ÅE÷ìëË_
(i) ûìçì¼ ûíð vûíù• èÄèÜô âìíë vâíÙ¯
ûÖìÔÖì ½ “ù-Ù” èÛˆ‰ óãèå ûÖJæ ðíÜß çìëì ûìùöí¬QëŸ ÍôÈ òìæ ô. vÇíô ÅE÷ìèëç¯ ØíÜ• ßÈ óãèå
ûÖJíæë ÅE÷ìëíË èôè˜Á øìÇÞôÖ ÇìôíÜß çìëì Ìæãúìí¼ Ìæã«ì* ¼ ¼üè,% ôíëí× “vûíù” Ììë “vâíÙ”
Ðjóãèåíç¯ Í Ìæã«ì* ¼ x*èg çùç ûíÜ Íèå x*ç
g Öæã«ì* ¼¯
(ii) è÷ôæ v¼ìæì-èÜÔæ Å»ì Ìþìèôúì èóÜ vt¬í‰ ð¯ _ëûé\æìÇ
¼¤íôç ½ “ô-Ô” ‘ôí. ÅE÷ìèëç’-Íë x*ç
g Öæã«ì* ¼ “è÷ôæ”-“èÜÔæ”-“èÜÔæ” Ðjèåíç
84
(iii) èæëìûëË ûíá çû• èæëìÛëË vóíð¯ _ëûé\æìÇ
¼¤íôç ½ “û-Û” ‘ßíV ÅE÷ìèëç’-Íë x*ç
g Öæã«ì* ¼ “èæëìûëË” Ììë “èæëìÛëË” Ðjóãèåíç¯
2¿ ÍôÈ òìíæ ÅE÷ìèëç èûèÛˆ‰ ûÖJíæë ûTûìë ÅE÷ìëË_
×í`óìûao†p
Œ ùéç• Íí¼ì çhèâ è«*íú¯
o ÅóìðëíËë “×í`óìûao†p
Œ éùéç” Ì¤íÐ “ó-æd-Ó-Ç-ç” ûÖJæÓ[èæIèÜë ¼âìíûÐ Ùíåí×¯
ÍÈ ¼âìíûÐ âïÜç ÷ìëèå Ó[èæë_ç-Ç-ó-Ó¯ Ííóë ÅE÷ìëËòìæ óQ?âÜ ï ¯ Ó[èæùçÛìíû ûÖJæIèÜë ÅE÷ìëË
øüÇô ðíÜß x*èg çíç Íëì ÍôÈëôâ¯ v¼È ôìëíË• èâèÜçÛìíû øþì÷ûìë ÅE÷ìèëç ðíú Íëì x*çg Öæã«ì* ¼ ¼üè,%
ôíëí×¯
■ ‘Ù’ ÌìóÖìæã«ì* ¼ ½
¼¤Úì ½ øíóÖ øëøë óãèå ÷ëíËë ûì øíóë ûì øíûÞë Ììèóíç t¬ëH ¼íâç ûÖJæÓ[èæë øãæëìûüè+
ÙåíÜ ÌìóÖìæã«ì* ¼¯
ÅóìðëË ½
(i) ûí§ì ôÇì ™èæ• ûí§ì ôÇì ôÈ
äí§ì ôíë èæíú øè§ ûí§ì ûÈ¯ _ëûé\æìÇ
¼¤íôç ½ ÷ëíËë Ììèóíç “ûí§ì”-“äí§ì” Ðíj “Ììí§ì” Ó[èæIíE×ë øãæëìûüè+íç ÌìóÖìæã«ì* ¼¯
(ii) èæçÖ vçìâìú è÷+ Ûèëúì t‡ëË ôèë¯ _ëûé\æìÇ
o ÷ëíËë «*Çâ øíûÞë Ììèóíç “èæçÖ” Íû¤ èPçéú øíûÞë Ììèóíç “è÷+”_ÍÈ óãèå Ðíj
“È+” Ó[èæIíE×ë øãæëìûüè+ Ùíåí×¯ “È+” Ó[èæIíE× Ììí× t¬ëH Ó[èæ “È-Ì” ¼íâç ûÖJæÓ[èæ “+” ‘È-çd-çd-
Ì’¯ ÌçÍû• ÍÔìíæ ÌìóÖìæã«ì* ¼ ðíúí×¯
■ ‘Â’ ÌQ?Öìæã«ì* ¼ ½
¼¤Úì ½ øíóÖ øëøë óãèå ÷ëíËë vÐí»• øíóë vÐí»• øíûÞë vÐí»• Íâæ-ôé øÂèkë ‘line’
vÐí» t¬ëH ¼íâç ûÖJæÓ[èæë øãæëìûüè+ ÙåíÜ ÌQ?Öìæã«ì* ¼¯
ÅóìðëË ½
(i) Ìäìæã vùìøæ ùíao øãÜíô ÷âèô
óþì§ìíû Çâèô¯ _ëûé\æìÇ
ûÖìÔÖì ½ Í ÅóìðëíË «*Çâ ÷ëËèå ¼@øïË•Þ èPçéú ÷ëË ÌøïË¯Þ «*Çâ ÷ëíËë vÐí» “÷âèô” Ììë èPçéú
÷ëíËë vÐí» “Çâèô”_ÍÈ óãèå Ðíj “Ìâèô” Ó[èæIíE×ë ‘Ì-âd-Ì-ôd-È’ ÌQ?ùç Þ èçæèå t¬ëH Ó[èæ¼íâç “âd-
ôd” ûÖJæIE× øãæëìûü+ ðíú ÌQ?Öìæã«ì* ¼ ¼üè,% ôíëí×¯
(ii) Ìèâ æìû âðìôìûÖ ¼¤ë÷íæ¯ _ëûé\æìÇ
85
¼¤íôç ½ «*Çâ óãèå øíûÞë vÐí» “Ììëdû” Ó[èæIíE×ë øãæëìûüè+ vÇíô ÌQ?Öìæã«ì* ¼¯
âQ?ûÖ ½ ÍôÈ ûÖJæIE× “ûd-û”-Íë ¹â Ìæã¼ìíë óãûìë ÅE÷ìëË vÇíô v×ôìæã«ì* ¼ß ðíúí×¯
(i) çíû
Íôèóæ ôíû _ëûé\æìÇ
¼¤íôç ½ Í ÅóìðëíË Ììí× óãèå øÂèk (line)¯ Íë vôìíæìèåÈ ÷ëË æú• øó ûì øûÞß æú¯ Ííóë vÐí»
“Ìíû” Ó[èæIíE×ë øãæëìûüè+ vÇíô ÌQ?Öìæã«ì* ¼¯
‘“ûÜìôì” ôìíûÖ Í-Óëíæë vôìíæì vôìíæì ôèûçìú ëûé\æìÇ v×ìíåì v×ìíåì øÂdèk ¼ìèäíú øÂdèkíÐí»
ÌQ?Öìæã«ì* ¼ ë÷æì ôíë vùí×æ¯’
■ ‘÷’ ¼ûÞìæã«ì* ¼ ½
¼¤Úì ½ øíóÖ óãèå ÷ëíËë ¼ûÞÐëéíë ‘«*èçèå Ðíj’ Ìæã«ì* ¼ ÇìôíÜ• ÌÇÞìÁ «*Çâ ÷ëíËë «*èçèå
Ðíjë vôìíæì Ó[èæIE× öÇì¹íâ èPçéú ÷ëíËë «*èçèå Ðíj øëøë øãæëìûü+ ðíÜ ¼ûÞìæã«ì* ¼¯
ÅóìðëË ½
(i) ùùíæ ×§ìíú ÍíÜì÷hÜ
÷ëíË ä§ìíú ûæØhÜ¯ _ëûé\æìÇ
ûÖìÔÖì ½ ÍÔìíæ «*èçèå ÷ëíË èçæèå ôíë Ðj¯ «*Çâ ÐjöãùÜ “ùùíæ-÷ëíË”• èPçéú ÐjöãùÜ “×§ìíú
ä§ìíú” Íû¤ ç·çéú ÐjöãùÜ “ÍíÜì÷hÜ-ûæØhÜ”_ÍÈ èçæèå ÐjöãùíÜ öÇì¹íâ “ÌÌíæ”• “Ì§ìíú” Íû¤
“ÅÜ” Ó[èæIíE×ë øãæëìûüè+ Ùíåí×¯ ÍÛìíû ¼ûÞìæã«ì* í¼ë ¼üè,% ðíúí×¯
(ii) ¼aoÖìâãíÔë v¼îëÛé Ûì»ì•
ûaoÖìûãíôë vùîëûé ÌìÐì¯ _öçé\íâìðæ
¼¤íôç ½ “ÌaoÖì”• “Åíôë”• “Nëûé”• “ÌìÐì” Ó[èæIíE×ë øãæëìûüè+¯
27¿3¿2 öâô
¼¤Úì ½ ÍôÈ Ó[èæIE× èæèóÞ,% ¹â Ìæã¼ìíë èÛˆ‰ èÛˆ‰ ÌíÇÞ ÌÇûì ¼ìÇÞô-èæëÇÞôÛìíû ÍôìèÓôûìë
ÅE÷ìèëç ðíÜ vö x*èg çâìÓãíöÞë ¼üè,% ðú• çìë æìâ öâô ÌÜ¤ôìë¯
‘Ó[èæIíE×ë èæèóÞ,% ¹íâ ¼ìÇÞô ûì èæëÇÞôÛìíû ÍôìèÓô ûÖûðìíëë æìâ öâô¯’
¾ûèÐ,%Ö ½
1¯ Ó[èæIíE× t¬ëH Ó[èæ Çìôíû• ûÖJæÓ[èæß Çìôíû¯
2¯ ûì¤Üìú ¼âÓ[èæë ‘È-É• Å-Ï• ä-ö• Ð-»-¼’ ÅE÷ìëíË øìÇÞôÖ væÈ¯ ÌçÍû öâíô ¼âÓ[èæë
«*íúìù ðíç øìíë¯ vöâæ_ëèû-ëûé• ûþÓ-ã ûÓï• ÎËé-èëËé• väíç-vöíç• ÌìÐì-Ìì¼ì¯
3¯ Ó[èæë øèëûçÞæ ðíÜ öâô Çìôíû æì• Ìæã«ì* ¼ ðíú vöíç øìíë¯ vöâæ_“Óìíæë Ðéí» ÌìIíæë
Ðé»” öâô ‘Ðé»-Ðé»’• èô¬Q; “Óìíæë èÐí»ë Åøíë èÐèÐë” Ìæã«ì* ¼ ‘èÐí»ë-èÐèÐë_t¬ëH Ó[èæë øèëûçÞæ’•
“øïëûéë ëèû” öâô ‘ëûé-ëèû’• èô¬Q; “øïëûéë ×èû” Ìæã«ì* ¼ ‘ëûé-×èû_ûÖJíæë øèëûçÞæ’¯
86
4¯ Ó[èæIíE×ë ÍôìèÓô ÅE÷ìëË ðíû èæèóÞ,% ¹â Ìæã¼ìíë¯ èûæÖì¼-¹íâë øèëûçÞæ ðíÜ öâô æì ðíú
Ìæã«ì* ¼ ðíû¯ vöâæ_“vöîûæ ûæ” öâô• èô¬Q; “vöîûæ æû” Ìæã«ì* ¼¯
5¯ Ó[èæIíE×ë èÛˆ‰ èÛˆ‰ ÌíÇÞ ÍôìèÓô ÅE÷ìëË ðíû¯ ÌÇÞìÁ «*èçèå ÅE÷ìëíËÈ Ó[èæIE× ÌÇÞökã ûì
¼ìÇÞô¯ ÌÇÞökã Ó[èæIíE×ë æìâ Ðj¯ ÌçÍû Íèå ðíû ÍôÈ Ðíjë ÍôìèÓô ÅE÷ìëË• èô¬Q; ÍôÈ ÌíÇÞ
æú¯ Íë æìâ ¼ìÇÞô öâô¯
6¯ Ó[èæIíE×ë ¼ìÇÞô-èæëÇÞôÛìíû ÍôìèÓô ÅE÷ìëË ðíç øìíë¯ Íë ÌÇÞ• Ó[èæIíE×ë Íôûìë ¼ìÇÞô
ûì ÌÇÞökã ÅE÷ìëË• ÌæÖûìë èæëÇÞô ûì ÌÇÞðéæ ÅE÷ìëË¯ ÌÇÞìÁ• Íôûìë Ðíjë ÅE÷ìëË• ÌæÖûìë Ðjì¤íÐë
ÅE÷ìëË¯ Íë æìâ èæëÇÞô öâô¯
7¯ 5â-6V ¾ûèÐ,%Ö vÇíô vûìÄì vùÜ• Ó[èæIíE×ë Íôèå «*íúìù ÌÇÞökã ðíûÈ• ÌæÖ«*íúìù ÌÇÞökã
ûì ÌÇÞðéæ ðíç øìíë¯ èô¬Q; «*èçèå «*íúìíùÈ Ó[èæIE× ÌÇÞðéæ ðíç øìíë æì• ðíÜ çì öâô æì ðíú
Ìæã«ì* ¼ ðíû¯ vöâæ• “v¼îëÛ-ëÛí¼”¯ ÍÔìíæ “ëÛ” Ó[èæIE× óãûìëÈ ÅE÷ìèëç ðíúí× èæëÇÞô Ðjì¤Ð
èðí¼íû¯ ÌçÍû• Íèå öâô æú• Ìæã«ì* ¼¯
● «*íúìù-¾ûè÷írÖë èóô vÇíô öâô óã-ëôíâë_
‘ô’ ¼ìÇÞô öâô/ ‘Ô’ èæëÇÞô öâô¯
● «*íúìù-òìíæë èóô vÇíô öâô ÷ìë ëôíâë_
‘ù’ ÌìóÖöâô/ ‘Ù’ âÓÖöâô/ ‘Â’ ÌQ?Ööâô/ ‘÷’ ¼ûÞöâô¯
èûèûÓ «*ôëíËë ¼¤Úì-ÅóìðëË-ûÖìÔÖì
■ ‘ô’ ¼ìÇÞô öâô ½
¼¤Úì ½ vö öâô ÌÜ¤ôìíëë ÍôÈ ûì ¼âÓ[èæöãk Ðíjë ÍôìèÓô ÅE÷ìëË ðú èÛˆ‰ èÛˆ‰ ÌíÇÞ•
çìë æìâ ¼ìÇÞô öâô¯
ÅóìðëË ½
1¿ ÍôÈ Ðíjë ÍôìèÓô ÅE÷ìëË_
(i) ôéèçÞûì¼• ôéèçÞûì¼ ôèû• Í ûíàë ÌÜWìë¯ _âÓã¼óï æ
ûÖìÔÖì ½ ÍôÈ Ðj “ôéèçÞûì¼” óãûìë ÅE÷ìèëç¯ «*Çâ “ôéèçÞûì¼” ÍÔìíæ ëìâìúíËë ôèû ô·è+ûì¼ ÌíÇÞ
ÛhÜ ûìæìíæ vÜÔì• èPçéú “ôéèçÞûì¼” ÌÇÞ ôéèçÞë û¼èç vöÔìíæ¯ ÌçÍû• Íèå ¼ìÇÞô öâô¯
(ii) våèûíÜíç ÛìíÜì ôíë èóíúè×¼ ûìèæÞ¼À
óìâ ÷ì¼dÀ Ììä æú• âàÜ-ûìë èæ¼d¯ _Åíø\æìÇ ùíàìøìÓÖìú
87
¼¤íôç ½ “ûìèæÞ¼” ‘÷ô÷íâ ôëìë äæÖ «*íÜø’ Ììë “ûìë èæ¼d” ‘ßÈ èóíæ èæíú öì¼d’ ÍôÈ Ðj æì ðíÜß
ÅE÷ìëíË Íô• ÌÇ÷ ÌíÇÞ èÛˆ‰¯
2¿ ¼âÓ[èæöãk Ðíjë ÍôìèÓô ÅE÷ìëË_
(i) vöíç æìèë väíç æìëé Ììèâ vð _ÉxHë I:
ûÖìÔÖì ¥ “vöíç æìèë” “väíç æìëé”_ÍÈ óãèå ÐjöãùÜ ¼âÓ[èæöãk• ÍôÈ ÐjöãùíÜë øãæëìûüè+ æú¯
“väíç-vöíç” Ðjóãèåíç ä-ö ¼âûÖJæ• Ììûìë “æìèë-æìëé” Ðjóãèåíç È-É ¼ât¬ëH ¯ ÍÈ ¼ât¬ëH Ììë
¼âûÖJíæë ¼ðíöìíù ÅE÷ìèëç ÐjöãùÜ ÅE÷ìëíË Íô vÇíôß èÛˆ‰ èÛˆ‰ ÌÇÞ «*ôìÐ ôëí×_“vöíç æìèë” ÌÇÞ
“vöíç øìèë æì”• “väíç æìëé” ÌÇÞ “äìèçíç t¬éŸ íÜìô”¯ ÌçÍû• Íèå ¼ìÇÞô öâíôë ÅóìðëË¯
(ii) èçæÔìæì væìå Ììíæ v¼ “óÐ åìôìë”
èô×ãíç ûãèÄíç øìíë æì vóì»åì ôìë¯ _ëûé\æìÇ
¼¤íôç ¥ “óÐ åìôìë” ‘ÌÇÞâÜ ï Ö’ Ììë “vóì»åì ôìë” ‘ôìë vóì»’¯ “ÌÐ”d ‘óÐ’ Ììë “ß»d” ‘vóì»’
¼âÓ[èæöãk ‘Ì-ß ¼ât¬ëH • Ð-» ¼âûÖJæ’ óãèå ÐjöãùÜ¯ Ííóë ÅE÷ìëË Íô• ÌÇÞ ÌìÜìóì¯
■ ‘Ô’ èæëÇÞô öâô ½
¼¤Úì ½ vö öâô ÌÜ¤ôìíë ÍôÈ Ó[èæIíE×ë Íôûìë ÐjëCíø ¼ìÇÞô ÅE÷ìëË Íû¤ ÌæÖûìë
Ðjì¤ÐëCíø èæëÇÞô ÅE÷ìëË ðú• çìë æìâ èæëÇÞô öâô¯
ÅóìðëË ½
(i) vöîûíæë ûíæ âæ ðìëìÈúì vùÜ¯ _Úìæóì¼
ûÖìÔÖì ½ ûÖJæIE× “ûæ” «*Çíâ ÅE÷ìèëç ðíúí× “vöîûæ” Ðíjë Ì¤Ð èðí¼íû¯ ÍÔìíæ çìë ÅE÷ìëË
ÌÇÞðéæ ûì èæëÇÞô¯ Ñ “ûæ” øíë ÅE÷ìèëç ðÜ Íôèå øïËÐÞ íjë âöÞìóì èæíú• öÔæ çìë ÌÇÞ ðÜ “ÌëËÖ”¯
ÍÔìíæ çìë ÅE÷ìëË ÌÇÞökã ûì ¼ìÇÞô¯ ÌçÍû• Í ÅóìðëË èæëÇÞô öâíôë¯
(ii) ûìíä øãëï ûéë ×í`ó ëèûë vÐ» ëìèùËéë ûéË¯ _ëûé\æìÇ
ûÖìÔÖì ½ “ëèû” Ó[èæIE× “øïëûé” Ðíjë Ì¤Ð• ÌçÍû èæëÇÞô¯ “ëèû” t¬ç H ¬QŸ Ðj• ÌçÍû ¼ìÇÞô¯ “ëûé½
Ììë “ëèû” âïÜç ÍôÈ ûÖJæIE× ‘ë-û’• ¼ât¬ëH Ó[èæ “É” Ììë “È”-ë ¼ðíöìíù çìíóë ùÒæ¯ ÍÈ óãèå
Ó[èæIíE×ë ÍôÈ ÅE÷ìëË¯ ¼ãçëì¤• Íèå èæëÇÞô öâô¯
■ ‘ù’ ÌìóÖöâô ½
¼¤Úì ½ øíóÖ ÷ëíËë Ììèóíç öâô ÇìôíÜ çìë æìâ ÌìóÖöâô¯

ÅóìðëË ½
(i) Ûìëç ÛìëçÔÖìç Ììøæìë IíË¯ _Ûìëç÷\ ëìú
ûÖìÔÖì ½ “Ûìëç” Ðjèåë «*Çâ «*íúìù “ôèû Ûìëç÷\ ëìú” ÌíÇÞ• èPçéú «*íúìù “Ûìëçû»Þ” ÌíÇÞ¯
ÌçÍû Íèå ¼ìÇÞô öâô¯ öâôèå ðíúí× Åºüç o ÷ëíËë Ììèóíç¯ ÌçÍû• Íèå ÌìóÖöâô¯
88
■ ‘Ù’ âÓÖöâô ½
¼¤Úì ½ øíóÖ ÷ëíËë âìÄÔìíæ öâô ÇìôíÜ çìë æìâ âÓÖöâô¯
ÅóìðëË ½
(i) øìÈúì ÷ëËçèë çèë Ûíû ÌìÐì¯ _Ûìëç÷\ ëìú
ûÖìÔÖì ½ «*Çâ “çèë” ÌÇÞ væîôì• èPçéú “çèë” ÌÇÞ øìë ðÈ¯ Íèå ¼ìÇÞô öâô¯ öâôèå ÷ëíËë âìÄÔìíæ
ëíúí×¯ ÌçÍû• Íèå âÓÖöâíôë ÅóìðëË¯
■ ‘Â’ ÌQ?Ööâô ½
¼¤Úì ½ øíóÖ Íôèå ûì øëøë óãèå ÷ëíËë vÐí» ÌÇûì óãèå øíóë vÐí»• öâô ÇìôíÜ çìë æìâ
ÌQ?Ööâô¯
ÅóìðëË ½
âíæ ôèë ôëé ôèë èô¬Q; ðú ðú¯ _Úìæóì¼
ûÖìÔÖì ½ ÍôÈ Ðj “ðú” ÷ëíËë vÐí» óãûìë ÅE÷ìèëç óãèå èÛˆ‰ ÌíÇÞ_«*Çâ ÌÇÞ vÙì§ì• èPçéú ÌÇÞ
“ðíú öìú”¯ ÌçÍû Íèå ¼ìÇÞô öâô• Íû¤ ÷ëíËë vÐí» ëíúí× ûíÜ ÌQ?Ööâô¯
■ ‘÷’ ¼ûÞöâô ½
¼¤Úì ½ Íôèå ÷ëíËë ÌQ?ùç Þ «*èçèå Ðj èÛˆ‰ èÛˆ‰ ÌíÇÞ øíëë ÷ëíË Ììë Íôûìë ôíë ÅE÷ìèëç
ðíÜ ÌÇÞìÁ Íôèå ¼@øïËÞ ÷ëË èÛˆ‰ èÛˆ‰ ÌíÇÞ óãûìë ÅE÷ìèëç ðíÜ vö ûìôÖùç x*èg çâìÓãíöÞë ¼üè,% ðú•
çìë æìâ ¼ûÞöâô¯
ÅóìðëË ½
ôìQ?ìë ÌìíâìóøïËÞ ôìQ? ¼ðôìíë¯
ôìQ?ìë Ììíâìó øïËÞ ôìQ?¼ðôìíë¯¯
ûÖìÔÖì ½ «*Çâ ÷ëíË “ôìQ?ìë” ÌÇÞ ûæÛ—èâ• “Ììíâìó” ÌÇÞ v¼îëÛ• “ôìQ?” ÌÇÞ û¼Q?ôìÜ Ììë “¼ðôìíë”
ÌÇÞ ¼âìùíâ¯ èPçéú ÷ëíË “ôìQ?ìë” ÌÇÞ è«*úçâìë• “Ììíâìó” ÌÇÞ Ììæ`ó• “ôìQ?” ÌÇÞ è«*úçâ• “¼ðôìíë”
ÌÇÞ ¼íà¯ ÌçÍû• èÛˆ‰ èÛˆ‰ ÌíÇÞ óãûìë ÅE÷ìëíË «*èçèå ÐíjÈ Íôèå ôíë ¼ìÇÞô öâô ðíúí×¯ Ììûìë
¼ìâè†ŒôÛìíû «*Çâ ÷ëíËë ÌÇÞ_ûæÛ—èâ û¼Q?¼âìùíâ v¼îëÛøïË•Þ èPçéú ÷ëíËë ÌÇÞ_è«*úçíâë ¼àÜìíÛ
è«*úçâìë Ììæ`ó ¼@øïË¯Þ ÌçÍû• Íèå ûìôÖùç ¼ìÇÞô öâô Íû¤ ¼ûÞöâô¯
27¿3¿3 ¼¤íxX» ‘ÐjíxX»’
¼¤Úì ½ Íôèå Ðíjë Íôèåâìr ÅE÷ìëíË ÍôìèÓô ÌÇÞ «*ôìÐ vøíÜ vö x*èg çâìÓãíöÞë ¼üè,% ðú• çìë
æìâ vxX» ‘ÐjíxX»’ ÌÜWìë¯
‘Íôèå Ðíjë Íôûìë ûÖûðìíë ÍôìèÓô ÌÇÞ vûìÄìíÜ vxX»¯’
89
¾ûèÐ,%Ö ½
1¯ ÅE÷ìèëç Ðjèåíô æì vÛíÂ ÍôìèÓô ÌÇÞ øìßúì vöíç øìíë¯
2¯ ÅE÷ìèëç Ðjèåíô æì vÛíÂ Íôèå ÌÇÞ Íû¤ vÛíÂ Ììë-Íôèå ÌÇÞ øìßúì vöíç øìíë¯
«*ôìëíÛó
● ûì¤Üìú vxX» ûÜíç Ðj vxX»íôÈ vûìÄìú¯ ÍÈ vxX» ûì ÐjíxX» óã-ëôíâë_
‘ô’ ÌÛà vxX» ‘Ô’ ¼Ûà vxX»¯

¼¤Úì-ÅóìðëË ûÖìÔÖì
■ ‘ô’ ÌÛà vxX» ½
¼¤Úì ½ vö vxX» ÌÜ¤ôìíë ÅE÷ìèëç Ðjèåíô æì vÛíÂ ÍôìèÓô ÌÇÞ øìßúì öìú• çìë æìâ ÌÛà
vxX»¯
ÅóìðëË ½
(i) âÓãðéæ ôíëì æìíùì çû âæ¥íôìôæíó¯ _âÓã¼óï æ
ûÖìÔÖì ½ “ûàÛ—èâë «*èç” ôèûçì vÇíô Åºüç o ÍÈ ÷ëËèåíç èûóìú-âãðíï çÞ ôèû âÓã¼óï æ âìç·Ûè— âë ôìí×
èût‡üç æì ðûìë vö Ììíûóæ ëìÔí×æ• v¼È «*¼íà “âÓã” Ðjèåíô óãèå ÌíÇÞ èçèæ «*íúìù ôëí×æ¯ «*Çâ ÌÇÞ
“ôèû âÓã¼óï æ ó+”• èPçéú ÌÇÞ “âÅ”¯ Íôèå «*íúìíù Ðjèåíô æì vÛíÂÈ óãèå ÌÇÞ øìßúì vùÜ¯ ÌçÍû• Íèå
ÌÛà vxX»¯
(i) ûìíä øïëûéë ×í`ó ëèûë vÐ» ëìèùæéë ûéË¯ _ëûé\æìÇ
ûÖìÔÖì ½ Åºüço ÅóìðëíËë »ìå-û×ë vøèëíú öìßúì ôèû çþìë Ììúã,¬›ìë Øhèëíú Ìì¼ìë ÌæãÛè— ç «*ôìÐ
ôëíç èùíú “øïëûé” Ììë “ëèû” Ðj óãèå óãèå ôíë ÌíÇÞ «*íúìù ôíëí×æ¯ “øïëûé”ë Íôèå ÌÇÞ ôèûë èæíäë
vÜÔì “øïëûé” ôìûÖ• Ììë-Íôèå ÌÇÞ “¼ïö”Þ ¯ óãèå ÐíjëÈ óãèå ôíë ÌÇÞ øìßúì öìíE× Ðjóãèåíô æì vÛíÂ
Íû¤ Íôûìë âìr ÅE÷ìëË ôíë¯ ÌçÍû• ÍÔìæôìë ÌÜ¤ôìë ÌÛà vxX»¯
âQ?ûÖ ½ “øïëûé Ììë “ëèû” Ðíjë vxX» vùìåì ûìíôÖÈ ×è§íú øí§í×¯ ûìôÖèåë «*Çâ ÌÇÞ• “øïëûé-
ôìíûÖë ×í`ó ëûé\æìíÇë äéûæ-vÐ» ðíú Ìì¼ìë ôëgË Ûìûèå «*ôìÐ øìíE×¯” èPçéú ÌÇÞ• “øïëûé ëìèùËéë
ôëgË ¼ãíë ûéËì ûìäí× ¼ïöìÞ í¬t¬ë? âãðíï çÞ”¯ ÌæÖèóíô• “øïëûé”ë èæëÇÞô Ì¤Ð “ëûé” Ììë ¼ìÇÞô “ëèû”_ÍÈ óãèå
Ðj Ðjì¤Ð èóíú èæëÇÞô öâô ÌÜ¤ôìëß ¾çèë ðíúí×¯
■ ‘Ô’ ¼Ûà vxX» ½
¼¤Úì ½ vö vxX» ÌÜ¤ôìíë ÅE÷ìèëç Ðjèåíô æì vÛíÂ Íôèå ÌÇÞ Íû¤ vÛíÂ Ììë-Íôèå ÌÇÞ
øìßúì öìú• çìë æìâ ¼Ûà vxX»¯
ÅóìðëË ½
(i) Ììâìë èóíæë vÐ» ×ìúìåhôh èâÐìÈíÜ âïÜ ã çìíæ
IJæ çìë ëíû è÷ëèæ• ÛhíÜ öìíû çìë âìíæ¯
90
ûÖìÔÖì ½ “vëìùÐöÖìú” ôìûÖ vÇíô Åºüç o Ì¤íÐë «*Çâ ÷ëíË “âïÜçìæ” Ðjèå ëûé\æìÇ «*íúìù ôíëí×æ
óãèå ÌíÇÞ¯ «*Çâ ÌÇÞ “¼ïöìÞ ¬t¬ô
? ìÜéæ ëìèùËéèûíÐ»”_Íèå ÌÔ„ “âïÜçìæ” ÐíjëÈ ÌÇÞ¯ “âïÜçìæ” Ðjèåíô
“âïÜ” Ììë “çìæ” ÍÈ óãèå Ì¤íÐ ÛìÂíÜ vö ÌÇÞèå vâíÜ çì ÍÈ_“èûxHûéËìë âïÜ ã ûì ÅÁ¼-ç¬QéŸ íç Ììæí`óë
vö çìæ ûì ¼ãë «*èçèæúç Ó[èæç ðíE×¯” «*Çíâ æì vÛíÂ Íôèå ÌÇÞ• øíë vÛíÂ Ììë-Íôèå ÌÇÞ “âïÜçìæ”
Ðjèå vÇíô øìßúì vùÜ¯ ÌçÍû• Íèå ¼Ûà vxXí»ë ÅóìðëË¯
(ii) ÌøëCø ëCø vôÐíû _óìÐëèÇ ëìú
ûÖìÔÖì ½ Åºüço ÷ëíË “vôÐíû” Ðjèåíô æì ÛìÂíÜ Íë ÌÇÞ ô·Ã¯ Ðjèåíô “vô” - “Ðíû” ÍÈ óãèå Ì¤íÐ
ÛìÂíÜ Íë Ììáèëô ÌÇÞ óþì§ìú_“âüçíóíðë ßøë vôÀ” Íë èæèðç ÌÇÞ “ÐûëCøé èÐíûë ßøë óþìè§íú
vö æìëé• èçèæ vôÀ” Íë Å+ë “ôìÜé”¯ Ììë “vôÐíû” ÌÇÞ ô·Ã¯ “vôÐíû” Ðjèåíô æì vÛíÂ Íôèå ÌÇÞ Ììë
vÛíÂ Ììë-Íôèå ÌÇÞ øìßúì vùÜ ûíÜ Íèå ¼Ûà vxX»¯
27¿3¿4 ûí¹ìèk
¼¤Úì ½ vöÔìíæ ûkûÖíô v¼ìäì¼ãèä æì ûíÜ ûþìôìÛìíû ÌÇÞìÁ Íôåh Ùãèëíú ûÜì ðú• ÌÇûì
ûkûÖíô ¼ðä ÌíÇÞ †ŒðË æì ôíë ÌæÖ ÌíÇÞ †ŒðË ôëì ðú• v¼Ôìíæ ô.Ûèà ÌÇûì vxXí»ë ôìëíË
Íô Óëíæë x*èg çâìÓãíöÞë ¼üè,% ðú¯ Íë æìâ ûí¹ìèk ÌÜ¤ôìë¯
‘ûkì vôìíæì ôÇì Ùãèëíú ûÜíÜ ÌÇûì vx*ìçì ôÇìèåë ¼ðä ÌÇÞ v×í§ èóíú ÌæÖ ÌÇÞ ÓëíÜÈ
ûí¹ìèk¯’
¾ûèÐ,%Ö ½
1¯ “ûí¹ìèk” ‘û¹ + Åèk’ ÌÇÞ ûþìôì ôÇì¯ ôÇìú v¼î`óöÞ vØìåìíæìë ÜíáÖÈ Í û¹çì ÌìûÐÖô¯ Åèkë
ÍÈ û¹çì ¼üè,%ë äæÖ ôèûëì óãèå vôîÐÜ «*íúìù ôíëæ_Íôèå “ôìôh” ûì ô.Ûèà• Ììë Íôèå “vxX»” ûì
PÖÇÞôçì ‘ôÇìèåë óãèå ÌÇÞ’¯
2¯ ûí¹ìèkë «*Çâ ÜáË• ûkìë çëíØ ûkûÖíô Íôåh Ùãèëíú ûÜì¯ “ôìôh” ûì èûíÐ» ô.Ûèàë
¼ìðìíöÖÈ ôÇìú û¹çì Ììæì vöíç øìíë¯ Ûèàåì öèó Íâæ ðú vö• ðþì-«*xû‰ ìôÖ èóíú æì-vûìÓô ûkûÖ
ÌÇûì æì-«*xû‰ ìôÖ èóíú ðþì-vûìÓô ûkûì «*ôìÐ øìú• çìðíÜ ðíû ôìôh-ûí¹ìèk¯
3¯ ûí¹ìèkë èPçéú ÜáË• vx*ìçìë çëíØ ûkûÖíô ¼ðä ÌíÇÞ †ŒðË æì ôíë ÌæÖ ÌíÇÞ †ŒðË ôëì¯
ÌÇÞìÁ• ûkì vö ôÇìèå «*íúìù ôíëí×æ çìë óãèå ÌÇÞ_Íôèå ûkìë ÌèÛí«*ç ÌÇÞ• ÌæÖèå vx*ìçìë ùüðéç
ÌÇÞ¯ ÌçÍû• ôÇìèåë «*íúìíù vxX» Ììí×¯ vóÔì öìú• vxXí»ë ¼ãíöìù èæíú vx*ìçì «*èçûìëÈ ôÇìèåíô ûkìë
ÌæèÛí«*ç ÌíÇÞë èóíô våíæ èæíE×æ• ÌèÛí«*ç ÌÇÞèå ûìíë ûìíë Åíøèáç ðíE×¯ Íë ØíÜ ûkì Íû¤
vx*ìçìë Åèk-«*çÖh èkë âÓÖ èóíú Íô Óëíæë x*èg çâìÓãöÞ ¾çèë ðíç Çìíô¯ ÍëÈ æìâ vxX»-ûí¹ìèk¯
«*ôìëíÛó
● ûí¹ìèk óã-ëôíâë_
‘ô’ ôìôh-ûí¹ìèk/ ‘Ô’ vxX»-ûí¹ìèk¯
91
■ ‘ô’ ôìôh ûí¹ìèk ½
¼¤Úì ½ vö ûí¹ìèk ÌÜ¤ôìíë ôìôh ûì èûíÐ» ô.Ûèàë ðþì-«*xû‰ ìíôÖ æì-vûìÓô ûkûÖ ÌÇûì æì-
«*xû‰ ìíôÖ ðþì-vûìÓô ûkûÖ «*ôìÐ øìú• çìë æìâ ôìôh-ûí¹ìèk¯
ÅóìðëË ½
(i) ëìûË xH™ë ââ• vâÙæìó t¬ìH âé•
Ììèâ èô õëìÈ• ¼èÔ• èÛÔìëé ëìÙíûÀ _âÓã¼óï æ
ûÖìÔÖì ½ “vâÙæìóûÓôìûÖ” vÇíô Åºüç
o ÍÈ ÷ëËóãèå ðþì-«*xû‰ ìíôÖë Ûèàíç ÅE÷ìèëç¯ Íë Å+íë
vx*ìçìíô ÅøÜèBo ôëíç ðú vö• «*âéÜì èÛÔìèë ëìÙûíô Íôåhß Ûú ôíë æì¯ ÅøÜèBoèå æì-vûìÓô¯
èûíÐ» ô.Ûèàë ¼ìðìíöÖ ÅE÷ìèëç ðþì-«*xí‰ ûìÓô æì-vûìÓô ûkûÖ «*ôìÐ vøÜ ûíÜ ÍÔìíæ ôìôh-ûí¹ìèk
ðíúí×¯
(ii) âìçì Ììèâ æèðÀ ùÛÞÛìëääÞèëçì
äì†Œç ´Áèø„çíÜ ûèð æìÈ çìíëÀ _ëûé\æìÇ
ûÖìÔÖì ½ “ùìaoìëéë Ììíûóæ” vÇíô Åºüç o ùìaoìëéë ÍÈ Åèk æì-«*xû‰ ìíôÖë Ûèàíç ÅE÷ìèëç ‘“æèð”
“ûèð æìÈ”’¯ vt¬ð‰ -óãûÜ
Þ Óüçëìí,%ë³ «*èç ùìaoìëéë ûkûÖ_èçèæß âì• óãíöÞìÓæíô ùíÛÞ ûðæ ôëìë óã¥Ô èçèæ
ûëË ôíëí×æ¯ ûkûÖèå ðþì-vûìÓô¯ èô¬Q; Íèå «*ôìÐ vøÜ èûíÐ» ô.Ûèàë ¼ìðìíöÖ ÅE÷ìèëç æì-«*xû‰ ìôÖ
vÇíô¯ ÌçÍû• ÌÜ¤ôìë ÍÔìíæ ôìôh-ûí¹ìèk¯
■ ‘Ô’ vxX»-ûí¹ìèk ½
¼¤Úì ½ vö ûí¹ìèk ÌÜ¤ôìíë ûkìë ôÇìú vxX» ûì óãèå ÌÇÞ Çìíô Íû¤ vx*ìçì ûkìë ÌèÛí«*ç
ÌÇÞèå †ŒðË æì ôíë ÌæÖ ÌæèÛí«*ç ÌÇÞèå †ŒðË ôíëæ• çìë æìâ vxX»-ûí¹ìèk¯
ÅóìðëË ½
ûkì_èPäëìä ðíú vôæ ûìëgËé v¼ûæÀ
vx*ìçì_ëèûë Ûíúíç ÐÐé ôíë øÜìúæ¯
ûkì_èû«* ðíú ¼ãëì¼k vôæ âðìÐúÀ
vx*ìçì_¼ãíë æì v¼èûíÜ ûÜ âãèk èôí¼ ðúÀ
ûÖìÔÖì ½ ûkìë «*Çâ ôÇìú “èPä” Íû¤ “ûìëgËé” Ðíjë óãèå ôíë ÌÇÞ¯ “èPä” Ðíjë Íôèå ÌÇÞ ûuìsË
Íû¤ “ûìëgËé”-ë Íôèå ÌÇÞ âó¯ ÌçÍû ûkìë ÌèÛí«*ç ÌÇÞ_ûuìsË ðíú âó Ôìß vôæÀ “èPä” Ðíjë
èPçéú ÌÇÞ ÷þìó• “ûìëgËé”-ë ÌÇÞ øèfâèóô¯ vx*ìçìë ùüðéç ÌÇÞèå ÍÈëôâ_÷þìó øèfâèóíô öìíE× vôæÀ
ÍÈ ÌÇÞ ÓíëÈ çìë Å+ë_¼ïöÞ ÅÒí×• çìÈ ÷þìó õhûí×¯ Íèå ûkìë ÌæèÛí«*ç ÌÇÞ¯ ÍÈÛìíû vx*ìçì vxXí»ë
¼ãíöìíù ûkìë ÌèÛí«*ç ÌÇÞèå †ŒðË æì ôíë ÌæèÛí«*ç ÌæÖ ÌÇÞèå †ŒðË ôëìú vxX»-ûí¹ìèk ðíúí×¯
92
ûkìë èPçéú ûìíôÖß ÍôÈÛìíû “¼ãëì¼k” Ðjèåíô vô\ ôíë ûí¹ìèk ðíúí×¯ “¼ãëì¼k” vÇíô ûkìë
ÌèÛí«*ç ÌÇÞ “¼ãëìú Ìì¼k” ûì âóíÔìë ‘¼ãëì + Ìì¼k’• èô¬Q; vx*ìçìë ùüðéç ÌÇÞ “¼ãíë Ìì¼k” ûì vóûÛk
‘¼ãë + Ìì¼k’¯ ûkìë ÍÈ ÌæèÛí«*ç ÌÇÞèå ÓíëÈ vx*ìçìë Å+ë_vóûí¼ûì ×ì§ì âãèk væÈ¯ ÌçÍû•
ÍÔìíæß vxX»-ûí¹ìèk¯
27¿4 ¼ìëì¤Ð
ûì¤Üìú “Ðj” ôÇìèåë óãèåë ÌÇÞ_“Ó[èæ” (sound) “ÌÇÞíûìÓô Ó[èæ¼âè,%” (word) ¯ ÐjìÜ¤ôìë Ó[èæë
ÌÜ¤ôìë• Ó[èæâìÓãöÈÞ ÐjìÜ¤ôìë¯ çíû ÌíÇÞë ÷âô ôÔíæì ôÔíæì Ó[èæâìÓãöíÞ ô ¼ðìúçì ôíë¯ vö Ó[èæ
ûì Ó[èæIE× âÓãë ðíú ÅÒíÜ Ó[èæâìÓãöÞ ûì ÐjìÜ¤ôìë ¾çèë ðú• çì Íôèå ûËÞ ûì ûËÞIíE×ë ÅE÷ìëË vÇíô
Ìì¼íç øìíë• Íôèå Ðj (word) ûì “ÌÇÞíûìÓô Ó[èæ¼âè,%”ë ÅE÷ìëË vÇíô Ìì¼íç øìíë• Íôèå ûìíôÖë
ÅE÷ìëË vÇíôß Ìì¼íç øìíë¯ ¼ãçëì¤• ÐjìÜ¤ôìíëë “Ðj” âïÜç Ó[èæÈ_ûËÞÓ[èæ ÐjÓ[èæ ûì ûìôÖÓ[èæ¯
ôèûçìë Íôèå ¬t¬û? ô ûì Íôèå ÷ëíËë ÅE÷ìëË vÇíô çìë ÌQ?ùç Þ ûËÞ Ðj (word) ûì ûìíôÖë Ó[èæ öèó
«*íúìíùë vôîÐíÜ âÓãë vÐìæìú• çìðíÜ v¼È Ó[èæâìÓãöÈÞ ðíû ÐjìÜ¤ôìë¯ ûì¤Üì ôèûçìú «*Óìæ ÐjìÜ¤ôìë
÷ìëèå_Ìæã«ì* ¼• öâô• vxX»• ûí¹ìèk¯
Ìæã«ì* ¼ ½ ÍôÈ ûÖJæÓ[èæ ûì Ó[èæIíE×ë Íôûìíëë vûèÐ ÅE÷ìëË Ìæã«ì* ¼¯ «*íúìù-¾ûè÷írÖë èóô
vÇíô Ìæã«ì* ¼ èçæ ëôíâë_ûü+Öæã«ì* ¼• v×ôìæã«ì* ¼• x*ç g Öæã«ì* ¼¯ ÍôÈ ûÖJæÓ[èæë Íôûìíëë vûèÐ ÅE÷ìëíË
‘èûóìú èû»ìóx*ìQ?• ÷Ü÷øÜìë ÷èôç ÷âíô’• ÍôÈ ûÖJæÓ[èæIíE×ë ¹â æì vâíæ óãûìë ÅE÷ìëíË ‘ôûëé-
ôëûé’• ÍôÈ ûÖJæÓ[èæIíE×ë ¹â Ìæã¼ìíë óãûìíëë vûèÐ ÅE÷ìëíË ‘ôhJë-ùèJ-âJãÜ• ôÜ-èôÜ-ôhÜ’
ûü+Öæã«ì* ¼¯ ÍôÈ ûÖJæÓ[èæIíE×ë ¹â Ìæã¼ìíë óãûìë ÅE÷ìëíË v×ôìæã«*ì¼ ‘ùao-Ìao• èÐí»ë-èÐèÐë’¯
™æíç ÍôÈ ëôâ ôíúôèå ûÖJæÓ[èæë ÅE÷ìëíË x*ç g Öæã«ì* ¼ ‘è÷ôæ-èÜÔæ• ×í`óìûao†pŒ ’¯
«*íúìù-òìíæë èóô vÇíôß Ìæã«ì* ¼ èçæ ëôíâë_ÌìóÖìæã«ì* ¼• ÌQ?Öìæã«ì* ¼• ¼ûÞìæã«ì* ¼¯ ôèûçìë ÷ëíËë
ûì øíûÞë ™ëgíç t¬ëH Ó[èæ¼íâç ÍôÈ ûÖJæÓ[èæë ÅE÷ìëíË ÌìóÖìæã«ì* ¼ ‘ûí§ì ôÇì ™èæ¿¿¿¿¿¿¿Ýäí§ì ôíë
èæíú ¿¿¿¿¿• èæçÖ vçìâìú è÷+ Ûèëúì ¿¿¿¿¿¿¿¿¿’¯ ×írë• ÷ëíËë ûì øíûÞë vÐí» t¬ëH Ó[èæ¼íâç ÍôÈ ûÖJæÓ[èæë
ÅE÷ìëíË ÌQ?Öìæã«ì* ¼ ‘çíûÝÍôèóæ ôíû•¿¿¿¿¿¿ øãÜíô ÷âèôÝóþì§ìíû Çâèô• Ììèâ æìûû âðìôìûÖ ¼¤ë÷íæ’¯
óãèå ÷ëíËë «*èçèå Ðíj t¬ëH Ó[èæ¼íâç ÍôÈ ûÖJæÓ[èæë ÅE÷ìëíË ¼ûÞìæã«ì* ¼ ‘ùùíæ ×§ìíú ÍíÜì÷hÜÝ÷ëíË
ä§ìíú ûæØhÜ’¯
öâô ½ ÍôÈ Ó[èæIíE×ë ¹â Ìæã¼ìíë èÛˆ‰ èÛˆ‰ ÌíÇÞ ÌÇûì Íôûìë ÌÇÞökã Ììë ÌæÖûìë ÌÇÞðéæ
ÅE÷ìëíË öâô ÌÜ¤ôìë¯ «*íúìù-¾ûè÷írÖë èóô vÇíô öâô óã-ëôíâë_¼ìÇÞô öâô• èæëÇÞô öâô¯ ÍôÈ
Ó[èæIíE×ë ¹â Ìæã¼ìíë èÛˆ‰ èÛˆ‰ ÌíÇÞ ÅE÷ìëíË ¼ìÇÞô öâô ‘“ôéèçÞûì¼• ôéèçÞûì¼ ôèû ¿¿¿¿¿¯” «*Çâ
“ôéèçÞûì¼” = ô·è+ûì¼• èPçéú “ôéèçÞûì¼” = öÐt¬éH ’¯ ÍôÈ Ó[èæIíE×ë ¹â Ìæã¼ìíë Íôûìë ÌÇÞökã Ììë
Íôûìë ÌÇÞðéæ ÅE÷ìëíË èæëÇÞô öâô ‘vöîûíæë ûíæ¿¿¿¿¿¯” «*Çâ “ûíæ” ÌÇÞðéæ Ðjì¤Ð• èPçéú “ûíæ”
ÌÇÞökã Ðj’¯
93
«*íúìù òìíæë èóô vÇíô öâô ÷ìë ëôíâë_ÌìóÖöâô• âÓÖöâô• ÌQ?Ööâô• ¼ûÞöâô¯ ôèûçìë
÷ëíËë ™ëgíç ÇìôíÜ ÌìóÖöâô ‘Ûìëç ÛìëçÔÖìç¿¿¿¿¿’• âìÄÔìíæ ÇìôíÜ âÓÖöâô ‘øìÈúì ÷ëËçèë çèë
Ûíû ÌìÐì’• vÐí» ÇìôíÜ ÌQ?Ööâô ‘âíæ ôèë ôëé ôèë èô¬Q; ðú ðú’• vùìåì ÷ëË äãí§ ÇìôíÜ ¼ûÞöâô
‘ôìQ?ìë ÌìíâìóøïËÞ ôìQ? ¼ðôìíë Ý ôìQ?ìíë Ììíâìó øïËÞ ôìQ?¼ðôìíë’¯
vxX» ½ Íôèå Ðíjë Íôûìë ÅE÷ìëíË Ííôë vûèÐ ÌÇÞ vûìÄìíÜ vxX»¯ vxX» óã-ëôíâë_ÌÛà vxX»•
¼Ûà vxX»¯ Ðj æì vÛíÂ Ííôë vûèÐ ÌÇÞ øìßúì vùíÜ ÌÛà vxX» ‘âÓãðéæ ôíëì æìíùì çû âæ¥
vôìôæíó¯ “âÓã” = ôèû âÓã¼óï æ ó+• âÅ¯’ Ðj æì vÛíÂ Íôèå ÌÇÞ• vÛíÂ Ììë Íôèå ÌÇÞ øìßúì vùíÜ
¼Ûà vxX» ‘ÌøëCø ëCø vôÐíû¯ “vôÐíû” = ô·íÃ• “vô Ðíû” = “âüçíóíðë ßøë vôÀ”’¯
ûí¹ìèk ½ vôìíæì ôÇì ûþìôìÛìíû ûÜíÜ ÌÇûì ôÇìë ÌÇÞ ûþìôìÛìíû ÓëíÜ ûí¹ìèk¯ ûí¹ìèk óã-
ëôíâë_ôìôh-ûí¹ìèk• vxX»-ûí¹ìèk¯ “ôìôh” ûì ô.Ûèàë ¼ìðìíöÖ “ðþì” vûìÄìíç “æì” ÌÇûì “æì” vûìÄìíç
“ðþì”• ûÜíÜ ôìôh-ûí¹ìèk ‘“âìçì Ììèâ æèðÀ” = Ììèâß vçì âì• “Ììèâ èô õëìÈÀ” = Ììèâ vâìíåÈ õëìÈ
æì’¯ vxXí»ë ‘ôÇìë óãèå ÌíÇÞë’ ¼ãíöìù èæíú ¼ãèûÓìäæô ÌÇÞèå ÓëíÜ vxX»-ûí¹ìèk ‘“èû«* ðíú ¼ãëì¼k
vôæ” = “ûìâãæ ðíú âíóë væÐì vôæ•” “ûuìsË ðíú Ììûìë vóûÛèk vôæ¯” ¼ãèûÓìäæô èPçéú ÌÇÞèå Óíë
âóíÔìë ûuìsíËë äûìû_“vóûí¼ûì ×ì§ì ôìíëì âãèk væÈ”’¯
1¿ ÐjìÜ¤ôìë ûÜíç ôé vûìÄìú• ¼¤íáíø èÜÔãæ¯
2¿ Íôèå ÅóìðëíËë ¼ìðìöÖ èæíú ûãèÄíú èóæ_ÐjìÜ¤ôìë Ó[èæëÈ ÌÜ¤ôìë• ÌíÇÞë ÌÜ¤ôìë æú¯
3¿ «*Óìæ ÷ìëèå ÐjìÜ¤ôìíëë æìâ Íû¤ çìíóë èûÛìùIèÜë æìâ ÅíGXÔ ôëgæ¯
4¿ ôìíô ûíÜ èÜÔãæ Íû¤ Íôèå ôíë ÅóìðëË èóæ_v×ôìæã«ì* ¼• èæëÇÞô öâô• ÌÛà vxX»• ôìôh-
ûí¹ìèk¯
5¿ ôé ÌÜ¤ôìë Íû¤ vôæ• èÜÔãæ_
‘ô’ øüèÇûé åìôìë ûÐ¢
‘Ô’ Ûìëç ÛìëçÔÖìç Ììøæìë IíË¯
‘ù’ Óèë çìë ôë óãèå ÌìíóÐ øìÈíÜ ÅèÒ¯
‘Ù’ Üàìë øWäëèû vùÜì Ì¬t¬ì? ÷íÜ¯
‘Â’ vôçôé vôÐíë vôÐøìÐ ôíëì ¼ãëèÛ¯
6¿ ¼èÒô ÌÜ¤ôìë vôìæèå• èÜÔãæ_
‘ô’ ôèûë ûãíôë óãíÔë ôìûÖ_v×ôìæã«ì* ¼ æì ûü+Öìæã«ì* ¼À
‘Ô’ Ììë èô ™Óã Ìì¼ìë ÌìÐìú Çìèô_öâô æì v×ôìæã«ì* ¼À
‘ù’ Íôèå Óìíæë èÐí»ë Åøíë Íôèå èÐèÐëèû`óã_öâô æì v×ôìæã«ì* ¼À
94
Íôô 28 ❐ ÌÇÞìÜ¤ôìë
ùÒæ
28¿1 Åí!ÐÖ
28¿2 «*¬t¬?ìûæì
28¿3 âïÜøìÒ-1 ½ ÌÇÞìÜ¤ôìíëë ¼ìÓìëË øèë÷ú
28¿4 ¼ìëì¤Ð-1
28¿6 âïÜøìÒ-2 ½ ¼ìóüÐÖâïÜô ÌÇÞìÜ¤ôìë
28¿6¿1 Åøâì
28¿6¿2 ëCøô
28¿6¿3 ÅÁí«*áì
28¿6¿4 ¼âìí¼ìèk
28¿6¿5 ÌèçÐíúìèk
28¿6¿6 ûÖèçíëô
28¿7 ¼ìëì¤Ð-1
28¿9 âïÜøìÒ-3 ½ ÌÇÞìÜ¤ôìíëë ÌæÖìæÖ vx*èË
28¿9¿1 èûíëìÓâïÜô ½ èûíëìÓìÛì¼ ‘èûíëìÓ’
28¿9¿2 ÐübÜìâïÜô ½ ÍôìûèÜ
28¿9¿3 æÖìúâïÜô ½ ÌÇÞìQ?ëæÖì¼
28¿9¿4 ùïÆìÇÞ«ç
* éèçâïÜô ½ ûÖìä¬t¬è; ç• t¬Û
H ìíûìèk
28¿10 ¼ìëì¤Ð-3
28¿1 Åí!ÐÖ
ÍÈ Íôôèå âæ èóíú ø§…æ• çìðíÜ_
● ûì¤Üì ôèûçìë vôìíæì ¬t¬û ? íôë ÌíÇÞ èæèðç v¼î`óöÞ ÅøÜèBo ôëìë âíçì vûìÓ ¹âÐ øèëËç ðíú
ÅÒíû¯
● ûì¤Üì ôèûçìë vôìíæì ¬t¬û
? íô ûì ûìíôÖ ûì Ðíj ÌÇÞùç v¼î`óöÞ ¾çèë ôëìë óáçì ôèû ôçåì vóÔìíç
øìëíÜæ• çì èû÷ìë ôëì ¼@¬ûc ðíû¯
● ûì¤Üì ôèûçìë ¬t¬û
? íô ûìíôÖ Ðíj ÌÇÞùç v¼î`óöÞ ¾çèë ôëìë æìæìëôâ vôîÐÜ ôèûëì ôéÛìíû «*íúìù
ôíë Çìíôæ• çì Ìæã¼ëË ôëì ¹âÐ ¼ðä ðíû¯
95
28¿2 «*¬t¬ì? ûæì
Íôô 5 vÇíô ÌÜ¤ôìíëë vö óãèå âïÜèûÛìíùë ôÇì väíæè×íÜæ• çìë «*Çâèåë ‘ÐjìÜ¤ôìë’ øèë÷ú
vøíÜæ Íôô 6-Í¯ Íôô 7-Í øìíûæ èPçéú èûÛìùèåë øèë÷ú¯ Í èûÛìùèåë æìâ ÌÇÞìÜ¤ôìë¯
Í¼û ÌÜ¤ôìë ¾çèë ðú ôèûçìë âæt¬› øìÒíôë vûìíÓ_çþìë âíæ-âè¬t¬í? ,¬›¯ èûÛìùèå Ììúçíæ
ÐjìÜ¤ôìíëë çhÜæìú ÌíôæåìÈ ûí§ì• Ìíæô çìë ¼ï¨ ¼ï¨ ÐìÔì«*ÐìÔì¯ v¼È ôìëíË• âïÜøìÒíô èçæèå
Ì¤Ð Ûìù ôíë væßúì ðÜ¯
«*Çâ Ì¤íÐ ÌÇÞìÜ¤ôìíëë ¼ìÓìëË øèë÷ú• èPçéú Ì¤íÐ ¼ìóüÐÖâïÜô ÌÇÞìÜ¤ôìë Ììë çìë ÌQ?ùç Þ
ôíúôèå vx*èËë øèë÷ú• ç·çéú Ì¤íÐ ÌÇÞìÜ¤ôìíëë ÌæÖìæÖ vx*èËë øèë÷ú ¼¤íáíø ¼ìèäíú vóßúì ðÜ¯
ûì¤Üì ôèûçì vÇíô ÌìûÐÖôâíçì óü,%ìQ? ÷úæ ôíë «*ì¼èàô ÌÜ¤ôìíëë ûÖìÔÖì ôëì ðÜ¯
28¿3 âïÜøìÒ-1 ½ ÌÇÞìÜ¤ôìíëë ¼ìÓìëË øèë÷ú

¬ t¬û? ô ûì çìë ÌQ?ùçÞ ÷ëË ûìôÖ ûì Ðíjë ÌÜ¤ôìë öèó ÍôìQ?È ÌíÇÞë ßøë èæÛÞë ôíë ùí§ ßíÒ•
çìðíÜ v¼ ÌÜ¤ôìë ðíû ÌÇÞìÜ¤ôìë¯ “ÌíÇÞë ßøë èæÛÞë ôíë ùí§ ßíÒ” ûÜíç ÍÈ vûìÄìíç ÷ìÈ• ûìôÖ
ûì Ðíjë ÌÇÞ Ìáç vëíÔ Ðj ûóÜ ôíë èóíÜß ÌÜ¤ôìë öì è×Ü• çìÈ Çìôíû¯ èô¬Q; Ðj ûóíÜë ¼íà
¼íà ÌÇÞèåß öèó ûóíÜ öìú• çìðíÜ ÌÜ¤ôìëèå Ììë èåôíû æì¯ Íôèå ÅóìðëË vÇíô ÌÇÞìÜ¤ôìíëë
ÍÈ t¬Û
H ìûåì ûãíÄ væßúì öìô ½
“vôìóìíÜ vâíÙë âÅä ÅíÒí×
ùùíæë æéÜùìíÂ¯”
“vâíÙë âÅä”-Íë ÌÇÞ “vâíÙë vÕÅ”• “ùùíæë æéÜùìÂ”-Íë ÌÇÞ “ÌìôìíÐë æéÜëÂì æóé¯” ÍÈ ÌíÇÞë
ßøë èæÛÞë ôíëÈ óãèå ÐjIE× èâíÜèâíÐ Íôèå óüÐÖ ë÷æì ôíëí× æéÜ ÌìôìíÐë ûãíô¯ v¼-óüÐÖ vâíÙë
vÔÜìë øìÐìøìèÐ vÕÅ-vçìÜì æóéë¯ vö æóéë óüÐÖ âìèåë ßøíë vóÔíçÈ °,%ì ÌÛÖ¬t¬•? ôèû ôGFæìë väìíë
çþìë âíæë óüè,%íô «*¼ìèëç ôëíÜæ æéÜ ÌìôìíÐë vâíÙë vÔÜìë èóíô• v¼È ÌìôìíÐë ûãíô øìÐìøìèÐ
vóèÔíú èóíÜæ vÕÅ-vçìÜì æóéë óüÐÖèå¯ ôGFìæìë v÷ìíÔ vóÔì ÍÈ óüíÐÖë v¼î`óöÞÈ ÌÜ¤ôìë• Í ÌÜ¤ôìëèå
¾çèë óÜ ÌíÇÞë ßøë èæÛÞë ôíëÈ¯ ÌçÍû• Íèå ÌÇÞìÜ¤ôìë¯ ÌÜ¤ôìëèå vö vôûÜ ÌíÇÞë ßøëÈ èæÛÞë
ôëí×• Ðíjë ßøë æú_çì vûìÄì öìíû• öèó vóèÔ• ûìôÖèåë ÌÇÞ èÒôÒìô vëíÔ óãíåì-Íôåì Ðj ûóíÜ
èóíÜß ÌÜ¤ôìëèå vûþí÷ vùÜ¯
«*Çíâ vóÔì öìô “âÅä” Ììë “ùùæ” Ðjóãèåë ûóíÜ ÍôÈ ÌíÇÞë “vÕÅ” Ììë “ÌìôìÐ” ûè¼íú¯ çìðíÜ
ôÇìèå óþì§ìíû ÍÈ ½
96
“vôìóìíÜ vâíÙë vÕÅ ÅíÒí×
ÌìôìíÐë æéÜùìíÂ¯”
vóÔì öìíE×• vâíÙë vÔÜì Çìíâ èæ• “ùùæ” “ÌìôìÐ” ðíúß çìë ûãíô æéÜëÂì æóéèå ûÈíú èóíúí×
Ììíùë âíçìÈ• “âÅä”-Íë v¼î`óöÞ “vÕÅ” ÅíÒí× ûíÜ Íçåhôh ôíâ èæ¯ ÌÇÞìÁ• “âÅä-ùùíæ”ë ¾çèë
ÌÇÞí¼î`óöÞ “vÕÅ-ÌìôìíÐ”ß ÌûÖìðç¯ ÍÈ ÌÇÞí¼î`óöÞÈ vçì ÌÇÞìÜ¤ôìë¯ Ðj ûóÜìíÜß ÌÇÞ ûóÜìúèæ•
ÌÜ¤ôìëß ¼íë öìúèæ¯
Íôåh vóíÔ èæÈ ÐjûóíÜë ÌæÖ øèëËìâ¯ ÐjûóíÜë Ììíù “vâíÙë âÅä” Ììë “ùùíæë ùìÂ”
ÐjIE×-óãèåë âíÓÖ ÌÇÞìÜ¤ôìíëë ÍôåhÔìèæ Ìì§ìÜ vÇíô Åþèô âìëè×Ü Íôèå ÐjìÜ¤ôìë¯ “vâíÙë âÅä”-
Í â-Ó[èæë óãûìë Íû¤ “ùùíæë ùìÂ”-Í ù-Ó[èæë èçæûìë ÅE÷ìëíË Ó[èæâìÓãíöÞë Ììt¬ìH ó øìßúì öìèE×Ü¯
ÌçÍû• èæ¥¼í`óíð Íèå ÐjìÜ¤ôìë¯ èô¬Q•; ÐjûóíÜë øíë “vâíÙë âÅä” öÔæ “vâíÙë vÕÅ” ðÜ• çÔæ
â-Ó[èæèå èæ¥¼à ðíú ø§Ü¯ vçâèæ• “ùùíæë ùìÂ”-Íë ûóíÜ “ÌìôìíÐë ùìÂ” Ìì¼ìë ØíÜ ù-Ó[èæë
ùìÂèåß ™èôíú vùÜ¯ ÌÇÞìÁ• ÍôÈ ¼íà â-Ó[èæ Ììë ù-Ó[èæë ÐjìÜ¤ôìëèå ðìèëíú vùÜ¯ ÐjûóíÜë
¼íà ¼íà ÐjìÜ¤ôìíëë ÍÈ ÌøâüçÖh äìèæíú èóÜ• ÐjûóÜ Í ÌÜ¤ôìíëë øíá Ì¼ðÖ¯ ÌÇ÷•
ÌÇÞìÜ¤ôìë Íôåh ÌìíùÈ çì ¼ðÖ ôíëí×¯
ÌÇÞìÜ¤ôìë ÐjûóÜ ¼ðÖ ôíë ççáË• öçáË ûóíÜ-öìßúì Ðíjë ÌÇÞåô h h Ìáç Çìíô¯ ÍåìÈ vóÔì
vùÜ “âÅä” vÇíô “vÕÅ” Ììë “ùùæ” vÇíô “ÌìôìÐ”-Íë ûóíÜ¯ Íûìíë “âÅä ÅíÒí×”-ë “åhôíëì ×§ìíæì”
Ììë “ùìíÂ”-ë ûóíÜ “ëíÂ” ûè¼íú vóÔì öìô• ¼íà ¼íà ÌÇÞûóÜ ÙåíÜ çìë øèëËìâ ôé Ùíå ½
“vôìóìíÜ vâíÙë åhôíëì ×§ìíæì
ùùíæë æéÜëíÂ¯”
vóÔíç øìèE×• ÌìôìíÐ åhôíëì åhôíëì vâÙ ×§ìíæì ÇìôíÜß çìë vÔÜì væÈ• ÌÇÞûóíÜë Ììíù vÕÅ-
vçìÜì æóéë vö óüÐÖ ÌìôìíÐ ë÷æì ôíëè×Ü ÌÇÞìÜ¤ôìë• “âÅä” Ììë “ùìÂ” çìíóë ÌÇÞ èæíú ¼íë öìûìë
¼íà ¼íà çì ÌóüÐÖ¯ ÌìôìíÐë ùìíú øí§ ëÈÜ Íèóô-ßèóíô ×§ìíæì ôíúô åhôíëì vâÙ_çìë ë¤ væÈ•
vôìíæì Ììô»ÞË væÈ• çìë ùìíú vôìíæì ÌÜ¤ôìëÈ væÈ_æì ÐjìÜ¤ôìë• æì ÌÇÞìÜ¤ôìë¯ ÐjûóíÜ
ÐjìÜ¤ôìíëë vÜìø• ÌÇÞûóíÜ ÌÇÞìÜ¤ôìíëë vÜìø¯ ÌÇÞìÁ• Ðj æì èåôíÜ ÐjìÜ¤ôìë ûþìí÷ æì• ÌÇÞìÜ¤ôìë
ûþì÷íç øìíë¯ èô¬Q•; Ðíjë ¼íà ÌÇÞß ¼íë vùíÜ ÐjìÜ¤ôìíëë ¼íà ÌÇÞìÜ¤ôìíëë ¼ðâëË Ùíå¯
ÌçÍû• ÐjìÜ¤ôìë Ììë ÌÇÞìÜ¤ôìíëë øìÇÞôÖ âïÜ èçæèå ½
1¿ ÐjìÜ¤ôìë Ó[èæë ÌÜ¤ôìë• ÌÇÞìÜ¤ôìë ÌíÇÞë ÌÜ¤ôìë_«*Çâèå Ó[èæë âìÓãö•Þ èPçéúèå ÌíÇÞë
v¼î`óöÞ¯
2¿ ÐjìÜ¤ôìíëë Ììíûóæ x*èg çë ôìí×• ÌÇÞìÜ¤ôìíëë Ììíûóæ vûìíÓë ôìí×¯
3¿ ÐjìÜ¤ôìë Ðíjë ûóÜ ¼ðÖ ôíë æì• ÐjûóíÜ Íë ÌøâüçÖh ¯ ÌÇÞìÜ¤ôìë Ðíjë ûóÜ ¼ðÖ ôíë•
öèó ÌÇÞ Ìáç Çìíô/ Ðj-ÌÇÞ óãÈ-È ûóíÜ vùíÜ ÌÇÞìÜ¤ôìíëëß ÌøâüçÖh ¯
97
SBG–2 (M–6-10)—7
¼¤t¬›ç
ü ôìíûÖ vö¼û ÌÇÞìÜ¤ôìíë ¼aoìæ øìßúì vùí×• çìë ¼¤Ôì Ìíæô¯ ûì¤Üì ôèûçìú Íë «*íúìù
çhÜæìú Ìíæôåì ¼éèâç¯ vö ôèå ÜáË ÌÜ¤ôìëIèÜíô vx*èËûºo ôëí×• v¼IèÜ ÍÈëôâ_¼ìóüÐÖ• èûíëìÓ•
ÐübÜì• æÖìú Ììë ùïÆìÇÞ«ç
* éèç¯ æìâIèÜ ¼¤t¬›ç
ü ÌìÜ¤ôìèëíôíóë vóßúì¯
28¿4 ¼ìëì¤Ð
ôèûçìë ¬t¬û? ô ûìôÖ ûì Ðíjë ÌÜ¤ôìë öèó ÍôìQ?È ÌíÇÞë ßøë èæÛÞë ôíë ùí§ ßíÒ• çíû v¼
ÌÜ¤ôìë ðíû ÌÇÞìÜ¤ôìë¯ ÌÇÞìÜ¤ôìë ÌíÇÞë ÌÜ¤ôìë_ÌíÇÞë v¼î`óöÞ¯ ÌÇÞìÜ¤ôìë Ðíjë ûóÜ ¼ðÖ
ôíë• öèó ÌÇÞ Ìáç Çìíô¯ ÌÇÞ ûóíÜ vùíÜ ÌÇÞìÜ¤ôìë ûþìí÷ æì¯ ÌÇÞìÜ¤ôìíëë øþì÷èå vx*èË_¼ìóüÐÖâïÜô•
èûíëìÓâïÜô• ÐübÜìâïÜô• æÖìúâïÜô• ùïÆìÇÞ«ç
* éèçâïÜô¯
‘æéí÷ë «*xI‰ èÜë Å+ë ôëgæ¯ Å+ë ôëì ðíú vùíÜ øü¥ 61-Íë Å+ë ¼¤íôíçë ¼íà èâèÜíú vóÔãæ¯’
1¿ ÌÇÞìÜ¤ôìë ûÜíç ôé vûìÄìúÀ ¼¤íáíø èÜÔãæ¯
2¿ Íôèå ÅóìðëíËë ¼ìðìöÖ èæíú ûãèÄíú èóæ_ÌÇÞìÜ¤ôìë ÌíÇÞëÈ ÌÜ¤ôìë• Ðíjë ‘Ó[èæë’
ÌÜ¤ôìë æú¯
3¿ ÐjìÜ¤ôìë Ììë ÌÇÞìÜ¤ôìíëë âïÜ øìÇÞôÖ ôé ôé èÜÔãæ¯
4¿ ÌÇÞìÜ¤ôìíëë vx*èËIèÜë æìâ èÜÔãæ¯
28¿6 âïÜøìÒ-2 ½ ¼ìóüÐÖâïÜô ÌÇÞìÜ¤ôìë

óãèå û¬t¬ë; ¼ìóüÐÖ vûìÄìíç Ììâëì Íôèåíô Ììë Íôèåë ¼íà çhÜæì ôíë Çìèô¯ ûèÜ• ¼çéë v÷ìÔóãèå
ÐéÜìë v÷ìíÔë âíçì “ÅyUÜ” ÌÇûì óìèäÞèÜíÂë øìðì§ è¼âÜìë âíçì “¼ã`óë æú” ÈçÖìèó¯ Í¼û ôÇìú
vôìíæì v¼î`óöÞ væÈ• ÌÜ¤ôìë væÈ¯ èô¬Q; öèó ûèÜ• “v×íÜåì ûÖìíÂë âíçì ÜìØìú”• “ûìE÷ìèå ØhíÜë v÷íúß
¼ã`óë”• çì ðíÜ âíæ âíæ ÜìèØíú ÷Üì v×íÜåìë øìíÐ Íôåì ûÖì¤-vôß ÜìØìíç vóÔû• ûìE÷ìèåë âãÔ çÔæ
ØhÜ ðíú Øhíå ÅÒíû¯ ÌÇÞìÁ v×íÜåìë ÷Üæ Ììë ûìE÷ìèåë v÷ðìëì Íô-Íôåì ×èû ðíú ÅÒíû Ììâìíóë
âíæë v÷ìíÔ¯ ÍÔìíæÈ v¼î`óöÞ• ÍÔìíæÈ ÌÜ¤ôìë¯ ¼ìóüÐÖ Íë ÜáË¯ ¼çéë v÷ìÔ• óìèäÞèÜíÂë øìðì§ ×èû
ðíú ßíÒèæ• çìë ôìëË• Íôäíæë v÷ìíÔë çhÜæì ðÜ Ììë-Íôäíæë v÷ìíÔëô ¼íà• Ñ øìðì§åìíô çhÜæì
ôëì ðÜ Ììë Íôåì øìðìí§ë ¼íà_ÌÇÞìÁ• ¼óüÐ óãèå û¬t¬ë; âíÓÖ çhÜæì¯ Íâæ çhÜæìú v¼î`óöÞ væÈ•
ÌÜ¤ôìëß væÈ¯ ÌæÖèóíô• v×íÜåì ûÖì¤ ûìE÷ìèå ØhÜ_Íëì èû¼óüÐ ûíÜÈ Ííóë çhÜæìú v¼î`óöÞ ûì
ÌÜ¤ôìë ðú¯ Íâæåì vôæ ðúÀ óìèäÞèÜ¤-è¼âÜì ¼ã`óë ðíúß ÌÜ¤ôìë vøÜ æì• v×íÜåì ûÖìíÂë âíçì
ôhÁè¼ç ÜìèØíúß ÌÜ¤ôìë vøÜ vôìæ äìóãíçÀ Íë ôìëË• óìèäÞèÜ¤-è¼âÜìë âíçì ¼óüÐ û¬t¬ë; çhÜæìú
ôGFæìë «*íúìäæ væÈ• vö vóíÔí× v¼È çhÜæì ôëíç øìíë çìë ÌèÛÚçìë ¼ìðìöÖ èæíú¯ èô¬Q; v×íÜåì-
98
ûÖì¤åìë âíÓÖ ¼ìóüÐÖ Ôãíþ ä vûë ôëì Íôåì Ììèû,¬›ìíëë âíçì óãëðC ôìä¯ Í ôìíä ôGFæìÐèkë «*íúìäæ¯ v¼È
ôGFøæìë väìíëÈ vôÅ ÌìôìíÐë ÷þìíó Óìæ-ôìåì ôìí¬t¬ë? ¼ìóüÐÖ Ôãíþ ä øìæ• vôÅ øïèËÞâìë ÷þìíó ÄÜ¼ìíæì ëgèå
vóÔíç øìæ¯ Íþìëì èæçìQ? èû¼óüÐ óãèå û¬t¬ë; âÓÖ vÇíô Íâæ-Íâæ ¼ï¨ ¼ìóüÐÖ vûë ôíë Ììíææ• v¼È ¼ìóüÐÖ
èóíú Íâæ-Íâæ ôÇìë ×èû èæâÞìË ôíëæ• öì øìÒíôë âæíô v¼î`óíöÞ èût‡íú Ûíë vóú¯ çÔæÈ ùí§ ÅíÒ
¼ìóüÐÖâïÜô ÌÜ¤ôìë¯ ôìèÜóìí¼ë• ëûé\æìíÇë• âÓã¼óï íæë ôìûÖ-ôèûçì ÍÈ IíËÈ Ííçì âðÁ_Íô-Íôèå
ôìûÖ vöæ Íô-Íôèå è÷rÐìÜì¯
ÌçÍû• ÌÜ¤ôìë-èæâÞìíËë äæÖ vö-¼ìóüÐÖ ôèûëì vÔþìíäæ• çìë âïÜ ÐçÞÈ ðÜ óãèå èû¼óüÐ û¬t¬ë; âíÓÖ
¼ìóüíÐÖë ¼aoìæ¯ û¬t¬ó; èã å ûìÈíë vÇíô öç vûèÐ èû¼óüÐ ûì èûäìçéú ðíû• ¼ìóüÐÖ çç vûèÐ ¼ï¨ ðíû• ÌÜ¤ôìë
çç Ììô»ÞËéú ðíû¯ ÍÈ ¼ìóüÐÖ ôèûëì «*Óìæç èçæèå Åøìíú vóèÔíú Çìíôæ ½
1¿ û¬t¬ó; èã åë øìÇÞôÖ øãíëìøãèë vâíæ èæíúß çìíóë äæÖ ¼âìæ âïÜÖ ûëì!¯
2¿ û¬t¬ó; èã åë øìÇÞôÖ øãíëìøãèë Ìì§ìíÜ vëíÔ çìíóë âíÓÖ ÌíÛó ôGFæì¯
3¿ û¬t¬ó; èã åë øìÇÞôÖ ûì vÛóíô «*ìÓìæÖ vóßúì¯
èçæèå ÅóìðëíËë ¼ìðìöÖ væßúì öìô ½
1¿ ææéë âç ÐöÖì vôìâÜ øìçì¯
2¿ Ìì¼Ü ôÇìåì ÷ìøì èóíç• ÛìÈ• ôìíûÖë äìÜ ûãèæ¯
3¿ ÍíÜì ßëì Ý æÔ öìíóë çéá£ vçìâìë væôí§ë v÷íú¯
«*Çâ ÅóìðëíË “ææé” Ììë “ÐöÖì” ÍÈ óãèå û¬t¬ë; âíÓÖ ¼ìóüÐÖ¯ “âç” Ðjèåë «*íúìù ûãèÄíú èóíE×• “ææé”
Ììë “ÐöÖì” øüÇô óãèå û¬t¬•; Ííóë øìÇÞôÖ Ììôìíë Ììúçíæ äìèçíç¯ ÍôÈ û¬t¬; ðíÜ “âç” Ðj èóíú ûÖûÓìæ
¾çèë ôëíç ðç æì¯ ÌçÍû• øìÇÞôÖ øãíëìøãèë âìæì ðÜ¯ ÍÈ “âç” ÐjèåÈ Ììûìë äìèæíú èóíE×_ææé
vôìâÜ• ÐöÖì ß vôìâÜ¯ “vôìâÜçì” IËèå óãèå û¬t¬í; çÈ ¼âìæ• çìÈ û¬t¬ó; èã åë âïÜÖß IíËë èóô vÇíô ¼âìæ¯
ÌçÍû• ¼âìæ âïÜÖß ûëì! ðÜ “ææé” Ììë “ÐöÖì”ë äæÖ¯
èPçéú ÅóìðëíË “ôìûÖ” Ììë “äìÜ”-Íë âíÓÖ ¼ìóüÐÖ¯ û¬t¬ó; èã å ÌûÐÖÈ èû¼óüÐ• øãíëìøãèë øüÇô¯ “ôìûÖ” ôèûë
vÜÔì• ðúíçì âãè°ç ÍôÔìèæ ûÈ_øí§ Ììí× ø§ìë våèûíÜ¯ “äìÜ” ¼ãíçì èóíú vûìæì• ðúíçì ×§ìíæì Ììí×
æóé-øãôíh ëë ûãíô• âìí×ë «*çéáìú¯ èô¬Q; ÍÈ øìÇÞôÖåì øãíëìøãèë Ìì§ìíÜ vëíÔ ôèû “ôìûÖ” Ììë “äìæ”-íô
Íô ôíë èóíÜæ¯ ôìûÖ Ììë ôìûÖ ëÈÜ æì• äìÜ ðíú vùÜ¯ ôÜâ v×í§ èóíú ôèû ¼ãíçì çhíÜ èæíÜæ ðìíç•
ûãæíç ÇìôíÜæ•äìÜ-ôìíûÖë äìÜ¯ ÍÈÛìíû ¾çèë ðÜ “ôìûÖ” Ììë “äìíÜ”ë ÌíÛó_ôGFæì¯
ç·çéú ÅóìðíË “ßëì” âìíæ È¤íëä• “vçìâìë væôí§” âìíæ ÌìèØ‹ôìë væôí§¯ È¤íëäíóë æÔ çéá£•
væôí§ë æÔß çéá£¯ èô¬Q; çéá£çì óãèóíô ¼âìæ æú¯ È¤íëíäë æÔ vûèÐ çéá£_ÍÈ ôÇìèåÈ ûãèÄíú èóíE×
È¤íëíäë ¼íà væôí§ë øìÇÞôÖ ûì vÛó¯ ÍÈ vÛíóë ßøëÈ väìë vóßúì ðÜ “v÷íú” Ðjèå «*íúìù ôíë¯
99
¼ìóüÐÖâïÜô ÌÇÞìÜ¤ôìíëë ÷ìëèå Ìà ûì Ìûúû ½
1¿ öì çhÜæìë èû»ú ûì ûËÞæéú û¬t¬¯;
2¿ öìë ¼íà çhÜæì¯
3¿ vö-ÓâÞ óãèå û¬t¬í; çÈ Çìíô Íû¤ û¬t¬ó; èã åíô çhÜæéú ôíë¯
4¿ vö Ûèàíç çhÜæì ôëì ðú¯
«*Çâèå Åøíâú• èPçéúèå Åøâìæ• ç·çéúèå ¼ìÓìëË ÓâÞ• ÷çhÇèÞ å Ûèà¯
ÅóìðëË ûÖìÔÖì ôíë Ìà-÷ìëèå vûìÄìë v÷,%ì ôëì öìô ½
“Íß vö ëíkë âíçì ëìÂì• óãèå äûìØhÜ¢” _ëûé\æìÇ
“ëk” Ììë “äûìØhÜ”_ÍÈ óãèå èû¼óüÐ û¬t¬ë; âíÓÖ ¼ìóüÐÖ ¼aoìæ ôíë ÌÜ¤ôìë ¾çèë ðíúí× Åºüç o
ÅóìðëíË¯ ÌçÍû• Íèå ¼ìóüÐÖâïÜô ÌÇÞìÜ¤ôìë¯ ûìôÖèåíç çhÜæìë èû»ú ûì ûËÞæéú û¬t¬; “äûìØhÜ¯” “Íß”
èæíóÞÐô ¼ûÞæìâ èæíóÞÐ ôëí× óãèå äûìØhÜ-vôÈ¯ ôèûë ûkûÖ äûìØhÜ èæíúÈ• äûìØhÜ óãèå vö åhôåhíô
ÜìÜ• ÍåìÈ ôèû ûÜíç ÷ìæ¯ ÌçÍû• “äûìØhÜ” «*Çâ Ìà_Åøíâú¯ äûìØhíÜë çhÜæì ðíúí× ëíkë
¼íà¯ ëk vö ôç ÜìÜ• çì ¼ûìë äìæì Ììí×¯ v¼È ôìëíËÈ ëíkë ¼íà çhÜæì¯ ÌçÍû• “ëk” èPçéú
Ìà_Åøâìæ¯
ëk ëìÂì• äûìØhÜß ëìÂì¯ ëìÂì ðßúìë ÓâÞ ëíkß Ììí× äûìØhíÜß Ììí× Íû¤ ÍÈ ÓâÞÈ äûìØhÜíô
çhÜæéú ôíëí× ëíkë ¼íà¯ ÌçÍû• “ëìÂì” èûíÐ»Ëèåíç Ììí× Í vx*èËë ÌÜ¤ôìíëë ç·çéú Ìà_¼ìÓìëË
ÓâÞ¯
“âíçì” ÌûÖúèå Åøâìæ “ëk”-Íë ¼íà öãk vÇíô Åøíâú “äûìØhÜ” Ììë Åøâìæ “ëk”íô vûþíÓ
vëíÔí× Íôèå ûìíôÖ¯ ÍÈ ûþìÓæ-«*è¹úìíçÈ èÛˆ‰ vùìírë óãèå Ðj äûìØhÜ-ëk ÍôÈ ûìíôÖë âíÓÖ Óëì
èóÜ• “âíçì”-ë Èèàíç èû¼óüÐ û¬t¬ó; èã å ¼óüÐ èðí¼íû è÷èÿç ðÜ¯ ÌçÍû• ¼ìóüÐÖûì÷ô “âíçì” ÌûÖíúë
¼¤íöìäæ è¹úìèåÈ Í vx*èËë ÌÜ¤ôìíëë ÷çhÇÞ Ìà-Ûèà• ¼ìóüÐÖ-«*ôìíÐë èûíÐ» øºoèç¯
ÌÇÞìÜ¤ôìíëë øþì÷èå èûÛìíùë âíÓÖ ¾ûè÷rÖ ¼ûí÷íú vûèÐ ¼ìóüÐÖâïÜíô¯ ßÈ ¾ûè÷rÖ èæÛÞë ôíë âïÜç
Ûèàë ßøë¯ ôéÛìíû Ûèàë ßøë ÌÜ¤ôìëèå èåíô Çìôí×• vóÔì öìô¯ Ììíùë øìçìú Åºüç o
ÅóìðëËèåíç vö ÌÜ¤ôìë ðíúí×• çìë æìâ “Åøâì” ‘Ííô Ííô ÌÜ¤ôìëIèÜë ÌìíÜì÷æì Íë øíëÈ ðíû’¯
Íë ÌQ?ùç Þ Åøíâú-Åøâìæ-¼ìÓìëË ÓâÞ_ÍÈ èçæèå Ìíàë øèëûçÞíæß “Åøâì” ÅøâìÈ Çìôíû ½
âïÜ ÅóìðëË_“Íß vö ëíkë âíçì ëìÂì• óãèå äûìØhÜ¢”
øèëûèçÞç ÅóìðëË_“Íß vö óãíÓë vçì ¼ìóì• óãèå ôìÐØhÜ¢”
Í óãèå ÅóìðëíËë ÌÜ¤ôìë vö ÍôÈ• çì Ìì`óìä ôëì öìú¯ Íûìíë Ûèàë øèëûçÞæ ôíë vóÔì öìô
ôé Ùíå ½
100
Ûèà Ûèàë è÷ÿ ÅóìðëË ÌÜ¤ôìë
1¿ Åøâìíæë ¼íà “âíçì” “Íß vö ëíkë âíçì Åøâì
¼ìóüÐÖûì÷ô Ðíjë «*íúìù¯ ëìÂì• óãèå äûìØhÜ¢”
2¿ ÌíÛó-Ììíëìíø “äûìØhíÜë “äûìØhíÜë ëkíÜÔìú ëCøô
Åøíâú-Åøâìæ øìÐìøìèÐ ëkíÜÔì” ëìÂì ÷ëËóãèå¢”
3¿ Åøâìíæë ¼íà “vöæ” “Íß óãèå äûìØhÜ• ÅÁí«*áì
¼¤Ðúûì÷ô Ðíjë «*íúìù vöæ óãèå ëìÂì ëkìÓìë¯”
4¿ Åøâìíæë ÌæãíGXíÔ “äûì Äëí× “äûì Äëí× vØþìåì vØþìåì ¼âìí¼ìèk
Íôâìr Åøíâú vØþìåì vØþìåì• vóûéë ÷ëËçíÜ¯”
5¿ Åøíâíúë ÌæãíGXíÔ _“ëk” “ëìÂì ëíkë ÌJèÜíç ÌèçÐíúìèk
Íôâìr Åøâìæ âìíúë øïäì ðíû¢”
6¿ ¼ìóüÐÖûì÷ô Ðj + æì-vûìÓô “âíçì æú” “ëk Íç ëìÂì æú• ûÖèçíëô
Ðj = vÛíóë «*íúìù äûìØhíÜë âíçì”
ßøíëë Ììåèå ÅóìðëË âïÜç ÍôÈ ûìíôÖë Ììåèå øèëûèçÞç ëCø¯ Í øèëûçÞæ vôûÜ Ûèàë¯
Åøíâú ‘äûìØhÜ’• Åøâìæ ‘ëk’• ¼ìÓìëË ÓíâÞë ‘ëìÂì’ vôìíæì øèëûçÞæ væÈ¯ Ììåèå Ûèà vÇíô øüÇô
Ììåèå ÌÜ¤ôìíëë äˆŠ• «*èçèå ÌÜ¤ôìëÈ ¼ìóüÐÖâïÜô ÌÇÞìÜ¤ôìíëë Íô-Íôèå ëCø¯
28¿6¿1 Åøâì
¼¤Úì ½ ÍôÈ ûìíôÖ èûäìçéú óãèå û¬t¬ë; âíÓÖ vôìíæì ¾û¼ìóüíÐÖë ÅíGXÔ æì ôíë vôûÜ ¼ìóüÐÖåhôh
vóÔìíæì ðíÜ vö ÌÇÞí¼î`óíöÞë ¼üè,% ðú• çìë æìâ Åøâì ÌÜ¤ôìë¯
‘èûäìçéú óãèå û¬t¬ë; âíÓÖ ¼ìóüÐÖ vóÔìíÜÈ Åøâì’
¾ûèÐ,%Ö ½
1¯ Íôèåâìr ûìôÖ Çìôíû¯
2¯ óãèå èûäìçéú ûì èû¼óüÐ û¬t¬ë; âíÓÖ çhÜæì ðíû ‘Åøíâú-Åøâìæ’¯
3¯ û¬t¬ó; èã åë ¾û¼ìóüÐÖ ûì øìÇÞíôÖë ÅíGXÔ Çìôíû æì¯
4¯ û¬t¬ó; èã åë âíÓÖ ¼ìóüÐÖ ûì èâÜåhôh vóÔìíæì ðíû ‘¼ìÓìëË ÓâÞ’¯
5¯ ¼ìóüÐÖ vóÔìíæì ðíû ¼ìÓìëËç èûíÐ» èûíÐ» Ðj ûÖûðìë ôíë ‘¼ìóüÐÖûì÷ô Ðj’¯ Åøâì
ÌÜ¤ôìíë ûÖûðìöÞ ¼ìóüÐÖûì÷ô Ðíjë çìèÜôìèå ÍÈëôâ ½ âç• âçæ• æÖìú• ëCíø• èæÛ• øìëì• «*ìú• çhÜì•
¼â• çhÜÖ• vðæ vöâèç• ôGF• ¼óüÐ• ûÁ• öÇì• vöæ• ëéèç ÈçÖìèó¯
ÌçÍû• Åøâìë ÷ìëèå Ìà_Åøíâú• Åøâìæ• ¼ìÓìëË ÓâÞ ß ¼ìóüÐÖûì÷ô Ðj¯
101
6¯ Åøíâú-Åøâìíæë vÛó vâíæ èæíú vôûÜ ¼ìóüÐÖåhôh vóÔìíæì_èûäìçéú û¬t¬ë; ¼ìóüÐÖ-«*èçVìë Íèå
«*Çâ ¬t¬ë? ¯
● ûì¤Üìú Åøâìë ÅíGXÔíöìùÖ èûÛìù ×-èå_
‘ô’ øïíËÞìøâì/ ‘Ô’ Üãí:ìøâì/
‘ù’ âìíÜìøâì/ ‘Ù’ t‡ëíËìøâì/
‘Â’ û¬t¬-; «*èçû¬t¬Û
; ìíûë Åøâì/ ‘÷’ èû@¬-H «*èçèû@¬Û
H ìíûë Åøâì¯
¼¤Úì-ÅóìðëË ûÖìÔÖì
■ ‘ô’ øïíËÞìøâì ½
¼¤Úì ½ vö Åøâì ÌÜ¤ôìíëë Åøíâú• Åøâìæ• ¼ìÓìëË ÓâÞ Íû¤ ¼ìóüÐÖûì÷ô Ðj_ÍÈ ÷ìëèå
ÌíàëÈ ÅíGXÔ Çìíô• çìë æìâ øïíËÞìøâì ‘øïËìÞ + Åøâì’¯
ÅóìðëË ½
(i) Ììèæúìè× ×ãèë çéá£óé: «*ÛìçëèxŠ¼â¯ _ëûé\æìÇ
¼¤íôç ½ Åøíâú “×ãèë”• “Åøâìæ “«*ÛìçëèxŠ”• ¼ìÓìëË ÓâÞ “çéá£óé:”• ¼ìóüÐÖûì÷ô Ðj “¼â”¯
(ii) è¼`óãëèû`óã vÐìèÛÜ ÜÜìíå
vùìÓïèÜ-ÜÜìíå• Ììðì¢ çìëìë- öÇì¢ _âÓï¼ïóæ
¼¤íôç ½ Åøíâú “è¼`óïëèû`óã”• Åøâìæ “çìëìë-”• ¼ìÓìëË ÓâÞ “vÐìÛì¼üè,%”• ‘“vÐìèÛÜ”_è¹úìùç’•
¼ìóüÐÖûì÷ô Ðj “öÇì”¯
■ ‘Ô’ Üãí:ìøâì ½
¼¤Úì ½ vö Åøâì ÌÜ¤ôìíë Åøíâíúë ÅíGXÔ ÇìíôÈ• èô¬Q; ÌæÖ èçæèå Ìíàë ‘Åøâìæ-
¼ìÓìëË ÓâÞ-¼ìóüÐÖûì÷ô Ðj’ vöíôìíæì Íôèå óãèå ûì èçæèåÈ Üã: Çìíô ‘ÌÇÞìÁ• Ííóë ÅíGXÔ Çìíô
æì’• çìë æìâ Üãí:ìøâì ‘Üã:ì + Åøâì’¯
ÅóìðëË ½
1¿ ¼ìóüÐÖûì÷ô Ðj Üã:_
ûíæÖëì ûíæ ¼ã`óë• èÐ™ëì âìç·í¹ìí§ _¼Jéû÷\
o ûìíôÖ “ûíæÖëì” Åøíâú ‘ûËÞæéú û¬t¬•; öìíô çhÜæì ôëì ðíE×’• “èÐ™ëì” Åøâìæ ‘ÌæÖ
û¬t¬; öìë ¼íà çhÜæì ôëì ðíE×’• ¼ìÓìëË ÓâÞ “v¼î`óöÞ” ‘¼ã`óë” ðßúìë IËèå Åøíâú-Åøâìæ óã-øíáÈ
Ììí×’• èô¬Q; ¼ìóüÐÖûì÷ô Ðj Üã:¯ Åºüç o øÂèkíç ÍôèåÈ ûìôÖ¯ ßÈ ÍôÈ ûìíôÖ “ûíæÖëì” Íû¤ “èÐ™ëì”
ÍÈ óãÈèå èûäìçéú û¬t¬ë; âíÓÖ vôûÜ ¼ìóüÐÖåhôh vóÔìíæì ðíúí×• vôìíæì ¾û¼ìóüíÐÖë ÅíGXÔ æì ôíë¯
102
ÌçÍû• Íèå Åøâì ÌÜ¤ôìë¯ ÌÜ¤ôìëèåíç Åøíâú ×ì§ì Åøâìæ• ¼ìÓìëË ÓíâÞëß ÅíGXÔ Ììí×• èô¬Q;
Íôèå Ìà ¼ìóüÐÖûì÷ô Ðíjë ÅíGXÔ væÈ ûíÜ ÍÔìíæ Üãí:ìøâì ðíúí×¯
2¿ ¼ìÓìëË ÓâÞ Üã:_
øìèÔë æéí§ë âíçì v÷ìÔ çhíÜ
æìíåìíëë ûæÜçì v¼æ¯ _äéûæìæ`ó
o ÷ëíË “v÷ìÔ” Åøíâú ‘ûËÞæéú û¬t¬•; öìíô çÜãæì ôëì ðíE×’• “øìèÔë æé§” Åøâìæ ‘ÌæÖ
û¬t¬•; öìë ¼íà çhÜæì ôëì ðíE×’• “âíçì” ¼ìóüÐÖûì÷ô Ðj• èô¬Q; ¼ìÓìëË ÓâÞ ‘«*ÐìèQ?’ Üã:¯ Åºüç
o ÷ëËèåíç
ÍôèåÈ ûìôÖ¯ ßÈ ÍôÈ ûìíôÖ “v÷ìÔ” Ììë “øìèÔë æé§” ÍÈ óãèå èûäìçéú û¬t¬ë; âíÓÖ vôûÜ ¼ìóüÐÖåhôh
vóÔìíæì ðíúí×¯ ÌçÍû• ÌÜ¤ôìë ÍÔìíæ Åøâì¯ ÌÜ¤ôìëèåíç Åøíâú Ììí×• èô¬Q; ÌæÖ èçæãå Ìíàë
ÌæÖçâ ¼ìÓìëË ÓâÞ Üã: ûíÜ Íèå “Üãí:ìøâì”¯
3¿ ¼ìóüÐÖûì÷ô Ðj ß ¼ìÓìëË ÓâÞ Üã:_
÷èô ôÜìøìçì ¼aoÖì¯ _äùˆ‰ìÇ ÷¹ûçéÞ
ûÖìÔÖì ½ èçæ Ðíjë ÍÈ ûìíôÖ “¼aoÖì” Åøíâú• “ôè÷ ôÜìøìçì” Åøâìæ• ¼ìóüÐÖûì÷ô Ðj ß ¼ìÓìëË
ÓâÞ Üã:¯ ûìôÖèåíç “¼aoÖì” Ììë “ôè÷ ôÜìøìçì” ÍÈ óãèå èûäìçéú û¬t¬ë; âíÓÖ vôûÜ ¼ìóüÐÖåhôh vóÔìíæì
ðíúí×¯ ÌçÍû• èæ¥¼í`óíð Íèå Åøâì ÌÜ¤ôìë¯ èô¬Q; Åøíâíúë ÅíGXÔ ÇìôíÜß ÌæÖ èçæèå Ìíàë
Íôâìr Åøâìæ ×ì§ì Ììë óãèå ÌàÈ ‘¼ìóüÐÖûì÷ô Ðj ß ¼ìÓìëË ÓâÞ’ Üã:¯ ¼ãçëì¤• ÍÔìíæ Üãí:ìøâì
ðíúí×¯
4¿ Åøâìæ ß ¼ìóüÐÖûì÷ô Ðj Üã:_
vóíÔè×Üìâ âúæìøì§ìë âìíÒ
ôìíÜì vâíúë ôìíÜì ðèëË-v÷ìÔ _ëûé\æìÇ
ûÖìÔÖì ½ Åºüço ûìíôÖë vÐ» Ðj “ðèëË-v÷ìÔ”-Í ¼ìóüíÐÖë ¼˜ìë ðíúí×¯ “ðèëË-v÷ìÔ” Ìì¼íÜ
ðèëíËë v÷ìÔ æú• ßåì ôìíÜì vâíúëÈ v÷ìÔ¯ ¼ìóüíÐÖë åìíæß ðèëË Ììí¼èæ• Íí¼í× ðèëíËë v÷ìÔ-È¯
vôææì• ôèûë óüè,%øìç ôìíÜì vâíúë v÷ìíÔë «*èç èæûºo¯ ÌÇÞìÁ• ÍÔìíæ ûËÞæéú û¬t¬; ûì Åøíâú ôìíÜì
vâíúë “v÷ìÔ” öì ôèû vóíÔè×íÜæ• Ììë Åøâìæ ðèëíËë “v÷ìÔ” öì ôèû ôGFæì ôíëè×íÜæ¯ “ðèëË-v÷ìÔ”-
Íë ÌÇÞ öèó “ðèëíËë v÷ìÔ” ðç• çìðíÜ ßÈ “ðèëË-v÷ìÔ”-È ðç Åøâìæ¯ èô¬Q•; «*íúìù-vôîÐíÜ “ðèëË-
v÷ìÔ”-Íë ÌÇÞ óþìè§íúí× “ðèëíËë v÷ìíÔë âç v÷ìÔ”¯ “ðèëË-v÷ìÔ”-Í ¼âì¼ûºo ðíú çì Åøâìæ “v÷ìÔ” Ììë
¼ìóüÐÖûì÷ô Ðj “âç” óãèåíôÈ ðìèëíúí×• ëáì ôíëí× vôûÜ ôìíÜìíâíúë “v÷ìÔ”• öì ðèëíËë v÷ìíÔë
âíçìÈ ôìíÜì• ÌçÍû Åøíâú¯ ¼ãçëì¤• ûìôÖèåíç óãèå èûäìçéú û¬t¬; “ôìíÜì vâíúë v÷ìÔ” ß “ðèëíËë
v÷ìÔ”-Íë âíÓÖ ¼ìóüÐÖ vóÔìíæì ðíúí×• ¾çèë ðíúí× Åøâì ÌÜ¤ôìë¯ Ììë• Åøâìæ ß ¼ìóüÐÖûì÷ô Ðj
Üã: ëíúí× ûíÜ Íèå èæ¥¼í`óíð Üãí:ìøâì¯
âQ?ûÖ ½ “vâíú” Ììë “ðèëË” èûäìçéú• ÌçÍû çìíóë v÷ìÔß èûäìçéú¯
103
5¿ Åøâìæ ¼ìÓìëË ÓâÞß ¼ìóüÐÖûì÷ô Ðj Üã:_
æéëèûÜì ûéËìûìËé _âÓã¼óï æ
ûÖìÔÖì ½ “vâÙæìóûÓôìûÖ” vÇíô Åºüç o ÅóìðëËèåíç Åøíâú «*âéÜì_“ûéËìûìËé”-èûíÐ»íËë ëCíø¯ èô¬Q•;
Åøâìæ ¼ìÓìëË ÓâÞ ¼ìóüÐÖûì÷ô Ðíj ÍÔìíæ Üã:¯ ûéËìë ûìËéë âíçì ûìËé öìë• v¼È «*âéÜì Åøíâú ðíÜß
“ûéËì” çìë Åøâìæ æú• “ûìËé”ë ¼íà ¼âì¼ûºo ðíú çì «*âéÜìë èûíÐ»Ë ðíú Ììí×¯ çíû “ûìËé”ë Óìëô
èðí¼íû “ûéËì”ë ¼íà «*âéÜì ¼ìóüÐÖ¼ïír ûþìÓì øí§í×¯ ¼ãçëì¤• èûäìçéú û¬t¬ë; âíÓÖ ¼ìóüÐÖ vóÔìíæì ØíÜ
ÍÔìíæ Åøâì ÌÜ¤ôìë ðíúí× Íû¤ Åøíâú ×ì§ì ÌæÖ èçæèå ÌàÈ Üã: Çìôìë ôìëíË Íèå Üãí:ìøâì¯
■ ‘ù’ âìíÜìøâì ½
¼¤Úì ½ vö Åøâì ÌÜ¤ôìíë Åøíâú Íôèå Íû¤ Åøâìæ Ííôë vûèÐ• çìë æìâ âìíÜìøâì
‘âìÜì + Åøâì’¯
ÅóìðëË ½
(i) vçìâìë v¼-÷hÜ
ä§ìíæì ¼ïçìë âíçì• èæÐéíÇë vâíÙë âçæ¯ _ûãºío óû û¼ã
¼¤íôç ½ Åøíâú “÷hÜ”• Åøâìæ “¼ïçì” Ììë “vâÙ”¯
(ii) Åí§ vðìô áú
ÓïèÜ¼â ç·Ë¼â øãëìçæ ûÁ¼íëë öç
èæ,]Ü ¼˜ú¯ _ëûé\æìÇ
¼¤íôç ½ Åøíâú “¼˜ú”• Åøâìæ “ÓïèÜ” Ììë “ç·Ë”¯
28¿6¿2 ëCøô
¼¤Úì ½ èû»íúë Ìøÿû æì Ùèåíú ‘Åøíâúíô Üã: æì ôíë’ çìë ßøë èû»úéë ‘Åøâìíæë’
ÌíÛó Ììíëìø ôëíÜ vö ÌÇÞí¼î`óíöÞë ¼üè,% ðú• çìë æìâ ëCøô ÌÜ¤ôìë¯
‘Åøíâíúë ßøë Åøâìíæë ÌíÛó Ììíëìø ôëíÜ ëCøô¯’
¾ûèÐ,%Ö ½
1¯ ûìíôÖ Åøíâú Íû¤ Åøâìíæë ÅíGXÔ Çìôíû• ¼ìóüÐÖûì÷ô Ðj Çìôíû æì¯
2¯ Åøíâú Íô ðíú öìíû Åøâìíæë ¼íà¯ ÍëÈ æìâ ÌíÛó¯ ¼ìóüíÐÖë «*Çâ ¬t¬ë? Åøíâú-
Åøâìíæë vÛó vâíæ èæíú vôûÜ ¼ìóüÐÖåhôh vóÔìíæì ‘Åøâì’• èPçéú ¬t¬ë? íÛó vâíæ èæíú çìëçâÖ vóÔìíæì
‘ûÖèçíëíô’• ç·çéú ¬t¬ë? ÌíÛó ‘ëCøô’¯
3¯ ûìíôÖ ÅøâìæÈ «*Óìæ• è¹úìøó ûì è¹úìë ¼íà öãk ûìôÖì¤Ð ÅøâìæíôÈ Ìæã¼ëË ôëíû¯
Åøíâú Üã: æú• çíû vùîË¯
4¯ äéûæ Ìàé• ¾ÐÐû-vöîûæ ûìÓÞôÖ çìë Ìà/ ÌìôìÐ Ìàé• vâÙ-çìëì-æéÜë¤ çìë Ìà/ æóé
Ìàé_Óìëì-vÕÅ-vØæì-çéë çìë Ìà¯ Ìàé Åøíâíúë Ìíàë ¼íà Ìàé Åøâìíæë Ìíàë ÌíÛó
ðíç øìíë¯
104
● ûì¤Üìú ëCøíôë ÅíGXÔíöìùÖ èûÛìù èçæèå_
‘ô’ èæëàëCøô/ ‘Ô’ ¼ìàëCøô/ ‘ù’ øëtøèëç ëCøô¯
● èæëàëCøô óã-ëôíâë_
‘ô’ vôûÜ èæëàëCøô/ ‘Ô’ âìÜì èæëàëCøô¯
¼¤Úì-ÅóìðëË-ûÖìÔÖì
■ ‘ô’ èæëàëCøô ½
¼¤Úì ½ vö ëCøô ÌÜ¤ôìíë vôìíæì Ìíàë ÌíÛó ôGFæì æì ôíë vôûÜ Íôèå Åøíâíúë ßøë
Íôèå ûì ÍôìèÓô Åøâìíæë ÌíÛó Ììíëìø ôëì ðú• çìë æìâ èæëàëCøô¯ Íôèå Åøâìíæë ÌíÛó
Ììíëìø ðíÜ vôûÜ èæëàëCøô• Ììë ÍôìèÓô Åøâìíæë ÌíÛó Ììíëìø ðíÜ âìÜì èæëàëCøô
‘âìÜìëCøô’¯
ÅóìðëË ½
1¿ vôûÜ èæëàëCøô ‘Íôèå Åøíâú• Íôèå Åøâìæ’_
(i) èÐ™ØhÜIèÜ vçìâìíë vÙèëúì Øhíå¯ _öçé¬\íâìðæ
¼¤íôç ½ Åøíâú “èÐ™”• Åøâìæ “ØhÜIèÜ”¯ è¹úìøó “Øhíå” ØhÜIèÜ”ë Ìæã¼ìëé¯ “èÐ™”ë ßøë vôûÜ
“ØhÜIèÜ”ë ÌíÛó Ììíëìø¯
(ii) vöîûíæèë vâîûíæ v¼ âìè§íú ÷íÜ ØhÜIèÜ¯ _vâìèðçÜìÜ
¼¤íôç ½ Åøíâú “vöîûæ”• Åøâìæ vôûÜ “vâîûæ”¯ “âìè§íú ÷íÜ ØhÜIèÜ”_ÍÈ ûìôÖì¤Ð Åøâìæ
“vâîûæ”-Íë Ìæã¼ìëé¯
âQ?ûÖ ½ ÍÔìíæ “vöîûíæèë vâîûíæ” Ì¤íÐ “ûíæ” Ó[èæIíE×ë Íôûìë ÐjëCíø ¼ìÇÞô ÅE÷ìëË ‘vâî-
“ûíæ”’ Íû¤ ÌæÖûìë Ðjì¤ÐëCíø èæëÇÞô ÅE÷ìëË ‘vöî-“ûíæ”-èë’ ðíE× ûíÜ èæëÇÞô öâô ÌÜ¤ôìëß
ðíúí×¯ ÜáËéú• “vâîûíæ” Ðjèå “vâî” Íû¤ “ûíæ”_Í óãèå t¬ç
H ¬QŸ Ðíjë ¼âìí¼ ¾çèë ûíÜ “ûíæ” Ðíjë
âöÞìóì øìíû¯
2¿ âìÜì èæëàëCøô ‘âìÜìëCøô Íôèå Åøíâú• Ííôë vûèÐ Åøâìæ’_
(i) ÌQ?ë âìíÄ ™Óã çhèâ Íôì Íôìôé
çhèâ ÌQ?ëûÖìèøæé
Íôèå t¬«H ‰ âãDo ¼äÜ æúíæ•
Íôèå ø‚ ´óúûüQÐ? úíæ•
Íôèå ÷\ Ì¼éâ è÷+ùùíæ_
÷ìèëèóíô è÷ëöìèâæé¯ _ëûé\æìÇ
105
¼¤íôç ½ Åøíâú “çhèâ Íôì”• Åøâìæ “Íôèå t¬« H ”‰ • “Íôèå ø‚”• “Íôèå ÷\”¯ Íôèå Åøíâíúë ßøë
èçæèå Åøâìíæë ÌíÛó Ììíëìø¯
(ii) Ììèâ èô vçìâìë Åø°û• ÌèÛÐìø•
óãëóü,%• óã¥t¬«
H •‰ ôëÜ†‰ ôþìåìÀ _ëûé\æìÇ
¼¤íôç ½ Åøíâú “Ììèâ”• Åøâìæ “Åø°û”• “ÌèÛÐìø”• “óãëóü,%”• “óã¥t¬ø H æ”• “ôþìåì”¯ Íôèå Åøíâíúë
ßøë øþì÷èå Åøâìíæë ÌíÛó Ììíëìø¯
■ ‘Ô’ ¼ìàëCøô ½
¼¤Úì ½ vö ëCøô ÌÜ¤ôìíë èûèÛˆ‰ Ìà¼íâç Ìàé Åøíâíúë ßøë èûèÛˆ‰ Ìà¼íâç Ìàé
Åøâìíæë ÌíÛó Ììíëìø ôëì ðú• çìë æìâ ¼ìàëCøô¯
‘ÌÇÞìÁ• Åøíâú-Åøâìæ Ìà¼íâç Íô ðíú vùíÜ ¼ìàëCøô¯’
ÅóìðëË ½
(i) ÐbÓûÜ ÌìôìÐùìíÂ
™q vâíÙë øìÜèå vâíÜ
väÖìÁt¬ì‰ çëé vûíú çhèâ
Óëìë Ùìíå vô Ììä ÍíÜÀ
_öçé\íâìðæ
ûÖìÔÖì ½ Åºüç o ¬t¬û? íô Íôèóíô Åøíâú “ÌìôìÐ” Ìàé• ÌæÖèóíô Åøâìæ “ùìÂ” Ìàé¯ Ìàé
“ÌìôìÐ”-Íë Ìà “vâÙ” “väÖìÁt¬ì‰ ” “Óëì”_vôææì• vâÙ-väÖìÁt¬ì‰ ë ÌìÓìë ÌìôìÐ• ÌìôìÐ vÇíô öìrì ™ëg•
Óëìú öìrì¼âìøæ¯ ÌæÖèóíô Ìàé “ùìíÂ”ë Ìà “øìÜ” “çëé” “Ùìå”_øìÜ¼ð çëé ùìíÂÈ Ûìí¼• Ùìå
ùìíÂëÈ ¼¤Ü†‰ ðíú Çìíô¯ Åºüç o ûìíôÖ “øìÜèå vâíÜ” ûìôÖì¤Ð Åøâìæ “ùìÂ”ë ¼íà Íô ðíú öìßúìë
ÌÇÞìÁ “ÌìôìÐ”-Íë ßøë “ùìÂ”-Íë ÌíÛó Ììíëìíø ÍÔìíæ ëCøô ÌÜ¤ôìë ðíúí×¯ v¼È¼íà Åøíâú
“ÌìôìÐ”-Íë Ìà “vâÙ”• “väÖìÁt¬ì‰ ” Ììë “Óëì”ë ßøë Åøâìæ “ùìÂ”-Íë Ìà öÇì¹íâ “øìÜ”• “çëé” Ììë
“Ùìå”-Íë ÌíÛó-ß Ììíëìø ôëì ðíúí× ‘ÌÇÞìÁ vâÙ-øìÜ• väÖìÁt¬ì‰ -çëé Ììë Óëì-Ùìå Íô ðíú vùí×¯’
Ìà¼íâç Ìàé Åøíâíúë ßøë Ìà¼íâç Ìàé Åøâìíæë ÌíÛó Ììíëìø ôëì ðíúí× ûíÜ¯
(ii) v¼î`óöÞ-øìÇìíë
vö vûóæì-ûìúãÛíë ×ãíå âæ-çëé
v¼ ûìçìí¼• ôçûìë âíæ ÐWì ôèë•
è×ˆ‰ ðíú vùÜ ûãèÄ ´óíúë øìÜ/ _ëûé\æìÇ
¼¤íôç ½ Ìàé Åøíâú “v¼î`óöÞ”• çìë Ìà “vûóæì”• “âæ”• “´óú”¯ Ìàé Åøâìæ “øìÇìë” çìë Ìà
“ûìúã”• çëé”• “øìÜ”¯
106
■ ‘Ô’ øë@øèëç ëCøô ½
¼¤Úì ½ vö ëCøô ÌÜ¤ôìíë Íôèå Åøíâíúë ßøë ßôèå Åøâìíæë ÌíÛó-Ììíëìíøë ôìëíË
ÌæÖ Íôèå Åøíâíúë ßøë ÌæÖ Íôèå Åøâìíæë ÌíÛó-Ììíëìíøë äˆŠ ðú• çìë æìâ øë@øèëç
ëCøô¯
‘Íôèå èæëàëCøô vÇíô Ììë Íôèå èæëàëCøíôë äˆŠ_ÍÈÛìíû ëCøíôë øë@øëì ûì Óìëì
¾çèë ðíç Çìíô ûíÜ Íë æìâ øë@øèëç ëCøô¯’
ÅóìðëË ½
(i) âãèóç ÌìíÜìë ôâÜôèÜôìèåíë
vëíÔí× ¼aoÖì ÌþìÓìëøËÞøíã å¯ _ëûé\æìÇ
¼¤èá: ûÖìÔÖì ½ «*Çâ Åøíâú “ÌìíÜì”ë ßøë «*Çâ Åøâìæ “ôâÜôèÜôì”-ë ÌíÛó-Ììíëìíøë
ôìëíË èPçéú Åøíâú “ÌìÓþìíë”ë ßøë èPçéú Åøâìæ “øËÞøåã ”-Íë ÌíÛó-Ììíëìíøë äˆŠ¯ v¼ÈôìëíË
ÍÔìíæ øë@øèëç ëCøô ÌÜ¤ôìë ðíúí×¯
âQ?ûÖ ½ “ÌìíÜì-ÌìþÓìë” Ììë “ôâÜôèÜôì-øËÞøåã ”-Í Ìàé-Ìà ¼@øôÞ ÇìôíÜß ôìöÞôìëË-
øë@øëìë Ûìû «*ûÜ ðßúìú ÍÔìíæ ¼ìàëCøô æì ðíú øë@øèëç ëCøôÈ ðíúí×¯
(i) çìÈ óéÙÞxìH í¼ë vÓþìúìú ôìíÜì ôëí×ì Ûèû»ÖÁ Ììë
ÌæãíÐì÷æìë ÌìIíæ ×ìÈ ðíE× ÅÁ¼ìíðë ôúÜì ¯ _¼ãôìQ? Ûªì÷ìöÞ
¼¤èá: ûÖìÔÖì ½ «*Çâ Åøíâú “óéÙÞxìH ¼”ë ßøë «*Çâ Åøâìæ “vÓþìúìë”-ë ÌíÛó-Ììíëìíøë ôìëíË
èPçéú Åøíâú “ÌæãíÐì÷æì”ë ßøë èPçéú Åøâìæ “ÌìIæ”-Íë ÌíÛó-Ììíëìíøë äˆŠ¯ Ììûìë èPçéú
ÌíÛó-Ììíëìø vÇíô ç·çéú Åøíâú “ÅÁ¼ìð”-Íë ßøë ç·çéú “ôúÜì”ë ÌíÛó-Ììíëìíøë äˆŠ_ÍÈÛìíû
ëCøíôë ôìöÞôìëË-øë@øëì ¾çèë ðíE× ûíÜ Íèå øë@øèëç ëCøô¯
28¿6¿3 ÅÁí«*áì
¼¤Úì ½ ùÛéë ¼ìóüíÐÖë ôìëíË «*ôç
· íô ‘Åøíâúíô’ öèó øëìKì ‘Åøâìæ’ ûíÜ ÅÁôå ‘«*ûÜ’
¼¤Ðú ðú Íû¤ öèó v¼ ¼¤Ðú ôèû&âú ðíú ßíÒ• çìðíÜ vö ÌÇÞí¼î`óíöÞë ¼üè,% ðú• çìë æìâ ÅÁí«*áì
ÌÜ¤ôìë¯
‘Åøíâúíô Åøâìæ ûíÜ ¼¤Ðú ðíÜÈ ÅÁí«*áì¯’
¾ûèÐ,%Ö ½
1¯ Åøíâú-Åøâìíæë ¼ìÓìëË ¼ìóüÐÖ vÇíô Åøâì• ÌíÛó vÇíô ëCøô• Ììë «*ûÜ ¼¤Ðú vÇíô
ÅÁí«*áì¯ ùÛéë ¼ìóüÐÖ Í ¼¤Ðíúë ôìëË¯
2¯ ¼¤Ðú Íôèóíô_Åøíâúíô Åøâìæ ûíÜ ¼¤Ðú¯
107
3¯ Í ¼¤Ðú ôèû&âú• ¼ìÓìëË ¼¤Ðú vÇíô ÌÜ¤ôìë ðú æì¯
4¯ ôèûí&ë IíË «*çÖá Åøíâíúíë çhÜæìú ôìGFèæô ÅøâìæíôÈ vûèÐ ¼çÖ ûíÜ âíæ ðú¯
«*ôìëíÛó
● ÅÁí«*áì ÌÜ¤ôìë óã-ëôíâë_
‘ô’ ûìí÷ÖìÁí«*áì ‘Ô’ «*çéúâìíæìÁí«*áì
‘ûì÷Öì + ÅÁí«*áì’ ‘«*çéúâìæì + ÅÁí«*áì’
¼¤Úì-ÅóìðëË-ûÖìÔÖì
■ ‘ô’ ûìí÷ÖìÁí«*áì ½
¼¤Úì ½ vö ÅÁí«*áì ÌÜ¤ôìíë “vöæ• “ûãèÄ”• “äæã”• “âíæ ðú”• “âíæ ùèË” äìçéú vôìíæì
¼¤Ðúûì÷ô Ðíjë ÅíGXÔ Çìíô• çìë æìâ ûìí÷ÖìÁí«*áì¯
ÅóìðëË ½
(i) ûè¼Üì öãûçé
øóçíÜ• Ììðì âèë• ¼ãûËÞ vóÅèå
çhÜ¼éë âïíÜ vöæ äUèÜÜ¯ _âÓã¼óï æ
‘vâÙæìóûÓôìûÖÝ4ÇÞ ¼ùÞ’
o ÅóìðëíË Åøíâú “øóçíÜ û¼ì öãûçé” ‘ÌíÐìôûíæ ¼éçìë øóçíÜ û¼ì ¼ëâì’•
Åøâìæ “çhÜ¼éë âïíÜ äUíÜ-ßÒì vóÅèå” ‘«*óéø’¯ ¼éçìë øóçíÜ û¼ì öãûçé ¼ëâìíô vóíÔ âíæ ðíE×•
çhÜ¼éçÜìú äUíÜ ÅÒÜ ¼aoÖìë «*óéøèå¯ óãèå óüíÐÖÈ Ììí× Íôèå øèûr v¼î`óöÞ¯ ÍÈ ùÛéë ¼ìóüíÐÖë ôìëíË
Åøíâú “øóçíÜ û¼ì öãûçé”íô Åøâìæ “çhÜ¼éë âïíÜ äUíÜ-ßÒì vóÅèå” ûíÜ ôèûë âíæ «*ûÜ ¼¤Ðú
ðíE×¯ ÌçÍû• Íèå ÅÁí«*áì ÌÜ¤ôìë¯ ¼¤Ðúûì÷ô “vöæ” Ðíjë ¼¤íöìíù• ¼¤Ðíúë Ûìûèå «*çÖá ðíú
ÅíÒí× ûíÜ Íèå ûìí÷ÖìÁí«*áì¯
(i) áhÓìë ëìíäÖ øüèÇûé-ùóÖâú ¥
øïèËÞâì-÷þìó vöæ ÄÜ¼ìíæì ëgèå¯¯ _¼ãôìQ? Ûªì÷ìöÞ
¼¤èá: ûÖìÔÖì ½ ôÜèWç vùìÜìô·èçë ¼ìóüíÐÖ Åøíâú “øïèËÞâì-÷þìó”-vô áhÓìçhë âìæãí»ë øíá
ÌçÖìûÐÖô Åøâìæ “ÄÜ¼ìíæì ëgèå” ûíÜ ôèûë âíæ «*ûÜ ¼¤Ðú ðíE×¯ ¼¤Ðú¼ï÷ô Ðj “vöæ”-ë ÅíGXíÔ
¼¤Ðíúë Ûìûèå «*çÖá ðíú ÅíÒí×¯ ÌçÍû• Íèå ûìí÷ÖìÁí«*áì ÌÜ¤ôìíëë óü,%ìQ?¯
■ ‘Ô’ «*çéúâìíæìÁí«*áì ½
¼¤Úì ½ vö ÅÁí«*áì ÌÜ¤ôìíë vôìíæì ¼¤Ðúûì÷ô Ðíjë ÅíGXÔ Çìíô æì• èô¬Q; ÌÇÞ vÇíô
¼¤Ðíúë Ûìûèå Ìæãâìæ ôíë væßúì öìú• çìë æìâ «*çéúâìíæìÁí«*áì¯
108
ÅóìðëË ½
(i) Ììíù öìæ Ûùûçé óéÙÜ çëà¯
çìë øìí× ûÖìÓ vöæ Åè§í× øçà¯
o ÅóìðëíË «*Çâ ÷ëíË Åøíâú “Ûùûçé”íç Åøâìæ “óéÙÜ çëà” ûíÜ ôèûë âíæ
«*ûÜ ¼¤Ðú väíùí×¯ Ûùûçéë ÷ÜæÛèàíç “çëíà”ë æì÷æ ôèû Üá ôíëí×æ¯ ÍÈ ùÛéë ¼ìóüÐÖ
vÇíôÈ ôèûë âíæ ¼¤Ðú• Íû¤ «*ôìíÐë Ûèàíç çì ôèû&âú¯ ÌçÍû• ÌÜ¤ôìë ÍÔìíæ ÅÁí«*áì¯ çíû•
¼¤Ðú¼ï÷ô Ðíjë ÅíGXÔ æì ÇìôíÜß ÌÇÞ vÇíô ¼¤Ðíúë Ûìû Ìæãèâç ðßúìú Íèå «*çéúâìíæìÁí«*áì¯
èPçéú ÷ëíËß Åøíâú “ûÖìÓ”-vô Åøâìæ “øçà” ûíÜ ôèûë âíæ «*ûÜ ¼¤Ðú¯ Íë âïíÜß ëíúí×
“ûÖìÓ” Ììë “øçíà”ë ÷ÜæÛèàë ¼ìóüÐÖ¯ ÌçÍû• ÍÔìíæß ÅÁí«*áì• çíû ¼¤Ðú¼ï÷ô Ðj “vöæ”-ë
ÅíGXíÔ ûìí÷ÖìÁí«*áì¯
(ii) Í ûusì„ ÄhíÜ «*ôì„ ëèÂæ âìôìÜ ØÜ¯ _öçé\íâìðæ v¼æI:
¼¤èá: ûÖìÔÖì ½ Åºüço ÷ëíË Åøíâú “ûusì„”• Åøâìæ “âìôìÜ ØÜ”¯ ûìÈíëë ëCíø vÜìÛæéú ÌÇ÷
vÛçíëë ¼ìëÐïæÖ “ûusì„” Íû¤ “âìôìÜ ØÜ” óãÈ-È¯ ÍÈ ùÛéë ¼ìóüíÐÖë ôìëíË “ûusì„”-íô Íôèå ÄhÜQ?
«*ôì„ “âìôìÜ ØÜ” ûíÜ ôèûë âíæ «*ûÜ ¼¤Ðú ðíE×¯ ¼¤Ðíúë ôèû&âú «*ôìíÐ ÍÔìíæ ÌÜ¤ôìë ðíúí×
ÅÁí«*áì¯ çíû• ¼¤ÐúâïÜô Ðíjë vôìíæì ÅíGXÔ væÈ ûíÜ ÅóìðëËèå «*çéúâìíæìÁí«*áì¯
28¿6¿4 ¼âìí¼ìèk
¼¤Úì ½ ûËÞæéú èû»íúë ‘Åøíâú’ ßøë ÌæÖû¬t¬ë; ‘Åøâìæ’ ûÖûðìë Ììíëìø ôëì ðíÜ vö
ÌÇÞí¼î`óíöÞë ¼üè,% ðú• çìë æìâ ¼âìí¼ìèk ÌÜ¤ôìë¯
‘Åøíâíúë ßøë Åøâìíæë ûÖûðìë Ììíëìø ðíÜ ¼âìí¼ìèk¯’
¾ûèÐ,%Ö ½
1¯ Åøâìíæë vôìíæì ÅíGXÔ Çìíô æì• çíû çìë ûÖûðìë ûì Ìì÷ëíËë ÅíGXÔ Çìíô¯
2¯ Åøíâú Íôì Íû¤ çìë ûÖûðìë ûì Ìì÷ëË øãíëìøãèë Åøâìíæë¯
3¯ Åøíâíúë ßøë Ììíëìèøç ûÖûðìë vÇíôÈ Åøâìæíô v÷æì öìú¯
4¯ ûÖûðìë ûì Ìì÷ëË ¼ìÓìëËÛìíû IËùç ûì è¹úìùç¯
5¯ vûèÐëÛìù váírÈ Åøíâú Ìí÷çæ û¬t¬•; çìë ûÖûðìë v÷çíæë¯
ÅóìðëË ½
(i) ™èæíçè× Ììíäì ÌìÈâ «*ìíç ÅèÒúìÈ•
“Ììú” “Ììú” ôþìèóíçè× vçâèæ ¼ìæìÈ¯ _æäëgÜ È¼Üìâ
109
¼¤íôç ½ vö ôìˆ‰ì âìæãí»ë øíá t¬ìH Ûìèûô• Ìí÷çæ “¼ìæìÈ-Íë ßøë çì Ììíëìèøç¯ v÷çæ âìæã»È
ÍÔìíæ Åøíâú• èô¬Q; çìë ÅíGXÔ væÈ• Ììí× çìë ûÖûðìíëë ‘ôìˆ‰ìë’ ÅíGXÔ¯ ÍÈ ûÖûðìíëë Ììíëìø ðÜ
“¼ìæìÈ”-Íë ßøë¯ ÌçÍû• “¼ìæìÈ” ÍÔìíæ Ìæãk “âìæã»”-Íë Åøâìæ¯ ÌÜ¤ôìë ¼âìí¼ìèk¯
(ii) ™èæúì Åóì¼é
û¼ãaëo ì ûè¼úì Ììí× ÍíÜì÷híÜ
óïëûÖìøé Ð¼Öíáír äìÿûéë ô—íÜ
ÍôÔìèæ vëî°øéç èðëËÖ-Ì˜Ü
ûíá åìèæ èóúì/ _ëûé\æìÇ
‘v¼ìæìë çëéÝvöíç æìèð èóû’
ûÖìÔÖì ½ “û¼ãaëo ì” Åºüç
o ¬t¬û? íôë Åøíâú ûì ûËÞæéú èû»ú• Åøâìíæë ÅíGXÔ væÈ¯ Ììâìíóë øèëè÷ç
“û¼ãaëo ì” ‘âìèåë øüèÇûé’ Ìí÷çæ¯ èô¬Q; ÍÔìæôìë ûèËÞç “û¼ãaëo ì” vâíÒì¼ãíë ûþìèÐë ôìˆ‰ì ™íæ “Åóì¼é”•
“èðëËÖ-Ì˜Ü ûíá” våíæ ÍíÜì÷híÜ ûí¼ Ììí×æ¯ ûÜì ûìTÜÖ• Í t¬Û H ìû “û¼ãaëo ì”ë æú• Ìþì÷Ü ûãíô-åìæì
ÍíÜì÷híÜ ûí¼-Çìôì Åóìè¼æé æìëéë ûÖûðìë ûì Ìì÷ëË ôèû Ììíëìø ôíëí×æ• “û¼ãaëo ì”ë ßøë¯ ßÈ
“æìëé”È “û¼ãaëo ì”-ë Åøâìæ¯ Åøâìæ “æìëé”íô v÷æì öìú Åøíâú “û¼ãaëo ì”ë ßøë Ììíëìèøç Ìì÷ëíËë
ûËÞæì vÇíôÈ¯ ÌçÍû• Åøíâíúë Åøë Åøâìíæë ûÖûðìë Ììíëìíøë v¼î`óöÞÈ Åºüç o ¬t¬û? íôë ÌÜ¤ôìë•
v¼ ÌÜ¤ôìíëë æìâ ¼âìí¼ìèk¯
28¿6¿5 ÌèçÐíúìèk
¼¤Úì ½ èû»úéë ‘Åøâìíæë’ è¼ºo ÌÓÖû¼ìú ðíÜ• ÌÇÞìÁ Åøâìæ Åøíâúíô ¼@øïËëÞ íC ø †Œì¼ ôíë
vØÜíÜ Íû¤ v¼È ôìëíË Åøíâíúë vôìíæì ÅíGXÔ æì ÇìôíÜ vö ÌÇÞí¼î`óíöÞë ¼üè,% ðú• çìëÈ æìâ
¼ìÓìëË ÌèçÐíúìèk¯
‘Åøíâú Üã: Íû¤ Åøâìæ «*ûÜ ðíÜ ÌèçíÐíúìèk¯’
¾ûèÐ,%Ö ½
1¯ Åøíâíúë ÅíGXÔ Çìíô æì• ÌÇÞìÁ Åøíâú Üã:¯
2¯ ûìíôÖë ÌQ?èæÞèðç çìÁøöÞ vÇíô Åøíâúíô v÷æì öìú¯
3¯ Åøâìæ Íôì• ¼ûÞìKôÛìíû «*èçèVç¯
4¯ Åøíâú-Åøâìíæë ¼ìóüÐÖ ÍÔìíæ ÷—§ìQ?• ÌíÛó ¼@øïË¯Þ
5¯ “Åøâì”ú Åøíâú-Åøâìíæë vÛó vâíæ èæíú vôûÜ ¼ìóüÐÖåhôh vóÔìíæì• “ûÖèçíëíô” ßÈ vÛó vâíæ
èæíú çìëçâÖ vóÔìíæì• “ëCøíô” Ì¼@øïËÞ ÌíÛó• “Ìøÿãèç”-vç ÌíÛó vâíæ èæíú Åøíâíúë Ìt¬éH ô·èç•
“ÌèçÐíúìèk”íç ¼ìóüíÐÖë ÷—§ìQ? øèëËìâ_ÌíÛó ¼@øïË¯Þ
110
ÅóìðëË ½
(i) âãôç
h ìâè„ç ûãíô æúæ ûè»ÞÜ
ÅyUÜçë âãôç
h ì¢ _âÓã¼óï æ
‘vâÙæìóûÓôìûÖÝ6V ¼ùÞ’
¼¤èá: ûÖìÔÖì ½ èæôhè@¬Üc ì öÚòíÜë èóíô øì-ûì§ìíæì vâÙæìíóë èûóìú-âãðíï çÞë Íôèå ôëgË óüÐÖ
Åºüço ÅóìðëËèå¯ vûóæìçÞ «*âéÜìë ¹`óæ-óüÐÖ¯ æúæ vÇíô Ìx*ÓìëìÈ vçì ûè»Þç ðÜ¯ èô¬Q; Ìx*g ÍÔìíæ
Ìæãk¯ «*âéÜìë æúæ ûì û»ÞË ôëÜ• ôíûë v÷ìíÔ çì “âãôç h ì”¯ çìëÈ ÅíGXÔ ÍÔìíæ Ììí×¯ ÌÇÞìÁ• «*ôç ·
ûì Åøíâú “Ìx*”g -ë ÅíGXÔ væÈ• Ììí× vôûÜ Ì«*ôç
· ûì Åøâìæ “âãôçh ì”ë ‘âãkì’ ÅíGXÔ¯ ÌçÍû• ÌÜ¤ôìë
ÍÔìíæ ÌèçÐíúìèk ‘èûíÐ» æìâ “ëCøôìèçÐíúìèk”’¯
(ii) ðìú ¼ïøËÞ Ôì•
èô ôháíË vóíÔè×èÜ• çhÈ vë ÌÛìùé•
ôìÜ ø˜ûåéûíæ ôìÜô—íå Ûëì
Í ÛhäíùÀ __âÓã¼óï æ
‘vâÙæìóûÓôìûÖÝ1â ¼ùÞ’
ûÖìÔÖì ½ èûÓ[¤¼é ÜWìöãíºoë äæÖ ëìûË óìúé ôëíÜæ ¼ïøËÞ Ôìíô¯ ø˜ûåéûíæ “ôìÜô—íå Ûëì
Ûhäù”èåíô vóÔìëÈ øèëËìâ Í öãº¯o èô¬Q•; èûÓ[¬t¬? ëìûíËë óüè,%íç öì “Ûhäù” ‘¼ìø’• «*ôç
· ÌíÇÞ èçèæ
ÍÔìíæ ëìâ÷\¯ ¼ïøËÞ Ôì ëìâ÷\ Ììë Ü¨Ëíô vóíÔÈ ôìâì¼k ðíú ëkìëèk-ôìí„ë ¼ï÷æì ôíëè×Ü• vôìíæì
¼ìø vóíÔ æú¯ ÌçÍû• “Ûhäù” ÍÔìíæ Åøâìæ-âìr• çìë Åøíâú “ëìâ÷\”¯
ûkìë ‘ëìûíËë’ âïÜÖìúíæ Íû¤ ôèûë «*ôìÐÛèàíç Åøâìæ-Åøíâíúë ¼ìóüÐÖ ÷—§ìQ? øöÞìíú vøîþí×
vùí× Íû¤ çìíóë ÌíÛó ÍÔìíæ øèëøïË¯Þ ØíÜ• ûìíôÖ Åøíâú “ëìâ÷\” øãíëìøãèë Üã:• Åøâìæ “Ûhäù”
¼ûÞìKôÛìíû «*èçèVç¯ ûÜì öìú• Åøâìæ ¼@øïËÛ Þ ìíû Åøíâúíô †Œì¼ ôíë vØíÜí×¯ ¼ãçëì¤• ÍÔìæôìë
ÌÜ¤ôìë ÌèçÐíúìèk¯
28¿6¿6 ûÖèçíëô
¼¤Úì ½ Åøâìæ Ìíøáì Åøíâíúë ÅÁô»Þ ûì Ìøô»Þ vóÔìíæì ðíÜ vö ÌÇÞ-v¼î`óöÞ Øhíå ßíÒ•
çìë æìâ ûÖèçíëô ÌÜ¤ôìë¯
‘Åøâìíæë v÷íú Åøíâíúë ÅÁô»Þ ûì Ìøô»Þ vóÔìíæì ðíÜ ûÖèçíëô¯’
¾ûèÐ,%Ö ½
1¯ Åøâìæ Ìíøáì Åøíâú ÅÁô·,% ðíç øìíë¯ çÔæ ÌÜ¤ôìë ðíû ÅÁô»ÞìKô ûÖèçíëô¯
2¯ Åøâìæ Ìíøáì Åøíâú èæô·,% ðíç øìíë¯ çÔæ ÌÜ¤ôìë ðíû Ìøô»ÞìKô ûÖèçíëô¯
111
3¯ ÌèÓô-v÷íú-Ìíøáì• èæè`ó-èæè`óç-èæ`óã• èäèæ-èäçÜ• ùèJ-ùJæ• Üìä-Üyì• ×ìë ÈçÖìèó çìëçâÖíûìÓô
Ðíjë «*íúìíù ÅÁô»Þ-Ìøô»Þ vûìÄìíæì ðú¯
4¯ ¼ìóüÐÖûì÷ô Ðíjë «*íúìùß várèûíÐí» Çìíô¯
5¯ ôÔíæì ôÔíæì ûËÞæìú ÌQ?èæÞèðç Çìíô ÅÁô»Þ-Ìøô»Þ• Ûìû ûì ÌÇÞ vÇíô ûãíÄ èæíç ðú¯
6¯ ûÖèçíëô ÌÜ¤ôìíë Åøíâú-Åøâìíæë vÛó vâíæ èæíú çìëçâÖ vóÔìíæì ðú¯ Íèå ¼ìóüíÐÖë
èPçéú ¬t¬ë? ¯ ‘«*Çâ ¬t¬ë? Åøâìú• vöÔìíæ vôûÜ ¼ìóüÐÖåhôh vóÔìíæì ðú¯’
ÅóìðëË ½
(i) ôÜôíGXìíÜ Üìä èóÜ Ììä
æìëéôí.ë ôìôèÜ¯ _ëûé\æìÇ
‘ôÇì Ý ¼ìâìæÖ áèç’
ûÖìÔÖì ½ Åºüç o ÷ëíË Åøíâú “æìëéôí.ë ôìôèÜ”• Åøâìæ “ôÜôíGXìÜ”¯ ÍÔìíæ ¼ìóüÐÖûì÷ô Ðj væÈ•
Ììí× çìëçâÖ-vûìÓô “Üìä èóÜ” ôÇìèå_Íë ¼ìðìíöÖ ÅÁô»Þ-Ìøô»Þ vûìÄì öìíE×¯ Åøíâú “æìëéôí.ë
ôìôèÜ” Üyì èóÜ Åøâìæ “ôÜôíGXìÜ”íô¯ Üyì vö vóú• v¼ çìë vx*V& ûì ÅÁôí»Þë ôìëíËÈ vóú¯ ÍÔìíæ
“æìëéôí.ë ôìôèÜ”ëÈ ÅÁô»Þ¯ èô¬Q•; vôìæd IíË ÍÈ ÅÁô»Þ• v¼ ôìëËèåë tø,% ÅíGXÔ æì ÇìôíÜß çì
Ìæãâìæ ôëì öìú¯ ôÜÓ[èæ æìëéë ôí.ß Ììí×• ôíGXìíÜë ‘vÕÅ’ âüóã ÌìÙìíçß Ììí×¯ ÍÈ Ó[èæë ÅE÷çìú
“ôÜôíGXìÜ” Ìíøáì æìëéôí.ë ôìôèÜ”ëÈ ÅÁô»Þ¯ Åøâìæ Ìíøáì Åøíâíúë ÅÁô»Þ vóÔìíæì ðíúí×
ûíÜ Í ÅóìðëíË ÅÁô»ÞìKô ûÖèçíëô ÌÜ¤ôìë ðíúí×¯
(i) èô ×ìë Èðìë ôìí×• vð óìæûøèç
âú• âèËâú ¼Ûì• È\«*íò öìðì
t¬ðH í¬t¬? ùè§Üì çhèâ çhè»íç vøîëíû¯ _âÓã¼óï æ
‘vâÙæìóûÓôìûÖ Ý1â ¼ùÞ’
¼¤èá: ûÖìÔÖì ½ Åøíâú “ëìûíËë ëìä¼Ûì” ‘Èðì’• Åëâìæ “È\«*íòë øì„û-¼Ûì”¯ óãèã å ¼ÛìÈ
ÑxHöâÞ ú¯ çíû• çìëçâÖ-vûìÓô “×ìë” Ðíjë «*íúìíù ÑxHíöÞë øèëâìíËë èóô vÇíô óãèå ëìäÖ¼Ûìë ÅÁô»Þ-
Ìøô»Þ vûìÄìíæì ðíúí×¯ Ííáír “ëìûíËë ëìä¼Ûì”ëÈ ÅÁô»Þ¯ Åøâìæ Ìíøáì Åøíâíúë ÅÁô»Þ
vóÔìíæì ðíúí× ûíÜ ÍÔìæôìë ÌÜ¤ôìë ÅÁô»ÞìKô ûÖèçíëô¯
28¿7 ¼ìëì¤Ð-2
¼ìóüÐÖâïÜô ÌÇÞìÜ¤ôìë
“v×íÜåì ûÖìíÂë âíçì ÜìØìú”_ôÇìèå ûÜíÜ v×íÜåìë ÷Üæ Íôåì ×èû ðíú ßíÒ Ììâìíóë âíæ¯
ÍÔìíæÈ v¼î`óöÞ• ÍÔìíæÈ ÌÜ¤ôìë_ÌÇÞìÜ¤ôìë¯ “v×íÜåì” Ììë “ûÖì¤”_ÍÈ óãèå èû¼óüÐ û¬t¬ë; âíÓÖ ôGFæìë
112
väìíë ¼ìóüÐÖ Ôãíþ ä vûë ôëì ðÜ¯ ¼ìóüÐÖÈ ÍÔìæôìë ÌÜ¤ôìíëë ÜáË¯ çìÈ• Íèå ¼ìóüÐÖâïÜô ÌÇÞìÜ¤ôìë¯
«*Óìæç èçæèå Åøìíú Í ¼ìóüÐÖ vóÔìíæì ðú_û¬t¬ó; èã åë øìÇÞôÖ øãíëìøãèë vâíæ èæíú ‘“ææéë âíçì ÐöÖì”’•
øìÇÞôÖ øãíëìøãèë Ìì§ìíÜ vëíÔ ‘“ôìíûÖë äìÜ”’• øìÇÞôÖíô «*ìÓìæÖ èóíú ‘“æÔ öìíóë çéá£ vçìâìë væôí§ë
v÷íú”’¯ ¼ìóüÐÖâïÜô ÌÇÞìÜ¤ôìíëë ÷ìëèå Ìà_Åøíâú ‘ûËÞæéú èû»ú’• Åøâìæ ‘öìë ¼íà çhÜæì’• ¼ìÓìëË
ÓâÞ ‘öì óãèå û¬t¬í; çÈ Çìíô’• Ûèà ‘çhÜæìë’¯ vôûÜ Ûèàë øèëûçÞíæ ¼ìóüÐÖâïÜíô æìæìëôâ ÌÜ¤ôìë ¾çèë
ðíú öìú_Åøâì• ëCøô• ÅÁí«*áì• ¼âìí¼ìèk• ÌèçÐíúìèk• ûÖèçíëô ÈçÖìèó¯
Åøâì ½ èûäìçéú óãèå û¬t¬ë; âíÓÖ ¼ìóüÐÖ vóÔìíÜÈ Åøâì¯ Åøâìë ÷ìëèå Ìà_Åøíâú• Åøâìæ•
¼ìÓìëË ÓâÞ• ¼ìóüÐÖûì÷ô Ðj¯ Åøâìë «*Óìæ èûÛìù èçæèå_øïíËÞìøâì• Üãí:ìøâì• âìíÜìøâì¯ Åøâìë ÷ìëèå
ÌíàëÈ ÅíGXÔ ÇìôíÜ øïíËÞìøâì• Åøíâú ÇìôíÜß Ììë vôìíæì Ìíàë vÜìø ðíÜ Üãí:ìøâì• Íôèå
Åøíâíúë Ííôë vûèÐ Åøâìæ ÇìôíÜ âìíÜìøâì¯
ëCøô ½ Åøíâíúë ßøë Åøâìíæë ÌíÛó Ììíëìø ôëíÜ ëCøô¯ ëCøô «*Óìæç èçæ ëôíâë_èæëàëCøô•
¼ìàëCøô• øë@øèëç ëCøô¯ vôûÜ Íôèå Åøíâíúë ßøë Íôèå ûì Ííôë vûèÐ Åøâìíæë ÌíÛó
Ììíëìø ôëíÜ èæëàëCøô ‘Åøíâú-Åøâìíæë vôìíæì Ìíàë ÌíÛó Çìôíû æì’¯ Åøíâú-Åøâìíæë
Ìà¼íâç ÌíÛó ðíÜ ¼ìàëCøô¯ Íôèå Åøíâú-Åøâìíæë ÌíÛó vÇíô Ììë Íôèå Åøíâú-
Åøâìíæë ÌíÛó ¾çèë ðíÜ øë@øèëç ëCøô¯
ÅÁí«*áì ½ Åøíâúíô Åøâìæ ûíÜ ¼¤Ðú ðíÜÈ ÅÁí«*áì¯ ÅÁí«*áì óã-ëôíâë_ûìí÷ÖìÁí«*áì•
«*çéúâìíæìÁí«*áì¯ ¼¤Ðúûì÷ô Ðíjë ÅíGXÔ ÇìôíÜ ûìí÷ÖìÁí«*áì ‘øïèËÞâì-÷þìó vöæ ÄÜ¼ìíæì ëgèå’•
¼¤Ðúûì÷ô Ðíjë ÅíGXÔ ×ì§ìÈ ¼¤Ðú Ìæãâìæ ôëì vùíÜ «*çéúâìíæìÁí«*áì ‘Ììíù öìæ Ûùûçé óéÙÜ
çëà’¯
ÌèçÐíúìèk ½ Åøíâú Üã: Ììë Åøâìæ «*ûÜ ðíÜ ÌèçÐíúìèk¯ “æúæ ûè»ÞÜ ¿¿¿¿ âãôç
h ì”_ÍÔìíæ
Åøíâú “Ìx*”g Üã:• Åøâìæ “âãôç
h ì” «*ûÜ¯
¼âìí¼ìèk ½ Åøíâíúë ßøë Åøâìíæë ûÖûðìë Ììíëìø ðÜ ¼âìí¼ìèk¯ “û¼ãaëo ì ûè¼úì Ììí×æ
ÍíÜì÷híÜ”_Åøíâú “û¼ãaëo ì”ë ßøë Åøâìæ “æìëé”-ë ûÖûðìë¯
ûÖèçíëô ½ Åøíâú-Åøâìíæë âíÓÖ ¼ìÓìëË ÓíâÞë ôâíûèÐ vóÔìíæì ðíÜ ûÖèçíëô¯ “ôÜôíGXìë
Üìä èóÜ Ììä Ý æìëéôí.ë ôìôèÜ”_¼ìÓìëË ÓâÞ “ôÜÓ[èæ” Åøâìæ “ôíGXìÜ”-Íë v÷íú Åøíâú
“æìëéôí.-È vûèÐ¯
1¿ ¼ìóüÐÖâïÜô ÌÇÞìÜ¤ôìë ôéÛìíû ùí§ ßíÒ• èÜÔãæ¯
2¿ ôé ôé Åøìíú ôèûëì óãèå èû¼óüÐ û¬t¬ë; âíÓÖ ¼ìóüÐÖ vóèÔíú Çìíôæ• ÅóìðëË¼ð èÜÔãæ¯
113
SBG–2 (M–6-10)—8
3¿ ¼ìóüÐÖâïÜô ÌÜ¤ôìíëë ôé ôé Ìà• Íôèå ÅóìðëíË v¼¼û vóèÔíú èóæ¯ vôìæ Ìà ûóÜìíÜ
ÌÜ¤ôìë ûóíÜ öìú• èÜÔãæ¯
4¿ ôìíô ûíÜ èÜÔãæ Íû¤ Íôèå ôíë ÅóìðëË èóæ ½
øïíËÞìøâì• ¼ìà ëCøô• ûìí÷ÖìÁí«*áì• ¼âìí¼ìèk• ÌèçÐíúìèk• ûÖèçíëô¯
‘ô’ ô.t¬íH ë ûO Üyìðç¯
‘Ô’ æúæ ûè»ÞÜ ÅyUÜçë âãôç
h ì¯
‘ù’ çèåæé ÷íÜí× ÌèÛ¼ìíë¯
‘Ù’ Ììíù öìæ Ûùûçé óéÙÜ çëà¯
‘Â’ ÌæãíÐì÷æìë ÌìIíæ ×ìÈ ðíE× ÅÁ¼ìíðë ôúÜì¯
‘÷’ ôè÷ ôÜìøìç ¼aoÖì¯
28¿9 âïÜøìÒ -3 ½ ÌÇÞìÜ¤ôìíëë ÌæÖìæÖ vx*èË

øþì÷èå ÜáË vÇíô vö ÌÇÞìÜ¤ôìíëë øþì÷èå vx*èËíç Ûìù ðíúí×• Í ôÇì âïÜøìÒ-1 vÇíô Ììøæìëì
väíæí×æ¯ «*Çâ ÜáË ¼ìóüÐÖ• çì vÇíô ¾çèë ¼ìóüÐÖâïÜô ÌÇÞìÜ¤ôìíëë øèë÷ú vøíÜæ âïÜøìÒ-2-Í¯
Íûìë väíæ èææ ÌÇÞìÜ¤ôìíëë ûìèô ÷ìëèå ÜáË vÇíô ¾çèë Ììëß ÷ìëèå vx*èËë ôÇì_èûíëìÓâïÜô•
ÐübÜìâïÜô• æÖìúâïÜô Ììë ùïÆìÇÞ«ç
* éèçâïÜô ÌÇÞìÜ¤ôìíëë ôÇì¯
28¿9¿1 èûíëìÓâïÜô ÌÇÞìÜ¤ôìë

vôìíæì ôèûë vÜÔìú öèó vóèÔ• ôìöÞ-ôìëË-Ùåæì¹â çìë t¬ìH Ûìèûô øÇ v×í§ ÌæÖøÇ ûì Åí^åìøíÇ
÷Üí×• çÔæÈ ûãÄû v¼Ôìíæ “èûíëìÓ” Ììí×¯ vöíðçh çì ôèûë vÜÔì• v¼È ôìëíË Óíë èæíç ðíû_v¼Ôìíæ
öì-èô×ã èûíëìÓ ¼ûÈ ûìÈíë vÇíô èûíëìÓ ûíÜ âíæ ðú• Íôåh çèÜíú ÛìûíÜÈ çìë âéâì¤¼ì Ôãíþ ä øìû•
èûíëìÓ èâèÜíú öìíû¯ ôìûÖ-ôèûçìë èûíëìíÓë ûÖìøìëèå ôíúôèå ÅóìðëË vÇíô ûãíÄ væßúì öìô ½
1¿ Ùãèâíú Ììí× èÐ™ë èøçì ¼û èÐ™íóë ÌQ?íë¯
2¿ vâÙ æìÈ çûã ÌíÄìíë ÄèëÜ äÜ¯
3¿ Ììí× ÷áh• èô¬Q; çìú vóÔì æìèð öìú¯
4¿ çìíóë ûíæ Äíë x*ìûË-Óìëì Ììâìë ûíæ ôóâ Øhíå ßíÒ¯
5¿ ¼ãíÔë Üìèùúì Í Ùë ûþìèÓæã ÌæíÜ øãè§úì vùÜ¯
6¿ Í ØËé vðèë vô æì ÷ìíð Ííë ûþìèÓíç ùÜìúÀ
114
«*Çâ ÅóìðëíË Ììí× Íôèå èÐ™ Ììë èÐ™ë èøçì¯ èÐ™èå çìë èøçìë vôìíÜ Ùãèâíú Ììí×• ÍÈ çÇÖ
ÌèÛÚ âìæãí»ë ôìí× t¬ìH Ûìèûô¯ èô¬Q•; èÐ™ë èøçìèå Ùãèâíú Ììí× èÐ™ë âíÓÖ_Í Óëíæë ôÇìú âíæ Ôåôì
Üìíù• ÌèÛÚçì Óì}ì Ôìú Íôåì èûøëéç ×èûë ôGFæìú¯ øìÒôíô Ûìûìú• øìÒô èô×ã ¼âíúë äæÖ ùÛéë
äíÜ øí§ öìú• Íë ÌÇÞ Ôãíþ ä vûë ôíë ÌûíÐí» èôæìëì øìú¯ ÍåìÈ èûíëìÓ• ÍÔìíæÈ ôÇìë v¼î`óöÞ• ÌíÇÞë
ÌÜ¤ôìë¯
èPçéú ÅóìðëíË vâÙÐïæÖ æéÜ ÌìôìÐ vÇíô ÌíÄìíë û»ÞË• ç·çéú ÅóìðëíË v÷ìÔ vÇíôß óüè,% æì-
Çìôì-ôìëË-ôìíöÞë t¬ìH Ûìèûô ¼@øôÞíô Ìt¬éH ôìë ôëí× ûíÜ èûíëìÓ¯ ÷çhÇÞ ÅóìðëíË x*ìûíËë Óìëì ÄëÜ
Íôèå ûíæ• ôóâ ØhåÜ ÌæÖ Íôèå ûíæ¯ Íâæ Ùåæì «*ôè· ç-èûÚìíæë ÌìÈæ ÌâìæÖ ôëí×¯ ÌçÍû• Ôûë
èðí¼íû Íèå èâÇÖì• ÌQ?çøíá ÌèûxHì¼Ö¯ ûíæ ûíæ ¼aoìæ ôíëß Íë ¼çÖçì «*âìË ôëì öìíû æì¯ èô¬Q;
ßÈ èûíëìíÓë vÔìÜ¼åì ×ìè§íú øìÒíôë âíæ vö ôóâ Øhíå ÅÒÜ ¹âÐ• çìë v¼î`óöÞ øìÒôÈ ÅøíÛìù
ôëíûæ• «*ôè· ç-èûÚìæé çìë Ììt¬ìH ó øìíûæ æì¯ ø˜â ÅóìðëíË ¼ãíÔë ÌìÐìú ûþìÓì Ùë ÌìIíæ øãí§ óã¥Ô
Ííæ èóÜ• û¬t¬ä
; éûíæß Íâæèå Ùíå¯ ÍÈ t¬ìH Ûìèûô Ùåæìë âíÓÖß vçì èûíëìÓ Ììí×È¯ ÍÈ èûíëìÓåìÈ ôèû
ôìíä ÜìùìíE×æ çþìë ôèûçìú• vöÔìíæ ¼èçÖ ¼èçÖ Ùë-ûþìÓì ûì Ùë-vøì§ìë Ùåæì Ùåí× æì• Ùåí× ôìíëì
âíæ ¼ãíÔë ûóíÜ óã¥íÔë Ììæìíùìæì¯ vÐ» ÅóìðëíËë óüÐÖåì Ìlcç ã Íû¤ èôè˜Á Ûú¤ôë¯ Íâæ ¼ìíøë
ôÇì ôèû ûÜí×æ• öìíô vóÔíÜ Ûíú èÐÅíë ßÒìë ûóíÜ ùÜìú ûþìÓíç ÈíE× ôëíû¯ Ôûë èðí¼íû Íåìß
ÌèûxHì¼Ö¯ ÍÔìíæÈ Íë èûíëìÓ¯ vôæ ¼ìøåìíô ùÜìú ûþìÓíç ÈíE× ôëíû ûãÄíç øìëíÜÈ ÷âô•
÷âÁôìèë&¯ ùÜìú ûþìÓì ßÈ ¼ìøåì çÔæ ¼èçÖ ¼èçÖ ðíú ÅÒíû ÌÜ¤ôìë_ùÜìëß• âíæëß¯
èûíëìÓìÛì¼ ‘èûíëìÓ’
¼¤Úì ½ öèó óãèå û¬t¬ë; âíÓÖ ûìðÖç èûíëìÓ vóÔìíæì ðú• èô¬Q; ÌÇÞíûìíÓ v¼ èûíëìèÓë Ìû¼ìæ Ùíå•
çìðíÜ v¼ ÌÇÞí¼î`óíöÞë ¼üè,% ðú• çìë æìâ èûíëìÓìÛì¼ ûì èûíëìÓ ÌÜ¤ôìë¯
‘óãèå û¬t¬ë; âíÓÖ Ììøìç èûíëìÓ vóÔìíæì ðíÜ èûíëìÓìÛì¼¯’
ÅóìðëË ½
(i) ûOí¼æ ôìíæ ôìíæ ôèðÜ ÐÖìâìíë•
áèËô ÐübÜâãk ôèëúì Ììâìíë
ûþìèÓúì× ÌæQ? ÐübíÜ¯ _ëûé\æìÇ
‘ôÇìÝøèëíÐìÓ’
ûÖìÔÖì ½ “âãèk”ë èûøëéç “ûaoæ”¯ “ÐübÜâãk ôëì” Ììë “ÐübíÜ ûþìÓì” èûëgºo óãèå ôìä¯ ÌçÍû• ÐÖìâì
ûOí¼æíô ÐübÜâãk ôíë ÐübíÜÈ vûþíÓí×_Í ôÇì ™íæ âíæ ðú• ÐÖìâìë Í óãèå ôìíäë âíÓÖ èûíëìÓ
Ììí×¯ èô¬Q; Í ÐübÜâãèk “áèËíô”ë Ììë Í ÐübíÜ ûþìÓì “ÌæíQ?”ë¯ Íë ÌÇÞ• ôìëìùìíëë vÜìðìë ÐübÜ vÇíô
115
âãèk ‘öì âãðíï çÞÈ Ùíå vùí×’ Ììë v«*íâë ÐübíÜ ûaoæ ‘öì è÷ëôìíÜë’¯ ÍÈ ÌÇÞíûìÓ vÇíô ÐÖìâìë óãèå
ôìíäë Ììøìç èûíëìíÓë Ìû¼ìæ ÙåÜ¯ ÌçÍû• ÍÔìíæ èûíëìÓìÛì¼ ûì èûíëìÓ ÌÜ¤ôìë ðíúí×¯
(ii) Ì¼¤ÔÖ ûaoæâìíÄ âðìæ`óâú
ÜèÛû âãèkë t¬ìH ó¯ _ëûé\æìÇ
‘¾æíûóÖ’
ûÖìÔÖì ½ “ûaoæ” Ììë “âãèk” èûøëéç óãèå Ðj¯ ÌçÍû• “ûaoæâìíÄ” “âãèkë t¬ìH ó” øìûìë ôGFæìú èûíëìÓ
Ììí×¯ èô¬Q; “ûaoæ” öèó ðú “Ì¼¤ÔÖ” Ììë “âãèkë t¬ìH ó” öèó ðú “âðìæ`óâú”• çìðíÜ v¼ “ûaoæ” Ììë “âãèk”ë
ÌæÖ ÌÇÞ ÌûÐÖÈ Ììí×¯ Ììâìíóë ÷ìëøìíÐë ¼éâìæìë vö ûaoæ• çì ûìÈíëë¯ v¼È ûìÈíëë ûaoíæ ûþìÓì
vÇíôÈ ôèû v÷íúí×æ âíæë âãèk¯ ëCø-ë¼-Ðj-tøÐÞ-ùaoâú øüèÇûéë ¼íà èæèû§ ÌìKéúçìë ÌæãÛíû
vö Ììæí`óë ¼aoìæ ôèû vøíç ÷ìæ• ôèûë øíá v¼ÈíåÈ ðíû ¼éâìë ûìðÖ ûaoíæë âíÓÖ vÇíôß Ì¼éâ
Ììæ`óíÜìíô ¼çÖôìë âãèk¯ ÍÈ ÌÇÞíûìÓ vÇíôÈ “ûaoæ”-“âãèk”ë Ììøìç èûíëìíÓë Ìû¼ìæ Ùíå ûíÜ ÍÔìíæ
èûíëìÓìÛì¼ ÌÜ¤ôìë Ììí×¯
(iii) Ííæè×íÜ ¼ìíÇ ôíë âüçÖh ðéæ «*ìË•
âëíË çìðìÈ çhèâ ôíë vùíÜ óìæ¯ _ëûé\æìÇ
‘vóÐûaãëo t‡üèçíç x*ºìo ÙÞÖ’
ûÖìÔÖì ½ “âüçÖh ðéæ” vö «*ìË• “âëíË” çìíôÈ óìæ ôëì ðÜ¯ “âüçÖh ðéæ «*ìË”-Íë ¼íà “âëË”-Íë
¼¤íöìù_Ííç èûíëìÓ Ììí×¯ Í èûíëìÓ Ðíjë ¼íà Ðíjë• ÌçÍû Ûì»ìùç ûìðÖ èûíëìÓ¯ èô¬Q•; ôÇìèå
vóÐûaão è÷+ëJíæë âíçì âðìæ øãë»g ¼@øíôÞ ÅE÷ìèëç¯ ÍÔìíæ “«*ìË”-Íë ÌÇÞ ÌìKìë ûìËé• çìë âüçÖh
ûì èûæìÐ væÈ ûíÜ v¼-“«*ìË” “âüçÖh ðéæ”¯ Ììë• “âëË” vôûÜ Ðëéíëë• “«*ìíË”ë æú¯ vóÐûaão çþìë Ðëéëé
âüçÖh íç ÌìKìë Ìâë ûìËé vóÐûì¼éë äæÖ vëíÔ vùíÜæ_ÍÈ ÌÇÞíûìÓ vÇíô Åºüç o ¬t¬û? ôèåë Ûì»ìùç
Ììøìç èûíëìíÓë Ìû¼ìæ Ùíå¯ ÌçÍû• ÍÔìíæ èûíëìÓìÛì¼ ûì èûíëìÓ ÌÜ¤ôìë Ììí×¯
28¿9¿2 ÐübÜìâïÜô ÌÇÞìÜ¤ôìë
ÐübÜì âæíô «*¼ˆ‰ ôíë• èûÐübÜì âæíô èûëk ôíë_ÍåìÈ ¼ãò âìæãí»ë âæ¬t¬&? ¯ ¾¼æÖóíÜë
ôh÷ôìßúìäíô âíæ ðú ¼ã`óë• ôìÅ`åìíëë øìíÐ Íâæôé ¼ãÐb ü Ü v¹çìë øÂèkß ¼ã`óë• èô¬Q; èÛ§-Òì¼ì ûì¼
ûì vå³íæë óëäìú ßÒì-æìâìë Tí§ìTè§ èûëèkôë• Ì¼ã`óë¯ ÌìÜâìèëë çìôIèÜíç Çìíô Çìíô ¼ìäìíæì ûÈ
vóÔíç ¼ã`óë• ø§ì vðìô ûì æì vðìô¯ ôìëË ÐübÜì¯ våèûíÜë ÍíÜìíâíÜì ×§ìíæì ûÈ ùÛéë øìíÒë ¼ðìúô
ðíÜß Ì¼ã`óë¯ ôìëË ÐübÜìë ÌÛìû¯ ôèûçìú ûìôÖ ûì ûìôÖì¤íÐë èûæÖìí¼ë ÐübÜìë ÍÈ v¼î`óöÞ ÇìôíÜ
v¼åìÈ ðíû ÐübÜìâïÜô ÌÇÞìÜ¤ôìë¯ Í ÐübÜì Ìì¼íç øìíë ôìëíôë èûæÖì¼ vÇíô• øíóë èûæÖì¼ vÇíô•
ôìëË-ôìíöÞë èûæÖì¼ vÇíô• ÌèæèóÞ,% û¬t¬ë; ¹âÐ èæèóÞ,% ðíú ßÒìë «*è¹úì vÇíô¯
óãíåì-Íôåì ÅóìðëË èóÈ ½
116
“×ìí§ ûéËì æìëó• ûéËìú ×ìí§ ùéç¯”
óãèå ûìôÖ ûì ûìôÖì¤íÐÈ “×ìí§” è¹úìèå Ììí×¯ è¹úìë ¼íà «*Çíâ öãk æìëó-ûéËì• øíë öãk ûéËì-ùéç¯
«*Çíâ “æìëó ôçÞì• “ûéËì” ôâÞ• øíë “ûéËìÈ ôçÞì ðíú ßíÒ “ùéç”íô ôâÞ ûìèæíú¯ ÍÈ ÐübÜì vÇíôÈ
ÌÜ¤ôìíëë äˆŠ¯
“ØhÜ ÷ìÈ ¼Ôì• ¼ìóì ØhÜ• âÓãùèaoç ¼ìóì ØhÜ¯”
èçæèå ûìôÖì¤Ð ûìôÖèåíç¯ «*Çâ Ì¤íÐë ¼íà vö vôìíæì “ØhÜ” vÇíô èPçéú ûìôÖì¤íÐ vûí× væßúì
ðÜ “¼ìóì ØhÜ”• v¼È “¼ìóì ØhÜ” vÇíôß ç·çéú ûìôÖì¤íÐë ûì×ìÈ ðÜ Íôâìr v¼È ØãÜ vöÔìíæ âÓãë ùao
Ììí×¯ ÍåìÈ ÐübÜì• ÍÔìíæÈ ÌÜ¤ôìë¯
“øëíÐ ÷ìðèæ çìë• óüè,%íç ÷h@¬æH •
Ììë ÷h@¬íH æ âëË¯”
ûìôÖì¤Ð ÍÔìíæß èçæèå¯ «*Çâ Ì¤íÐ “øëÐ” ûì tøÐÞ vÇíô “÷ìðèæ” ûì óüè,%• èPçéú Ì¤íÐ “óüè,%”
vÇíô“÷h@¬æH ”• ç·çéú ûìíôÖ “÷h@¬æH ” vÇíô “âëË”_tøÐÞ vÇíô öìë ™ëg• óüè,% Ììë ÷h@¬æH vøèëíú âëíË çìë
÷—§ìQ? øèëËìâ¯ èûæÖìí¼ë Íôåì ÐübÜì ûìôÖèåíçß Ììí×¯ ÍÈ ÐübÜìë v¼î`óöÞÈ ÍÔìæôìë ÌÜ¤ôìë¯
ÍôìûèÜ
¼¤Úì ½ øïû-Þ øïûÞ ûìôÖ ûì ûìôÖì¤íÐë èûíÐ»Ë ûì èûíÐ»Öøó Å+íëì+ë ûìôÖ ûì ûìôÖì¤íÐë
öÇì¹íâ èûíÐ»Ö ûì èûíÐ»ËøóëCíø ûÖû´ç ðíç ÇìôíÜ vö ÐübÜìäèæç ÌÇÞí¼î`óíöÞë ¼üè,% ðú• çìë
æìâ ÍôìûèÜ¯
‘øïû-Þ øïûÞ èûíÐ»Ë ûì èûíÐí»Öë Å+íëì+ë èûíÐ»Ö ûì èûíÐ»Ë ðíú öìßúìë æìâ ÍôìûèÜ¯’
ÅóìðëË ½
(i) çþìðìë ôìûÖ ûËÞæìûTÜ• ¿¿¿¿ûËÞæì è÷rûTÜ¿¿¿¿ è÷r ûËÞûTÜ¯
_ûãºío óû û¼ã
ûÖìÔÖì ½ Åºüç o ûìíôÖë «*Çâ ûìôÖì¤íÐë èûíÐ»Ë “ûËÞæìûTÜ” èPçéú ûìôÖì¤íÐ èûíÐ»Ö “ûËÞæì”ú
øèëËç• èPçéú ûìôÖì¤íÐë èûíÐ»Ë “è÷rûTÜ” ç·çéú ûìôÖì¤Ð èûíÐ»Ö “è÷r”íç øèëËç¯ ÍÈÛìíû øïû-Þ øïûÞ
ûìôÖì¤íÐë èûí»Ëøó Å+íëì+ë ûìôÖì¤íÐ èûíÐ»ÖøóëCíø ûÖû´ç ðíç ðíç Íôåì ÐübÜìäèæç v¼î`óíöÞë
¼üè,% ôíëí×¯
ÌçÍû• ÍÔìíæ “ÍôìûèÜ” ÌÜ¤ôìë ðíúí×¯
(ii) ûìøé èæëâÜ• ûìøéíç ôâÜ Øhíå¯
ôâíÜ Û·à• Û·íà ùéèçôì ÅíÒ¯¯
ûÖìÔÖì ½ Åºüç o ¬t¬û? íôë óãèå ûìíôÖ ÷ìëèå ûìôÖì¤Ð¯ «*Çâ ûìôÖì¤íÐë èûíÐ»Ö “ûìøé” ‘èóèÙ’ èPçéú
ûìôÖì¤íÐ “ôâÜ”-Íë èûíÐ»Ë øíó ‘“ûìøéíç”’ øèëËç¯ èPçéú ûìôÖì¤íÐë èûíÐ»Ö “ôâÜ” ç·çéú ûìôÖì¤íÐ
“Û·à”-Íë èûíÐ»Ëøíó ‘“ôâíÜ”’ øèëËç¯ ç·çéú ûìôÖì¤íÐë èûíÐ»Ö “Û·à” ‘qâë’ ÷çhÇÞ ûìôÖì¤íÐ
“ùéèçôì”ë ‘¼¤ùéç’ èûíÐ»Ëøíó ‘“Û·íà”’ øèëËç¯ “ûìøéíç”• “ôâíÜ”• “Û·íà” øóIèÜ èûíÐ»Ë_ôìëË•
117
Ííóë ¼¤íöìíù “ôâÜ”• “Û·à” Ììë “ùéèçôì” èûèÐ,% ðíú ÅíÒí×¯ øïû-Þ øïûÞ ûìôÖì¤íÐ èûíÐ»Ö Å+íëì+ë
ûìôÖì¤íÐ èûíÐ»ËøóëCíø ûÖû´ç ðÜ ûíÜ Íôåì ÐübÜìäèæç v¼î`óíöÞë ¼üè,% ðíúí×¯ ÌçÍû• ÍÔìæôìë
ÌÜ¤ôìë “ÍôìûèÜ”¯
28¿9¿3 æÖìúâïÜô ÌÇÞìÜ¤ôìë
“æÖìú”-Íë ÌÇÞ öãèk çôÞèû÷ìë¯ “æÖìúóÐÞæ” óÐÞæÈ• ôèûçì æú¯ “æÖìú” ûì öãèk-çôÞ-èû÷ìë óÐÞíæë
èûíxX»íËë èû»ú• ÌìíÜì÷æìë èû»ú• èô¬Q; ôèûçìë èû»ú æú¯ ßåì ðíç øìíë ôèûçìë Íôåì øºoèç¯
ÍÈëôâ Íôåì øºoèç ðíE× “¼âÇÞæ-Íë «*íúìù¯ Íôèå ôÇì ûÜíç èùíú ûì v¼È ôÇìë ¼çÖ «*èçVì ôëíç
èùíú Ììë Íôèå ôÇìë ¼âÇÞæ Ìì¼íçÈ øìíë¯ ÍíÜ v¼ÈèåÈ ðíû öãèk ûì “æÖìú”¯ v¼È ôÇìèå “æÖìú”-Íë
¼ðíöìíù ôèûçì ðíú ÅÒíÜ ÌÇÞìÁ v¼È ôÇìèåë v¼î`óöÞ ÅøíÛìùÖ ðíÜ çì ðíû æÖìúâïÜô ÌÇÞìÜ¤ôìë¯
“áh° æíð• É»Þì ¼ãâðçé¯
É»Þì ûüðíçë ÓâÞ¯ óãÈ ûætøèç
âíÓÖ ëìíÔ ûÖûÓìæ¯”
“É»Þì ûüðíçë ÓâÞ”_ÍÈ ôÇìèå vö ¼çÖ• çì «*âìË ôëìë äæÖ ¼âÇÞíæ Íèùíú ÍÜ øíëë ôÇìèå_û§
óãèå ùìí×ëÈ âìÄÔìíæ Øþìôì äìúùì Çìíô• “¼âÇÞæ”È ÍÔìíæ öãèk ûì æÖìú¯ ÌÜ¤ôìëß çìÈ æÖìúâïÜô¯
“öç û§ vðìô• È\Óæã v¼ ¼ãóëï ÌìôìíÐ Ìþìôì¯
Ììèâ ÛìíÜìûìè¼ vâìë ÓëËéë «*äìøèçèåë øìÔì¯”
È\Óæã ûì ëìâÓæã ÌìôìíÐë Ìíæôåì äìúùì äãí§ ûíËÞë ¼âìíëìð èæíú ×§ìíæì Çìíô¯ vóÔíçß
ÛìíÜìÈ Üìíù¯ èô¬Q; çìíç ÜìÛ ôéÀ v¼ vçì Çìíô ûTóïíë• Óëìí×þìúìë ûìÈíë¯ ôìí× ÇìôíÜ çíûÈ vçì
ÛìíÜìíûí¼ ç·è:¯ ÍÈ âæ¬t¬ì? è¬+ô
U ¼çÖåìÈ ¼âèÇÞç ðíE× óïíëë È\Óæãíô ¼èëíú vëíÔ ôìí×ë «*äìøèç-
øìÔìíôÈ ÛìíÜìûì¼ìë ÌÛÖìí¼¯ ôèûëì ÍÈ øíÇÈ ôèûçìú “¼âÇÞæ” ¾çèë ôíëæ• ÍÈÛìíûÈ ¾çèë ðú
æÖìúâïÜô ÌÜ¤ôìë¯
ÌÇÞìQ?ëæÖì¼
¼¤Úì ½ ¼ìâìíæÖë Pìëì èûíÐ»• èûíÐí»ë Pìëì ¼ìâìæÖ• ôìëíËë Pìëì ôìöÞ ÌÇûì ôìíöÞë Pìëì
ôìëíËë ¼âÇÞæ vÇíô vö ÌÇÞí¼î`óíöÞë ¼üè,% ðú• çìë æìâ ÌÇÞìQ?ëæÖì¼ ÌÜ¤ôìë¯
¾ûèÐ,%Ö ½
1¯ Í ÌÜ¤ôìíëë èûíÐ» ÜáË ¼âÇÞæ¯
2¯ ¼ìÓìëËç óãèå ûìôÖ Çìíô• èPçéú ûìôÖ «*Çâ ûìôÖíô ¼âÇÞæ ôíë¯
3¯ Íôèå ûìíôÖ ¼ìâìæÖ ‘ûì ¼ìÓìëË èûûüèç’ ÇìôíÜ ÌæÖ ûìíôÖ èûíÐ»• Íôèå ûìíôÖ ôìëË ÇìôíÜ
ÌæÖ ûìíôÖ ôìöÞ¯
118
4¯ èPçéú ûìíôÖë Pìëì «*Çâ ûìíôÖë èûíÐí»ë ¼âÇÞæ• èPçéú ûìíôÖë èûíÐ» Pìëì «*Çâ ûìíôÖë
¼ìâìíæÖë ¼âÇÞæ• èPçéú ûìíôÖë ôìëíËë Pìëì «*Çâ ûìíôÖë ôìíöÞë ¼âÇÞæ• èPçéú ûìíôÖë ôìíöÞë Pìëì
«*Çâ ûìíôÖë ôìëíËë ¼âÇÞæ_¼âÇÞæ ÍÈ ÷ìë ëôíâ ðíç øìíë¯
ÅóìðëË ½
1¯ ¼ìâìæÖ Pìëì èûíÐí»ë ¼âÇÞæ_
vðæ ¼ðûìí¼•
vð èøç·ûÖ• ûûÞëçì vôæ æì èÐèÔíûÀ
ùèç öìë æé÷¼ð• æé÷ v¼ óã@‡Þèç¯ _âÓã¼óï æ
‘vâÙæìóûÓôìûÖÝ»V ¼ùÞ’
o ¬t¬û? íô óãèå ûìôÖ¯ «*Çâ ûìíôÖ Ììí× Íôèå èûíÐ» èûûüèç_vâÙæìíóë ôìôì ‘“èøç·ûÖ”’
èûÛé»Ë ëìâ-Ü¨Ë-ûìæíëë ¼íà ûì¼ ôíë ‘“vðæ ¼ðûìí¼”’ ûûÞëçì èÐíÔí×¯ èPçéú ûìíôÖ ëíúí× Íôèå
¼ìâìæÖ ûì ¼ìÓìëË èûûüèç_vö ûÖèk èæ@¬ë‰ èg ÷ë âìæãí»ë ¼íà ÷ÜìíØëì ôíë ‘“ùèç öìë æé÷ ¼ð”’ çìë èæíäë
ëgè÷ß æéí÷È væíâ öìú ‘“æé÷ v¼ óã@‡Þèç”’¯ èPçéú ûìíôÖë ÌQ?ùç Þ âìæû-t¬Û H ìíûë ÍÈ ¼ìâìæÖ ûì ¼ìÓìëË
èæúâèå ¼âÇÞæ ôëí× «*Çâ ûìíôÖë ÌQ?ùç Þ èûÛé»íËë ûûÞë ðíú öìßúìë øèëËìâíô¯ ¼âÇÞæ¼ï÷ô ûìôÖì¤Ð
“ûûÞëçì vôæ æì èÐèÔíûÀ” ¼âÇÞæíô Ììëß väìëóìë ôíë çhÜí×¯ ÌçÍû• ¼ìâìíæÖë Pìëì èûíÐí»ë ¼âÇÞæ
Çìôìú ¬t¬û? ôèåíç ÌÇÞìQ?ëæÖì¼ ÌÜ¤ôìë ðíúí×¯
2¿ èûíÐ» Pìëì ¼ìâìíæÖë ¼âÇÞæ_
Í äùíç• ðìú• v¼È vûèÐ ÷ìú Ììí× öìë Ûhèë Ûhèë_
ëìäìë ð¬t¬? ôíë ¼â¬t¬? ôìÂìíÜë Óæ ÷hèë¯ _ëûé\æìÇ
‘ôìèðæéÝóãÈ èûÙì äèâ’
ûÖìÔÖì ½ Åºüço ûìôÖóãèåë «*Çâ ûìíôÖ Ììí× Íôèå ¼ìâìæÖ ûì ¼ìÓìëË èûûüèç_öìë vûèÐ vûèÐ Ììí×•
v¼ Ììëß vûèÐ ÷ìú¯ èPçéú ûìíôÖ ëíúí× Íôèå èûíÐ» ÅóìðëË_ûìûãë âíçì ëìäìëìÈ Åíøíæë âíçì
ùèëíûë Óæ ÷hèë ôíë væú¯ tø,%ç• èPçéú ûìíôÖë ÌQ?ùç Þ èûíÐ» ¼çÖèå «*Çâ ûìíôÖë ÌQ?ùç Þ ¼ìÓìëË
¼çÖíôÈ ¼âÇÞæ ôëí×¯ èûíÐí»ë Pìëì ¼ìâìíæÖë ÍÈ ¼âÇÞæ Åºüç o ¬t¬û? íô ÌÇÞìQ?ëæÖì¼ ÌÜ¤ôìíëë ¼üè,%
ôíëí×¯
3¿ ôìëË Pìëì ôìíöÞë ¼âÇÞæ_
ðìú• çìç• Åè÷ç èô çû
Í ôìä• èæô»ì ¼çé vçìâìë äææé•
¼íðìóë ëá¥íx*VÀ ÐïÜéÐ@¬èhc æÛ
ôh@¬ô
c ËÞÀ qìç·ørã ûì¼ûèûäúéÀ _âÓã¼óï æ
‘vâÙæìóûÓ ôìûÖÝ»V ¼ùÞ’
119
ûÖìÔÖì ½ Ðrgøíáë Ü¨Ëíô èæôhè@¬Üc ìú Ííæ èæíäë û¤Ðíô èûæìÐ ôíë vóûìë vö Ììíúìäæ èûÛé»Ë
‘“çìç”’ ôëÜ• v¼ ôìíäë Ìíæîè÷çÖ-vÙì»Ëì ‘Åè÷ç èô çû Íôìä”’ Åºüç o ¬t¬û? íôë «*Çâ Ì¤íÐ ëíúí×¯
¬t¬û? íôë øëûçéÞ Ì¤íÐ Ììí× èûÛé»íËë û¤ÐíôîèÜíæÖë ûÖìÔÖì¯ ÍÈ û¤ÐíôîèÜæÖÈ øïûûÞ çéÞ Ìíæîè÷íçÖë
ôìëË¯ ¬t¬û? íôë øëûçéÞ Ì¤íÐë ÌQ?ùç Þ ÍÈ ôìëËèå ¼âÇÞæ ôëí× øïûûÞ çéÞ Ì¤íÐë ÌQ?ùç Þ ôìöÞíô
‘Ìíæîè÷çÖíô’¯ ÍÈ ¼âÇÞæ vÇíôÈ ¬t¬û? ôèåíç Íôèå ÌÇÞí¼î`óíöÞë ¼üè,% ðíúí×• Íû¤ çìë æìâ ÌÇÞìQ?ëæÖì¼
ÌÜ¤ôìë¯
âQ?ûÖ ½ Üá ôëìë èû»ú• «*Çâ ûìíôÖë ÌQ?ùç Þ “Í ôìä” ÌÇÞìÁ èûÛé»íËë Ó[¤¼ìKô è¹úìôÜìø çìë
û¤Ðíùîëíûë Ìæãëø C ôìöÞ æú• ÌèÛäìç û¤íÐë ¼Q?ìæ èûÛé»íËë øíá “Í ôìä”-èå ôëìë âíÓÖ vö
“Ìíæîè÷çdÖ” ëíúí×• v¼ÈèåÈ ÍÔìæôìë ôìöÞ¯ ÍÈ ôìöÞ ¼âèÇÞç ðíE× û¤Ðíùîëíûë ûËÞæì Pìëì¯
4¿ ôìöÞ Pìëì ôìëíËë ¼âÇÞæ_
óéæd óãèæúìë âìèÜô vöäæ çþìë æìèô û§ æÖìúèû÷ìë¯
ââdçìä øìú çìíäë èÐíëìøì• æïëäìðìíæë ôìØæ ¼ìë¢ _vâìèðçÜìÜ
o ¬t¬û? íôë «*Çâ ûìíôÖë “çþìë æìèô û§ æÖìúèû÷ìë¢” ûìôÖì¤íÐ ¼¤ÐúìKô “æìèô” Ðj
“æÖìúèû÷ìë” ôÇìèåë ÌÇÞ Åí^å èóíúí×¯ çìë ØíÜ «*Çâ ûìôÖèåë ÌÇÞ óþì§ìú ½ óéæd óãèæúìë âìèÜíôë
æÖìúèû÷ìíëë ÌÛìû¯ ÍÈ ÌÛìíûë ôìëíËÈ èPçéú ûìíôÖë óãèå ûìôÖì¤íÐë ÌQ?ùç Þ ôìíöÞ ¾û»âÖ_âüçÖh ë øë
ââdçìíäëÈ «*èç ¼@‡ìæ ‘“çìíäë èÐíëìøì”’ Ììë æïëäìðìíæë «*èç ÌûÚì ‘“ôìØæ ¼ìë”’ ûëì! ôíë âìèÜô
ÍÈ ¾û»âÖÈ çþìë èû÷ìíë vóÔìíÜæ¯ ÌçÍû• èPçéú ûìíôÖë ÌQ?ùç Þ ôìöÞ ‘ââdçìä-æïëäìðìíæ èû»â èû÷ìë’
¼âÇÞæ ôëí× «*Çâ ûìíôÖë ÌQ?ùç Þ “æÖìúèû÷ìë”-Íë «*èç ¼¤Ðúíô ÌÇÞìÁ æÖìúèû÷ìíëë ÌÛìûëCø ôìëËíô¯
ôìöÞ Pìëì ôìëíËë ¼âÇÞæ vÇíô Åºüç o ÅóìðëíË ÌÇÞìQ?ëæÖì¼ ÌÜ¤ôìíëë ¼üè,% ðíúí×¯
28¿9¿4 ùïÆìÇÞ«é* èçâïÜô ÌÇÞìÜ¤ôìë
ùïÆ ÌÇÞ ‘ùïÆìÇÞ’ ðíE× ôèûçìë ûì ¬t¬û? íôë Íâæ ÌÇÞ• öì Üãèôíú Çìíô Ðj-ûìíôÖë Ìì§ìíÜ¯ Ðj-
ûìíôÖë Íô-Íôåì ÌÇÞ Çìíô• öì vûìÄì öìú ÐjIèÜ v÷æì Ðj ðíÜÈ¯ ÍÈ ÌÇÞåì ôÇìë ûìÈíëë ÌÇÞ¯ èô¬Q;
ÍÈ ûìÈíëë ÌíÇÞ Ìíæô ¼âúÈ ôèûë ûkûÖ Óëì øí§ æì• çÔæ ôÇìIèÜ ÌÇÞðéæ ðíú øí§¯ Íôèå
ÅóìðëË ½
“vôíëìè¼æ èÐÔì ûíÜ âìèåë «*óéíø
ÛìÈ û”íÜ õìô öèó vóû ùÜì èåíø¯”
ÍÈ ûìíôÖë «*èçèå Ðj v÷æì Ðj• ûìíôÖë ÌÇÞß Ìèç ¼ðä¯ èô¬Q; ¼â¼Öìåì çÔæÈ ¾çèë ðú• öÔæ
Üá ôèë• “vôíëìè¼æ-èÐÔì” Ììë “âìèåë «*óéø”_èûóãÖÁðéæ †Œìâ-ûì¤Üìë Íçèóíæë Ìèç «*íúìäæéú ÍÈ óãèå
û¬t¬ë; ùÜì èåíø ÓëíÜ çìíóë âüçÖh Ùåíû• çìëì èæíûÈ öìíû• èô¬Q; Íôèå ôÇìß ûÜíû æì¯ äìóãë vôîÐíÜ
120
øìÇíëë ùíËÐ óãÓ Ôìú• «Xìèšíôë øãçÜ h ôÇì ûíÜ• èô¬Q; âìèåë «*óéø ÛìÈ ÛíÜ õìíô ÌÇûì vôíëìè¼æ-
èÐÔì ùÜì våøìë Tâèô vóú• Íâæ óã¥¼¤ûìó ôÔíæì vÐìæì öìúèæ¯ ôèûë ôÇìåìÈ çÔæ «*Üìíøë âíçì
vÐìæìú¯ ÌçÍû ûìÈíëë ÌÇÞ ÍÔìíæ âïÜÖðéæ¯ ÍÔìíæÈ äëgèë ðíú ßíÒ v÷æì Ðj-ûìíôÖë Ìì§ìíÜ Üãèôíú
Çìôì Ììë Íôèå ÌÇÞ Ôãíþ ä ûìë ôëì• öì ôèûë Ìì¼Ü ûkûÖ¯ ßÈ vÛçíëë ÌÇÞèåÈ ùïÆìÇÞ¯ v¼È ùïÆìÇÞ öÔæ
øìÒíôëô vûìíÓ ÌæãÛíû Óëì vóú• çÔæ çìë æìâ ùïÆìÇÞ«ç * éèç¯ “ùïÆìíÇÞ”ë ÍÈ “«*çéèç” öÔæ v¼î`óíöÞë
ÌæãÛû ðíú ßíÒ ÌíÇÞë IíË• çÔæÈ çì ðú ùïÆìÇÞ«ç * éèçâïÜô ÌÇÞìÜ¤ôìë¯ ô—Æ ÌíÇÞë ÅyUÜ ÌìíÜìíç
Íí¼ “vôíëìè¼æ-èÐÔì” Ììë “âìèåë «*óéø” çÔæ ùüðíôìËèåíô ÌìíÜìèôç ôëìë çhE× óìèú& v×í§ vóú• Íí¼
óþì§ìú ¼âìíäë ûüð+ë Ìàíæ• èæíóÞÐ ôíë ¼âìíäë óãèå ¬t¬ë? íô¯ çÔæ çìëì ™Óã ôÇìÈ ûíÜ æì• ôèÒæ
¼íçÖë ÅE÷ìëô ðíú ßíÒ¯
ûÖìä¬¬t¬;èç
¼¤Úì ½ Ûì»ìú ûì ûìÈíëë ÌíÇÞ ‘ûì÷ÖìíÇÞ’ öìíô èæ`óì ûì ¬t¬è; ç ûíÜ âíæ ðú• ùÛéë ÌíÇÞ ‘ùïÆìíÇÞ’
öèó çì öÇì¹íâ ¬t¬è; ç ûì èæ`óì ûíÜ vûìÄì öìú• çìðíÜ vö ÌÇÞí¼î`óöÞ Øhíå ßíÒ• çìë æìâ ûÖìä¬t¬è; ç
ÌÜ¤ôìë¯
‘èæ`óìë ×íÜ ¬t¬;èç ûì ¬t¬;èçë ×íÜ èæ`óì vûìÄìíÜ ûÖìä¬t¬;èç¯’
ÅóìðëË ½
1¿ èæ`óìë ×íÜ ¬t¬è; ç_
(i) ÛìÂd vÔíú èÐû ¼óìÈ â+• vôûÜ çh,% èûGHóíÜ¯
ûÖìÔÖì ½ èÐûíô væÐìíÔìë ‘ÛìÂd Ôìæ’ âìçìÜ ‘â+’ ûÜì ðÜ¯ óãèå èûíÐ»ËÈ èæ`óì¼ï÷ô¯ Í ôÇìß
ûÜì ðÜ• «*èçèå èû»íúÈ çþìë Ì¼íQ?ì»• Ìç·è:¯ vôûÜâìr vûÜøìçì ‘èûGHóÜ’ vøíÜÈ èçèæ ÔãèÐ¯ ¼ãçëì¤•
¼û èâèÜíú vö ÷èërèå «*ôìÐ vøÜ• çì ¼ìÓìëËÛìíû Ìx*íºoú¯ èô¬Q; “vôûÜ çh,% èûGHóíÜ” ôÇìèåë ùÛéëçë
çìÁøöÞ ÍÈ• ÌQ?íëë Ûèkåhôh èâèÐíú çþìíô ÍôåhÔìèæ t‡ëË ôëíÜÈ èçèæ çh,%¯ Í ôìëíË èÐíûë Ììë
Íôèå æìâ Ìì™íçì»¯ çh,% ðíÜ vöíôìíæì ôìâÖû¬t¬; Ìèç ¼ðíäÈ çþìë ôì× vÇíô øìßúì ¼@¬ûc ¯ ÍÈÔìíæÈ
çþìë x*íºoú øèë÷ú¯ ûìíôÖë èæ`óì¼ï÷ô Èèàç ûìÈíë vÇíô øìßúì vùíÜß èÐû «*Ð¤è¼çÈ ðíÜæ¯ èæ`óìë
×íÜ ¬t¬è; ç «*ôìÐ vøÜ ûíÜ ÍÔìæôìë ÌÜ¤ôìë ûÖìä¬t¬è; ç¯
(ii) Û—ç æì÷ìÈúì øèç èØíë Ùíë Ùíë¯
æì âíë øì»ìË ûìø èóÜì vðæ ûíë¯¯
¼¤íôç ½ Ììâìë t¬ìH âé Û—ç æìè÷íú vû§ìæ• Íâæ èûíú èöèæ èóíÜæ• v¼È èæVãë ûìíøë âüçÖh ðíÜÈ
ÛìíÜì¯ Í ÌÇÞ èæ`óì¼ï÷ô¯ èô¬Q•; Ììâìë t¬ìH âé Û—çæìÇ_vóûìèóíóû âðìíóû• Íâæ t¬ìH âéë ¼íà èöèæ
Ììâìíô ÓæÖ ôíëí×æ• çþìë âüçÖh væÈ• èçèæ èðâìÜú øûÞç¯ Í ÌÇÞ ¬t¬è; çûì÷ô¯ èæ`óìë ×íÜ ¬t¬è; ç¯
121
2¿ ¬t¬è; çë ×íÜ èæ`óì_
(i) èô ¼ã`óë âìÜì Ììèä øèëúì× ùíÜ•
«*í÷ç¥¢ _âÓã¼ïóæ
‘vâÙæìóûÓôìûÖÝ«*Çâ ¼ùÞ’
ûÖìÔÖì ½ “¼ã`óë âìÜì” öìë ùÜìú• èçèæß ¼ã`óë• x*íºoú¯ ÌçÍ• Åºüç o ûìíôÖë ÌQ?ùç Þ ¼í@¬ìH Óíæ
¼âãí°ë ‘«*í÷ç¥’ «*èç vö Ûì»ì «*íúìù ôëì ðÜ• ûìðÖç çì ¬t¬è; ç ûì «*Ð¤¼ìë Ûì»ì¯ èô¬Q•; ûìÈíëë ÌÇÞ
vøèëíú vÛçíëë ÌíÇÞ ‘ùïÆìÇÞ’ vøîþ×íÜÈ vûìÄìú öìú• Í “âìÜì” Ìì¼íÜ ûìæëÊ¼íæÖë ¾çèë v¼çh• öìë ûaoíæ
ûþìÓì øí§ ÌÜ)ÙÖ Ìíäú ¼âã° Ììä ëìâ÷í\ë ôìí× ûè`ó¯ Í “¼ã`óë âìÜì”ë ùïÆìÇÞ øëì¹ìQ? ¼âãí°ë øìíú
ûþìÓì èÐôÜ”¯ ¼âãí°ë øíá Í Üyìë• èæ`óìë èû»ú¯ Ûì»ìú öìíô ¬t¬è; ç ûíÜ âíæ ðú• ÌíÇÞ çì èæ`óì ûíÜ
vûìÄì vùÜ¯ ¼ãçëì¤ Åºüç o ûìíôÖ ûÖìä¬t¬è; ç ÌÜ¤ôìë ðíúí×¯
(ii) ûaã¢o vçìâìë èóíÜ æìô óìæ
ëìä ¼ëôìë vëíÔí×æ âìæ¢
öìðì èô×ã èÜèÔ ÌâïÜÖ û”íÜ Ì-âïíÜÖ vææ¯ _æäëgÜ È¼Üìâ
‘¼ûÞðìëìÝÌìâìë ¾ôèØúÁ’
ûÖìÔÖì ½ “ëìä ¼ëôìë” ‘È¤íëä ¼ëôìë’ ¼èçÖ öèó ôèûë vÜÔìíô ÌâïÜÖ ¼@øó ‘öìë Ì¼éâ âïÜÖ’
ùËÖ ôíë Çìíôæ• çíû ôèûë øíá ÌûÐÖÈ çì ¼@‡ìíæë• xXìÙìë èû»ú Íû¤ Í Ìì÷ëË È¤íëä ¼ëôìíëë
øíá «*Ð¤¼ìë èû»ú¯ çíû• ÍÈ ÌÇÞèå Åºüç o ¬t¬û? íôë ûìÈíëë ÌÇÞ ‘ûì÷ÖìÇÞ’¯ ÍÈ ûìÈíëë ÌíÇÞ ÌûÐÖÈ
ëíúí× È¤íëä ¼ëôìíëë «*èç ôèûë ¬t¬è; ç¯ èô¬Q; ÍÈ ûì÷ÖìÇÞ vøèëíú vÛçíëë ÌíÇÞ vøîþ×íÜÈ vûìÄì öìíû
ôèû «*èç È¤íëä ¼ëôìíëë «*ôç · Ìì÷ëËèå¯ “Ì-âïÜÖ” Ðjèå «*íúìù ôíë ‘âïÜÖðéæ ÌíÇÞ’ ôèû Èèàç
ôëíÜæ Íôèå çíÇÖë èóíô_¼ëôìë èûæìâïíÜÖÈ ôèûë vÜÔì ¼¤†Œð ôíë èæíúè×Ü ßIèÜ ûìíäúì: ôíë¯
¼ëôìíëë ÍÈ Ìì÷ëËèå ÌûÐÖÈ èæ`óæéú¯ ùïÆìíÇÞ v¼È èæ`óìÈ ÅE÷ìèëç¯ ÌçÍû• ¬t¬û? ôèåíç ëíúí×
ûÖìä¬t¬è; ç¯
t¬ÛH ìíûìèk
¼¤Úì ½ û¬t¬ë; Ìì÷ëË Íû¤ t¬Û H ìíûë ¼ï¨ ¼ã`óë öÇìöÇ ûËÞæì öÔæ ßÈ û¬t¬è; åíôÈ èûíÐ»Ûìíû
è÷èÿç ôíë• çÔæ v¼È ûËÞæì vÇíô v¼ ÌÇÞí¼î`óíöÞë ¼üè,% ðú• çìë æìâ t¬Û H ìíûìèk ÌÜ¤ôìë¯
‘û¬t¬ë; t¬Û
H ìíûë ¼ï¨ ¼ã`óë öÇìöÇ ûËÞæìÈ t¬Û H ìíûìèk¯’
ÅóìðëË ½
(i) ôé äìèæ ¾óûìÁ
Íåì ßåì ÌìûÐÖô öèó ðú vÐí»
çÔæ vôìÇìú øìíû èûÛhÈþ èûíóíÐÀ
v¼ìæìâãù ¼ëg÷ìÜ ¼ãøìèë ß øìæ/
122
ß-ðþìè§íç Õìôì Ììí× óãÈ-÷ìèëÔìæ
Ií§ë øìåìèÜ/ èô×ã Ähæì æìèëíôÜ/
óãÈ Ûì„ ÛìíÜì ëìÈ-¼èë»ìë vçÜ/
Ììâ¼+U Ììâ÷hë/ v¼ë óãÈ óãÓ_
ÍÈ-¼û èÐèÐíôîåì ß»ãÓèû»ãÓ¯
èâ,%ìˆ‰ ëèðÜ èô×ã ðþìè§ë èÛçíë•
âìÇì Ôìß• ÛhèÜíúì æì• vÔíúì âíæ ôíë¯ _ëûé\æìÇ
‘v¼ìæìë çëéÝvöíç æìèð èóû’
(ii) âìÜ v÷æìí÷èæ óÜ äìæìäìèæ•
ôìæìôè§ èæíú öç åìæìåìèæ/ _öçé\æìÇ v¼æI:
ûÖìÔÖì ½ èçæèå ûìôÖì¤íÐ ¼@øïËÞ Åºüç
o ûìôÖèåíç èçæèå è¹úìë ÅíGXÔ Ììí×_“âìÜ v÷æìí÷èæ”• “óë
äìæìäìèæ” Ììë “ôìæìôè§ èæíú ¿¿¿¿¿¿åìæìåìèæ”¯ èçæèå è¹úìú ûÖk ðíúí× vôìíæì û¬t¬ë; t¬Û
H ìíûë èçæèå
èûíÐ» Ü¨Ë¯ û¬t¬t; ¬Û H ìíûë ûËÞæìèå ßÈ èçæèå ÜáíËë Pìëì ÍçÈ ¼ï¨ ¼ã`óë Íû¤ öÇìöÇ ðíú ÅÒí× vö•
û¬t¬è; å vö ðìå• Íåì ûãÄíç vôìíæì Ì¼ãèûíÓ ðíE× æì¯ ûËÞæìë âÓÖ èóíú ðìå-È èûíÐ»Ûìíû è÷èÿç ðíE×¯
ÌçÍû• ÍÔìæôìë ÌÜ¤ôìë t¬Û H ìíûìèk¯
28¿10 ¼ìëì¤Ð-3
èûíëìÓâïÜô ½
ôìöÞ-ôìëË ¼@øôÞ èÒô vëíÔ vôìíæì Ùåæì vöâæ Ùåûìë ôÇì• çìë Åí^åìåì vôìíæì ôèûçìú ÙåíÜÈ
ûãÄû v¼Ôìíæ “èûíëìÓ” Ììí×¯ èô¬Q•; Í èûíëìÓ ûìÈíëë• vÛçíëë ÌíÇÞ èûíëìÓ væÈ¯ “Ùãèâíú Ììí× èÐ™ë
èøçì ¼û èÐ™íóë ÌQ?íë”_“èÐ™ë èøçì”-ë Ùãèâíú Çìôìë Åí^åì ×èûíç “èûíëìÓ”¯ ÍÔìíæÈ ôÇìë v¼î`óöÞ•
ÌíÇÞë ÌÜ¤ôìë_èûíëìÓâïÜô ÌÇÞìÜ¤ôìë¯
èûíëìÓìÛì¼ ½ óãèå û¬t¬ë; âíÓÖ ûìÈíë vÇíô èûíëìÓ vóÔìíæì ðíÜ èûíëìÓìÛì¼¯ “†ŒðË ôíë× öç ÎËé
çç ôíë× Ììâìú”_†Œðéçì †ŒðË ôëí×• óìçìë ÎË ûì§í×• ûìÈíë vÇíô Í ôÇìú ëíúí× èûíëìÓ¯ †Œðéçì
v«*â öç †ŒðË ôëí×• óìçì çç ÓæÖ ðíE×• vÛçíëë Í ÌÇÞ ûãÄíÜÈ èûíëìÓ èâèÜíú öìú¯
ÐübÜìâïÜô ½
¾¼æÖóíÜë ôh÷ôìßúìä• ôìÅ`åìíëë øìíÐ ¼ìèëûºo v¹çì• ÌìÜâìèëë çìíô ¼ìäìíæì ûÈ vóÔíç ¼ã`d óë¯
ôìëË ÐübÜì¯ ôèûçìú ûìôÖ ûì ûìôÖì¤íÐë èûæÖìí¼ ÐübÜìë ÍÈ v¼î`óöÞÈ ÐübÜìâïÜô ÌÇÞìÜ¤ôìë¯ “øëíÐ
÷ìðèæ çìë• óüè,%íç ÷h@¬æH • Ììë ÷h@¬íH æ âëË” “øëÐ” vÇíô “÷ìðèæ”-“÷h@¬æH ” ðíú “âëË”-Í Å+ëË_èçæèå
ûìôÖì¤íÐë ÍÈ èûæÖìí¼ ëíúí× ÐübÜì¯
123
ÍôìûèÜ ½ Ììíùë ûìôÖ-ûìôÖì¤íÐë Çìôì èûíÐ»Ö-èûíÐ»íËë øíëë ûìôÖ-ûìôÖì¤íÐ èûíÐ»Ë-èûíÐ»Ö
ðíú öìßúìë æìâ ÍôìûèÜ¯ “¿¿¿¿¿ôìûÖ ûËÞæìûTÜ• ¿¿¿¿¿ûËÞæì è÷rûTÜ• ¿¿¿¿¿è÷r ûËÞûTÜ”_èûíÐ»Ë “ûËÞæìûTÜ”
vÇíô èûíÐ»Ö “ûËÞæì”• èûíÐ»Ë “è÷rûTÜ” vÇíô èûíÐ»Ö “è÷r”¯
æÖìúâïÜô ½
“æÖìú”-Íë Íôèå ÌÇÞ öãèk¯ ÍÈ “æÖìú” ûì öãèkë ¼ðíöìíù vôìíæì ôÇì ôèûçì ðíú ÅÒíÜ v¼È ôÇìë
v¼î`óöÞ ðíû ÐübÜìâïÜô ÌÇÞìÜ¤ôìë¯ “É»Þì ûüðíçë ÓâÞ¯ óãÈ ûætøèç Ý âíÓÖ ëìíÔ ûÖûÓìæ”_É»Þì vö
ûí§ìë ÓâÞ• Íåì vûìÄìíç óãèå ûí§ì ùìí×ë âìÄÔìíæ-Çìôì Øþìôì äìúùìë öãèk ûì “æÖìíú”ë ¼ìðìöÖ væßúì
ðÜ¯
ÌÇÞìQ?ëæÖì¼ ½ Íôèå ûìíôÖë ôÇì ‘¼ìâìæÖ èûíÐ» ôìëË ûì ôìöÞ’ Ììë-Íôèå ûìíôÖë ôÇìíô ‘èûíÐ»
¼ìâìæÖ ôìöÞ ûì ôìëË’ ¼âÇÞæ ôëíÜ ÌÇÞìQ?ëæÖì¼¯
“vðæ ¼ðûìí¼ ¿¿¿¿ ûûÞëçì vôæ æì èÐèÔíûÀ Ý ùèç öìë æé÷¼ð• æé÷ v¼ óã@‡Þèç”_èPçéú ûìíôÖë ôÇì
‘æéí÷ë ¼íà èâÐíÜ æé÷ ðíçÈ ðú’ ¼âÇÞæ ôëí× «*Çâ ûìíôÖë ôÇìíô ‘ëìâ-Ü¨Ë-ûìæíëë ¼íà ûì¼
ôíë èûÛé»Ë vçì ûûÞëçì èÐÔíûÈ’¯
ùïÆìÇÞ«*çéèçâïÜô ½
Ðj-ûìíôÖë ûìÈíëë çhE× ÌÇÞ vøèëíú Ìì§ìíÜ Üãèôíú Çìôì Ìì¼Ü ÌÇÞ ‘ùïÆìÇÞ’ öÔæ øìÒíôë vûìíÓ
ÌæãÛíû Óëì vóú• çÔæ çì ùïÆìÇÞ«ç * éèç¯ ùïÆìíÇÞë ÍÈ «*çéèç ÌíÇÞë IíË öÔæ v¼î`óíöÞë ÌæãÛû ðíú
ßíÒ• çÔæÈ çì ðú ùïÆìÇÞ«ç * éèçâïÜô ÌÇÞìÜ¤ôìë¯ “âìèåë «*óéíø”ë øíá “ÛìÈ” ûíÜ õìôì Ììë “vôíëìè¼æ
èÐÔì”ë øíá ùÜì èåíø vóßúì_ÍÈ ûìÈíëë ÌÇÞåì çhE×• ÌÇÞðéæ¯ èô¬Q; vÛçíëë ÌíÇÞ ¼âìíäë óãèå ¬t¬í? ëë
«*çéô èðí¼íû Ííóë ¼@øôÞåì ûì¬t¬û? • ÌÇÞøËï ¯Þ ùïÆìíÇÞë ÍÈ «*çéèçíçÈ ëíúí× ôÇìë v¼î`óöÞ• ÌÜ¤ôìë¯
ûÖìä¬t¬è; ç ½ ûìÈíëë ÌíÇÞ èæ`óì ûì ¬t¬è; ç vÇíô vÛçíëë ÌíÇÞ ¬t¬è; ç ûì èæ`óì vûìÄìíÜ ûÖìä¬t¬è; ç¯ “ÛìÂd
vÔíú èÐû ¼óìÈ â+• vôûÜ çh,% èûGHóíÜ”_væÐìíÔìë âìçìÜ Ì¼¬Q,; % èÐíûë «*èç èæ`óì ûìÈíëë ÌíÇÞ•
Ûkäíæë ôìí× Ìì™íçì» èÐíûë «*èç ¬t¬è; ç vÛçíëë ÌíÇÞ_ùïÆìíÇÞ¯ “èô ¼ã`óë âìÜì Ììèä øèëúì× ùíÜ•
«*í÷ç¥”_¼ã`óë âìÜì-øëì ¼âãí°ë «*èç ¬t¬è; ç ûìÈíëë ÌíÇÞ• v¼çhë ûaoíæ ûè`ó ¼âãíd °ë «*èç èæ`óì vÛçíëë
ÌíÇÞ_ùïÆìíÇÞ¯
t¬Û
H ìíûìèk½ û¬t¬ë; t¬Û
H ìíûë öÇìöÇ ûËÞæì vÇíô û¬t¬è; å vûìÄì vùíÜÈ t¬Û H ìíûìèk¯ “âìÜ v÷æìí÷èæ”• “óë
äìæìäìèæ”• “ôìæìôè§ èæíú ¿¿¿¿¿¿ åìæìåìèæ”_Í ¼û ûËÞæì vÇíô vûìÄì öìú û¬t¬è; å ðìå¯ ûìÈíëë ûËÞæì vÇíô
vÛçíëë û¬t¬è; åë vûìÓ väíù-ßÒì• Íåì ùïÆìÇÞ«ç * éèç¯ ÍÔìíæÈ ÌÜ¤ôìë¯
124
1¿ èûíëìÓ Ðü)ÙÜì æÖìú Ììë ùïÆìÇÞ«ç
* éèç_ÌÇÞìÜ¤ôìíëë ÍÈ ÷ìëèå ÜáË vÇíô ôéÛìíû ÷ìëèå vx*èËë
ÌÜ¤ôìë ùí§ ßíÒ• Íôèå ôíë ÅóìðëíËë ¼ìðìöÖ èæíú ¼¤íáíø vóèÔíú èóæ¯
2¿ ôìíô ûíÜ èÜÔãæ Íû¤ Íôèå ôíë ÅóìðëË èóæ_èûíëìÓìÛì¼• ÍôìûèÜ• ÌÇÞìQ?ëæÖì¼• ûÖìä¬t¬è; ç•
t¬HÛìíûìèk¯
‘ô’ æì âíë øì»ìË ûìø èóÜì vðæ ûíë¯
‘Ô’ øìíúë çÜìú æëâ vÒôÜ èô¯
Ììí¬t¬? Íôåh ÷Üæì Òìôhë-èÄ¯
** ** ** **
¾äÖV Ìì¼íç ôèóæ vóèë ÛìÈ_
Ììíâë ùìíú ûëË vóÔì öìúÀ
‘ù’ ùìí× ùìí× ØÜ• ØhíÜ ØhíÜ ÌèÜ¿¿¿¿
‘Ù’ Øþìè¼ë âí˜ vùíú vùÜ öìëì äéûíæë äúùìæ¯
125
¤fl¡fl¡ 29 Δı¯ûı ¬Û√±¬ı˘œñ‰¬G¬œ√±¸, ø¬ı√…±¬ÛøÓ¬,
:±Ú√±¸ › Œ·±ø¬ıμ√±¸
·Í¬Ú
29.1 Î¬◊ÀV˙…
29.2 õ∂d¬±¬ıÚ±
29.3 ˜”˘¬Û±Í¬
29.4 ˜”˘ ¬Û±ÀÍ¬¬ı˛ ˆ¬±¬ı¬ıd≈¬ ø¬ıÀù≠¯∏Ì › fl¡±¬ı… ˜”˘…±˚˛Úº
29.5 ø¬ıøˆ¬iß ¬Û˚«±À˚˛¬ı˛ ¬Û√·≈ø˘¬ı˛ ¸—øé¬5 ¬ı˛”¬ÛÀ¬ı˛‡± › ¸±¬ı˛±—˙º
29.6 ¸—øé¬5 fl¡ø¬ı ¬Ûø¬ı˛ø‰¬øÓ¬ › Ó¬“√±À√¬ı˛ fl¡ø¬ıfl‘¡øÓ¬ ’±À˘±‰¬Ú±
29.7 ’Ú≈˙œ˘Úœ
29.8 Î¬◊M√¬ı˛˜±˘±
29.9 ¢∂&Ô¬Û?œ
29.1 Î¬◊ÀV˙…
¤˝◊√ ¤fl¡fl¡øÈ¬ ¬Û±Í¬ fl¡¬ı˛À˘ ’±¬ÛøÚñ
z ˜Ò…˚≈À·¬ı˛ ¬ı±—˘± ¸±ø˝√√ÀÓ¬… Δı¯ûı ¬Û√±¬ı˘œ ¸±ø˝√√ÀÓ¬…¬ı˛ ø‰¬¬ı˛z¬Ú ¬ı˛”¬ÛÀ¬ı˛‡±øÈ¬ ¸•ÛÀfl«¡ ¶Û©Ü Ò±¬ı˛Ì± ˘±ˆ¬ fl¡¬ı˛ÀÓ¬
¬Û±¬ı˛À¬ıÚº
z Δı¯ûı ¬Û√±¬ı˘œ ¸±ø˝√√ÀÓ¬…¬ı˛ ø¬ı‡…±Ó¬ ¬Û√fl¡Ó«¬± ‰¬G¬œ√±¸, ø¬ı√…±¬ÛøÓ¬, :±Ú√±¸ › Œ·±ø¬ıμ√±À¸¬ı˛ fl¡ø¬ıfl‘¡øÓ¬¬ı˛ Ú±Ú±
ø√fl¡ ŒÊ√ÀÚ ¤˝◊√ ‰¬±¬ı˛Ê√Ú fl¡ø¬ı¬ı˛ ¸‘ø©Ü ¸•ÛÀ√¬ı˛ ˜”˘…±˚˛Ú fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À¬ıÚº
z Δı¯ûı ¬Û√±¬ı˘œ¬ı˛ ø¬ıøˆ¬iß ¬Û˚«±˚˛, ˚Ô±ñŒ·Ã¬ı˛±e· ø¬ı¯∏˚˛fl¡, ¬Û”¬ı«¬ı˛±·-’Ú≈¬ı˛±·, ’øˆ¬¸±¬ı˛, Œõ∂˜ Δ¬ıø‰¬S ›
’±Àé¬¬Û±Ú≈¬ı˛±·, ˜±Ô≈¬ı˛, ˆ¬±À¬ı±~±¸ › ø˜˘Ú õ∂±Ô«Ú± ˝◊√Ó¬…±ø√¬ı˛ ˜”˘ Ó¬Ô… › ¬ı˛¸ ¬ı…?Ú± ’±¶§±√Ú fl¡À¬ı˛ õ∂øÓ¬øÈ¬
¬Û˚«±À˚˛¬ı˛ ¬ı…±‡…± ø¬ıÀù≠¯∏Ì fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À¬ıÚº
z Δ‰¬Ó¬Ú…¬Û”¬ı«, Δ‰¬Ó¬Ú… ¸˜¸±˜ø˚˛fl¡ › Δ‰¬Ó¬Ú… ¬Û¬ı˛¬ıÓ«¬œñ¤˝◊√ øÓ¬ÚøÈ¬ d¬À¬ı˛¬ı˛ fl¡ø¬ıÀ√¬ı˛ ¬ı˛±Ò±-fl‘¡c Œõ∂˜˘œ˘±¬ı˛
’±¶§±√Ú ¸•ÛÀfl«¡¡ Ò±¬ı˛Ì± › Ó¬±¬ı˛ ¬ı˛”¬Û√±ÀÚ¬ı˛ Œé¬ÀS Œ˚ Ó¬±¬ı˛Ó¬˜… ’±ÀÂ√ Ó¬± Ê√±ÚÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À¬ıÚº
z Δı¯ûı fl¡ø¬ı·ÌñëŒ√¬ıÓ¬±À¬ı˛ øõ∂˚˛ fl¡ø¬ı˛ñøõ∂˚˛À¬ı˛ Œ√¬ıÓ¬±ºí øfl¡ˆ¬±À¬ı fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úñø¬ıøˆ¬iß ¬ÛÀ√¬ı˛ ˆ¬±¬ı¬ıd≈¬ ŒÊ√ÀÚ
¬ı≈Á¡ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À¬ıÚº
z ¬ıËÊ√¬ı≈ø˘ ˆ¬±¯∏±, ’˘efl¡¬ı˛Ì ˜G¬Ìfl¡˘±, Â√±μø¸fl¡ õ∂fl¡¬ı˛Ì ˝◊√Ó¬…±ø√¬ı˛ Œé¬ÀS Δı¯ûı fl¡ø¬ıÀ√¬ı˛ Œ˜Ã˘fl¡Q Œfl¡±Ô±˚˛
¤¬ı— Œfl¡±Úƒ ¬ÛÀ√ øfl¡ˆ¬±À¬ı Ó¬± õ∂fl¡±˙ Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√ Œ¸ ¸•ÛÀfl«¡ Œ˜±È¬±˜≈øÈ¬ ¤fl¡È¬± Ò±¬ı˛Ì± ’±¬ÛÚ±¬ı˛± ’Ê«√Ú fl¡¬ı˛À¬ıÚº
126
M#2\D:\EBG-2\Unit-7 Pm6.5\1st proof

z ‰¬G¬œ√±À¸¬ı˛ ¸Àe· :±Ú√±À¸¬ı˛ ¤¬ı— ø¬ı√…±¬ÛøÓ¬¬ı˛ ¸Àe· Œ·±ø¬ıμ√±À¸¬ı˛ ø˜˘ Œfl¡±Ô±˚˛∑ ‰¬G¬œ√±¸ ø¬ı√…±¬ÛøÓ¬¬ı˛ ˜ÀÒ…
¬Û±Ô«fl¡… Œfl¡±Ô±˚˛∑ Ó¬± Ê√±ÚÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À¬ıÚº
z Δ¬ıc¬ı ¬Û√±¬ı˘œ¬ı˛ ¬ı˛¸ø¬ı‰¬±¬ı˛ › ø¬ıøˆ¬iß fl¡ø¬ı¬ı˛ ¬Û√ ˜”˘…±˚˛Ú fl¡À¬ı˛ ’±¬ÛÚ±¬ı˛± øÚÀÊ√¬ı˛ ˆ¬±¯∏±˚˛ Δ¬ıc¬ıÓ¬N ¸±ø˝√√Ó¬…¬ı˛¸
› fl¡ø¬ıfl‘¡øÓ¬ ¸•ÛÀfl«¡ ˜ÀÚ¬ı˛ ˆ¬±¬ıÀfl¡ õ∂fl¡±˙ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À¬ıÚº
29.2 õ∂d¬±¬ıÚ±
‰¬G¬œ√±À¸¬ı˛ ë¬Û”¬ı«¬ı˛±·í › ëˆ¬±À¬ı±~±¸ › ø˜˘Úí, ø¬ı√…±¬ÛøÓ¬¬ı˛ ë˜±Ô≈¬ı˛í › ëõ∂±Ô«Ú±í, :±Ú√±À¸¬ı˛ ëŒõ∂˜Õ¬ıø‰¬M√√… ›
’±Àé¬¬Û±Ú≈¬ı˛±·í › ë¬ı˛”¬Û±Ú≈¬ı˛±·, ¤¬ı— Œ·±ø¬ıμ√√±À¸¬ı˛ ë’øˆ¬¸±¬ı˛í › Œ·Ã¬ı˛±e· ø¬ı¯∏˚˛fl¡ ¬Û˚«±˚˛ ŒÔÀfl¡ Œ˜±È¬ 8øÈ¬ ¬Û√ ¸•ÛÀfl«¡
’±À˘±‰¬Ú± fl¡¬ı˛± ˝√√À˚˛ÀÂ√º ¤˝◊√ ’±À˘±‰¬Ú±˚˛ õ∂ÀÓ¬…fl¡ fl¡ø¬ı¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛ø‰¬øÓ¬ › Ó¬“√±À√¬ı˛ ¬Û√·≈ø˘¬ı˛ fl¡±¬ı… ˜”˘…±˚˛Ú fl¡¬ı˛± ˝√√À˚˛ÀÂ√º ø¬ıøˆ¬iß
¬ÛÀ√¬ı˛ ¬ı˝≈√ ˙Às¬ı˛ ˙s±Ô«› Œ√›˚˛± ˝√√À˚˛ÀÂ√º ¬Û√·≈ø˘ ≈√íøÓ¬Ú¬ı±¬ı˛ ¬Û±ÀÍ¬¬ı˛ ¬Û¬ı˛, ’±À˘±‰¬Ú± › ˙s±Ô« ˆ¬±À˘±ˆ¬±À¬ı ø˙À‡
’±¬ÛÚ±¬ı˛± õ∂øÓ¬øÈ¬ ¬ÛÀ√¬ı˛ ˆ¬±¬ı¬ıd≈¬ › fl¡ø¬ıÀ√¬ı˛ ¸‘ø©Ü ΔÚ¬Û≈Ì… ¸•ÛÀfl«¡ Ê√±ÚÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À¬ıÚº ¬Û√±¬ı˘œ¬ı˛ ø¬ıøˆ¬iß d¬À¬ı˛¬ı˛ ¬Û√·≈ø˘¬ı˛
ˆ¬±¬ı-ˆ¬±¬ıÚ±, ¬ı˛¸-¬ı…?Ú±¬ı˛ øfl¡·≈ø˘› ¶Û©Ü ’Ú≈Ò±¬ıÚ fl¡À¬ı˛ Ú±Ú± õ∂Àùü¬ı˛ Î¬◊M√¬ı˛ ¸øÍ¬fl¡ ˆ¬±À¬ı ø√ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À¬ıÚº
‰¬G¬œ√±¸ - 1
¬Û”¬ı«¬ı˛±· › ’Ú≈¬ı˛±·
1
¸˝◊√ Œfl¡¬ı± ˙≈Ú±˝◊√˘ ˙…±˜-Ú±˜º
fl¡±ÀÚ¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ ø√˚˛± ˜¬ı˛À˜ ¬Ûø˙˘ Œ·“√±
’±fl≈¡˘ fl¡ø¬ı˛˘ Œ˜±¬ı˛ õ∂±Ìºº
Ú± Ê√±øÚ fl¡ÀÓ¬fl¡ ˜Ò≈ ˙…±˜-Ú±À˜ ’±ÀÂ√ Œ·“√±
¬ı√Ú Â√±øÎ¬ˇÀÓ¬ Ú±ø˝√√ ¬Û±À¬ı˛º
Ê√ø¬ÛÀÓ¬ Ê√ø¬ÛÀÓ¬ Ú±˜ ’¬ı˙ fl¡¬ı˛ø˘ Œ·“√±
Œfl¡˜ÀÚ ¬Û±˝◊√¬ı ¸˝◊√ Ó¬±À¬ı˛ºº
Ú±˜-¬Û¬ı˛Ó¬±À¬Û ˚±¬ı˛ ‹Â√Ú fl¡¬ı˛˘ Œ·“√±
’Àe·¬ı˛ ¬Û¬ı˛À˙ øfl¡¬ı± ˝√√˚˛º
Œ˚‡±ÀÚ ¬ı¸øÓ¬ Ó¬±¬ı˛ Ú˚˛ÀÚ Œ√ø‡˚˛± Œ·“√±
˚≈¬ıÓ¬œ-Ò¬ı˛˜ Δfl¡ÀÂ√ ¬ı˛˚˛ºº
¬Û±¸ø¬ı˛ÀÓ¬ fl¡ø¬ı ˜ÀÚ ¬Û±¸¬ı˛± Ú± ˚±˚˛ Œ·“√±
øfl¡ fl¡ø¬ı˛¬ı øfl¡ ˝√√À¬ı Î¬◊¬Û±˚˛º
fl¡À˝√√ ø¡ZÊ√ ‰¬G¬œ√±À¸ fl≈¡˘¬ıÓ¬œ fl≈¡˘ ¬Ú±À˙
’±¬ÛÚ±¬ı˛ Œ˚Ã¬ıÚ ˚±‰¬±˚˛ºº
127

ˆ¬±À¬ı±~±¸ › ø˜˘Ú
2
¸˝◊√, Ê√±øÚ fl≈¡ø√Ú ¸≈ø√Ú Œˆ¬˘º
˜±Ò¬ı ˜øμÀ¬ı˛ Ó≈¬ø¬ı˛ÀÓ¬ ’±›¬ı
fl¡¬Û±˘ fl¡ø˝√√˚˛± Œ·˘ºº
ø‰¬fl≈¡¬ı˛ Ù≈¬ø¬ı˛ÀÂ√ ¬ı¸Ú Î¬◊øÎ¬ˇÀÂ√
¬Û≈˘fl¡ Œ˚Ã¬ıÚ-ˆ¬±¬ı˛º
¬ ı±˜ ’e· ’“√±ø‡ ¸‚ÀÚ Ú±ø‰¬ÀÂ√
≈√ø˘ÀÂ√ ø˝√√˚˛±¬ı˛ ˝√√±¬ı˛ºº
¬õ∂ˆ¬±Ó¬-¸˜˚˛ fl¡±fl¡-Œfl¡±˘±˝√√ø˘
’±˝√√±¬ı˛ ¬ı“√±øÈ¬˚˛± ‡±˚˛º
ø¬Û˚˛± ’±ø¸¬ı±¬ı˛ fl¡Ô± ˙≈Ò±˝◊√ÀÓ¬
Î¬◊øÎ¬ˇ˘ ¬ıø¸˘ Ó¬±˚˛ºº
˜≈À‡¬ı˛ Ó¬±•§≈˘ ‡ø¸˚˛± ¬ÛøÎ¬ˇÀÂ√
Œ√À¬ı¬ı˛ ˜±Ô±¬ı˛ Ù≈¬˘º
‰¬G¬œ√±¸ fl¡À˝√√ ¸¬ı Œˆ¬˘ ˙≈ˆ¬
ø¬ıø˝√√ Œˆ¬˘ ’Ú≈fl”¡˘ºº
ø¬ı√…±¬ÛøÓ¬ - 2
1
¤ ¸ø‡ ˝√√±˜±ø¬ı˛ ≈√À‡¬ı˛ Ú±ø˝√√ ›¬ı˛º
¤ ˆ¬¬ı˛± ¬ı±√¬ı˛ ˜±˝√√ ˆ¬±√¬ı˛
˙”Ú… ˜øμ¬ı˛ Œ˜±¬ı˛ºº
Á¡ø•Û ‚Ú ·¬ı˛- Ê√øz¬ ¸z¬øÓ¬
ˆ≈¬¬ıÚ ˆ¬ø¬ı˛ ¬ıø¬ı˛‡øz¬˚˛±º
fl¡±z¬ ¬Û±˝≈√Ú fl¡±˜ √±¬ı˛≈Ì
¸‚ÀÚ ‡¬ı˛ ˙¬ı˛ ˝√√øz¬˚˛±ºº
fl≈¡ø˘˙ ˙Ó¬ ˙Ó¬¬ Û±Ó¬ Œ˜±ø√Ó¬
˜˚˛”¬ı˛ Ú±‰¬Ó¬ ˜±øÓ¬˚˛±º
128

˜M√√ √±≈√¬ı˛œ Î¬±Àfl¡ Î¬±˝≈√fl¡œ
Ù¬±øÈ¬ ˚±›Ó¬ Â√±øÓ¬˚˛±ºº
øÓ¬ø˜¬ı˛ ø√· ˆ¬ø¬ı˛ Œ‚±¬ı˛ ˚±ø˜Úœ
’øÔ¬ı˛ ø¬ıÊ≈√ø¬ı˛fl¡ ¬Û“√±øÓ¬˚˛±º
ø¬ı√…±¬ÛøÓ¬ fl¡˝√√ Δfl¡ÀÂ√“√ Œ·±„√√±˚˛ø¬ı
˝√√ø¬ı˛ ø¬ıÀÚ ø√Ú ¬ı˛±øÓ¬˚˛±ºº
Ó¬±Ó¬˘ Δ¸fl¡Ó¬ ¬ ı±ø¬ı˛ø¬ıμ≈ ¸˜

¸≈Ó¬-ø˜Ó¬-¬ı˛˜Ìœ-¸˜±ÀÊ√º
ŒÓ¬±À˝√√ ø¬ı¸ø¬ı˛ ˜Ú Ó¬±À˝√√ ¸˜ø¬Û«˘“≈√
’¬ı ˜Á≈¡ ˝√√¬ı Œfl¡±Ú fl¡±ÀÊ√ºº
˜±Ò¬ı, ˝√√±˜ ¬Ûø¬ı˛Ì±˜ øÚ¬ı˛±˙±º
Ó≈¬˝√√“≈ Ê√·-Ó¬±¬ı˛Ì, √œÚ-√˚±˛ ˜˚˛,
’Ó¬À˚˛ ŒÓ¬±˝√√±ø¬ı˛ ø¬ıÀ˙±˚˛±¸±ºº
’±Ò Ê√Ú˜ ˝√√±˜ øÚÀμ Œ·±„√√±˚˛˘≈“√
Ê√¬ı˛± ø˙˙≈ fl¡Ó¬ø√Ú Œ·˘±º
øÚÒ≈¬ıÀÚ ¬ı˛˜Ìœ- ¬ ı¸¬ı˛Àe· ˜±Ó¬˘≈“√,
ŒÓ¬±À˝√√ ˆ¬Ê√¬ı Œfl¡±Ú Œ¬ı˘±ºº
fl¡Ó¬ ‰¬Ó≈¬¬ı˛±ÚÚ ˜ø¬ı˛ ˜ø¬ı˛ ˚±›Ó¬
Ú Ó≈¬˚˛± ’±ø√ ’¬ı¸±Ú±º
ŒÓ¬±À˝√√ Ê√Úø˜ ¬Û≈Ú, ŒÓ¬±À˝√√ ¸˜±›Ó¬,
¸±·¬ı˛-˘˝√√¬ı˛œ ¸˜±Ú±ºº
ˆ¬ÌÀ˚˛ ø¬ı√…±¬ÛøÓ¬, Œ˙¯∏ ˙˜Ú-ˆ¬˚˛
Ó≈¬˚˛± ø¬ıÚ≈ ·øÓ¬ Ú±ø˝√√ ’±¬ı˛±º
’±ø√-’Ú±ø√fl¡- Ú±Ô fl¡˝√√±˚˛ø¸,
’¬ı Ó¬±¬ı˛Ì-ˆ¬±¬ı˛ ŒÓ¬±˝√√±¬ı˛±ºº
129

:±Ú√±¸ - 3
1
¸≈À‡¬ı˛ ˘±ø·˚˛± ¤ ‚¬ı˛ ¬ı“√±øÒÚ≈
’±ÚÀ˘ ¬Û≈øÎ¬ˇÀ˚˛ Œ·˘º
’ø˜˚˛±-¸±·À¬ı˛ ø¸Ú±Ú fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬
¸fl¡ø˘ ·¬ı˛˘ Œˆ¬˘ºº
¸ø‡ øfl¡ Œ˜±¬ı˛ fl¡¬ı˛À˜ Œ˘ø‡ºº
˙œÓ¬˘ ¬ıø˘˚˛± › ‰¬“√±√ Œ¸ø¬ıÚ≈
ˆ¬±Ú≈¬ı˛ øfl¡¬ı˛Ì Œ√ø‡ºº
Î¬◊‰¬˘ ¬ıø˘˚˛± ’‰¬À˘ ‰¬øÎ¬ˇÀÓ¬
¬ÛøÎ¬ˇÚ≈ ’·±Ò Ê√À˘º
˘øÂ√˜œ ‰¬±ø˝√√ÀÓ¬ √±ø¬ı˛^… Œ¬ıÏ¬ˇ˘
˜±øÌfl¡ ˝√√±¬ı˛±Ú≈ Œ˝√√À˘ºº
Ú·¬ı˛ ¬ı¸±˘±˜ ¸±·¬ı˛ ¬ı“√±øÒ˘±˜
˜±øÌfl¡ ¬Û±¬ı±¬ı˛ ’±À˙º
¸±·¬ı˛ ˙≈fl¡±˘ ˜±øÌfl¡ ˘≈fl¡±˘
’ˆ¬±·œ¬ı˛ fl¡¬ı˛˜-Œ√±À¯∏ºº
ø¬Û˚˛±¸ ˘±ø·˚˛± Ê√˘√ Œ¸ø¬ıÚ≈
¬ıÊ√¬ı˛ ¬ÛøÎ¬ˇ˚˛± Œ·˘º
:±Ú√±¸ fl¡À˝√√ fl¡±Ú≈¬ı˛ ø¬Û¬ı˛œøÓ¬
˜¬ı˛Ì ’øÒfl¡ Œ˙˘ºº
2
¬ı˛”¬Û ˘±ø· ’“√±ø‡ Á≈¡À¬ı˛ ·≈ÀÌ ˜Ú Œˆ¬±¬ı˛º
õ∂øÓ¬ ’e· ˘±ø· fl¡±Àμ õ∂øÓ¬ ’e· Œ˜±¬ı˛º
ø˝√√˚˛±¬ı˛ ¬Û¬ı˛˙ ˘±ø· ø˝√√˚˛± Œ˜±¬ı˛ fl¡±Àμº
¬Û¬ı˛±Ì ø¬Û¬ı˛œøÓ¬ ˘±ø· øÔ¬ı˛ Ú±ø˝√√ ¬ı±À&Òºº
¸˝◊√, øfl¡ ’±¬ı˛ ¬ıø˘¬ıº
Œ˚ ¬¬ÛÌ fl¡¬ı˛…±øÂ√ ˜ÀÚ Œ¸˝◊√ Œ¸ fl¡ø¬ı˛¬ıºº
¬ı˛”¬Û Œ√ø‡ ø˝√√˚˛±¬ı˛ ’±¬ı˛øÓ¬ Ú±ø˝√√ È≈¬ÀÈ¬º
130

¬ı˘ øfl¡ ¬ıø˘ÀÓ¬ ¬Û±ø¬ı˛ ˚Ó¬ ˜ÀÚ Î¬◊ÀÍ¬ºº
Œ√ø‡ÀÓ¬ Œ˚ ¸≈‡ Î¬◊ÀÍ¬ øfl¡ ¬ıø˘¬ı Ó¬±º
√¬ı˛˙ ¬Û¬ı˛˙ ˘±ø· ’±Î¬◊˘±˝◊√ÀÂ√ ·±ºº
˝√√±ø¸ÀÓ¬ ‡ø¸˚˛± ¬ÛÀÎ¬ˇ fl¡Ó¬ ˜Ò≈-Ò±¬ı˛ºº
˘˝≈√ ˘˝≈√ ˝√√±À¸ ¬Û˝≈√“ ø¬Û¬ı˛œøÓ¬¬ı˛ ¸±¬ı˛ºº
·≈¬ı˛≈-·¬ı˛ø¬ıÓ¬ ˜±ÀÁ¡ ¬ı˛ø˝√√ ¸‡œ-¸Àe·º
¬Û≈˘Àfl¡ ¬Û≈¬ı˛À˚˛ Ó¬Ú≈ ˙…±˜-¬Û¬ı˛¸Àe·ºº
¬Û≈˘fl¡ Ï¬±øfl¡ÀÓ¬ fl¡ø¬ı˛ fl¡Ó¬ ¬Û¬ı˛fl¡±¬ı˛º
Ú˚˛ÀÚ¬ı˛ Ò±¬ı˛± Œ˜±¬ı˛ ¬ıÀ˝√√ ’øÚ¬ı±¬ı˛ºº
‚À¬ı˛¬ı˛ ˚ÀÓ¬fl¡ ¸À¬ı fl¡À¬ı˛ fl¡±Ú±fl¡±øÚº
:±Ú fl¡À˝√√ ˘±Ê√-‚À¬ı˛, Œˆ¬Ê√±˝◊√ ’±·≈øÚºº
Œ·±ø¬ıμ√±¸ ñ 4
’øˆ¬¸±¬ı˛
1
fl¡KI◊fl¡ ·±øÎ¬ˇ fl¡˜˘-¸˜ ¬Û√Ó¬˘
˜?œ¬ı˛ ‰¬œ¬ı˛ø˝√√ Á¡“√±ø¬Ûº
ˇ·±·ø¬ı˛-¬ı±ø¬ı˛ Ï¬±ø¬ı˛ fl¡ø¬ı˛ ¬ÛœÂ√˘
‰¬˘Ó¬ø˝√√ ’e·≈ø˘ ‰¬±ø¬Ûºº
˜±Ò¬ı Ó≈¬˚˛± ’øˆ¬¸±¬ı˛fl¡ ˘±ø·º
≈√Ó¬¬ı˛ ¬Û&Ô- ·˜Ú ÒøÚ ¸±ÒÀ˚˛
˜øμÀ¬ı˛ ˚±ø˜Úœ Ê√±ø·ºº
fl¡¬ı˛-˚≈À· Ú˚˛Ú ˜≈ø√ ‰¬˘≈ ˆ¬±ø˜Úœ
øÓ¬ø˜¬ı˛-¬Û˚˛±Úfl¡ ’±À˙º
fl¡¬ı˛-fl¡efl¡Ú-¬ÛÌ Ù¬øÌ˜≈‡-¬ı&ÒÚ
ø˙‡˝◊√ ˆ≈¬Ê√·-·≈¬ı˛≈-¬Û±À˙ºº
·≈¬ı˛≈Ê√Ú-¬ı‰¬Ú ¬ıøÒ¬ı˛ ¸˜ ˜±Ú˝◊√
’±Ú ˙≈Ú˝◊√ fl¡˝√√ ’±Úº
¬Ûø¬ı˛Ê√Ú ¬ı‰¬ÀÚ ˜≈·Òœ ¸˜ ˝√√±¸˝◊√
Œ·±ø¬ıμ√±¸ ¬Û¬ı˛˜±Ìºº
131

Œ·Ã¬ı˛±e·-ø¬ı¯∏˚˛fl¡
1
Úœ¬ı˛√ Ú˚˛ÀÚ Úœ¬ı˛ ‚Ú ø¸=ÀÚ
¬Û≈˘fl¡-˜≈fl≈¡˘-’¬ı˘•§º
Œ¶§√-˜fl¡¬ı˛μ ø¬ıμ≈ ø¬ıμ≈ ‰≈¬˚˛Ó¬
ø¬ıfl¡ø˙Ó¬ ˆ¬±¬ı-fl¡√•§ºº
øfl¡ Œ¬Û‡˘≈“√ ÚÈ¬¬ı¬ı˛ Œ·Ã¬ı˛ øfl¡À˙±¬ı˛º
’øˆ¬Ú¬ı Œ˝√√˜ fl¡˘¬ÛÓ¬¬ı˛≈ ¸=¬ı˛≈
¸≈¬ı˛Ò≈Úœ-Ó¬œÀ¬ı˛ Î¬◊ÀÊ√±¬ı˛ºº
‰¬=˘ ‰¬¬ı˛Ì- fl¡˜˘-Ó¬À˘ Á¡efl¡¬ı˛≈
ˆ¬fl¡Ó¬-√w˜¬ı˛·Ì Œˆ¬±¬ı˛º
¬Ûø¬ı˛˜À˘ ˘≈¬ıÒ ¸≈¬ı˛±¸≈¬ı˛ Ò±¬ı˝◊√
’˝√√øÚø˙ ¬ı˛˝√Ó¬ ’À·±¬ı˛ºº
’ø¬ı¬ı˛Ó¬ Œõ∂˜- ¬ı˛Ó¬Ú-Ù¬˘-ø¬ıÓ¬¬ı˛ÀÌ
’ø‡˘-˜ÀÚ±¬ı˛Ô ¬Û”¬ı˛º
Ó¬±fl¡¬ı˛ ‰¬¬ı˛ÀÌ √œÚ˝√√œÚ ¬ıø=Ó¬
Œ·±ø¬ıμ√±¸ ¬ı˛˝≈√ ”√¬ı˛ºº
Δ¬ıc¬ı ¬Û√±¬ı˘œÀÓ¬ ë˙±z¬, √±¸…, ¸‡…, ¬ı±»¸˘… › ˜Ò≈¬ı˛í ñ ¤˝◊√ ¬Û=¬ı˛À¸¬ı˛ õ∂fl¡±˙ Ô±fl¡À˘› ˜”˘Ó¬ ë˜Ò≈”¬ı˛í ¬ı˛À¸¬ı˛
Ò±¬ı˛±˚˛ ≈√–‡-Œ¬ı√Ú±, ’±Úμ-ø¬ı¬ı˛À˝√√¬ı˛ Ú±Ú± ¸≈À¬ı˛ Á¡efl‘¡Ó¬ ¬Û√·≈ø˘ Œfl¡Ú ˝‘√√˚˛¶Û˙«œ Ó¬± ¬ı≈Á¡ÀÓ¬ Œ¬ÛÀ¬ı˛ õ∂øÓ¬øÈ¬ ¬ÛÀ√¬ı˛ ˚±ÀÓ¬
¸øÍ¬fl¡ ˜”˘…±˚˛Ú fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛Ú Ó¬±¬ı˛ Ê√Ú… ¬ı…±‡…± ø¬ıÀù≠¯∏Ì fl¡¬ı˛± ˝√√À˚˛ÀÂ√º ‰¬G¬œ√±¸Àfl¡ Œfl¡Ú ¸˝√√øÊ√˚˛± ¸≈À¬ı˛¬ı˛ ˜¬ı˛ø˜˚˛± fl¡ø¬ı
¬ı˘± ˝√√˚˛, :±Ú√±¸ Œfl¡Ú ‰¬G¬œ√±À¸¬ı˛ ˆ¬±¬ıø˙¯∏…, ø¬ı√…±¬ÛøÓ¬ Œfl¡Ú ‹ù´À˚«¬ı˛ › ¸≈À‡¬ı˛ fl¡ø¬ı, Œ·±ø¬ıμ√±¸ Œfl¡Ú ëø¡ZÓ¬œ˚˛ ø¬ı√…±¬ÛøÓ¬í
Ú±À˜ ø‰¬ø˝êÓ¬ñ˝◊√Ó¬…±ø√ õ∂Àùü¬ı˛ Î¬◊M√¬ı˛› ’±¬ÛÚ±¬ı˛± ¬Û±À¬ıÚº Δ¬ıc¬ı ¬Û√±¬ı˘œ¬ı˛ ‹øÓ¬˝√√… › ø‰¬¬ı˛z¬ÚÓ¬±¬ı˛ øˆ¬øM√√ øfl¡∑ Ó¬±¬ı˛ ¸&Ò±Ú›
¤˝◊√ ¤fl¡Àfl¡¬ı˛ ø¬ıøˆ¬iß ¬ÛÀ√¬ı˛ ˜Ò… ø√À˚˛ ¤¬ı— ’±À˘±‰¬Ú±¬ı˛ Ú±Ú± Ò±¬ı˛±¬ı˛ ˜Ò… ø√À˚˛ õ∂fl¡±˙ Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√º øÚø«√©Ü ¬Û√fl¡Ó«¬±À√¬ı˛
¬Û√·≈ø˘ ˆ¬±À˘±ˆ¬±À¬ı ¬Û±Í¬ fl¡¬ı˛≈Ú ¤¬ı— Ó¬±¬ı˛ ¸Àe· fl¡±¬ı… ˜”˘…±˚˛Ú ’—˙ ’Ú≈Ò±¬ıÚ fl¡¬ı˛≈Úº
29.3 ˜”˘¬Û±Í¬ – ‰¬G¬œ√±¸, ø¬ı√…±¬ÛøÓ¬, :±Ú√±¸ › Œ·±ø¬ıμ√±À¸¬ı˛ ≈√øÈ¬ fl¡À¬ı˛

øÚ¬ı«±ø‰¬Ó¬ ¬Û√
132

29.4 ˜”˘¬Û±ÀÍ¬¬ı˛ ¸±¬ı˛ ¸—Àé¬¬Û › fl¡±¬ı… ˜”˘…±˚˛Ú
ñ ‰¬G¬œ√±À¸¬ı˛ ¬Û√ ñ
¬Û”¬ı«¬ı˛±· [1 Ú—]
ëë¸˝◊√ Œfl¡¬ı± ˙≈Ú±˝◊√˘ ˙…±˜Ú±˜........íí
¸±¬ı˛ ¸—Àé¬¬Û › fl¡±¬ı… ˜”˘…±˚˛Ú –
Δ¬ıc¬ı ¬Û√±¬ı˘œ ¸±ø˝√√ÀÓ¬…¬ı˛ fl¡ø¬ı Œ|á¬ ‰¬G¬œ√±À¸¬ı˛ ¤˝◊√ ¬Û√øÈ¬ ë|¬ıÌÊ√±Ó¬í ¬Û”¬ı«¬ı˛±À·¬ı˛ ’Ú…Ó¬˜ øÚ√˙«Úº ¿¬ı˛±øÒfl¡±
¿fl‘¡Àc¬ı˛ ’¬Û”¬ı« ¸e·œÓ¬ ˜”26«√Ú±˜˚˛ Ú±˜ |¬ıÌ fl¡À¬ı˛ ’±fl≈¡˘ ˝√√À˚˛ÀÂ√Úº Ó¬“√±¬ı˛ ˜˜« Œ˘±Àfl¡ ¸=±ø¬ı˛Ó¬ ˝√√À˚˛ÀÂ√ ¤˜Ú ¤fl¡
ˆ¬±¬ı ø¬ı˝3√˘Ó¬± ˚± øÓ¬øÚ ’±À· ’Ú≈ˆ¬¬ı fl¡À¬ı˛Ú øÚº ˙…±˜ Ú±À˜ Œ˚ ¤Ó¬ ˜Ò≈ ñ Ó¬± ¬ı˛±øÒfl¡±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ øÂ√˘ ’:±Ó¬º ˙…±˜-
Ú±À˜ ø¬ı˜≈*± ¬ı˛±Ò± ¸±¬ı˛±é¬Ì ’±¬ÛÚ˜ÀÚ˝◊√ Î¬◊2‰¬±¬ı˛Ì fl¡À¬ı˛ ‰¬À˘ÀÂ√Ú ¿fl‘¡Àc¬ı˛ Ú±˜º Ú±˜ Ê√¬Û fl¡¬ı˛ÀÓ¬ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬ı˛±Ò±¬ı˛ Œ√˝√-
˜Ú ’¬ı˙º fl‘¡cÀfl¡ ¬Û±¬ı±¬ı˛ Ê√Ú… Ó¬œ¬ıË ¬ı…±fl≈¡˘ ¬ı±¸Ú± ¬ı˛±Ò±Àfl¡ fl¡À¬ı˛ Ó≈¬À˘ÀÂ√ ¬Û±·ø˘Úœº ˚±¬ı˛ Ú±˜ |¬ıÀÌ˝◊√ ˝‘√√˚˛ ¤˜Ú
Î¬◊À¡Z˘, Ó¬“√±¬ı˛ ’Àe·¬ı˛ ¶ÛÀ˙« Ú±-Ê√±øÚ øfl¡ ’øÚ¬ı«‰¬Úœ˚˛ ¸≈Ò± ˘≈øfl¡À˚˛ ’±ÀÂ∑ ¿fl‘¡Àc¬ı˛ ¬ı¸øÓ¬ Œfl¡±Ô±˚˛∑ Ó¬“√±¬ı˛ Ú˚˛Ú-ø¬ıÀ˜±˝√√Ú
˜”øÓ«¬ fl¡œ¬ı˛”¬Û∑ ¤¸¬ı Œˆ¬À¬ı ¬¿¬ı˛±øÒfl¡±¬ı˛ ˜ÀÚ õ∂ùü ŒÊ√À·ÀÂ√ Œ˚ Ó¬“√±¬ı˛ ˚≈¬ıÓ¬œÒ˜« ¬ı˛é¬± fl¡¬ı˛±˝◊√ ˝√√˚˛ÀÓ¬± fl¡øÍ¬Ú ˝√√À¬ıº ¿fl‘¡Àc¬ı˛
˜Ò≈¬ı˛ Ú±˜ øfl¡Â≈√ÀÓ¬˝◊√ ø¬ı¶ú‘Ó¬ ˝√√¬ı±¬ı˛ Ú˚˛º ‰¬G¬œ√±À¸¬ı˛ ˜ÀÓ¬ fl≈¡˘·¬ı˛ø¬ıÚœ › Œ˚Ã¬ıÚ ·¬ı˛ø¬ıÚœ Ú±¬ı˛œ¬ı˛± øÚ¬ı˛≈¬Û±˚˛ ˆ¬±À¬ı˝◊√ Ó¬“√±À√¬ı˛
Ê√œ¬ıÚ-Œ˚Ã¬ıÚ fl≈¡˘˜±Ú ¿fl‘¡Àc¬ı˛ ‰¬¬ı˛ÀÌ ¸˜¬Û«Ì fl¡À¬ı˛Úº Ó¬±˝◊√ ¿¬ı˛±øÒfl¡±¬ı˛ Î¬◊À¡Z· › Î¬◊¬Û±˚˛z¬¬ı˛ ø¬ı˝√√œÚÓ¬±› ’Ó¬…z¬
¶§±ˆ¬±ø¬ıfl¡º ¸˝√√øÊ√˚˛± ¸≈À¬ı˛¬ı˛ ˜¬ı˛ø˜˚˛± fl¡ø¬ı ‰¬G¬œ√±¸ ¤˝◊√ ¬Û√øÈ¬ÀÓ¬ ¿¬ı˛±øÒfl¡±¬ı˛ ¬Û”¬ı«¬ı˛±À·¬ı˛ Î¬◊À¡Z· √˙±øÈ¬Àfl¡ ¸±Ô«fl¡ˆ¬±À¬ı ’efl¡Ú
fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº
¬ı˛¬ıœfÚ±ÀÔ¬ı˛ ˆ¬±¯∏±˚˛ ñ ì‰¬G¬œ√±¸ Œõ∂˜Àfl¡ Ê√·Ó¬ ¬ıø˘˚˛± Ê√±øÚ˚˛±ÀÂ√Úºîñ ˜z¬¬ı…øÈ¬ ˚Ô±Ô«º ‰¬G¬œ√±À¸¬ı˛ fl¡±ÀÂ√
Ê√·» Œõ∂˜˜˚˛º Ó¬“√±¬ı˛ ¸‘©Ü ¬ı˛±øÒfl¡± Œõ∂˜-¸¬ı«¶§±º ¸‡œÀ√¬ı˛ ¸Àe· ø√Úfl¡±È¬±ÀÚ±¬ı˛ ˜≈˝”√ÀÓ«¬ |≈øÓ¬¬ÛÀÔ ¿fl‘¡ÀÉ¬ı˛ Ú±˜ õ∂À¬ı˙˜±S˝◊√
Œ¸˝◊√ Ú±À˜¬ı˛ õ∂ˆ¬±À¬ı Ó¬“√±¬ı˛ ˝‘√√˚˛ ˜Ú ’±ø¬ı©Ü ˝√√˚˛º ˝‘√√À˚˛¬ı˛ ·ˆ¬œÀ¬ı˛ Œ√‡± Œ√˚˛ Ú¬ı-’Ú≈¬ı˛±·¬ı˛ø?Ó¬ ¬Û”¬ı«¬ı˛±À·¬ı˛ ˆ¬±¬ı¬ı…±fl≈¡˘
ŒÏ¬Î¬◊º fl‘¡cÀfl¡ ¬Û±¬ı±¬ı˛ Ê√Ú… Ó¬“√±¬ı˛ ˜Ú ˝√√˚˛ Î¬◊Ó¬˘±º øÚ¬ı˛˘efl‘¡Ó¬ ˆ¬±¯∏±˚˛ ˆ¬·¬ı» Œõ∂À˜¬ı˛ ˆ¬±¬ı-¬ı…?Ú± ¬ı±d¬¬ı Ê√œ¬ıÚ ’±øe·Ú±¬ı˛
ŒÂ√“√±˚˛±˚˛ ¬ı±Ìœ˜”øÓ«¬ ˘±ˆ¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√º ˆ¬±À¬ı¬ı˛ õ∂·±Ï¬ˇÓ¬±˚˛ › ¬ı˛‰¬Ú± ΔÚ¬Û≈ÀÌ… ¬Û√øÈ¬ øÚ–¸ÀμÀ˝√√ ¬ı˛¸-¸˜‘X ˝√√À˚˛ÀÂ√º
ìÚ±˜-¬Û¬ı˛Ó¬±À¬Û ˚±¬ı˛ ‹Â√Ú fl¡¬ı˛˘À·±
’Àe·¬ı˛ ¬Û¬ı˛À˙ øfl¡¬ı± ˝√√˚˛ºî
¬Û√…±—À˙ fl¡ø¬ı ˜Úd¬ÀQ¬ı˛ ·ˆ¬œ¬ı˛Ó¬±˚˛ õ∂À¬ı˙ fl¡À¬ı˛ ¬ı˛±Ò±¬ı˛ Î¬◊¬Û±˚˛z¬¬ı˛ ø¬ı˝√√œÚÓ¬±¬ı˛ ¬ı˛”¬ÛøÈ¬ ¸±Ô«fl¡ ˆ¬±À¬ı ’øefl¡Ó¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº
ˆ¬q¡ Ó¬±¬ı˛ ’˝√√—À¬ı±ÒÀfl¡ ø¬ı¸Ê«√Ú ø√À˚˛ ¸•Û”Ì« ’±R¸˜¬Û«À˜¬ı˛ Ê√Ú… õ∂d≈¬Ó¬º ˆ¬·¬ı» Œõ∂˜ ¬ı…±fl≈¡˘Ó¬±¬ı˛ Î¬◊8˘ øÚ√˙«Ú ¤˝◊√
¬Û√øÈ¬º
ø¬ıÀ˙¯∏ ^©Ü¬ı… – ¤˝◊√ ¬Û√øÈ¬ |¬ıÌÊ±Ó¬ ¬Û”¬ı«¬ı˛±À·¬ı˛º ¬ı±d¬¬ı Ê√œ¬ıÀÚ ˙≈Ò≈ Ú±˜ ˙≈ÀÚ˝◊√ Œõ∂˜ Î¬◊»¬Ûiß ˝√√˚˛ Ú±º ¤Â√±Î¬ˇ±
Ú±À˜ ˜±Ò≈˚« ˆ¬·¬ı» Œõ∂À˜¬ı˛˝◊√ ø¬ıÀ˙¯∏ ˘é¬Ìº ìÊ√ø¬ÛÀÓ¬ Ê√ø¬ÛÀÓ¬ Ú±˜íñ ’Ô«±» Ú±˜ Ê√À¬Û¬ı˛ Î¬◊À~‡ ’±ÀÂ√º
¤¬ı˛ ˜ÀÒ…› ˆ¬·¬ı» Œõ∂À˜¬ı˛˝◊√ øÚÀ«√˙ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√º
˙s±Ô« – ¬Û¬ı˛Ó¬±À¬Û ñ õ∂Ó¬±À¬Û, Ú±˜-¬Û¬ı˛Ó¬±À¬Û ñ Ú±À˜¬ı˛ õ∂Ó¬±À¬Û ¬ı± ˙øq¡ÀÓ¬ ¬ı± õ∂ˆ¬±À¬ıº
133

‹Â√Ú ñ ¤˝◊√¬ı˛”¬Û, ˚±‰¬±˚˛ ñ Œ¸ÀÒ √±Ú fl¡À¬ı˛,
¬Û±¸ø¬ı˛ÀÓ¬ ñ ˆ≈¬˘ÀÓ¬, Ò¬ı˛˜ ñ Ò˜«, Δfl¡ÀÂ√ ñ Œfl¡˜Ú fl¡À¬ı˛º
‰¬`¬œ√±À¸¬ı˛ ¬Û√ [2 Ú—]

ˆ¬±À¬ı±~±¸ › ø˜˘Ú
ì¸˝◊√, Ê√±øÚ, fl≈¡ø√Ú ¸≈ø√Ú Œˆ¬˘º.......,íí
¸±¬ı˛ ¸—Àé¬¬Û › fl¡±¬ı… ˜”˘…±˚˛Ú –

√œ‚« ø¬ı¬ı˛˝√ ˚LaÌ±¬ı˛ ¬Û¬ı˛ ˆ¬±¬ı-¬ı‘μ±¬ıÀÚ ¿fl‘¡Àc¬ı˛ õ∂Ó¬…±·˜ÀÚ¬ı˛ ˙≈ˆ¬˜≈˝”√Ó«¬ ’±¸iß ñ ¤˝◊√ ’±˙±˚˛ ¿¬ı˛±øÒfl¡±¬ı˛ ˜Ú
õ∂±Ì ¬Û≈˘fl¡¬ıÚ…±˚˛ Œˆ¬À¸ Œ·ÀÂ√º ¸‡œÀ√¬ı˛ ŒÎ¬Àfl¡ ¬ı˛±øÒfl¡± ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú Œ˚ Ó¬“√±¬ı˛ Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ’&Òfl¡±¬ı˛ ø√Ú Œ˙¯∏ ˝√√À˚˛ ¸≈ø√Ú
øÙ¬À¬ı˛ ’±¸ÀÂ√º ˜ÀÚ±˜øμÀ¬ı˛ ¿fl‘¡c Œ˚ ˙œ‚Ë˝◊√ øÙ¬À¬ı˛ ’±¸À¬ı Ó¬± Ó¬“√±¬ı˛ ’‘√©Ü˝◊√ Œ˚Ú ¬ı±¬ı˛¬ı±¬ı˛ ¬ı˘ÀÂ√º ø˜˘Ú ’±ÚÀμ¬ı˛
¶§Àõü ø¬ıÀˆ¬±¬ı˛ ¬ı˛±Ò±¬ı˛ ‰≈¬˘ ¶£”¬ø¬ı˛Ó¬ ˝√√À26√, ¬ı¸Ú Î¬◊Î¬ˇÀÂ√, Œ˚Ã¬ıÚ ¬Û≈˘fl¡¬ıÚ…±˚˛ ˆ¬±¸ÀÂ√º ¬ı˛±Ò±¬ı˛ ¬ı“√± Œ‰¬±‡ Ú±‰¬ÀÂ√ñ’±ÚÀμ
·˘±¬ı˛ ˝√√±¬ı˛ ≈√˘ÀÂ√º fl¡±Àfl¡¬ı˛ ˜≈À‡ øõ∂À˚˛¬ı˛ ’±·˜Ú ¬ı±Ó«¬± ˙≈Ú¬ı±¬ı˛ Ê√Ú… ¬ı…±fl≈¡˘ ˝√√À˚˛ ¬ı˛±Ò± ‡±¬ı±¬ı˛ Œ√˚˛º ¤Ó¬ø√Ú fl¡±Àfl¡¬ı˛±
‡±¬ı±¬ı˛ Œ‡À˚˛ ‰¬À˘ Œ˚ÀÓ¬±º øfl¡z≈¬ ’±Ê√ ’Ú… Â√ø¬ıº ¬ı˛±Ò±¬ı˛ Î¬±Àfl¡ fl¡±Àfl¡¬ı˛± ˜ÀÚ¬ı˛ ’±ÚÀμ Ó¬“√±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ Î¬◊ÀÎ¬ˇ ¤À¸ ¬ıÀ¸ÀÂ√º
˜≈À‡¬ı˛ ¬Û±Ú ’±¬ÛÚ±-’±¬ÛøÚ ‡À¸ ¬ÛÎ¬ˇÀÂ√º Œ√¬ıÓ¬±¬ı˛ ˜±Ô± ŒÔÀfl¡ ’±˙œ¬ı«±√œ Ù≈¬˘ ¬ÛÎ¬ˇÀÂ√º ‰¬G¬œ√±¸ ¬ıÀ˘Úñ¸¬ı ø√fl¡
ŒÔÀfl¡˝◊√ ˙≈ˆ¬, ø¬ıÒ±Ó¬± ’Ú≈fl”¡˘ ˝√√À˚˛ÀÂ√Úº
ìˆ¬±À¬ı±~±¸ › ø˜˘Úí ¬Û˚«±À˚˛¬ı˛ Œ|á¬ fl¡ø¬ı¬ı˛”À¬Û ø¬ı√…±¬ÛøÓ¬ ø‰¬ø˝êÓ¬ ˝√√À˘› ¤˝◊√ ¬ÛÀ√ ‰¬G¬œ√±¸ ¸˝√√Ê√ ¸¬ı˛˘ ˆ¬±¯∏±˚˛
ˆ¬±À¬ı¬ı˛ Ê√·ÀÓ¬ fl‘¡Àc¬ı˛ ¸Àe· ¬ı˛±Ò±¬ı˛ ø˜˘Ú õ∂Ó¬…±˙±øÈ¬ ¸≈μ¬ı˛ ˆ¬±À¬ı Ó≈¬À˘ ÒÀ¬ı˛ÀÂ√Úº ˜e·˘¸”‰¬fl¡ Œ˘Ãøfl¡fl¡ ø¬ıù´±À¸¬ı˛ ¤fl¡
¤fl¡øÈ¬ ‘©Ü±Àz¬¬ı˛ ˜±˘± Œ·“√ÀÔ ¿¬ı˛±øÒfl¡±¬ı˛ ¬ˆ¬±¬ı ¸ø•ú˘ÀÚ¬ı˛ ˜±Úø¸fl¡ õ∂d≈¬øÓ¬ › ’±˙±¬ı˛ ’±Úμ ¬ı˛¸‚Ú ¬ı˛”¬Û Ù≈¬øÈ¬À˚˛ Ó≈¬À˘ÀÂ√Úº
¬ı˛±Ò±¬ı˛ ’z¬À¬ı˛ ø‰¬¬ı˛ õ∂˙±øz¬¬ı˛ ¬Û”¬ı« ¬Û¬ı«øÈ¬ õ∂fl¡±˙ Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√º ˆ¬øÌÓ¬±˚˛ ‰¬G¬œ√±¸ √œ‚« ø¬ı¬ı˛˝√fl¡±Ó¬¬ı˛± ¿¬ı˛±Ò±¬ı˛ õ∂Ó¬…±˙± ø¬ıù´±¸Àfl¡
‘√Ï¬ˇ fl¡¬ı˛¬ı±¬ı˛ Ê√Ú…˝◊√ ˙≈ˆ¬ø√ÀÚ¬ı˛ ’±·˜Ú¬ı±Ó«¬± › ø¬ıÒ±Ó¬±¬ı˛ ’±Ú≈fl”¡À˘…¬ı˛ fl¡Ô± ¬ıÀ˘ÀÂ√Úº øÚ¬ı˛˘efl¡±¬ı˛ ¸˝√√Ê√ Œ¸Ãμ˚«˝◊√ ‰¬G¬œ√±À¸¬ı˛
¬Û√·≈ø˘¬ı˛ ˘±¬ıÌ…º ¤˝◊√ ¬Û√øÈ¬ÀÓ¬› Ó¬±¬ı˛ ¬ı…øÓ¬√flË¡˜ ŒÚ˝◊√º ë˜±Ô≈¬ı˛í ¬Û˚«±À˚˛ ‰¬G¬œ√±À¸¬ı˛ Œ˘‡ÚœÀÓ¬ ø¬ıÀ26√À√¬ı˛ Œ¬ı√Ú±¬ı˛ Œ‰¬À˚˛
õ∂fl¡±˙ Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√ ¤fl¡ ·ˆ¬œ¬ı˛Ó¬¬ı˛ Œõ∂˜ Î¬◊¬Û˘øtº Œ¸˝◊√ Î¬◊¬Û˘øt¬ı˛˝◊√ √flË¡˜-¬Ûø¬ı˛ÌÓ¬ õ∂fl¡±˙ ‚ÀÈ¬ÀÂ√ ¤˝◊√ ¬ÛÀ√º ø¬ı¬ı˛À˝√√¬ı˛ √˝√Ú
;±˘± ¸˝√√… fl¡À¬ı˛ ø‰¬¬ı˛z¬Ú ¬ı±„√√±ø˘ Ú±¬ı˛œ¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ¸ø˝√√c≈Ó¬±¬ı˛ ˜”Ó«¬ õ∂Ó¬œfl¡ ¬ı˛”ø¬ÛÚœ ¬ı˛±Ò± ¤˝◊√ ¬ÛÀ√ ’±˙±¬ı˛ õ∂√œ¬Û Œ;À˘
ø˜˘ÀÚ±ij≈‡ ˝√√À˚˛ÀÂ√Úº
˙s±Ô« – ¸˝◊√ ñ ¸ø‡ [¸À•§±ÒÚ]º Œˆ¬˘ ñ ˝√√íÀ˘±º fl¡¬Û±˘ fl¡ø˝√√˚˛± Œ·˘ ñ ’‘√©Ü Œ˚Ú ¬ıÀ˘ Œ·˘º ø‰¬fl≈¡¬ı˛
Ù≈¬ø¬ı˛ÀÂ√- ’±ÚÀμ ‰≈¬˘·≈ø˘ ¶£”¬ø¬ı˛Ó¬ ˝√√À26√º Ó¬±•§≈˘ ñ ¬Û±Ú, ø¬ıø˝√√ ñ ø¬ıøÒ, ø¬Û˚˛± ñ øõ∂˚˛±º Ó≈¬ø¬ı˛ÀÓ¬ Qø¬ı˛ÀÓ¬ ñ Ó¬±Î¬ˇ±Ó¬±øÎ¬ˇ,
˙œ‚Ëº
ñ ø¬ı√…±¬ÛøÓ¬¬ı˛ ¬Û√ ñ
˜±Ô≈¬ı˛ - [3]
ì¤ ¸ø‡ ˝√√±˜±ø¬ı˛ ≈√À‡¬ı˛ Ú±ø˝√√ ›¬ı˛ºî
134

¸±¬ı˛ ¸—Àé¬¬Û › fl¡±¬ı… ˜”˘…±˚˛Ú –
õ∂±Ì±øÒfl¡ øõ∂˚˛ ¸‡œ¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ø¬ı¬ı˛ø˝√√Úœ ¬ı˛±øÒfl¡± Ó¬“√±¬ı˛ ø¬ı¬ı˛˝√ Œ¬ı√Ú±¬ı˛ fl¡±ø˝√√Úœ øÚÀ¬ı√Ú fl¡¬ı˛ÀÂ√Úº fl‘¡c √œ‚«ø√Ú ÒÀ¬ı˛ ¬ı‘μ±¬ıÚ
’&Òfl¡±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ ˜Ô≈¬ı˛±˚˛ ‰¬À˘ Œ·ÀÂ√Úº Ó¬±¬ı˛ Ù¬À˘ ¬ı˛±Ò±¬ı˛ Ê√œ¬ıÀÚ Œ√‡± ø√À˚˛ÀÂ√ ¸œ˜±˝√√œÚ ø¬ı¬ı˛˝√ ’±øÓ«¬º ¬Û”Ì« ¬ı¯∏«±fl¡±˘ ñ
ˆ¬√±^˜±¸º ¬ı˛±Ò±¬ı˛ ·‘˝√ ˜øμ¬ı˛ ˙”Ú…º ’±fl¡±˙ Œ˜À‚ Ï¬±fl¡±º ¸¬ı«√± Œ˜À‚¬ı˛ ·≈¬ı˛≈ ·¬ı˛≈ ·Ê«√Úº ¬Û‘øÔ¬ıœ ¬ı‘ø©Ü Ò±¬ı˛±˚˛ ¶ß±Ó¬º øfl¡z≈¬
¿¬ı˛±øÒfl¡±¬ı˛ øõ∂˚˛Ó¬˜ fl¡±ÀÂ√ ŒÚ˝◊√, ˝√√À˚˛ÀÂ√Ú ¸≈”√¬ı˛ õ∂¬ı±¸œº fl¡±˜À√À¬ı¬ı˛ ¬ı±ÀÌ Ó¬“√±¬ı˛ Œ√˝√ ’±Ê√ Ê√Ê«√¬ı˛º Œ˜À‚¬ı˛ Î¬±Àfl¡ ø˜˘Ú
ø¬Û¬Û±¸≈ ˜˚˛”¬ı˛ ˜˚˛”¬ı˛œ ’±ÚÀμ Ú±‰¬ÀÂ√, Œˆ¬Àfl¡¬ı˛± ˜M√√, Î¬±˝≈√fl¡œ, fl¡˘¬ı˛À¬ı ˜≈‡¬ı˛º õ∂fl‘¡øÓ¬ Ê√·ÀÓ¬¬ı˛ ¤˝◊√ ’±Úμ¬ı˛¸‚Ú ˜≈˝”√ÀÓ«¬√
¬ı˛±Ò±¬ı˛ ˝‘√√˚˛ ø¬ı√œÌ« ˝√√À26√º ø√fl¡-ø√·z¬-’&Òfl¡±À¬ı˛ ’±26√iß, Œ‚±¬ı˛ ’&Òfl¡±¬ı˛ ¬ı˛±Ó¬ ñ ’±fl¡±À˙¬ı˛ ¬ı≈Àfl¡ ‚Ú ‚Ú ø¬ı≈√…ÀÓ¬¬ı˛ ‰¬˜fl¡-
√˜fl¡º fl¡ø¬ı¬ı˛ õ∂ùü, fl‘¡cø¬ı˝√√œÚ ¬¿¬ı˛±øÒfl¡±¬ı˛ ¬ı˛±Ó¬ fl¡±È¬À¬ı fl¡œ fl¡À¬ı˛∑
¤˝◊√ ¬Û√øÈ¬ÀÓ¬ ø¬ı√…±¬ÛøÓ¬ ¿¬ı˛±øÒfl¡±¬ı˛ ˝‘√√˚˛ Œ¬ı√Ú±Àfl¡ ¤˜Úˆ¬±À¬ı ¬ı˛”¬Û±ø˚˛Ó¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú Œ˚ ¬Û±Í¬fl¡˜±ÀS¬ı˛˝◊√ ˝‘√√À˚˛ Î¬◊ij±√Ú±
¸‘ø©Ü fl¡À¬ı˛º ¸≈À¬ı˛-Â√Àμ, ˆ¬±À¬ı ¬ı¯∏«± õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ Î¬◊ij±√Ú±˜˚˛ ¬Ûø¬ı˛À¬ıÀ˙ ¿¬ı˛±Ò±¬ı˛ ˝‘√√˚˛ ‰¬±=˘…Àfl¡ fl¡ø¬ı ’Ú≈¬Û˜ˆ¬±À¬ı õ∂fl¡±˙
fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº ¤‡±ÀÚ ˝‘√√˚˛Àˆ¬√œ ˚LaÌ± ŒÚ˝◊√, ’±ÀÂ√ ¬ı˛¸±À¬ı˙º ˝‘√√À˚˛¬ı˛ Œ¬ı√Ú±Àfl¡ fl¡ø¬ı ‹ù´˚«˜øG¬Ó¬ fl¡¬ı˛ÀÓ¬˝◊√ fl¡ø¬ı ¬ı¯∏«± ø√ÀÚ¬ı˛
˜M√√Ó¬±Àfl¡ ¬ÛÈ¬ˆ”¬ø˜fl¡±˚˛ Œ¬ı˛À‡ÀÂ√Úº ø¬ı√…±¬ÛøÓ¬¬ı˛ ‰¬¬ı˛˜¬ı˛”¬Û √é¬Ó¬±¬ı˛ õ∂fl¡±˙ ¤˝◊√ ¬ÛÀ√ ’±ÀÂ√º ˜√ÀÚ¬ı˛ ¬ı±ÀÌ ¿¬ı˛±øÒfl¡±¬ı˛ ˝‘√√˚˛
Ê√Ê«√ø¬ı˛Ó¬º Œ˙¯∏ ‰¬¬ı˛ÀÌ fl¡ø¬ı-õ∂ùü fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úñ
ëΔfl¡ ŒÂ√ Œ·±„√√±˚˛ø¬ı ˝√√ø¬ı˛ ø¬ıÀÚ ø√Ú ¬ı˛±øÓ¬˚˛±ºí
¬Û√øÈ¬ÀÓ¬ ’À˘Ãøfl¡fl¡ ’±À¬ı√ÀÚ¬ı˛ Œ‰¬À˚˛ Œ˘Ãøfl¡fl¡ ’±À¬ı√ÀÚ¬ı˛ õ∂±Ò±Ú…˝◊√ Œ√‡± ˚±˚˛º ¿¬ı˛±Ò±¬ı˛ ’øÚ¬ı«‰¬Úœ˚˛ ˜±Úø¸fl¡
Î¬◊√±¸ˆ¬±¬ı ¬Û√øÈ¬ÀÓ¬ øˆ¬iß ˜±S± ¸—À˚±Ê√Ú fl¡À¬ı˛ÀÂ√º ˙Às¬ı˛ ‹ù´À˚« › ˆ¬±À¬ı¬ı˛ ˜±Ò≈À˚« ¬Û√øÈ¬ ¸±Ô«fl¡º
˙s±Ô« – ›¬ı˛ ñ ¸œ˜±º ¬ı±√¬ı˛ ñ ¬ı±√˘, ¬ı¯∏«±º ˜±˝√√ ñ ˜±¸, Á¡ø•Û ñ Á¡“√±ø¬Û˚˛±º ·¬ı˛Ê√øz¬ ñ ·Ê«√Ú fl¡¬ı˛ÀÂ√º
¸z¬øÓ¬ ñ ¸Ó¬Ó¬º ¬ıø¬ı˛‡øz¬˚˛± ñ ¬ı¯∏«Ì fl¡¬ı˛ÀÂ√º ¬Û±˝≈√Ì ñ õ∂¬ı±¸œº fl≈¡ø˘˙ ñ ¬ı<º √±≈√¬ı˛œ ñ Œˆ¬fl¡, ¬ı…±„√√º ’øÔ¬ı˛
ñ ’øàÔ¬ı˛º ø¬ıÊ≈√ø¬ı˛fl¡ ¬Û“√±øÓ¬˚˛± ñ ø¬ı≈√…ÀÓ¬¬ı˛ ¬¬Û„ƒ√øq¡ ¬ı± ¸±ø¬ı˛º Œ·±„√√±˚˛ø¬ı ñ fl¡±È¬±ø¬ıº ¬ı˛±øÓ¬˚˛± ñ ¬ı˛±øSº
ø¬ı√…±¬ÛøÓ¬¬ı˛ ¬Û√ ñ 2 Ú—
ºº õ∂±Ô«Ú±ºº
ìÓ¬±Ó¬˘ Δ¸fl¡Ó¬ ¬ ı±ø¬ı˛ø¬ıμ≈¸˜
¸≈Ó¬-ø˜Ó¬-¬ı˛˜Úœ ¸˜±ÀÊ√ºî
¸±¬ı˛-¸—Àé¬¬Û › fl¡±¬ı… ˜”˘…±˚˛Ú –

Î¬◊M√5 ¬ı±˘≈fl¡±˜˚˛ ¸˜≈^Ó¬œÀ¬ı˛ ¬ı‘ø©Ü¬ı˛ Ò±¬ı˛± ¬ÛÎ¬ˇ±˜±S ˙≈øfl¡À˚˛ ˚±˚˛, øÍ¬fl¡ ŒÓ¬˜øÚ ¬Û≈S-ø˜S-¶aœ ¬Ûø¬ı˛¬ı‘Ó¬ ¸—¸±¬ı˛›
é¬ÌàÔ±˚˛œº ÷ù´¬ı˛˝◊√ ¤fl¡˜±S ø‰¬¬ı˛z¬Úº øfl¡z≈¬ ø¬ı√…±¬ÛøÓ¬ Œ¸˝◊√ ˙±ù´Ó¬ ÷ù´¬ı˛Àfl¡ ˆ≈¬À˘ é¬Ìfl¡±À˘¬ı˛ ¸—¸±À¬ı˛˝◊√ øÚ˜¢ü ŒÔÀfl¡ÀÂ√Úº
˜±˚˛±˜˚˛ ¸—¸±À¬ı˛¬ı˛ Œ˜±À˝√√ ’±¬ıX ŒÔÀfl¡˝◊√ fl¡ø¬ı Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ’˜”˘… ¸˜˚˛ Ú©Ü fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ Œ˙¯∏ õ∂±Àz¬ ¤À¸ fl¡ø¬ı¬ı˛
ˆ¬±¬ıÚ± ñ øÓ¬øÚ ’±Ê√ Œfl¡±ÀÚ± fl¡±ÀÊ√ ˘±·À¬ıÚ ÷ù´À¬ı˛¬ı˛∑ Ó¬“√±¬ı˛ Œ‰¬±À‡¬ı˛ ¸±˜ÀÚ ¬ı…Ô«Ó¬±¬ı˛ ‚Ú ’&Òfl¡±¬ı˛º øÓ¬øÚ ¬ı≈Á¡ÀÓ¬
Œ¬ÛÀ¬ı˛ÀÂ√Ú √œÚ √˚˛±˜˚˛ ˆ¬·¬ı±Ú˝◊√ ¤fl¡˜±S ˜≈øq¡√±Ó¬±º ’·±Ò ø¬ıù´±¸ øÚÀ˚˛ ˆ¬±¬ıÀÂ√Úñ÷ù´¬ı˛˝◊√ Ó¬“√±Àfl¡ Œ√‡±À¬ı õ∂fl‘¡Ó¬ ˜≈øq¡¬ı˛
¬ÛÔº
135

fl¡ø¬ı¬ı˛ ¸˜¢∂ Ê√œ¬ıÚ Œfl¡ÀÈ¬ Œ·ÀÂ√ Œ‰¬Ó¬Ú±˝√√œÚ ’¬ıàÔ±˚˛º ’ÀX«fl¡ Ê√œ¬ıÚ øÓ¬øÚ ‚≈ø˜À˚˛ fl¡±øÈ¬À˚˛ÀÂ√Ú, ’:±ÚÓ¬±˚˛
Δ˙˙¬ıfl¡±˘, Œ˚Ã¬ıÀÚ ¬Ú±¬ı˛œ¸e· ˘±Àˆ¬¬ı˛ ŒÚ˙±˚˛, ’±¬ı˛ Ê√¬ı˛± ¬ı…±øÒÀÓ¬ ¬ı±X«fl¡…fl¡±˘ fl¡±È¬±ÀÚ±¬ı˛ Ù¬À˘ ÷ù´À¬ı˛¬ı˛ ˆ¬Ê√Ú±¬ı˛ ¸˜˚˛
fl¡ø¬ı ¬Û±ÚøÚº ¸Ë©Ü± ¬ıËp±¬ı˛› ˜‘Ó≈¬… ˘˚˛ ’±ÀÂ√º øfl¡z≈¬ ÷ù´¬ı˛ ’Ú±ø√-’Úz¬º ¸˜≈À^¬ı˛ ¬ı≈Àfl¡ ŒÏ¬Î¬◊ Œ˚˜Ú Ê√±À· ¤¬ı— ¸˜≈À^¬ı˛
¬ı≈Àfl¡˝◊√ Ó¬± ø¬ı˘œÚ ˝√√˚˛, øÍ¬fl¡ ŒÓ¬˜øÚ ÷ù´¬ı˛ ŒÔÀfl¡ Ê√œ¬ı-Ê√·ÀÓ¬¬ı˛ ¸‘ø©Ü ¤¬ı— ÷ù´À¬ı˛¬ı˛ ˜ÀÒ…˝◊√ Ó¬±¬ı˛ ø¬ı˘˚˛º Œ¸˝◊√Ê√Ú… ÷ù´À¬ı˛¬ı˛
Î¬◊¬Û±¸Ú± Â√±Î¬ˇ± Ê√œ¬ıÚ ¸•Û”Ì« ¬ı…Ô«º ˜‘Ó≈¬…¬ı˛ ˜≈À‡±˜≈ø‡ √“√±øÎ¬ˇÀ˚˛ fl¡ø¬ı ˜ÀÚ õ∂±ÀÌ Î¬◊¬Û˘øt fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú, ˆ¬·¬ı±Ú˝◊√ ¤fl¡˜±S
·øÓ¬, ˜≈øq¡√±Ó¬±º fl¡ø¬ı¬ı˛ ’±R ø¬ıÀù≠¯∏ÀÌ¬ı˛ ¬Û¬ı˛ ÷ù´À¬ı˛¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ Ó¬“√±¬ı˛ fl¡¬ı˛≈Ì õ∂±Ô«Ú±ñˆ¬·¬ı±Ú Œ˚Ú Ó¬“√±Àfl¡ ˜≈øq¡ ¬ÛÀÔ¬ı˛ ˚±Sœ
fl¡À¬ı˛Úº
ëõ∂±Ô«Ú±í ¬Û˚«±À˚˛¬ı˛ ¬Û√ ¬ı˛‰¬Ú±˚˛ ø¬ı√…±¬ÛøÓ¬ Ó≈¬˘Ú±¬ı˛ø˝√√Ó¬º ¤˝◊√ ¬ÛÀ√ fl¡ø¬ı¬ı˛ ’±R¸˜±À˘±‰¬Ú± › ’±R-ø¬ıÀù≠¯∏ÀÌ¬ı˛ ¸≈¬ı˛
õ∂±Ò±Ú… Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√º ˜±˚˛± Œ˜±À˝√√ ¸±¬ı˛± Ê√œ¬ıÀÚ Œ˚ ˆ¬±À¬ı ø√Ú ’øÓ¬¬ı±ø˝√√Ó¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú Ó¬±¬ı˛ Ê√Ú… fl¡ø¬ı ’Ú≈Ó¬5º ˜¬ı˛≈˜˚˛ Ê√œ¬ıÀÚ
Ó¬“√±¬ı˛ ˝‘√√À˚˛ ÷ù´¬ı˛ ¸•ÛÀfl«¡ Œ˚ ¸≈·ˆ¬œ¬ı˛ ø¬ıù´±¸ Ê√ÀijÀÂ√ Ó¬±¬ı˛˝◊√ ‹fl¡±øz¬fl¡ øÚÀ¬ı√Úñ
ëÓ≈¬˚˛± ø¬ıÚ± ·øÓ¬ Ú±ø˝√√ ’±¬ı˛±ºî
˝√√Ó¬±˙±¬ı˛ ˝√√±˝√√±fl¡±À¬ı˛¬ı˛ ¬Û±˙±¬Û±ø˙ ÷ù´À¬ı˛¬ı˛ fl¡¬ı˛≈Ì±õ∂±Ô«œ fl¡ø¬ı ˆ¬øq¡ ø¬ıÚ•⁄ø‰¬ÀM√√ ’|≈¬Û”Ì« Ú˚˛ÀÚ øÚÀÊ√Àfl¡ ¸•Û”Ì« ¸˜¬Û«Ì
fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú ÷ù´À¬ı˛¬ı˛˝◊√ ¬Û√Ó¬À˘º ¬Ûø¬ı˛˙≈X ’±RøÚÀ¬ı√ÀÚ¬ı˛ ¸≈À¬ı˛ ¬Û√øÈ¬ ¶ß±Ó¬º ¬ı˛”¬Û, Œ˜±˝√√, Ó‘¬c±, Œõ∂˜ ¸¬ı ø˜Ô…±º |X± ›
ˆ¬øq¡˝◊√ ¤fl¡˜±S ÷ù´À¬ı˛¬ı˛ ¬Û”Ê√± Î¬◊¬Û±‰¬±¬ı˛ ¤˝◊√ √±˙«øÚfl¡ ˆ¬±¬ıÚ±˚˛ Î¬◊M√¬ı˛ÀÌ ¬Û√øÈ¬ ¸≈¸˜‘Xº ¬Û√˘±ø˘Ó¬…, Î¬◊¬Û˜± õ∂À˚˛±· ˝◊√Ó¬…±ø√
·≈ÀÌ ¬Û√øÈ¬ ø˙ä-¸≈¯∏˜± ˜øG¬Ó¬ ˝√√À˚˛ÀÂ√º
˙s±Ô« – Ó¬±Ó¬˘ ñ Î¬◊M√5, Δ¸fl¡Ó¬ ñ ¬ı±˘≈º
¸≈Ó¬-ø˜Ó¬-¬ı˛˜Ìœ ¸˜±ÀÊ√ ñ ¬Û≈S, ø˜S › ¶aœ-¸˜±À¬ıÀ˙ ¬ı± ¸Àe·º ŒÓ¬±À˝√√ ñ ŒÓ¬±˜±Àfl¡º ø¬ı¸ø¬ı˛ ñ ø¬ı¶ú‘Ó¬
˝√√À˚˛º ø¬ıÀ˙±˚˛±À¸ ñ ø¬ıù´±¸º ’±Ò-Ê√Ú˜ ñ ’ÀÒ«fl¡ Êijº øÚÀμ ñ øÚ^±˚˛º Ê√¬ı˛± ñ ¬ı±X«fl¡…º ‰¬Ó≈¬¬ı˛±ÚÚ ñ ˚“√±¬ı˛
‰¬±¬ı˛ ˜≈‡ ’Ô«±» ¬ıËp±º Ó≈¬˚˛± ñ ŒÓ¬±˜±¬ı˛º ¸˜±›Ó¬ ñ õ∂À¬ı˙ fl¡À¬ı˛º ˆ¬ÌÀ˚˛ ñ ¬ıÀ˘º
:±Ú√±À¸¬ı˛ ¬Û√
ºº Œõ∂˜ Δ¬ıø‰¬M√√… › ’±Àé¬¬Û±Ú≈¬ı˛±· ºº
ì¸≈À‡¬ı˛ ˘±ø·˚˛± ¤‚¬ı˛ ¬ı“√±øÒÚ≈
’±ÚÀ˘ ¬Û≈øÎ¬ˇ˚˛± Œ·˘ºî
ˆ¬±¬ı ¸—Àé¬¬Û › fl¡±¬ı… ˜”˘…±˚˛Ú –
‰¬G¬œ√±À¸¬ı˛ ëˆ¬±¬ıø˙¯∏…í :±Ú√±¸ ¤˝◊√ ¬Û√øÈ¬ÀÓ¬ ¿fl‘¡Àc¬ı˛ Œõ∂À˜¬ı˛ ¬ı˛˝√¸… Î¬◊Àij±‰¬ÀÚ ¬ı…Ô« ¿¬ı˛±øÒfl¡±¬ı˛ ˜˜« ¬ı…Ô±Àfl¡
’±Àé¬¬Û±Ú≈¬ı˛±À·¬ı˛ ˝√√±˝√√±fl¡±À¬ı˛¬ı˛ ˜Ò… ø√À˚˛ Ó≈¬À˘ ÒÀ¬ı˛ÀÂ√Úº fl‘¡cÀõ∂˜ ˘±ˆ¬ fl¡À¬ı˛ ¸≈À‡ ø√Ú fl¡±È¬±¬ı±¬ı˛ ’±˙±˚˛ ¿¬ı˛±øÒfl¡± ΔÓ¬¬ı˛œ
fl¡À¬ı˛øÂ√À˘Ú Œ˚ ¶§Àõü¬ı˛ ‚¬ı˛ Ó¬± ‰¬¬ı˛˜ ˝√√Ó¬±˙±¬ı˛ ’±·≈ÀÚ ¬Û≈ÀÎ¬ˇ Â√±˝◊√ ˝√√À˚˛ Œ·˘º fl‘¡cÀõ∂À˜¬ı˛ ’˜‘Ó¬¸±·À¬ı˛ Î≈¬¬ı ø√ÀÓ¬ ø·À˚˛
Œ¬ÛÀ˘Ú ø¬ı¯∏º ¿¬ı˛±øÒfl¡± Ê√±ÀÚÚ Ú± Ó¬“√±¬ı˛ fl¡¬Û±À˘ fl¡œ ’±ÀÂ√∑ ø¶ß* ‰¬“√±À√¬ı˛ ’±À˘± Ó¬±¬ı˛ fl¡˜« Œ√±À¯∏ ¬Ûø¬ı˛ÌÓ¬ ˝√√À˚˛ÀÂ√ ¸”À˚«¬ı˛
õ∂‡¬ı˛ Œ¬ı˛ÃÀ^, Î¬◊“√‰≈¬ ¬Û±˝√√±ÀÎ¬ˇ Î¬◊Í¬ÀÓ ¬ø·À˚˛ øÓ¬øÚ ¬ÛÀÎ¬ˇÀÂ√Ú ’·±Ò Ê√À˘º ˘ÑœÀ√¬ıœ¬ı˛ fl¡¬ı˛≈Ì± Œ‰¬À˚˛ Ó¬“√±¬ı˛ ˆ¬±À·… Ê≈√ÀÈ¬ÀÂ√
‰¬¬ı˛˜ √±ø¬ı˛^…º ’¬ıÀ˝√√˘±˚˛ ˜øÌ-¬˜±øÌfl¡… ¸¬ı ˝√√±ø¬ı˛À˚˛ÀÂ√Úº Ú·¬ı˛ ¬ÛM√√Ú fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú, ˜±øÌfl¡… ˘±Àˆ¬¬ı˛ ’±˙±˚˛ ¸˜≈^¬ı&ÒÚ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú,
øfl¡z≈¬ fl¡¬Û±˘ Œ√±À¯∏ ¸˜≈^ ˙≈øfl¡À˚˛ Œ·ÀÂ√, ˜±øÌfl¡… ˝√√±ø¬ı˛À˚˛ Œ·ÀÂ√º ø¬Û¬Û±¸± øÚ¬ı±¬ı˛ÀÌ¬ı˛ Ê√Ú… Œ˜À‚¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ Ê√˘ Œ‰¬À˚˛ Ó¬“√±¬ı˛
136

ˆ¬±À·… Ê≈√ÀÈ¬ÀÂ√ ¬ı<º ¤˝◊√ ¬ı<¬ÛÓ¬Ú˝◊√ Œ˚Ú Ó¬“√±¬ı˛ ˆ¬±·…ø˘ø¬Ûº :±Ú√±À¸¬ı˛ ˜ÀÓ¬, fl‘¡cÀõ∂˜-˜‘Ó≈¬…-˚LaÌ±¬ı˛ ˜ÀÓ¬±˝◊√ Œ¬ı√Ú±
fl¡∞I◊øfl¡Ó¬º
¤˝◊√ ¬Û√øÈ¬¬ı˛ ¬ı˛‰¬ø˚˛Ó¬±Àfl¡ ø‚À¬ı˛ :±Ú√±¸ › ‰¬G¬œ√±¸ ≈√˝◊√ fl¡ø¬ı¬ı˛ Ú±˜˝◊√ ·À¬ı¯∏fl¡·Ì ø‰¬z¬± ˆ¬±¬ıÚ± fl¡À¬ı˛ ¬Û√øÈ¬ Œ˚
:±Ú√±À¸¬ı˛˝◊√ ¬ı˛‰¬Ú± ¤ ¸•ÛÀfl«¡ ’øÒfl¡±—˙ ¬ÛøG¬Ó¬ ˜Ó¬ õ∂fl¡±˙ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº
ì¸≈À‡¬ı˛ ˘±ø·˚˛± ¤‚¬ı˛ ¬ı“√±øÒÚ≈
’±ÚÀ˘ ¬Û≈øÎ¬ˇ˚˛± Œ·˘º
’ø˜˚˛ ¸±·À¬ı˛ ø¸Ú±Ú fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬
¸fl¡ø˘ ·¬ı˛˘ Œˆ¬˘ºî
¬ÛÀ√¬ı˛ ¸”‰¬Ú±˚˛ ¤˝◊√ ø‰¬¬ı˛z¬Ú ’±˙±˝√√Ó¬ Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ˝‘√√˚˛¶Û˙«œ Œ¬ı√Ú±¬ı˛ ¬ı±Ìœ Î¬◊2‰¬±ø¬ı˛Ó¬ ˝√√À˚˛ÀÂ√º ø¬ı¯∏˜-’˘efl¡±À¬ı˛¬ı˛ ¸≈‡ñ
≈√–‡ [’Ú˘] ’ø˜˚˛ ñ ·¬ı˛˘ ¤˝◊√ Δ¬ı¯∏˜…˝◊√ ’±˘efl¡±ø¬ı˛¬ı˛ Œ¸Ãμ˚« ¸=±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ÀÂ√º ’¬Û”¬ı« õ∂À˚˛±À· ¿¬ı˛±Ò±¬ı˛ √œ‚« ù´±¸ˆ¬¬ı˛±
˝√√±˝√√±fl¡±¬ı˛ ¬ı…?Ú±Ò˜«œ ˝√√À˚˛ÀÂ√º ¶§26√ ’Ú±Î¬ˇ•§¬ı˛ ˆ¬±¯∏±¬ı˛ ¬Û±ø¬ı˛¬Û±ÀÈ¬…¬ı˛ ¬Û±˙±¬Û±ø˙ ø¬ı¯∏˜ ’˘efl¡±¬ı˛ ¸—À˚±Ê√Ú±˚˛ fl¡ø¬ı¬ı˛ õ∂fl¡±˙
é¬˜Ó¬±¬ı˛ Œfl¡Ã˙˘ õ∂fl¡±˙ Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√º
˙s±Ô« – Î¬◊‰¬˘ ñ Î¬◊“√‰≈¬º ’±ÚÀ˘ ñ ’ÚÀ˘, ’±·≈ÀÚº ’‰¬˘ ñ ¬Û¬ı«Ó¬º ˘Â√˜œ ñ ˘Ñœº Œ¬ıÏ¬ˇ˘ ñ ø‚À¬ı˛
Ò¬ı˛À˘±º ø¬Û˚˛±¸ ñ Ó‘¬c±º ¬ıÊ√¬ı˛ ñ ¬ı<º Œ¸ø¬ıÚ≈ ñ Œ¸¬ı± fl¡¬ı˛˘±˜º Œ˝√√À˘ ñ ’¬ıÀ˝√√˘±˚˛º Ê√˘√ ñ Œ˜‚º ˆ¬±Ú≈
ñ ¸”˚«º ’ø˜˚˛ ñ ’˜‘Ó¬º ˜¬ı˛Ì ’øÒfl¡ Œ˙˘ ñ ˜‘Ó≈¬…¬ı˛ Œ‰¬À˚˛› Œ¬ı√Ú±√±˚˛fl¡º
:±Ú√±À¸¬ı˛ ¬Û√ [2 Ú—]

¬Û”¬ı«¬ı˛±·-’Ú≈¬ı˛±· ¬Û˚«±À˚˛¬ı˛ñ
õ∂fl‘¡Ó¬¬ÛÀé¬ ë¬ı˛”¬Û±Ú≈¬ı˛±À·¬ı˛í ¬Û√
ì¬ı˛”¬Û ˘±ø· ’“√±ø‡ Á≈¡À¬ı˛ ·≈ÀÌ ˜Ú Œˆ¬±¬ı˛ºî
ˆ¬±¬ı ¸—Àé¬¬Û › fl¡±¬ı… ˜”˘…±˚˛Ú –

¬ı˛”¬Û±Ú≈¬ı˛±À·¬ı˛ ¤˝◊√ ¬ÛøÈ¬ÀÓ¬ ¿¬ı˛±øÒfl¡± fl‘¡Àc¬ı˛ ¬ı˛”À¬Û ¬Û±·ø˘Úœ ˝√√À˚˛ Œ‰¬±À‡¬ı˛ Ê√À˘ ¬ı≈fl¡ ˆ¬±ø¸À˚˛ÀÂ√º fl‘¡Àc¬ı˛ ·≈ÀÌ
Ó¬“√±¬ı˛ ˜Ú ø¬ıÀˆ¬±¬ı˛º fl‘¡Àc¬ı˛ õ∂øÓ¬øÈ¬ ’Àe·¬ı˛ Ê√Ú… ¬ı˛±Ò±¬ı˛ õ∂øÓ¬øÈ¬ ’e· fl¡“√±À√º ˝‘√√À˚˛¬ı˛ ¶ÛÀ˙«¬ı˛ Ê√Ú… ˝‘√√˚˛ Œfl¡“√À√ ›ÀÍ¬º
fl‘¡c Œõ∂À˜¬ı˛ Ê√Ú… ¬ı˛±Ò±¬ı˛ õ∂±Ì-˜Ú ’øàÔ¬ı˛º ˜ÀÚ¬ı˛ ¬ı±¸Ú±, ¬Û”¬ı˛ÀÌ¬ı˛ Ê√Ú… øÓ¬øÚ ‘Ï¬ˇ õ∂øÓ¬:º ¸≈Ò± ¬ı˛”¬Û¸≈Ò± ¬Û±Ú fl¡À¬ı˛
¬ı˛±Ò±¬ı˛ ˝‘√√˚˛ ’±fl¡±∫± Ó‘¬5 Ú˚˛º ¿fl‘¡Àc¬ı˛ √˙«Ú › Ó¬“√±¬ı˛ ˙¬ı˛œÀ¬ı˛¬ı˛ ¶Û˙« ˘±Àˆ¬¬ı˛ Ê√Ú… ¬ı˛±Ò±¬ı˛ Œ√˝√ ˜Ú Î¬◊À¡Zø˘Ó¬º ¸‡œÀ√¬ı˛
øÚÀ˚˛ ¤˜Úøfl¡ ·≈¬ı˛≈Ê√ÚÀ√¬ı˛ ¸Àe· Ô±fl¡±¬ı˛ ¸˜À˚˛› ¿fl‘¡c õ∂¸e· Œ√˝√-˜ÚÀfl¡ ¬Û≈˘fl¡¬ıÚ…±˚˛ ˆ¬±ø¸À˚˛ øÚÀ˚˛ ˚±˚˛º ¸fl¡À˘¬ı˛
¸±˜ÀÚ Ó¬±¬ı˛ Ê√Ú… ’¬Û√àÔ ˝√√ÀÓ¬ ˝√√˚˛ ñ ¤˝◊√ Œˆ¬À¬ı ¬Û≈˘fl¡ õ∂26√iß ¬ı˛±‡ÀÓ¬ ø·À˚˛ Œ‰¬±À‡¬ı˛ Ê√˘ ’ø¬ı¬ı˛˘ Ò±¬ı˛±˚˛ ¬ıÀ˚˛ ˚±¬ı±¬ı˛
Ê√Ú… ¸¬ı Œ‰¬©Ü±˝◊√ ¬ı…Ô« ˝√√˚˛º ¬ı˛±Ò±¬ı˛ ¤˝◊√ ’¬ıàÔ± Œ√À‡ ‚À¬ı˛¬ı˛ Œ˘±fl¡Ê√Ú fl¡±Ú±fl¡±øÚ fl¡À¬ı˛º
fl‘¡Àc¬ı˛ ¬ı˛”À¬Û¬ı˛ õ∂øÓ¬ Ó¬œ¬ıË ’±fl¡¯∏«Ì ¤˝◊√ ¬Û√øÈ¬ÀÓ¬º ˚Ô±˚Ô ˆ¬±¯∏±¬ı˛ ¬ı…¬ı˝√√±À¬ı˛ ’Úz¬ ¬ı±¸Ú±¬ı˛ Ó¬œ¬ıË ˝√√±˝√√±fl¡±¬ı˛ õ∂øÓ¬ ‰¬¬ı˛ÀÌ
Ò√ıøÚÓ¬ ˝√√À˚˛ÀÂ√º ˆ¬±¬ı › ˆ¬±¯∏±¬ı˛ ·±Ï¬ˇ ¬ıXÓ¬±˚˛ ¬Û√øÈ¬ ¸˜‘Xº ‰¬G¬œ√±¸ ·ˆ¬œ¬ı˛ ’Ú≈ˆ”¬øÓ¬¬ı˛ ˜˜«¶Û˙«œ ·œøÓ¬fl¡±¬ı˛º
137

øfl¡z≈¬ Ó¬“√±¬ı˛ ˆ¬±¬ıø˙¯∏… :±Ú√±¸ ’z¬¬ı˛Ó¬˜ õ∂±ÌÀ¬ı√Ú±¬ı˛ ¸Ù¬˘ ø‰¬Sfl¡¬ı˛º ¤¬ı˛ õ∂˜±Ì ¬Û√øÈ¬ÀÓ¬ ’±ÀÂ√º ’˘—fl¡±À¬ı˛¬ı˛ ¸±Ô«fl¡
¬ı…¬ı˝√√±À¬ı˛ fl¡ø¬ı ¬ı˛±Ò±¬ı˛ ¬ı…±fl≈¡˘ ˝‘√√À˚˛¬ı˛ √¬ı˛Ê√± ‡≈À˘ ø√À˚˛ÀÂ√Úº fl¡ø¬ı¬ı˛ õ∂fl¡±˙ˆ¬øe· ¸˝√√Ê√ › ¸≈μ¬ı˛º õ∂±Ì Ó¬ij˚˛ ˝√√À˚˛› :±Ú√±¸-
·≈¬ı˛≈¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ’±R˝√√±¬ı˛± ÚÚº õ∂fl¡±˙ˆ¬øe·¬ı˛ ’±˘efl¡±ø¬ı˛fl¡ Œ¸ÃμÀ˚«¬ı˛ õ∂øÓ¬ Ó¬“√±¬ı˛ ÚÊ√¬ı˛ ’±ÀÂ√º ˝√√±ø¸ÀÓ¬ ‡ø¸˚˛± ¬ÛÀÎ¬ˇ fl¡Ó¬
˜Ò≈-Ò±¬ı˛íº ¤‡±ÀÚ ¬ı˛±Ò±¬ı˛ ˝√√±ø¸ ˜Ò≈¬ı˛ Ò±¬ı˛±¬ı˛ ¸Àe· Ó≈¬˘Ú± fl¡À¬ı˛ ¸±Ô«fl¡ Î¬◊¬Û˜± ’˘efl¡±¬ı˛ õ∂À˚˛±· fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº
˙s±Ô« – ’“√±ø‡ Á≈¡À¬ı˛ ñ Œ‰¬±À‡¬ı˛ Ê√˘ ¬ÛÀÎ¬ˇº ’±¬ı˛øÓ¬ Ú±ø˝√√ È≈¬ÀÈ¬ ñ ’±fl¡±∫±¬ı˛ Ó‘¬ø5 ˝√√˚˛ Ú±º √¬ı˛˙ ñ √˙«Úº
¬Û¬ı˛˙ ñ ¶Û˙«º ¬Û˝≈√ ñ õ∂ˆ≈¬º ·≈¬ı˛≈ ñ ·ø¬ı˛¬ıÓ¬ ˜±ÀÁ¡ ñ ·≈¬ı˛≈ › ¬Û”Ê√Úœ˚˛À√¬ı˛ ˜ÀÒ…º ¬Û¬ı˛¸Àe· ñ õ∂¸Àe·º ˘±Ê√
ñ ˘7¡¡¡±º ¬Û¬ı˛fl¡±¬ı˛ ñ õ∂fl¡±¬ı˛º Œˆ¬Ê√±˝◊√ ñ;±ø˘À˚˛ ø√˘±˜º
Œ·±ø¬ıμ√±À¸¬ı˛ ¬Û√ - [1Ú—]

ºº ’øˆ¬¸±¬ı˛ ºº
ëëfl¡∞I◊fl¡ ·±øÎ¬ˇ fl¡˜˘-¸˜ ¬Û√Ó¬˘
˜?œ¬ı˛ ‰¬œ¬ı˛ø˝√√ Á¡“√±ø¬Ûºî
ˆ¬±¬ı ¸—Àé¬¬Û › fl¡±¬ı… ˜”˘…±˚˛Ú –

¿¬ı˛±øÒfl¡± fl‘¡Àc¬ı˛ ¸Àe· ¸—Àfl¡Ó¬ àÔ±ÀÚ ø˜ø˘Ó¬ ˝√√¬ı±¬ı˛ Ê√Ú… õ∂d≈¬øÓ¬ øÚÀ26√Úº ’øˆ¬¸±À¬ı˛¬ı˛ ¬ÛÔ, ≈√–‡˜˚˛ fl¡∞I◊fl¡±fl¡œÌ«º
¬ı˛±Ò± ‚À¬ı˛¬ı˛ √¬ı˛Ê√± ¬ı&Ò fl¡À¬ı˛ Œ˜ÀÁ¡ÀÓ¬ Ê√˘ ŒÏ¬À˘ Œ˜ÀÁ¡ fl¡±√± fl¡À¬ı˛ Ó¬±ÀÓ¬ fl¡“√±È¬± ¬Û≈“√ÀÓ¬ ¬Û±À˚˛¬ı˛ Ú”¬Û≈¬ı˛ ≈√øÈ¬Àfl¡ fl¡±¬ÛÎ¬ˇ‡G¬
ø√À˚˛ Œ¬ı“√ÀÒ ¬Û±À˚˛¬ı˛ ’±e·≈˘ Œ‰¬À¬Û ‰≈¬ø¬Û ‰≈¬ø¬Û ‰¬˘±¬ı˛ ’ˆ¬…±¸ fl¡¬ı˛ÀÂ√Úº ¬ı˛±Ò±¬ı˛ ÷ù´¬ı˛ ¸±ÒÚ±¬ı˛ ¤ Œ˚Ú Œ·±¬ÛÚ ˜˝√√Î¬ˇ±º ¬ÛÔ
’&Òfl¡±À¬ı˛ ’±26√ißº ≈√À‰¬±‡ fl¡±¬ÛÎ¬ˇ ø√À˚˛ Œ¬ı“√ÀÒ ’&Òfl¡±¬ı˛ ¬ÛÔ ’øÓ¬√flË¡À˜¬ı˛ ’ˆ¬…±¸ fl¡¬ı˛ÀÂ√Úº ¬ı¯∏«Ìø¸q¡ ’&Òfl¡±¬ı˛ ¬ÛÀÔ ¸±À¬Û¬ı˛
ˆ¬˚˛ ’±ÀÂ√º ¸±À¬Û¬ı˛ √—˙Ú ŒÔÀfl¡ ¬ı“√±‰¬¬ı±¬ı˛ Ê√Ú… ˝√√±ÀÓ¬¬ı˛ fl¡efl¡Ú ¬ı&Òfl¡ Œ¬ı˛À‡ ¸±¬Û≈ÀÎ¬ˇ¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ¸±À¬Û¬ı˛ ˜≈‡¬ı&ÒÀÚ¬ı˛ Œfl¡Ã˙˘
ŒÊ√ÀÚ øÚÀ˚˛ÀÂ√º ·≈¬ı˛≈Ê√ÚÀ√¬ı˛ fl¡Ô± øÓ¬øÚ ˙≈ÚÀÓ¬ ¬Û±Ú Ú±º ¤fl¡fl¡Ô± ˙≈ÀÚ Î¬◊M√¬ı˛ Œ√Ú ’Ú…fl¡Ô±º ’±Rœ˚˛ ¬Ûø¬ı˛Ê√ÀÚ¬ı˛ fl¡Ô±
˙≈ÀÚ ˜≈*±¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ˙≈Ò± ˝√√±À¸Úº ¬ı˛±øÒfl¡±¬ı˛ ¤˝◊√ ˜±Úø¸fl¡ ’¬ıàÔ±¬ı˛ ¤fl¡˜±S ¸±é¬œ Œ·±ø¬ıμ√±¸ fl¡ø¬ı¬ı˛±Ê√º
ë’øˆ¬¸±¬ı˛í ¬Û˚«±À˚˛¬ı˛ Œ|á¬ fl¡ø¬ı ˝√√À˘Ú Œ·±ø¬ıμ√±¸º ø¬ı√…±¬ÛøÓ¬¬ı˛ ¬Û√±efl¡ ’Ú≈¸¬ı˛Ì fl¡À¬ı˛ ¬ıËÊ√¬ı≈ø˘ ˆ¬±¯∏±˚˛ ’˘efl¡¬ı˛ÀÌ¬ı˛
‰¬±Ó≈¬À˚«, ¬ı˛À¸¬ı˛ øÚø¬ıÎ¬ˇÓ¬±˚˛ › ’øˆ¬Ú¬ı ¬Ûø¬ı˛À¬ı˙ ¸‘ø©ÜÀÓ¬ ¬Û√øÈ¬ ’Ó≈¬˘Úœ˚˛º ¤˝◊√ ¬ÛÀ√ fl¡ø¬ı¬ı˛ ¸‡…ˆ¬±À¬ı¬ı˛ ¸Àe· ¸Ày¬±·ˆ¬±¬ı›
˚≈q¡ ˝√√À˚˛ÀÂ√º ‰¬±Ó≈¬À˚«¬ı˛ ¸Àe· ˜±Ò≈À˚«¬ı˛ ¸˜i§˚˛ ‚ÀÈ¬ÀÂ√º ¬ı˛±øÒfl¡±¬ı˛ ’øˆ¬¸±À¬ı˛¬ı˛ ≈√d¬¬ı˛ ¬ÛÔ ’øÓ¬√flË¡À˜¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛fl¡äÚ± › õ∂À˚˛±·
¤¬ı˛ ¸Àe· ≈√–‡Ê√À˚˛¬ı˛ ¸±ÒÚ± ¬Û√øÈ¬ ¸˜‘Xº
˙s±Ô« – fl¡∞I◊fl¡ ñ fl¡“√±È¬±º ·±øÎ¬ˇ ñ Œõ∂±øÔÓ¬ fl¡À¬ı˛º fl¡˜˘¸˜ñ ¬ÛÀΩ¬ı˛ ˜ÀÓ¬±º ˜?œ¬ı˛ ñ Ú”¬Û≈¬ı˛º ‰¬œ¬ı˛ø˝√√ ñ
¬ıÀ¶aº ·±·ø¬ı˛-¬ı±ø¬ı˛ ñ fl¡˘¸œ¬ı˛ Ê√˘º ¬ÛœÂ√˘ ñ ø¬Ûø26√˘º ”√Ó¬¬ı˛ ñ ≈√d¬¬ı˛º ¬Û&Ô ñ ¬ÛÔº ˚±ø˜Úœ ñ ¬ı˛±øSº ˆ¬±ø˜Ìœ
ñ ¬ı˛˜Ìœº ¬Û˚˛±Úfl¡ ñ fl¡±È¬±ÀÚ±¬ı˛º ’±À˙ ñ ’±˙±˚˛º fl¡¬ı˛-fl¡efl¡Ú ñ ˝√√±ÀÓ¬¬ı˛ fl¡“√±fl¡Úº ˆ”¬Ê√· ñ ¸±¬Û, ¬Û¬ı˛˜±Ú ñ
õ∂˜±Ìº
138

Œ·±ø¬ıμ√±À¸¬ı˛ ¬Û√ ñ [2 Ú—]
ºº Œ·Ã¬ı˛±e·-ø¬ı¯∏˚˛fl¡ ¬Û√ ºº
ìÚœ¬ı˛√ Ú˚˛ÀÚ Úœ¬ı˛ ‚Ú ø¸=ÀÚ
¬Û≈˘fl¡-˜≈fl≈¡˘ ’¬ı˘•§ºî
ˆ¬±¬ı ¸—Àé¬¬Û › fl¡±¬ı… ˜”˘…±˚˛Ú –
Œ·±ø¬ıμ√±¸ ¬ı˛ø‰¬Ó¬ ¤˝◊√ ¬Û√øÈ¬ÀÓ¬ ¿Õ‰¬Ó¬Ú… Œ√À¬ı¬ı˛ fl‘¡c ¬ı…±fl≈¡ø˘Ó¬ Œ√˝√-˜ÀÚ¬ı˛ ø‰¬S ’øefl¡Ó¬ ˝√√À˚˛ÀÂ√º ¿¬ı˛±øÒfl¡±¬ı˛
˜ÀÓ¬± Δ‰¬Ó¬Ú…À√À¬ı¬ı˛ ≈√ Œ‰¬±‡ Œ¬ıÀ˚˛ ’|≈¬ı˛ Ò±¬ı˛± ¬ıÀ˚˛ ‰¬À˘ÀÂ√º ¬ı¯∏«±¬ı˛ Ê√À˘ Œ˚˜Ú ·±Â√ ¸Ê√œ¬ı ˝√√˚˛, Ù≈¬˘ ŒÙ¬±ÀÈ¬, ŒÓ¬˜øÚ
fl‘¡c Œõ∂À˜ ’±fl≈¡˘ Δ‰¬Ó¬Ú…À√À¬ı¬ı˛ ˙¬ı˛œ¬ı˛ Œ˚Ú fl‘¡Àc¬ı˛ ¶Û˙« ˘±Àˆ¬¬ı˛ Ê√Ú… Œ¬ı˛±˜±ø=Ó¬º fl¡√˜ Ù≈¬À˘¬ı˛ ˜ÀÓ¬± Δ‰¬Ó¬Ú…À√À¬ı¬ı˛
¬Û≈˘øfl¡Ó¬ Œ√˝√ ŒÔÀfl¡ Œ˚ ø¬ıμ≈ ø¬ıμ≈ ‚±˜ øÚ–¸‘Ó¬ ˝√√À26√, Ó¬± Œ˚Ú ëˆ¬±¬ıfl¡√•§ºí ÚÈ¬¬ı¬ı˛ Œ·Ã¬ı˛ øfl¡À˙±À¬ı˛¬ı˛ ¬ı˛”¬Û˜±Ò≈˚« ‘√ø©Ü
ÚμÚº fl¡ø¬ı¬ı˛ fl¡äÚ±˚˛ Ó¬± Œ˚Ú ˚˜≈Ú± Ó¬œÀ¬ı˛¬ı˛ ¶§Ì«Ó¬¬ı˛≈, ˚± ˆ¬±¬ı±À¬ıÀ· ¸=¬ı˛Ì˙œ˘º Ó¬“√±¬ı˛ ·øÓ¬˜˚˛ ¿‰¬¬ı˛Ì ¬ÛΩÓ¬À˘ ˆ¬q¡
Ãw˜¬ı˛·Ì Œõ∂À˜ ˆ¬øq¡ÀÓ¬ ’±fl≈¡˘ ˝√√À˚˛ ·≈?¬ı˛Ì fl¡¬ı˛ÀÂ√º Δ‰¬Ó¬Ú…À√À¬ı¬ı˛ ¿‰¬¬ı˛Ìfl¡˜À˘¬ı˛ Œ¸Ã¬ı˛Àˆ¬ ø¬ı˜≈* Œ√¬ı-√±ÚÀ¬ı¬ı˛± ¬ı˛±Ó¬-
ø√Ú Ó¬“√±¬ı˛ õ∂øÓ¬ ’±RÀˆ¬±˘± ˝√√À˚˛ Ò±ø¬ıÓ¬ ˝√√À26√º ‰¬˘˜±Ú, ëŒ¸±Ú±¬ı˛ fl¡äÓ¬¬ı˛≈ [’Ô«±» Œõ∂˜±˜¢ü ¿À·Ã¬ı˛±e·À√¬ı ¸fl¡À˘¬ı˛
˜ÀÚ±¬ı±¸Ú± ¬Û”Ì« fl¡À¬ı˛ Œõ∂˜¬ı˛P Ù¬˘ ø¬ıÓ¬¬ı˛Ì fl¡¬ı˛ÀÂ√Úº Œ·±ø¬ıμ√±¸ Δ‰¬Ó¬ÀÚ…±M√√¬ı˛ ˚≈À·¬ı˛ fl¡ø¬ı Δ‰¬Ó¬Ú…À√¬ıÀfl¡ √˙«Ú fl¡¬ı˛ÀÓ¬
¬Û±À¬ı˛ÚøÚ ¬ıÀ˘ fl¡ø¬ı¬ı˛ ’À˙¯∏ ’Ú≈Ó¬±¬Ûº
ø¬ı√…±¬ÛøÓ¬¬ı˛ ˆ¬±¬ıø˙¯∏… Œ·±ø¬ıμ√±¸ ëø¡ZÓ¬œ˚˛ ø¬ı√…±¬ÛøÓ¬í Ú±À˜ ¬Ûø¬ı˛ø‰¬Ó¬º Œ·ÃÎ¬ˇœ˚˛ Δ¬ıc¬ı ˆ¬±¬ı±√˙« › ø¬ı√…±¬ÛøÓ¬¬ı˛ ø˙ä-
Œ¸Ãμ˚« ¬Û”Ì« fl¡ø¬ı-fl¡À˜«¬ı˛ ¬Û√±efl¡ ’Ú≈¸¬ı˛Ì fl¡À¬ı˛ Œ·±ø¬ıμ √±¸ Œ˚ ¬Û±√˜?¬ı˛œ Î¬◊¬Û˝√√±¬ı˛ ø√À˚˛ÀÂ√Ú Ó¬± ø˙ä¬ı˛¸ › ˘±ø˘ÀÓ¬…
’Ú≈¬Û˜º fl‘¡cÀõ∂À˜ ¬Û±·˘ ¿Œ·Ã¬ı˛±Àe·¬ı˛ ’|≈¶ß±Ó¬ ˆ¬±¬ı-ø¬ı˝3√˘-Ú‘Ó¬…¬ı˛¸ ˜”øÓ«¬Àfl¡ fl¡ø¬ı ì’øˆ¬Ú¬ı Œ˝√√˜ fl¡äÓ¬¬ı˛≈î ¬ı˛”À¬Û fl¡äÚ±
fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº Ó¬“√±¬ı˛ ˆ¬øq¡Ú•⁄ ¬ı˛”¬Û ø¬ıfl¡ø˙Ó¬ ˆ¬±¬ı fl¡√•§ ¬ı˛”À¬Û ø‰¬ø˝êÓ¬º Δ¬ıc¬ı ˆ¬q¡À√¬ı˛ ·≈?Ú˜≈‡¬ı˛ √Ãw˜À¬ı˛¬ı˛ ¸Àe· ¿À·Ã¬ı˛±Àe·¬ı˛
‰¬=˘¬Û√ ¬ÛΩÙ≈¬À˘¬ı˛ ¸Àe· Ó≈¬˘Ú± fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº õ∂øÓ¬øÈ¬ Î¬◊¬Û˜± ¸±Ô«fl¡º ¬ÛÀ√¬ı˛ ˆ¬øÌÓ¬±˚˛ fl¡ø¬ı¬ı˛ ·ˆ¬œ¬ı˛ ˝‘√ø√À¬ı√Ú± õ∂fl¡±˙
Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√º ¬ı…Ô±˝√√Ó¬ õ∂±ÀÌ fl¡ø¬ı ”√¬ı˛ ŒÔÀfl¡ ¿Õ‰¬Ó¬Ú…À√À¬ı¬ı˛ Î¬◊ÀVÀ˙… ˆ¬øq¡-ø¬ıÚ•⁄ õ∂ÌøÓ¬ Ê√±øÚÀ˚˛ÀÂÚ√º
˙s±Ô« – Úœ¬ı˛√ ñ Œ˜‚º Œ¶§√-˜fl¡¬ı˛μ ñ ‚±˜¬ı˛”¬Û Ù≈¬˘˜Ò≈º Œ¬Û‚˘“≈√ ñ Œ√‡˘±˜º ÚÈ¬¬ı¬ı˛ ñ Œ|á¬ ÚÓ«¬fl¡º
Œ˝√√˜fl¡äÓ¬¬ı˛≈ ñ fl¡øäÓ¬ Œ¸±Ú±¬ı˛ ·±Â√º Ó¬±fl¡¬ı˛ ñ Ó¬“√±¬ı˛º
29.5 ø¬ıøˆ¬iß ¬Û˚«±À˚˛¬ı˛ ¬Û√·≈ø˘¬ı˛ ¸—øé¬5 ¬ı˛”¬ÛÀ¬ı˛‡± › ¸±¬ı˛±—˙

Œ·±ø¬ıμ√±À¸¬ı˛ ëŒ·Ã¬ı˛±e·ø¬ı¯∏˚˛fl¡í ¬Û√øÈ¬ ¬ı±À√ ‰¬G¬œ√±¸, ø¬ı√…±¬ÛøÓ¬, :±Ú√±¸ › Œ·±ø¬ıμ√±À¸¬ı˛ ¬Û√¸˜”À˝√√ ¬ı˛±Ò±-fl‘¡Àc¬ı˛
Œõ∂˜˘œ˘±¬ı˛ ø¬ıøˆ¬ißd¬À¬ı˛¬ı˛ ø‰¬S› Ù≈¬ÀÈ¬ Î¬◊ÀÍ¬ÀÂ√º ¤˝◊√ ˆ¬·¬ı»˘œ˘±¬ı˛ Ú±Ú±d¬¬ı˛ ¤˝◊√ ¤fl¡Àfl¡ ¸øißÀ¬ıø˙Ó¬º ¸—Àé¬À¬Û õ∂øÓ¬øÈ¬
d¬À¬ı˛¬ı˛ ÓN·Ó¬ ø√fl¡ Ó≈¬À˘ Ò¬ı˛± ˝√√À˘±º
‰G¬œ√±À¸¬ı˛ 1Ú— ¬Û√ ë¸˝◊√ Œfl¡¬ı± ˙≈Ú±˝◊√˘ ˙…±˜ Ú±˜íñë¬Û”¬ı«¬ı˛±·-’Ú≈¬ı˛±· ¬Û˚«±À˚˛¬ı˛º Œ˚ ¬ı˛øÓ¬ ¸e·À˜¬ı˛ ¬Û”À¬ı« ¶Û˙«
› |¬ıÌ±ø√¬ı˛ ¡Z±¬ı˛± Î¬◊»¬Ûiß ˝√√À˚˛ Ú±˚˛fl¡-Ú±ø˚˛fl¡± Î¬◊ˆ¬À˚˛¬ı˛ Î¬◊ijœ˘Ú ’Ô«±» ø¬ıˆ¬±¬ı±ø√¬ı˛ ¸˝√√À˚±À· ‰¬¬ı˛˜ ’±¶§±√ ˝√√˚˛, ¬ÛøG¬Ó¬·Ì
Ó¬±Àfl¡˝◊√ ¬Û”¬ı«¬ı˛±· ¬ıÀ˘ÀÂ√Úº ¤˝◊√ √˙«Ú › |¬ıÌ Ú±Ú± ˆ¬±À¬ı ˝√√˚˛, Œ˚˜Úñ
1º √˙«Úñ[fl¡] ¸±é¬±» √˙«Ú, [‡] ø‰¬S¬ÛÈ¬ √˙«Ú, [·] ¶§Àõü-√˙«Úº
139

2º |¬ıÌñ[fl¡] ¬ı—˙œÒ√ıøÚ |¬ıÌ, [‡] ¬ıμœ ¬ı± ˆ¬±È¬˜≈À‡ |¬ıÌ, [·] ”√Ó¬œ˜≈À‡ |¬ıÌ, [·] ¸‡œ˜≈À‡ |¬ıÌ,
[„√√] ·≈øÌÊ√ÀÚ¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ |¬ıÌº
¬Û”¬ı«¬ı˛±À·¬ı˛ √˙ √˙±¬ı˛ fl¡Ô± ¬ı˛”¬Û Œ·±¶§±˜œ ¬ıÀ˘ÀÂ√Úñ√˙±·≈ø˘ ˝√√À˘±ñ[1] ˘±˘¸±, [2] Î¬◊À¡Z·, [3] Ê√±·˚«±,
[4] Ó¬±Ì¬ı, [5] Ê√Î¬ˇÓ¬±, [6] ¬ı…¢∂Ó¬±, [7] ¬ı…±øÒ, [8] Î¬◊ij±√, [9] Œ˜±˝√√ ¤¬ı— [10] ˜‘Ó≈¬…º
‰¬G¬œ√±À¸¬ı˛ ¬Û√øÈ¬ |¬ıÌÊ√±Ó¬ ¬Û”¬ı«¬ı˛±À·¬ı˛º ˙…±˜Ú±˜ |¬ıÀÌ¬ı˛ ˜Ò… ø√À˚˛ ¿¬ı˛±Ò±¬ı˛ ˝‘√√À˚˛ ¬Û”¬ı«¬ı˛±· (Love at first
sight) Î¬◊»¬Ûiß ˝√√À˚˛ÀÂ√º fl¡ø¬ı ¸˝√√Ê√ ¸¬ı˛˘ ˆ¬±¯∏±˚˛-¬ı˛±Ò±¬ı˛ ’±fl≈¡˘ õ∂±ÀÌ¬ı˛ ¬ı±Ó«¬± Ó≈¬À˘ ÒÀ¬ı˛ÀÂ√Ú ¬Û√øÈ¬ÀÓ¬º ¬Û”¬ı«¬ı˛±À·¬ı˛ Ò…±Ú˜¢ü
ø‰¬ÀS¬ı˛ ¸Àe· ¬ı˛±Ò±¬ı˛ ˝‘√√˚˛-’±øÓ«¬ ¸≈μ¬ı˛ˆ¬±À¬ı õ∂fl¡±˙ Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√º ¬Û”¬ı«¬ı˛±À·¬ı˛ Î¬◊À¡Z· √˙± Ó¬œ¬ıËˆ¬±À¬ı Ù≈¬ÀÈ¬ Î¬◊ÀÍ¬ÀÂ√º
‰¬G¬œ√±À¸¬ı˛ 2 Ú— ¬Û√øÈ¬ ëˆ¬±À¬ı±~±¸ › ø˜˘Úí ¬Û˚«±À˚˛¬ı˛º ë¸˝◊√, Ê√±øÚ fl≈¡ø√Ú-¸≈ø√Ú Œˆ¬˘ºíñ¤˝◊√ ¬Û√øÈ¬ÀÓ¬ ø˜˘Ú±Úμ
Â√øÎ¬ˇÀ˚˛ ¬ÛÀÎ¬ˇÀÂ√º ¬ı˛±Ò±-fl‘¡Àc¬ı˛ ˝◊√øf˚˛±Ó¬œÓ¬ ˆ¬±¬ıÀ˘±Àfl¡ Œ˚ ø˜˘Ú ¤¬ı— ¬ı˛±øÒfl¡±¬ı˛ ˜ÀÚ Œ¸˝◊√ ø˜˘ÚÊ√øÚÓ¬ ’øÚ¬ı«‰¬Úœ˚˛ ˆ¬±À¬ı¬ı˛
Î¬◊~±¸ - Ó¬±Àfl¡˝◊√ ñ ëˆ¬±À¬ı±~±¸í ¬ı˛”À¬Û ø‰¬ø˝êÓ¬ fl¡¬ı˛± ˚±˚˛º √œ‚« ø¬ı¬ı˛À˝√√¬ı˛ ¬ÛÀ¬ı˛ ¤˝◊√ ø˜˘Ú±μº Ó¬À¬ı ¤ ø˜˘Ú ¬ı±d¬¬ı ø˜˘Ú
Ú˚˛, ˆ¬±¬ı¬ı‘μ±¬ıÀÚ¬ı˛ ø˜˘Úº ¬ı˛±øÒfl¡± ’±˙±¬ı˛ õ∂√œ¬Û Œ;À˘ ¬ıÀ¸ ’±ÀÂ√Ú ˙œ‚Ë˝◊√ ¸≈ø√Ú øÙ¬À¬ı˛ ’±¸À¬ıº ¸—¶®±À¬ı˛¬ı˛ Ú±Ú ø‰¬ÀS¬ı˛
¸±˝√√±À˚… fl¡ø¬ı ¬ı˛±Ò±¬ı˛ õ∂Ó¬…±ø˙Ó¬ ’±Úμ ˜Ò≈¬ı˛ ø˜˘Ú ˜≈˝”√Ó«¬øÈ¬Àfl¡ ¤“√Àfl¡ÀÂ√Úº
Δ˜øÔ˘ Œfl¡±øfl¡˘ ø¬ı√…±¬ÛøÓ¬¬ı˛ 1 Ú— ¬Û√øÈ¬ ë¤ ¸ø‡ ˝√√±˜±ø¬ı˛ ≈√À‡¬ı˛ Ú±ø˝√√ ›¬ı˛ºí ë˜±Ô≈¬ı˛í ¬Û˚«±À˚˛¬ı˛º ë˜±Ô≈¬ı˛íÀfl¡ õ∂¬ı±¸
¬ı˘± ˚±˚˛º ¬Û”À¬ı« ø˜ø˘Ó¬ Ú±˚˛fl¡-Ú±ø˚˛fl¡±¬ı˛ Œ√˙-Œ√˙±z¬À¬ı˛¬ı˛ ”√¬ı˛QÀfl¡ õ∂¬ı±¸ ¬ıÀ˘º ˆ¬±¬ıœ, ˆ¬¬ıÚ, ˆ”¬Ó¬ñ¤˝◊√ øÓ¬Ú ˆ¬±À·
õ∂¬ı±¸Àfl¡ ˆ¬±· fl¡¬ı˛± ˚±˚˛º ¸fl¡À˘¬ı˛ ’:±Ó¬¸±À¬ı˛ ¿fl‘¡c ¬ı‘μ±¬ıÚ ŒÂ√ÀÎ¬ˇ ˜Ô≈¬ı˛±˚˛ ‰¬À˘ ˚±¬ı±¬ı˛ ¸—¬ı±√ ˙≈ÀÚ ëˆ¬±¬ıœí ø¬ı¬ı˛˝√
¶ú¬ı˛Ì fl¡À¬ı˛ ¬ı˛±Ò±¬ı˛ ˝‘√√˚˛ ·ˆ¬œÀ¬ı˛ Œ˚ ø¬ı¬ı˛À˝√√¬ı˛ fl¡äÚ± Ó¬±Àfl¡ ëˆ¬±¬ıœ ø¬ı¬ı˛˝√í ¤¬ı— ˜Ô≈¬ı˛±˚˛ ¿fl‘¡Àc¬ı˛ √œ‚« ’¬ıàÔ±ÀÚ¬ı˛ Ù¬À˘
¬ı˛±Ò± Œ˚ ø¬ı¬ı˛˝√ Œˆ¬±· fl¡À¬ı˛Ú Ó¬±Àfl¡ ëˆ¬¬ıÚø¬ı¬ı˛˝√í ¤¬ı— fl¡Ô± ø√À˚˛› øÙ¬À¬ı˛ Ú± ’±¸±¬ı˛ ˚LaÌ±Àfl¡ ëˆ”¬Ó¬ø¬ı¬ı˛˝√í ¬ı˛”À¬Û ø‰¬ø˝êÓ¬
fl¡¬ı˛± ˚±˚˛º õ∂¬ı±¸Ê√øÚÓ¬ ø¬ı¬ı˛À˝√√¬ı˛ √˙ √˙±-ø‰¬z¬±, Ê√±·¬ı˛, Î¬◊À¡Z·, Ó¬±Ì¬ı [fl‘¡˙Ó¬±], ˜ø˘ÚÓ¬±, õ∂˘±¬Û, Î¬◊ij±√, ¬ı…±øÒ, Œ˜±˝√√
› ˜‘Ó≈¬…º
ø¬ı√…±¬ÛøÓ¬¬ı˛ ¬Û√øÈ¬ÀÓ¬ ø¬ı¬ı˛ø˝√√Ìœ ¬ı˛±øÒfl¡± Ó¬“√±¬ı˛ ø¬ı˛¬ı˝√√ ’±øÓ«¬ ¬õ∂fl¡±˙ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú øõ∂˚˛¸‡œ¬ı˛ fl¡±ÀÂ√º ¬ı¯∏«±fl¡±À˘¬ı˛ ø˜˘Ú-
˜Ò≈¬ı˛-˜≈˝”√ÀÓ«¬-¬ı˛±øÒfl¡±¬ı˛ Ê√œ¬ıÀÚ ŒÚÀ˜ ¤À¸ÀÂ√ ø¬ıÀ26√À√¬ı˛ ˝√√±˝√√±fl¡±¬ı˛º ¬ı˛”¬Û√é¬ ø¬ı√…±¬ÛøÓ¬ ’±Úμ ˜Ò≈¬ı˛ õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ ¬ÛÈ¬ˆ”¬ø˜fl¡±˚˛
¬ı˛±Ò±¬ı˛ ’&Òfl¡±¬ı˛±26√iß Î¬◊√±¸ˆ¬±¬ı ¸±Ô«fl¡ˆ¬±À¬ı õ∂fl¡±˙ Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√º
ø¬ı√…±¬ÛøÓ¬¬ı˛ 2 Ú— ¬Û√øÈ¬ ëõ∂±Ô«Ú±í ¬Û˚«±À˚˛¬ı˛º ¬ı˛±Ò±-fl‘¡c ’Ô«±» ˆ¬q¡-ˆ¬·¬ı±ÀÚ¬ı˛ ˘œ˘±ñ¤˝◊√ õ∂±Ô«Ú± ¬Û˚«±À˚˛ Œfl¡±Ô±›
˜≈‡…àÔ±Ú ¢∂˝√Ì fl¡À¬ı˛øÚº ’Ú…±Ú… d¬À¬ı˛¬ı˛ ¬ÛÀ√ fl¡ø¬ı¬ı˛ ˝‘√√˚˛±Ú≈ˆ”¬øÓ¬ ¬ı˛±Ò±-fl‘¡cÀfl¡ ’¬ı˘•§Ú fl¡À¬ı˛ ¬Û~ø¬ıÓ¬ ˝√√À˘› ø¬ı√…±¬ÛøÓ¬¬ı˛
¤˝◊√ ¬ÛÀ√ fl¡ø¬ı¬ı˛ ˝‘√√˚˛ ’±øÓ«¬ ˆ¬øq¡¬ı˛¸Àfl¡ ’¬ı˘•§Ú fl¡À¬ı˛ ¬ı±Ò±¬ı&Ò˝√√œÚ ˆ¬±À¬ı ¿ˆ¬·¬ı±ÀÚ¬ı˛ ¬Û±√-¬ÛΩ ¶Û˙« fl¡À¬ı˛ÀÂ√º õ∂±Ô«Ú±
ø¬ı¯∏˚˛fl¡-¬ÛÀ√¬ı˛ Œ|á¬ ¬ı˛”¬Ûfl¡±¬ı˛ ø¬ı√…±¬ÛøÓ¬ ’±R ¸˜±À˘±‰¬Ú±¬ı˛ ˜Ò… ø√À˚˛ ’±RøÚÀ¬ı√ÀÚ¬ı˛ ΔÚÀ¬ı√…·≈ø˘ ¸±øÊ√À˚˛ÀÂ√Úº ¸±¬ı˛±
Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ¬ı…Ô«Ó¬±, ¢≠±øÚ, ø¬ı¬ÛÔ·±ø˜Ó¬± ¸¬ı øfl¡Â≈√ Ó≈¬À˘ ÒÀ¬ı˛ Ê√œ¬ıÚ ¸±˚˛±À˝ê ˆ¬·¬ı±ÀÚ¬ı˛ ‰¬¬ı˛Ì-õ∂±ø5˝◊√ Œ˚ ˜≈øq¡¬ı˛ ¤fl¡˜±S
¬ÛÔñ¤˝◊√ Î¬◊¬Û˘øt¬ı˛ Ê√·ÀÓ¬ Œ¬ÛÃÀÂ√ÀÂ√Úº
:±Ú√±À¸¬ı˛ 1 Ú— ¬Û√øÈ¬ Œõ∂˜Õ¬ıø‰¬M√√… › ’±Àé¬¬Û±Ú≈¬ı˛±À·¬ı˛ ¬Û√º ¤‡±ÀÚ fl¡ø¬ı ¿¬ı˛±øÒfl¡±¬ı˛ ˝‘√√˚˛ ’±øÓ«¬Àfl¡ ø¬ı¯∏˜
’˘efl¡±À¬ı˛¬ı˛ ¸±˝√√±À˚… õ∂fl¡±˙ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº øÓ¬øÚ Ê√œ¬ıÚÀfl¡ ˜Ò≈˜˚˛ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˚± ˚± Œ‰¬À˚˛ÀÂ√Ú fl¡¬Û±˘À√±À¯∏ Ó¬±¬ı˛ ø¬ı¬Û¬ı˛œÓ¬ Ù¬˘
Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√Úº ¿¬ı˛±øÒfl¡±¬ı˛ ˜˜«Àˆ¬√œ √œ‚«ù´±¸ ¬Û√øÈ¬¬ı˛ ¬Û¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û¬ı˛ÀÓ¬ ’±ÀÂ√º
140

Œõ∂˜Õ¬ıø‰¬ÀM√√…¬ı˛ ˜”˘ fl¡Ô± ˝√√À˘±, Œõ∂À˜¬ı˛ Î¬◊»fl¡¯∏« ¤¬ı— ¤˝◊√ Œõ∂À˜¬ı˛ Î¬◊»fl¡À¯∏«¬ı˛ Ê√Ú… øÚÀÊ√¬ı˛ ˆ¬±À·…¬ı˛ õ∂øÓ¬ ’±Àé¬¬Ûº
Δ¬ıc¬ı¬Û√±¬ı˘œ ¸±ø˝√√ÀÓ¬… ¤˝◊√ ˜”˘ Ó¬NøÈ¬˝◊√ ’±Àé¬¬Û±Ú≈¬ı˛±· Ú±À˜ ø‰¬ø˝êÓ¬º ¬ı˛”¬Û Œ·±¶§±˜œ¬ı˛ ˜ÀÓ¬ ’±È¬ ¬ı˛fl¡À˜¬ı˛ ’±Àé¬¬Û ’±ÀÂ√º
[1] ¿fl‘¡Àc¬ı˛ õ∂øÓ¬ ’±Àé¬¬Û, [2] øÚÀÊ√¬ı˛ õ∂øÓ¬ ’±Àé¬¬Û, [3] ¸‡œ¬ı˛ õ∂øÓ¬ ’±Àé¬¬Û, [4] ”√Ó¬œ¬ı˛ õ∂øÓ¬ ’±Àé¬¬Û,
[5] ˜≈¬ı˛˘œ¬ı˛ õ∂øÓ¬ ’±Àé¬¬Û, [6] ø¬ıÒ±Ó¬±¬ı˛ õ∂øÓ¬ ’±Àé¬¬Û, [7] fl¡μÀ¬Û«¬ı˛ õ∂øÓ¬ ’±Àé¬¬Û ¤¬ı— [8] ·≈¬ı˛≈Ê√ÚÀ√¬ı˛ õ∂øÓ¬
’±Àé¬¬Ûº
:±Ú√±À¸¬ı˛ ¤˝◊√ ¬ÛÀ√ ¿¬ı˛±øÒfl¡± øÚÀÊ√¬ı˛ õ∂øÓ¬ › ø¬ıÒ±Ó¬±¬ı˛ õ∂øÓ¬ ’±Àé¬¬ÛÀfl¡˝◊√ õ∂fl¡±˙ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº
:±Ú√±À¸¬ı˛ 2Ú— ¬Û√øÈ¬ ë¬ı˛”¬Û±Ú≈¬ı˛±À·í¬ı˛ ¬Û√º fl‘¡Àc¬ı˛ ¬ı˛”À¬Û ¬Û±·ø˘Úœ ¿¬ı˛±øÒfl¡±¬ı˛ ˜Ú-õ∂±Ì ’øàÔ¬ı˛º ¿fl‘¡Àc¬ı˛ √˙«Ú
› Ó¬“√±¬ı˛ Œ√À˝√√¬ı˛ ¶Û˙« ¬Û±¬ı±¬ı˛ Ê√Ú… ¬ı˛±Ò± Ó¬±¬ı˛ ¶§±ˆ¬±ø¬ıfl¡ ˜±Úø¸fl¡ ’¬ıàÔ±Àfl¡ ˝√√±ø¬ı˛À˚˛ ŒÙ¬À˘ÀÂ√º ¤˝◊√Ê√Ú… Ó¬±Àfl¡ ø‚À¬ı˛ Ú±Ú±
fl¡±Ú±fl¡±øÚº ˆ¬±¬ı › ˆ¬±¯∏±˚˛ ¬Û√øÈ¬ ¸≈¸˜‘Xº
Œ·±ø¬ıμ√±À¸¬ı˛ 1 Ú— ¬Û√øÈ¬ ë’øˆ¬¸±¬ı˛í ¬Û˚«±À˚˛¬ı˛º ë¬Û”¬ı«¬ı˛±À·í Œ˚ Œõ∂À˜¬ı˛ ¸”‰¬Ú± ë’øˆ¬¸±À¬ı˛í¬ı˛ é≈¬¬ı˛Ò±¬ı˛ ¬ÛÀÔ Œ¸˝◊√
Œõ∂À˜¬ı˛ ’ø¢ü ¬Û¬ı˛œé¬±º øõ∂˚˛ ø˜˘ÀÚ¬ı˛ Î¬◊ÀVÀ˙… ¸—Àfl¡Ó¬ fl≈¡À? ˚±S±Àfl¡˝◊√ ’øˆ¬¸±¬ı˛ ¬ı˘± ˝√√˚˛º ≈√–‡-fl¡©Ü, ¬ı±Ò±-ø¬ı‚Æ Œ¬Ûø¬ı˛À˚˛
ˆ¬q¡ ˆ¬·¬ı±ÀÚ¬ı˛ ¸Àe· ø˜ø˘Ó¬ ˝√√ÀÓ¬ ‰¬±Úº ¬ı˛”¬Û Œ·±¶§±˜œ¬ı˛ ˜ÀÓ¬ Â√˚˛ õ∂fl¡±¬ı˛ ’øˆ¬¸±ø¬ı˛fl¡±¬ı˛º Î¬◊À~‡ ’±ÀÂ√º ˚Ô±ñ
[1] ŒÊ√…±»¶ß±øˆ¬¸±ø¬ı˛fl¡±, [2] øÓ¬ø˜¬ı˛±øˆ¬¸±ø¬ı˛fl¡±, [3] ˘7¡¡¡±˘œÚ± ’øˆ¬¸±ø¬ı˛fl¡±, [4] øÚ–˙s±ˆ¬¬ı˛Ì± ’øˆ¬¸±ø¬ı˛fl¡±,
[5] fl‘¡Ó¬±¬ı·≈øFÓ¬± ’øˆ¬¸±ø¬ı˛fl¡±, [6] ø¶ßÕ*fl¡ ¸‡œ˚≈q¡± ’øˆ¬¸±ø¬ı˛fl¡±ºí ¬ÛœÓ¬±•§¬ı˛ √±¸ ’øˆ¬¸±¬ı˛Àfl¡ 8øÈ¬ ˆ¬±À· ˆ¬±·
fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº Œ˚˜ÚñŒÊ√…±»¶ßœ, Ó¬±˜¸œ, ¬ı¯∏«±, ø√¬ı±, fl≈¡9øÈ¬fl¡±, Ó¬œÔ«˚±S±, Î¬◊ijÓ¬±, ¸=¬ı˛±º
Ó¬±˜¸œ › ¬ı¯∏«± ’øˆ¬¸±À¬ı˛¬ı˛ õ∂d≈¬øÓ¬ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√, Œ·±ø¬ıμ√±À¸¬ı˛ ¬ÛÀ√º ¿¬ı˛±øÒfl¡±¬ı˛ fl‘¡c-¸±ÒÚ±¬ı˛ Œ·±¬ÛÚ ˜˝√√Î¬ˇ± Œ√‡±
˚±˚˛º ’&Òfl¡±¬ı˛ ¬ı˛±Ó¬, ø¬ı≈√…ÀÓ¬¬ı˛ ‰¬˜fl¡√˜fl¡, ¬ı<¬Û±Ó¬, ¸¬Û« √—˙ÀÚ¬ı˛ ˆ¬˚˛ ˝◊√Ó¬…±ø√¬ı˛ fl¡Ô± Œ˜ÀÚ Œ¬ı˛À‡ ¸¬ı øfl¡Â≈√Àfl¡ Ê√˚˛ fl¡À¬ı˛
øfl¡ˆ¬±À¬ı ¿fl‘¡Àc¬ı˛ ¸Àe· ø˜ø˘Ó¬ ˝√√›˚˛± ˚±À¬ı Ó¬±¬ı˛ Ê√Ú…˝◊√ ¬ı˛±øÒfl¡±¬ı˛ Δ√ø˝√√fl¡ › ˜±Úø¸fl¡ õ∂d≈¬øÓ¬º fl¡ø¬ı ¬ı˛±Ò±¬ı˛ ≈√–‡ Ê√À˚˛¬ı˛
¸±ÒÚ±¬ı˛ ø‰¬SøÈ¬Àfl¡ ø˙ä Œ¸Ãμ˚« √±Ú fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº
Œ·±ø¬ıμ√±À¸¬ı˛ 2Ú— ¬Û√øÈ¬ Œ·Ã¬ı˛±e· ø¬ı¯∏˚˛fl¡º ¤fl¡˝◊√ ’Àe· ¬ı˛±Ò± › ¿fl‘¡Àc¬ı˛ õ∂øÓ¬ˆ”¬¬ı˛”À¬Û ¿À·Ã¬ı˛±e· Δ¬ıc¬ı ¸˜±ÀÊ√
¬Û”øÊ√Ó¬º Δ‰¬Ó¬Ú…À√À¬ı¬ı˛ øÓ¬À¬ı˛±ˆ¬±À¬ı¬ı˛ ¬Û¬ı˛ Œ·±ø¬ıμ√±¸ ¬Û√øÈ¬ ¬ı˛‰¬Ú± fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº øÓ¬øÚ Ó¬“√±Àfl¡ õ∂Ó¬…é¬ˆ¬±À¬ı Œ√‡ÀÓ¬ ¬Û±ÚøÚ
¬ıÀ˘ ¬Û√øÈ¬ÀÓ¬ ’±Àé¬À¬Û¬ı˛ ¸≈¬ı˛› Ò√ıøÚÓ¬ ˝√√À˚˛ÀÂ√º fl‘¡c Œõ∂À˜ ¬Û±·˘ Œ·Ã¬ı˛±e·À√À¬ı¬ı˛ ˆ¬±¬ıø¬ı˝3√˘ ˜”øÓ«¬øÈ¬ fl¡ø¬ı ¸±Ô«fl¡ Î¬◊¬Û˜±¬ı˛
¸±˝√√±À˚… ¬ıÌ«Ú± fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº ¬Û√øÈ¬ ø˙ä¬ı˛¸ › ˘±ø˘ÀÓ¬… ˜Ò≈¬ı˛º
29.6 ¸—øé¬5 fl¡ø¬ı ¬Ûø¬ı˛ø‰¬øÓ¬ › fl¡ø¬ıfl‘¡øÓ¬ ’±À˘±‰¬Ú±

1º ‰¬G¬œ√±¸ – ¬ı˛±Ò±-fl‘¡Àc¬ı˛ Œõ∂˜˘œ˘±Àfl¡ ’¬ı˘•§Ú fl¡À¬ı˛ ë‰¬G¬œ√±¸í Ú±˜˚≈q¡ ¬ı˝≈√ fl¡ø¬ı ¬Û√ ¬ı˛‰¬Ú± fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº Ó¬À¬ı
‰¬G¬œ√±À¸¬ı˛ ˆ¬øÌÓ¬±˚≈q¡ ø¬ıøˆ¬iß ¬Û√±¬ı˘œ¬ı˛ ˜ÀÒ… ¬ı˛¸·Ó¬ ¬Û±Ô«fl¡… › √flË¡˜ˆ¬e·Ê√øÚÓ¬ S≈øÈ¬ Œ√‡± ˚±˚˛º Ó¬±Â√±Î¬ˇ± ¬ıÎ¬ˇ√≈ ‰¬G¬œ√±À¸¬ı˛
ëfl‘¡cfl¡œÓ«¬Úí ¢∂&Ô ’±ø¬ı©®±À¬ı˛¬ı˛ ¬Û¬ı˛ ë‰G¬œ√±¸í ¸˜¸…± õ∂fl¡È¬ ¬ı˛”¬Û Ò±¬ı˛Ì fl¡À¬ı˛º ’±Ê√› ¤ ¸˜¸…±¬ı˛ ¸˜±Ò±Ú ˝√√˚˛øÚº Ó¬À¬ı
øÚø¡Z«Ò±˚˛ ¬ı˘± ˚±˚˛ ¬ıÎ¬ˇ√≈ ‰¬G¬œ√±¸ › ¬Û√±¬ı˘œ¬ı˛ ‰¬G¬œ√±¸ ¤fl¡ ¬ı…øq¡ ÚÚº Ó¬À¬ı √œÚ ‰¬G¬œ√±¸ › ¬Û√fl¡Ó«¬± ‰¬G¬œ√±¸ ¤fl¡˝◊√
¬ı…øq¡ øfl¡Ú±ñ¤ ¬ı…±¬Û±À¬ı˛ ‹øÓ¬˝√√±ø¸fl¡ ·À¬ı¯∏fl¡·Ì ’±Ê√› ¤fl¡˜Ó¬ ˝√√ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ÚøÚº
141

¬Û√±¬ı˘œ¬ı˛ ‰¬G¬œ√±¸ õ∂±flƒ¡ Δ‰¬Ó¬Ú… ˚≈À·¬ı˛ fl¡ø¬ıº ¬ıœ¬ı˛ˆ”¬À˜¬ı˛ Ú±iß≈¬ı˛ ¬ı± Ú±Ú≈¬ı˛ ’Ô¬ı± ¬ı“√±fl≈¡Î¬ˇ± ŒÊ√˘±¬ı˛ Â√±Ó¬Ú± ¢∂±À˜¬ı˛
’øÒ¬ı±¸œº ¬ı±˙≈˘œ ¬Û”Ê√±¬ı˛œ ‰¬G¬œ√±¸ ¢∂±˜¬ı±—˘±¬ı˛ Œˆ¬±·-ø¬ı˘±¸˝√√œÚ ’fl‘¡øS˜ˆ¬±À¬ı Ó¬ij˚˛ fl¡ø¬ıº ‰¬G¬œ√±¸ ≈√–À‡¬ı˛ fl¡ø¬ıº
ø˜˘ÀÚ› Ó¬“√±¬ı˛ ¸≈‡ ŒÚ˝◊√º øÓ¬øÚ ˙Ó¬ ≈√–‡Àfl¡ ¸˝√√… fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº fl¡ø¬ı ¸≈À‡¬ı˛ ˜ÀÒ… ≈√–‡ ¤¬ı— ≈√–À‡¬ı˛ ˜ÀÒ… ¸≈‡ ’Ú≈ˆ¬¬ı
fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº ¬Û”¬ı«¬ı˛±À·¬ı˛ ¬ÛÀ√ ‰¬G¬œ√±À¸¬ı˛ ¬ı˛±Ò± ’±R øÚÀ¬ıø√Ó¬±ñëŒ˚±ø·Úœ¬Û±¬ı˛±íº Ó¬“√±¬ı˛ fl¡±¬ı… ¸y¬±¬ı˛ øÚ¬ı˛±¬ı‘Ó¬ õ∂±ÀÌ¬ı˛ ˙±z¬-
Œfl¡±˜˘ ø¶ß*Ó¬±˚˛ ˆ¬¬ı˛±º ¬ı±„√√±ø˘¬ı˛ õ∂±ÀÌ¬ı˛ fl¡ø¬ı¬ı˛”À¬Û ‰¬G¬œ√±¸ ø‰¬ø˝êÓ¬º ø¬ı˘±¸-‹ù´À˚«¬ı˛ Ò±À¬ı˛ fl¡±ÀÂ√› øÓ¬øÚ ˚±ÚøÚº øÓ¬øÚ
ø¬ı¬ı˛˝√-Œ¬ı√Ú±¬ı˛ ˙±z¬ ¬ı˛À¸¬ı˛ ’±RøÚ˜¢ü fl¡ø¬ıº ¬Û”¬ı«¬ı˛±· ’Ú≈¬ı˛±· ŒÔÀfl¡ ˙≈¬ı˛≈ fl¡À¬ı˛ ˆ¬±À¬ı±~±¸ ø˜˘Ú ¬Û˚«±˚˛ ¬Û˚«z¬ ‰¬G¬œ√±¸
¸˝√√Ê√ ˆ¬±¯∏±˚˛ ˜ÀÚ¬ı˛ fl¡Ô±Àfl¡ õ∂fl¡±˙ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº øÓ¬øÚ Œ˚Ú fl¡ø¬ı ¸¬ı˛¶§Ó¬œÀfl¡ Î¬±fl¡ ø√À˚˛ ¬ıÀ˘ÀÂ√ÚñìŒ˚˜Ú ’±Â√ ŒÓ¬˜øÚ
’±À¸± ’±¬ı˛ fl¡À¬ı˛± Ú± ¸±Ê√ºî Œõ∂À˜¬ı˛ õ∂·±Ï¬ˇ ¬ı˛”¬Û ‰¬G¬œ√±¸ Ó≈¬À˘ ÒÀ¬ı˛ÀÂ√Úº Ó¬“√±¬ı˛ Œ˘‡ÚœÀÓ¬ ¬ı˛±Ò± › fl‘¡c ë¬Û¬ı˛±ÀÌ ¬Û¬ı˛±Ú
¬ı±&Ò± ’±¬ÛøÚ ’±¬ÛøÚºí ø˜˘Ú˜≈˝”√ÀÓ«¬› ˝√√±¬ı˛±˝◊√ ˝√√±¬ı˛±˝◊√ ˆ¬±¬ıº
ì≈√˝≈√“ Œfl¡±À¬ı˛ ≈√˝≈√“ fl¡“√±À√ ø¬ıÀ26√√ ˆ¬±ø¬ı˚˛±í
’±Ò øÓ¬˘ Ú± Œ√ø‡À˘ ˚±˚˛ Œ˚ ˜ø¬ı˛˚˛±ºî
Œ˘Ãøfl¡fl¡ Ê√œ¬ıÀÚ ¤˝◊√ Œõ∂˜ ≈√˘«ˆ¬º
’øˆ¬¸±À¬ı˛¬ı˛ ¬ÛÀ√› ‰¬G¬œ√±À¸¬ı˛ ¬Û√ ˜˜«¶Û˙«œ Œ¬ı√Ú±˚˛ ¶ÛøμÓ¬º ΔÚ˙-¬ı¯∏«±øˆ¬¸±À¬ı˛¬ı˛
ì¤ Œ‚±¬ı˛ ¬ı˛Ê√Úœ Œ˜À‚¬ı˛ ‚È¬±
Œfl¡˜ÀÚ ’±˝◊√À˘ ¬ı±ÀÈ¬ºî
¬Û√øÈ¬ÀÓ¬ fl¡ø¬ı fl‘¡c-¬ı…±fl≈¡˘Ó¬± › Œõ∂˜ ¬ı…±fl≈¡˘Ó¬±Àfl¡ ¤fl¡±fl¡±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ ¬ı˛±Ò±¬ı˛ ˝‘√√˚˛ Œ¬ı√Ú±Àfl¡ ¸±Ô«fl¡ˆ¬±À¬ı Ó≈¬À˘ ÒÀ¬ı˛ÀÂ√Úº
ë’±Àé¬¬Û±Ú≈¬ı˛±À·í¬ı˛ ¬Û√·≈ø˘ÀÓ¬› fl¡ø¬ı¬ı˛ ˆ¬±¬ı-øÚø¬ıÎ¬ˇÓ¬± ø¬ıÀ˙¯∏ˆ¬±À¬ı ˘é¬Ìœ˚˛º øÚÀ¬ı√ÀÚ¬ı˛ ¬ÛÀ√ ‰¬G¬œ√±¸ ¸≈”√¬ı˛ Δ¬ı¬ı˛±À·…¬ı˛
Œ˜±ø˝√√Úœ ˜±˚˛±˚˛ ¸—˚Ó¬¬ı±flƒ¡, ’±R¸˜¬Û«Ìœ ˆ¬±¬ı ¬ı˛À¸ øÚ˜¢üº
ëˆ¬±À¬ı±~±¸í-¤¬ı˛ ¬ÛÀ√ñë¸˝√√… fl¡ø¬ı˛¬ı±¬ı˛ fl¡ø¬ıí ¬ı˛”À¬Û ‰¬G¬œ√±¸ ø‰¬ø˝êÓ¬º
¬Û√±¬ı˘œ¬ı˛ õ∂øÓ¬øÈ¬ ¬Û˚«±À˚˛¬ı˛ ¬ÛÀ√˝◊√ ‰¬G¬œ±À¸¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬ ¿¬ı˛±øÒfl¡± ¬ı±„√√±ø˘ Ú±¬ı˛œ¬ı˛ ø‰¬¬ı˛z¬Ú ¸ø˝√√c≈Ó¬±¬ı˛ ˜”Ó«¬ õ∂Ó¬œfl¡¬ı˛”À¬Û
¸≈-’øefl¡Ó¬º
2º ø¬ı√…±¬ÛøÓ¬ – ¬ı—˙·Ó¬ ¸”ÀS ø¬ı√…±¬ÛøÓ¬ ø˜øÔ˘±¬ı˛ ¬ı˛±Ê√¸ˆ¬± fl¡ø¬ı ¬ı˛”À¬Û ¬ı˝≈√ ¢∂&Ô±ø√ ø˘‡À˘› ¬ıËÊ√¬ı≈ø˘ ˆ¬±¯∏±˚˛
¬ı˛ø‰¬Ó¬ Ó¬“√±¬ı˛ Δ¬ıc¬ı¬Û√·≈ø˘¬ı˛ Ê√Ú…˝◊√ øÓ¬øÚ ¬ı±„√√±ø˘¬ı˛ ˝‘√√À˚˛ ø‰¬¬ı˛ ’±¸Ú ˘±ˆ¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº fl¡ø¬ı ë’øˆ¬Ú¬ı Ê√˚˛À√¬ıí ëΔ˜øÔ˘
Œfl¡±øfl¡˘í Ú±À˜ ø‰¬¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛ø‰¬Ó¬º Ó¬“√±¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬ ¬ı˛±Ò± ÒœÀ¬ı˛ ÒœÀ¬ı˛ ˜≈fl≈¡ø˘Ó¬ ˝√√À˚˛ Œ˚Ã¬ıÚ ˘À¢ü ¬Û”Ì« ˘œ˘±˜˚˛œ ¬ı˛”¬Û ˘±ˆ¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº
¬Û”¬ı«¬ı˛±· ’Ú≈¬ı˛±· ¬Û˚«±À˚˛ Ó¬“√±¬ı˛ ˜ÀÒ… õ∂fl¡±˙ Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√ Ú¬ı±Ú≈¬ı˛±À·¬ı˛ ‰¬±¬Û˘…º ø¬ı√…±¬ÛøÓ¬ ‹ù´À˚«…¬ı˛ fl¡ø¬ı, ¸≈À‡¬ı˛ fl¡ø¬ıº
¬ı˛”¬Û±Ú≈¬ı˛±À·¬ı˛ ¬ÛÀ√ øÓ¬øÚ Œ√˝√-¸Ày¬±À·¬ı˛ fl¡ø¬ı ˝√√À˚˛ÀÂ√Úº ¬ı˛”¬Û › ˆ¬±À¬ı ¬ı˛±Ò±Àfl¡ ø¬ı√…±¬ÛøÓ¬ Œ˚ˆ¬±À¬ı ¸±øÊ√À˚˛ÀÂ√ÚñÓ¬±
Ó≈¬˘Ú±¬ı˛ø˝√√Ó¬º
’øˆ¬¸±À¬ı˛¬ı˛ ˚±S±˚˛ Ó¬“√±¬ı˛ ¬ı˛±Ò±¬ı˛ ’e·-õ∂Ó¬…Àe·¬ı˛ ŒÊ√…±øÓ¬ › ’˘efl¡±À¬ı˛¬ı˛ ≈√…øÓ¬ÀÓ¬ Î¬◊8˘º ë˜±Ô≈À¬ı˛í ¬ı˛±øÒfl¡±¬ı˛ fl¡¬ı˛≈Ì
’±øÓ«¬ Ò√ıøÚÓ¬ ˝√√À˚˛ÀÂº ëˆ¬±À¬ı±~±¸í › ëø˜˘ÀÚí ø¬ı√…±¬ÛøÓ¬¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬ ¬ı˛±Ò±¬ı˛ ˆ¬±¬ı±fl≈¡øÓ¬ ¤fl¡ ’±(˚« ¬ı˛¸±À¬ıÀ˙ øˆ¬iß˜±S±
Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√º ’¬Û±øÔ«¬ı ˆ¬±¬ı-¸ø•ú˘ÀÚ¬ı˛ øÚ√˙«Úº
ì’±Ê≈√ ¬ı˛Ê√Úœ ˝√√±˜ ˆ¬±À·À¬Û“√± ˝√√±˚˛˘“≈√îñ¬Û√øÈ¬º
142

ˆ¬±À¬ı¬ı˛ ’Ó¬˘±z¬ ·ˆ¬œ¬ı˛Ó¬±˚˛, ˙s Á¡—fl¡±À¬ı˛¬ı˛ ˘±ø˘ÀÓ¬…, Â√Àμ¬ı˛ ’¬Û¬ı˛”¬Û ¸≈¯∏˜±˚˛ › ’˘efl¡±À¬ı˛¬ı˛ ˜G¬Úfl¡˘±˚˛
ø¬ı√…±¬ÛøÓ¬¬ı˛ ˜Ò≈¬ı˛ ¬ı˛¸±ø|Ó¬ ¬Û√·≈ø˘ ’Ó≈¬˘Úœ˚˛º Ó¬“√±¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ¬ı˛¸-øÚ¬Û≈Ì ¸Ë©Ü± ø¬ı¬ı˛˘º
3º :±Ú√±¸ – Δ‰¬Ó¬ÀÚ…±M√√¬ı˛ ˚≈À·¬ı˛ Δ¬ıc¬ı ¬Û√±¬ı˘œ¬ı˛ ˜˝√√±Ê√Ú¬ı‘Àμ¬ı˛ ˜Ò…˜øÌñfl¡ø¬ı :±Ú√±¸º ’±Ú≈˜±øÚfl¡ Œ¯∏±Î¬ˇ˙
˙Ó¬±sœ¬ı˛ Ó‘¬Ó¬œ˚˛ ¬ÛÀ√ fl¡ø¬ı¬ı˛ Ê√ijº øÓ¬øÚ ëŒ‡Ó≈¬¬ı˛œí Î¬◊»¸À¬ı› Œ˚±· ø√À˚˛øÂ√À˘Úº fl¡ø¬ı øÚÓ¬…±Úμ ˙±‡±¬ı˛ Δ¬ıc¬ı ˆ¬q¡
øÂ√À˘Úº :±Ú√±¸ ¬ı±—˘± › ¬ıËÊ√¬ı≈ø˘ ˆ¬±¯∏±˚˛ ¬Û√ ¬ı˛‰¬Ú± fl¡À¬ı˛ ‡…±øÓ¬ ˘±ˆ¬ fl¡À¬ı˛Úº øÓ¬øÚ ¸—˚Ó¬ ˝‘√√˚˛ ¬ı˛”¬Û√é¬ ø˙äœº Ó¬“√±¬ı˛
¬ı˛”¬Û±Ú≈¬ı˛±À·¬ı˛ ¬Û√·≈ø˘ ˝‘√√˚˛-¶ÛøμÓ¬ ’Ú≈ˆ”¬øÓ¬ÀÓ¬ › ˆ¬±¬ı-¬ı…±fl≈¡˘Ó¬±˚˛ ·±Ï¬ˇ¬ıXº ë¬ı˛”À¬Û±~±À¸í¬ı˛
ì¬ı˛”À¬Û¬ı˛ ¬Û±Ô±À¬ı˛ ’“√±ø‡ Î≈¬À¬ı Œ¸ ¬ı˛ø˝√√˘
Œ˚Ã¬ıÀÚ¬ı˛ ¬ıÀÚ ˜Ú ˝√√±¬ı˛±˝◊√˚˛± Œ·˘ºî
¬Û√øÈ¬ ¶ú¬ı˛Ìœ˚˛º ’±Àé¬¬Û±Ú≈¬ı˛±À·¬ı˛ ¬ÛÀ√ ¿¬ı˛±Ò±¬ı˛ ˝‘√√˚˛ Œ¬ı√Ú± › Œõ∂˜ Ó¬ij˚˛Ó¬± fl¡ø¬ı¬ı˛ Œ˘‡ÚœÀÓ¬ ’±Ò≈øÚfl¡ fl¡±À˘¬ı˛
¸œ˜±Àfl¡ ¶Û˙« fl¡À¬ı˛ÀÂ√º ¬ı˛”¬Û˜≈*Ó¬± › ¿¬ı˛±øÒfl¡±¬ı˛ ˝‘√√˚˛-Œ¬ı√Ú± õ∂fl¡±À˙ fl¡ø¬ı¬ı˛ ø‰¬S õ∂Ó¬œfl¡ › ’±À¬ı· ’¬Û”¬ı« ¸˜i§˚˛
˘±ˆ¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√º
4º Œ·±ø¬ıμ√±¸ – ø¬ı√…±¬ÛøÓ¬¬ı˛ ˆ¬±¬ıø˙¯∏…ñëø¡ZÓ¬œ˚˛ ø¬ı√…±¬ÛøÓ¬íñŒ·±ø¬ıμ√±¸ ˜˝√√±Ê√Ú¬ı˛”À¬Û Δ¬ıc¬ı ¸±ø˝√√ÀÓ¬… ø¬ıÀ˙¯∏
àÔ±Ú √‡˘ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº øÓ¬øÚ ¿Õ‰¬Ó¬Ú…À√À¬ı¬ı˛ ’Ú…Ó¬˜ ¬Û±¯∏«√ ø‰¬¬ı˛?œ¬ı Œ¸ÀÚ¬ı˛ ¬Û≈Sº fl¡ø¬ı¬ı˛ ’Ó≈¬˘Úœ˚˛ fl¡ø¬ı õ∂øÓ¬ˆ¬±˚˛
˜≈* ˝√√À˚˛ ¿Ê√œ¬ı Œ·±¶§±˜œ fl¡ø¬ıÀfl¡ ëfl¡ø¬ı¬ı˛±Ê√í ¬ı± ëfl¡¬ıœfí Î¬◊¬Û±øÒÀÓ¬ ˆ”¬ø¯∏Ó¬ fl¡À¬ı˛Úº fl¡ø¬ı ø¬ı√…±¬ÛøÓ¬¬ı˛ ˆ¬±¬ı-ˆ¬±¯∏±Àfl¡
’±RàÔ fl¡À¬ı˛ ’øˆ¬Ú¬ı ·œøÓ¬ Ò±¬ı˛±¬ı˛ ¸‘ø©Ü fl¡À¬ı˛Úº Ó¬“√±¬ı˛ ëŒ·Ã¬ı˛±e· ø¬ı¯∏˚˛fl¡í ¬Û√ ¬ı±flƒ¡˜”øÓ«¬ › ’±À¬ıÀ· ’ÚÚ…º øÓ¬øÚ ‰¬±Ó≈¬À˚«¬ı˛
¸Àe· ˜±Ò≈˚« ø˜ø˙À˚˛ ¬ıËÊ√¬ı≈ø˘ ˆ¬±¯∏±˚˛ ¬Û√ ¬ı˛‰¬Ú± fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº ’øˆ¬¸±À¬ı˛í¬ı˛ ¬ÛÀ√ Œ·±ø¬ıμ√±¸ ¸fl¡˘Àfl¡ ’øÓ¬√flË¡˜ fl¡À¬ı˛ Œ·ÀÂ√Úº
Ó¬“√±¬ı˛
ë˜øμ¬ı˛ ¬ı±ø˝√√¬ı˛ fl¡øÍ¬Ú fl¡¬Û±È¬º
‰¬˘˝◊√ÀÓ¬ ˙øefl¡˘ ¬Ûøefl¡˘¬Û±È¬ººí
¬Û√øÈ¬ ¤¬ı˛ ’Ú…Ó¬˜ ‘√©Ü±z¬º ’ø¬ıø˜| ¬ıËÊ√¬ı≈ø˘ ˆ¬±¯∏±, Â√Àμ¬ı˛ Δ¬ıø‰¬S… › ’˘—fl¡±À¬ı˛¬ı˛ ¸±Ô«fl¡ õ∂À˚˛±À· Ó¬“√±¬ı˛ ¸‘ø©Ü
¸y¬±¬ı˛ ø‰¬¬ı˛fl¡±À˘¬ı˛ ¸•Û√ ˝√√À˚˛ÀÂ√º ˆ¬±¬ı-˜±Ò≈˚« › ˝‘√√˚˛±À¬ıÀ·¬ı˛ ‹ù´À˚« Ó¬“√±¬ı˛ ¬Û√·≈ø˘ ø¬ıÀ˙¯∏ Î¬◊À~‡À˚±·…º
29.7 ’Ú≈˙œ˘Úœ
ÚœÀ‰¬¬ı˛ õ∂ùü·≈ø˘¬ı˛ Î¬◊M√¬ı˛ Œ˙À¯∏ Î¬◊M√¬ı˛ ¸—Àfl¡Ó¬ ø˜ø˘À˚˛ øÚÚº
1º ÚœÀ‰¬¬ı˛ ˙”Ú…àÔ±Ú·”≈ø˘ÀÓ¬ Î¬◊¬Û˚≈q¡ ˙s ¬ıø¸À˚˛ ¬Û”¬ı˛Ì fl¡¬ı˛≈Ú –
[fl¡] Œ·±ø¬ıμ√±¸ ñññññ Ú±À˜ ¬Ûø¬ı˛ø‰¬Ó¬º
[‡] ø¬ı√…±¬ÛøÓ¬ ’øˆ¬Ú¬ı ñññññ ¬ı˛”À¬Û ø‰¬ø˝êÓ¬º
[·] :±Ú√±¸ ñññññ ˆ¬±¬ıø˙¯∏…º
[‚] ø¬ı√…±¬ÛøÓ¬ ñññññ ˆ¬±¯∏±˚˛ ¬Û√ ¬ı˛‰¬Ú± fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº
[„√]√ ’øˆ¬¸±¬ı˛ ¬Û˚«±À˚˛¬ı˛ Œ|á¬ fl¡ø¬ı ˝√√À˘Ú ññññº
143

2º ÚœÀ‰¬ õ∂√M√ õ∂ùü·≈ø˘¬ı˛ Î¬±Úø√Àfl¡ Œ√›˚˛± ¸y¬±¬ı… Î¬◊M√¬ı˛·≈ø˘¬ı˛ ˜Ò… ŒÔÀfl¡ ¸øÍ¬fl¡ Î¬◊M√¬ı˛øÈ¬¬ı˛ ¬Û±À˙ (3) ø‰¬˝ê
ø√À˚˛ ø‰¬ø˝êÓ¬ fl¡¬ı˛≈Úº
[fl¡] ‰¬G¬œ√±¸ ñ [1] ¸≈À‡¬ı˛ fl¡ø¬ı

[2] ≈√–À‡¬ı˛ fl¡ø¬ı
[3] ΔÚ¬ı˛±˙…¬ı±√œ fl¡ø¬ı
[4] ’±˙±¬ı±√œ fl¡ø¬ı
[‡] ëfl¡ø¬ı¬ı˛±Ê√í Î¬◊¬Û±øÒÒ±¬ı˛œ ˝√√À˘Ú ñ [1] ‰¬G¬œ√±¸

[2] ¬ø¬ı√…±¬ÛøÓ¬
[3] Œ·±ø¬ıμ√±¸
[4] :±Ú√±¸
[·] ëõ∂±Ô«Ú±í ¬ÛÀ√¬ı˛ Œ|á¬ fl¡ø¬ı ˝√√À˘Ú ñ [1] ‰¬G¬œ√±¸

[2] ø¬ı√…±¬ÛøÓ¬
[3] :±Ú√±¸
[4] Œ·±ø¬ıμ√±¸
3º ë¬ıËÊ√¬ı≈ø˘í ˆ¬±¯∏± ¸•ÛÀfl«¡ 4 ˘±˝◊√ÀÚ ’±¬ÛÚ±¬ı˛ ¬ıq¡¬ı… ø˘‡≈Úº

.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
4º ¬ ë¬Û±¸ø¬ı˛ÀÓ¬ fl¡ø¬ı˛ ˜ÀÚ ¬Û±¸¬ı˛± Ú± ˚±˚˛ Œ·±

øfl¡ fl¡ø¬ı˛¬ı øfl¡ ˝√√À¬ı Î¬◊¬Û±˚˛ºí
¤˝◊√ ¬Û√…±—˙øÈ¬ fl¡±¬ı˛ Œ˘‡±∑ Œfl¡±Úƒ ¬Û˚«±À˚˛¬ı˛∑ ¬Û√…±—˙øÈ¬ 4øÈ¬ ‰¬¬ı˛ÀÌ ¬ı…±‡…± fl¡¬ı˛≈Úº
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
144

5º ëÓ≈¬˚˛± ø¬ıÚ± ·øÓ¬ Ú±ø˝√√ ’±¬ı˛í
Œfl¡∑ Œfl¡±Úƒ ¬Û˚«±À˚˛∑ fl¡±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ¤˝◊√ ’±À¬ı√Ú fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú∑
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
6º ì¤ ˆ¬¬ı˛± ¬ı±√¬ı˛ ˜±˝√√ ˆ¬±√¬ı˛
˙”Ú… ˜øμ¬ı˛ Œ˜±¬ı˛ºî
¤˝◊√ ¬Û√…±—˙øÈ¬ fl¡±¬ı˛ Œ˘‡±∑ Œfl¡±Úƒ ¬Û˚«±À˚˛¬ı˛∑ ¬Û√…±—À˙ Œfl¡±Úƒ Ê√œ¬ıÚ¬ı˛¸ õ∂fl¡±˙ Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√∑
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
7º ÚœÀ‰¬¬ı˛ ˙s·≈ø˘¬ı˛ ˙s±Ô« ø˘‡≈Úº

‹Â√Ú, ¬Û±¸ø¬ı˛ÀÓ¬, Œˆ¬˘, ›¬ı˛, ¬Û±˝≈√Ú, ’øÔ¬ı˛, Ó¬±Ó¬˘, ’ø˜˚˛, ‰¬œ¬ı˛ø˝√√, ¬Û¬ı˛˜±Úº
29.8 Î¬◊M√¬ı˛˜±˘±
1º [fl¡] ø¡ZÓ¬œ˚˛ ø¬ı√…±¬ÛøÓ¬, [‡] Ê√˚˛À√¬ı, [·] ‰¬G¬œ√±À¸¬ı˛, [‚] ¬ıËÊ√¬ı≈ø˘, [„√√] Œ·±ø¬ıμ√±¸º
2º [fl¡] 2, [‡] 3, [·] 2
3º ¬ıËÊ√¬ı≈ø˘ ˆ¬±¯∏± ˜±·Òœ ’¬Û√Ãw—˙ ˆ¬±¯∏± ŒÔÀfl¡ Ê√±Ó¬º øfl¡z≈¬ ¸≈ÚœøÓ¬fl≈¡˜±¬ı˛ ‰¬ÀA±¬Û±Ò…±À˚˛¬ı˛ ˜ÀÓ¬ ø¬ı√…±¬ÛøÓ¬¬ı˛
¬ıËÊ√¬ı≈ø˘¬ı˛ õ∂Ò±Ú Î¬◊¬Û±√±Ú ˜±·Òœ ’¬Û√Ãw—˙ ˝√√À˘›, Ó¬±ÀÓ¬ Œ˙Ã¬ı˛À¸Úœ ’¬Û√Ãw—À˙¬ı˛ øfl¡ø=» ø˜|Ì ’±ÀÂ√º ¸≈Ó¬¬ı˛±— Î¬◊¬Û±√±ÀÚ¬ı˛
ø√fl¡ ŒÔÀfl¡ ¬ıËÊ√¬ı≈ø˘ ˆ¬±¯∏± Δ˜øÔ˘œ, ¬ı±—˘± ¤¬ı— ’±—ø˙fl¡ ø˝√√μœ Ó¬Ô± Œ˙Ã¬ı˛À¸Úœ ’¬Û√Ãw—À˙¬ı˛ ø˜|ÀÌ ·øÍ¬Ó¬º
4º ’—˙øÈ¬ ‰¬G¬œ√±À¸¬ı˛ Œ˘‡±º ¬Û√…±—˙øÈ¬ ë¬Û”¬ı«¬ı˛±·í ¬Û˚«±À˚˛¬ı˛ fl‘¡Àc¬ı˛ Ú±˜ |¬ıÀÌ ¬ı˛±Ò± ø√À˙˝√√±¬ı˛±º øfl¡ fl¡¬ı˛À¬ıÚñ
Ó¬±¬ı˛ ˆ¬ø¬ı¯∏…» fl¡œñøfl¡ˆ¬±À¬ı ¿fl‘¡Àc¬ı˛ ¸Àe· ø˜ø˘Ó¬ ˝√√À¬ıÚñ¤˝◊√ ¸¬ı ø‰¬z¬±˚˛ ¬ı˛±Ò± ¬ı˛˜Ú ¬ı…±fl≈¡˘ ˝√√À˚˛ÀÂ√º fl‘¡cÀfl¡ ˆ≈¬À˘
Œ˚ÀÓ¬ ‰¬±Ú øfl¡z≈¬ Ó¬± Ó“¬±¬ı˛ ¬ÛÀé¬ øfl¡Â≈√ÀÓ¬˝◊√ ¸y¬¬ı ˝√√À26√ Ú±º
5º ¤˝◊√ ’—˙øÈ¬¬ı˛ ¬ı˛‰¬ø˚˛Ó¬± ëΔ˜øÔ˘ Œfl¡±øfl¡˘ ø¬ı√…±¬ÛøÓ¬º ’—˙øÈ¬ ëõ∂±Ô«Ú±í ¬Û˚«±À˚˛¬ı˛º ˆ¬·¬ı±ÀÚ¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ fl¡ø¬ı ¤˝◊√
‹fl¡±øz¬fl¡ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº
6º ¬Û√…±—˙ ø¬ı√…±¬ÛøÓ¬¬ı˛ Œ˘‡±º ¬Û√…±—˙øÈ¬ ë˜±Ô≈¬ı˛í ¬Û˚«±À˚˛¬ı˛º ø¬ı¬ı˛˝√-Œ¬ıÚ± √* ¬ı˛±Ò±¬ı˛ Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ fl¡¬ı˛≈Ì¬ı˛¸ ¤˝◊√
’—À˙ õ∂fl¡±˙ Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√º
7 ¤˝◊√¬ı˛”¬Û, ˆ≈¬À˘ Œ˚ÀÓ¬, ˝√√À˘±, Œ˙¯∏, õ∂¬ı±¸œ, ’øàÔ¬ı˛, Î¬◊M√5, ’˜‘Ó¬, ¬ı¶a‡G¬, õ∂˜±Ìº
145

29.9 ¢∂&Ô¬Û?œ
[1] ¬ı±e·±˘± ¸±ø˝√√ÀÓ¬…¬ı˛ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸ ñ ¸≈fl≈¡˜±¬ı˛ Œ¸Ú,
[2] ¿¬ı˛±Ò±¬ı˛ √flË¡˜ø¬ıfl¡±˙ñ ˙˙œˆ”¬¯∏Ì √±˙·≈5,
[3] ˜Ò…˚≈À·¬ı˛ fl¡ø¬ı › fl¡±¬ı…ñ ˙efl¡¬ı˛œõ∂√±¸ ¬ı¸≈
[4] Δ¬ıc¬ı ¬Û√±¬ı˘œ [‰¬˚˛Ú]ñ
’Ò…±¬Ûfl¡ ¿‡À·fÚ±Ô ø˜S,
¿¸≈fl≈¡˜±¬ı˛ Œ¸Ú,
¿ø¬ıù´¬ÛøÓ¬ Œ‰¬ÃÒ≈¬ı˛œ,
¿˙…±˜±¬Û√ ‰¬√flË¡¬ıÓ«¬œ,
¸•Û±ø√Ó¬ 3 [¯∏á¬ ¸—¶®¬ı˛Ì], fl¡ø˘fl¡±Ó¬± ø¬ıù´ø¬ı√…±˘˚˛º
146

¤fl¡fl¡ 30 ¬¬ı˛±˜±˚˛Ì ñ [’¬ı˛Ì…fl¡±G¬] ñ fl‘¡øM√√¬ı±¸ ›Á¡±
·Í¬Ú
30.1 Î¬◊ÀV˙…
30.2 õ∂d¬±¬ıÚ±
30.3 ˜”˘¬Û±Í¬ñ’¬ı˛Ì…fl¡±G¬ñfl‘¡øM√√¬ı±¸
30.4 ¸±¬ı˛±—˙
30.5 ¸±¬ı˛ ¸—Àé¬¬Û
30.6 [fl¡] õ∂fl‘¡øÓ¬ ø‰¬S, [‡] ˚≈X ¬ıÌ«Ú±, [·] ‰¬ø¬ı˛S ø‰¬SÌ
30.7 ’¬ı˛Ì… fl¡±ÀG¬¬ı˛ ø¬ıÀ˙¯∏ ø¬ıÀ˙¯∏ ‚È¬Ú±¬ı˘œ¬ı˛ ø¬ıÀù≠¯∏Ì
30.8 fl‘¡øM√√¬ı±À¸¬ı˛ fl¡ø¬ı ¬Ûø¬ı˛ø‰¬øÓ¬ › fl¡ø¬ıfl‘¡øÓ¬ ’±À˘±‰¬Ú±
30.9 ’Ú≈˙œ˘Úœ
30.10 Î¬◊M√¬ı˛˜±˘±
30.11 ¢∂&Ô¬Û?œ
30.1 Î¬◊ÀV˙…
¤˝◊√ ¤fl¡fl¡ ¬Û±Í¬ fl¡ø¬ı˛À˘ ’±¬ÛøÚñ
z fl‘¡øM√√¬ı±À¸¬ı˛ ¬ı±„√√˘± ˆ¬±¯∏±˚˛ ’Ú”ø√Ó¬ ë¿¬ı˛±˜ ¬Û“√±‰¬±˘œí¬ı˛ñ¸±Ó¬øÈ¬ fl¡±ÀG¬¬ı˛ ’Ú…Ó¬˜ ë’¬ı˛Ì…fl¡±G¬í ¸•ÛÀfl«¡
ø¬ıd¬±ø¬ı˛Ó¬ˆ¬±À¬ı ¸¬ı øfl¡Â≈√ Ê√±ÚÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À¬ıÚº Œ¸˝◊√ ¸Àe· ’Ú…±Ú… Â√íøÈ¬ fl¡±G¬ ¸•ÛÀfl«¡› ¸—øé¬5 Ó¬Ô…±ø√ Ê√±ÚÀ¬ıÚº
z ’¬ı˛Ì…fl¡±ÀG¬¬ı˛ ‚È¬Ú± ø¬ıÚ…±¸, õ∂fl‘¡øÓ¬ ø‰¬SÌ, ‰¬ø¬ı˛S±ø√¬ı˛ Δ¬ıø˙©Ü… ¸•ÛÀfl«¡› ¸¬ı øfl¡Â≈√ ŒÊ√ÀÚñ¤˝◊√ ‡ÀG¬¬ı˛ Œ˚
Œfl¡±ÀÚ± õ∂ùü ’±À˘±‰¬Ú± fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À¬ıÚ ¤¬ı— øÚÀÊ√¬ı˛ ˆ¬±¯∏±˚˛ ø˘‡ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À¬ıÚº
z ’Ú≈¬ı±√fl¡ ø˝√√¸±À¬ı fl‘¡øM√√¬ı±À¸¬ı˛ fl‘¡øÓ¬Q ¸•ÛÀfl«¡ ˚Ô±Ô« :±Ú ’Ê«√Ú fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À¬ıÚº
z fl‘¡øM√√¬ı±À¸¬ı˛ fl¡äÚ±˙øq¡, ·ä¬ı˛¸À¬ı±Ò, ¬ı±„√√±ø˘¬ı˛ ˝‘√ø√¬ı˛¸Ê√±øÎ¬ˇÓ¬ ‰¬ø¬ı˛S ø‰¬SÌ é¬˜Ó¬±, ¸˝√√Ê√ ¸¬ı˛˘ ˆ¬±¯∏±¬ı˛ õ∂fl¡±˙-
ΔÚ¬Û≈Ì… ˝◊√Ó¬…±ø√ ø√fl¡ ŒÔÀfl¡ fl¡ø¬ı¬ı˛ ˚Ô±Ô« ˜”˘…±˚˛Ú fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À¬ıÚº
z fl‘¡øM√√¬ı±À¸¬ı˛ fl¡±¬ı…Àfl¡ ’±é¬ø¬ı˛fl¡ ’Ú≈¬ı± Ú± ¬ıÀ˘ Œfl¡Ú ˆ¬±¬ı±Ú≈¬ı±√ ¬ı˘± ˝√√˚˛ Ó¬±¬ı˛› ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛ ¬Û±À¬ıÚº
z ¬ı±{jœøfl¡¬ı˛ ¬ı˛±˜±˚˛ÀÌ¬ı˛ ¬ı±„√√˘± ˆ¬±¯∏±˚˛ ’Ú”ø√Ó¬ fl¡±¬ı…¢∂&Ô±ø√¬ı˛ ˜ÀÒ… fl‘¡øM√√¬ı±À¸¬ı˛ Œ|á¬Q õ∂˜±ÀÌ¬ı˛ Ú±Ú± Ó¬N ›
Ó¬Ô…±ø√› Ê√±ÚÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À¬ıÚº
147

30.2 õ∂d¬±¬ıÚ±
¤˝◊√ ¬Û±ÀÍ¬ fl‘¡øM√√¬ı±À¸¬ı˛ ë¿¬ı˛±˜ ¬Û“√±‰¬±˘œí¬ı˛ ë’¬ı˛Ì…fl¡±G¬í ¸•ÛÀfl«¡ ø¬ıd‘¬Ó¬ ø¬ı¬ı¬ı˛Ì ’±ÀÂ√º ¤˝◊√ fl¡±ÀG¬¬ı˛ ‚È¬Ú± ø¬ıÚ…±¸
øÚ•ß¬ı˛”¬Ûñ
[1] ¬ı˛±˜-˘ÑÌ-¸œÓ¬±¬ı˛ √G¬fl¡±¬ı˛Ì… õ∂À¬ı˙ › Ÿ¬ø¯∏·ÀÌ¬ı˛ ¡Z±¬ı˛± ¸—¬ıÒ«Ú±º
[2] ø¬ı¬ı˛±ÀÒ¬ı˛ ¸œÓ¬±˝√√¬ı˛Ìº
[3] ø¬ı¬ı˛±ÀÒ¬ı˛ ¬ı˛±˜-˘ÑÌ ˝√√¬ı˛Ìº
[4] ø¬ı¬ı˛±Ò ¸•ÛÀfl«¡ Ú±Ú±fl¡Ô± ¤¬ı— ø¬ı¬ı˛±Ò ¬ıÒº
[5] ¬ı˛±˜-˘ÑÌ-¸œÓ¬±¬ı˛ ˙¬ı˛ˆ¬Àe·¬ı˛ ’±|À˜ ·˜Ú, ˝◊√f√˙«Ú › ˙¬ı˛ˆ¬Àe·¬ı˛ ’±·≈ÀÚ õ∂À¬ı˙º
[6] øÚ˙±‰¬¬ı˛·ÀÌ¬ı˛ ’Ó¬…±‰¬±À¬ı˛¬ı˛ fl¡Ô± ˙≈ÀÚ ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ’±ù´±¸√±Ú ¤¬ı— ¸≈Ó¬œÀéÆ¬¬ı˛ Ó¬À¬Û±¬ıÀÚ ˚±S±º
[7] ¸≈Ó¬œÀéÆ¬¬ı˛ ’±|À˜ ¬ı˛±˜‰¬fÀ√¬ı˛ ’ˆ¬…Ô«Ú± › ¬ı±fl¡… ø¬ıøÚ˜˚˛º
[8] √G¬fl¡±¬ı˛ÀÌ…¬ı˛ Ÿ¬ø¯∏·ÀÌ¬ı˛ ’±|˜ √˙«ÀÚ¬ı˛ Ê√Ú… ¬ı˛±À˜¬ı˛ ˝◊√26√±º
[9] √G¬fl¡±¬ı˛Ì… √Ãw˜Ì-¸•§À&Ò ¸œÓ¬±À√¬ıœ¬ı˛ fl¡Ô±º
[10] √G¬fl¡±¬ı˛Ì… √Ãw˜Ì ¸•ÛÀfl«¡ ¬ı˛±À˜¬ı˛ ¬ıq¡¬ı…º
[11] ¬Û=±¬Û¸¬ı˛ ¸À¬ı˛±¬ıÀ¬ı˛¬ı˛ fl¡Ô±, ’·d¬…˜≈øÚ¬ı˛ ’±|À˜¬ı˛ Ú±Ú± fl¡Ô±, ˝◊√¯∏˜±¬ı±À˝√√¬ı˛ ’±|˜› ’·d¬…˜≈øÚ¬ı˛ ’±|À˜¬ı˛
Î¬◊ÀVÀ˙… ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ˚±S±º
[12] ’·Àd¬…¬ı˛ ’øÓ¬øÔ › ’±¬Û…±˚˛Ú › ’¶aõ∂√±Úº
[13] ¬Û=¬ıÈ¬œ ¬ıÀÚ ¬ı˛±˜-˘ÑÌ-¸œÓ¬±¬ı˛ ˚±S±º
[14] Ê√È¬±˚˛≈¬ı˛ ¸Àe· ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ¸±é¬±», ’‰«¬Ú± › ¬Û=¬ıÈ¬œ ¬ıÀÚ õ∂À¬ı˙º
[15] ˘ÑÀÌ¬ı˛ ¬Û=¬ıÈ¬œ¬ıÀÚ ’±|˜ ΔÓ¬¬ı˛œ › Œ¸‡±ÀÚ øÓ¬ÚÊ√ÀÚ¬ı˛ ’¬ıàÔ±Úº
[16] ˙œÓ¬-Ÿ¬Ó≈¬¬ı˛ ¬ıÌ«Ú±º
[17] ˘ÑÀÌ¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ˙”¬Û«Ú‡±¬ı˛ ’±·˜Ú › Ó¬±Àfl¡ ¶aœ¬ı˛”À¬Û ¢∂˝√ÀÌ¬ı˛ õ∂d¬±¬ıº
[18] ˘ÑÀÌ¬ı˛ ¡Z±¬ı˛± ˙”¬Û«Ú‡±¬ı˛ Ú±fl¡-fl¡±Ú ŒÂ√√Úº
[19] ˙”¬Û«Ú‡±¬ı˛ ’Ú≈À¬ı˛±ÀÒ ‡À¬ı˛¬ı˛ ¬ı˛±é¬¸ Œõ∂¬ı˛Ìº
[20] ¬ı˛±À˜¬ı˛ ¬ı˛±é¬¸ ¬ıÒº
[21] ‡À¬ı˛¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ˙”¬Û«Ú‡±¬ı˛ ø¬ı˘±¬Û › ˆ¬»«¸Ú±º
[22] ‡À¬ı˛¬ı˛ Œ√flË¡±Ò › ˚≈X ˚±S±º
[23] ¬ı˛±é¬¸·ÀÌ¬ı˛ ’Ó¬…±‰¬±¬ı˛, Î¬◊»¬Û±Ó¬º
[24] √˘¬ı˘ ¸˝√√ ‡À¬ı˛¬ı˛ ’±·˜Úº
148

[25] ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ¸Àe· ‡À¬ı˛¬ı˛ ˚≈X ¬ıÌ«Ú±º
[26] Œ‰¬±V ˝√√±Ê√±¬ı˛ ¬ı˛±é¬¸ ¬ıÒº
[27] ¬ı˛±À˜¬ı˛ øSø˙¬ı˛± ¬ıÒº
[28] ‡À¬ı˛¬ı˛ ¬Û¬ı˛±Ê√˚˛, øÚÒÚ ¤¬ı— Œ√¬ıÓ¬± › Ÿ¬ø¯∏·ÀÌ¬ı˛ ¡Z±¬ı˛± ¬ı˛±À˜¬ı˛ ¸—¬ıÒ«Ú±º
[29] ’fl¡•ÛÀÚ¬ı˛ ˘efl¡±˚˛ ·˜Ú, ¬ı˛±À˜¬ı˛ ¬ıœ¬ı˛Q fl¡±ø˝√√Úœ, ¬ıÌ«Ú±, ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ ˜±¬ı˛œ‰¬ ’|À˜ ·˜Ú › øÙ¬À¬ı˛ ’±¸±º
[30] ˙”¬Û«Ú‡±¬ı˛ ˘efl¡±˚˛ ·˜Úº
[31] ¬ı˛±¬ıÌÀfl¡ ¬˙”¬Û«Ú‡±¬ı˛ ˆ¬»«¸Ú±º
[32] ¸œÓ¬±Àfl¡ ˝√√¬ı˛ÀÌ¬ı˛ Ê√Ú… ˙”¬Û«Ú‡±¬ı˛ Î¬◊»¸±˝√√ √±Úº
[33] ¬ı˛±¬ıÌ-˜±¬ı˛œ‰¬ ¸—¬ı±√º
[34] ˜±¬ı˛œÀ‰¬¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ ¸±˝√√±˚… õ∂±Ô«Ú±º
[35] ˜±¬ı˛œ‰¬ › ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ ¬Û±¬ı˛¶Ûø¬ı˛fl¡ ˆ¬»«¸Ú± › ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ ’±À√˙ √±Úº
[36] Œ¸±Ú±¬ı˛ ˝√√ø¬ı˛ÀÌ¬ı˛ ¬ı˛”¬Û ÒÀ¬ı˛ ˜±¬ı˛œÀ‰¬√¬ı˛ √G¬fl¡±¬ı˛ÀÌ…¬ı˛ õ∂À¬ı˙º
[36] ¬¬ı˛±˜-˘ÑÌ ¸—¬ı±√º
[37] ˜±¬ı˛œ‰¬ ¬ıÒº
[38] ¸œÓ¬±-˘ÑÌ ¸—¬ı±√º
[39] ¬ıË±pÌÀ¬ıÀ˙ ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ ’±·˜Ú ¬ı˛±¬ıÌ-¸œÓ¬±¬ı˛ fl¡ÀÔ±¬Ûfl¡ÔÚ, ¸œÓ¬±˝√√¬ı˛Ì › ¸œÓ¬±¬ı˛ ø¬ı˘±¬Ûº
[41] ¬ı˛±¬ıÌ-Ê√È¬±˚˛≈¬ı˛ ˚≈XñÊ√È¬±˚˛≈¬ı˛ ¬Û¬ı˛±Ê√˚˛º
[42] ¸œÓ¬±Àfl¡ øÚÀ˚˛ ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ ’±fl¡±˙¬ÛÀÔ ·˜Úº
[43] ¸œÓ¬±¬ı˛ ˆ¬»«¸Ú± › ø¬ı˘±¬Ûº
[44] ¸œÓ¬±¬ı˛ ˜ÀÚ±¬ı˛?ÀÚ¬ı˛ Ú±Ú± Œ‰¬©Ü± Œ˙À¯∏ ¬ı…Ô« ˝√√À˚˛ ’À˙±fl¡ fl¡±ÚÀÚ ¸œÓ¬±Àfl¡ ¬ıμœ fl¡À¬ı˛ ¬ı˛±‡±º
[45] ¬ı˛±˜-˘ÑÌ ¸—¬ı±√º
[46] ¸œÓ¬±˝√√±¬ı˛± ¬ı˛±À˜¬ı˛ ø¬ı˘±¬Ûº
[47] ¬ıÚ˜ÀÒ… ¸œÓ¬±¬ı˛ ’Ài§¯∏Ì › ¬ı˛±À˜¬ı˛ fl¡±Ó¬¬ı˛Ó¬±º
[48] ¬ı˛±À˜¬ı˛ ø¬ı˘±¬Û › ˘ÑÀÌ¬ı˛ õ∂À¬ı±Ò √±Úº
[49] Ê√È¬±˚˛≈¬ı˛ fl¡±Â√ ŒÔÀfl¡ ¸œÓ¬±˝√√¬ı˛ÀÌ¬ı˛ ¸—¬ı±√ õ∂±ø5º
[50] Ê√È¬±˚˛≈¬ı˛ ˜‘Ó≈¬… › ¸»fl¡±¬ı˛º
[51] fl¡¬ıÀ&Ò¬ı˛ ¸Àe· Œ√‡±ñÓ¬±¬ı˛ ¬ı±˝≈√ ŒÂ√√Úñ˘ÑÀÌ¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛ √±Úº
149

[52] fl¡¬ı&Ò-¬ı˛±˜ ¸—¬ı±√ ¤¬ı— fl¡¬ıÀ&Ò¬ı˛ ¡Z±¬ı˛± ¸≈¢∂œÀ¬ı¬ı˛ ¸Àe· ¬ı˛±À˜¬ı˛ ø˜SÓ¬± àÔ±¬ÛÀÚ¬ı˛ Î¬◊¬ÛÀ√˙ › Ó¬±¬ı˛ ¬ı±¸àÔ±Ú
øÚÀ«√˙ fl¡À¬ı˛ fl¡¬ıÀ&Ò¬ı˛ ¶§·«±À¬ı˛±˝√√Ìº
[53] ¬ı˛±˜-˙¬ı¬ı˛œ ¸—¬ı±√ › ˙¬ı¬ı˛œ¬ı˛ ¶§·« ·˜Úº
[54] ¬ı˛±˜-˘ÑÀÌ¬ı˛ ¬Û•Û± √˙«ÀÚ ·˜Ú › ¬ı˛±À˜¬ı˛ ø¬ı˘±¬Ûº
’¬ı˛Ì…fl¡±ÀG¬¬ı˛ ‚È¬Ú± ø¬ıÚ…±À¸¬ı˛ √flË¡˜-¬Û¬ı˛•Û¬ı˛±¬ı˛ Œ˚Ú Δ¬ıø‰¬S… ŒÓ¬˜øÚ øÚø¬ıÎ¬ˇ ‹fl¡… Œ√‡ÀÓ¬ ¬Û±À¬ıÚº ¬ı˛±˜-¸œÓ¬±¬ı˛
√±•ÛÓ¬… Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ˜Ò≈¬ı˛ › ø¬ı¬ı˛˝√ ¬ı˛”¬ÛøÈ¬ ˝‘√√˚˛Àfl¡ ¶Û˙« fl¡À¬ı˛º ˘ÑÀÌ¬ı˛ w√ ±Ó‘¬ˆ¬øq¡, ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ Œ˙Ã˚«-¬ıœÀ˚«¬ı˛ ¬Û±˙±¬Û±ø˙
Œ¶ß˝√-ˆ¬±À˘±¬ı±¸± øÚø¬ıÎ¬ˇ ¬ı˛”¬ÛøÈ¬ ’±fl¡¯∏«Ìœ˚˛º õ∂fl‘¡øÓ¬ ø‰¬SÀÌ ‡G¬øÈ¬ÀÓ¬ øˆ¬iß¶§±√-¸‘ø©Ü ˝√√À˚˛ÀÂ√º ¬ı±{jœøfl¡¬ı˛ ë˙”¬ı˛Ò˜«œí fl¡±¬ı…
fl‘¡øM√√¬ı±À¸¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬ øfl¡ˆ¬±À¬ı ë·‘˝√Ò˜«œí ˝√√À˚˛ÀÂ√ Ó¬±¬ı˛ ¶Û©Ü õ∂˜±Ì ë’¬ı˛Ì…‡G¬íøÈ¬º ¬ı˛±À˜¬ı˛ Œõ∂˜-fl¡¬ı˛≈Ì±‚Ú ˜”øÓ«¬,
˘7¡¡¡±Ú•⁄¬ıÒ”¬ı˛”¬Ûœ ¸œÓ¬± › ¸¬ı«Ó¬…±·œ ˘ÑÀÌ¬ı˛ √w±Ó‘¬ˆ¬øq¡ ’Ó≈¬˘Úœ˚˛º ë¬ı±„√√±ø˘¬ı˛ Ê√±Ó¬œ˚˛ fl¡ø¬ıí ¬ı˛”À¬Û ø‰¬ø˝êÓ¬ fl‘¡øM√√¬ı±À¸¬ı˛
ë¿¬ı˛±˜ ¬Û“√±‰¬±˘œí¬ı˛ ’ÚÚ… ‡G¬ ˝√√˘ ë’¬ı˛Ì…‡G¬ºí ¤˝◊√ ‡ÀG¬¬ı˛¬ ‚È¬Ú± Ò±¬ı˛±¬ı˛ ¸±¬ı˛±—˙ ¬ÛÀ¬ı˛¬ı˛ ¤fl¡Àfl¡ ’±¬ÛÚ±¬ı˛± ¬Û±À¬ıÚº
Œ¸˝◊√ ¸±¬ı˛±—À˙ õ∂d¬±¬ıÚ±˚˛ ø‰¬ø˝êÓ¬ ‚È¬Ú±Ò±¬ı˛±¬ı˛ ¸—øé¬5 ¸”S·≈ø˘ ¸•ÛÀfl«¡ ’±¬ÛÚ±À√¬ı˛ Ò±¬ı˛Ì± ’±À¬ı˛± ¶Û©Ü ˝√√À¬ıº fl‘¡øM√√¬ı±À¸¬ı˛
fl¡äÚ± ˙øq¡, ‚È¬Ú± ø¬ıÚ…±¸, ˆ¬±¯∏± › Â√μ Δ˙˘œ, ’˘efl¡±¬ı˛ õ∂À˚˛±· é¬˜Ó¬± ˝◊√Ó¬…±ø√ ø¬ı¯∏À˚˛› ’±¬ÛÚ±¬ı˛± ¸˜‘X ˝√√ÀÓ¬
¬Û±¬ı˛À¬ıÚº
30.3 ˜”˘ ¬Û±Í¬ ’¬ı˛Ì…fl¡±G¬

˜”˘— Ò•ú«Ó¬À¬ı˛±øÒÀ¬ıfl¡Ê√˘Ò– ¬Û”ÀÌ«μ≈ ˜±Úμ√—º
Δ¬ı¬ı˛±·…•§≈Ê√ ˆ¬±¶®¬ı˛— Q‚˝√√¬ı˛— Ò±z¬±¬Û˝√√— Ó¬±¬Û˝√√˜ƒºº
Œ˜±˝√√±Àz¬ÃÒ¬ı˛¬Û≈?¬Û±È¬Ú«¬ıÀ¬ıÃ Œ¶§˙y¬¬ı— ˙efl¡¬ı˛—º
¬ıÀμ ¬ıËpfl≈¡˘— fl¡˘efl¡˙˜Ú— ¿¬ı˛±˜ˆ”¬¬Ûøõ∂˚˜ƒƒºº
¸±f±Úμ¬ÛÀ˚˛±√À¸Ã ˆ¬·Ó¬Úƒ— ¬ÛœÓ¬±•§¬ı˛— ¸≈μ¬ı˛—º
¬Û±ÀÌÃ ¬ı±Ì˙¬ı˛±¸Ú— fl¡øÈ¬˘¸M≈√Ìœ¬ı˛ˆ¬±¬ı˛— ¬ı¬ı˛˜ƒºº
¬ı˛±Ê√œ¬ı±˚˛Ó¬À˘±‰¬Ú— Ò‘Ó¬Ê√È¬±Ê≈√ÀÈ¬Ú ¸—À˙±øˆ¬Ó¬—º
¸œÓ¬±˘ÑÌ—¸—˚≈Ó¬— ¬ÛøÔ·Ó¬— ¬ı˛±˜±øÚ¬ı˛±˜— ˆ¬ÀÊ√ºº
ø‰¬Sfl”¡È¬ ¬Û¬ı«ÀÓ¬ ¿¬ı˛±˜, ¸œÓ¬± ¤¬ı— ˘ÑÀÌ¬ı˛ øàÔøÓ¬ › ¬ı˛±é À¸¬ı˛ Î¬◊»¬Û±Ó¬ Ê√Ú… Ó¬Ô±
˝√√˝◊√ÀÓ¬ ˜≈øÚ·ÀÌ¬ı˛ õ∂àÔ±Úº
fl¡ø¬ı˛À˘Ú ’À˚±Ò±˚˛ ˆ¬¬ı˛Ó¬ ·˜Úº ’±˜±À¬ı˛ Ú± fl¡˝√√ Œfl¡Ú ¬ı±Î¬ˇ±› ˚LaÌ±ºº
ø‰¬Sfl”¡È¬ ¬Û¬ı3«ÀÓ¬ ¬ı˛À˝√√Ú øÓ¬ÚÊ√Úº ’±˜¬ı˛± ¸fl¡À˘ fl¡ø¬ı˛ ¤fl¡S ¬ı¸øÓ¬º
ø‰¬Sfl”¡È¬ ¬Û¬ı3«ÀÓ¬ ’ÀÚfl¡ ˜≈”øÚ Δ¬ıÀ¸º ¤Àfl¡¬ı˛ é¬øÓ¬ÀÓ¬ ˝√√˚˛ ¸¬ı±fl¡±¬ı˛ é¬øÓ¬ºº
ˆ¬±˘˜μ ˚‡Ú Œ˚ ¬ı˛±À˜¬ı˛ øÊ√:±À¸ºº ˚ø√ Œfl¡±ÀÚ± ø¬ı¬Û√ ˝√√À˚˛ÀÂ√ Î¬◊¬ÛøàÔÓ¬º
˜≈øÚ·Ì ¤fl¡ø√Ú fl¡À¬ı˛ fl¡±Ì±fl¡±øÌº ’±˜±À¬ı˛ Ê√±Ú±› ’±ø˜ fl¡ø¬ı˛¬ı ø¬ıø˝√√Ó¬ºº
øÊ√:±¸± fl¡À¬ı˛Ú ¸À¬ı ¬ı˛±˜ ¬ı˛‚≈˜øÌºº ˜≈øÚ¬ı˛± ¬ı˛±À˜¬ı˛ ¬ı±Àfl¡… ¬ÛøÎ¬ˇÀ˘Ú ˘±ÀÊ√º
fl¡˝√√ fl¡˝√√ ˜≈øÚ·Ì øfl¡ fl¡¬ı˛ ˜LaÌ±º ¬ı‘X ˜≈øÚ Î¬◊øÍ¬˚˛± ¬ıÀ˘Ú Ó¬±¬ı˛ ˜±ÀÁ¡ºº
150

Œ˚ ˜LaÌ± fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ øÂ√À˘Ú ¬ı˛‚≈¬ı¬ı˛º ˆ¬¬ı˛Ó¬ √w±Ó¬±¬ı˛ ˆ¬øq¡ ’±˜±ÀÓ¬ õ∂‰≈¬¬ı˛ºº
Ó¬±˝√√±¬ı˛ ¬ı‘M√±z¬ fl¡ø˝√√ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ Œ·±‰¬¬ı˛ºº ¬ı˛‚≈Ú±Ô ¤˜Ó¬ ø‰¬øz¬˚˛± ˜ÀÚ ˜ÀÚº
¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ ≈√˝◊√ ˆ¬±˝◊√ ≈√©Ü øÚ˙±‰¬¬ı˛º ø‰¬Sfl”¡È¬ Â√±øÎ¬ˇ˚˛± ‰¬ø˘À˘Ú √øé¬ÀÌºº
Ó¬±¬ı˛ ˜ÀÒ… ŒÊ√…á¬ ‡¬ı˛ ”√¯∏Ì ’¬Û¬ı˛ºº fl¡Ó¬”√¬ı˛ ˚±Ú Ó¬±¬ı˛± fl¡ø¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛|˜º
Ó¬±˝√√±¬ı˛ ¸±˜z¬·Ì ‰¬Ó≈¬øV«Àfl¡ √wÀ˜º ¸•ú≈À‡ Œ√À‡Ú ’øS ˜≈øÚ¬ı˛ ’±|˜ºº
fl¡Ó¬ Î¬◊¬Û^¬ı fl¡À¬ı˛ õ∂À¬ıø˙ ’±|À˜ºº õ∂À¬ıø˙˚˛± øÓ¬Ú Ê√Ú ¬Û≈Ì… Ó¬À¬Û±¬ıÚº
˚: ’±¬ı˛y¬Ì ˜±S ’±ø¸˚˛± øÚfl¡ÀÈ¬º ¬ıμÚ± fl¡À¬ı˛Ú ’øS ˜≈øÚ¬ı˛ ‰¬¬ı˛Ìºº
˚: Ú©Ü fl¡À¬ı˛ ø¡ZÊ√ ¬Û˘±˚˛ ¸efl¡ÀÈ¬ºº ¬ı˛±À˜ Œ√ø‡ ˜≈øÚ¬ı¬ı˛ Î¬◊øÍ¬˚˛± ˚Ó¬ÀÚº
¬ı˛±é¬À¸¬ı˛ Î¬À¬ı˛ ˘≈fl¡±˝◊√˚˛± ‚À¬ı˛ ’±ø¸º ¬Û±√… ’‚«… ø√˚˛± ¬ı¸±˝◊√À˘Ú ’±¸ÀÚºº
Ù¬˘ ˜”˘ fl¡±øÎ¬ˇ ‡±˚˛ ˆ¬±e·À˚˛ fl¡˘¸œºº ’±¬ÛÚ±¬ı˛ ¬ÛPœ Í¬“√±˝◊√ ¸˜ø¬Û«˘± ¸œÓ¬±º
¤˝◊√ ¬ıÚ Â√±øÎ¬ˇ˚˛± ˚±˝◊√¬ı ’Ú… ¬ıÚº ¬Û±˘Ú fl¡¬ı˛˝√ Œ˚Ú ’±¬ÛÚ ≈√ø˝√√Ó¬±ºº
fl¡¬±Ì±fl¡±øÌ fl¡ø¬ı˛˘±˜ ¤˝◊√ Œ¸ fl¡±¬ı˛Ìºº Œ√ø‡ ˜≈øÚ¬ÛPœÀfl¡ ˆ¬±À¬ıÚ ˜ÀÚ ¸œÓ¬±º
˜”øÚ·Ì Â√±ÀÎ¬ˇ ˚ø√ ˙”Ú… ˝√√À¬ı ¬ıÚº ˜”øM«√˜øÓ¬ fl¡¬ı˛≈Ì± øfl¡ |X± Î¬◊¬ÛøàÔÓ¬±ºº
˙”Ú…¬ıÀÚ Œfl¡˜ÀÚ ¬ı˛ø˝√√À¬ı øÓ¬Ú Ê√Úºº ˙≈flv¡ ¬ı¶a ¬Ûø¬ı˛Ò±Ú ˙≈flv¡ ¸¬ı3« Œ¬ı˙º
¸œÓ¬± ’øÓ¬ ¬ı˛”¬Û¬ıÓ¬œ ¤˝◊√ ¬ıÚ ˜±ÀÁ¡º fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ Ó¬¬Û ¬Û±øfl¡˚˛±À‰¬ Œfl¡˙ºº
Œfl¡˜ÀÚ ¬ı˛±ø‡À¬ı ¬ı˛±˜ ¬ı˛±é¬¸ ¸˜±ÀÊ√ºº
Ó¬¬Û¸…± fl¡ø¬ı˛˚˛± ˜”øM«√ ÒÀ¬ı˛Ú Ó¬¬Û¸…±º
ø¬ı√flË¡À˜ ø¬ı˙±˘ Ó≈¬ø˜ ’±ø˜ Ê√±øÚ ˜ÀÚº
:±Ú ˝√˚˛ ·±˚˛Sœ øfl¡ ¸¬ı±¬ı˛ Ú˜¸…±ºº
fl¡Ó¬ ¸•§ø¬ı˛˚˛± ¬ı˛±˜ Ô±øfl¡¬ı± fl¡±ÚÀÚºº
fl‘¡Ó¬±?ø˘ Ú˜¶®±¬ı˛ fl¡ø¬ı˛À˘Ú ¸œÓ¬±º
’±˜¬ı˛± ¤ ¬ıÚ Â√±øÎ¬ˇ ’Ú… ¬ıÀÚ ˚±˝◊√º
’±˙«œ¬ı3«±√ fl¡ø¬ı˛À˘Ú ’øS¬ı˛ ¬ıøÚÓ¬±ºº
ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ¸ø˝√√Ó¬ ’±¬ı˛ Œ√‡± ˝√√À¬ı Ú±˝◊√ºº
˜≈øÚ¬ÛPœ ¬ı¸±˝◊√˚˛± ¸•ú≈À‡ ¸œÓ¬±À¬ı˛º
¶aœ-¬Û≈¬ı˛≈À¯∏ ˜≈øÚ·Ì ‰¬À˘Ú ¸Q¬ı˛º
fl¡À˝√√Ú ˜Ò≈¬ı˛ ¬ı±fl¡… õ∂Ù≈¬~ ’z¬À¬ı˛ºº
˚±¬ı˛ ˚Ô± øÂ√˘ àÔ±Ú fl≈¡È≈•§±ø√ ‚¬ı˛ºº
Î¬◊ÀÍ¬ Œ·˘ ˜≈øÚ·Ì ˙”Ú… Œ√‡± ˚±˚˛º ¬ı˛±Ê√fl≈¡À˘ Ê√øij˚˛± ¬ÛøÎ¬ˇÀ˘ ¬ı˛±Ê√fl≈¡À˘º
¿¬ı˛±˜ ˆ¬±À¬ıÚ Ó¬À¬ı Ó¬±˝√√±¬ı˛ Î¬◊¬Û±˚˛ºº ≈√˝◊√ fl≈¡˘ Î¬◊8˘ fl¡ø¬ı˛À˘ ·≈ÀÌ ˙œÀ˘º
fl‘¡øM√√¬ı±¸ ¬ÛøG¬ÀÓ¬¬ı˛ ˜Ò≈¬ı˛ ¬Û“√±‰¬±˘œº ¤ ¸¬ı ¸•Û√ Â√±øÎ¬ˇ ¬ÛøÓ¬ ¸Àe· ˚±˚˛º
·±˝◊√˘ ’¬ı˛Ì…fl¡±ÀG¬ õ∂Ô˜ ø˙fl¡ø˘ºº Œ˝√√Ú ¶aœ ¬Û±˝◊√˘± ¬ı˛±˜ ¬ı˝≈√ Ó¬¬Û¸…±˚˛ºº
ñññ ¸œÓ¬± fl¡ø˝√√À˘Ú ˜± ¸•ÛÀ√ øfl¡¬ı± fl¡±˜º
’øS ˜≈øÚ¬ı˛ ’±|À˜ ¿¬ı˛±À˜¬ı˛ ·˜Ú › Î¬◊q¡ ¸fl¡˘ ¸•Û√ ˜˜ ”√¬ı3«±√˘ ˙…±˜ºº
˜≈øÚ¬ÛøP¬ı˛ øÚfl¡È¬ ¸œÓ¬±¬ı˛ Ê√ij±ø√ fl¡ÔÚ ¶§±˜œ ø¬ıÚ± ¶aœÀ˘±Àfl¡¬ı˛ fl¡±˚«… øfl¡¬ı± ÒÀÚº
¤¬ı— ¬ı˛±˜‰¬f fl¡M«‘√fl¡ ø¬ı¬ı˛±Ò ¬ıÒº ’Ú… ÒÀÚ øfl¡ fl¡ø¬ı˛À¬ı ¬ÛøÓ¬¬ı˛ ø¬ı˝√√ÀÚºº
’±˜± øÚÀÓ¬ ˆ¬¬ı˛Ó¬ ’±˝◊√˘ ¬Û≈Ú¬ı3«±¬ı˛º øÊ√ÀÓ¬øf˚˛ õ∂ˆ≈¬ ˜˜ ¸¬ı3«·≈ÀÌ ·≈Ìœº
Œfl¡˜ÀÚ ’Ú…Ô± fl¡ø¬ı˛ ¬ı‰¬Ú Ó¬±˝√√±¬ı˛ºº Œ˝√√Ú ¬ÛøÓ¬ Œ¸¬ı± fl¡ø¬ı˛ ˆ¬±·… Œ˝√√Ú ˜±øÚºº
ø‰¬Sfl”¡È¬ ’À˚±Ò…± ÚÀ˝√√Ó¬ ¬ı˝≈√ ”√¬ı˛º ÒÚ Ê√Ú ¸•Û√ Ú± ‰¬±ø˝√√ ˆ¬·¬ıÓ¬œº
151

’±˙œ¬ı3±«√ fl¡¬ı˛ Œ˚Ú ¬ı˛±À˜ Ô±Àfl¡ ˜øÓ¬ºº Ú± ¸y¬±ø¯∏ ø¬ÛÓ¬±À¬ı˛ ¬Û˘±˚˛ ˜Úd¬±À¬Ûºº
˙≈øÚ˚˛± ¸œÓ¬±¬ı˛ ¬ı±fl¡… Ó≈¬©Ü ˜≈øÚ √±¬ı˛±º õ∂øÓ¬:± fl¡ø¬ı˛˚˛± ’±À· Ú± ¬Û±Ú ˆ¬±ø¬ı˚˛±º
’±¬ÛÚ±¬ı˛ Œ˚˜Ú ¸œÓ¬±¬ı˛ Œ¸˝◊√ Ò±¬ı˛±ºº Œfl¡˜ÀÚ ¸•Ûiß ˝√√À¬ı Ê√±Úfl¡œ¬ı˛ ø¬ı˚˛±ºº
¸˜±√À¬ı˛ ¸œÓ¬±À¬ı˛ ø√À˘Ú ’±ø˘e·Úº Œ˝√√Úfl¡±À˘ Î¬◊¬¬ÛøàÔÓ¬ ¿¬ı˛±˜ ˘ÑÌº
ø√¬ı… ’˘efl¡±¬ı˛ ’±¬ı˛ ¬ı˝≈√ ˜”˘… ÒÚºº ÒÚ≈fl¡ Œ√ø‡˚˛± ˝√√±¸… fl¡À¬ı˛Ú Ó¬‡Úºº
Ó≈¬©Ü ˝√√íÀ˚˛ ¸œÓ¬±À¬ı˛ fl¡À˝√√Ú ˆ¬·¬ıÓ¬œº ÒÚ≈Àfl¡ÀÓ¬ ø√ÀÓ¬ ·≈Ì ¸¬ı3«À˘±Àfl¡ ¬ıÀ˘º
Ó¬¬ı ¬Û”¬ı3« ¬¬ı‘M√±z¬ fl¡˝√√ Œ·± ¸œÓ¬± ¸Ó¬œºº ÒÚ≈‡±Ú Òø¬ı˛ ¬ı˛±˜ ¬ı±˜ ˝√√±ÀÓ¬ ŒÓ¬±À˘ºº
Ê√±Úfl¡œ ¬ıÀ˘Ú Œ√¬ıœ fl¡¬ı˛ ’¬ıÒ±Úº ·≈Ì Œ˚±· fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ Œ¸ ÒÚ≈‡±Ú ˆ¬±Àe·º
’±˜±¬ı˛ Ê√Àij¬ı˛ fl¡Ô± ’¬Û”¬ı3« ’±‡…±Úºº ¸À¬ı d¬t Ó¬±¬ı˛ ˙s øSˆ≈¬¬ıÀÚ ˘±À·ºº
¤fl¡ø√Ú Œ˜Úfl¡± ˚±˝◊√ÀÓ¬ ¬¬ı¶a Î¬◊ÀÎ¬ˇº ÒÚ≈Àfl¡¬ı˛ ˙Às Œ˚Ú ¬ÛøÎ¬ˇ˘ Á¡@Ú±º
Ó¬±˝√√± Œ√ø‡ Ê√Úfl¡ ¬ı˛±Ê√±¬ı˛ ¬ıœ˚«… ¬ÛÀÎ¬ˇºº ¶§·«˜M«√… ¬Û±Ó¬±À˘ÀÓ¬ fl¡“√±ø¬Û˘ ¸¬ı3«Ê√Ú±ºº
Œ¸˝◊√ ¬ıœÀ˚«… Ê√ij Œ˜±¬ı˛ ˝√√˝◊√˘ ˆ”¬ø˜ÀÓ¬º ø˙À¬ı˛ ¬Û=Á¡“≈√øÈ¬¬ı˛±˜ ø¬ı√flË¡˜ ø¬ıd¬¬ı˛º
Î¬◊øÍ¬˘ ’±˜±¬ı˛ Ó¬Ú≈ ˘±e·˘ ‰¬ø¯∏ÀÓ¬ºº ‰”¬Î¬ˇ± fl¡Ì«À¬ıÒ ˝√√˚˛ Œ˘±Àfl¡ ‰¬˜»fl¡±¬ı˛ºº
’À˚±øÚ ¸y¬¬ı± ˜˜ Ê√ij ˜˝√√œÓ¬À˘º ø¬ı¬ı±˝√√ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ ø¬ÛÓ¬± ¬ıø˘˘ ’±˜±À¬ı˛º
˘±e·˘ Â√±øÎ¬ˇ˚˛± ¬ı˛±Ê√± Œ˜±À¬ı˛ øÚ˘ Œfl¡±À˘ºº Ú± fl¡À¬ı˛Ú ¶§œfl¡±¬ı˛ ø¬ÛÓ¬±¬ı˛ ’À·±‰¬À¬ı˛ºº
øÚÊ√ fl¡Ú…± ¬ıø˘ ¬ı˛±Ê√± ˜ÀÚ ’Ú≈˜±øÚº ¬ı˛±Ê√…¸˝√√ √˙¬ı˛Ô ’±ø¸˚˛± ¸•§±À√º
Œ˝√√Úfl¡±À˘ ’±fl¡±À˙ÀÓ¬ Δ˝√√˘ Δ√¬ı¬ı±Ìœºº ¬ı˛±À˜¬ı˛ ø¬ı¬ı±˝√√ Œ√Ú ¬Û¬ı˛˜ ’±Ø√√±À√ºº
Œ√¬ı·Ì Î¬±øfl¡ ¬ıÀ˘ Ê√Úfl¡ ˆ”¬¬ÛøÓ¬º ¿¬ı˛±˜ fl¡ø¬ı˛À˘Ú ’±˜±¬ı˛ ¬Û±øÌ¢∂˝√º
Ê√øij˘ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ¬ıœÀ˚«… fl¡Ú…± ¬ı˛”¬Û¬ıÓ¬œºº ˘ÑÀÌ¬ı˛ √±¬ı˛fl¡•ú« ÿø•ú«˘±¬ı˛ ¸˝√√ºº
’À˚±øÚ¸y¬¬ı± ¤˝◊√ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ≈√ø˝√√Ó¬±º fl≈¡˙Ò√ıÊ√ ‡≈Î¬ˇ±¬ı˛ Œ˚ ≈√˝◊√ fl¡Ú…± øÂ√˘º
˘±e·À˘¬ı˛ ˜≈À‡ Ê√ij Ú±˜ ¬ı˛±‡ ¸œÓ¬±ºº ˆ¬¬ı˛Ó¬ ˙S≈‚Æ Œ√“√±À˝√√ ø¬ı¬ı±˝√√ fl¡ø¬ı˛˘ºº
¤ÀÓ¬fl¡ ˙≈øÚ˚˛± ¬ı˛±Ê√± ˝√√¬ı˛ø¯∏Ó¬ ˜Úº ˆ¬·¬ıÓ¬œ ¬Û”¬ı3«fl¡Ô± ¤˝◊√ fl¡ø˝√√˘±˜º
√œ¬Ú ø¡ZÊ√ ≈√–‡œÀ¬ı˛ ø√À˘Ú ¬ı˝≈√ ÒÚºº Œ˝√√Ú˜ÀÓ¬ ø˜ø˘À˘Ú ˜˜ ¶§±˜œ¬ı˛±˜ºº
õ∂Ò±Ú Œ√¬ıœ¬ı˛ Í¬±ø¤û ø√À˘Ú ’±˜±À¬ı˛º ¤Ó¬ ˚ø√ ¸œÓ¬±À√¬ıœ fl¡À˝√√Ú fl¡±ø˝√√Úœº
’±˜±À¬ı˛ ¬Û±À˘Ú Œ√¬ıœ ø¬ıø¬ıÒ õ∂fl¡±À¬ı˛ºº ¬Ûø¬ı˛Ó≈¬©Ü ˝√√˝◊√À˘Ú ˜≈øÚ¬ı˛ ·‘ø˝√√Ìœºº
ø√ÀÚ ø√ÀÚ ¬ı±øÎ¬ˇ ’±ø˜ ˜±À˚˛¬ı˛ ¬Û±˘ÀÚº ¬ıË±pÌœ ¸œÓ¬±¬ı˛ ˆ¬±À˘ ø√À˘Ú ø¸μ≈¬ı˛º
’±˜± Œ√ø‡ Ê√Úfl¡ ø‰¬Àz¬Ú ˜ÀÚ ˜ÀÚºº fl¡ÀF ˜øÌ˜˚˛ ˝√√±¬ı˛ ¬ı±˝≈√ÀÓ¬ Œfl¡˚˛≈¬ı˛ºº
Œ˚˝◊√ Ê√Ú ·≈Ì ø√À¬ı ø˙À¬ı¬ı˛ ÒÚ≈Àfl¡º fl¡ÀÌ«ÀÓ¬ fl≈¡G¬˘ fl¡À¬ı˛ fl¡±=Ú fl¡efl¡Úº
Ó¬“√±À¬ı˛ ¸˜ø¬Û«¬ı ¸œÓ¬± ¬Û¬ı˛˜ Œfl¡ÃÓ≈¬Àfl¡ºº Ú”¬Û≈À¬ı˛ Œ˙±øˆ¬Ó¬ ˝√√˚˛ fl¡˜˘ ‰¬¬ı˛Ìºº
√±¬ı˛≈Ì õ∂øÓ¬:± ¤˝◊√ ˆ≈¬¬ıÀÚ õ∂‰¬±¬ı˛º Ú±¸±˚˛ Œ¬ı¸¬ı˛ Œ√Ú ·Ê√˜≈q¡± Ó¬±˚˛º
ŒÓ¬¬ı˛ ˘é¬ ¬ı¬ı˛ ¤˘ ¬ı˛±Ê√±¬ı˛ fl≈¡˜±¬ı˛ºº ¬ÛA¬ı¶a ’øÒfl¡ Œ˙±øˆ¬Ó¬ Œ·Ã¬ı˛ ·±˚˛ºº
ÒÚ≈fl¡ Œ√ø‡˚˛± ¸¬ı±fl¡±¬ı˛ õ∂±Ì fl¡“√±À¬Ûº õ∂À√±¯∏ ˝√√˝◊√˘ ·Ó¬ õ∂À¬ı˙ ¬ı˛Ê√Úœº
152

¬ı˛±À˜¬ı˛ øÚfl¡ÀÈ¬ ˚±Ú ¿¬ı˛±˜ ¬ı˛˜Ìœºº ø¬ıfl¡È¬ ’±fl¡±À¬ı˛ÀÓ¬ ¸•ú≈À‡ Î¬◊¬ÛøàÔÓ¬ºº
Î¬◊˜± ¬ı˛±˜± Ú±ø˝√√ ¬Û±Ú ¸œÓ¬±¬ı˛ Î¬◊¬Û˜±º ¬ı˛±e·± ≈√˝◊√ ’“√±ø‡ Ó¬±¬ı˛ fl¡øÍ¬Ú ˝‘√√˚˛º
‰¬¬ı˛±‰¬À¬ı˛ Ê√Úfl¡ ”√ø˝√√Ó¬± øÚ¬ı˛≈¬Û˜±ºº ¬ıÚÊ√z≈¬ ÒíÀ¬ı˛ ˜±À¬ı˛ fl¡±À¬ı˛ Ú±ø˝√√ ˆ¬˚˛ºº
Œ√ø‡˚˛± ¸œÓ¬±¬ı˛ ¬¬ı˛”¬Û ˝‘√©Ü ¬ı˛‚≈˜øÌº ≈√7«¡¬¡˚˛ ˙¬ı˛œ¬ı˛ ÒÀ¬ı˛ ¬Û¬ı3«Ó¬ ¸˜±Úº
˜≈øÚ¬ı˛ ’±|À˜ ¸”À‡ ¬ıÀ=Ú ¬ı˛Ê√Úœºº ;˘z¬ ’±·≈Ú Œ˚Ú ¬ı˛±e·± ˜≈‡ ‡±Úºº
¬õ∂ˆ¬±ÀÓ¬ fl¡ø¬ı˛˚˛± ¶ß±Ú ’±¬ı˛ Œ˚ Ó¬¬Û«Ìº ø˙À¬ı˛ √œ‚«Ê√È¬± fl¡±È¬± √œ‚« ¸¬ı3«fl¡±˚˛º
øÓ¬Ú Ê√Ú ¬ıøμÀ˘fl¡ ˜≈øÚ¬ı˛ ‰¬¬ı˛Ìºº ˘À•§±√¬ı˛ ’øàÔ¸±¬ı˛ ø˙¬ı˛± ·Ì± ˚±˚˛ºº
’±˙«œ¬ı3«±√ fl¡ø¬ı˛À˘Ú ’øS ˜˝√√±˜≈øÚº ¬ı±ø&Ò˚˛± ˘˝◊√˚˛± ˚±˚˛ ˜±—¸ ˆ¬±¬ı˛ ¶®À&Òº
fl¡ø˝√√À˘Ú Î¬◊¬ÛÀ√˙ Î¬◊¬Û˚≈ƒq¡ ¬ı±Ìœºº ¬Û˘±˚˛ ˘˝◊√˚˛± õ∂±Ì ¸À¬ı Ó¬±¬ı˛ ·À&Òºº
˙≈Ú ¬ı˛±˜ ¬ı˛±é¬¸ õ∂Ò±Ú ¤˝◊√ Œ√˙º Œ˜À‚¬ı˛ ·7«¡¬¡ÀÚ Œ˚Ú Â√±ÀÎ¬ˇ ø¸—˝√√Ú±√º
¸√± Î¬◊¬Û^¬ı fl¡À¬ı˛ Œ√˚˛ ¬ı˝≈√ Œflv¡˙ºº ˜˝√√±ˆ¬˚˛efl¡¬ı˛ ˜”ƒøM«√ ¬ı˛±é¬¸ ø¬ı¬ı˛±Òºº
’À¢∂ÀÓ¬ √G¬fl¡±¬ı˛Ì… ’øÓ¬ ¬ı˛˜…àÔ±Úº ¸œÓ¬±˚˛ ¬ı˛±é¬¸ ø·˚˛± ˘˝◊√À˘fl¡ fl¡Àé¬ºº
Ó¬Ô± ø·˚˛± ¬ı˛‚≈¬ıœ¬ı˛ fl¡¬ı˛ ’¬ıàÔ±Úºº Ó¬7«¡¬¡Ú ·7«¡¬¡Ú fl¡À¬ı˛ Ô±Àfl¡ ’z¬¬ı˛œÀé¬ºº
˜≈øÚ¬ı˛ ‰¬¬ı˛ÀÌ ¬ı˛±˜ fl¡ø¬ı˛˚˛± õ∂ÌøÓ¬º ¸œÓ¬±À¬ı˛ ‡±˝◊√ÀÓ¬ ‰¬±À˝√√ Œ˜ø˘˚˛± ¬ı√Úº
√G¬fl¡ fl¡±ÚÚ ˜ÀÒ… fl¡ø¬ı˛À˘Ú ·øÓ¬ºº ¿¬ı˛±À˜À¬ı˛ fl¡È≈¬ fl¡À˝√√ fl¡ø¬ı˛˚˛± Ó¬7«¡¬¡Úºº
’±À· ˚±Ú ¬ı˛‚≈Ú±Ô ¬Û¬(±ÀÓ¬ ˘ÑÌº Ó¬¬Û¶§œ¬ı˛ Œ¬ıÀ˙ ¬ı˛±˜ √wø˜¸ƒƒ fl¡±ÚÀÚº
Ê√Úfl¡ Ó¬Ú˚˛± ˜ÀÒ… øfl¡ Œ˙±ˆ¬± Ó¬‡Úºº Œ√‡±˝◊√˚˛± fl¡±ø˜Úœ ˆ≈¬˘±¸ƒƒ ˜≈øÚ·ÀÌºº
Ù¬˘ ¬Û≈©Û Œ√À‡Ú ·À&ÒÀÓ¬ ’±À˜±ø√Ó¬º ¬ıø˘˘ ˜Ú≈¯∏… ’±øÊ√ fl¡ø¬ı˛¬ı ˆ¬é¬Ìº
˜˚˛”À¬ı˛¬ı˛ Œfl¡fl¡±Ò√ıøÚ √w˜À¬ı˛¬ı˛ ·œÓ¬ºº Á¡“√±È¬ ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛ Œ√˝√ ŒÓ¬±¬ı˛± Œfl¡±ÚÊ√Úºº
Ú±Ú± ¬Ûé¬œ fl¡¬˘¬ı˛¬ı ˙≈øÚÀÓ¬ ˜Ò≈¬ı˛º ¿¬ı˛±˜ ¬ıÀ˘Ú ’±ø˜ é¬øS˚˛ fl≈¡˜±¬ı˛º
¸À¬ı˛±¬ıÀ¬ı˛ fl¡Ó¬ ˙Ó¬ fl¡˜˘ õ∂‰≈¬¬ı˛ºº ˘ÑÌ ’Ú≈Ê√ Ê√±˚˛± Ê√±Úfl¡œ ’±˜±¬ı˛ºº
¬ıÚ ˜ÀÒ… ’ÀÚfl¡ ˜≈øÚ¬ı˛ øÚ¬ı¸øÓ¬º Œ√ø‡ Œ˝√√ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ Œfl¡Ú ø¬ıfl‘¡øÓ¬ ¬ı√Úº
¿¬ı˛±À˜À¬ı˛ Œ√ø‡˚˛± ˝√√ø¬ı˛À¯∏ fl¡À¬ı˛ d≈¬øÓ¬ºº ¬ıÀÚÀÓ¬ Œ¬ıÎ¬ˇ±› Ó≈¬ø˜ ˝√√› Œfl¡±Úƒ Ê√Úºº
¬ı˛±ÀÊ√… Ô±fl¡ ¬ıÀÚ Ô±fl¡ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ¸•ú±Úº ¬ı˛±é¬¸ ¬ıø˘˘ ’±ø˜ Œ˚ ˝√√˝◊√ Œ¸ ˝√√˝◊√º
˚Ô± Ó¬Ô± Ô±fl¡ ¬ı˛±˜ Ó≈¬ø˜ ˆ¬·¬ı±Úºº ¸¬ı±À¬ı˛ ‡±˝◊√¬ı ’±øÊ√ Â√±øÎ¬ˇ¬ı±¬ı˛ Ú˝◊√ºº
¬ı˛˜… Ê√˘ ¬ı˛˜… Ù¬˘ ˜Ò≈¬ı˛ ¸≈¶§±√º ø¬ı¬ı˛±Ò ’±˜±¬ı˛ Ú±˜ Ô±øfl¡ ˚Ô± Ó¬Ô±º
’±˝√√±¬ı˛ fl¡ø¬ı˛˚˛± ”√À¬ı˛ Œ·˘ ’¬ı¸±√ºº fl¡±˘ Ú±À˜ ˜˜ ø¬ÛÓ¬± ø¬ıø√Ó¬ ¸¬ı3«Ô±ºº
Œ√ø‡ÀÓ¬ ˝√√˝◊√˘ ˝◊√26√± √G¬fl¡ fl¡±ÚÚº fl¡Ó¬ ˜≈øÚ ¬ıøÒ˘±˜ ø¬ıÒ±Ó¬±¬ı˛ ¬ıÀ¬ı˛º
øÓ¬Ú Ê√ÀÚ ˜Ú¸≈À‡ fl¡À¬ı˛Ú √w˜Ìºº ’Àˆ¬√… ˙¬ı˛œ¬ı˛ ˜˜ ˆ¬˚˛ fl¡ø¬ı˛ fl¡±À¬ı˛ºº
’±À· ¬ı˛±˜ ˜ÀÒ… ¸œÓ¬± ¬Û¬(±» ˘ÑÌº ˘ÑÀÌÀ¬ı˛ ¿¬ı˛±˜ fl¡À˝√√Ú Œ¬ÛÀ˚˛ ˆ¬˚˛º
Ú±Ú± àÔÀ˘ Œfl¡ÃÓ≈¬Àfl¡ fl¡À¬ı˛Ú øÚ¬ı˛œé¬Ìºº Ê√±Úfl¡œÀ¬ı˛ ‡±˚˛ ¬ı≈øÁ¡ ¬ı˛±é¬¸ ≈√7«¡¬¡˚˛ºº
Œ˝√√Úfl¡±À˘ ≈√7«¡¬¡˚˛ ¬ı˛±é¬¸ ’±‰¬ø•§Ó¬º ’±˝◊√˘±˜ øÚÊ√ Œ√˙ Â√±øÎ¬ˇ˚˛± ø¬ıÀ√À˙º
153

¸œÓ¬±À¬ı˛ ‡±˝◊√À¬ı ’±Ê√ √±¬ı˛≈Ì ¬ı˛±é¬À¸ºº √G¬fl¡ fl¡±ÚÀÚ ø·˚˛± ˝√√› øÚ˙±‰¬¬ı˛ºº
˘ÑÌ ¬ıÀ˘Ú √±√± Ú± ˆ¬±ø¬ı› Ó¬±¬Ûº ¬Û(±ÀÓ¬ fl¡¬ı˛≈Ì± fl¡ø¬ı˛ ¬ıÀ˘Ú ¬ı‰¬Úº
¬ı˛±é¬À¸À¬ı˛ ˜±ø¬ı˛˚˛± ‚≈‰¬±› ˜Úd¬±¬Ûºº ¿¬ı˛±À˜¬ı˛ ˙À¬ı˛ ˝√√À¬ı ˙±À¬Û ø¬ıÀ˜±‰¬Úºº
˘ÑÀÌ¬ı˛ ¬ı±Àfl¡…ÀÓ¬ ¬ı˛±À˜¬ı˛ ¬ı˘ ¬ı±ÀÎ¬ˇº ¬Û±˝◊√˘±˜ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ √˙«ÀÚ ’¬ı…±˝√√øÓ¬º
˜±ø¬ı˛À˘Ú ¸±Ó¬ ¬ı±Ì ¬ı˛±˜ Ó¬±¬ı˛ ‚±ÀÎ¬ˇºº ˜‘Ó¬À√˝√ Œ¬Û±Î¬ˇ±À˘ ¬Û±˝◊√¬ı øÚ©‘®øÓ¬ºº
¸±Ó¬ ¬ı±Ì ‡±˝◊√˚˛± Œ¸ øfl¡Â≈√ Ú±ø˝√√ Ê√±ÀÚº ˘ÑÀÌ¬ı˛ Î¬◊ƒ√À˚±À· √±Ú¬ı Œ√˝√ ¬Û≈ÀÎ¬ˇº
˝√√±ÀÓ¬ øÂ√˘ Ê√±Í¬±·±Â√ ˜±ø¬ı˛˘ ˘ÑÀÌºº ø√¬ı… Œ√˝√ Òø¬ı˛˚˛± Œ¸ ø√¬ı…¬ı˛ÀÔ ‰¬ÀÎ¬ˇºº
Ó¬±˝√√± Œ√ø‡ ¿¬ı˛±˜ Â√±ÀÎ¬ˇÚ ¤fl¡ ¬ı±Ìº ¬ı˛±˜ √¬ı˛˙ÀÚ ‰¬¬ı˛ Œ·˘ ¶§·«¬ı±¸º
Ê√±Í¬±·±Â√ Ó¬‡øÚ ˝√√˝◊√˘ ‡±Ú ‡±Úºº ¬ı˛ø‰¬˘ ’¬ı˛Ì…fl¡±G¬ ø¡ZÊ√ fl‘¡øM√√¬ı±¸ºº
Ê√±Í¬±·±Â√ fl¡±È¬± Œ·˘ ¬ı˛±é¬À¸¬ı˛ S±¸º ˙¬ı˛ˆ¬e· ˜≈øÚ¬ı˛ ’±|À˜ ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ·˜Ú
’¶a Ú±ø˝√√ øÚ˙±‰¬¬ı˛ Î¬◊øÍ¬˘ ’±fl¡±˙ºº › ˜≈øÚ fl¡M«‘√fl¡ ˝◊√Àf¬ı˛ ÒÚ≈¬ı3«±Ì √±Ú
Â√±ÀÎ¬ˇÚ ‹ø¯∏fl¡ ¬ı±Ì √˙¬ı˛Ô ¸≈Ó¬º ¤¬ı— ˜≈øÚ¬ı˛ ¶§À·« ·˜Úº
¬ÛøÎ¬ˇ˘ ¬ø¬ı¬ı˛±Ò Œ˚Ú fl‘¡Ó¬±Àz¬¬ı˛ ”√Ó¬ºº ¿¬ı˛±˜ ¬ıÀ˘Ú ‰¬˘ Ê√±Úfl¡œ ˘ÑÌº
‡G¬ ‡G¬ ˝√√˝◊√˚˛± ˙¬ı˛œ¬ı˛ ¬ı˛Àq¡ ˆ¬±À¸º Œ·±˜Ó¬œ¬ı˛ ¬Û±ÀÎ¬ˇ ˙¬ı˛ˆ¬e· øÚÀfl¡Ó¬Úºº
˜ø¬ı˛ ˜ø¬ı˛ fl¡ø¬ı˛ ˚±˚˛ ¿¬ı˛±À˜¬ı˛ ¬Û±À˙ºº Œ˝√√Ô± Δ˝√√ÀÓ¬ Œ¸˝◊√ àÔ±Ú ¡Z±√˙ Œ˚±Ê√Úº
’±Â√±øÎ¬ˇ˚˛± ŒÙ¬À˘ ¸œÓ¬± ‚±À˚˛ÀÓ¬ ¬ı…¢∂Ó¬±º ’æ≈√Ó¬ Œ√ø‡¬ı± Œ¸ ˜≈øÚ¬ı˛ Ó¬À¬Û±¬ıÚºº
ˆ”¬À˜ÀÓ¬ ¬ÛÀÎ¬ˇÚ ¸œÓ¬± ˝√√˝◊√˚˛± ˜”ø26«√Ó¬±ºº Ó¬À¬Û¬ı˛ õ∂Ó¬±¬Û Œ˚Ú ;˘z¬ ’Ú˘º
Œ˚±Î¬ˇ˝√±ÀÓ¬ ¬ı˛±é¬¸ ¿¬ı˛±À˜ fl¡À¬ı˛ d≈¬øÓ¬º ˙¬ı˛ˆ¬e· ˜≈øÚ¬ı˛ ø¬ı‡…±Ó¬ Œ¸˝◊√ àÔ˘ºº
Ó¬¬ı ¬ı±Ì ¶ÛÀ˙« ¬ı˛±˜ ¬Û±˝◊√ ’¬ı…±˝√√øÓ¬ºº Œ¸˝◊√ ø√Ú ¿¬ı˛±˜ ¬ı˛À˝√√Ú Œ¸˝◊√àÔ±ÀÚº
˙±À¬Û ˜≈q¡ fl¡ø¬ı˛˘± ’±˜±¬ı˛ ¤˝◊√ ˙¬ı˛œ¬ı˛º õ∂ˆ¬±ÀÓ¬ Î¬◊øÍ¬˚˛± ˚±Ú ˜≈øÚ √¬ı˛˙ÀÚºº
˘˝◊√˘±˜ ˙¬ı˛Ì ‰¬¬ı˛ÀÌ ¬ı˛‚≈¬ıœ¬ı˛ºº Œ˝√√Úfl¡±À˘ Î¬◊¬ÛÚœÓ¬ Ó¬Ô’± ˙‰¬œÚ±Ôº
ÒÚ… ÒÚ… ¸œÓ¬±À√¬ıœ ¬ı˛±˜ ˚±¬ı˛ ¬ÛøÓ¬º fl¡ø¬ı˛¬ı±À¬ı˛ ˙¬ı˛ˆ¬e· ˜≈øÚ¬ı˛ ¸±é¬±»ºº
ŒÓ¬±˜± ¬Û¬ı˛ø˙˚˛± ˝√√˚˛ ˙±¬Û ’¬ı…±˝√√øÓ¬ºº ¬ı˛ÀÔ±¬ÛÀ¬ı˛ ¬Û≈¬ı˛μ¬ı˛ ’±À¸ ˙≈XÀ¬ıÀ˙º
¬Û””¬ı3«fl¡Ô± ’±˜±¬ı˛ ˙≈Ú˝√√ ¬ı˛‚≈¬ÛøÓ¬º Œ√¬ı·Ì Œ¬ıø©ÜÓ¬ Ó“√¬±˝√√±¬ı˛ ‰¬±ø¬ı˛¬Û±À˙ºº
fl≈¡À¬ıÀ¬ı˛¬ı˛ ˙±À¬ÛÀÓ¬ ¤˝◊√ ’±˜±¬ı˛ ≈√·«øÓ¬ºº ¬ı˛Ô Œ˙±ˆ¬± fl¡À¬ı˛ ˜øÌ ˜≈fl≈¡Ó¬±¬ı˛ Á¡±¬ı˛±º
øfl¡À˙±¬ı˛ ’±˜±¬ı˛ Ú±˜ fl≈¡À¬ıÀ¬ı˛¬ı˛ ‰¬¬ı˛º ¬ı±˚˛≈À¬ıÀ· ‰¬À˘ Œ‚±Î¬ˇ± ¸±¬ı˛ÀÔ¬ı˛ Q¬ı˛±ºº
’±˜±À¬ı˛ ¸¬ı3«√± Ó≈¬©Ü ÒÀÚ¬ı˛ ÷ù´¬ı˛ºº ‰¬±ø¬ı˛ø√Àfl¡ Œ˙±Àˆ¬ Úœ˘ ¬ÛœÓ¬ ¬ÛÓ¬±fl¡±˚˛º
¤fl¡ø√Ú fl≈¡À¬ı¬ı˛ ˘˝◊√˚˛± Ú±¬ı˛œ·ÀÌº ”√À¬ı˛ Ô±øfl¡ ¬ı˛±˜‰¬f Œ√ø‡À˘Ú Ó¬±˚˛ºº
¬ı˛ÌàÔÀ˘ Œfl¡ø˘ fl¡À¬ı˛ ˜±øÓ¬˚˛± ˜√ÀÚºº ’Ú≈ÀÊ√À¬ı˛ ¬ıÀ˘Ú Ô±fl¡˝√√ ¤˝◊√é¬Ìº
fl¡•ú«À√±À¯∏ ’±ø˜ Ó¬Ô± ˝√√˝◊√ Î¬◊¬ÛÚœÓ¬º Ê√±øÚ ’±À· ’±|À˜ õ∂À¬ıÀ˙ Œfl¡±ÚƒÊ√Úºº
’±˜±À¬ı˛ Œ√ø‡˚˛± Ó¬±¬ı˛± ˝√√˝◊√˘ ˘ø7¡¡¡Ó¬ºº ˝◊√f ’±ø¸ ˜≈øÚÀ¬ı˛ fl¡ø¬ı˛˚˛± Ú˜¶®±¬ı˛º
Œfl¡±À¬Û ˙±¬Û ’±˜±À¬ı˛ ø√À˘Ú ÒÀÚù´¬ı˛º øÚÀ¬ı√Ú fl¡À¬ı˛Ú Œ˚ fl¡±˚«… ’±¬ÛÚ±¬ı˛ºº
154

˙≈øÚ ˜≈øÚ ¬ı˛±˜¬ı˛”¬Ûœ øSÀ˘±Àfl¡¬ı˛ Ú±Ôº √˙¬ı»¸¬ı˛ fl¡±˘ ¿¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ Ú±Ú± ¬ıÀÚ √
’±ø¸À¬ıÚ Ó¬¬ı ¸˝√√ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ ¸±é¬±»ºº w˜Ì±z¬¬ı˛ ¬Û=¬ı±È¬œ¬ıÀÚ Ó¬“√±˝√√±¬ı˛ ’¬ıøàÔøÓ¬
¬ı˛±é¬¸ ¬ıÀÒ¬ı˛ Œ˝√√Ó≈¬ Ó¬“√±¬ı˛ ’¬ıÓ¬±¬ı˛º › ˘ÑÌ fl¡M«‘√fl¡ ¸”¬Û«Ú‡±¬ı˛
Ú±ø¸fl¡±À26√√Ú ¤¬ı— ¬ı˛±˜‰f
øSfl¡±˘: ’±¬ÛøÚ Ê√±Ú±˝◊√¬ı øfl¡ ’±¬ı˛ºº fl¡M«‘√fl¡ ‰¬Ó≈¬V«˙ ¬ı˛±é¬±¸ ¬ıÒº
Ó¬¬ıàÔ±ÀÚ ¬ı˛±ø‡˘±˜ ¤˝◊√ ÒÚ≈¬ı3«±Ìº
’±˝◊√À˘ Ó¬“√±˝√√±À¬ı˛ Ó≈¬ø˜ fl¡ø¬ı˛¬ı± õ∂√±Úºº ¸y¬±ø¯∏ÀÓ¬ ¬ı˛±À˜À¬ı˛ ’±˝◊√˘ ¬ıÚ¬ı±¸œº
¤Ó¬ ¬ıø˘ ¶§·«¬Û≈¬ı˛œ ˚±Ú ¬Û≈¬ı˛μ¬ı˛º Œfl¡˝√√ Œfl¡˝√√ Ù¬˘ ‡±Ú Œfl¡˝√√ Î¬◊¬Û¬ı±¸œºº
õ∂À¬ı˙ fl¡À¬ı˛Ú ¬ı˛±˜ ˚Ô± ˜≈øÚ¬ı¬ı˛ºº ’Ú±˝√√±À¬ı˛ Œfl¡˝√√ ¬ı± ¬ıø¬ı˛¯∏± ‰¬±ø¬ı˛˜±¸º
¬õ∂Ì±˜ fl¡À¬ı˛Ú ˙¬ı˛ˆ¬e· ˜≈øÚ¬ıÀ¬¬ı˛º Œfl¡˝√√ Œfl¡˝√√ ¸¬ı3«fl¡±˘ fl¡À¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı±¸ºº
’±˙œ¬ı3«±√ ¬Û”¬ı3«fl¡ fl¡À˝√√Ú ˜≈øÚ Ó¬“√±À¬ı˛ºº ·±ÀÂ√¬ı˛ ¬ı±fl¡˘ ¬ÛÀ¬ı˛ ø˙À¬ı˛ Ê√È¬± ÒÀ¬ı˛º
’Ú±Ô øÂ√˘±˜ ¬ıÀ˘ ˝√√˝◊√˘± Œ˝√√ Ú±Ôº ˜‘·‰¬•ú« ÒÀ¬ı˛ Œfl¡˝√√ fl¡˜G¬˘≈ fl¡À¬ı˛ºº
Œ˚±À· ˚“√±À¬ı˛ Œ√‡± ˆ¬±¬ı˛ øÓ¬øÚ˝◊√ ¸±é¬±»ºº ˜≈øÚ·ÀÌ Œ√ø‡˚˛± Î¬◊øÍ¬˘ ¬ı˛‚≈Ú±Ôº
’±˝◊√˘± ’±¬ÛøÚ ø¬ıc≈ ’±˜±¬ı˛ øÚ¬ı±¸º fl¡À¬ı˛Ú õ∂ÌøÓ¬ d≈¬øÓ¬ fl¡ø¬ı˛ Œ˚±Î¬ˇ ˝√√±Ó¬ºº
ŒÓ¬±˜± √¬ı˛˙ÀÚ ˜˜ ˝√√À¬ı ¶§·«¬ı±¸ºº ˜≈øÚ¬ı˛± fl¡À¬ı˛Ú d≈¬øÓ¬ ¬ı˛±À˜À¬ı˛ Œ·±‰¬¬ı˛º
˙Ó¬ ¬ı»¸À¬ı˛¬ı˛ Ó¬¬Û fl¡ø¬ı˛˘±˜ √±Úº ¿¬ı˛±˜ ¬ıÀ˘Ú õ∂ˆ≈¬ Ú± fl¡ø¬ı˛˝√ Î¬¬ı˛ºº
¤˝◊√ ˘› ˝◊√f√M√ ø√¬ı… ÒÚ≈¬ı3«±Ìºº Ó¬À¬Û±¬ıÀÚ Ú± ¬ı˛±ø‡¬ı ¬ı˛±é¬¸ ¸=±¬ı˛º
’ø¬ı˘À•§ ˝√√˝◊√À¬ı ¬ı˛±é¬¸ ¸—˝√√±¬ı˛ºº
˙¬ı˛œ¬ı˛ Â√±øÎ¬ˇ¬ı ’±ø˜ ’øÓ¬ ¬Û≈¬ı˛±Ó¬Úº
˜≈øÚ·Ì ¸Àe· ¸Àe· ¿¬ı˛±˜ ˘ÑÌº
õ∂±Ì ¬ı˛±ø‡˚˛±øÂ√ ¬ı˛±˜ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ fl¡±¬ı˛Ìºº
Ó¬À¬Û±¬ıÚ √¬ı˛˙ÀÚ fl¡À¬ı˛Ú ·˜Úºº
é¬ÀÌfl¡ ˘ÑÌ ¸˝√√ Δ¬ı¸ ¤˝◊√‡±ÀÚº
ÒÚ≈Àfl¡ È¬efl¡±¬ı˛ ø√À˘ ¬ı˛±˜¬ı˛‚≈¬ıœ¬ı˛º
’ø¢üÀÓ¬ ˙¬ı˛œ¬ı˛ Ó¬…øÊ√ Ó¬¬ı ø¬ı√…˜±ÀÚºº
Œ√ø‡˚˛± ¸œÓ¬±¬ı˛ ˜Ú ˝√√˝◊√˘ ’øàÔ¬ı˛ºº
˙¬ı˛ˆ¬e· fl≈¡G¬ fl¡±øÈ¬ ;±À˘Ú ’Ú˘º
¬ıÀÚ õ∂À¬ıÀ˙ ¬ı˛±˜ ˝√√±ÀÓ¬ ÒÚ≈¬ı3«±Ìº
;ø˘˚˛± Î¬◊øÍ¬˘ ’ø¢ü ··Ì˜G¬˘ºº
øÚÀ√¯∏Ò fl¡À¬ı˛Ú ¸œÓ¬± ¬ı˛±˜ ø¬ı√…˜±Úºº
Œfl¡ÃÓ≈¬fl¡ Œ√À‡Ú ¸œÓ¬± ¿¬ı˛±˜ ˘ÑÌº
¬ı˛±é¬À¸¬ı˛ ¸˝√√ Œfl¡Ú fl¡¬ı˛˝√ ø¬ı¯∏±√º
˜≈øÚ¬ı¬ı˛ ¸±˝√√¸ Œ√ø‡ ø¬ıø¶úÓ¬ ˆ≈¬¬ıÚºº
’fl¡±¬ı˛Ì õ∂±Ìœ¬ıÀÒ ‚øÈ¬À¬ı õ∂˜±√ºº
¬ı˛±˜ ¬ı˛±˜ Î¬◊2‰¬±ø¬ı˛˚˛± ˜≈øÚ ÿÒ√ı«Ó≈¬ÀG¬º
¬Û”À¬ı3«¬ı˛ ¬ı‘M√±z¬ ¤fl¡ fl¡ø˝√√ Ó¬¬ı àÔ±Úº
’ø¢ü õ∂√øé¬Ì fl¡ø¬ı˛ Á¡“√±¬Û Œ√Ú fl≈”ÀG¬ºº ”√¬ı3«±√˘˙…±˜ ¬ı˛±˜ fl¡¬ı˛ ’¬ıÒ±Úºº
¬Û≈øÎ¬ˇ˚˛± ˜≈øÚ¬ı˛ Œ√˝√ ˝√√˝◊√˘ ’e·±¬ı˛º ø˙˙≈fl¡±À˘ ˚‡Ú øÂ√˘±˜ ø¬ÛÓ‘¬‚À¬ı˛º
’ø¢ü Δ˝√√ÀÓ¬ Î¬◊ÀÍ¬ ¤fl¡ ¬Û≈¬ı˛≈¯∏ ’±fl¡±¬ı˛ºº fl¡ø˝√√À˘Ú ø¬ÛÓ¬± ¬Û”¬ı3« ’±‡…±Ú ’±˜±À¬ı˛ºº
Œ·±À˘±Àfl¡ Œ·À˘Ú ˜≈øÚ ¬Û≈Ì…Ù¬À˘±√˚˛º √é¬ Ú±À˜ ¤fl¡ ˜≈øÚ øÂ√˘ Ó¬À¬Û±¬ıÀÚº
Œ√ø‡˚˛± ¸¬ı±¬ı˛ ˜ÀÚ ˝√√˝◊√˘ ø¬ı¶ú˚˛ºº Ó¬“√±¬ı˛ àÔ±ÀÚ àÔ±¬Û… ‡Î¬ˇ· ¬ı˛±À‡ ¤fl¡Ê√ÀÚºº
¬ı˛±˜ √¬ı˛˙ÀÚ ˜≈øÚ ˚±Ú ¶§·«¬ı±¸º ¬Û±¬Û ˝√√˚˛ ¬˝√√ø¬ı˛À˘ ¬ÛÀ¬ı˛¬ı˛ àÔ±¬Û…ÒÚº
¬ı˛ø‰¬˘ ’¬ı˛Ì…fl¡±G¬ ø¡ZÊ√ fl‘¡øM√√¬ı±¸ºº ŒÓ¬“√˝◊√ ˚ÀP ‡Î¬ˇ· ‡±øÚ ¬ı˛±À‡Ú ¬ıË±pÌºº
155

¤fl¡ ¬ı‘X¬Û±‡œ Œ¸˝◊√ Ó¬À¬Û±¬ıÀÚ Δ¬ıÀ¸º Œfl¡±Ô± ¬Û“√±‰¬ ¸±Ó¬ ˜±¸ Œfl¡±Ô± √˙˜±¸º
ÚøÎ¬ˇÀÓ¬ ‰¬øÎ¬ˇÀÓ¬ Ú±À¬ı˛ õ∂±‰¬œÚ ¬ı˚˛À¸ºº Œfl¡±Ô±› ¬ı»¸¬ı˛ ¬ı˛±˜ fl¡À¬ı˛Ú õ∂¬ı±¸ºº
˜≈øÚÀ¬ı˛ fl≈¡¬ı≈øX ¬Û±˚˛ Δ√À¬ı¬ı˛ ø˘‡Úº ¤˝◊√¬ı˛”À¬Û ¬ıÀÚ ¬ıÀÚ fl¡À¬ı˛Ú √w˜Ìº
Œ¸ ‡ÀÎ¬ˇ·¬ı˛ Œ‰¬±ÀÈ¬ ˘˚˛ ¬Ûé¬œ¬ı˛ Ê√œ¬ıÚºº ’Ó¬œÓ¬ ˝√√˝◊√˘ √˙ ¬ı»¸¬ı˛ Ó¬‡Úºº
˝√√±ÀÓ¬ ’¶a fl¡ø¬ı˛À˘ Œ˘±Àfl¡¬ı˛ :±Ú Ú±À˙º ¤fl¡ø√Ú ¸œÓ¬± ¸˝√√ ¿¬ı˛±˜ ˘ÑÌº
˝√√˝◊√˘ ˜≈øÚ¬ı˛ ¬Û±¬Û Œ¸ ’À¶a¬ı˛ Œ√±À¯∏ºº fl¡¬ı˛¬Û≈ÀÈ¬ ¬ıøμÀ˘Ú ˜≈øÚ¬ı˛ ‰¬¬ı˛Ìºº
¸Ó¬… ¬Û±ø˘ Œ√À˙ ‰¬˘ ¤˝◊√ ˜±S ¬ÛÌº ¸≈Ó¬œÑ ˜≈øÚÀ¬ı˛ ¬ı˛±˜ fl¡À˝√√Ú ¸≈ˆ¬±¯∏º
¬ı˛±é¬¸ ˜±ø¬ı˛˚˛± Ó¬¬ı Œfl¡±Úƒ õ∂À˚˛±Ê√Úºº ’·Àd¬…À¬ı˛ õ∂Ì±˜ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ fl¡ø¬ı˛ ’±˙ºº
¸¬ı˛˘± Ê√Úfl¡¬ı±˘± fl¡ø˝√√˘ ¤˜øÓ¬º ˜≈øÚ ¬ıÀ˘ ˚±˝√√ ¬ı˛±˜ ’·Àd¬…¬ı˛ Ò±˜º
¬ı≈Á¡±Ú õ∂À¬ı±Ò ¬ı±Àfl¡… ¬Ó¬“√±À¬ı˛ ¸œÓ¬±¬ÛøÓ¬ºº Ó¬Ô± ø·˚˛± Ó¬“√±˝√√±¬ı˛ ¬Û≈¬ı˛±› ˜Ú¶®±˜ºº
fl¡Úfl¡ fl¡˜˘˜≈‡œ Ê√Úfl¡ fl≈¡˜±¬ı˛œº Ó¬“√±˝√√±¬ı˛ fl¡øÚá¬ ’±ÀÂ√ ø¬Ûm˘œ¬ı˛ ¬ıÀÚº
’±˜±¬ı˛ Ú±ø˝√√fl¡ ˆ¬˚˛ øfl¡ ˆ¬˚˛ ŒÓ¬±˜±ø¬ı˛ºº ’√… ø·˚˛± fl¡¬ı˛ ¬ı±¸ Ó¬“√±¬ı˛ Ó¬À¬Û±¬ıÀÚºº
˜˝√√±ÀÓ¬Ê√± ˜≈øÚ·Ì ˚±˝√√±¬ı˛ ¸ø˝√√ÀÓ¬º fl¡˘… ø·˚˛± ¬Û±˝◊√À¬ı ’·d¬…-Ó¬À¬Û±¬ıÚº
Ó¬±˝√√±¬ı˛ øfl¡À¸¬ı˛ ˆ¬˚˛ ¬ı˘ Œ√ø‡ ¸œÀÓ¬ºº Ó¬±˝√√±ÀÓ¬ ’±ÀÂ√Ú ˜≈øÚ ø¡ZÓ¬œ˚˛ Ó¬¬ÛÚºº
˚±˝◊√ÀÓ¬ Œ√À‡Ú Ó¬“√±¬ı˛± ø√¬ı… ¸À¬ı˛±¬ı¬ı˛º ø¬ı√±˚˛ ˝√√˝◊√˚˛± ¬ı˛±˜ ‰¬À˘Ú √øé¬ÀÌº
˙≈ÀÚÚ ’¬Û”¬ı3« ·œÓ¬ Ó¬±˝√√±¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ºº Î¬◊¬ÛÚœÓ¬ ˝√√˝◊√À˘Ú ø¬Ûõ≠˘œ¬ı˛ ¬ıÀÚºº
ø¬ıø¶úÓ¬ ˝√√˝◊√˚˛± øÊ√:±À¸Ú ¬ı˛‚≈˜øÌº ¬ı˛±À˜À¬ı˛ ¬Û±˝◊√˚˛± ˜≈øÚ ¬Û±˝◊√À˘Ú õ∂œøÓ¬º
Ê√À˘¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ ·œÓ¬ ˙≈øÚ Œfl¡Ú ˜≈øÚºº Ó¬Ô± Œ¸˝◊√ ¬ı˛±øS ¬ı˛±˜ fl¡ø¬ı˛À˘Ú øàÔøÓ¬ºº
˜≈øÚ ¬¬¬ıø˘À˘Ú Œ˝√√Ô± øÂ√˘ ¤fl¡ ˜≈øÚº õ∂ˆ¬±ÀÓ¬ Î¬◊øÍ¬˚˛± ¬ı˛±˜ fl¡À¬ı˛Ú ·˜Úº
fl¡ø¬ı˛Ó¬ fl¡ÀÍ¬±¬ı˛ Ó¬¬Û ø√¬ı¸ ¬ı˛Ê√Úœºº ˘ÑÀÌ Œ√‡±Ú ¬ı˛±˜ ’·Àd¬…¬ı˛ ¬ıÚºº
Ó¬À¬Û±ˆ¬e· fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ Ó¬±˝√√±¬ı˛ ¬Û≈¬ı˛μ¬ı˛º ¤˝◊√ ¬ıÀÚ øÂ√˘ ¤fl¡ ≈√7«¡¬¡˚˛ ¬ı˛±é¬¸º
¬Û±Í¬±˚˛ ’oø¬ı˛·ÀÌ ˚Ô± ˜≈øÚ¬ı¬ı˛ºº Ó¬±À¬ı˛ ¬ıøÒ ˜≈øÚ fl¡ø¬ı˛À˘Ú ¤ øÚ¬ı±¸ºº
’±˝◊√˘ ’oø¬ı˛·Ì ˜≈øÚ¬ı˛ øÚfl¡ÀÈ¬º ˙≈øÚ˚˛± ˘±ø·˘ ˘ÑÀÌ¬ı˛ ‰¬˜»fl¡±¬ı˛º
Œ√ø‡˚˛± ¬ÛøÎ¬ˇ˘ ˜≈øÚ ˜√Ú ¸efl¡ÀÈ¬ºº ˜≈øÚ ˝√√íÀ˚˛ ¬ı˛±é¬À¸ ˜±À¬ı˛Ú øfl¡ õ∂fl¡±¬ı˛ºº
Œ¸˝◊√ àÔ±Ú ‡…±Ó¬ ¬Û= ’o¬ı˛± ¬ıø˘˚˛±º ¿¬ı˛±˜ ¬ıÀ˘Ú ˆ¬±˝◊√ ˙≈Ú Ó¬√z¬¬ı˛º
’√…ø¬Û ’±˝◊√À¸ Ó¬±¬ı˛± Ó¬Ô± ˘≈fl¡±˝◊√˚˛±ºº ˝◊√å¬ı˘ ¬ı±Ó¬±ø¬Û øÂ√˘ ≈√˝◊√ ¸À˝√√±√¬ı˛ºº
Ú‘Ó¬…-·œÓ¬ fl¡À¬ı˛ Ó¬±¬ı˛± Ú±ø˝√√ ˚±˚˛ Œ√‡±º ˜±˚˛±¬ıœ ¬ı˛±é¬¸ Ó¬±¬ı˛± Ú±Ú± ˜±˚˛± ÒÀ¬ı˛º
¤˜Ú ’¬Û”¬ı3« fl¡Ô± ¬Û≈¬ı˛±ÀÌÀÓ¬ Œ˘‡±ºº ¬ı±Ó¬±ø¬Û ˝√√˝◊√˚˛± Œ˜¯∏ ¬ıËp¬ıÒ fl¡À¬ı˛ºº
˙≈øÚ˚˛± ˜≈øÚ¬ı˛ fl¡Ô± Œfl¡ÃÓ≈¬fl¡œ ¿¬ı˛±˜º Ó¬±¬ı˛ ˆ¬±˝◊√ ˝◊√å¬ı˘ Œ¸ Ê√±øÚÓ¬ ¸e·œÓ¬º
Ó¬À¬Û±¬ıÚ Œ√ø‡˚˛± Œ·À˘Ú øÚÊ√Ò±˜ºº Œ˘±fl¡ ˜ÀÒ… √wÀ˜ Œ˚Ú ’æ≈√Ó¬ ¬ÛøG¬Ó¬ºº
’±øÓ¬Ô… fl¡À¬ı˛Ú ˜≈øÚ ¸˜±√¬ı˛ fl¡ø¬ı˛º ’±√¬ı˛ fl¡ø¬ı˛˚˛± ø¡ZÀÊ√ fl¡À¬ı˛ øÚ˜LaÌº
øÓ¬Ú Ê√Ú ¬ıø=À˘Ú ¸≈À‡ ø¬ıˆ¬±¬ı¬ı˛œºº Œ˜¯∏ ˜±—¸ ø√˚˛± Ó¬±À¬ı˛ fl¡¬ı˛±˚˛ Œˆ¬±Ê√Úºº
156

¬ıË±pÀÌ¬ı˛ Î¬◊√À¬ı˛ Œ˜À¯∏¬ı˛ ˜±—¸ Ô±Àfl¡º ¤˝◊√ ˜Ó¬ ˜±ø¬ı˛˚˛± Œ¸ ¬ı˛±é¬¸ ≈√7«¡¬¡˚˛º
¬ı±Ó¬±ø¬Û ¬ı±ø˝√√¬ı˛ ˝√√˚˛ ˝◊√å¬ı˘ ˚À¬ı Î¬±Àfl¡ºº Ó¬À¬Û±¬ıÚ ¬ı˛é¬± fl¡ø¬ı˛À˘Ú ˜˝√√±˙˚˛ºº
Œ¬ÛÈ¬ ø‰¬ø¬ı˛ ¬ı±ø˝√√¬ı˛±˚˛ ø¬ıõ∂·Ì ˜À¬ı˛º ¬ı˛±˜±˚˛Ìº
¤˝◊√¬ı˛”¬Û fl¡ø¬ı˛ √wÀ˜ ≈√˝◊√ ¸À˝√√±√À¬ı˛ºº ’±˝◊√˘±˜ Œ¸˝◊√ ’·Àd¬…¬ı˛ Ó¬À¬Û±¬ıÀÚº
¬ıËp¬ıÒ ˙≈øÚ˚˛± ’·d¬… ˜˝√√±˜≈øÚº ¸¬ı3« fl¡±˚«… ø¸X ˝√√˚˛ ˚“√±¬ı˛ √¬ı˛˙ÀÚºº
˝◊√å¬ıÀ˘¬ı˛ Í¬“√±˝◊√ √±Ú ˜±ø·˘ ’±¬ÛøÚºº ˚±˝◊√ÀÓ¬ øÂ√À˘Ú ¬ı˛˜ ’·Àd¬…¬ı˛ ¡Z±À¬ı˛º
”√¬ı˛ Δ˝√√ÀÓ¬ ’±˝◊√˘±˜ ¬ÛøÔfl¡ ¬¬ıË±pÌº Œ˝√√Úfl¡±À˘ ø˙¯∏… ¤˝◊√ ’±˝◊√˘ ¬ı±ø˝√√À¬ı˛ºº
Œ˜¯∏ ˜±—¸ Œ˜±À¬ı˛ ’±øÊ√ fl¡¬ı˛±› Œˆ¬±Ê√Úºº Ó¬“√±˝√√±À¬ı˛ Œ√ø‡˚˛± ¬ıø˘À˘Ú ¿˘ÑÌº
˜≈øÚ¬ı˛ ¬ı‰¬Ú ˙≈øÚ ˝◊√å¬ı˘ Î¬◊~±¸º ’±˝◊√À˘Ú ¬ı˛±˜ ’√… ¸y¬±¯∏ fl¡±¬ı˛Ìºº
fl¡ø˝√√˘ fl¡ÀÓ¬fl¡ ˜≈øÚ ‡±À¬ı Œ˜¯∏ ˜±—¸ºº ¤ÀÓ¬fl¡ ¬ı‰¬ÀÚ ø˙¯∏… Œ·˘ ’ˆ¬…z¬À¬ı˛º
¬ı±Ó¬±ø¬Û ·±Î¬ˇ¬ı˛ ˝√√˚˛ ˜±˚˛±¬ı˛ õ∂¬ıÀ&Òº fl¡ø˝√√˘ ¬ı˛±À˜¬ı˛ fl¡Ô± ˜≈øÚ¬ı˛ Œ·±‰¬À¬ı˛ºº
·±Î¬ˇ¬ı˛ fl¡±øÈ¬˚˛± ˜±—¸ ¬ı˛±ø&Ò˘ ’±ÚÀμºº ¿¬ı˛±˜ ˘ÑÌ ¸œÓ¬± ¡Z±À¬ı˛ øÓ¬Ú Ê√Úº
¬ıÎ¬ˇ ’±˙± fl¡ø¬ı˛ ˜≈øÚ Œˆ¬±Ê√ÀÚÀÓ¬ Δ¬ıÀ¸º ’±:± ø¬ıÚ± Œfl¡˜ÀÚ fl¡À¬ı˛Ú ’±·˜Úºº
˝√√±ÀÓ¬ Ô±˘± fl¡ø¬ı˛˘± ˝◊√å¬ı˘ Ó¬±¬ı˛ ¬Û±À˙ºº ¬ı˛±À˜¬ı˛ ¸—¬ı±À√ ˜≈øÚ ˝√√íÀ˚˛ ’±ÚøμÓ¬º
·e·±À√¬ıœ ¬ıíÀ˘ ˜≈”øÚ ˜ÀÚ ˜ÀÚ Î¬±Àfl¡º ’±:± fl¡ø¬ı˛À˘Ú ø˙À¯∏… ’±Ú˝√√ Qø¬ı˛Ó¬ºº
’˘øé¬ÀÓ¬ ·e·±À√¬ıœ fl¡˜G¬˘≈ ŒÏ¬±Àfl¡ºº ¸¬ı±fl¡±¬ı˛ ¬Û”Ê√… ¬ı˛±˜ ’±˝◊√À˘Ú ¡Z±À¬ı˛º
˜≈øÚ ¬ıÀ˘ ¬ı˝≈√ ø√Ú ˜˜ Î¬◊¬Û¬ı±¸º Œ˚±ø··Ì ’Ú≈é¬Ì Ò…±Ú fl¡À¬ı˛ ˚“√±À¬ı˛ºº
Œˆ¬±Ê√Ú fl¡ø¬ı˛¬ı ’±ø˜ ·±Î¬ˇÀ¬ı¬ı˛ ˜±¸ºº ¸¬ı±À¬ı˛ ˘˝◊√˚˛± Œ·˘ ˜≈øÚ¬ı˛ ’±:±˚˛º
·e·±¶ß±Ú fl¡ø¬ı˛ ˜≈øÚ ¬ıËp˜La Ê√À¬Ûº Œ√ø‡˚˛± ˜≈øÚ¬ı˛ ˜ÀÚ √w˜ ”√À¬ı˛ ˚±˚˛ºº
˜≈ø©Ü ˜≈ø©Ü ˜±—¸ Œ¸ Œˆ¬±Ê√Ú fl¡À¬ı˛ Œfl¡±À¬Ûºº ’·d¬… ¬ıÀ˘Ú øfl¡ ’¬Û”¬ı3« √¬ı˛˙Úº
˜≈øÚ¬ı˛ Î¬◊√À¬ı˛ ˜±—¸ õ∂±˚˛ ˝√√˚˛ ¬Û±fl¡º ’·Àd¬…¬ı˛ ‰¬¬ı˛Ì ¬ıÀμ¬Ú øÓ¬Ú Ê√Úºº
¬ı±ø˝√√À¬ı˛ ˝◊√å¬ı˘ Î¬±Àfl¡ ‚Ú ‚Ú Î¬±fl¡ºº Œ·±À˘±fl¡ Â√±øÎ¬ˇ˚˛± Œ˝√√ fl¡ø¬ı˛À˘ ¬ıÚ¬ı±¸º
˜≈øÚ ¬ıÀ˘ Ó≈¬ø˜ Œfl¡±Ô± Œ√‡ ¬ı±Ó¬±ø¬ÛÀ¬ı˛º Ú± Ê√±øÚ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ’±¬ı˛ øfl¡À¸ ’øˆ¬˘±¯∏ºº
˝◊√å¬ı˘ ¬ıø˘˘ ¤¸ ¬ı±Ó¬±ø¬Û ¬ı±ø˝√√À¬ı˛ºº ˘ÑÀÌ¬ı˛ ‰¬ø¬ı˛ÀS ’±˜±¬ı˛ ‰¬˜»fl¡±¬ı˛º
Œ˚˜Ú ·ø7«¡¬¡˚˛± ø¸—˝√√ ÒÀ¬ı˛ ˆ¬é¬ ˝√√±Ó¬œº ≈√–À‡ ≈√–‡œ ¸≈À‡ ¸≈‡œ ˘ÑÌ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ºº
˝◊√å¬ı˘ ˜±ø¬ı˛ÀÓ¬ ˚≈øq¡ fl¡À¬ı˛ ˜˝√√±˜øÓ¬ºº ¬ÛÔ|±z¬ ’±ÀÂ√ ¬ı˛±˜ fl¡¬ı˛±› Œˆ¬±Ê√Úº
¬ÛøG¬Ó¬ ˝√√˝◊√˚˛± ŒÓ¬±¬ı˛ ¬ı≈øX Ú±ø˝√√ ‚ÀÈ¬º ’±:±˜ÀÓ¬ ø˙À¯∏…¬ı˛± fl¡ø¬ı˛˘ ’±À˚˛±Ê√Úºº
ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ¬ı±Ó¬±ø¬Û ¤˝◊√ ’±ÀÂ√ ˜˜ Œ¬ÛÀÈ¬ºº ˜≈øÚ¬ı˛ ’±√À¬ı˛ ¬ı˛±˜ fl¡À¬ı˛Ú Œˆ¬±Ê√Úº
Œ¸˝◊√ fl¡Ô± ¬Û±¸ø¬ı˛˘ ¬ı˛±é¬¸ ’±¬ÛÚ±º øÓ¬Ú øÚø˙ Ó¬Ô±˚˛ ¬ıÀ>Ú øÓ¬Ú Ê√Úºº
˜≈øÚ ¬ı±Ó¬fl¡•ú« fl¡À¬ı˛ Œ˚˜Ú Á¡@Ú±ºº fl¡ø¬ı˛˚˛± õ∂ˆ¬±Ó¬ fl‘¡Ó¬… ¿ÚμÚμÚº
Œ¸ ’ø¢üÀÓ¬ ˝◊√å¬ı˘ ¬Û≈øÎ¬ˇ˚˛± Ó¬À¬ı ˜À¬ı˛º ’·Àd¬…¬ı˛ ¸ø˝√√Ó¬ fl¡À¬ı˛Ú ’±˘±¬ÛÚºº
¤˝◊√ ˜Ó¬ ˜≈øÚ ≈√˝◊√ ¬ı˛±é¬À¸¬ı˛ ˜±À¬ı˛ºº ø¬ÛÓ‘¬¸Ó¬… ¬Û±ø˘¬ı±À¬ı˛ ’±ø¸˚˛±øÂ√ ¬ıÀÚº
157

’±:± fl¡¬ı˛ ’·d¬… Ô±øfl¡¬ı Œfl¡±Úƒ àÔ±ÀÚºº ˜Ò≈¬Û±ÀÚ ˜±øÓ¬˚˛± ·≈?À¬ı˛ ’ø˘fl≈¡˘ºº
’·d¬… ¬ıÀ˘Ú ˙≈øÚ ¬ı˛±À˜¬ı˛ ¬ı‰¬Úº |œ¬ı˛±˜ ¬ıÀ˘Ú Œ˝√√Ô± ¬ı±&Ò ¬ı±¸‚¬ı˛º
Œ˚‡±ÀÚ Ô±øfl¡À¬ı Œ¸˝◊√ ˜À˝√√f ˆ¬¬ıÚºº Ê√±Úfl¡œ¬ı˛ ˜ÀÚ±˜Ó¬ fl¡¬ı˛˝√ ¸≈μ¬ı˛ºº
Œ·±√±¬ı¬ı˛œ Ó¬œÀ¬ı˛ ¬ı˛±˜ ø√¬ı… Œ˙±Àˆ¬ ¬ıÚº ¿¬ı˛±À˜¬ı˛ ’±:±ÀÓ¬ ¬ı±À&ÒÚ ø√¬ı… ‚¬ı˛º
¬Û=¬ıÈ¬œ ø·˚˛± Ó¬Ô± Ô±fl¡ øÓ¬Ú√ Ê√Úºº ¤fl¡ø√ÀÚ ˘ÑÌ Œ¸ ’øÓ¬ ˜ÀÚ±˝√√¬ı˛ºº
ø¬ıù´fl¡•ú«±¬ı˛ øÚ•ú«±Ì ø√¬ı… ÒÚ≈¬ı3«±Ìº ¬Û”Ì«fl≈¡y¬ ¡Z±À¬ı˛ÀÓ¬ fl≈¡¸≈˜ ¬ı˛±ø˙ ¬ı˛±ø˙º
¬ı˛±À˜À¬ı˛ ’·d¬… ˜≈øÚ fl¡ø¬ı˛À˘Ú √±Úºº ’ø¢ü ¬Û”Ê√±¬ fl¡ø¬ı˛ ˝√√˝◊√À˘Ú ·‘˝√¬ı±¸œºº
Ú±Ú± ’±ˆ¬¬ı˛Ì ’±¬ı˛ Œ¸±Ú±¬ı˛ ŒÈ¬±¬Û¬ı˛º ¬Û±Ó¬± ˘Ó¬± øÚø•ú«Ó¬ Œ¸ fl≈¡È¬œ¬ı˛ ¬Û±˝◊√˚˛±º
¬ı¶a√ ¬ı˛P ø√˚˛± ˜≈øÚ fl¡À¬ı˛Ú ’±√¬ı˛ºº ’À˚±Ò…±¬ı˛ ’A±ø˘fl¡± Œ·À˘Ú ˆ≈¬ø˘˚˛±ºº
’·Àd¬…¬ı˛ àÔ±ÀÚ ¬ı˛±˜ ˝√√˝◊√˚˛± ø¬ı√±˚˛º Ê√È¬±˚˛≈ ¬ıÀ˘Ú ¬ı˛±˜ ’±ø¸À˝√√ ¤‡Úº
‰¬À˘Ú √øé¬ÀÌ ¸œÓ¬± ˘ÑÌ ¸˝√√±˚˛ºº ˚‡Ú fl¡ø¬ı˛À¬ı ’±:± ’±ø¸¬ı Ó¬‡Úºº
Ê√È¬±˚˛≈ Ú±À˜ÀÓ¬ ¬Ûé¬œ Œ¸ Œ√À˙ ¬ı¸øÓ¬º ¤Ó¬ ¬ıø˘ ¬Ûé¬œ¬ı˛±Ê√ Î¬◊øÎ¬ˇ˘ ’±fl¡±À˙º
¬Û±˝◊√˚˛± ¬ı˛±À˜¬ı˛ ¬ı±M«√± ’±À¸ ˙œ‚Ë·øÓ¬ºº ≈√˝◊√ ¬Û±‡± ¸±ø¬ı˛ Œ·˘ ’±¬ÛÚ±¬ı˛ Œ√À˙ºº
¿¬ı˛±À˜¬ı˛ ¸•ú≈À‡ ˝√√˝◊√˚˛± Î¬◊¬ÛøàÔÓ¬º ¬ı˛Ê√Úœ ¬ıø=˚˛± ¬ı˛±˜ Î¬◊øÍ¬ õ∂±Ó¬–fl¡±À˘º
’±¬ÛÚ±¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛ Œ√˚˛ ˚ÀÔ±ø‰¬Ó¬ºº ¶ß±Ú fl¡ø¬ı˛¬ı±À¬ı˛ ˚±Ú Œ·±√±¬ı¬ı˛œ Ê√À˘ºº
Ê√È¬±˚˛≈ ’±˜±¬ı˛ Ú±˜ ·¬ı˛≈Î¬ˇ ÚμÚº ¸≈·&Ò ¸≈‘√˙… Ú±Ú± fl≈¡¸≈˜ Ó≈¬ø˘˚˛±º
ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ¬ı±À¬Û¬ı˛ ø˜S ’±ø˜ ¬Û≈¬ı˛±Ó¬Úºº øÚÓ¬… øÚÓ¬… fl¡À¬ı˛Ú ¿¬ı˛±˜ øÚÓ¬…ø√flË¡˚˛±ºº
¬Ûé¬œ¬ı˛±Ê√ ¸•Û±øÓ¬ ’±˜±¬ı˛ ŒÂ√±È¬ ˆ¬±˝◊√º Ù¬˘ ˜”˘ ’±˝√√¬ı˛Ì fl¡À¬ı˛Ú ˘ÑÌº
’±À¬ı˛± ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛ ¬ı˛±˜ ŒÓ¬±˜±À¬ı˛ Ê√±Ú±˝◊√ºº ’˚P ¸≈˘ˆ¬ Œ·±√±¬ı¬ı˛œ¬ı˛ Ê√œ¬ıÚºº
¬Û”À¬ı3« √˙¬ı˛ÀÔ¬ı˛ fl¡À¬ı˛øÂ√ Î¬◊¬Ûfl¡±¬ı˛º Ÿ¬ø¯∏·Ì ¸ø˝√√Ó¬ ¸¬ı3«√± ¸˝√√¬ı±¸º
ŒÓ¬“√˝◊√ Œ¸ Ó¬±˝√√±¬ı˛ ¸Àe· ø˜SÓ¬± ’±˜±¬ı˛ºº fl¡À¬ı˛Ú fl≈¡¬ı˛e··Ì ¸˝√√ ¬Ûø¬ı˛˝√±¸ºº
’±˝◊√¸ ’±˝◊√¸ ¬ı˛±˜ fl¡œÓ¬± ˘íÀ˚˛ ‚À¬ı˛º ¸œÓ¬±¬ı˛ fl¡‡Ú ˚ø√ ≈√–‡ ˝√√˚˛ ˜ÀÚº
˝◊√˝√± fl¡ø˝√√ ¬ı±¸± ø√˘ ’øÓ¬ ¸˜±√À¬ı˛ºº ¬Û±¸À¬ı˛Ú Ó¬‡øÚ ¿¬ı˛±˜ √¬ı˛˙ÀÚºº
øÓ¬Ú Ê√Ú ’Ú≈¬ıËøÊ√ Δ˘˚˛± Œ·˘ ¬Û±‡œº ¬ı˛±À˜¬ı˛ Œ˚˜Ú Œ√˙ ŒÓ¬˜øÚ ø¬ıÀ√˙º
¬Û=¬ıøÈ¬ Œ√ø‡˚˛± ¿¬ı˛±˜ ¬ıÎ¬ˇ ¸≈‡œºº ’±R±¬ı˛±˜ ¿¬ı˛±˜ Ú±ø˝√√ Œfl¡±Ú Œflv¡˙ºº
˘ÑÀÌ ¬ıÀ˘Ú ¬ı˛±˜ ¬ı“√±Ò ¬ı±¸±‚¬ı˛º ˘ÑÀÌ¬ı˛ ‰¬ø¬ı˛S ø¬ıø‰¬S ˜ÀÚ ¬ı±ø¸º
Œ·±√±¬ı¬ı˛œ Ê√À˘ ¶ß±Ú fl¡ø¬ı˛ øÚ¬ı˛z¬¬ı˛ºº ¿¬ı˛±À˜¬ı˛ ¬ıÚ¬ı±À¸ ø˚øÚ ¬ıÚ¬ı±¸œºº
˘ÑÌ ¬ıÀ˘Ú ¬ı˛±˜ ’±¬ÛÚ õ∂Ò±Úº ¬ı˛À˝√√Ú ¤¬ı˛”À¬Û ¬Û=¬ıøÈ¬ øÓ¬Ú Ê√Úº
Œfl¡±Ú àÔ±ÀÚ ¬ı±ø&Ò ‚¬ı˛ fl¡¬ı˛ ¸øißÒ±Úºº Œ˝√√Úfl¡±À˘ ‚ÀÈ¬ ¤fl¡ ’¬Û”¬ı« ‚È¬Úºº
Œ√À‡Ú ¿¬ı˛±˜ àÔ±Ú Œ·±√±¬ı¬ı˛œ Ó¬œÀ¬ı˛º ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ ˆ¬ø¢ü Œ¸˝◊√ Ú±˜ ¸”¬Û«Ì‡±º
¸≈À˙±øˆ¬Ó¬ Œù´Ó¬ ¬ÛœÓ¬ Œ˘±ø˝√√Ó¬ õ∂d¬À¬ı˛ºº ’fl¡¶ú±» ¬ı˛±À˜¬ı˛ ¸•ú≈À‡ ø√˘ Œ√‡±º√º
øÚfl¡ÀÈ¬ õ∂¸¬ı˛ ‚±È¬ Ó¬±À˝√√ Ú±Ú± Ù≈¬˘º wø˜ÀÓ√ wø˜ÀÓ¬ Œ·˘ ¬ı˛±À˜¬ı˛ ¸√ÀÚº
158

¿¬ı˛±À˜À¬ı˛ Œ√ø‡˚˛± Œ¸ ˜±øÓ¬˘ ˜√ÀÚºº ŒÓ¬±˜±¬ı˛ fl¡±ø˜Úœ ˝√√˝◊√ ˜ÀÚ ¬ı±>± ˝√√˚˛ºº
˙Ó¬ fl¡±˜ øÊ√øÚ˚˛± |œ¬ı˛±˜ ¬ı˛”¬Û¬ı±Úº ˇ˘efl¡±¬Û≈À¬ı˛ Δ¬ıÀ¸ ˆ¬±˝◊√ √˙±ÚÚ ¬ı˛±Ê√±º
¸≈‡ ˝√√˚˛ ˚ø√ ø˜À˘ ¸˜±ÀÚ ¸˜±Úºº øÚ^± ˚±˚˛ fl≈¡y¬fl¡Ì«√ w±Ó¬± ˜˝√√±ÀÓ¬Ê√±ºº
¤Ó¬ ˆ¬±ø¬ı ˜±˚˛±ø¬ıÚœ ≈√©Ü øÚ˙±‰¬¬ı˛œº ’Ú… √w±Ó¬± ¸≈˙œ˘ Ò±ø•ú«fl¡ ø¬ıˆ¬œ¯∏Ìº
Ú¬ı¬ı˛”¬Û ÒÀ¬ı˛ øÚÊ√ ¬ı˛”¬Û ¬Ûø¬ı˛˝√ø¬ı˛ºº ˆ¬±˝◊√ ‡¬ı˛ ”√¯∏Ì ¤‡±ÀÚ ≈√˝◊√ Ê√Úºº
øÊ√ÀÓ¬øf˚˛ ¬ı˛±˜‰¬f Ò±ø•ú«fl¡ ø˙À¬ı˛±˜øÌº ’øÓ¬ ’±Ø√√±À√¬ı˛ ’±ø˜ fl¡øÚá¬± ˆ¬ø·Úœº
¬ı˛±À˜ ˆ≈¬˘±˝◊√À¬ı øfl¡À¸ ’Ò•ú«±‰¬±ø¬ı˛Ìœºº ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ˝√√˝◊√À˘ fl‘¡¬Û± ÒÚ… fl¡ø¬ı˛ ˜±øÚºº
¬Û¬ı3«Ó¬ Ú±øÎ¬ˇÀÓ¬ ‰¬±À˝√√ ˝√√˝◊√˚˛± ≈√¬ı3«˘±º ¸≈À˜¬ı˛≈ ¬Û¬ı3«Ó¬ ’±¬ı˛ Δfl¡˘±¸ ˜μ¬ı˛º
ˆ≈¬˘±˝◊√ÀÓ¬ ¬ı˛±À˜À¬ı˛ ¬Û±øÓ¬˘ Ú±Ú± Â√˘±ºº ŒÓ¬±˜± ¸˝√√ Œ¬ıÎ¬ˇ±˝◊√¬ı Œ√ø‡¬ı ø¬ıd¬¬ı˛ºº
˝√√±¬ıˆ¬±¬ı ’±ø¬ıˆ«¬±¬ı fl¡ø¬ı˛˚˛± fl¡±ø˜Úœº Ó¬Ô± ˚±¬ı ˚Ô± Ú±˝◊√ ˜Ú≈¯∏… ¸=±¬ı˛º
¬ı˛±À˜À¬ı˛ øÊ√:±¸± fl¡À¬ı˛ ¸˝√√±¸… ¬ı√Úœºº Ó≈¬ø˜ ’±ø˜ Œfl¡ÃÓ≈¬Àfl¡ÀÓ¬ fl¡ø¬ı˛¬ı ø¬ı˝√√±¬ı˛ºº
¬¬ı˛±Ê√¬Û≈S ¬ıÈ¬ øfl¡z≈¬ Ó¬¬Û¶§œ¬ı˛ Œ¬ı˙º ˜Ú¸≈À‡ Œ¬ıÎ¬ˇ±˝◊√¬ı ’z¬¬ı˛œé¬ ·øÓ¬º
¤˜Ú fl¡±ÚÀÚ Œfl¡Ú fl¡ø¬ı˛À˘ õ∂À¬ı˙ºº ¤Ó¬ ·≈Ì Ú± ÒÀ¬ı˛ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ¸œÓ¬± ¸Ó¬œºº
√G¬fl¡ fl¡±ÚÀÚ ’±ÀÂ√ √±¬ı˛≈Ì ¬ı˛±é¬¸º ¬õ∂øÓ¬¬ı±√œ ˝√√˚˛ ˚ø√ Ê√±Úfl¡œ ˘ÑÌº
Œ˝√√Ú ¬ıÀÚ √w˜ Ó≈¬ø˜ ¤ ¬ıÎ¬ˇ ¸±˝√√¸ºº ¬ı˛±ø‡˚˛± Ú±ø˝√√fl¡ fl¡±˚«… fl¡ø¬ı˛¬ı ˆ¬é¬Ìºº
¬ı˝≈√”√¬ı˛ ÚÀ˝√√ Ó¬±¬ı˛± ’±˝◊√˘ øÚfl¡ÀÈ¬º ’±˜±¬ı˛ Œ√‡˝√√ ¬ı˛±˜ Œfl¡˜Ú ¸≈À¬ı˙º
Œ˝√√Ú ¬ı˛”¬Û¬ı±Ú Ó≈¬ø˜ ¬ÛøÎ¬ˇÀ˘ ¸efl¡ÀÈ¬ºº ¸œÓ¬±¬ı˛ ’±˜±¬ı˛ ¬ı˛”¬Û ’ÀÚfl¡ ø¬ıÀ˙¯∏ºº
¸Àe· Œ√ø‡ ‰¬f˜≈‡œ ˝◊√øÚ Œfl¡ ŒÓ¬±˜±¬ı˛º fl≈¡À¬ı˙ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ¸œÓ¬± ¬ıÎ¬ˇ˝◊√ ‚‘øÌÓ¬º
¤ ¬Û≈¬ı˛≈¯∏ Œfl¡ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ¸˜±Ú ’±fl¡±¬ı˛ºº Œ˝√√Ú ˆ¬±˚«…± ¸˝√√ Ô±fl¡ ˜ÀÚ Œ¬ÛÀ˚˛ õ∂œÓ¬ºº
¸¬ı˛˘ ˝‘√√˚˛ ¬ı˛±˜ Œ√Ú ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛º ˚‡Ú Œ˚‡±ÀÚ ˝◊√26√± Œ¸‡±ÀÚ Ó¬‡øÚº
˜˜ ø¬ÛÓ¬± √˙¬ı˛Ô ¬ı˛±Ê√± ˜˝√√±˙˚˛ºº ø¬ı˝√√±¬ı˛ fl¡ø¬ı˛¬ı ø·˚˛± ø√¬ı¸ ¬ı˛Ê√Úœºº
˝◊√ø√Ú √w±Ó¬± ˘ÑÌ Œõ∂˚˛¸œ ¸œÓ¬± ˝◊√øÚº ¿¬ı˛±˜ ¬ıÀ˘Ú ¸œÓ¬± Ú± fl¡ø¬ı˛˝√ S±¸º
¸Ó¬… Œ˝√√Ó≈¬ ¬ıÀÚ √wø˜ ˙≈Ú Œ˘± fl¡±ø˜Úœºº ¬ı˛±é¬À¸¬ı˛ ¸ø˝√√Ó¬ fl¡ø¬ı˛¬ı ¬Ûø¬ı˛˝√±¸ºº
˙≈øÚ˚˛± ’±˜±À¬ı˛ Œ√˝√ øÚÊ√ ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛º ¬Ûø¬ı˛˝√±¸ fl¡À¬ı˛Ú ¿¬ı˛±˜ ¸≈‰¬Ó≈¬¬ı˛º
Œfl¡ ¬ıÈ¬ ’±¬ÛøÚ Œfl¡±Ô± ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ’±˘˚˛ºº ¬ı˛±é¬¸œÀfl¡ ¬ı±Î¬ˇ±˝◊√ÀÓ¬ ¬ıÀ˘Ú ˜Ò≈¬ı˛ºº
¬Û¬ı˛˜±¸≈μ¬ı˛œ Ó≈¬ø˜ Œ˘±Àfl¡ øÚ¬ı˛”¬Û˜±º ’±˜±¬ı˛ ˝√√˝◊√À˘ Ê√±˚˛± ¬Û±À¬ı Œ˚ ¸øÓ¬Úœº
Œ˜Úfl¡± Î¬◊¬ı3«˙œ øfl¡ ˝√√˝◊√À¬ı øÓ¬À˘±M√√˜±ºº ˘ÑÀÌ¬ı˛ ˆ¬±˚«…± ˝√√› Œ¸ Œ˚ ¬ıÎ¬ˇ ·≈Ìœºº
øÊ√:±¸± fl¡ø¬ı˛˘ ¬ı˛±˜ ¸¬ı˛˘ ˝‘√√˚˛º ¸≈‰¬±¬ı˛≈ ˘ÑÌ ˆ¬±˝◊√ ˜ÀÚ±˝√√¬ı˛ Œ¬ı˙º
¸”¬Û«Ì‡± ’±¬ÛÚ±¬ı˛ Œ√˚˛ ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛ºº Œ˚Ã¬ıÚ ¸Ù¬˘ fl¡¬ı˛ fl¡ø˝√√ Î¬◊¬ÛÀ√˙ºº
˘efl¡±ÀÓ¬ ¬ı¸øÓ¬ ’±ø˜ ¬ı˛±¬ıÌ ˆ¬ø·Úœº ˘ÑÌ fl¡Úfl¡ ¬ıÌ« ¬Û¬ı˛˜ ¸≈μ¬ı˛º
Ú±Ú± Œ√À˙ √wø˜ ’±ø˜ ˝√√íÀ˚˛ ¤fl¡±øfl¡Úœºº ˘ÑÀÌ¬ı˛ ˆ¬±˚«…± Ú±˝◊√ Ó≈¬ø˜ fl¡¬ı˛ ¬ı¬ı˛ºº
Œ√À˙ Œ√À˙ √wø˜ ’±ø˜ fl¡±À¬ı˛ Ú±ø˝√√ ˆ¬˚˛º ¸Ó¬… :±ÀÚ øÚ˙±‰¬¬ı˛œ ˘ÑÀÌÀ¬ı˛ ¬ıÀ˘º
159

ŒÓ¬±˜± Œ˝√√Ú ¬ı˛”¬Û¬ı±Ú ¬Û±¬ı Œfl¡±Úƒ àÔÀ˘ºº ˜ø¬ı˛¬ı±¬ı˛ fi¯∏Ò Œfl¡ ¬ı±ø&Ò˘ ≈•ú«øÓ¬ºº
Ó≈¬ø˜ ˚≈¬ı± ˝√√˝◊√˚˛± ¤Àfl¡˘± ¬ı= ¬ı˛±øÓ¬º ”√¯∏Ì ‡À¬ı˛¬ı˛ Ô±Ú± ˚À˜¬ı˛ ¸˜±Úº
¬ı˛¸√flË¡œÎ¬ˇ± ˆ≈¬? Ó≈¬ø˜ ’±˜±¬ı˛ ¸—˝√√øÓ¬ºº Œ˚±X± Œ‰¬ÃV˝√√±Ê√±¬ı˛ ˚±¬ı˛ øÚ¬ı˛”¬ÛÌºº
˘ÑÌ ¬ıÀ˘Ú ’±ø˜ ¿¬ı˛±À˜¬ı˛ √±¸º ¬ı˛±¬ıÀÌÀ¬ı˛ Ú±ø˝√√ ˜±ÀÚ ’±˜±À¬ı˛ Ú± Ê√±ÀÚº
Œ¸¬ıÀfl¡¬ı˛ õ∂øÓ¬ Œfl¡Ú fl¡¬ı˛ ’øˆ¬˘±¯∏ºº ˜ø¬ı˛¬ı±¬ı˛ Î¬◊¬Û±˚˛ ¸‘øÊ√˘ Œfl¡±Ú Ê√ÀÚºº
ˆ≈¬¬ıÀÚ¬ı˛ ¸±¬ı˛ ¬ı˛±˜ ’À˚±Ò…±¬ı˛ ¬ı˛±Ê√±º ¬ıø¸ Ó¬À¬ı ¸”¬Û«Ì‡± fl¡À˝√√ ÒœÀ¬ı˛ ÒœÀ¬ı˛º
Ó≈¬ø˜ ¬ı˛±Ìœ ˝√√˝◊√À˘ fl¡ø¬ı˛À¬ı ¸À¬ı ¬Û”Ê√±ºº ’±ø¸˚˛±ÀÂ√ ≈√˝◊√ Ú¬ı˛ ¬ıÀÚ¬ı˛ øˆ¬Ó¬À¬ı˛ºº
øfl¡ ·≈Ì ÒÀ¬ı˛Ú ¸œÓ¬± ŒÓ¬±˜±¬ı˛ Œ·±‰¬¬ı˛º ˜≈øÚ Ó≈¬˘… Œ¬ı˙ ÒÀ¬ı˛ øfl¡z≈¬ ÚÀ˝√√ ˜≈øÚº
ŒÓ¬±˜±˚˛ ¸œÓ¬±˚˛ Œ√ø‡ ’ÀÚfl¡ ’z¬¬ı˛ºº ¸Àe· ˘À˚˛ √wÀ˜ ¤fl¡ ¸≈ƒμ¬ı˛œ fl¡±ø˜Úœºº
˙≈Ú˝√√ ¸≈μ¬ı˛œ Ó≈¬ø˜ ’±˜±¬ı˛ ¬ı‰¬Úº ¤fl¡ fl¡±À˚«… ø·˚˛± √w©Ü± fl¡À˝√√ ’±¬ı˛ fl¡±Ê√º
¿¬ı˛±À˜¬ı˛ ¸øißÒ±ÀÚ fl¡¬ı˛˝√ ·˜Úºº ˜ÀÚ¬ı˛ ¬ı±¸Ú± Œ¸ fl¡ø˝√√ÀÓ¬ ¬ı±À¸ ˘±Ê√ºº
Î¬◊¬Û˝√√±¸ Ú± ¬ı≈ÀÁ¡ ¬ı‰¬Ú ˜±S Ò±˚˛º Œ·˘±˜ ˜Ú≈¯∏… ˜±—¸ ‡±˝◊√¬ı±¬ı˛ ¸±ÀÒº
˘ÑÀÌÀ¬ı˛ Â√±øÎ¬ˇ˚˛± ¬ı˛±À˜¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ˚±˚˛ºº Ú±fl¡ fl¡±Ì fl¡±ÀÈ¬ Œ˜±¬ı˛ ¤˝◊√ ¬’¬Û¬ı˛±ÀÒºº
¬Û≈Ú¬ı3«±¬ı˛ ’±˝◊√˘±˜ ¬ı˛±˜ Ó¬¬ı ¬Û±À˙º øÂ√˘ Œ‰¬ÃV Ê√Ú Œ˚ õ∂Ò±Ú Œ¸Ú±¬ÛøÓ¬º
‚≈‰¬±˝◊√¬ı ¬ı…±‚±Ó¬ ¸œÓ¬±À¬ı˛ ø·ø˘ ¢∂±À¸ºº ˚≈øÁ¡¬ı±À¬ı˛ ‡¬ı˛ ¸À¬ı ø√˘ ’Ú≈˜øÓ¬ºº
¬ı√Ú Œ˜ø˘˚˛± ˚±˚˛ ¸œÓ¬± ø·ø˘¬ı±À¬ı˛º ¬ı˛±À˜À¬ı˛ ˜±ø¬ı˛˚˛± ’±Ú ˘ÑÌ ¸ø˝√√Ó¬º
S±À¸ÀÓ¬ ø¬ıfl¡˘ ¸œÓ¬± ¬ı˛±é¬À¸¬ı˛ Î¬À¬ı˛ºº ·‘ÒË ’±¬ı˛ fl¡±flƒƒ¡ ‡±flƒƒ¡ Ó¬±˝√√±¬ı˛ Œ˙±øÌÓ¬ºº
é¬ÀÌ ¬ı±À˜ é¬ÀÌÀÓ¬ √øé¬ÀÌ ˚±˚˛ ¸œÓ¬±º ˚±¬ı˛ Í¬“√±˝◊√ ˆ¬ø·Úœ ¬Û±˝◊√˘ ’¬Û˜±Úº
Œ√ø‡À˘Ú ¬ı˛‚≈Ú±Ô ¸œÓ¬±À¬ı˛ ¬¬ı…øÔÓ¬±ºº Ó¬±¬ı˛ ¬ı˛q¡ ˜±—¸ ¸À¬ı fl¡¬ı˛ ø·˚˛± ¬Û±Úºº
Œ˚˝◊√ ø√Àfl¡ ˚±Ú ¸œÓ¬± Œ¸ø√Àfl¡ ¬ı˛±é¬¸œº ˘˝◊√˚˛± Á¡fl¡Î¬ˇ± Œ˙˘ ˜≈¯∏˘ ˜≈ƒ√·¬ı˛º
¬ı˛±é¬¸œ¬ı˛ Î¬À¬ı˛ fl¡“√±À¬Û Ê√±Úfl¡œ ¬ı˛”¬Û¸œºº Œ¸Ú±¬ÛøÓ¬ Ò±˚˛ Œ˚Ú ˚À˜¬ı˛ øfl¡efl¡¬ı˛ºº
¿¬ı˛±˜ ¬ıÀ˘Ú ˆ¬±˝◊√ Â√±Î¬ˇ Î¬◊¬Û˝√√±¸º ˜±¬ı˛ ˜±¬ı˛ fl¡ø¬ı˛˚˛± Ò±˝◊√˘ øÚ˙±‰¬¬ı˛º
˝◊√øe·ÀÓ¬ ¬ıÀ˘Ú fl¡¬ı˛ ˝◊√˝√±À¬ı˛ ø¬ıÚ±˙ºº√ Œfl¡±˘±˝√√À˘ ¬Û”øÌ«Ó¬ ˝√√˝◊√˘ ø√·±z¬¬ı˛ºº
Œ√flË¡±ÀÒÀÓ¬ ˘ÑÌ ¬ıœ¬ı˛ ˜±ø¬ı˛À˘Ú ¬ı±Ìº ¸fl¡À˘ ’±˝◊√˘ ˚Ô± ¿¬ı˛±˜ ˘ÑÌº
¤fl¡ ¬ı±ÀÌ fl¡±øÈ¬˘ Ó¬±˝√√±¬ı˛ Ú±fl¡ fl¡±Úºº ¬ı±ø˝√√À¬ı˛ ’±ø¸˚˛± ¬ı˛±˜ fl¡À˝√√Ú Ó¬‡Úºº
‡±μ± Ú±Àfl¡ ‡±μ± fl¡±ÀÚ ¬ı˛q¡ ¬ÛÀÎ¬ˇ Œ¸Ë±ÀÓ¬º Ù¬˘ ˜”˘ ‡±˝◊√ ˜±S ¬ı±¸ fl¡ø¬ı˛ ¬ıÀÚº
›á¬±Ò¬ı˛ ¬ı˛±é¬¸œ¬ı˛ øˆ¬øÊ√˘ Œ˙±øÌÀÓ¬ºº ø¬ıÚ± ’¬Û¬ı˛±ÀÒ ’±ø¸ ˚≈X fl¡¬ı˛ Œfl¡ÀÚºº
¸”¬Û«Ì‡± ˚±˚˛ ‡¬ı˛ ”¯∏ÀÌ¬ı˛ ¬Û±À˙º ¤˝◊√˜Ó¬ ø¬ıÚÀ˚˛ fl¡ø˝√√˘ ¬ı˛‚≈¬ı¬ı˛º
Ú±Àfl¡ ˝√√±Ó¬ ø√˚˛± fl¡±Àμ ·±S ¬ı˛Àq¡ ˆ¬±À¸ºº ¬ı˛±À˜À¬ı˛ Î¬±øfl¡˚˛± ¬ıÀ˘ ≈©Ü øÚ˙±‰¬¬ı˛ºº
fl¡À˝√√ ‡¬ı˛ ”√¯∏Ì ¬ı˛±é¬¸ Œ¸Ú±¬ÛøÓ¬º Ó¬¬Û¶§œ¬ı˛ ˜Ó¬ Ô±fl¡ Œfl¡ fl¡À¬ı˛ ¬ı±¬ı˛Ìº
Œfl¡±Úƒ Œ¬ıÈ¬± fl¡ø¬ı˛˘ ˆ¬ø·Úœ¬ı˛ ≈√·«øÓ¬ºº ˆ¬ø·Úœ¬ı˛ Ú±fl¡ fl¡±Ì fl¡±È¬ øfl¡ fl¡±¬ı˛Ìºº
¤ Œ√ø‡ ¬ı±À‚¬ı˛ ‚À¬ı˛ Œ‚±À·¬ı˛ ¬ı¸øÓ¬º Œ˚˝◊√ fl¡•ú« fl¡ø¬ı˛ø˘ Ê√œ¬ıÀÚ Ú±ø˝√√ ¸±Òº
160

Œfl¡±Úƒ ˜≈À‡ ¬ıø˘¸ Ú± fl¡ø¬ı˛ ’¬Û¬ı˛±Òºº ’±‰¬ø•§ÀÓ¬ ·‘øÒÚœ ¬ÛøÎ¬ˇ˘ ¬ı˛ÔÒ√ıÀÊ√º
ŒÓ¬±¬ı˛± ≈√˝◊√ ˜Ú≈¯∏… ’±˜¬ı˛± ¬ı˝≈√Ê√Úº Ú± ‰¬À˘ ¬ı˛ÀÔ¬ı˛ Œ‚±Î¬ˇ± ‰¬À˘ ˜μ ŒÓ¬ÀÊ√ºº
’±˜±À√¬ı˛ ’¶a±‚±ÀÓ¬ ˜ø¬ı˛ø¬ı ¤‡Úºº Œ˜À‚¬ı˛ ·7«¡¬¡ÀÚ ·À7«¡¬¡ ¬ı˛±é¬¸ ”√¯∏Ìº
¤˝◊√˜Ó¬ fl¡ø˝√√˚˛± Œ¸ ¸fl¡˘ ¬ı˛±é¬¸º ¬ı˛±À˜À¬ı˛ ˜±ø¬ı˛¬ı ’±À· ¬Û(±» ˘ÑÌºº
fl¡À¬ı˛ ’¶a ¬ıø¬ı˛¯∏Ì fl¡ø¬ı˛˚˛± ¸±˝√√¸ºº ¬ı˛±é¬¸ ’±˝◊√˘ ˚Ó¬ ¬Û¬ı˛˜ Œfl¡ÃÓ≈¬Àfl¡º
¤fl¡ ¬ı±ÀÌ ¬ı˛±˜‰¬f fl¡±ÀÈ¬Ú ¸fl¡˘º fl‘¡øM√√¬ı±¸ ¬ı˛±˜±˚˛Ì ¬ı˛À‰¬ ˜Ú¸≈À‡ºº
‡G¬ ‡G¬ ˝√√˝◊√˘ Œ¸ ˜≈ƒ√·¬ı˛ ˜≈¯∏˘ºº ¿¬ı˛±À˜¬ı˛ ¸˝√√ ˚≈ÀX ‰¬Ó≈¬V«˙ ¸˝√√¸Ë ¬ı˛±é¬¸ ¸˝√√
‰¬Ó≈¬V«˙ ¬ı±Ì ¬ı˛±˜ ¬Û”À¬ı˛Ì ¸&Ò±Úº ”√¯∏Ì › ‡À¬ı˛¬ı˛ ˜‘Ó≈¬…º
‰¬Ó≈¬V«˙ øÚ˙±‰¬¬ı˛ Ó¬…øÊ√˘ ¬Û¬ı˛±Ìºº ¿¬ı˛±˜ ¬ıÀ˘Ú ˙≈Ú Δ¸ÀÚ…¬ı˛ fl¡˘fl¡ø˘º
ŒÚÎ¬◊øÈ¬˚˛± ¬ı±Ì ¤˘ ¿¬ı˛±À˜¬ı˛ Ó”¬ÀÌº ¸œÓ¬± ˘íÀ˚˛ ˘ÑÌ Ó¬…Ê√˝√ ¬ı˛ÌàÔ˘œºº
¬ı˛±é¬¸ ø¬ıÚ±˙ ˝√√˚˛ ¿¬ı˛±À˜¬ı˛ ·≈ÀÌºº Ô±øfl¡˚˛± ’±˜±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ˝√√˝◊√ÀÓ¬ Œ√±¸¬ı˛º
fl‘¡øM√√¬ı±¸ ¬ÛøG¬Ó¬ ø¬ıø√Ó¬ ¸¬ı3«À˘±Àfl¡º øfl¡z≈¬ Œ˝√√Ô± Ô±øfl¡À˘ ¬¬Û±À¬ıfl¡ ¸œÓ¬± Î¬¬ı˛ºº
¬Û≈¬ı˛±Ì ˙≈øÚ˚˛± ·œÓ¬ ¬ı˛ø‰¬˘ Œfl¡ÃÓ≈¬Àfl¡ºº ø¬ı˘•§ Ú± fl¡¬ı˛ ˆ¬±˝◊√ ‰¬˘˝√√ ¸Q¬ı˛º
‡¬ı˛ ”≈¯∏ÀÌ¬ı˛ ˚≈ÀX ’±·˜Úº ¸œÓ¬±Àfl¡ ¬ı˛±‡˝√√ ø·˚˛± ·≈˝√±¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ºº
Œ‰¬ÃV Ê√Ú ˚≈ÀX ¬ÛÀÎ¬ˇ ¸”¬Û«Ì‡± Œ√À‡º ¤Ó¬ ˚ø√ ˘ÑÀÌÀ¬ı˛ ¬ıø˘À˘Ú ¬ı˛±˜º
S±¸ Œ¬ÛÀ˚˛ fl¡À˝√√ ø·À˚˛ ‡À¬ı˛¬ı˛ ¸•ú≈À‡ºº ”√À¬ı˛ÀÓ¬ ˘ÑÌ ¸œÓ¬± Œ·À˘Ú Ó¬‡Úºº
˚≈øÁ¡¬ı±À¬ı˛ ¬Û±Í¬±˝◊√À˘ ˆ¬±˝◊√ Œ‰¬ÃVÊ√Úº Œ√¬ı Δ√Ó¬… ·&Ò¬ı3« ’±˝◊√˘ ¸¬ı3«Ê√Úº
’¬ı˙ fl¡ø¬ı˛˘ Ú± ¸±øÒ˘ õ∂À˚˛±Ê√Úºº ’z¬¬ı˛œÀé¬ Ô±øfl¡˚˛± ¸fl¡À˘ Œ√À‡ ¬ı˛Ìºº
Œ˚ Œ‰¬ÃV ¬ı˛±é¬¸ ¬Û±Í¬±˝◊√À˘ ¬ı˛Ì àÔ±Úº ¤fl¡± ¬ı˛±˜ ‰¬Ó≈¬V«˙ ¸˝√√¸Ë ¬ı˛±é¬¸º
¬ı˛±À˜¬ı˛ ¬ı±ÀÌÀÓ¬ Ó¬±¬ı˛± ˝√√±¬ı˛±˝◊√˘ õ∂±Ìºº Œfl¡˜ÀÚ øÊ√øÚÀ¬ı ¬ı˛±˜ ¬ıÎ¬ˇ˝◊√ ¸±˝√√¸ºº
‡¬ı˛ ¬ıÀ˘ Œ√‡ Ó≈¬ø˜ ’±˜±¬ı˛ õ∂Ó¬±¬Ûº Î¬±øfl¡˚˛± ¬ı˛±À˜À¬ı˛ ¬ıÀ˘ Ó¬‡Ú ”¯∏Ìº
‚≈‰¬±˝◊√¬ı ¤‡øÚ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ˜Úd¬±¬Ûºº ˜Ú≈¯∏… ˝√√˝◊√˚˛± ŒÓ¬±¬ı˛ Œ˜±¬ı˛ ¸ÀÚ ¬ı˛Ìºº
˘˝◊√˚˛± ‰¬ø˘˘ øÚÊ√ ’¶a ‡¬ı˛˙±Ìº ”√¯∏ÀÌ¬ı˛ ¬ı‰¬Ú ˙≈øÚ˚˛± ¬ı˛±˜ ˝√√±À¸º
øÚ˙±‰¬¬ı˛ ‰¬Ó≈¬V«˙ ˝√√±Ê√±¬ı˛ õ∂Ò±Úºº ¬ı˛±é¬¸ ˝√√±Ê√±¬ı˛ ‡¬ı˛ ¸ø˝√√Ó¬ ’±˝◊√À¸ºº
õ∂¬ı˘ ¬õ∂d¬¬ı˛ Â√È¬± Ó¬±À˝√√ Ú±Ú± ˜øÌº øSø˙¬ı˛±¬ı˛ ¸Àe· ≈√˝◊√ ˝√√±Ê√±¬ı˛ ¬ı˛±é¬¸º
ø¬ıø‰¬S ¬ÛÓ¬±fl¡± Ò√ıÊ√ ¬ı˛ÀÔ¬ı˛ ¸±Ê√øÚºº ‡¬ı˛ Δ¸Ú… ˚Ó¬ Ó¬Ó¬ ”√¯∏ÀÌ¬ı˛ ¬ı˙ºº
¬ı˛Ô·≈˘± ‰ f ¸”˚«… øÊ√øÚ˚˛± Î¬◊8˘º ‰¬Ó≈¬V«˙ ¸˝√√¸Ë ¬ı˛±é¬¸ fl¡˘fl¡ø˘º
õ∂¬ı±˘ ˜≈q¡±¬ı˛ ˝√√±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ Á¡˘˜˘ºº ¬ı˛±À˜À¬ı˛ ¬ı˛≈ø¯∏˚˛± ˚±˚˛ ‡¬ı˛ ˜˝√√±¬ı˘œºº
fl¡Úfl¡ ¬ı˛ø‰¬Ó¬ ¬ı˛Ô ø¬ıø‰¬S øÚ•ú«±Ìº Œ¬ıø©ÜÓ¬ ¬ı˛±é¬¸·Ì ˜ÀÒ… ¬ı˛±˜ ¤fl¡±º
¬ı±˚˛≈À¬ıÀ· ’©Ü Œ‚±Î¬ˇ± ¬ı˛ÀÔ¬ı˛ Œ˚±·±Úºº ˙‘·±˘ Œ¬ıø©ÜÓ¬ Œ˚Ú ø¸—˝√√ ˚±˚˛ Œ√‡±ºº
’¶a ˙¶a ˚±¬ı» Ó≈¬ø˘˚˛± ¬ı˛ÀÔ±¬Û¬ı˛º ¸±¬ı˛øÔ ‰¬±˘±˚˛ ¬ı˛Ô Ó¬±À˝√√ ’©Ü Œ‚±Î¬ˇ±º
¬ı˛Ôd¬y¬ Òø¬ı˛ Î¬◊ÀÍ¬ ˜˝√√±¬ı˘œ ‡¬ı˛ºº ¬ı˛±À˜¬ı˛ Î¬◊¬ÛÀ¬ı˛ ŒÙ¬ø˘ ˜±ø¬ı˛˘ Á¡fl¡Î¬ˇ±ºº
161

¸&Ò±Ú ¬Û≈ø¬ı˛˚˛± ¬ı˛±˜ Â√±øÎ¬ˇÀ˘Ú ¬ı±Ìº ˝√√±ÀÓ¬ ’¶a fl¡ø¬ı˛˚˛± Ò±˝◊√˘ ’±·≈¸À¬ı˛º
Ó¬±¬ı˛ ¬ı±Ì fl¡±øÈ¬˚˛± fl¡ø¬ı˛˘ ‡±Ú ‡±Úºº ¤Ó¬ Œ¸Ú±¬ÛøÓ¬ Œ˜±¬ı˛ ¤fl¡± ¬ı˛±˜ ˜±À¬ı˛ºº
≈√˝◊√Ê√ÀÚ ¬ı±Ì ¬ıÀ¯∏« Œ√“√±À˝√√ ÒÚ≈X«±¬ı˛º ¬ı˛±˜ ’±¬ı˛ ‡¬ı˛ ¬ıœ¬ı˛ ’ø¢ü¬ı˛ ’±fl¡±¬ı˛º
Œ√“√±À˝√√ Œ√“√±˝√√± ø¬ıø&Ò ¬ı±ÀÌ fl¡ø¬ı˛˘ Ê√7«¡¬¡¬ı˛ºº √˙ø√fl¡ Ê√˘àÔ˘ ¬ı±ÀÌ ’&Òfl¡±¬ı˛ºº
Î¬◊ˆ¬À˚˛¬ı˛ ·± ¬ıø˝√√˚˛± ¬ı˛q¡ ¬ÛÀÎ¬ˇ Œ¸Ë±ÀÓ¬º ’¬ı√ı«≈√ ’¬ı√ı«≈√ ¬ı±Ì ¤øÎ¬ˇ˚˛± Œ¸ ‡¬ı˛º
Î¬◊ˆ¬˚˛ ·±À˚˛¬ı˛ ¬ı˛Àq¡ ≈√˝◊√ ¬ıœ¬ı˛ øÓ¬ÀÓ¬ºº Î¬±fl¡ ø√˚˛± ‡¬ı˛ ¬ıœ¬ı˛ fl¡ø¬ı˛ÀÂ√ Î¬◊M√¬ı˛ºº
Ê≈√øÎ¬ˇ˚˛± ¸˝√√¸Ë ¬ı±Ì ¿¬ı˛±˜ ÒÚ≈Àfl¡º ˜±Ú≈¯∏ ˝√√˝◊√˚˛± ŒÓ¬±¬ı˛ ¤Ó¬ ’˝√√efl¡±¬ı˛º
’øÓ¬√ ŒflË¡±ÀÒ ˜±ø¬ı˛À˘Ú ¬ı˛±é¬À¸¬ı˛ ¬ı≈Àfl¡ºº Œ√¬ı·Ì Ú±ø˝√√ ¬Û±À¬ı˛ Ó≈¬˝◊√ Œfl¡±Úƒ Â√±¬ı˛ºº
øÚ˙±‰¬¬ı˛·ÀÌ¬ı˛ Î¬◊øÍ¬˘ fl¡˘fl¡ø˘º fl¡Ó¬ ¬ı±Ì ˜±ø¬ı˛¸ƒ ’À¢∂ÀÓ¬ ˚±fl¡ Œ√‡±º
˜±¬ı˛ ˜±¬ı˛ ¬ıø˘˚˛± ¬¬Û˘±˚˛ fl¡Ó¬·≈ø˘ºº ’±˜±¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬ÀÓ¬ ŒÓ¬±¬ı˛ ˜‘Ó≈¬… ’±ÀÂ√ Œ˘‡±ºº
¸˝√√¸Ë ¬ı˛±é¬¸ ¬ÛÀÎ¬ˇ ¿¬ı˛±À˜¬ı˛ ¬ı±ÀÌº ¿¬ı˛±˜ ¬ıÀ˘Ú ‡¬ı˛ ˘¬ı ŒÓ¬±¬ı˛ õ∂±Ìº
ŒÊ√±ÀÎ¬ˇÚ ·&Ò¬ı3« ’¶a ÒÚ≈Àfl¡¬ı˛ ·≈ÀÌºº ˜≈øÚ àÔ±ÀÚ Œ¬ÛÀ˚˛øÂ√ ’ÀÊ√˚˛ ÒÚ≈¬ı3«±Ìºº
¸fl¡˘ ¬ı˛±é¬¸ Δ˝√√˘ Œ˚Ú ¬ı˛q¡ ˜˚˛º ˙¬ı˛ˆ¬e· ø√˚˛±ÀÂ√Ú ¤ ’é¬˚˛ Ó”¬Ìº
’±¬ÛÚ± ’±¬ÛøÚ ˘ÀÎ¬ˇ Ú±ø˝√√ ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛ºº ˚Ó¬ ‰¬±˝◊√ Ó¬Ó¬ ¬Û±˝◊√ Ú±ø˝√√ ˝√√˚˛ Ú”…Úºº
’±¬ÛÚ± ’±¬ÛøÚ fl¡À¬ı˛ øÚ‚«±Ó¬ õ∂˝√±¬ı˛º ¿¬ı˛±À˜¬ı˛ ¬ı‰¬ÀÚÀÓ¬ ˘±À· ‰¬˜»fl¡±¬ı˛º
‡À¬ı˛¬ı˛ ˝√√±Ê√±¬ı˛ Â√˚˛ ¬ı˛±é¬¸ ¸—˝√√±¬ı˛ºº S±À¸ ‡¬ı˛ ø‰¬øz¬˘ ¸—˙˚˛ ’±¬ÛÚ±¬ı˛ºº
¸fl¡˘ ¬ÛøÎ¬ˇ˘¬ ıœ¬ı˛ ‡¬ı˛ ˜±S ’±ÀÂ√º S±¸ ¬ı≈øÁ¡ ‡À¬ı˛¬ı˛ ¤ÀÎ¬ˇÚ ¬ı˛±˜ ¬ı±Ìº
”√¯∏ÀÌ¬ı˛ Œ¸Ú±¬ÛøÓ¬ Œ√À‡ Ó¬±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ºº ‡±Ú ‡±Ú fl¡À¬ı˛Ú ‡À¬ı˛¬ı˛ ÒÚ≈‡±Úºº
’±¬ÛøÚ øÚfl¡È¬ ˝√√íÀ˚˛ õ∂À¬ı˙ ¸—¢∂±À˜º fl¡±È¬± Œ·˘ ÒÚ≈fl¡ ø‰¬øz¬Ó¬ ˝√√íÀ˚˛ ‡¬ı˛º
˜˝√√±˙”˘ øÚÀé¬¬Û Œ¸ fl¡ø¬ı˛˘ ¿¬ı˛±À˜ºº ˘˝◊√˘ ÒÚ≈fl¡ ’±¬ı˛ ’øÓ¬ ˙œ‚ËÓ¬¬ı˛ºº
Œ˚ ¬ı±Ì Â√±ÀÎ¬ˇÚ ¬ı˛±˜ ˙”˘ fl¡±øÈ¬¬ı±À¬ı˛º ¬ı˛±À˜¬ı˛ Î¬◊¬ÛÀ¬ı˛ fl¡À¬ı˛ ¬ı±Ì ¬ıø¬ı˛¯∏Ìº
˙”À˘ ŒÍ¬øfl¡ ¬ÛÀÎ¬ˇ øfl¡Â≈√ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ Ú± ¬Û±À¬ı˛ºº ‰¬Ó≈¬øV«Àfl¡ Ê√˘àÔ˘ Â√±˝◊√˘ ··Ìºº
Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√ ’é¬˚˛ ˙”˘ ø¬ıÒ±Ó¬±¬ı˛ ¬ıÀ¬ı˛º Ú±Ú± ’¶a √˙ø√fl¡ fl¡ø¬ı˛˘ õ∂fl¡±˙º
øSˆ≈¬¬ıÀÚ Œ¸˝◊√ ˙”˘ ’Ú…Ô± Œfl¡ fl¡À¬ı˛ºº øÊ√øÚ˘±˜ ¬ı˛±À˜À¬ı˛ ¬ıø˘˚˛± ˜ÀÚ ’±¸ºº
¬ı±ÀÌÀÓ¬ ¬ÛøG¬Ó¬ ¬ı˛±˜ Ú±Ú± ¬ı≈øX ‚ÀÈ¬º Œ˚ ÒÚ≈Àfl¡ ¬ı˛‚≈Ú±Ô fl¡ø¬ı˛À˘Ú ¬ı˛Ìº
˙”˘ ¸˝√√ ”¯∏ÀÌ¬ı˛ ≈√˝◊√ ˝√√±Ó¬ fl¡±ÀÈ¬ºº ¬ı˛±é¬À¸¬ı˛ ¬ı±ÀÌ Ó¬±˝√√± ˝√√˝◊√˘ ŒÂ√√Úºº
”√¯∏ÀÌ¬ı˛ ≈√˝◊√ ˝√√±Ó¬ ‰¬μÀÚ ˆ”¬ø¯∏Ó¬ºº Œ˚ ÒÚ≈fl¡ ø√À˘Ú ’·d¬… ˜≈øÚ¬ı¬ı˛º
fl¡±È¬± Œ·˘ ¬ÛøÎ¬ˇ˘ Œ¸ ˝√√˝◊√˚˛± ˜”ø26«√Ó¬ºº Œ¸ ÒÚ≈Àfl¡ ¸&Ò±Ú ¬Û≈À¬ı˛Ú ¬ı˛‚≈¬ı¬ı˛ºº
;±˘±˚˛ ”√¯∏Ì ¬ıœ¬ı˛ Ó¬…øÊ√˘ ¬Û¬ı˛±Ìº ¶§˚˛— ø¬ıc≈ ¬ı˛‚≈¬ıœ¬ı˛ ¬Û≈ø¬ı˛˘ ¸&Ò±Úº
Œ√¬ı·Ì ¿¬ı˛±À˜¬ı˛ fl¡ø¬ı˛ÀÂ√ ¬ı±‡±Úºº fl¡±øÈ¬À˘Ú ‡À¬ı˛¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬¬ı˛ ÒÚ≈¬ı3«±Ìºº
”√¯∏Ì ¬ÛøÎ¬ˇÀ˘ ‡¬ı˛ ˘±ø·˘ ˆ¬±ø¬ıÀÓ¬º ¬ı˛ÔÒ√ıÊ√ ¬ÛÓ¬±fl¡± fl¡À¬ı˛Ú ‡G¬ ‡G¬º
fl¡±Ó¬¬ı˛ ˝√√˝◊√˘ ¬ıœ¬ı˛ ŒÚS Ê√À˘ øÓ¬ÀÓ¬ºº ˆ”¬ø˜ÀÓ¬ Œ˘±È¬±˚˛ ¬ı˛ÀÌ ¸±¬ı˛øÔ¬ı˛ ˜≈G¬ºº
162

’ø¢ü¬ı±Ì ¤ÀÎ¬ˇÚ ÒÚ≈Àfl¡ ø√˚˛± ‰¬±Î¬ˇ±º ŒÓ¬±˜±¬ı˛ õ∂¸±À√ ¤À¬ı Œ¬ıÎ¬ˇ±À¬ı ¶§26√Àμº
fl¡±øÈ¬À˘Ú ¿¬ı˛±˜ ¬ı˛ÀÔ¬ı˛ ’©Ü Œ‚±Î¬ˇ±ºº ˚Ô± Ó¬Ô± Œ√¬ı Œ√¬ıœ ¬ı˛ø˝√√À¬ı ’±ÚÀμºº
¬ı˛±À˜¬ı˛ ≈√7«¡¬¡˚˛ ¬ı±Ì Ó¬±¬ı˛± Œ˚Ú ŒÂ√±ÀÈ¬º ¬ı˛±À˜À¬ı˛ ¬ıÀμÚ ø·˚˛± Ê√±Úfl¡œ ˘ÑÌº
’±¬ı˛¬ı±¬ı˛ ‡À¬ı˛¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬¬ı˛ ÒÚ≈ fl¡±ÀÈ¬ºº fl¡À¬ı˛Ú ¸fl¡À˘ ¬ıø¸ ˝◊√©Ü ¸y¬±¯∏Ìºº
˜La ¬ÛøÎ¬ˇ ‡¬ı˛¬ıœ¬ı˛ ˜˝√√± ·√± ¤ÀÎ¬ˇº ’¶aé¬Ó¬ Œ√ø‡˚˛± ¬ı˛±À˜¬ı˛ fl¡À˘¬ıÀ¬ı˛º
˚Ó¬ ”√¬ı˛ ˚±˚˛ ·√± Ó¬Ó¬ ”√¬ı˛ Œ¬Û±ÀÎ¬ˇºº Ê√±Úfl¡œ¬ı˛ ŒÚSÚœ¬ı˛ Á¡¬ı˛ Á¡¬ı˛ Á¡À¬ı˛ºº
·±ÀÂ√¬ı˛ øÚfl¡ÀÈ¬ Œ·À˘ ·±Â√ ¸¬ı ;À˘º Ó¬“√±˝√√±À¬ı˛ fl¡À˝√√Ú ¬ı˛±˜ ¬ı˛Ì ø¬ı¬ı¬ı˛Ìº
’±À˘± fl¡ø¬ı˛ ’±À¸ ·√± ··Ì˜G¬À˘ºº Œ√ø‡ ¸œÓ¬± Δfl¡Àfl¡˚˛œÀfl¡ fl¡ø¬ı˛˘ ¶ú¬ı˛Ìºº
’ø¢ü ;À˘ ·√±ÀÓ¬ Ú± ˝√√˚˛ ˙±z¬ ¬ı±ÀÌº ¬ı˛±À˜¬ı˛ ¸—¢∂±˜ ˚Ó¬ ¸”¬Û«Ì‡± Œ√À‡º
øSˆ≈¬¬ıÚ ¤fl¡±fl¡±¬ı˛ Â√±˝◊√˘ ’±·≈ÀÚºº ˙efl¡±fl≈¡˘± ˘efl¡±˚˛ ‰¬ø˘˘ ˜ÀÚ±≈√–À‡ºº
’±¬ı˛ ¬ı±Ì Â√±ÀÎ¬ˇÚ ¿¬ı˛±˜ ˜La ¬ÛÀÎ¬ˇº ¬ı˛±¬ıÀÌ fl¡ø˝√√ÀÓ¬ ˚±˚˛ ’±R ¸˜±‰¬±¬ı˛º
¬Û‘øÔ¬ıœÀÓ¬ fl¡Ó¬ ÒÀ¬ı˛ ’z¬¬ı˛œÀé¬ Œ˚±ÀÎ¬ˇºº Ú±fl¡ fl¡±Ú fl¡±È¬± Ó¬±¬ı˛ ø¬ıˆ¬»¸ ’±fl¡±¬ı˛ºº
’ø¢ü¸˜ ¬ı±Ì ;À˘ ¬Û¬ı3«Ó¬ ’±fl¡±¬ı˛º ˚±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ˚±¬ı˛ ¬ı˛“√±Î¬ˇœ Œ¸˝◊√ ˆ¬˚˛ ¬Û±˚˛º
’ø¢ü¬ı±ÀÌ Ó¬±¬ı˛ ·√± ˝√√˝◊√˘ ¸—˝√√±¬ı˛º Œ‡À˚˛ ‡¬ı˛ ”√¯∏ÀÌ ¬ı˛±¬ıÀÌ ‡±˝◊√ÀÓ¬ ˚±˚˛ºº
¬Û±˝◊√À˘Ú ¿¬ı˛±˜ Ó¬‡Ú ’¬ı¸¬ı˛º ¸ˆ¬± fl¡ø¬ı˛ ¬ıø¸˚˛±ÀÂ√ ¬ı˛±¬ıÌ ˆ”¬¬ÛøÓ¬º
‡À¬ı˛¬ı˛ ˙¬ı˛œ¬ı˛ ¬ı±ÀÌ fl¡À¬ı˛Ú Ê√7«¡¬¡¬ı˛ºº ¸≈¬ı˛·Ì ¸ø˝√√Ó¬ Œ˚˜Ú ¸≈¬ı˛¬ÛøÓ¬ºº
¸¬ı3« fl¡À˘¬ı¬ı˛ Ó¬±¬ı˛ øˆ¬øÊ√˘ Œ˙±øÌÀÓ¬º øÚÊ√ øÚÊ àÔ±ÀÚ ¬ıø¸˚˛±ÀÂ√ ˜Laœ·Ìº
¬ı˛Àq¡ ¬ı˛±e·± ˝√√íÀ˚˛ ¬ıœ¬ı˛ ‰¬±À˝√√ ‰¬±ø¬ı˛øˆ¬ÀÓ¬ºº Œ˝√√Úfl¡±À˘ ¸≈¬Û«Ì‡± ø√˘ √¬ı˛˙Úºº
˝√√±ÀÓ¬ ’¶a Ú±ø˝√√ ’±¬ı˛ Î¬◊øÍ¬ ø√˘ ¬ı˛Î¬ˇº Ú±fl¡ fl¡±Ì fl¡±È¬± Ó¬±¬ı˛ ˜”øM«√‡±øÚ fl¡±ø˘º
¬ı˛±À˜À¬ı˛ ¬ı˛≈ø¯∏˚˛± ˚±˚˛ ‡±˝◊√ÀÓ¬ fl¡±˜ÀÎ¬ˇºº ¸ˆ¬± ˜ÀÒ… ¬ı˛±¬ıÀÌÀ¬ı˛ Œ√˚˛ ·±˘±·±ø˘ºº
¬ı˛±À˜À¬ı˛ fl¡±˜Î¬ˇ ø√ÀÓ¬ ˚±˚˛ ˜˝√√±À¬ı˛±À¯∏º ˙‘e·±¬ı˛ Œfl¡ÃÓ≈¬Àfl¡ ¬ı˛±Ê√± Ô±fl¡ ¬ı˛±S ø√ÀÚº
¿¬ı˛±˜ ‹ø¯∏fl¡ ¬ı±Ì Ê≈√øÎ¬ˇÀ˘Ú S±À¸ºº ¬ı˛±é¬¸ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ Ú±˙ ¬ı˛±˜ ¤˘ ¬ıÀÚºº
¬ı<±‚±ÀÓ¬ Œ˚˜Ú ¬Û¬ı3«Ó¬ ≈√˝◊√ø‰¬¬ı˛º ¶aœ ˜±S Ó¬±˝√√±¬ı˛ ¸Àe· Œfl¡˝√√ Ú±ø˝√√ ’±¬ı˛º
·±À˚˛ õ∂À¬ıø˙ÀÓ¬ ¬ı±Ì ¬ÛÀÎ¬ˇ ‡¬ı˛¬ıœ¬ı˛ºº ˚Ó¬ øÂ√˘ √G¬Àfl¡ÀÓ¬ fl¡ø¬ı˛˘ ¸—˝√√±¬ı˛ºº
‰¬Ó≈¬V«˙ ¸˝√√¸Ë ¬ı˛±é¬¸ ¬ÛÀÎ¬ˇ ¬ı˛ÀÌº ˝√√d¬œ Œ‚±Î¬ˇ± Ú±ø˝√√ Ó¬±¬ı˛ Ê√±Úfl¡œ Œ√±¸¬ı˛º
¿¬ı˛±À˜À¬ı˛ ¬ı±‡±ÀÚ ’±ø¸˚˛± Œ√¬ı·ÀÌºº fl¡ÀÓ¬fl¡ ¬ı˛±é¬¸ ˜±À¬ı˛ ¬ı˛±˜ ¤Àfl¡ù´¬ı˛ºº
ø¬ıø¬ı˛ø= ¬ıÀ˘Ú ¬ı˛±˜ fl¡¬ı˛ ’¬ıÒ±Úº ˙≈øÚ ¸”¬Û«Ì‡±¬ı˛ ˜≈À‡ÀÓ¬ ø¬ı¬ı¬ı˛Ìº
¸fl¡˘ Œ√¬ıÓ¬± fl¡À¬ı˛ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ fl¡˘…±Ìº ˝√√±˝√√±fl¡±¬ı˛ fl¡ø¬ı˛˚˛± øÊ√:±À¸ √˙±ÚÚºº
’±˝◊√À˘Ú ˙efl¡¬ı˛ ŒÓ¬±˜±˚˛ ˝√√À˚˛ ¸≈‡œº fl¡ÀÓ¬fl¡ fl¡È¬fl¡ Ó¬±¬ı˛ øfl¡ õ∂fl¡±¬ı˛ Œ¬ı˙º
˜À˝√f ŒÓ¬±˜±˚˛ Ó≈¬©Ü Ó¬¬ı ¬ı˛Ì Œ√ø‡ºº ˆ¬˚˛efl¡¬ı˛ ¬ıÀÚ Œfl¡Ú fl¡ø¬ı˛˘ õ∂À¬ı˙ºº
fl≈¡À¬ı¬ı˛ ¬ı¬ı˛≈Ì ’±ø√ ˚Ó¬ Œ√¬ı·Ìº fl¡±˝√√±¬ı˛ ÚμÚ ¬ı˛±˜ Œfl¡˜Ú ¸•ú±Úº
’©ÜÀ˘±fl¡ ¬Û±˘ ’±ø¸ fl¡À¬ı˛Ú d¬¬ıÚºº Œfl¡˜Ú ø¬ı√flË¡˜œ Œ¸ Œfl¡˜Ú ÒÚ≈¬ı3«±Ìºº
163

¸”¬Û«Ì‡± ¬ıÀ˘ √˙¬ı˛ÀÔ¬ı˛ ÚμÚº ˝√√œ¬ı˛± ˜≈q¡± ˜±øÌfl¡… õ∂ˆ‘¬øÓ¬ ¬ı˛P·ÀÌº
ø¬ÛÓ‘¬¸Ó¬… ¬Û±ø˘˚˛± Œ¬ıÎ¬ˇ±˚˛ ¬ıÀÚ ¬ıÚºº ‡ø‰¬Ó¬ ¬ı˛ø‰¬Ó¬ fl¡Ó¬ ¸ø=Ó¬ fl¡±=ÀÚºº
Ó¬¬Û¶§œ¬ı˛ Œ¬ı˙ ÒÀ¬ı˛ ÚÀ˝√√ Œfl¡±Úƒ ˜≈øÚº ˜ÀÚ±¬ı˛ÀÔ Ú± ’±˝◊√À¸ ¬ı˛ÀÔ¬ı˛ Œ¸Ãμ˚«…º
¸Àe· fl¡ø¬ı˛ ˘íÀ˚˛ √wÀ˜ ¸≈μ¬ı˛œ ¬ı˛˜Ìœºº ’©Ü ’ù´ ¬ıX Ó¬±À˝√√ Œ√ø‡ÀÓ¬ ’±(˚«…º
‰¬Ó≈¬V«˙ ¸˝√√¸Ë ¬ı˛±é¬¸ ¬ıÀÚ øÂ√˘º Œ¸˝◊√ ¬ı˛ÀÔ ’±À¬ı˛±˝√√Ì fl¡À¬ı˛ ˘Àefl¡ù´¬ı˛º
¤fl¡± ¬ı˛±˜ ¸fl¡À˘À¬ı˛ ¸—˝√√±¬ı˛ fl¡ø¬ı˛˘ºº ø¬ı≈√…ÀÓ¬¬ı˛ õ∂±˚˛ ¬ı˛Ô ‰¬ø˘˘ ¸Q¬ı˛ºº
¬ı˛±À˜¬ı˛ fl¡øÚá¬ Œ¸ ˘ÑÌ ˜˝√√±¬ıœ¬ı˛º Ú±Ú± Œ√˙ Ú√ Ú√œ Â√±øÎ¬ˇ˚˛± ¬ı˛±¬ıÌº
Ó¬±¬ı˛ ¸˝√√ ¸˜À¬ı˛ ˝√√˝◊√À¬ı Œfl¡¬ı± øàÔ¬ı˛ºº ¸±·¬ı˛ ˘øe∏‚˚˛± ˚±˚˛ ˙ÀÓ¬fl¡ Œ˚±Ê√Úºº
¬ı˛±À˜¬ı˛ ˜ø˝√√¯∏œ ¸œÓ¬± ¸±é¬±» ¬ÛøΩÚœº ˙…±˜¬ıÈ¬ ¬Û±√¬Û Œ˚±Ê√Ú ˙Ó¬ Î¬±˘º
ΔSÀ˘±fl¡…À˜±ø˝√√Úœ ¬ı˛”À¬Û ¬Û¬ı˛˜± fl¡±ø˜Úœºº ’˙œøÓ¬ Œ˚±Ê√Ú ˜”˘ ø·˚˛±ÀÂ√ ¬Û±Ó¬±˘ºº
¸œÓ¬±¬ı˛ ¬ı˛”À¬Û¬ı˛ ¸˜ ’±¬ı˛ Ú±˝◊√ Ú±¬ı˛œº ‰¬±ø¬ı˛ Î¬±˘ Œ√ø‡ Œ˚Ú ¬Û¬ı3«ÀÓ¬¬ı˛ ‰”¬Î¬ˇ±º
Î¬◊¬ı3«˙œ Œ˜Úfl¡± ¬ı˛y¬± ˝√√±À¬ı˛ ¬ı˛”À¬Û Ó¬±ø¬ı˛ºº ¸M√√¬ı˛ Œ˚±Ê√Ú ˝√√˚˛ Œ¸ ·±ÀÂ√¬ı˛ Œ·±Î¬ˇ±ºº
Œ˚˜Ú ˜˝√√» Ó≈¬ø˜ ¬Û≈¬ı˛≈¯∏ ¸˜±ÀÊ√º Ó¬¬Û fl¡ø¬ı˛ ¬ı±˘ø‡˘… ’±ø√ ˜≈øÚ·Ìº
Ó¬±¬ı˛ ¬ı˛”¬Û Œfl¡¬ı˘ ŒÓ¬±˜±Àfl¡ ˜±S ¸±ÀÊ√ºº ˜±¬ı˛œ‰¬ Î¬◊ÀVÀ˙ Ó¬Ô± ‰¬ø˘˘ ¬ı˛±¬ıÌºº
¬ı˛±À˜À¬ı˛ ˆ¬“√±Î¬ˇ±› ’±¬ı˛ ˆ¬“√±Î¬ˇ±› ˘ÑÀÌº ˚Ô± Ó¬¬Û fl¡À¬ı˛ Œ¸ ˜±¬ı˛œ‰¬ øÚ˙±‰¬¬ı˛º
’±Ú˝√√ ¬ı˛˜Ìœ-¬ı˛P ˚ÀP ¤˝◊√é¬ÀÌºº ¬ı˛ÀÔ ‰¬±ø¬Û Ó¬Ô± Œ·˘ ¬ı˛±Ê√± ˘Àefl¡ù´¬ı˛ºº
Œ˚˜Ú ¸z¬±¬Û ø√˘ Œ¸ ¬ı˛±é¬¸fl≈¡À˘º ˜±¬ı˛œ‰¬ ’±˝◊√˘ ˆ¬À˚˛ ¬ı˛±¬ıÀÌÀ¬ı˛ Œ√ø‡º
ŒÓ¬˜øÚ ˜¬ı˛≈fl¡ Œ¸˝◊√ ¸œÓ¬± Œ˙±fl¡±ÚÀ˘ºº ¸¬Û« Œ˚Ú ˆ¬œÓ¬ ˝√√˚˛ ·¬ı˛≈ÀÎ¬ˇ øÚ¬ı˛ø‡ºº
¸”¬Û«Ì‡± ˚Ó¬ ¬ıÀ˘ ¬ı˛±Ê√± ¸¬ı ˙≈ÀÚº S±¸ ¬Û±˚˛ Œ˘±fl¡ Œ˚Ú ˚˜ √¬ı˛˙ÀÚº
¸≈μ¬ı˛œ ¸œÓ¬±¬ı˛ fl¡Ô± ˆ¬±À¬ı ˜ÀÚ ˜ÀÚºº ¬Û±˝◊√˘± ˜±¬ı˛œ‰ S±¸ Œ√ø‡˚˛± ¬ı˛±¬ıÀÌºº
˚≈øq¡ fl¡À¬ı˛ ¬ı˛±¬ıÌ ’±ø¸˚˛± ¸ˆ¬±àÔ±ÀÚº ¬ı˛±¬ıÌ ¬ıø˘˘ Ó≈¬ø˜ ˜±¬ı˛œ‰¬ õ∂Ò±Úº
¬ı˛±À˜ ˆ¬“√±Î¬ˇ±˝◊√˚˛± ¸œÓ¬± ’±øÚ¬ı Œfl¡˜ÀÚºº ˘efl¡±˚˛ Ú± Œ√ø‡ ¬Û±S ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ¸˜±Úºº
¬ı˛±é¬À¸¬ı˛ ˜±˚˛± Ú¬ı˛ ¬ı≈øÁ¡ÀÓ¬ Œfl¡ ¬Û±À¬ı˛º ’˚≈Ó¬ ˝√√d¬œ¬ı˛ ¬ı˘ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ˙¬ı˛œÀ¬ı˛º
¸”¬Û«Ì‡± fl¡±øμ˘ ¬ı˛±¬ıÌ ¬ıøÒ¬ı±À¬ı˛ºº Œ√¬ıÓ¬± ·&Ò¬ı3« ¸√± ˆ¬œÓ¬ Ó¬¬ı Î¬À¬ı˛ºº
Œfl¡˝√√ ¸”¬Û«Ì‡±¬ı˛ fl¡Ô±˚˛ ˜μ ˝√√±À¸º ¬ıÎ¬ˇ ≈√–À‡ ’±˝◊√˘±˜ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ Œ·±‰¬¬ı˛º
·±˝◊√˘ ’¬ı˛Ì…fl¡±G¬ fl¡ø¬ı fl‘¡øM√√¬ı±À¸ºº ¸±·¬ı˛ ˘øe∏‚˚˛± ’±ø¸ ¬ıÀÚ¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ºº
¸œÓ¬± ˝√√¬ı˛Ì fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ ¬ı˛±¬ıÌÀfl¡ √G¬fl¡±¬ı˛ÀÌ…ÀÓ¬ øÂ√˘ ˚Ó¬ øÚ˙±‰¬¬ı˛º
˜±¬ı˛œÀ‰¬¬ı˛ øÚÀ¯∏Òºº ¸¬ı±fl¡±À¬ı˛ ¸—˝√√±ø¬ı˛˘± ¬ı˛±˜ ¤Àfl¡ù´¬ı˛ºº
’±¬ı˛ø√Ú √˙±ÚÚ ’±˝◊√˘ ¬ı±ø˝√√À¬ı˛º øSø˙¬ı˛± ”√¯∏Ì ‡¬ı˛ ’±ø√ ˚Ó¬ ˆ¬±˝◊√º
¬ı≈øÁ¡˚˛± ¬ı˛±Ê√±¬ı˛ ˜Ú ¸±¬ı˛øÔ ¸QÀ¬ı˛ºº ¸¬ı±À¬ı˛ ˜±ø¬ı˛˘ ¬ı˛±˜ ’±¬ı˛ Œfl¡˝√√ Ú±˝◊√ºº
’±øÚ˘ ¬Û≈©Ûfl¡ ¬ı˛Ô ’¬Û”¬ı3« ·Í¬Úº øÒflƒ¡ øÒflƒ¡ ’±˜±À¬ı˛ ŒÓ¬±˜±˚˛ øÒflƒ¡ øÒflƒ¡º
Œ¸ ¬ı˛ÀÔ¬ı˛ ¸±¬ı˛øÔ ’±¬ÛøÚ ¸˜œ¬ı˛Ìºº Ó≈¬ø˜ ’±ø˜ Ô±øfl¡ÀÓ¬ fl¡˘efl¡ øfl¡ ’øÒfl¡ºº
164

¸”¬Û«Ì‡± ˆ¬ø·Úœ¬ı˛ fl¡±ÀÈ¬ Ú±fl¡ fl¡±Úº ¸œÓ¬± ø¬ıÚ± ¬ı˛±À˜¬ı˛ ’ÀÚ… Ú± ˚±˚˛ ˜Úº
˝√√˝◊√˚˛± ˜Ú≈¯∏… fl¡œÈ¬ fl¡À¬ı˛ ’¬Û˜±Úºº ¸œÓ¬±¬ı˛ ¿¬ı˛±˜ ¬ÛÀ√ ˜Ú ¸˜¬Û«Ìºº
’±¬ÛøÚ ¬ı˛±¬ıÌ ’±ø˜ ¬Û≈S Œ˜‚Ú±√º fl≈¡˜±¬ı˛ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ¸¬ı Ô±fl≈¡fl¡ fl≈¡˙À˘º
‚È¬±˝◊√˘ é≈¬^ ¬ı˛±˜ ¤ÀÓ¬fl¡ ¬õ∂˜±√ºº :±øÓ¬ ¬Û±S ŒÓ¬±˜±¬ı˛ Ô±fl≈¡fl¡ fl≈¡Ó≈¬˝√√À˘ºº
Ú± fl¡ø¬ı˛ ˝◊√˝√±¬ı˛ ˚ø√ ’±ø˜ õ∂øÓ¬fl¡±¬ı˛º ¬ı˝≈√ Œˆ¬±· fl¡ø¬ı˛À¬ı ˝√√˝◊√À¬ı ø‰¬¬ı˛Ê√œ¬ıœº
øSÀ˘±Àfl¡¬ı˛ ’±øÒ¬ÛÓ¬… ø¬ıÙ¬˘ ’±˜±¬ı˛ºº ’±øÚÀÓ¬ Ú± fl¡¬ı˛ ˜Ú ¿¬ı˛±À˜¬ı˛ Œ√¬ıœºº
’±øÊ√ ˘˝◊√˘±˜ ’±ø˜ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ˙¬ı˛Ìº ¬ı˛±˜ ø¬ıÚ± ¸œÓ¬±À√¬ıœ ’ÀÚ… Ú±ø˝√√ ˆ¬ÀÊ√º
¬Û±Sfl¡±˚«… fl¡¬ı˛ ¬Û±S ˙≈Ú˝√√ ¬ı‰¬Úºº Ó¬À¬ı Ó¬±À¬ı˛ ¬ı˛±¬ıÌ ˝√√ø¬ı˛À¬ı Œfl¡±Úƒ fl¡±ÀÊ√ºº
˙≈øÚ Ó¬±¬ı˛ ¬Û¬ı˛˜± ¸≈μ¬ı˛œ ¤fl¡ Ú±¬ı˛œº ¬Û¬ı˛-¶aœ Œ√ø‡À˘ Ó≈¬ø˜ ¬ıÎ¬ˇ ˝√√› ¸≈‡œº
Ó¬±¬ı˛ ¬ı˛”¬Û ·≈Ì fl¡Ô± fl¡ø˝√√ÀÓ¬ Ú± ¬Û±ø¬ı˛ºº ¸¬ı—À˙ ˜ø¬ı˛À¬ı ¬ı˛±Ê√± øfl¡Â≈√ Ú±ø˝√√ Œ√ø‡ºº
Ó¬±˝√√±À¬ı˛ ˝√√ø¬ı˛¬ı fl¡ø¬ı˛ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ¸˝√√±˚˛º ¬ı˛±Ê√± ¬ıÀ˘ ˜±¬ı˛œ‰¬ ˝√√ø¬ı˛Ì ˝√√› Ó≈¬ø˜º
˙≈øÚ˚˛± ˜±¬ı˛œ‰¬ fl¡À˝√√ fl¡ø¬ı˛ ˝√√±˚˛ ˝√√±˚˛ºº ˆ¬±G¬±˝◊√˚˛± ¬ı˛±À˜À¬ı˛ ˝√√ø¬ı˛¬ı ¸œÓ¬± ’±ø˜ºº
’±À¬ı±Ò ¬ı˛±¬ıÌ ¤øfl¡ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ˚≈fl¡øÓ¬º ˜±¬ı˛œ‰¬ ¬ıÀ˘Ú ˜‘·À¬ıÀ˙ ˚±¬ı˛ Ó¬“√±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√º
Œfl¡ ø√˘ ¤ fl≈¡˜LaÌ± ŒÓ¬±˜±À¬ı˛ ¸•√xøÓ¬ºº ’±À·ÀÓ¬ ’±˜±¬ı˛ ˜‘Ó≈¬… Ó¬¬ı ˜‘Ó≈¬… ¬Û±ÀÂ√ºº
õ∂±Ì±øÒfl¡ ¬ı˛±À˜¬ı˛ Œ¸ Ê√±Úfl¡œ ¸≈μ¬ı˛œº fl¡±˚«… ø¸øX Ú± ˝√√˝◊√À¬ı ¬ÛøÎ¬ˇÀ¬ı ¸efl¡ÀÈ¬º
˝√√ø¬ı˛À˘ Ó¬“√±˝√√±À¬ı˛ fl¡œ ¬ı˛ø˝√√À¬ı ˘efl¡±¬Û≈¬ı˛œº. ’¬Û¬ı˛±Ò Ú± fl¡ø¬ı˛› ¬ı˛±À˜¬ı˛ øÚfl¡ÀÈ¬ºº
¬ı˛±˜ ¸˝√√ ø¬ı¬ı±À√ ˚±˝◊√À¬ı ˚˜¬Û≈¬ı˛œº ¬Ûø¬ı˛Ì±˜ ˆ¬±˘ ˜μ ø¬ıˆ¬œ¯∏Ì Ê√±ÀÚº
¿¬ı˛±À˜¬ı˛ øÚfl¡ÀÈ¬ Ú± ‡±øÈ¬À¬ı ‰¬±Ó≈¬¬ı˛œºº øÊ√:±¸± fl¡ø¬ı˛› Œ¸ Ò±ø•ú«fl¡ ø¬ıˆ¬œ¯∏ÀÌºº
fl≈¡y¬fl¡Ì« ø¬ıˆ¬œ¯∏Ì ˝√√˝◊√À¬ı ø¬ıÚ±˙º Ò±ø•ú«fl¡ øSÊ√È¬± ’±ÀÂ√ ¬ı≈øXÀÓ¬ ¬ÛøG¬Ó¬±º
˜ø¬ı˛À¬ı fl≈¡˜±¬ı˛·Ì ˝√√À¬ı ¸¬ı3«Ú±˙ºº ˚ø√ ¬ıÀ˘ ’±øÚÀÓ¬ Œ¸ Ó¬À¬ı ’±Ú ¸œÓ¬±ºº
˘efl¡±¬Û≈¬ı˛œ ˜ÀÚ±˝√√¬ı˛ Ú±ø˝√√fl¡ Î¬◊¬Û˜±º ÚÀ˝√√Ú ˜Ú≈¯∏… ¬ı˛±˜ ¶§˚˛— Ú±¬ı˛±˚˛Ìº
¸‘ø©Ü Ú©Ü Ú± fl¡ø¬ı˛˝√ ø‰¬ÀM√√ Œ√˝√ é¬˜±ºº ÚÓ≈¬¬ı± ’ÀÚ…¬ı˛ fl¡±¬ı˛ ¤Ó¬ ¬Û¬ı˛±√flË¡˜ºº
¬Û±À˚˛ ¬ÛøÎ¬ˇ ˘efl¡±Ú±Ô fl¡ø¬ı˛ Œ˝√√ ø˜ÚøÓ¬º ˜ÀÚ Ú± fl¡ø¬ı˛› ¸”¬Û«Ì‡±¬ı˛ ’¬ıàÔ±º
é¬˜± fl¡¬ı˛ ¬ı˛é¬± fl¡¬ı˛ ˘efl¡±¬ı˛ ¬ı¸øÓ¬ºº ˜ø¬ı˛˘ ¬ı˛±é¬¸ ¬ı˝≈√ Ó¬±˝√√±ÀÓ¬ øfl¡ ’±àÔ±ºº
’±Ú˝√√ ˚√…ø¬Û ¸œÓ¬± fl¡¬ı˛˝√ ø¬ı¬ı±√º ”√¯∏Ì øSø˙¬ı˛±ø√¬ı˛ Ú± ˆ¬±ø¬ı˝√√ ≈√–‡º
¸¬ı±fl¡±¬ı˛ Î¬◊¬ÛÀ¬ı˛ÀÓ¬ ¬ÛøÎ¬ˇÀ¬ı õ∂˜±√ºº ’±¬ÛøÚ ¬ı“√±ø‰¬À˘ Œ˝√√ ˆ≈¬ø?À¬ı fl¡Ó¬ ¸≈‡ºº
fl≈¡˜Laœ¬ı˛ ¬ı‰¬ÀÚ ¬ı˛±Ê√˘Ñœ Ó¬…ÀÊ√º ‰¬Ó≈¬V«˙ ¸˝√√¸Ë ¬ı˛±é¬¸ Œ˚˝◊√ ˜±À¬ı˛º
¸≈˜Laœ ˜LaÌ± ø√À˘ ˘Ñœ Ó¬±À¬ı˛ ˆ¬ÀÊ√ºº ¸¬ı—À˙ ˜ø¬ı˛À¬ı ¬ı˛±Ê√± ’±øÚ˚˛± ¸œÓ¬±À¬ı˛ºº
Œ˚˜Ú Â≈√øÈ¬À˘ ˝√√d¬œ Ú± ¬ı˛À˝√√ ’efl≈¡À˙º ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ø¬ı√flË¡˜ Ê√±øÚ ˙≈Ú ˘Àefl¡ù´¬ı˛º
˘efl¡±¬Û≈¬ı˛œ ŒÓ¬˜Ú ˜øÊ√À¬ı Ó¬¬ı Œ√±À¯∏ºº ¿¬ı˛±˜ ŒÓ¬±˜±˚˛ Œ√ø‡ ’ÀÚfl¡ ’z¬¬ı˛ºº
ø¬ıø√Ó¬ ¬ı˛±À˜¬ı˛ ·≈Ì ’±ÀÂ√ ¸¬ı3«À˘±Àfl¡º ’±¬ÛÚ ø¬ı√flË¡˜ Ó≈¬ø˜ ¬ı±‡±Ú ’±¬ÛøÚº
õ∂±Ì ø√˘ √˙¬ı˛Ô ¬ı˛±˜ ¬Û≈SÀ˙±Àfl¡ºº ŒÓ¬±˜± Œ˝√√Ú ˘é¬ ˘é¬ øÊ√ÀÚ ¬ı˛‚≈˜øÌºº
165

Â√±øÎ¬ˇ˘±˜ ˆ¬±˚«…± ¬Û≈S ¶§·« ˘efl¡±¬Û≈¬ı˛œº ¬Û≈S ø˜S fl¡˘S ¬ı±&Ò¬ı ¬Ûø¬ı˛¬ı±¬ı˛º
Ó¬¬Û¶§œ ˝√√˝◊√˚˛± Ó¬¬ı ¿¬ı˛±À˜À¬ı˛ Î¬ø¬ı˛ºº ¤˝◊√¬ı±¬ı˛ ¸¬ı±fl¡±¬ı˛ ˝√√˝◊√À¬ı ¸—˝√√±¬ı˛ºº
Ó¬Ô±ø¬Û ŒÓ¬±˜±¬ı˛ àÔ±ÀÚ Ú±ø˝√√fl¡ ¤Î¬ˇ±Úº ¤fl¡ ¶aœ ’±øÚ˚˛± ˜Ê√±˝◊√À¬ı ˚Ó¬ Ú±¬ı˛œº
¬Û±Í¬±› ¬ı˛±À˜¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ Ú±ø˙ÀÓ¬ ¬Û¬ı˛±Ìºº ¤˝◊√ Œ˘±ˆ¬ Â√±øÎ¬ˇ˚˛± ‰¬˘˝√√ ˘efl¡±¬Û≈¬ı˛œºº
’±˜±¬ı˛ ¬ı‰¬Ú Ó≈¬ø˜ ˙≈Ú ˘Àefl¡˙¬ı˛º ¸±·À¬ı˛¬ı˛ √¬Û« fl¡¬ı˛ ¸±·À¬ı˛ øfl¡ fl¡À¬ı˛º
¸œÓ¬± Œ˘±ˆ¬ Â√±øÎ¬ˇ˚˛± ‰¬ø˘˚˛± ˚±˝√√ ‚¬ı˛ºº ¸¬ı—À˙ ŒÓ¬±˜±À¬ı˛ ¬ı˛±˜ Î≈¬¬ı±À¬ı ¸±·À¬ı˛ºº
˚Ó¬ ¬ıÀ˘ ˜±¬ı˛œ‰¬ ¬ı˛±¬ıÌ Ó¬Ó¬ Œ¬ı˛±À¯∏º ’±À·ÀÓ¬ ˜ø¬ı˛¬ı ’±ø˜ ¬ı˛±˜ √¬ı˛˙ÀÚº
¬ı˛ø‰¬˘ ’¬ı˛Ì…fl¡±G¬ ø¡ZÊ√ fl‘¡øM√√¬ı±À¸ºº ¬Û(±» ˜ø¬ı˛À¬ı Ó≈¬ø˜ ¬ÛÀ¬ı˛ ¬¬Û≈¬ı˛œÊ√ÀÚº
¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ õ∂øÓ¬ ˜±¬ı˛œÀ‰¬¬ı˛ ¸≈˜LaÌ± ¿¬ı˛±˜ ˘ÑÀÌÀ¬ı˛ ˆ¬±G¬±¬ı øfl¡ ˜±˚˛±˚˛º
õ∂√±Úº Ú± Œ√ø‡ Î¬◊¬Û±˚˛ øfl¡Â≈√ ŒÍ¬øfl¡˘±˜ √±˚˛ºº
fi¯∏Ò Ú± ‡±˚˛ ˚±¬ı˛ øÚfl¡È¬ ˜¬ı˛Ìº ’±˜±¬ı˛ ˜±˚˛±˚˛ ¬ı˛±˜ ˚ø√ Â√±ÀÎ¬ˇ ‚¬ı˛º
˚Ó¬ ¬ıÀ˘ ˜±¬ı˛œ‰¬ Ó¬± Ú± ˙≈ÀÚ ¬ı˛±¬ıÌºº ¤fl¡± Ú± ¬ı˛ø˝√√À¬ı ¸œÓ¬± Ô±øfl¡À¬ı Œ√±¸¬ı˛ºº
¬ı˛≈ø¯∏˚˛± ¬ı˛±¬ıÌ fl¡À˝√√ ˜±¬ı˛œÀ‰¬¬ı˛ õ∂øÓ¬º Œ˚ ‚À¬ı˛ Ô±øfl¡À¬ı ¬ıœ¬ı˛ ¸≈ø˜S±ÚμÚº
fl≈¡¬ı≈øX ‚øÈ¬˘ ŒÓ¬±¬ı˛ ˙≈ÚÀ¬ı˛ ≈√•ú«øÓ¬ºº Œ¸ ‚À¬ı˛ õ∂À¬ı˙ fl¡À¬ı˛ Œ˝√√Ú Œfl¡±Úƒ Ê√Úºº
ÚÀ¬ı˛¬ı˛ Œ·Ã¬ı˛¬ı ¬ı˛±‡ ˜μ ¬ı˘ Œ˜±À¬ı˛º ˚Ô± Ó¬Ô± ˚±˝√√ Ó≈¬ø˜ ¬ıø˘ ˘Àefl¡ù´¬ı˛º
’±ø˜ ŒÓ¬±À¬ı˛ ˜±ø¬ı˛¬ı Œfl¡ ¬ı˛±ø‡ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ºº Ú± fl¡¬ı˛ ¸œÓ¬±¬ı˛ Œ‰ ©Ü± ‰¬ø˘ ˚±˝√√ ‚¬ı˛ºº
’±˜±¬ı˛ õ∂Ó¬±À¬Û ¸√± fl¡ø•ÛÓ¬± Œ˜ø√Úœº ˝√√ø¬ı˛ÀÓ¬ Œ·˘±˜ ¸œÓ¬± Ú± ˝√√ø¬ı˛˘±˜ Ó¬±˚˛º
˜Ú≈À¯∏…¬ı˛ øfl¡¬ı± fl¡Ô± Œ√¬ı Δ√Ó¬… øÊ√øÚºº Œ√À˙ ø·˚˛± ¤˝◊√ fl¡Ô± Ê√±Ú±› ¸¬ı±˚˛º
’±˝◊√˘±˜ ’±ø˜ ‚À¬ı˛ fl¡¬ı˛ øÓ¬¬ı˛¶®±¬ı˛º ˚ø√ ¸œÓ¬± ’±øÚÀÓ¬ øÚÓ¬±z¬ fl¡¬ı˛ ˜Úº
’±˜±¬ı˛ ¸•ú≈À‡ ˜Ú≈À¯∏…¬ı˛ ¬Û≈¬ı˛¶®±¬ı˛ºº ¬Ûø¬ı˛Ì±À˜ ˜˜ fl¡Ô± fl¡ø¬ı˛À¬ı ¶ú¬ı˛Ìºº
¬ı˘ ¬ı≈øX ˝√√œÚ ¬ı˛±˜ ˝√√˚˛ Ú¬ı˛Ê√±øÓ¬º ¬ı˛±Ê√± ¬Û±ÀS fl¡À¬ı˛ ˚≈øq¡ ˝√√íÀ˚˛ ¤fl¡ ˜øÓ¬º
øÚ˙±‰¬¬ı˛ fl≈¡À˘ Ó≈¬ø˜ ¬ı˛±ø‡À˘ ’‡…±øÓ¬ºº ¬ı˛ÀÔ ‰¬±ø¬Û Î¬◊M√À¬ı˛ÀÓ¬ ‰¬À˘ ˙œ‚Ë·øÓ¬ºº
øÚÀ¯∏Ò fl¡À¬ı˛Ú ˚ø√ Œ√¬ı ¬Û=±ÚÚº Ù≈¬ø˘˚˛±¬ı˛ fl‘¡øM√√¬ı±¸ ·±˚˛ ¸≈Ò±ˆ¬±G¬º
Ó¬Ô±ø¬Û ’±øÚ¬ı ¸œÓ¬± Ú± ˚±˚˛ ‡G¬Úºº ¬ı˛±¬ıÀÌÀ¬ı˛ ˜Ê√±˝◊√ÀÓ¬ ø¬ıÒ±Ó¬±¬ı˛ fl¡±G¬ºº
ˆ¬±G¬±˝◊√˚˛± ¬ı˛±À˜À¬ı˛ ˘˝◊√˚˛± ˚±˝√√ ”√¬ı˛º ñ0–
˝√√ø¬ı˛˚˛± ’±øÚ¬ı ¸œÓ¬± Œ¬ÛÀ˚˛ ˙”Ú… ¬Û≈¬ı˛ºº ˜±¬ı˛œÀ‰¬¬ı˛ ˜‘·¬ı˛”¬Û Ò±¬ı˛Ìº
’±˜±¬ı˛ ¸ø˝√√Ó¬ ˚±À¬ı ŒÓ¬±˜±¬ı˛ øfl¡ ˆ¬˚˛º øÓ¬Ú fl¡±G¬ ¬Û“≈√øÔ Œ·˘ ¿¬ı˛±˜ ˜±˝√√±R…º
˚≈X Ú± fl¡ø¬ı˛¬ı ’±ø˜ Œ√‡˝√√ øÚ(˚˛ºº ’±¬ı˛ øÓ¬Ú fl¡±G¬ ˙≈Ú ¬ı˛±¬ıÌ ‰¬ø¬ı˛Sºº
˜±¬ı˛œ‰¬ ˙≈øÚ˚˛± Ó¬±˝√√± ¬ıø˘˘ ¬ı‰¬Úº ¸”¬Û«Ì‡± ¬ıÀ˘ ˆ¬±˝◊√ ¤˝◊√ ¬Û=¬ıÈ¬œº
¸œÓ¬±À¬ı˛ ’±øÚÀ˘ ˝√√À¬ı ¸¬ı—À˙ ˜¬ı˛Ìºº ¤˝◊√ àÔ±ÀÚ fl¡±È¬± Œ·˘ Ú±fl¡ fl¡±Ì ≈√øÈ¬ºº
˝√√íÀ¬ı˛Â√ ’ÀÚfl¡ Ú±¬ı˛œ Œ¬ÛÀ˚˛Â√ øÚd¬±¬ı˛º ¬ı˛±¬ıÌ ‰¬øÎ¬ˇ˚˛± ¬ı˛ÀÔ ‰¬ø˘˘ ··ÀÚº
Ú± Œ√ø‡ øÚd¬±¬ı˛ ¬ı˛±Ê√± ˝√√ø¬ı˛À˘ ¤¬ı±¬ı˛ºº¬ ¬ı˛Ô Δ˝√√ÀÓ¬ ˆ”¬ø˜ÀÓ¬ Ú±ø˜˘ ≈√˝◊√Ê√ÀÚºº
166

˜±¬ı˛œÀ‰¬¬ı˛ fl¡À¬ı˛ Òø¬ı˛ fl¡À˝√√ ˘Àefl¡ù´¬ı˛º fl≈¡È¬œÀ¬ı˛ Œfl¡ÃÓ≈¬Àfl¡ ¬ı˛±˜ ø¬ıÂ√±˝◊√˚˛± ¬ıø¸ºº
˜‘·¬ı˛”¬Û Ò¬ı˛ Ó≈¬ø˜ Œ√ø‡ÀÓ¬ ¸≈μ¬ı˛º ’±√À¬ı˛ ˙≈øÚ˚˛± ¬ı˛±˜ ¸œÓ¬±¬ı˛ ¬ı‰¬Úº
˜‘·¬ı˛”¬Û Òø¬ı˛˘ ˜±¬ı˛œ‰¬ øÚ˙±‰¬À¬ı˛º Î¬±fl¡ ø√˚˛± ˘ÑÀÌÀ¬ı˛ ¬ıÀ˘Ú Ó¬‡Úº
ø¬ıø‰¬S ¸≈ø‰¬S Ó¬±¬ı˛ ¸≈¬ıÌ« ˙¬ı˛œÀ¬ı˛ºº ’æ≈√Ó¬ ˝√√ø¬ı˛Ì ˆ¬±˝◊√ Œ√ø‡ ø¬ı√…˜±Úº
Ú¬ıÚœÓ¬ ¸‘√˙ Œfl¡±˜˘ fl¡À˘¬ı¬ı˛º ’¬Û”¬ı3« ¸≈μ¬ı˛ ¬ı˛”¬Û fl¡±˝√√±¬ı˛ øÚ•ú«±Ìºº
Œù´Ó¬¬ıÌ« ‰¬±ø¬ı˛ ‡¬ı˛ Œ√ø‡ÀÓ¬ ¸≈μ¬ı˛ºº ≈√˝◊√ ¬Û±À˙ Œ˙±ˆ¬± fl¡À¬ı˛ ‰¬Àf¬ı˛ ˜G¬˘œº
≈√˝◊√ ˙‘Àe· Ó¬±¬ı˛ Œ˚Ú õ∂¬ı±˘ õ∂d¬¬ı˛º Ò¬ı˘ øfl¡¬ı˛Ì Œ˚Ú ·±À˚˛ Œ˘±˜±¬ı˘œºº
Œ¸±Ú±¬ı˛ ø¬ı•§øfl¡ ·À˘ Œ˚Ú ø√¬ı±fl¡¬ı˛ºº ¬ı˛±e·± øÊ√˝3√± Œ˜À˘ Œ˚Ú ’ø¢ü Œ˝√√Ú Œ√ø‡º
ΔSÀ˘±fl¡… øÊ√øÚ˚˛± ¶§Ì«-˜‘· ˜ÀÚ±˝√√¬ı˛º ’±fl¡±À˙¬ı˛ Ó¬±¬ı˛± Œ˚Ú Œ˙±Àˆ¬ ≈√˝◊√ ’“√±ø‡º
≈√˝◊√ ›á¬ Œ˙±Àˆ¬ Ó¬±À˝√√ Œ˚Ú øÚ˙±fl¡¬ı˛ºº ≈√˝◊√ ˙‘e· ’ä Œ√ø‡ õ∂¬ı±À˘¬ı˛ ¬ıÌ«º
àÔ±ÀÚ àÔ±ÀÚ ¬ı˛±e·± ˜ÀÒ… fl¡7¡¡¡À˘¬ı˛ Œ¬ı˛‡±º ¬ı˛”À¬Û ’±À˘± fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ ¬ı˛˜… ≈√˝◊√ fl¡Ì«ºº
¬ı˛±e·± øÊ√˝3√± Œ˜À˘ Œ˚Ú ø¬ıÊ√˘œ Á¡˘fl¡±ºº Ê√±Úfl¡œ ‰¬±À˝√√Ú ¤˝◊√ ˝√√ø¬ı˛ÀÌ¬ı˛ ‰¬•ú«º
Œ˘±˜±¬ıø˘ Œ√ø‡ Œ˚Ú ˜≈fl≈¡Ó¬±¬ı˛ ŒÊ√…±øÓ¬º ¬ı≈Á¡ Œ√ø‡ ˘ÑÌ ˝◊√˝√±¬ı˛ øfl¡¬ı± fl¡•ú«º
≈√˝◊√ ‰¬é≈¬ ;À˘ Œ˚Ú ¬ı˛Ó¬ÀÚ¬ı˛ ¬ı±øÓ¬ºº ˘ÑÌ ˜‘À·¬ı˛ ¬ı˛”¬Û fl¡ø¬ı˛ øÚ¬ı˛œé¬Ìº
Ú±Ú± ˜±˚˛± ÒÀ¬ı˛ ≈√©Ü ˜±˚˛±¬ı˛ ¬Û≈Ó¬˘œº ¬ı˛±À˜À¬ı˛ ¬ıÀ˘Ú øfl¡Â≈√ õ∂À¬ı±Ò ¬ı‰¬Úºº
¬ı˛ÀP¬ı˛ øfl¡¬ı˛Ì øfl¡•§± Œ˙±øˆ¬Ó¬ ø¬ıÊ√˘œºº ˜±˚˛±¬ıœ ¬ı˛±é¬¸ ˙≈øÚ˚˛±øÂ√ ˜≈øÚ ˜≈À‡º
˜‘·¬ı˛”¬Û Œ√ø‡˚˛± ¬ı˛±¬ıÌ ¬ı˛±Ê√± ˝√√±À¸º ¬Û±øÓ¬˚˛± ˜±˚˛±¬ı˛ Ù¬“√±√ ’±¬ÛÚ±¬ı˛ ¸≈À‡ºº
·±˝◊√˘ ’¬ı˛Ì… fl¡±G¬ fl¡ø¬ı fl‘¡øM√√¬ı±À¸ºº ¬ı˛”À¬Û ˆ≈¬˘±˝◊√˚˛± ’±À· ˜Ú ¸¬ı±fl¡±¬ı˛º
˜±˚˛± ˜‘·¬ı˛”¬ÛÒ±¬ı˛œ ˜±¬ı˛œ‰¬ ¬ıÒº ¬ıÀÚ ø·˚˛± ¬ı˛q¡ ˜±—¸ fl¡ø¬ı˛À¬ı ’±˝√√±¬ı˛ºº
¬ıÚ˜ÀÒ… ˘≈fl¡±˝◊√˚˛± ¬ı˛ø˝√√˘ ¬ı˛±¬ıÌº Ú±Ú± ˜±˚˛± ÒÀ¬ı˛ ≈√©Ü ˜±˚˛±¬ı˛ ¬Û≈M√˘œº
’±À˘± fl¡ø¬ı˛ ˜±˚˛± ˜‘· fl¡ø¬ı˛˘ ·˜Úºº ’±˜± ¸¬ı± ˆ¬±øG¬¬ı±À¬ı˛ ¬Û±ÀÓ¬ ˜±˚˛±Ê√±˘œºº
Œ√ø‡˚˛± ’±¬ÛÚ ˜”øM«√ ’±¬ÛøÚ Î¬◊˘ÀÈ¬º ’¬ı˙… ¬ı˛±é¬¸ ’±ÀÂ√ ¸ø˝√√Ó¬ ˝◊√˝√±¬ı˛º
‰¬ø˘ÀÓ¬ ‰¬ø˘ÀÓ¬ Œ·˘ ¬ı˛±À˜¬ı˛ øÚfl¡ÀÈ¬ºº ÚÓ≈¬¬ı± Ú± Œ√ø‡ Œ˝√√Ú ˜‘À·¬ı˛ ¸=±¬ı˛ºº
¬ı˛±˜ ¸œÓ¬± ¬ıø¸˚˛± ’±ÀÂ√Ú ≈√˝◊√Ê√Úº ˆ¬±˘˜ÀÓ¬ ˝◊√˝√± ’±ø˜ fl¡ø¬ı˛¬ı øÚÌ«˚˛º
Œ¸˝◊√‡±ÀÚ ˜‘· ø·˚˛± ø√˘ √¬ı˛˙Úºº ˜±¬ı˛œÀ‰¬¬ı˛ ˜±˚˛± øfl¡ ¶§¬ı˛”¬Û ˜‘· ˝√√˚˛ºº
¬ı˛±é¬À¸¬ı˛ ¬ı—˙, Ò√ı—¸ fl¡ø¬ı˛¬ı±¬ı˛ Ó¬À¬ı˛º ˘ÑÌ ¸≈¬ı≈øX ’øÓ¬ ¬ı≈øX Ú±ø˝√√ È≈¬ÀÈ¬º
Î≈¬¬ı±˝◊√ÀÓ¬ Ê√±Úfl¡œÀ¬ı˛ ø¬ı¬Û√ ¸±·À¬ı˛ºº ˚Ó¬ ˚≈øq¡ ¬ıÀ˘Ú ¸fl¡ø˘ Œ¸ ‚ÀÈ¬ºº
Œ√¬ı·ÀÌ ø¬ı¬ÛÀ√ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ ¬Ûø¬ı˛S±Ìº ˘ÑÀÌ¬ı˛ ¬ı‰¬ÀÚ fl¡À˝√√Ú ¬ı˛‚≈¬ıœ¬ı˛º
ø¬ıÒ±Ó¬± fl¡ø¬ı˛˘ Œ˝√√Ú ˜‘À·¬ı˛ øÚ•ú«±Ìºº ˜±¬ı˛œ‰¬ ’±˝◊√˘ Œfl¡Ú fl¡¬ı˛ ˆ¬±˝◊√ øàÔ¬ı˛ºº
¬ı˛±À˜À¬ı˛ ¬ıÀ˘Ú ¸œÓ¬± ˜Ò≈¬ı˛ ¬ı‰¬Úº ˚√…ø¬Û ˜±¬ı˛œ‰¬ ˝√√˚˛ ¬ıËp¬ıÒ ¬Û±¬Ûœº
’Ú≈˜øÓ¬ ˚ø√ ˝√√˚˛ fl¡ø¬ı˛ øÚÀ¬ı√Úºº ˜±ø¬ı˛¬ı Ó¬±˝√√±À¬ı˛ Œ˚Ú ’·d¬… ¬ı±Ó¬±ø¬Ûºº
¤˝◊√ ˜‘·‰¬•ú« ˚ø√ √±› ˆ¬±˘¬ı±ø¸º ¸±øÔ Ô±Àfl¡ ˚√…ø¬Û ¬ı˛±é¬¸ ’Ú…Ê√Úº
167

˜±ø¬ı˛˚˛± fl¡ø¬ı˛¬ı øÚ©®∞I◊fl¡ Ó¬À¬Û±¬ıÚºº ˜±˚˛±¬ı˛”¬Û Òø¬ı˛˚˛±ÀÂ√ ˜±¬ı˛œ‰¬ ¬Û±Ó¬fl¡œºº
¬ı˛±é¬¸ Ú± ˝√√˚˛ ˚ø√ ˝√√˚˛ ˜‘·Ê√±øÓ¬º ‹ø¯∏fl¡ ø¬ıø˙‡ ¬ı˛±˜ ¬Û≈À¬ı˛Ú ¸&Ò±Úº
¬ı˛P ˜‘· Òø¬ı˛À˘ ¬Û±˝◊√¬ı ˜Ú–õ∂œøÓ¬ºº ˜±¬ı˛œÀ‰¬¬ı˛ ¬ı≈Àfl¡ ¬ı±Ê√ ¬ıÀ<¬ı˛ ¸˜±Úºº
Òø¬ı˛ÀÓ¬ Ú± ¬Û±ø¬ı˛ ˚ø√ ˜±ø¬ı˛¬ı ¬Û¬ı˛±ÀÌº Œ¬ı√Ú±˚˛ ˜±¬ı˛œ‰¬ Œ¸ ¬ÛøÎ¬ˇ˘ ’z¬À¬ı˛º
˜‘·‰¬•ú« ˘˝◊√˚˛± ’±ø¸¬ı ¤˝◊√‡±ÀÚºº ¬ı˛±é¬À¸¬ı˛ ˜”øM«√ Òø¬ı˛ ˝√√±˝√√±fl¡±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ºº
˚±¬ı» ˜±ø¬ı˛˚˛± ˜‘· Ú±ø˝√√ ’±ø¸ ‚À¬ı˛º Ó¬‡Ú ˜±¬ı˛œ‰¬ fl¡À¬ı˛ ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ ø˝√√Ó¬º
Ó¬±¬ı» fl¡¬ı˛˝√ ¬ı˛é¬± ˘ÑÌ ¸œÓ¬±À¬ı˛ºº ¬ı˛±À˜¬ı˛ Î¬±Àfl¡¬ı˛ Ó≈¬˘… Î¬±Àfl¡ ’±‰¬ø•§Ó¬ºº
’±˜±¬ı˛ ¬ı‰¬Ú fl¡ˆ≈¬ Ú± fl¡ø¬ı˛˝√ ’±Úº ’±˝◊√¸ ˘ÑÌ Á¡±È¬ fl¡¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛S±Ìº
õ∂˜±√ Ú± ¬ÛÀÎ¬ˇ Œ˚Ú ˝√√íÀ˚˛± ¸±¬ıÒ±Úº ¬ı˛±é¬¸ ø˜ø˘˚˛± ˆ¬±˝◊√ ˘˚˛ Œ˜±¬ı˛ õ∂±Ìºº
¬ı‘é¬ ’±ÀÎ¬ˇ Ô±øfl¡˚˛± ¬ı˛±¬ıÌ ¸¬ı ˙≈ÀÚº ˜±¬ı˛œ‰¬ ˆ¬±ø¬ı˘ ˝◊√˝√± Î¬±øfl¡À˘ ¤˜øÚº
˜ÀÚ ˆ¬±À¬ı Ê√±Úfl¡œÀ¬ı˛ ˝√√ø¬ı˛¬ı ¤é¬ÀÌºº ¬ı˛±À˜¬ı˛ ¬ı‰¬Ú ˜±øÚ ’±ø¸À¬ı ¤‡øÚºº
˚‡Ú ˚± ˝√√À¬ı Ó¬±˝√√± ø¬ıøÒ¬ı˛ ø˘‡Úº ˘ÑÌ ˘ÑÌ ¬ıø˘ Î¬±Àfl¡ Î¬◊Õ2‰¬–¶§À¬ı˛º
¸œÓ¬± Œ˝√√Ú ¸Ó¬œ ≈√–‡ ¬Û±Ú Œ¸ fl¡±¬ı˛Ìºº ˙≈øÚ˚˛± ¬ı˛±À˜¬ı˛ ˝√√˚˛ fl¡•Û fl¡À˘¬ıÀ¬ı˛ºº
¿¬ı˛±˜ fl¡À¬ı˛Ú ¸7¡¡¡± ˝√√±ÀÓ¬ ÒÚ≈˙¬ı˛º ˜±¬ı˛œÀ‰¬À¬ı˛ ¸—˝√√±ø¬ı˛˚˛± ¬ı±Ì ˘íÀ˚˛ ˝√√±ÀÓ¬º
˚±Ú ˜‘· ˜±ø¬ı˛ÀÓ¬ ˘ÑÀÌ ¬ı˛±ø‡ ‚¬ı˛ºº ¸œÓ¬±¬ı˛ øÚfl¡ÀÈ¬ ¬ı˛±˜ ‰¬À˘Ú Qø¬ı˛ÀÓ¬ºº
¿¬ı˛±À˜À¬ı˛ Œ√ø‡˚˛± ˜±¬ı˛œ‰¬ ˆ¬±À¬ı ˜ÀÚº ˜±¬ı˛œÀ‰¬¬ı˛ ¬ı≈Àfl¡ ¬ı±Ì fl¡À¸ È¬±Ú ø√ÀÓ¬º
¬Û˘±˝◊√˚˛± Œ·À˘ Œ˜±À¬ı˛ ˜±ø¬ı˛À¬ı ¬ı˛±¬ıÀÌºº fl‘¡øM√√¬ı±¸ ˜±¬ı˛œ‰¬ ¬ıÒ ·±˚˛ ’¬ı˛ÀÌ…ÀÓ¬ºº
’±˜±À¬ı˛ ˜±ø¬ı˛À¬ı ¬ı˛±˜ ÚÓ≈¬¬ı± ¬ı˛±¬ıÌº ¬ı˛±¬ıÌ fl¡M«‘√fl¡ ¸œÓ¬±˝√√¬ı˛Ìº
’±˜±¬ı˛ fl¡¬Û±À˘ ’±øÊ√ ’¬ı˙… ˜¬ı˛Ìºº ”√À¬ı˛ÀÓ¬ ¬ı˛±é¬¸ fl¡À¬ı˛ ¬ı˛±˜Ó≈¬˘… Ò√ıøÚº
¬ı¬ı˛= ¬ı˛±À˜¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬ ˜¬ı˛Ì ˜e·˘º ¬ı˛±é¬À¸¬ı˛ ˜±˚˛±˚˛ ¬ı˛±À˜¬ı˛ ˙s ˙≈øÚºº
¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬ ˜‘Ó≈¬… Ú¬ı˛fl¡ Œfl¡¬ı˘ºº Œ˝√√Ô± ˙≈øÚÀ˘Ú ¸œÓ¬± fl¡¬ı≈˛Ì ¬ı‰¬Úº
˜±¬ı˛œ‰¬ ¸˙efl¡ ˝√√íÀ˚˛ ˚±˚˛ ÒœÀ¬ı˛ ÒœÀ¬ı˛º ¬ıø˘À˘Ú Á¡±È¬ ˚±› Œ√¬ı¬ı˛ ˘ÑÌºº
’±À· Ò±˚˛ ø¬ÛÀÂ√ Ò±˚˛ ‰¬±˚˛ øÙ¬À¬ı˛ øÙ¬À¬ı˛ºº ’±M«√¶§À¬ı˛ ¿¬ı˛±˜ Î¬±Àfl¡Ú Œ˚ ŒÓ¬±˜±À¬ı˛º
é¬ÀÌ ˚±˚˛ é¬ÀÌ ‰¬±˚˛ é¬ÀÌ ¬ı˝≈√”√¬ı˛º Œ√‡ ø·˚˛± Ó¬±˝√√±À¬ı˛ øfl¡ ¬ı˛±é¬À¸ÀÓ¬ ˜±À¬ı˛ºº
Ú±Ú± ¬ı˛Àe· ‰¬À˘ ˜‘· ˜±˚˛±¬ı˛ õ∂‰≈¬¬ı˛ºº ˘ÑÌ ¬ıÀ˘Ú Ú±˝◊√ ¿¬ı˛±À˜¬ı˛ ˆ¬˚˛º
é¬ÀÌfl¡ øÚfl¡ÀÈ¬ ˚±˚˛ é¬ÀÌfl¡ ’z¬À¬ı˛º ˜‘· ˜±ø¬ı˛ ’±ø¸À¬ıÚ øfl¡À¸¬ı˛ ø¬ı¶ú˚˛º
¿¬ı˛±˜ øÚfl¡ÀÈ¬ Œ·À˘ ¬Û˘±˚˛ ’z¬À¬ı˛ºº ¿¬ı˛±À˜¬ı˛ ˜≈À‡ Ú±˝◊√ fl¡±Ó¬¬ı˛ ¬ı‰¬Úº
õ∂±ÀÌ ˜ø¬ı˛À¬ıfl¡ ˜‘· Ú± ˜±À¬ı˛Ú ¬ı±Ìº ¤Ó¬ ¬ı…d¬ ˝√√› ¸œÓ¬± øfl¡À¸¬ı˛ ¬fl¡±¬ı˛Ìºº
øÚfl¡ÀÈ¬ ¬Û±˝◊√À˘ ˜‘· Òø¬ı˛ ≈√˝◊√ fl¡±Úºº ¬ı˛±À˜À¬ı˛ ˜±ø¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ ’±ÀÂ√ Œfl¡±Ú Ê√Úº
¤˜Ú ø‰¬øz¬˚˛± ¬ı˛±˜ ¬ı≈ÀÁ¡Ú fl¡±¬ı˛Ìº Ó≈¬ø˜ øfl¡ Ê√±ÚÚ± ¸œÓ¬± ÒÚ≈fl¡ ˆ¬e·Úºº
¶§¬ı˛”¬ÛÓ¬ ˜‘· ÚÀ˝√√ ˝√√À¬ı ≈√©Ü Ê√Úºº ¬ı˛±À˜¬ı˛ ¬ı‰¬Ú ¸œÓ¬± ’±ø˜ Ú±ø˝√√ ˙≈øÚº
é¬ÀÌ ’√˙«Ú ˝√√˚˛ é¬ÀÌ ˜‘· Œ√ø‡º õ∂±Ì Œ·À˘ ¬ı˛±À˜¬ı˛ fl¡±Ó¬¬ı˛ ÚÀ˝√√ ¬ı±Ìœºº
168

fl¡±À¬ı˛ ¬ı˛±ø‡ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ øÚfl¡È¬ Œfl¡¬ı± ¬ı˛À˝√√º ¬Û¬ı˛˜±¸≈μ¬ı˛œ ¸œÓ¬± ¬ı‰¬Ú ˜Ò≈¬ı˛º
˙”Ú… ‚À¬ı˛ Ô±fl¡± Ó¬¬ı Î¬◊¬Û˚≈q¡ ÚÀ˝√√ºº Ó¬“√±¬ı˛ ¬ı˛”¬Û Œ√ø‡˚˛± ¬ı˛±¬ıÌ fl¡±˜±Ó≈¬¬ı˛ºº
Ó¬±˝√√± Ú± ˜±ÀÚÚ ¸œÓ¬± ˝√√íÀ˚˛ Î¬◊Ó¬À¬ı˛±˘œº ¬ı˛±¬ıÌ ˜Ò≈¬ı˛ ¬ı±Àfl¡… ¸œÓ¬±À¬ı˛ ¸y¬±À¯∏º
ø˙À¬ı˛ ‚± ˝√√±ÀÚÚ ¸œÓ¬± Œ√Ú ·±˘±·±ø˘ºº Œfl¡±Úƒ Ê√±øÓ¬ Ú±¬ı˛œ Ó≈¬ø˜ Ô±fl¡ Œfl¡±Úƒ Œ√À˙ºº
Δ¬ı˜±ÀS˚˛ ˆ¬±˝◊√ fl¡ˆ≈¬ ÚÀ˝√√Ó¬ ’±¬ÛÚº fl¡±˝√√±¬ı˛ øÁ¡˚˛±¬ı˛œ Ó≈¬ø˜ fl¡±¬ı˛ øõ∂˚˛Ó¬˜±º
’±˜± õ∂øÓ¬ ˘ÑÌ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ˜Úºº ˜Ú≈¯∏… Ú˝√√Ó¬ Ó≈¬ø˜ Œ¸±Ú±¬ı˛ õ∂øÓ¬˜±ºº
ˆ¬¬ı˛Ó¬ ˘˝◊√˘ ¬ı˛±Ê√… Ó≈¬ø˜ ˘˝√√ Ú±¬ı˛œº ¸≈˘ø˘Ó¬ ≈√˝◊√ d¬Ú Œ˙±ˆ¬± fl¡À¬ı˛ ˝√√±À¬ı˛º
ˆ¬¬ı˛ÀÓ¬¬ı˛ ¸ÀÚ ¸Î¬ˇ ’±Â√À˚˛ ŒÓ¬±˜±ø¬ı˛ºº Î¬◊M√˜ ¬ı¸Ú Œ˙±Àˆ¬ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ˙¬ı˛œÀ¬ı˛ºº
˜ÀÚ¬ı˛ ¬ı±¸Ú± fl¡œ ¸±øÒÀ¬ı ¤˝◊√ Œ¬ı˘±º ø¬ı¯∏˜ √G¬fl¡ ¬ıÀÚ ø¸—˝√√ ¬ı…±‚Ë Δ¬ıÀ¸º
’±˜±¬ı˛ ’±˙±ÀÓ¬ fl¡œ ¬ı˛±À˜¬ı˛ fl¡¬ı˛ Œ˝√√˘±ºº ¤˜Ú ¸≈μ¬ı˛œ Ô±fl¡ Œfl¡˜Ú ¸±˝√√À¸ºº
’¬Û¬ı˛ ¬Û≈¬ı˛≈À¯∏ ˚ø√ ˚±˚˛ ˜˜ ˜Úº ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛ Œ√˚˛ ¸œÓ¬± Ó¬¬Û¶§œ¬ı˛ :±ÀÚº
·˘±˚˛ fl¡±È¬±ø¬ı˛ ø√˚˛± Ó¬…øÊ√¬ı Ê√œ¬ıÚºº ’˜‘Ó¬ Œ¸ø¬ı˘ Œ˚Ú ˜Ò≈¬ı˛ ¬ı‰¬ÀÚºº
˘ÑÌ Ò±ø•ú«fl¡ ’øÓ¬ ˜ÀÚ Ú±ø˝√√ ¬Û±¬Ûº Ê√Úfl¡ÚøμÚœ ’±ø˜ Ú±˜ Òø¬ı˛ ¸œÓ¬±º
¸fl¡À˘À¬ı˛ ¸±é¬œ fl¡À¬ı˛ Œ¬ÛÀ˚˛ ˜Úd¬±¬Ûºº √˙¬ı˛Ô ¬Û≈S¬ıÒ” ¬ı˛±À˜¬ı˛ ¬ıøÚÓ¬±ºº
Ê√˘‰¬¬ı˛ àÔ˘‰¬¬ı˛ ’z¬¬ı˛œé¬ ‰¬¬ı˛º ¬ı˛˝√ ø¡ZÊ√ Ù¬˘ ’±øÚ ø√À¬ıÚ ˘ÑÌº
¸À¬ı ¸±é¬œ ˝√√› ¸œÓ¬± ¬ıÀ˘ ≈√¬ı˛é¬¬ı˛ºº Œ¸˝◊√ Ù¬˘ ø√¬ı Ó≈¬ø˜ fl¡ø¬ı˛› ˆ¬é¬Ìºº
õ∂À¬ı±Ò Ú± ˜±ÀÚ ¸œÓ¬± ’±À¬ı˛± ¬ıÀ˘ Œ¬ı˛±À¯∏º ’øÓ¬øÔÀ¬ı˛ ˆ¬øq¡ ¬ı˛±˜ fl¡À¬ı˛Ú ˚Ó¬ÀÚº
’±øÊ√ ˜øÊ√À¬ıfl¡ ¸œÓ¬± ’±¬ÛÚ±¬ı˛ Œ√±À¯∏ºº ¬ıÎ¬ˇ õ∂œøÓ¬ ¬Û±˝◊√À¬ıÚ ŒÓ¬±˜± √¬ı˛˙ÀÚºº
·øG¬ ø√˚˛± Œ¬ıøÎ¬ˇÀ˘fl¡ ˘ÑÌ Œ¸ ‚¬ı˛º øÊ√:±ø¸ ŒÓ¬±˜±À¬ı˛ ˜≈øÚ ø˙À¬ı˛ Òø¬ı˛ ø˙‡±º
õ∂À¬ı˙ Ú± fl¡À¬ı˛ Œfl¡˝√√ ‚À¬ı˛¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ºº øfl¡ Ê√±øÓ¬ øfl¡ Ú± Ò¬ı˛ Œfl¡Ú fl¡¬ı˛ øˆ¬é¬±ºº
¶§˚˛— ø¬ıc≈ ¬ı˛‚≈Ú±Ô Ó¬±¬ı˛ ¬ÛPœ ¸œÓ¬±º ¤ÀÓ¬fl¡ ¬ıÀ˘Ú ¸œÓ¬± Ó¬¬Û¶§œ¬ı˛ :±ÀÚº
˙”Ú… ‚À¬ı˛ ¬ı˛±ø‡ ›À˝√√ ¸fl¡˘ Œ√¬ıÓ¬±ºº øÚÊ√ ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛ Œ√˚˛ ¬ı˛±Ê√± √˙±ÚÀÚºº
’±˜±Àfl¡ ø¬ı√±˚˛ fl¡¬ı˛ ¸œÓ¬± Í¬±fl≈¡¬ı˛±Ìœº ŒÊ√…á¬ ˆ¬±˝◊√ fl≈¡À¬ı¬ı˛ ÒÀÚ¬ı˛ ’øÒfl¡±¬ı˛œº
’±¬ı˛ øfl¡Â≈√ Ú± ¬ı˘˝√√ ≈√¬ı˛é¬¬ı˛ ¬ı±Ìœºº ¤˝◊√ ¬ıÀÚ ¬ı˝≈√fl¡±˘ ’±ø˜ Ó¬¬Û fl¡ø¬ı˛ºº
ø˙À¬ı˛ ‚± ˝√√±ÀÚÚ ¸œÓ¬± ŒÚSÊ√À˘ øÓ¬ÀÓ¬º ¬ı˛±¬ıÌ ’±˜±¬ı˛ Ú±˜ Ê√±ÀÚ ˜≈øÚ·ÀÌº
¸œÓ¬± õ∂Ìø˜˚˛± ˚±Ú ˘ÑÌ Qø¬ı˛ÀÓ¬ºº ¬ıÎ¬ˇ õ∂œøÓ¬ ¬Û±˝◊√˘±˜ ŒÓ¬±˜± √¬ı˛˙ÀÚºº
˝√√˝◊√˘ ø¬ı˜≈‡ ø¬ıøÒ ‰¬À˘Ú ˘ÑÌº Ù¬˘ ˜”˘ ø√˚˛± fl¡ø¬ı˛ Î¬◊√¬ı˛ ¬Û”¬ı˛Ìº
Ô±øfl¡˚˛± ¬ı‘Àé¬¬ı˛ ’±ÀÎ¬ˇ Œ√ø‡ÀÂ√ ¬ı˛±¬ıÌºº ·‘˝√ÀàÔ¬ı˛ ‚À¬ı˛ Œ·À˘ fl¡¬ı˛±˚˛ Œˆ¬±Ê√Úºº
¤Ó¬é¬ÀÌ ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ ø¸X ’øˆ¬˘±¯∏º ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ¸ø˝√√Ó¬ ’±øÊ√ ’¬Û”¬ı3« √˙«Úº
Ó¬¬Û¶§œ¬ı˛ Œ¬ı˙ Òø¬ı˛ ˚±˚˛ ¸œÓ¬± ¬Û±˙ºº øˆ¬é¬± ø√À˘ ‰¬À˘ ˚±˝◊√ øÚÊ√ øÚÀfl¡Ó¬Úºº
øˆ¬é¬± Á≈¡ø˘ fl¡ø¬ı˛ fl¡±À&Ò fl¡À¬ı˛ ÒÀ¬ı˛ Â√±øÓ¬º ˝√√˝◊√˘ ’ÀÚfl¡ Œ¬ı˘± fl¡¬ı˛ Œ˚ ø¬ıÒ±Úº
¸fl¡˘ ¬ı¸Ú ¬ı˛±e·± ÒÀ¬ı˛ Ú±Ú± ·øÓ¬ºº ¬ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ¬Û≈ÀÌ…ÀÓ¬ ø·˚˛± fl¡ø¬ı˛ ¶ß±Ú√±Úºº
169

¿¬ı˛±À˜¬ı˛ ’±ø¸ÀÓ¬ ø¬ı˘•§ ¬ı˝≈√ Œ√ø‡º ˝√√˝◊√À¬ı ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ¬Û”Ê√± ¬ı±øÎ¬ˇÀ¬ı ¸•ú±Úº
˝√√˝◊√˘ ¶ß±ÀÚ¬ı˛ Œ¬ı˘± Œ√‡ ‰¬f˜≈‡œºº ¸≈¬ıÌ« ˜±øÌfl¡…˜˚˛ ¬ı˛À¬ı Ó¬¬ı àÔ±Úºº
Ê√±Úfl¡œ ¬ıÀ˘Ú ø¡ZÊ√ fl¡ø¬ı˛ øÚÀ¬ı√Úº fl¡ø¬ı˛˚˛± ¬ı˛±À˜¬ı˛ Œ¸¬ı± Ê√ij Œ·˘ ≈√–À‡º
¬Û=Ù¬˘ ‚À¬ı˛ ’±ÀÂ√ fl¡¬ı˛˝√ ˆ¬é¬Ìºº fl¡ø¬ı˛À˘ ’±˜±¬ı˛ Œ¸¬ı± ¬ı˛À¬ı Ú±Ú± ¸≈À‡ºº
¬ı˛±¬ıÌ ¬ıø˘˘ ¸œÓ¬± ¬ıËÓ¬ fl¡ø¬ı˛ ¬ıÀÚº øSˆ≈¬¬ıÚ ’±˜±¬ı˛ ¬ı±ÀÌÀÓ¬ fl¡•Û¬ı±Úº
’±|À˜ Ú± ˘˝◊√ øˆ¬é¬± Ê√±ÀÚ ˜≈øÚ·ÀÌºº ˜Ú≈¯∏… ¬ı˛±À˜À¬ı˛ ’±ø˜ fl¡ø¬ı˛ fl¡œÈ¬ :±Úºº
Ê√±Úfl¡œ ¬ıÀ˘Ú ø¡ZÊ√ ¤fl¡ fl¡Ô± fl¡ø˝√√º ’ä ¬ı≈øX Œ˚ ¬ı˛±À˜¬ı˛ ’Ó¬…ä Ê√œ¬ıÚº
’±:± ø¬ıÚ± õ∂ˆ≈¬¬ı˛ ‚À¬ı˛¬ı˛ ¬ı±ø˝√√¬ı˛ Úø˝√√ºº ˚≈· ˚≈À· ø‰¬¬ı˛Ê√œ¬ıœ ’±ø˜ √˙±ÚÚºº
¬ı˛±¬ıÌ ¬ıÀ˘Ú øˆ¬é¬± ’±Ú˝√√ ¸Q¬ı˛º ¸œÀÓ¬ Ó≈¬ø˜ ¸≈μ¬ı˛œ ˘±¬ıÌ… ’±¬ı˛ Œ¬ıÀ˙º
ÚÓ≈¬¬ı± Î¬◊M√¬ı˛ Œ√˝√ ˚±˝◊√ øÚÊ√ ‚¬ı˛ºº ŒÓ¬±˜± Œ˝√√Ú ¸≈μ¬ı˛œ ’±˜±Àfl¡ ’øˆ¬˘±À¯∏ºº
Ê√±Úfl¡œ ¬ıÀ˘Ú ¬ı…Ô« ’øÓ¬øÔ ˚±˝◊√À¬ıº Œfl¡±¬Û±øi§Ó¬± ¸œÓ¬±À√¬ıœ ¬ı˛±¬ıÌ ¬ı‰¬ÀÚº
Ò•ú« fl¡•ú« Ú©Ü ˝√√À¬ı õ∂ˆ≈¬ fl¡œ ¬ıø˘À¬ıºº ¬ı˛±¬ıÀÌÀ¬ı˛ ·±ø˘ Œ√˚˛ ’±À¸ ˚Ó¬ ˜ÀÚºº
ø¬ıøÒ¬ı˛ øÚ¬ı3«&Ò fl¡ˆ≈¬ Ú± ˝√√˚˛ ’Ú…Ô±º ’Òø•ú«á¬ ’·Ì… ’Ò•ú« ≈√¬ı˛±‰¬±¬ı˛º
ø¬ıøÒ¬ı˛ ø˘‡Ú ˜Ó¬ ‚øÈ¬À¬ıfl¡ Ó¬Ô±º fl¡ø¬ı˛À¬ıÚ ¬ı˛±˜ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ¸¬ı—À˙ ¸—˝√√±¬ı˛ºº
Ù¬˘ ˝√√±ÀÓ¬ ¬ı±ø˝√√¬ı˛ ˝√√˝◊√À˘Ú Ê√±Úfl¡œº ¿¬ı˛±˜ Œfl¡˙¬ı˛œ Ó≈¬˝◊√ ˙‘·±˘ Œ˚˜Úº
˘˝◊√ÀÓ¬ ’±˝◊√˘ ≈√©Ü ¬ı˛±¬ıÌ ¬Û±Ó¬fl¡œºº øfl¡ ¸±˝√√À¸ Ó¬“√±˝√√±À¬ı˛ ¬ıø˘¸ fl≈¡¬ı‰¬Úºº
Òø¬ı˛˚˛± ¸œÓ¬±¬ı˛ ˝√√±Ó¬ ˘˝◊√˘ Qø¬ı˛Ó¬º ø¬ıc≈ ’¬ıÓ¬±¬ı˛ ¬ı˛±˜ Ó≈¬˝◊√ øÚ˙±‰¬¬ı˛º
Ê√±Úfl¡œ ¬ıÀ˘Ú ˝√√±˚˛ ¤øfl¡ ø¬ı¬Û¬ı˛œÓ¬ºº ¬ı˛±˜ ’±¬ı˛ ŒÓ¬±Àfl¡ Œ√ø‡ ’ÀÚfl¡ ’z¬¬ı˛ºº
≈√¬ı˛±‰¬±¬ı˛ ”√¬ı˛ ˝√√íÀ¬ı˛ ¬Û±ø¬Ûá¬ ≈√7«¡¬¡Úº ˚ø√ ¬ı˛±˜ Ô±øfl¡ÀÓ¬Ú ’Ô¬ı± ˘ÑÌº
’±˜± ˘±ø· ˝√√À¬ı ŒÓ¬±¬ı˛ ¸¬ı—À˙ ˜¬ı˛Ìºº fl¡ø¬ı˛øÓ¬¸ Œfl¡˜ÀÚ ¤ ≈√©Ü ’±‰¬¬ı˛Ìºº
¬ı˛±¬ıÌ ¬ıø˘˘ ¸œÓ¬± ˙≈Ú˝√√ ¬ı‰¬Úº ¤fl¡±øfl¡Úœ ¬Û±˝◊√˚˛± ’±˜±À¬ı˛ ¬ıÚ˜±Á¡º
’±R ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛ fl¡ø˝√√ ’±ø˜ √˙±ÚÚºº ˝√√ø¬ı˛ø˘ ’±˜±À¬ı˛ ≈√©Ü Ú±ø˝√√ ŒÓ¬±¬ı˛ ˘±Ê√ºº
¬ı˛±é¬À¸¬ı˛ ¬ı˛±Ê√± ’±ø˜ ˘efl¡± øÚÀfl¡Ó¬Úº fl¡À¬ı˛ ≈√©Ü fl≈¡øÎ¬ˇ¬Û±È¬œ √z¬ fl¡Î¬ˇ˜øÎ¬ˇº
fl≈¡øÎ¬ˇ ˝√√±Ó¬ fl≈¡øÎ¬ˇ ‰¬é≈¬ √˙øÈ¬ ¬ı√Úºº Ê√±Úfl¡œ fl¡“√±À¬ÛÚ Œ˚Ú fl¡˘±¬ı˛ ¬ı±·≈øÎ¬ˇºº
Ó¬¬Û¶§œ¬ı˛ Œ¬ı˙ Òø¬ı˛ ’±ø¸ Ó¬À¬Û±¬ıÚº õ∂fl¡±À˙ ¬ı˛±é¬¸ ˜”øM«√ ’øÓ¬ ˆ¬˚˛efl¡¬ı˛º
’Ú≈¢∂˝√ fl¡¬ı˛ Œ˜±À¬ı˛ ’±ø˜ √±¸ Ê√Úºº ’øÒfl¡ Ó¬7«¡¬¡Ú fl¡À¬ı˛ ¬ı˛±Ê√± ˘Àefl¡ù´¬ı˛ºº
˝◊√Àf¬ı˛ ’˜¬ı˛±¬ıÓ¬œ ø˚øÚ ˘efl¡±¬Û≈¬ı˛œº øfl¡·≈ÀÌ ¬ı˛±À˜¬ı˛ õ∂øÓ¬ ˜ÀÊ√ ŒÓ¬±¬ı˛ ˜Úº
Ê√·» ≈√˘«ˆ¬ Í“√¬±˝◊√ Œ√ø‡À¬ı ¸≈μ¬ı˛œºº ¬ı{√®˘ ¬Ûø¬ı˛˚˛± Œ¸ Œ¬ıÎ¬ˇ±˚˛ ¬ıÀÚ ¬ıÚºº
ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ¬ı˛”À¬ÛÀÓ¬ ’±ø˜ ¬ıÎ¬ˇ ˆ¬±˘¬ı±ø¸º Œ√ø‡À¬ı Œfl¡˜ÀÚ fl¡ø¬ı˛ ŒÓ¬±˜±À¬ı˛ ¬Û±˘Úº
’Ú… ˚Ó¬ ˜ø˝√√¯∏œ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ˝√√À¬ı √±¸œº Ó¬±˝√√± ˙≈øÚ Ê√±Úfl¡œ¬ı˛ Î¬◊øÎ¬ˇ˘ Ê√œ¬ıÚºº
¸À¬ı3«±¬Ûø¬ı˛ ŒÓ¬±˜±Àfl¡ fl¡ø¬ı˛¬ı Í¬±fl≈¡¬ı˛±Ìœº Ê√±Úfl¡œ ¬ıÀ˘Ú ’±À¬ı˛ ¬Û±Ó¬fl¡œ ¬ı˛±¬ıÌº
Ó≈¬ø˜ ’iß ø√À˘ ¬Û±À¬ı ’Ú… ¸¬ı ¬ı˛±Ìœºº ’±¬ÛøÚ ˜øÊ√À˘ Œ¬ıÈ¬± ’±˜±¬ı˛ fl¡±¬ı˛Ìºº
170

Δ√À¬ı¬ı˛ øÚ¬ı3«&Ò fl¡ˆ≈¬ Ú± ˝√√˚˛ ‡G¬Úº ¬ı˛±¬ıÌ ¬ıø˘˘ ¸œÓ¬± ˆ¬±¬ı ’fl¡±¬ı˛Ìº
ÚÓ≈¬¬ı± ¤˜Ú Œfl¡Ú ˝√√À¬ı ¸—‚È¬Úºº ¬Û±˝◊√À˘ ¤˜Ú ¬ı˛P Â√±ÀÎ¬ˇ Œfl¡±ÚƒÊ√Úºº
ø˚øÚ Ê√ÚÀfl¡¬ı˛ fl¡Ú…± ¬ı˛±À˜¬ı˛ fl¡±ø˜Úœº Ê√±Úfl¡œ ¬ıÀ˘Ú ˙≈Ú ≈√©Ü øÚ˙±‰¬¬ı˛º
˚“√±˝√√±¬ı˛ ù´˙≈¬ı˛ √˙¬ı˛Ô Ú‘¬Û˜øÌºº ’ä±˚˛≈ ˝√√˝◊√˚˛± Ó≈¬˝◊√ ˚±ø¬ı ˚˜‚¬ı˛ºº
’±¬ÛøÚ øSÀ˘±fl¡˜±Ó¬± ˘Ñœ ’¬ıÓ¬±¬ı˛º fl≈¡ø¬Û˘ ¬ı˛±¬ıÌ ¬ı˛±Ê√± ¸œÓ¬±¬ı˛ ¬ı‰¬ÀÚº
Ó¬±˝√√±À¬ı˛ ¬ı˛±é¬À¸ ˝√√À¬ı˛ ’øÓ¬ ‰¬˜»fl¡±¬ı˛ºº ‰¬±˘±˝◊√˘ ¬ı˛Ô‡±Ú Qø¬ı˛Ó¬ ·˜ÀÚºº
S±À¸ÀÓ¬ fl¡±ÀμÚ ¸œÓ¬± ˝√√˝◊√˚˛± fl¡±Ó¬¬ı˛º Ê√È¬±˚˛≈ Ú±À˜ÀÓ¬ ¬Ûé¬œ ·¬ı˛≈Î¬ˇ ÚμÚº
Œfl¡±Ô± Œ·˘ õ∂ˆ≈¬ ¬ı˛±˜ ·≈ÀÌ¬ı˛ ¸±·¬ı˛ºº ”√¬ı˛ Δ˝√√ÀÓ¬ ˙≈øÚ˘ Œ¸ ¸œÓ¬±¬ı˛ √flË¡μÚºº
ø¸—À˝√√¬ı˛ ø¬ı√flË¡˜ ¸˜ Œ√¬ı¬ı˛ ˘ÑÌº ’±fl¡±À˙ Î¬◊øÍ¬˚˛± ¬Ûé¬œ ‰¬Ó≈¬øV«Àfl¡ ‰¬±˚˛º
˙”Ú…‚¬ı˛ ¬Û±˝◊√˚˛± Œ˜±À¬ı˛ ˝√√ø¬ı˛˘ ¬ı˛±¬ıÌºº Œ√ø‡˘ ¬ı˛±¬ıÌ ¬ı˛±Ê√± ¸œÓ¬± ˘íÀ˚˛ ˚±˚˛ºº
Ó≈¬ø˜ ˚Ó¬ ¬ıø˘À˘ ˝√√˝◊√˘ ø¬ı√…˜±Úº øSˆ≈¬¬ıÀÚ ˚Ó¬ ¬ıœ¬ı˛ ¬Ûé¬œ¬ı˛ Œ·±‰¬¬ı˛º
Á¡±È¬ ’±˝◊√¸ Œ√¬ı¬ı˛ fl¡¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛S±Ìºº Œ√ø‡˚˛± ø‰¬øÚ˘ ¬Ûé¬œ ¬ı˛±Ê√± ˘Àefl¡ù´¬ı˛ºº
’Ó¬…z¬ ø‰¬øz¬Ó¬ ¸œÓ¬± fl¡À¬ı˛Ú Œ¬ı˛±√Úº ≈√˝◊√ ¬Û±‡± õ∂¸±ø¬ı˛˚˛± ’±·≈ø˘˘ ¬ı±È¬º
¤˜Ú ¸˜˚˛ ¬ı˛é¬± fl¡À¬ı˛ Œfl¡±Úƒ Ê√Úºº ¬ı˛±¬ıÀÌÀ¬ı˛ ·±ø˘ ø√˚˛± ˜±À¬ı˛ ¬Û±‡¸±È¬ºº
¸œÓ¬±À¬ı˛ Òø¬ı˛˚˛± ¬ı˛ÀÔ Ó≈¬ø˘˘ ¬ı˛±¬ıÌº Î¬±fl¡ ø√˚˛± ¬ıÀ˘ ¬Ûé¬œ ˙≈Ú øÚ˙±‰¬¬ı˛º
Œ˜À‚¬ı˛ Î¬◊¬ÛÀ¬ı˛ Œ˙±Àˆ¬ ‰¬¬Û˘± Œ˚˜Úºº ’±¬ÛÚ± Ú± Ê√±øÚ¸ Ó≈¬˝◊√ ¬Û±¬Ûœ ≈√¬ı˛±‰¬±¬ı˛ºº
ø¬ı¬ÛÀ√ ¬ÛøÎ¬ˇ˚˛± ¸œÓ¬± Î¬±Àfl¡Ú ¿¬ı˛±˜º Œfl¡±Úƒ Œ√±À¯∏ ˝√√ø¬ı˛ø˘ ¬ı˛±À˜¬ı˛ ¸≈μ¬ı˛œº
‰¬é≈¬ ˜≈ø√ ˆ¬±À¬ıÚ Œ¸ ”√¬ı3«±√˘˙…±˜ºº ¬ı˛‚≈Ú±Ô Ú±ø˝√√ ø˝√√—À¸ ŒÓ¬±¬ı˛ ˘efl¡±¬Û≈¬ı˛œºº
¸œÓ¬± ˘À˚˛ ¬ı˛±¬ıÌ ¬Û˘±˚˛ ø√¬ı…¬ı˛ÀÔº ¸≈¬Û«Ú‡± ø·˚˛±øÂ√˘ ¬ı˛˜ÀÌ¬ı˛ ¸±ÀÒº
¬ı˛±˜ ’±˝◊√˘ ¬ıø˘˚˛± Œ√À‡ ‰¬±ø¬ı˛øˆ¬ÀÓ¬ºº Ú±fl¡ fl¡±Ì fl¡±ÀÈ¬ Ó¬±¬ı˛ Œ¸˝◊√ ’¬Û¬ı˛±ÀÒºº
Ê√±Úfl¡œ ¬ıÀ˘Ú ˙≈Ú ˚Ó¬ Œ√¬ı·Ìº √˙¬ı˛Ô ¬ı˛±Ê√± ¬ıÎ¬ˇ ÒÀ•ú«ÀÓ¬ Ó¬»¬Û¬ı˛º
õ∂ˆ≈¬À¬ı˛ fl¡ø˝√√› ¸œÓ¬± ˝√√ø¬ı˛˘ ¬ı˛±¬ıÌº ˝√√ø¬ı˛ø˘ Ó¬“√±˝√√±¬ı˛ ¬ıÒ” Ú±ø˝√√ Œfl¡±ÀÚ± Î¬¬ı˛ºº
˝√√±˚˛ ¬ø¬ıøÒ øfl¡ fl¡ø¬ı˛À˘ ŒÙ¬ø˘À˘ ø¬ı¬Û±Àfl¡º øfl¡ fl¡¬ı ˝√√À˚˛øÂ√ ¬ı‘X ŒÍ¬“√±È¬ Δ˝√√˘ Œˆ¬“√±Ó¬±º
¤˜Ú Ú± Œ√ø‡ ¬ı&Ò≈ ¸œÓ¬±À¬ı˛ Œ˚ ¬ı˛±À‡ºº ÚÓ≈¬¬ı± Ù¬À˘¬ı˛ ˜Ó¬ øÂ√“√øÎ¬ˇÓ¬±˜ ˜±Ô±ºº
¬ıÀÚ¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ ˚Ó¬ ’±Â√ ¬ı‘é¬˘Ó¬±º ¬Û±‡¸±È¬ ˜±À¬ı˛ ¬Ûé¬œ ’±¬ı˛ Œ√˚˛ ·±ø˘º
¬ı˛±À˜À¬ı˛ fl¡ø˝√√› Œ·˘ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ¬ıøÚÓ¬±ºº ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ ¸Àe· ˚≈X fl¡À¬ı˛ ˜˝√√±¬ı˘œºº
˜Ò≈¬ı˛ ¬ı‰¬ÀÚ ˚Ó¬ ¬ı≈Á¡±˚˛ ¬ı˛±¬ıÌº ’±fl¡±À˙ Î¬◊øÎ¬ˇ˚˛± Œ√À‡ ¬ı˛±˜ ¬ı˝≈√”√¬ı˛º
Œ˙±Àfl¡ÀÓ¬ Ê√±Úfl¡œ Ó¬Ó¬ fl¡À¬ı˛Ú Œ¬ı˛±√Úºº ’“√±‰¬Î¬ˇ fl¡±˜ÀÎ¬ˇ Ó¬±¬ı˛ ¬ı˛Ô Δfl¡˘ ‰”¬¬ı˛ºº
’±À· ˚ø√ Ê√±øÚÓ¬±˜ ¤ ¬ı˛±é¬¸ ¬ıœ¬ı˛º ’±fl¡±À˙ Î¬◊øÍ¬˚˛± ¬Ûé¬œ ŒÂ√“√± ø√˚˛± Œ¸ ¬ÛÀÎ¬ˇ
Ó¬À¬ı Œfl¡Ú ˝√√¬ı ’±ø˜ ‚À¬ı˛¬ı˛ ¬ı±ø˝√√¬ı˛ºº ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ ¬Û‘Àá¬¬ı˛ ˜±—¸¡ Ô±Àfl¡ Ô±Àfl¡ Ù¬±ÀÎ¬ˇºº
˝√√±˚˛ Œfl¡Ú ˘ÑÀÌÀ¬ı˛ ø√˘±˜ ø¬ı√±˚˛º øÂ√“√øÎ¬ˇ˘ ŒÍ¬“√±ÀÈ¬¬ı˛ ‚±˚˛ ¸±¬ı˛øÔ¬ı˛ ˜≈G¬º
˘ÑÌ Ô±øfl¡À˘ øfl¡ ‚øÈ¬Ó¬ Œ˝√√Ú √±˚˛ºº ¬ı˛ÔÒ√ıÊ√ ˆ¬±øe·˚˛± fl¡ø¬ı˛˘ ‡G¬ ‡G¬ºº
171

’øÓ¬ ¬ı…d¬ √˙±ÚÚ ;À˘√ Œ√flË¡±Ò±ÚÀ˘º ’±¬ı˛¬ı±¬ı˛ ¸œÓ¬±À¬ı˛ ¬ı˛±ø‡˘ ˆ”¬ø˜Ó¬À˘º
¬ı˛Ô Δ˝√√ÀÓ¬ ¸œÓ¬±À¬ı˛ ¬ı˛±ø‡˘ ˆ”¬ø˜Ó¬À˘ºº ¬ı˛Ô ˙≈X ¬ı˛±¬ıÌ Î¬◊øÍ¬˘ Úˆ¬–àÔÀ˘ºº
ˆ”¬À˜ ¬ı˛±ø‡ ¸œÓ¬±À¬ı˛ Œ¸ Î¬◊øÍ¬˘ ’±fl¡±À˙º ¬ıøS˙ ˝√√±Ê√±¬ı˛ ¬ı±Ì ¬ı˛±¬ıÌ ¤øÎ¬ˇ˘º
¸•§À¬ı˛Ú ¬ı¶a ¸œÓ¬± ¬Û˘±˚˛Ú ’±À˙ºº ¸¬ı3«±Àe· Ù≈¬øÈ¬˚˛± ¬Ûé¬œ fl¡±Ó¬¬ı˛ ˝√√˝◊√˘ºº
¬Û˘±˝◊√ÀÓ¬ ‰¬±Ú ¸œÓ¬± Ú±ø˝√√ ¬Û±Ú ¬ÛÔº ≈√7«¡¬¡˚˛ ¬ı˛±¬ıÌ ¬ı˛±Ê√± øSˆ≈¬¬ıÚ øÊ√ÀÚº
‰¬Ó≈¬øV«Àfl¡ ˜˝√√±¬ıÚ Œ¬ıø©ÜÓ¬ ¬¬Û¬ı3«Ó¬ºº øfl¡ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ Ó¬±˝√√± ¬Ûé¬œ¬ı˛ ¬Û¬ı˛±ÀÌºº
ˆ¬À˚˛ÀÓ¬ fl¡±ÀμÚ ¸œÓ¬± fl¡ø¬ı˛˚˛± ¬ı…¢∂Ó¬±º ¬ı˛±À˜¬ı˛ ’À¬Ûé¬± fl¡ø¬ı˛ ¬ı˛À˝√√ ¬Ûé¬œ¬ı¬ı˛º
’z¬¬ı˛œÀé¬ ˝√√±˝√√±fl¡±¬ı˛ fl¡À¬ı˛Ú Œ√¬ıÓ¬±ºº õ∂±Ì¬ÛÀÌ ˚≈øÁ¡˘ ¸±˝√√À¸ fl¡ø¬ı˛ ˆ¬¬ı˛ºº
˚≈ÀÁ¡ ¬Ûé¬œ¬ı˛±Ê√ øfl¡z≈¬ ’z¬À¬ı˛ÀÓ¬ S±¸º ¬ı˛±¬ıÌ Œ√ø‡˘ ¬Ûé¬œ ¬ıÀ˘ Ú±ø˝√√ È≈¬ÀÈ¬º
¬ı‘é¬Î¬±À˘ Δ¬ıÀ¸ Ó¬±¬ı˛ ‚Ú ¬ıÀ˝√√ ù´±¸º ’X«‰¬f ¬ı±ÀÌ Ó¬±¬ı˛ ≈√˝◊√¬Û±‡± fl¡±ÀÈ¬ºº
¬ı˘˝√√œÚ ¬Ûé¬œ¬ı˛±ÀÊ√ Œ√ø‡˚˛± ¬ı˛±¬ıÌº ˆ”¬ø˜Ó¬± ¬ÛøÎ¬ˇ˚˛± ¬Ûé¬œ fl¡À¬ı˛ Â√È¬ Ù¬È¬º
˜±˚˛± fl¡ø¬ı˛ ¬ı˛Ô‡±Ú fl¡ø¬ı˛˘ ¸±Ê√Úºº ’±ø¸˚˛± fl¡À˝√√Ú ¸œÓ¬± ¬Ûé¬œ¬ı˛ øÚfl¡È¬ºº
’±¬ı˛¬ı±¬ı˛ ¬ı˛±¬ıÌ ¸œÓ¬±À¬ı˛ Ó≈¬À˘ ¬ı˛ÀÔº ’±˜± ˘±ø· ù´˙≈¬ı˛ ˝√√±¬ı˛±À˘Ú Ê√œ¬ıÚº
‰¬ø˘˘ Œ¸ ˜˝√√±¬ı˘œ ¬Û”Ì« ˜ÀÚ±¬ı˛ÀÔºº ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬ ¬Û±ÀÂ√ ’±˜±¬ı˛ ˜¬ı˛Ìºº
’±¬ı˛¬ı±¬ı˛ Ê√È¬±˚˛≈ ¸±˝√√À¸ fl¡ø¬ı˛ ˆ¬¬ı˛º ’±˜±¬ı˛ ˝√√˝◊√˘ Ê√ij ¬ı˛±¬ıÌ fl¡±¬ı˛Ìº
˜˝√√±˚≈X fl¡À¬ı˛ ¬Ûé¬œ ’øÓ¬ Œ‚±¬ı˛Ó¬¬ı˛ºº ’±¬ı˛ Ú± ¬Û±˝◊√¬ı ¿¬ı˛±À˜¬ı˛ √¬ı˛˙Úºº
¬ı˛±¬ıÌ ¬ıø˘˘ ¬Ûé¬œ ˙≈Ú˝√√ ¬ı‰¬Úº ˚±¬ı» Ú± Œ√‡± ¬Û±Ú ¿¬ı˛±˜ ˘ÑÌº
¬Û¬ı˛ ˘±ø· õ∂±Ì Œfl¡Ú Œ√˝√ ’fl¡±¬ı˛Ìºº Ó¬±¬ı» fl¡ø˝√√À¬ı Ó≈¬ø˜ ˜˜ ø¬ı¬ı¬ı˛Ìºº
’Ó¬–¬Û¬ı˛ ¬Ûé¬œ¬ı˛±Ê√ øÚÊ√ õ∂±Ì ¬ı˛é¬º õ∂ˆ≈¬À¬ı˛ Œ√‡˝√√ ˚ø√ ¬ıÀÚ¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛º
˚±¬ı» ŒÓ¬±˜±¬ı˛ Ú±ø˝√√ fl¡±øÈ¬ ≈√˝◊√ ¬Ûé¬ºº ¬ıø˘› ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ¸œÓ¬± øÚ˘ ˘Àefl¡ù´¬ı˛ºº
≈√˝◊√Ê√ÀÚ Œ‚±¬ı˛ ¬ı˛À¬ı ˝√√˝◊√˘ ·±˘±·±ø˘º ¸±·À¬ı˛¬ı˛ ¬Û±¬ı˛ ‚¬ı˛ Δ¬ıÀ¸ ˘efl¡±¬Û≈¬ı˛œº
≈√˝◊√Ê√ÀÚ ˚≈X fl¡À¬ı˛ Œ√“√±À˝√√ ˜˝√√±¬ı˘œºº ’z¬¬ı˛œÀé¬ ˘íÀ˚˛ Œ·˘ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ¸≈μ¬ı˛œºº
’efl≈¡˙ Ú± ˜±ÀÚ ˜M√√ ˜±Ó¬e· Œ˚˜Úº Ê√È¬±˚˛≈ ¬ıÀ˘ ¸œÓ¬± Ú±ø˝√√ Œ˜±¬ı˛ ˝√√±Ó¬º
Œfl¡˝√√ fl¡±¬ı˛ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ Ú±ø¬ı˛˘ øÚ¬ı±¬ı˛Ìºº ˚Ó¬ ˚≈X fl¡ø¬ı˛˘±˜ Œ√ø‡À˘ ¸±é¬±»ºº
¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ ˜≈fl≈¡È¬ Œ¸ ¬ı˛ÀP¬ı˛ øÚ•ú«±Ìº ’±˜±¬ı˛ ¬ı‰¬Ú ˙≈Ú Ú± fl¡¬ı˛ √flË¡μÚº
ŒÍ¬“√±È¬ ø√˚˛± ¬Ûé¬œ Ó¬±˝√√± fl¡À¬ı˛ ‡±Ú ‡±Úºº ŒÓ¬±˜±À¬ı˛ Î¬◊X±ø¬ı˛Àfl¡Ú ¿¬ı˛±˜ ˘ÑÌºº
¬Û”¬ı3«¬Û≈ÀÌ… ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ ¬ı˛À˝√√ √˙˜±Ô±º Î¬◊ˆ¬À˚˛¬ı˛ fl¡Ô± ˙≈øÚ √˙±ÚÚ ˝√√±À¸º
ø˙À¬ı¬ı˛ õ∂¸±À√ Ó¬±˝√√± Ú± ˝√√˚˛ ’Ú…Ô±º ¬ı˛Ô Œ√ø‡ Ê√±Úfl¡œ fl¡“√±À¬ÛÚ ˜˝√√±S±À¸ºº
øfl¡z≈¬ Œfl¡˙ øÂ√“√øÎ¬ˇ˚˛± fl¡ø¬ı˛˘ ‡G¬ ‡G¬º ¬Û≈Ú¬ı3«±¬ı˛ ¸œÓ¬±À¬ı˛ Ó≈¬ø˘˘ ¬ı˛ÀÔ±¬ÛÀ¬ı˛º
øÚÀ©®˙ ˝√√˝◊√˘ ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ √˙˜≈G¬ºº ¸œÓ¬±¬ı˛ ø¬ı˘±¬Û ˙≈øÚ ¬Û±¯∏±Ì ø¬ı√À¬ı˛ºº
¬Ûé¬œ ˚≈ÀX Ó¬±˝√√±¬ı˛ ˝√√˝◊√˘ ’¬Û˜±Úº ’¸±¬ı˛ ˆ¬±ø¬ı˚˛± ¸œÓ¬± Ú±ø˝√√ ¬Û±Ú fl”¡˘º
Òø¬ı˛˚˛±ÀÂ√ ¸œÓ¬±À¬ı˛ Œfl¡˜ÀÚ Â√±ÀÎ¬ˇ ¬ı±Ìºº ’øÓ¬ fl‘¡˙± √œÚÀ¬ı˙± fl¡±øμ˚˛± ’±fl≈¡˘ºº
172

¸œÓ¬±¬ı˛ ø¬ı˘±¬Û fl¡Ó¬ ø˘ø‡À¬ı Œ˘‡Úœº ¸œÓ¬± Δ˘˚˛± √øé¬Ìø√Àfl¡ ‰¬ø˘˘ ¬ı˛±¬ıÌº
·¬ı˛≈ÀÎ¬ˇ¬ı˛ ˜≈À‡ Œ˚Ú ¬ÛøÎ¬ˇ˘ ¸±ø¬ÛÚœºº Δ√À¬ı ¬ÛÀÔ ¸≈¬Û±Àù´«¬ı˛ ¸˝√√ √¬ı˛˙Úºº
¸œÓ¬± ˚Ó¬ ·±ø˘ Œ√Ú ¬ı˛±¬ıÌ Ú± ˙≈ÀÚº ¸•Û±øÓ¬¬ı˛ ÚμÚ ¸≈¬Û±ù´« Ú±˜ Ó¬±¬ı˛º
¬ı˛ÀÔ ‰¬øÎ¬ˇ ¬ı±˚˛≈À¬ıÀ· Î¬◊øÍ¬˘ ··ÀÚºº ø¬ı&Ò…±‰¬À˘ Ô±øfl¡ ˆ¬é¬… Œ˚±·±˚˛ ø¬ÛÓ¬±¬ı˛ºº
¬ı˛±¬ıÌ ¬Û±‡œ¬ı˛ ˚≈ÀX Δ˝√√˘ ˘G¬ ˆ¬G¬º Ê√È¬±˚˛≈¬ı˛ √w±Ó¬©Û≈S ¸•Û±øÓ¬-ÚμÚº
øfl¡ Ê√±øÚ ’±ø¸˚˛± ¬ı˛±˜ fl¡±øÈ¬À¬ıÚ ˜≈G¬º Œ¸ Ú± Ê√±ÀÚ Ê√È¬±˚˛≈À¬ı˛ ˜±ø¬ı˛˘ ¬ı˛±¬ıÌºº
¤˝◊√ ˆ¬À˚˛ ¬ı˛±¬ıÌ ¬Û˘±˚˛ ÿX«ù´±À¸º Ê√È¬±˚˛≈¬ı˛ ˜¬ı˛Ì ¸≈¬Û±ù´« ˚ø√ Ê√±ÀÚº
Ó¬±¬ı˛ ¸˝√√ ˚±˝◊√ÀÓ¬ Ú± ¬Û±ø¬ı˛˘ ¬ı±Ó¬±À¸ºº ¬ı˛±¬ıÀÌÀ¬ı˛ ˜±ø¬ı˛Ó¬ Œ¸ ø√Ú Œ¸˝◊√é¬ÀÌº
¬ı˛±À˜ Ê√±Ú±˝◊√ÀÓ¬ ¸œÓ¬± ŒÙ¬À˘Ú ˆ”¬¯∏Ìº ˙”fl¡¬ı˛ ˜ø˝√√¯∏ ˝√√d¬œ ˚Ó¬ ¬Û±˚˛ ¬ıÀÚº
¸œÓ¬±¬ı˛ ˆ”¬¯∏Ì ¬Û≈À©Û Â√±˝◊√˘ ··Ìºº ¸˝√√¸Ë Ê√z≈¬ ŒÍ¬“√±ÀÈ¬ fl¡ø¬ı˛ ’±ÀÚºº
’±ˆ¬¬ı˛Ì ·˘±¬ı˛ ŒÙ¬À˘Ú ¸œÓ¬±À√¬ıœº ¸±·À¬ı˛¬ı˛ Ê√˘Ê√z≈¬ ˚‡Ú Œ¸ ÒÀ¬ı˛º
Œ¸ ˆ”¬¯∏ÀÌ ¸≈À˙±øˆ¬Ó¬ ˝√√˝◊√˘ ¬Û‘øÔ¬ıœºº øÓ¬Ú ˆ¬±· Ê√˘ Ó¬±¬ı˛ ’±26√±√Ú fl¡À¬ı˛ºº
øÂ√“√øÎ¬ˇ˚˛± ŒÙ¬À˘Ú ˜øÌ ˜≈fl≈¡Ó¬±¬ı˛ Á¡±¬ı˛±º ¤fl¡ ˆ¬±· ¸±·À¬ı˛¬ı˛ Ê√˘˜±S ¬ı˛˚˛º
ø˝√√˜±˘˚˛ Δ˙˘ Œ˚Ú ¬ıÀ˝√√ ·e·±Ò±¬ı˛±ºº ¤˜Ú ¬ı‘˝√» fl¡±˚˛ ø¬ı˝√√e· ≈√7«¡¬¡˚˛ºº
¿¬ı˛±˜ ¬ıø˘˚˛± ¸œÓ¬± fl¡À¬ı˛Ú √flË¡μÚº ÊÈ¬±˚˛≈¬ı˛ √w±Ó¬©Û≈S ·¬ı˛≈ÀÎ¬ˇ¬ı˛ Ú±øÓ¬º
’z¬¬ı˛œÀé¬ ˝√√±˝√√±fl¡±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ Œ√¬ı·Ìºº ’z¬¬ı˛œÀé¬ Î¬◊øÎ¬ˇ˚˛± ’±˝◊√À¸ ˙œ‚Ë·øÓ¬ºº
Ê√±Úfl¡œ ¬ıÀ˘Ú Œfl¡±Ô± ¿¬ı˛±˜ ˘ÑÌº ¬Û±fl¡¸±È¬ ˜±À¬ı˛ ¬Û±‡œ Á¡Î¬ˇ Œ˚Ú ¬ıÀ˝√√º
’ˆ¬±·œÀ¬ı˛ Œ√˝√ Œ√‡± ’±ø¸ ¤˝◊√é¬Ìºº S±À¸ÀÓ¬ ¬ı˛±¬ıÌ ˜±Ô± Ó≈¬ø˘ ÿÀX« ‰¬±À˝√√ºº
Ÿ¬¯∏…˜≈‡ Ú±À˜ ø·ø¬ı˛ ’øÓ¬ Î¬◊2‰¬Ó¬¬ı˛º ¿¬ı˛±˜ ¬ıø˘˚˛± ¸œÓ¬± fl¡¬ı˛À˚˛ √flË¡μÚº
‰¬±ø¬ı˛ ¬Û±S ¸ø˝√√Ó¬ ¸≈¢∂œ¬ı Ó¬≈√¬Û¬ı˛ºº ˙≈øÚ˘ Œ¸ ¬Ûé¬œ¬ı˛±Ê√ Î¬◊¬Û¬ı˛ ··Úºº
Ú˘ Úœ˘ ·¬ı±é¬ ¬Û¬ıÚ ÚμÚº ¬Û±fl¡¸±È¬ ˜±À¬ı˛ ¬Û±‡œ Ó¬À7«¡¬¡ ·À7«¡¬¡ Î¬±Àfl¡º
Ê√±•§≈¬ı±Ú ¸≈¢∂œ¬ı ¬ıÀ¸ÀÂ√ ≈√˝◊√Ê√Úºº ≈√˝◊√ ¬Ûé¬ ø√˚˛± ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ ¬ı˛Ô Ï¬±Àfl¡ºº
¬Ûé¬œ Œ˚Ú ¬ıø¸˚˛±ÀÂ√ ¬Û¬ı3«ÀÓ¬¬ı˛ ˜±Á¡º Ó¬±¬ı˛ õ∂øÓ¬ Î¬±fl¡ ø√˚˛± ¬ıÀ˘ Œ√¬ı·Ìº
Î¬±øfl¡˚˛± ¬ıÀ˘Ú ¸œÓ¬± ˙≈Ú ˜˝√√±¬ı˛±Ê√ºº ¸œÓ¬±À¬ı˛ ˝√√ø¬ı˛˚˛± ˘íÀ˚˛ ˚±˚˛ √˙±ÚÚºº
¿¬ı˛±À˜¬ı˛ Ú±¬ı˛œ ’±ø˜ ¸œÓ¬± Ú±˜ Òø¬ı˛º Œ√¬ıÓ¬±¬ı˛ ¬ı±fl¡… ˙≈øÚ ¬Ûé¬œ Œfl¡±À¬Û ;À˘º
·±À˚˛¬ı˛ ˆ”¬¯∏Ì ŒÙ¬ø˘ ·˘±¬ı˛ Î¬◊M√¬ı˛œºº ¬ı˛Ô˙≈X ø·ø¬ı˛¬ı±À¬ı˛ ≈√˝◊√ ŒÍ¬“√±È¬ Œ˜À˘ºº
¬ı˛±À˜¬ı˛ ¸ø˝√√Ó¬ ˚ø√ ˝√√˚˛ √¬ı˛˙Úº ¬ı˛Ô ˜ÀÒ… Œ√À‡ ¬Ûé¬œ ’±ÀÂ√Ú Ê√±Úfl¡œº
Ó¬“√±˝√√±Àfl¡ fl¡ø˝√√› ¸œÓ¬± ˝√√ø¬ı˛˘ ¬ı˛±¬ıÌºº ˆ¬±À¬ı Ú±¬ı˛œ ˝√√Ó¬…± fl¡ø¬ı˛ ˝√√¬ı øfl¡ Ú±¬ı˛fl¡œºº
Œ˝√√Úfl¡±À˘ ¸≈¢∂œÀ¬ıÀ¬ı˛ ¬ıÀ˘ ˝Ú≈˜±Úº ¬ı˛Ô ‡±Ú ¬ıX fl¡ø¬ı˛ ¬ı˛±À‡ ¬Û±‡± ø√˚˛±º
¸œÓ¬± ¬ı˛±ø‡ ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ fl¡ø¬ı˛ ’¬Û˜±Úºº ¬ı˛±¬ıÌ ¬ıø˘˘ Ó¬±À¬ı˛ ø¬ıÚ˚˛ fl¡ø¬ı˛˚˛±ºº
¤˝◊√ ˚≈øq¡ √˙±ÚÚ ˙≈øÚ˘ ’±fl¡±À˙º ˘efl¡±˚˛ ¬ı¸øÓ¬ ’±˜±¬ı˛ Ú±˜ Œ˚ ¬ı˛±¬ıÌº
¸œÓ¬± ˘íÀ˚˛ ¬Û˘±˝◊√˘ ¿¬ı˛±À˜¬ı˛ S±À¸ºº ŒÓ¬±˜±¬ı˛ fl¡ø¬ı˛Ú± Œfl¡±Úƒ ˙S≈ ’±‰¬¬ı˛Ìºº
173

fl¡ø¬ı˛˚˛±ÀÂ√ ¬ı˛±‚¬ı ’±˜±À¬ı˛ ’¬Û˜±Úº ¸œÓ¬±À¬ı˛ õ∂À¬ı±Ò ¬ı±fl¡… fl¡À˝√√ √˙±ÚÚº
¸À˝√√±√¬ı˛± ˆ¬ø·Úœ¬ı˛ fl¡±ÀÈ¬ Ú±fl¡ fl¡±Ìºº ˘efl¡±¬Û≈¬ı˛œ Œ√‡ ¸œÓ¬± Ó≈¬ø˘˚˛± ¬ı√Úºº
ˆ¬±˝◊√ ‡¬ı˛ ”√¯∏ÀÌ¬ı˛ ¬ı˛±˜ ˜˝√√± ’ø¬ı˛º ‰¬f ¸”˚«… ≈√˚˛±À¬ı˛ ’±ø¸˚˛± ¸√± ‡±ÀÈ¬º
Œ¸˝◊√ Œ√flË¡±ÀÒ ˝√√ø¬ı˛˘±˜ ¬ı˛±À˜¬ı˛ ¸≈μ¬ı˛œºº Œ˜±¬ı˛ ’±:± ø¬ıÚ± Œfl¡˝√√ Ú± ’±À¸ øÚfl¡ÀÈ¬ºº
øSˆ≈¬¬ıÀÚ ‡…±Ó¬ Ó≈¬ø˜ ø¬ı√flË¡À˜ ≈√7«¡¬¡˚˛º ‰¬±ø¬ı˛ø√Àfl¡ ¸±·¬ı˛ Ó¬±¬ı˛ ˜ÀÒ… ˘efl¡± ·Î¬ˇº
Ó¬¬ı Í¬“√±˝◊√ ¬Ûé¬œ¬ı˛±Ê√ ˜±øÚ ¬Û¬ı˛±Ê√˚˛ºº Œ√¬ı Δ√Ó¬… Ú± ’±˝◊√À¸ ˘efl¡±¬ı˛ øÚ˚˛Î¬ˇºº
¸≈¬Û±ù´« fl¡ø¬ı˛˚˛± é¬˜± Â√±øÎ¬ˇ˘ Ó¬‡Úº Œ√¬ı √±ÚÀ¬ı¬ı˛ fl¡Ú…± ’±ÀÂ√ Œ˜±¬ı˛ ‚À¬ı˛º
Œ¸˝◊√é¬ÀÌ ¬ı˛Ô ˘íÀ˚˛ ‰¬ø˘˘ ¬ı˛±¬ıÌºº √±¸œ fl¡À¬ı˛ ¬ı˛±ø‡¬ı ŒÓ¬±˜±¬ı˛ Œ¸ ¸¬ı±À¬ı˛ºº
¤˝◊√ ¸¬ı fl¡Ô± øfl¡Â≈√ Ú± Ê√±ÀÚÚ ¸œÓ¬±º Ú±Ú± ÒÀÚ ¬Û”Ì« Œ√‡ ’±˜±¬ı˛ ˆ¬±G¬±¬ı˛º
¸˜≈^ Œ√ø‡˚˛± ˝√√Ú ˆ¬À˚˛ÀÓ¬ ˜”ø26«√Ó¬±ºº ’±:± fl¡¬ı˛ ¸œÓ¬±À√¬ıœ ¸fl¡ø˘ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ºº
Œ√ø‡˚˛± ¸˜≈^ Ó¬œ¬ı˛ ¬ı˛±¬ıÌ Î¬◊~±¸º ŒÓ¬±˜±¬ı˛ Œ¸¬ıfl¡ ’±ø˜ Ó≈¬ø˜ Ó¬ ÷ù´¬ı˛œº
Ê√˘øÚøÒ Î¬◊M√ø¬ı˛˘ fl¡ø¬ı˛˚˛± õ∂˚˛±¸ºº ’±:± fl¡¬ı˛ ¸œÓ¬± ˘íÀ˚˛ ˚±˝◊√ ’z¬¬Û≈¬ı˛œºº
ˆ¬±À¬ıÚ Ê√±Úfl¡œ Œ√ø‡ ¸±·¬ı˛ ’¬Û±¬ı˛º ¸œÓ¬±¬ı˛ ‰¬¬ı˛ÀÌ ¬ÛÀÎ¬ˇ fl¡ø¬ı˛˚˛± ¬ı…¢∂Ó¬±º
fl‘¡¬Û±¬ı˛ ’±Ò±¬ı˛ ¬ı˛±˜ fl¡ø¬ı˛À¬ıÚ ¬Û±¬ı˛ºº Œfl¡±¬Û Ú± fl¡ø¬ı˛› Œ˜±À¬ı˛ ‰¬f˜≈‡œ ¸œÓ¬±ºº
’ÀÒ±˜≈‡œ Ê√±Úfl¡œ fl¡±ÀμÚ ’±˙efl¡±˚˛º ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ ¬ı±Àfl¡… ¸œÓ¬± fl≈¡ø¬ÛÓ¬ ’z¬À¬ı˛º
Î¬◊M√ø¬ı˛˘ √˙±ÚÚ Ó¬‡Ú ˘efl¡±˚˛ºº ø¬ı˜≈‡œ ˝√√˝◊√˚˛± ¬ıø˘À˘Ú ÒœÀ¬ı˛ ÒœÀ¬ı˛ºº
¬ı˛Ô Δ˝√√ÀÓ¬ ¸œÓ¬±À¬ı˛ Ú±˜±˚˛ ˘Àefl¡ù´¬ı˛º ¬ı˛±˜ Ò…±Ú ¬ı˛±˜ õ∂±Ì ¿¬ı˛±˜ Œ√¬ıÓ¬±º
Œfl¡±Ô±˚˛ ¬ı˛±ø‡¬ı ¬ıø˘ ø‰¬øz¬˘ ’z¬¬ı˛ºº ¬ı˛±˜ ø¬ıÚ± ’Ú… Ê√ÀÚ Ú±ø˝√√ Ê√±ÀÚ ¸œÓ¬±ºº
˙S≈Ó¬± ˝√√˝◊√˘ ¬ı˛±˜ ˘ÑÀÌ¬ı˛ ¸ÀÚº ˙≈øÚ˚˛± ¸œÓ¬±¬ı˛ ¬ı±fl¡… øÚ¬ı˛d¬ ¬ı˛±¬ıÌº
øÚ^± Ú±ø˝√√ ˚±¬ı» Ú± ˜±ø¬ı˛ ≈√˝◊√ Ê√ÀÚºº Ó¬“√±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ øÚ˚≈q¡ fl¡ø¬ı˛˘ Œ‰¬øÎ¬ˇ·Ìºº
¬ı˛±Ê±¬ı˛ øÚfl¡ÀÈ¬ ¬ıÀ˘ Œ‰¬ÃV øÚ˙±‰¬¬ı˛º ¸œÓ¬±À¬ı˛ ¬ı˛±ø‡˘ ˘íÀ˚˛ ’À˙±fl¡ fl¡±ÚÀÚº
¤ÀÓ¬fl¡ ¬ı˛±é¬¸ ˜±À¬ı˛ ¬ı˛±˜ ¤Àfl¡ù´¬ı˛ºº ¸œÓ¬±À¬ı˛ Œ¬ıøÎ¬ˇ˘ ø·˚˛± ˚Ó¬ Œ‰¬øÎ¬ˇ·ÀÌºº
¤ÀÓ¬fl¡ ˚≈øÁ¡¬ı˛ ¬ı˛±˜ ˘ÑÀÌ¬ı˛ ¸ÀÚº ¸”¬Û«Ì‡± ’±ø¸ ¬ıÀ˘ øÚá≈¬¬ı˛ ¬ı‰¬Úº
øfl¡ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±ø¬ı˛ Œ˜±¬ı˛± ’±øÂ√ ˚Ó¬ Ê√ÀÚºº ·À˘ Ú‡ ø√˚˛± Œ¬ıÈ¬œ¬ı˛ ¬ıøÒ¬ı Ê√œ¬ıÚºº
¬ı˛±Ê√± ¬ıÀ˘ ˙≈Ú ¬ıø˘ Œ‰¬ÃV øÚ˙±‰¬¬ı˛º ‡±μ± ˜≈À‡ ·À7«¡¬¡ ‡±μœ ¸ˆ¬˚˛ ’z¬À¬ı˛º
¸±·À¬ı˛¬ı˛ ¬Û±¬ı˛ Ô±fl¡ ¸Ó¬fl«¡ ’z¬¬ı˛ºº ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ Î¬À¬ı˛ øfl¡Â≈√ ¬ıø˘ÀÓ¬ Ú± ¬Û±À¬ı˛ºº
¬ı˛±é¬¸ ˝√√˝◊√˚˛± ¤Ó¬ ˆ¬˚˛ ˝√√˚˛ ÚÀ¬ı˛º ¸À˙±fl¡± Ô±Àfl¡Ú ¸œÓ¬± ’À˙±fl¡ fl¡±ÚÀÚº
øÒflƒ¡ øÒflƒ¡ ŒÓ¬±¸¬ı±À¬ı˛ ˚±À¬ı˛ àÔ±Ú±z¬À¬ı˛ºº ˝‘√√À˚˛ ¸¬ı3«√± ¬ı˛±˜ ¸ø˘˘ Ú˚˛ÀÚºº
¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ Œfl¡±¬Û Œ√ø‡ ¬Û˘±˚˛ Ó¬¬ı˛±À¸º Ê√±Úfl¡œ¬ı˛ ≈√–À‡ ≈√–‡œ ¸√± Œ√¬ı·Ìº
˘efl¡± Â√±øÎ¬ˇ ¬ıœ¬ı˛·Ì Œ·˘ ’Ú… Œ√À˙ºº ˝◊√ÀfÀ¬ı˛ Î¬±øfl¡˚˛± ¬ıËp± ¬ıÀ˘Ú ¬ı‰¬Úºº
¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ Ú±ø˝√√ øÚ^± Ú±ø˝√√fl¡ Œˆ¬±Ê√Úº ˘efl¡±˜ÀÒ… Ô±øfl¡À¬ıÚ ¸œÓ¬± √˙ ˜±¸º
¸œÓ¬±À¬ı˛ ¬ı˛±ø‡¬ı Œfl¡±Ô± ˆ¬±À¬ı ¸¬ı3«é¬Ìºº ¤Ó¬ø√Ú Œfl¡˜ÀÚ fl¡À¬ı˛Ú Î¬◊¬Û¬ı±¸ºº
174

Ê√±Úfl¡œ ˜ø¬ı˛À˘ ø¸X Ú± ˝√√˝◊√À¬ı fl¡±Ê√º àÔ±ÀÚ¬ı˛ õ∂Ò±Ú Œ¸ Ù≈¬ø˘˚˛±˚˛ øÚ¬ı±¸º
¤˝◊√ ¬Û¬ı˛˜±iß Δ˘˚˛± ˚±˝√√ Œ√¬ı¬ı˛±Ê√ºº ¬ı˛±˜±˚˛Ì ·±Ú ø¡ZÊ√ ˜ÀÚ ’øˆ¬˘±¯∏º
¬ıËp±¬ı˛ ¬ı‰¬ÀÚ ˝◊√f Œ·À˘Ú Ó¬‡Úº ñ0ñ
Ê√±Úfl¡œ ’±ÀÂ√Ú ˚Ô± ’À˙±fl¡ fl¡±ÚÚºº ¿¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ø¬ı˘±¬Û › ¸œÓ¬±¬ı˛
¬ı±¸¬ı ¬ıÀ˘Ú ¸œÓ¬± Ú± ˆ¬±ø¬ı˝√√ ø‰¬ÀÓ¬º ’Ài§¯∏Ìº
’±ø˜ ˝◊√f ’±ø¸˚˛±øÂ√ ŒÓ¬±˜± ¸y¬±ø¯∏ÀÓ¬º ˝√√±ÀÓ¬ ÒÚ≈¬ı3«±Ì ¬ı˛±˜ ’±˝◊√À˘Ú ‚À¬ı˛º
¿¬ı˛±˜ ˘ÑÌ Œ·˘ ˜‘· ˜±ø¬ı˛¬ı±À¬ı˛º ¬ÛÀÔ ’˜e·˘ fl¡Ó¬ Œ√À‡Ú Œ·±‰¬À¬ı˛ºº
˝√√ø¬ı˛˘ ŒÓ¬±˜±Àfl¡ Œ¸ ¬ı˛±¬ıÌ ˙”Ú… ‚À¬ı˛ºº ¬ı±À˜ ¸¬Û« Œ√ø‡À˘Ú ˙‘·±˘ √øé¬ÀÌº
ŒÓ¬±˘±¬Û±Î¬ˇ± fl¡À¬ı˛Ú ¿¬ı˛±˜ fl¡Ó¬ ˜ÀÚºº
¸±·¬ı˛ ¬ı±ø&Ò˚˛± ¬ı˛±˜ Δ¸Ú… fl¡ø¬ı˛ ¬Û±¬ı˛º ¬
ø¬ı¬Û¬ı˛œÓ¬ Ò√ıøÚ fl¡ø¬ı˛À˘fl¡ øÚ˙±‰¬¬ı˛º
¬ı˛±¬ıÀÌ ˜±ø¬ı˛˚˛± ŒÓ¬±˜± fl¡ø¬ı˛À¬ı Î¬◊X±¬ı˛ºº
˘ÑÌ ’±À¸Ú ¬Û±ÀÂ√ ˙”Ú… ¬ı˛±ø‡ ‚¬ı˛ºº
Œ˙±fl¡ ¬Ûø¬ı˛˝√¬ı˛ ¸œÀÓ¬ øàÔ¬ı˛ fl¡¬ı˛ ˜Úº
˜±¬ı˛œÀ‰¬¬ı˛ ’±˝3√±ÀÚ fl¡œ ˘ÑÌ ˆ≈¬ø˘À¬ıº
¬Û¬ı˛˜±iß ’±øÚ˚˛±øÂ√ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ fl¡±¬ı˛Ìºº
¸œÓ¬±À¬ı˛ ¬ı˛±ø‡˚˛± ¤fl¡± ’Ú…S ˚±˝◊√À¬ıºº
Ê√±Úfl¡œ ¬ıÀ˘Ú ˘efl¡± øÚ˙±‰¬¬ı˛˜˚˛º
≈√–À‡¬ı˛ Î¬◊¬ÛÀ¬ı˛ ≈√–‡ ø√À¬ı øfl¡ ø¬ıÒ±Ó¬±º
˝◊√f ˚ø√ ˝√√› Ó¬À¬ı Œ√˝√ ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛ºº
˚± øÂ√˘ fl¡¬Û±À˘ Ó¬±˝√√± ø√À˘Ú ø¬ı˜±Ó¬±ºº
¸œÓ¬±¬ı˛ ¬ı‰¬ÀÚ ˝◊√f ¬ˆ¬±ø¬ıÀ˘Ú ˜ÀÚº
¬ıÀ˘Ú ¿¬ı˛±˜ ˙≈Ú ¸fl¡˘ Œ√¬ıÓ¬±º
¸˝√√¸Ë Œ˘±‰¬Ú ˝√√˝◊√À˘Ú Œ¸˝◊√é¬ÀÌºº
’±øÊ√fl¡±¬ı˛ ø√ÀÚ Œ˜±¬ı˛ ¬ı˛é¬± fl¡¬ı˛ ¸œÓ¬±ºº
˝◊√fÀfl¡ Œ√À‡Ú ¸œÓ¬± ¸˝√√¸ËÀ˘±‰¬Úº Œ˚˜Ú ø‰¬Àz¬Ú ¬ı˛±˜ ‚øÈ¬˘ ŒÓ¬˜Úº
Ó¬“√±˝√√±¬ı˛ õ∂Ó¬œøÓ¬ ˜ÀÚ Ê√øij˘ Ó¬‡Úºº ’±ø¸ÀÓ¬ Œ√À‡Ú ¬ÛÀÔ ¸•ú≈À‡ ˘ÑÌºº
ø√À˘Ú ¸œÓ¬±Àfl¡ ˝◊√f ¬Û¬ı˛˜±iß ¸≈Ò±º ˘ÑÀÌÀ¬ı˛ Œ√ø‡˚˛± ø¬ı¶ú˚˛ ˜ÀÚ ˜±øÚº
˚±˝√√± ˆ¬é¬ÀÌÀÓ¬ ˚±˚˛ Ó‘¬c± ’±¬ı˛ é≈¬Ò±ºº ¬ı…d¬ ˝√√íÀ˚˛ øÊ√:±¸± fl¡À¬ı˛Ú ¬ı˛‚≈˜øÌºº
’±À· ¬Û¬ı˛˜±iß Œ√Ú ¬ı˛±À˜¬ı˛ Î¬◊ÀVÀ˙º Œfl¡Ú ˆ¬±˝◊√ ’±ø¸ÀÓ¬Â√ Ó≈¬ø˜ Œ˚ ¤fl¡±fl¡œº
’±¬ÛøÚ ˆ¬é¬Ì ¸œÓ¬± fl¡ø¬ı˛À˘Ú Œ˙À¯∏ºº ˙”Ú…‚À¬ı˛ Ê√±Úfl¡œÀ¬ı˛ ¤fl¡±øfl¡Úœ ¬ı˛±ø‡ºº
¬Û±˚˛¸ ˆ¬é¬ÀÌ Ó‘¬ø5 fl¡œ ˝√√˝◊√À¬ı Ó¬“√±˝√√±¬ı˛º õ∂˜±√ ¬Û±øÎ¬ˇ˘ ¬ı≈øÁ¡ ¬ı˛±é¬¸ ¬Û±Ó¬fl¡œº
¬ı˛±À˜¬ı˛ ø¬ı¬ı˛˝√±Ú˘ ;À˘ ’øÚ¬ı±¬ı˛ºº :±Ú ˝√√˚˛ Œ˚ ˆ¬±˝◊√ ˝√√±¬ı˛±˘±˜ Ê√±Úfl¡œºº
˜À˝√√f ¬ıÀ˘Ú ¸œÓ¬± Ú± ˝√√› ø¬ıfl¡˘º ’±˝◊√˘±˜ ŒÓ¬±˜±˚˛ fl¡ø¬ı˛˚˛± ¸˜¬Û«Ìº
õ∂øÓ¬ø√Ú ’±ø˜ Œ˚±·±˝◊√¬ı ¸≈Ò± Ù¬˘ºº ¬ı˛±ø‡˚˛± ’±˝◊√À˘ Œfl¡±Ô± ˜˜ àÔ±¬Û… ÒÚºº
¸œÓ¬±À¬ı˛ ’±ù´±¸ fl¡ø¬ı˛ ˚±Ú ¬Û≈¬ı˛μ¬ı˛º ˜˜ ¬ı±fl¡… ’Ú…Ô± fl¡ø¬ı˛À˘ Œfl¡Ú ˆ¬±˝◊√º
’z¬À¬ı˛ Ê√±Úfl¡œ ≈√–‡ ¬Û±Ú øÚ¬ı˛z¬¬ı˛ºº ’±¬ı˛ ¬ı≈øÁ¡ ¸œÓ¬±¬ı˛ ¸±é¬±» ¬Û±¬ı Ú±˝◊√ºº
˘efl¡±ÀÓ¬ ¬ı˛À˝√√Ú ¸œÓ¬± ’À˙±fl¡ fl¡±ÚÀÚº øfl¡ ˝√√˝◊√˘ ˘ÑÌ øfl¡ ˝√√˝◊√˘ ’±˜±À¬ı˛º
¬ıÀÚ ¬ı˛±˜ ’±˝◊√À˘Ú ˙”Ú… øÚÀfl¡Ó¬ÀÚºº Œ˚ ≈√–À‡ ≈√–ø‡Ó¬ ’±ø˜ fl¡ø˝√√¬ı fl¡±˝√√±À¬ı˛ºº
fl‘¡øM√√¬ı±¸ ¬ÛøG¬ÀÓ¬¬ı˛ ¬ıÎ¬ˇ ’øˆ¬˜±Úº ˙≈Ú Œ¬ı˛ ˘ÑÌ Œ¸˝◊√ Œ¸±Ú±¬ı˛ ¬Û≈Ó¬ø˘º
’¬ı˛ÀÌ…ÀÓ¬ ·±Ú ¬ı˛±˜À˙±Àfl¡¬ı˛ øÚ√±Úºº ˙”Ú…‚À¬ı˛ ¬ı˛±ø‡˚˛± fl¡±˝√√±À¬ı˛ ø√À˘ Î¬±ø˘ºº
175

≈√¬ı˛z¬ √G¬fl¡±¬ı˛Ì… ˜˝√√±ˆ¬˚˛efl¡¬ı˛º ¤fl¡¬ı±¬ı˛ Œ˚‡±ÀÚ fl¡À¬ı˛Ú ’Ài§¯∏Ìº
ø˝√√—¸ËÊ√z≈¬ fl¡Ó¬˜Ó¬ fl¡Ó¬ øÚ˙±‰¬¬ı˛ºº ¬Û≈Ú¬ı3«±¬ı˛ ˚±Ú Ó¬Ô± ¸œÓ¬±¬ı˛ fl¡±¬ı˛Ìº
Œfl¡±Úƒ √ÀG¬ Œfl¡±Úƒ ≈√©Ü ¬Û±øÎ¬ˇÀ¬ı õ∂˜±√º ¤˝◊√¬ı˛”À¬Û ¤fl¡àÔ±ÀÚ ˚±Ú ˙Ó¬¬ı±¬ı˛º
øfl¡ Ê√±øÚ ¬ı˛±é¬¸·ÀÌ ¸±øÒÀ¬ıfl¡ ¬ı±√ºº Ó¬Ô±ø¬Û Ú± ¬Û±Ú Œ√‡± ¿¬ı˛±˜ ¸œÓ¬±¬ı˛ºº
¤˝◊√ ¬ıÀÚ ≈√©Ü·Ì ¬ı˛±é¬À¸¬ı˛ Ô±Ú±º fl¡±øμ˚˛± ø¬ıfl¡˘ ¬ı˛±˜ Ê√À˘ ˆ¬±À¸ ’“√±ø‡º
˜≈øÚ·Ì ¸fl¡À˘ fl¡À¬ı˛Ú ¸√± ˜±Ú±ºº ¬ı˛±À˜¬ı˛ √flË¡μÀÚ fl¡±Àμ ¬ıÚ…¬Û˙≈ ¬Û±‡œºº
¬Û”¬ı3«±¬Û¬ı˛ ˘ÑÌ ŒÓ¬±˜±Àfl¡ ’±ÀÂ√ Ê√±Ú±º ¬ı˛±À˜¬ı˛ ’±|À˜ ’±ø¸ ˚Ó¬ ˜≈øÚ·Ìº
Ó¬Ô±ø¬Û ˘ÑÌ Ú± fl¡ø¬ı˛À˘ ø¬ıÀ¬ı‰¬Ú±ºº ¬ı˛±À˜À¬ı˛ fl¡À˝√√Ú ˚Ó¬ õ∂À¬ı±Ò ¬¬ı‰¬Úºº
ŒÓ¬±˜±À¬ı˛ øfl¡ ø√¬ı Œ√±¯∏ ˜˜ fl¡•ú«Ù¬˘º Î¬◊¬ÛÀ√˙ ¬ı±fl¡… Ú±ø˝√√ ˜±ÀÚÚ ¿¬ı˛±˜º
Œ˚˜Ú ø¬ıøÒ¬ı˛ ø˘ø¬Û ‚øÈ¬À¬ı ¸fl¡˘ºº ¸√± ˜ÀÚ ¬ÛÀÎ¬ˇ Œ¸ ¸œÓ¬±¬ı˛ ·≈Ì¢∂±˜ºº
’±˜±¬ı˛ ’øÒfl¡ ˆ¬±˝◊√ Ó¬¬ı ¬ı≈øX ¬ı˘º ¸œÓ¬± ¸œÓ¬± ¬ıø˘˚˛± ¬ÛÀÎ¬ˇÚ ˆ”¬ø˜Ó¬À˘º
fl¡•ú«À˚±À· Œ˝√√Ú ¬ı≈øX Œ·˘ ¬ı˛¸±Ó¬˘ºº fl¡À¬ı˛Ú ˘ÑÌ ¬ıœ¬ı˛ ¿¬ı˛±À˜À¬ı˛ Œfl¡±À˘ºº
˜±˚˛±˜‘· Â√À˘ ’±˜± ˘˝◊√˘ fl¡±ÚÀÚº ¬ı˛‚≈¬ıœ¬ı˛ ÚÀ˝√√ øàÔ¬ı˛ Ê√±Úfl¡œ¬ı˛ Œ˙±Àfl¡º
Œ˝√√¬ı˛ Œ¸˝◊√ ¬ı˛±é¬¸ ¬ÛÀÎ¬ˇÀÂ√ ˜˜ ¬ı±ÀÌºº ˝√√±˝√√±fl¡±¬ı˛ ¬ı±À¬ı˛ ¬ı±À¬ı˛ fl¡À¬ı˛ Œ√¬ıÀ˘±Àfl¡ºº
ˆ¬˚˛efl¡¬ı˛ ø¬ıfl¡È¬ ˜≈¯∏˘ Î¬±øÚ ˝√√±ÀÓ¬º ø¬ı˘±¬Û fl¡À¬ı˛Ú ¬ı˛±˜ ˘ÑÀÌ¬ı˛ ’±À·º
Œ√‡ ˆ¬±˝◊√ ˜±¬ı˛œ‰¬ ¬ÛøÎ¬ˇ˚˛± ’±ÀÂ√ ¬ÛÀÔºº ˆ≈¬ø˘ÀÓ¬ Ú± ¬Û±ø¬ı˛ ¸œÓ¬± ¸√± ˜ÀÚ Ê√±À·ºº
¤˝◊√˜Ó¬ fl¡ø˝√√ÀÓ¬ fl¡ø˝√√ÀÓ¬ ≈√˝◊√ ˆ¬±˝◊√º øfl¡ fl¡ø¬ı˛¬ı Œfl¡±Ô± ˚±¬ı ’Ú≈Ê√ ˘ÑÌº
¬ı±˚˛≈À¬ıÀ· ‰¬ø˘À˘Ú ’Ú… :±Ú Ú±˝◊√ºº Œfl¡±Ô± Œ·À˘ ¸œÓ¬± ¬Û±¬ı fl¡¬ı˛ øÚ¬ı˛”¬ÛÌº
Î¬◊¬ÛÚœÓ¬ ˝√√˝◊√À˘Ú fl≈¡øÈ¬À¬ı˛¬ı˛¡ ¡Z±À¬ı˛º ˜Ú ¬ı≈øÁ¡¬ı±À¬ı˛ ¬ı≈øÁ¡ ’±˜±¬ı˛ Ê√±Úfl¡œº
¸œÓ¬± ¸œÓ¬± ¬ıø˘˚˛± Î¬±Àfl¡Ú ¬ı±À¬ı˛ ¬ı±À¬ı˛ºº ˘≈fl¡±˝◊√˚˛± ’±ÀÂ√ øfl¡ ˘ÑÌ Œ√‡ Œ√ø‡ºº
˙”Ú… ‚¬ı˛ Œ√À‡Ú Ú± Œ√À‡Ú Ê√±Úfl¡œº ¬ı≈øÁ¡ Œfl¡±ÀÚ± ˜≈øÚ¬ÛPœ ¸ø˝√√Ó¬ Œfl¡±Ô±˚˛º
˜”26«√±¬Ûiß ’¬ı¸iß ¿¬ı˛±˜ Ò±Ú≈fl¡œºº Œ·À˘Ú Ê√±Úfl¡œ Ú± Ê√±Ú±˝◊√˚˛± ’±˜±˚˛º
¿¬ı˛±˜ ¬ıÀ˘Ú ˆ¬±˝◊√ ¤øfl¡ ‰¬˜»fl¡±¬ı˛º Œ·±√±¬ı¬ı˛œ Ó¬œÀ¬ı˛ ’±ÀÂ√ fl¡˜˘ fl¡±ÚÚº
¸œÓ¬± Ú± Œ√ø‡À˘ õ∂±Ì ¬ı˛±ø‡¬ı Ú± ’±¬ı˛ºº Ó¬Ô± øfl¡ fl¡˜˘˜≈‡œ fl¡À¬ı˛Ú √w˜Ìºº
Ó¬‡øÚ ¬ıø˘Ú≈ ˆ¬±˝◊√ ¸œÓ¬± Ú±˝◊√ ‚À¬ı˛º ¬ÛΩ±˘˚˛± ¬¬ÛΩ˜≈‡œ ¸œÓ¬±À¬ı˛ ¬Û±˝◊√˚˛±º
˙”Ú…‚¬ı˛ ¬Û±˝◊√˚˛± ˝√√ø¬ı˛˘ Œfl¡±Úƒ Œ‰¬±À¬ı˛º ¬ı˛±ø‡À˘Ú ¬ı≈øÁ¡ ¬ÛΩ¬ıÀÚ ˘≈fl¡±˝◊√˚˛±ºº
õ∂øÓ¬ ¬ıÚ õ∂øÓ¬ àÔ±Ú õ∂øÓ¬ Ó¬¬ı˛≈˜”˘º ø‰¬¬ı˛ø√Ú ø¬Û¬Û±ø¸Ó¬ fl¡ø¬ı˛˚˛± õ∂˚˛±¸º
Œ√À‡Ú ¸¬ı3«S ¬ı˛±˜ ˝√√˝◊√˚˛± ¬ı…±fl≈¡˘ºº ‰¬ffl¡˘± √wÀ˜ ¬ı˛±˝≈√ fl¡ø¬ı˛˘ ·¬ı˛±¸ºº
¬¬Û±øÓ¬ ¬Û±øÓ¬ fl¡ø¬ı˛˚˛± ‰¬±À˝√√Ú ≈√˝◊√¬ıœ¬ı˛º ¬ı˛±Ê√…‰≈¬…Ó¬ ’±˜±Àfl¡ Œ√ø‡˚˛± ø‰¬z¬±øi§Ó¬±º
Î¬◊˘øÈ¬ ¬Û±˘øÈ¬ ˚Ó¬ Œ·±√±¬ı¬ı˛œ Ó¬œ¬ı˛ºº ˝√√ø¬ı˛À˘Ú ¬Û‘øÔ¬ıœ fl¡œ ’±¬ÛÚ ≈√ø˝√√Ó¬±ºº
ø·ø¬ı˛·≈˝√± Œ√À‡Ú ˜≈øÚ¬ı˛ Ó¬À¬Û±¬ıÚº ¬ı˛±Ê√…˝√√œÚ ˚√…ø¬Û ˝√√íÀ˚˛øÂ√ ’±ø˜ ¬ıÀÈ¬º
Ú±Ú± àÔ±ÀÚ ¸œÓ¬±À¬ı˛ fl¡À¬ı˛Ú ’Ài§¯∏Ìºº ¬ı˛±Ê√˘Ñœ Ó¬Ô±ø¬Û øÂ√À˘Ú ¸øißfl¡ÀÈ¬ºº
176

’±˜±¬ı˛ Œ¸ ¬ı˛±Ê√ ˘Ñœ ˝√√±¬ı˛±˝◊√˘ ¬ıÀÚº ˚˜√G¬ ¸˜ ’±ø˜ Òø¬ı˛ ÒÚ≈¬ı3«±Ì
Δfl¡Àfl¡˚˛œ¬ı˛ ˜ÀÚ±øˆ¬©Ü ø¸X ¤Ó¬ ø√ÀÚºº ¬Û¬ı3«Ó¬ fl¡±øÈ¬˚˛± ’±øÊ√ fl¡ø¬ı˛ ‡±Ú ‡±Úºº
Œ¸Ã√±ø˜Úœ Œ˚˜Ú ˘≈fl¡±˚˛ Ê√˘ÒÀ¬ı˛º ˜˝√√±˚≈X ˝√√˝◊√˚˛±ÀÂ√ fl¡ø¬ı˛ ’Ú≈˜±Úº
˘≈fl¡±˝◊√˘ ŒÓ¬˜Ú Ê√±Úfl¡œ ¬ıÚ±z¬À¬ı˛ºº ˘ÑÌ ˘ÑÌ Ó¬±¬ı˛ Œ√‡ ø¬ı√…˜±Úºº
fl¡Úfl¡˘Ó¬±¬ı˛ õ∂±˚˛ Ê√Úfl¡ ≈√ø˝√√Ó¬±º ˘ÑÌ ¬ıÀ˘Ú ˝◊√˝√± ÚÀ˝√√ Œfl¡±ÀÚ±˜ÀÓ¬º
¬ıÀÚ øÂ√˘ Œfl¡ fl¡ø¬ı˛˘ Ó¬±À¬ı˛ Î¬◊»¬Û±øÈ¬Ó¬±ºº ¸œÓ¬± Œfl¡Ú ¬ı˛ø˝√√À¬ıÚ ¤ Œ‚±¬ı˛ ¬Û¬ı3«ÀÓ¬ºº
ø√¬ı±fl¡¬ı˛ øÚ˙±fl¡¬ı˛ √œ5 Ó¬±¬ı˛±·Ìº ¬Û¬ı3«Ó¬ fl¡±øÈ¬ÀÓ¬ õ∂ˆ≈¬ ‰¬±˝√√ ’fl¡±¬ı˛Ìº
ø√¬ı±øÚø˙ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Ó¬˜ øÚ¬ı±¬ı˛Ìºº ¸œÓ¬± ˘À˚˛ ’z¬¬ı˛œÀé¬ Œ·˘ Œfl¡±ÀÚ± Ê√Úºº
Ó¬±¬ı˛± Ú± ˝√√ø¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ øÓ¬ø˜¬ı˛ ’±˜±¬ı˛º Ú±Ú±˜ÀÓ¬ ¿¬ı˛±À˜À¬ı˛ ¬ı≈Á¡±Ú ˘ÑÌº
¤fl¡ ¸œÓ¬± ø¬ı˝√√ÀÚ ¸fl¡˘ ’&Òfl¡±¬ı˛ºº Œ˙±fl¡±fl≈¡˘ ¿¬ı˛±˜ Ú± ˜±ÀÚÚ ¬ı‰¬Úºº
√˙ø√fl¡ ˙”Ú… Œ√ø‡ ¸œÓ¬± ’√˙«ÀÚº ÒÚ≈fl¡ ø√À˘Ú ·≈Ì ¸¬Û« Œ˚Ú ·À7«¡¬¡º
¸œÓ¬± ø¬ıÚ± øfl¡Â≈√ Ú±ø˝√√ ˘˚˛ ˜˜ ˜ÀÚºº ¬ıÀ˘Ú √ø˝√√¬ı ø¬ıù´ ’±ÀÂ√ Œfl¡±Úƒ fl¡±À˚«…ºº
¸œÓ¬± Ò…±Ú ¸œÓ¬± :±Ú ¸œÓ¬± ø‰¬z¬±˜øÌº ø¬ıù´ ¬Û≈Î¬ˇ±˝◊√ÀÓ¬ ¬ı˛±˜ ¬Û≈À¬ı˛Ú ¸&Ò±Úº
¸œÓ¬± ø¬ıÚ± ’±ø˜ Œ˚Ú ˜øÌ˝√√±¬ı˛± Ù¬Ìœºº √é¬˚: ø¬ıÚ±À˙ Œ˚˜Ú ˜À˝√√˙±Úºº
Œ√‡À¬ı˛ ˘ÑÌ ˆ¬±˝◊√ fl¡¬ı˛ ’Ài§¯∏Ìº ˘ÑÌ ‰¬¬ı˛Ì Òø¬ı˛ fl¡À¬ı˛Ú ø˜ÚøÓ¬º
¸œÓ¬±À¬ı˛ ’±øÚ˚˛± Œ√˝√ ¬ı“√±‰¬±› Ê√œ¬ıÚºº ¤fl¡ fl¡Ô± ’¬ıÒ±Ú fl¡¬ı˛ ¬ı˛‚≈¬ÛøÓ¬ºº
’±ø˜ Ê√±øÚ ¬¬Û=¬ıÈ¬œ Ó≈¬ø˜ ¬Û≈Ì…àÔ±Úº ¸‘ø©Üfl¡M«√± ¸‘ø©Ü fl¡ø¬ı˛À˘Ú ‰¬¬ı˛±‰¬¬ı˛º
ŒÓ¬“√˝◊√ Œ¸ ¤‡±ÀÚ fl¡ø¬ı˛˘±˜ ’¬ıàÔ±Úºº Œfl¡Ú ¸‘ø©Ü Ú©Ü fl¡¬ı˛ Œ√¬ı ¬ı˛‚≈¬ı¬ı˛ºº
Ó¬±˝√√±¬ı˛ Î¬◊ø‰¬Ó¬ Ù¬˘ ø√À˘ Œ˝√√ ’±˜±À¬ı˛º ¸¬ı—À˙ ˜ø¬ı˛À¬ı Œ˚ ˝√√˝◊√À¬ı ’¬Û¬ı˛±Òœº
˙”Ú… Œ√ø‡ Ó¬À¬Û±¬ıÚ ¸œÓ¬± Ú±ø˝√√ ‚À¬ı˛ºº ’¬Û¬ı˛±ÀÒ ¤Àfl¡¬ı˛ ’ÀÚ…À¬ı˛ Ú±ø˝√√ ¬ıøÒºº
˙≈Ú ¬Û˙≈ ˜‘· ¬Ûé¬œ ˙≈Ú ¬ı‘é¬ ˘Ó¬±º ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ¬ı±ÀÌÀÓ¬ fl¡±À¬ı˛± Ú±ø˝√√fl¡ øÚd¬±¬ı˛º
Œfl¡ ˝√√ø¬ı˛˘ ’±˜±¬ı˛ Œ¸ ‰¬f˜≈‡œ ¸œÓ¬±ºº ’fl¡±¬ı˛ÀÌ Œfl¡Ú õ∂ˆ≈¬ Œ¬Û±Î¬ˇ±› ¸—¸±¬ı˛ºº
fl¡±øμ˚˛± fl¡±øμ˚˛± ¬ı˛±˜ √wÀ˜Ì fl¡±ÚÚº Œfl¡±Ô±˚˛ ’±ÀÂ√Ú ¸œÓ¬± fl¡¬ı˛˝√ ø¬ı‰¬±¬ı˛º
Œ√ø‡À˘Ú ¬ÛÔ˜ÀÒ… ¸œÓ¬±¬ı˛ ¬ˆ”¬¯∏Ìºº ≈√˝◊√ ˆ¬±˝◊√ ’Ài§¯∏Ì fl¡ø¬ı˛¬ı ¸œÓ¬±¬ı˛ºº
Œ√ø‡˘ Œ˚ ¬ÛÀÎ¬ˇ ’±ÀÂ√ ˆ¬¢ü¬ı˛Ô ‰¬±fl¡±º ¢∂±˜ ’±¬ı˛ Ó¬À¬Û±¬ıÚ ¬Û¬ı3«Ó¬ ø˙‡¬ı˛º
fl¡Úfl¡ ¬ı˛ø‰¬Ó¬ ’±ÀÂ√ ¬ÛøÓ¬Ó¬ ¬ÛÓ¬±fl¡±ºº Ú√Ú√œ Œ√ø‡ ’±¬ı˛ ø·˚˛± ¸À¬ı˛±¬ı¬ı˛ºº
¬ı˛Ô‰”¬Î¬ˇ± ¬ÛøÎ¬ˇ˚˛±ÀÂ√ ’±¬ı˛ Ó¬±¬ı˛ Ê√±øÍ¬º Ó¬À¬ı ˚ø√ ¸œÓ¬±¬ı˛ Ú± ¬Û±˝◊√ √¬ı˛˙Úº
˜øÌ ˜≈q¡± ¬ÛøÎ¬ˇ˚˛±ÀÂ√ ’±¬ı˛ Ó¬±¬ı˛ fl¡“√±øÍ¬ºº ¬Û(±» fl¡ø¬ı˛˝√ Œ‰¬©Ü± Œ˚¬ı± ˘˚˛ ˜Úºº
¿¬ı˛±˜ ¬ıÀ˘Ú Œ√‡ ˆ¬±˝◊√À¬ı˛ ˘ÑÌº ˙≈øÚ ’¶a ¸•§ø¬ı˛˚˛± ¬ı˛±ø‡À˘Ú Ó”¬ÀÌº
¤‡±ÀÚ ¸œÓ¬±À¬ı˛ fl¡¬ı˛˝√ ’Ài§¯∏Ìºº ¸œÓ¬±¬ı˛ Î¬◊ÀVÀ˙ ‰¬ø˘À˘Ú ≈√˝◊√Ê√ÀÚºº
¸•ú≈À‡ ¬Û¬ı3«Ó¬ ¬ıÎ¬ˇ ’øÓ¬ Î¬◊2‰¬ Œ√ø‡º é¬ÀÌfl¡ Î¬◊ÀÍ¬Ú ¬ı˛±˜ Δ¬ıÀ¸Ú é¬ÀÌfl¡º
˘≈fl¡±˝◊√˚˛± ¬ı˛±ø‡˘ ¬Û¬ı3«Ó¬ ‰¬f˜≈‡œºº Œ˚˜Ú Î¬◊ijM√√ ¬ı˛±˜ ¬ıÀ˘Ú ’ÀÚfl¡ºº
177

Ê√À˘ àÔÀ˘ ’z¬¬ı˛œÀé¬ fl¡À¬ı˛Ú Î¬◊ÀV˙º Ê√È¬±˚˛≈ ¬ıÀ˘Ú ˚Ó¬ ø˘ø‡¬ı Ó¬± fl¡Ó¬º
¬ıÀÚ ¬ıÀÚ √wø˜˚˛± ’ÀÚfl¡ ¬Û±Ú Œflv¡˙ºº ¬ı˛±À˜¬ı˛ Ú˚˛ÀÚ ¬ıÀ˝√√ ¬ı±ø¬ı˛ ’ø¬ı¬ı˛Ó¬ºº
Œ˚‡±ÀÚ Œ√À‡Ú ˚±Àfl¡ øÊ√:±À¸Ú Ó¬±Àfl¡º ¿¬ı˛±˜ ¬ıÀ˘Ú ¬Ûé¬œ Ó≈¬ø˜ ˜˜ ¬ı±¬Ûº
Œ√ø‡˚˛±Â√ ŒÓ¬±˜¬ı˛± øfl¡ ¤ ¬ÛÀÔ ¸œÓ¬±Àfl¡ºº fl¡ø˝√√˚˛± ¸œÓ¬±¬ı˛ ¬ı±M«√± ”√¬ı˛ fl¡¬ı˛ Ó¬±¬Ûºº
›À˝√√ ø·ø¬ı˛ ¤ ¸˜À˚˛ fl¡¬ı˛ Î¬◊¬Ûfl¡±¬ı˛º ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ ¸Àe· ˜˜ Ú±ø˝√√fl¡ Δ¬ıø¬ı˛Ó¬±º
fl¡ø˝√√˚˛± ¬ı“√±‰¬±› Ê√±Úfl¡œ¬ı˛ ¸˜±‰¬±¬ı˛ºº ø¬ıÚ± Œ√±À¯∏ ˝√√ø¬ı˛À˘fl¡ ’±˜±¬ı˛ ¬ıøÚÓ¬±ºº
Œ˝√√ ’¬ı˛Ì… Ó≈¬ø˜ ÒÚ… ¬ıÚ…-¬ı‘é¬·Ìº Œfl¡±Úƒ ¬ı—À˙ Ê√ij Ó¬±¬ı˛ Δ¬ıÀ¸ Œfl¡±Úƒ ¬Û≈À¬ı˛º
fl¡ø˝√√˚˛± ¸œÓ¬±¬ı˛ fl¡Ô± ¬ı˛±‡˝√√ Ê√œ¬ıÚºº Œfl¡±Úƒ Œ√±À¯∏ ˝√√ø¬ı˛À˘fl¡ ¬ı˘ Ê√±Úfl¡œÀ¬ı˛ºº
¤˝◊√¬ı˛”À¬Û ¿¬ı˛±˜ √wÀ˜ ‰¬±ø¬ı˛ø√Àfl¡º ’ÀÚfl¡ ˙øq¡ÀÓ¬ ¬Ûé¬œ Ó≈¬ø˘À˘fl¡ ˜±Ô±º
¬ı˛Àq¡ ¬ı˛±e·± ÊÈ¬±˚˛≈Àfl¡ Œ√À‡Ú ¸•ú≈À‡ºº fl¡ø˝√√ÀÓ¬ ˘±ø·˘ ¿¬ı˛±À˜À¬ı˛ ¸¬ı3« fl¡Ô±ºº
¬Ûé¬œÀfl¡ fl¡À˝√√Ú ¬ı˛±˜ fl¡ø¬ı˛ ’Ú≈˜±Úº ¸—˝√√±ø¬ı˛˘± ‰¬Ó≈¬V«˙ ¸˝√√¸Ë ¬ı˛±é¬¸º
‡±˝◊√ø˘ ¸œÓ¬±À¬ı˛ Ó≈¬˝◊√ ¬ıøÒ Ó¬±¬ı˛ õ∂±Ìºº ˘ÑÌ fl¡À¬ı˛Ú ¸”¬Û«Ì‡±¬ı˛ ’˚˙ºº
¬Ûé¬œ¬ı˛”À¬Û ’±øÂ√ø˘ Œ¬ı˛ Ó≈¬˝◊√ øÚ˙±‰¬¬ı˛º ¤˝◊√ Œfl¡±À¬Û ¬ı˛±¬ıÌ ˝√√ø¬ı˛˘ Ê√±Úfl¡œ¬ı˛º
¬Û±Í¬±˝◊√¬ı ¤fl¡¬ı±ÀÌ ŒÓ¬±À¬ı˛ ˚˜‚¬ı˛ºº ¬ı˛±ø‡˘ ˘efl¡±˚˛ ˘íÀ˚˛ ¸˜≈À^¬ı˛ Ó¬œÀ¬ı˛ºº
¸&Ò±Ú ¬Û≈À¬ı˛Ú ¬ı˛±˜ Ó¬±Àfl¡ ˜±ø¬ı˛¬ı±À¬ı˛º ø¬ıù´|¬ı± ¬Û≈S Œ¸ ¬ı˛±¬ıÌ ¬ıÎ¬ˇ ¬ı˛±Ê√±º
˜≈À‡ ¬ı˛q¡ Î¬◊ÀÍ¬ ¬ıœ¬ı˛ ¬ıÀ˘ ÒœÀ¬ı˛ ÒœÀ¬ı˛ºº ø¬ıÒ±Ó¬±¬ı˛ ¬ıÀ¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√˝◊√˘ ˜˝√√±ÀÓ¬Ê√±ºº
’Ài§ø¯∏˚˛± ¸œÓ¬±À¬ı˛ ¬Û±˝◊√À˘ ¬ı˝≈√ Œflv¡˙º Œfl¡±ÀÚ± ø‰¬z¬± Ú± fl¡ø¬ı˛˝√ ¸•§¬ı˛ √flË¡μÚº
¤˝◊√ Œ√À˙ Ú± ¬Û±˝◊√À¬ı ¸œÓ¬±¬ı˛ Î¬◊ÀV˙ºº Ê√±Úfl¡œÀ¬ı˛ Î¬◊X±ø¬ı˛À¬ı ˜±ø¬ı˛˚˛± ¬ı˛±¬ıÌºº
¸œÓ¬±¬ı˛ ˘±ø·˚˛± ¬ı˛±˜ ’±˜±¬ı˛ ˜¬ı˛Ìº Ó¬¬ı ¬Û±√À√±fl¡ ¬ı˛±˜ Œ√˝√ Œ˜±¬ı˛ ˜≈À‡º
¸œÓ¬±Àfl¡ ˘˝◊√˚˛± ˘efl¡± Œ·˘ Œ¸ ¬ı˛±¬ıÌºº ¸fl¡˘ fl¡˘≈¯∏ Ú±ø˙ ˚±˝◊√ ¬Û¬ı˛À˘±Àfl¡ºº
≈√ ˆ¬±˝◊√ ŒÓ¬±˜¬ı˛± ˚À¬ı Ú±ø˝√√ øÂ√À˘ ‚À¬ı˛º ¤Ó¬ ¬ıø˘ ¬Ûé¬œ¬ı˛ ˜≈À‡ÀÓ¬ ¬ı˛q¡ ˆ¬±Àe·º
˙”Ú…‚¬ı˛ ¬Û±˝◊√˚˛± ˝√√ø¬ı˛˘ ˘Àefl¡ù´À¬ı˛ºº fl¡ø˝√√˘ ¸œÓ¬±¬ı˛ ¬ı±M«√± ¿¬ı˛±À˜¬ı˛ ¸Àe·ºº
’±ø˜ ¬ı‘X ˚≈X fl¡ø¬ı˛ ¬ı˛≈X fl¡ø¬ı˛ Ó¬±˚˛º ˜‘Ó≈¬… fl¡±À˘ ¬ıÀμ ¬Ûé¬œ ¿¬ı˛±˜ ˘ÑÌº
¬ı˛±ø‡˚˛±øÂ˘±˜ ¬ı˛±˜ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ’±˙±˚˛ºº ø√¬ı… ¬ı˛ÀÔ ‰¬±ø¬Û ¶§À·« fl¡ø¬ı˛˘ ·˜Úºº
≈√˝◊√ ¬Û±‡± fl¡±øÈ¬À˘fl¡ ¬Û±ø¬Ûá¬ ¬ı˛±¬ıÌº Ê√È¬±˚˛≈¬ı˛ ˜¬ı˛Ì |¬ıÀÌ Ò•ú:±Úº
˜≈À‡ ¬ı˛q¡ Î¬◊ÀÍ¬ ¬ı˛±˜ ˚±˚˛ ¤ Ê√œ¬ıÚºº fl‘¡øM√√¬ı±¸ ·±Ú ˝◊√˝√± ˙≈øÚ˚˛± ¬Û≈¬ı˛±Ìºº
˝◊√Ó¬–d¬Ó¬ √w˜ÀÌ Ú±ø˝√√fl¡ õ∂À˚˛±Ê√Úº ñ0ñ
ø‰¬z¬± fl¡¬ı˛ ¬ı˛±˜ ˚±ÀÓ¬ ˜ø¬ı˛À¬ı ¬ı˛±¬ıÌºº Ê√È¬±˚˛≈ Î¬◊X±¬ı˛
ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ø¬ÛÓ¬±¬ı˛ ø˜S ŒÓ¬±˜± ˘±ø· ˜ø¬ı˛º ¿¬ı˛±˜ ¬ıÀ˘Ú ¬Ûé¬œ ø¬ÛÓ¬±¬ı˛ ¸˜±Úº
’±¬ÛøÚ ˜±ø¬ı˛À˘ ¬ı˛±˜ øfl¡ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±ø¬ı˛ºº ¸œÓ¬±¬ı˛ fl¡±¬ı˛ÀÌ ¬Ûé¬œ ˝√√±¬ı˛±˝◊√˘ õ∂±Ìºº
õ∂±Ì ’±ÀÂ√ ŒÓ¬±˜±À¬ı˛ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ √¬ı˛˙Úº ¬ıÚÊz≈¬ ‡±˝◊√À˘ ’Ò•ú« ’¬Û˚˙º
¸•ú≈À‡ √“√±Î¬ˇ±› ¬ı˛±˜ Œ√ø‡ ¤˝◊√é¬Ìºº ’ø¢üfl¡±˚«… fl¡ø¬ı˛ ¬ı˛±‡ ˘ÑÌ Œ¬ÛÃ¬ı˛≈¯∏ºº
’±¬ÛÚ± øÚÀμÚ ¬ı˛±˜ Ê√±øÚ ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛º Ó¬À¬ıÓ¬ ˘ÑÌ ø√¬ı… ’ø¢üfl≈¡G¬ fl¡±øÈ¬º
≈√˝◊√ ˆ¬±˝◊√ Œ¬ı˛±√Ú fl¡À¬ı˛Ú ’øÓ¬˙˚˛ºº ;±ø˘À˘Ú fl≈¡G¬ ¬ıœ¬ı˛ fl¡ø¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛¬Û±øÈ¬ºº
178

Ó≈¬ø˘À˘Ú ø‰¬Ó¬±˚˛ Ê√È¬±˚˛≈ ¬Ûé¬œ¬ı˛±Ê√º Œ¬ÛÀÈ¬¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ Ú±fl¡ fl¡±Ì ‰¬é≈¬ ˜±Ô±º
≈√˝◊√ ˆ¬±˝◊√ Ó¬±˝√√±¬ı˛ fl¡À¬ı˛Ú ’ø¢üfl¡±Ê√ºº ˙ÀÓ¬fl¡ Œ˚±Ê√Ú √œ‚« ’¬Û”¬ı3« Œ¸ fl¡Ô±ºº
¸»fl¡±¬ı˛ fl¡À¬ı˛Ú Ó¬±¬ı˛ ¬ı…¬ıàÔ± Œ˚˜Úº ¬ı˛±˜ ˘ÑÀÌÀ¬ı˛ Œ√ø‡ fl¡ø¬ı˛˚˛± Ó¬7«¡¬¡Úº
Œ·±√±¬ı¬ı˛œ Ê√À˘ Ó¬±¬ı˛ fl¡À¬ı˛Ú Ó¬¬Û«Ìºº ≈√˝◊√ ˝√√±Ó¬ õ∂¸±ø¬ı˛˚˛± ¬ı˛±À‡ ≈√˝◊√Ê√Úºº
¬ı˛±˜ √¬ı˛˙ÀÚ ¬Ûé¬œ Œ·˘ ¶§·«¬ı±¸º fl¡¬ı&Ò ¬ıø˘˘ ŒÓ¬±¬ı˛± ’±˜±¬ı˛ ’±˝√√±¬ı˛º
’¬ı˛ÀÌ…ÀÓ¬ ·±˝◊√˘ ¬ÛøG¬Ó¬ fl‘¡øM√√¬ı±¸ºº Œ˜±¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬ ¬ÛøÎ¬ˇÀ˘ øfl¡ ¬Û±˝◊√À¬ı øÚd¬±¬ı˛ºº
¤ ø¬ı¯∏˜ ¬ıÀÚ ŒÓ¬±¬ı˛± ¤ø˘ øfl¡ fl¡±¬ı˛Ìº
fl¡¬ı&Ò ¤¬ı— ˙¬ı¬ı˛œ¬ı˛ ¶§À·« ·˜Úº
¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛ Œ√˝√ ˙≈øÚ ŒÓ¬±¬ı˛± Œfl¡±Úƒ Ê√Úºº
¬ı˛Ê√Úœ ’±˝◊√˘ àÔ±Ú Ô±øfl¡¬ı±¬ı˛ Ú±˝◊√º ¿¬ı˛±˜ ¬ıÀ˘Ú ˆ¬±˝◊√ ˝√√˝◊√˘ ¸—˙˚˛º
˙”Ú…‚À¬ı˛ ¬Û≈Ú– ’±˝◊√À˘Ú ≈√˝◊√ ˆ¬±˝◊√ºº õ∂±Ì¬ı˛é¬± fl¡¬ı˛ ˆ¬±˝◊√ Œ√˝√ ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛ºº
¬ı±ø˝√√À¬ı˛ÀÓ¬ øÂ√À˘Ú ¬ı˛±˜ ¬ı¬ı˛= ¸≈àÔº ˘ÑÌ ¬ıÀ˘Ú ˆ¬±˝◊√ ¬ı≈øX Œfl¡Úƒ ‚±øÈ¬º
˙”Ú…‚¬ı˛ Œ√ø‡ ˝√√˝◊√À˘Ú ’±À¬ı˛± ¬ı…d¬ºº ¬ı˛±é¬À¸¬ı˛ ≈√˝◊√ ˝√√±Ó¬ ≈√˝◊√ ˆ¬±˝◊√ fl¡±øÈ¬ºº
¿¬ı˛±˜ ¬ıÀ˘Ú ˙≈Ú ˆ¬±˝◊√ Œ¬ı˛ ˘ÑÌº fl¡¬ıÀ&Ò¬ı˛ Î¬±Ú ˝√√±Ó¬ fl¡±ÀÈ¬Ú ¿¬ı˛±˜º
Œ·±√±¬ı¬ı˛œ Ó¬œÀ¬ı˛ÀÓ¬ Ó¬…øÊ√¬ı ¤ Ê√œ¬ıÚºº ‡Î¬ˇ·±‚±ÀÓ¬ ˘ÑÌ fl¡±ÀÈ¬Ú ˝√√d¬ ¬ı±˜ºº
¤ÀÓ¬fl¡ ¬ıø˘˚˛± ˘ÑÀÌÀ¬ı˛ fl¡ø¬ı˛ Œfl¡±À˘º ≈√˝◊√ ˆ¬±˝◊√ fl¡±øÈ¬À˘Ú Ó¬±¬ı˛ ˝√√d¬ ≈√øÈ¬º
·“√±øÔ˘ ˜≈q¡±¬ı˛ ˝√√±¬ı˛ Ú˚˛ÀÚ¬ı˛ Ê√À˘ºº ¬ÛøÎ¬ˇ˚˛± fl¡¬ı&Ò ¬ıœ¬ı˛ fl¡À¬ı˛ Â√È¬Ù¬øÈ¬ºº
¬ı˛Ê√ÚœÀÓ¬ øÚ^± Ú±ø˝√√ ‚Ú ¬ıÀ˝√√ ù´±¸º Î¬±fl¡ ø√˚˛± ¬ı˛±À˜À¬ı˛ Œ¸ fl¡À¬ı˛ ¸y¬±¯∏Ìº
Œ¸ ‚À¬ı˛ fl¡À¬ı˛Ú ¬ı˛±˜ øÓ¬Ú Î¬◊¬Û¬ı±¸ºº Œfl¡±Ú Œ√À˙ Δ¬ı¸ Ó≈¬ø˜ ˝√√› Œfl¡±Úƒ Ê√Úºº
¸œÓ¬±¬ı˛ ø¬ıÀ26√À√ ¬ı˛±˜ ¬Û±˝◊√À˘Ú Œflv¡˙º ˘ÑÌ ¬ıÀ˘Ú ¬ı˛±˜ Ê√·ÀÓ¬¬ı˛ ¬ı˛±Ê√±º
ø¬ıÀ˙¯∏ ø˘ø‡ÀÓ¬ Œ·À˘ ˝√√˚˛ Œ¸ ’À˙¯∏ºº ¬ı˛±Ê√± √˙¬ı˛ÀÔ¬ı˛ ¬Û≈S ¸À¬ı fl¡À¬ı˛ ¬Û”Ê√±ºº
¬ı˛Ê√Úœ õ∂ˆ¬±Ó¬ ˝√√í˘ Î¬◊ø√Ó¬ ’¬ı˛≈Ìº ¿¬ı˛±À˜¬ı˛ ˆ¬±˝◊√ ’±ø˜ Ú±À˜ÀÓ¬ ˘ÑÌº
¸œÓ¬±¬ı˛ Î¬◊ÀVÀ˙ ¬ı˛±˜ ‰¬À˘Ú √øé¬Ìºº ø¬ÛÓ‘¬¸Ó¬… ¬Û±ø˘ÀÓ¬ Œ¬ıÎ¬ˇ±˝◊√ ¬ıÀÚ ¬ıÚºº
‚¬ı˛ Â√±øˇÎ¬ˇ ˚±Ú ¬ı˛±˜ ≈√˝◊√ Œ√flË¡±˙ ¬ÛÀÔº Ó≈¬ø˜ Œfl¡±Úƒ øÚ˙±‰¬¬ı˛ ø¬ıfl‘¡øÓ¬ ’±fl‘¡øÓ¬º
õ∂À¬ıÀ˙Ú ≈√˝◊√ ¬ˆ¬±˝◊√ fl≈¡À˙¬ı˛ ¬ıÀÚÀÓ¬ºº ¬ıÀÚ¬ı˛ øˆ¬Ó¬À¬ı˛ Ô±fl¡ ˝√√› Œfl¡±Ú Ê√±øÓ¬ºº
ø¸—˝√√ ¬ı…±‚Ë ˜ø˝√√¯∏±ø√ ‰¬À¬ı˛ ¬Û±À˘ ¬Û±À˘º ¤Ó¬ ˚ø√ ˘ÑÌ fl¡À¬ı˛Ú ¸y¬±¯∏Ìº
≈√˝◊√ ˆ¬±˝◊√ ¬ıø¸À˘Ú ¤fl¡ ¬ı‘é¬Ó¬À˘ºº ¬Û”¬ı3« fl¡Ô± fl¡¬ıÀ&Ò¬ı˛ ˝√√˝◊√˘ ¶ú¬ı˛Ìº
¬ı≈øXÀÓ¬ ø¬ı√flË¡˜ ¬ıÎ¬ˇ ‰¬Ó≈¬¬ı˛ ˘ÑÌº fl≈¡À¬ı¬ı˛ Ú±À˜ÀÓ¬ Δ√Ó¬… øÂ√˘±˜ ¸≈μ¬ı˛º
¬ı˛±À˜À¬ı˛ ¬ıÀ˘Ú øfl¡Â≈√ õ∂À¬ı±Ò ¬ı‰¬Úºº fl¡μ¬Û« øÊ√øÚ˚˛± ¬ı˛”¬Û Œ˚Ú øÚ˙±fl¡¬ı˛º
Œfl¡Ú ¬ı˛±˜ ˝√√˚˛ ˝√√d¬ Œ˘±‰¬Ú ¶ÛμÚº ¸fl¡˘ Œ√¬ıÓ¬± øÚμ± fl¡ø¬ı˛ øÚÊ√ ¬ı˛”À¬Ûº
¬ı±˜ø√Àfl¡ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ ‡?Ú ·˜Úºº Œ√flË¡±ÀÒ ˜≈øÚ¬ı¬ı˛ Œ˜±À¬ı˛ ˙±¬Û ø√˘ Œfl¡±À¬Ûºº
ø¬ı¯∏˜ fl≈¡À˙¬ı˛ ¬ıÚ Œ√ø‡ fl¡ø¬ı˛ ˆ¬˚˛º Œ˚˜Ú ¬ı˛”À¬Û¬ı˛ ŒÓ¬ÀÊ√ fl¡¬ı˛ Î¬◊¬Û˝√√±¸º
Ú±Ú± ’˜e·˘ Œ√ø‡ Ú± Ê√±øÚ øfl¡ ˝√√˚˛ºº ø¬ı¬ı˛”¬Û ˝√√Î¬◊fl¡ ¸¬ı ¬ı˛”¬Û ˚±fl¡ Ú±˙ºº
≈√˝◊√ ˆ¬±˝◊√ ¬Û±˙±¬Û±ø˙ ¬ıÀÚ õ∂À¬ı˙˚˛º ˚‡Ú ˝√√À¬ıÚ ø¬ıc≈ ¬ı˛±˜ ’¬ıÓ¬±¬ı˛º
¬ÛÔ ’±·≈ø˘˚˛± ¬ı˛±À‡ ’øÓ¬ ˆ¬œ˜fl¡±˚˛ºº Ó¬“√±¬ı˛ ¬ı±Ì¶ÛÀ˙« ŒÓ¬±¬ı˛ ˝√√˝◊√À¬ı øÚd¬±¬ı˛ºº
179

’±˜±¬ı˛ Î¬◊¬ÛÀ¬ı˛ √flË≈¡X Œ√¬ı ˙‰¬œÚ±Ôº õ∂ˆ¬±Ó¬ ˝√√˝◊√˘ øÚ˙± Î¬◊√˚˛ ø˜ø˝√√¬ı˛º
fl¡ø¬ı˛À˘Ú ’±˜±¬ı˛ ˙¬ı˛œÀ¬ı˛ ¬ı<±‚±Ó¬ºº ‰¬ø˘À˘Ú ≈√˝◊√ ˆ¬±˝◊√ ¬Û•Û±Ú√œ Ó¬œ¬ı˛ºº
¬ı<±‚±Ó¬ õ∂À¬ıø˙˘ ’±˜±¬ı˛ Î¬◊√À¬ı˛º Œfl¡ø˘ fl¡À¬ı˛ Ú±Ú± ¬Ûé¬œ ¬Ûøé¬Úœ ¸ø˝√√Ó¬º
‰¬é≈¬ fl¡Ì« ‚Ë±Ì ¬Û√ Ú± ¬ı˛À˝√√ ¬ı±ø˝√√À¬ı˛ºº Œ√ø‡À˘Ú ˜‘· ˜‘·œ ø¬ıÀ26√√ ¬ıø=Ó¬ºº
·øÓ¬˙øq¡ Ú±ø˝√√ øfl¡À¸ ø˜ø˘À¬ıfl¡ ˆ¬é¬º ¬ı˛±Ê√˝√—¸ ¬ı˛±Ê√˝√—¸œ √flË¡œÎ¬ˇ± fl¡À¬ı˛ Ê√À˘º
ŒÓ¬“√˝◊√ ˜˜ ≈√˝◊√ ˝√√d¬ √œÀ‚« ≈√˝◊√ ˘é¬ºº Œ√ø‡˚˛± ¬ı˛±À˜¬ı˛ Œ˙±fl¡ ¸±·¬ı˛ Î¬◊ÔÀ˘ºº
≈√˝◊√ ˝√√d¬ Œ˜±¬ı˛ Œ˚Ú ≈√˝◊√È¬± ¬Û¬ı3«Ó¬º øÊ√:±¸± fl¡À¬ı˛Ú ¬ı˛±˜ ›À˝√√ ˜‘· ¬Û±‡œº
≈√˝◊√ ˝√√Àd¬ ˚≈øÎ¬ˇ ’±ø˜ ¬ı˝≈√”√¬ı˛ ¬ÛÔºº Œ√ø‡˚˛±Â√ ŒÓ¬±˜¬ı˛± ’±˜±¬ı˛ ‰¬f˜≈‡œºº
≈√˝◊√ õ∂˝√À¬ı˛¬ı˛ ¬ÛÀÔ ˚Ó¬ ¬ıÚ‰¬¬ı˛º ¬Û•Û±ÀÓ¬ fl¡ø¬ı˛˚˛± ¶ß±Ú fl¡ø¬ı˛˚˛± Ó¬¬Û«Ìº
≈√˝◊√ ˝√√±ÀÓ¬ ¸±¬ÛøÈ¬˚˛± ˆ¬ø¬ı˛ Œ˝√√ Î¬◊√¬ı˛ºº ¸≈¢∂œ¬ı Î¬◊ÀVÀ˙ ¬ı˛±˜ fl¡À¬ı˛Ú ·˜Úºº
fl≈¡»ø¸Ó¬ ’±fl¡±¬ı˛ Œ˜±¬ı˛ fl≈¡»ø¸Ó¬ Œˆ¬±Ê√Úº õ∂À¬ı˙ fl¡À¬ı˛Ú ¬ı˛±˜ ˜±Ó¬e· ’±|À˜º
ŒÓ¬±˜± √¬ı˛˙ÀÚ Œ˜±¬ı˛ ˙±¬Û ø¬ıÀ˜±‰¬Úºº Ó¬Ô±˚˛ ˙¬ı¬ı˛œ øÂ√˘ Œ√ø‡˘ ¿¬ı˛±À˜ºº
Ó¬¬ı øfl¡Â≈√ ø˝√√Ó¬ fl¡ø¬ı˛ ˚±˝◊√ ˝◊√f¬ı±¸º ˙¬ı¬ı˛œ ’±Úμ ˆ¬ø¬ı˛ Òø¬ı˛ÀÓ¬ Ú± ¬Û±À¬ı˛º
Œfl¡Ú ¬ı˛±˜ ¬ıÀÚ √w˜ Œfl¡±Úƒ ’øˆ¬˘±¯∏ºº ¿¬ı˛±À˜¬ı˛ õ∂øÓ¬ ¬ıÀ˘ ’±:± ’Ú≈¸±À¬ı˛ºº
¿¬ı˛±˜ ¬ıÀ˘Ú ¸œÓ¬± ˝√√ø¬ı˛˘ ¬ı˛±¬ıÌº ˜±Ó¬e· ˜≈øÚ¬ı˛ Œ¸¬ı± fl¡ø¬ı˛ ¬ı˝≈√fl¡±˘º
˚≈øq¡ ¬ı˘ Œfl¡˜ÀÚ ¬Û±˝◊√¬ı √¬ı˛˙Úºº Δ¬ıfl≈¡ÀF Œ·À˘Ú ˜≈øÚ ˝√√íÀ˚˛ õ∂±5fl¡±˘ºº
fl¡¬ı&Ò ¬ıø˘˘ ¬ı˛±˜ fl¡ø˝√√ Î¬◊¬ÛÀ√˙º fl¡ø˝√√À˘Ú ’±˜±¬ı˛ ’±|À˜ fl¡¬ı˛ øàÔøÓ¬º
˚±˝√√± Δ˝√√ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı Ó≈¬ø˜ ¸œÓ¬±¬ı˛ Î¬◊ÀV˙ºº ’±ø¸À¬ıÚ ¤‡±ÀÚ ’¬ı˙… ¬ı˛‚≈¬ÛøÓ¬ºº
˚±¬ı» ’±˜±¬ı˛ Ó¬Ú≈ Ú± ˝√√˚˛ ¸»fl¡±¬ı˛º ˙¬ı¬ı˛œ ˚‡Ú ¬Û±À¬ı ¬ı˛±˜ √¬ı˛˙Úº
Ó¬±¬ı» Ú± Œ√ø‡ øfl¡Â≈√ ¸¬ı ’&Òfl¡±¬ı˛ºº Ó¬‡øÚ ˝√√˝◊√À¬ı Ó¬¬ı ˙±¬Û ø¬ıÀ˜±‰¬Úºº
¬ı˛±é¬¸ ˙¬ı˛œ¬ı˛ Œ·À˘ ¬Û±¬ı ’¬ı…±˝√√øÓ¬º ¬ı˛±˜ ¬ı˛±˜ ¿¬ı˛±˜ ¬ı˛±‚¬ı ¬ı˛‚≈¬ÛøÓ¬º
Ó¬À¬ıÓ¬ ¬ıø˘ÀÓ¬ ¬Û±ø¬ı˛ ˝◊√˝√±¬ı˛ ˚≈fl¡øÓ¬ºº ˝√√˝◊√˚˛± õ∂¸iß ¤ √±¸œÀ¬ı˛ Œ√˝√ ·øÓ¬ºº
Ó¬‡Ú ˘ÑÌ ¬ıœ¬ı˛ ’ø¢üfl≈¡G¬ fl¡±øÈ¬º ˙¬ı¬ı˛œ ¬ı˛±À˜¬ı˛ ’±À· ’ø¢üfl≈¡G¬ fl¡±ÀÈ¬º
fl¡¬ıÀ&ÒÀ¬ı˛ √ø˝√√À˘Ú fl¡ø¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛¬Û±È¬œºº ’±øÚ˚˛± ;±ø˘˘ ’ø¢ü Ú±Ú± ˙≈©® fl¡±Àá¬ºº
˙¬ı˛œ¬ı˛ ¬Û≈øÎ¬ˇ˚˛± Ó¬±¬ı˛ ˝√√˝◊√˘ ’e·±¬ı˛º fl¡À¬ı˛ ’ø¢ü õ∂À¬ı˙ ¶úø¬ı˛˚˛± Ú±¬ı˛±˚˛Ìº
’ø¢ü Δ˝√√ÀÓ¬ Î¬◊ÀÍ¬ ¬ıœ¬ı˛ ’æ≈√Ó¬ ’±fl¡±¬ı˛ºº Ó¬±˝√√±¬ı˛ ‰¬ø¬ı˛ÀS ¬ı˛±˜ ‰¬˜øfl¡Ó¬ ˜Úºº
’±fl¡±À˙ Î¬◊øÍ¬˚˛± fl¡À¬ı˛ ¬ı˛±À˜ ¸y¬±¯∏Ìº ’ø¢üÀÓ¬ ¬Û≈øÎ¬ˇ˚˛± Ó¬Ú≈ ˝√√˝◊√˘ ’e·±¬ı˛º
Œ√¬ı˜”øM«√ Œ¸ ¬Û≈¬ı˛≈¯∏ ø¡ZÓ¬œ˚˛ Ó¬¬ÛÚºº Ó¬±˝√√±¬ı˛ ˆ¬±À·…¬ı˛ fl¡Ô± fl¡ø˝√√ÀÓ¬ ø¬ıd¬±¬ı˛ºº
¬Û≈¬ı˛≈¯∏ ¬ıÀ˘Ú ˙≈Ú ¿¬ı˛±˜ ˘ÑÌº ˚“√±˝√√±¬ı˛ ¶ú¬ı˛Ì˜±S ˜≈øq¡ ¸Àe· Ò±˚˛º
¸±¬ıÒ±Ú ˝√√À˚˛ ˙≈Ú ’±˜±¬ı˛ ¬ı‰¬Úºº Ó¬“√±˝√√±À¬ı˛ ¸•ú≈À‡ Œ√ø‡ Ó¬…øÊ√˘ Œ¸ fl¡±˚˛ºº
¸≈¢∂œÀ¬ı¬ı˛ Î¬◊ÀV˙ fl¡ø¬ı˛› Ÿ¬¯∏…˜≈Àfl¡º ¿¬ı˛±˜ õ∂¸±À√ Ó¬±¬ı˛ ¬Û±¬Û Ú±˙º
’±:± fl¡¬ı˛ ¬ı˛±˜‰¬f ˚±˝◊√ ¶§·«À˘±Àfl¡ºº ’Ú±˚˛±À¸ ˙¬ı¬ı˛œ fl¡ø¬ı˛˘ ¶§·«¬ı±¸ºº
¬ı˛±˜ √¬ı˛˙ÀÚ fl¡¬ıÀ&Ò¬ı˛ ¶§·«¬ı±¸º ¿¬ı˛±˜ ‰¬ø¬ı˛S fl¡Ô± ’˜‘ÀÓ¬¬ı˛ ˆ¬±G¬º
fl≈¡À˙¬ı˛ ¬ıÀÚÀÓ¬ ¬ı˛±˜ fl¡À¬ı˛Ú õ∂À¬ı˙ºº ¤Ó¬”√À¬ı˛ ¸˜±5 ˝√√˝◊√˘ ’¬ı˛Ì…fl¡±G¬ºº
180

30.4 ¸±¬ı˛±—˙
fl‘¡øM√√¬ı±À¸¬ı˛ ¸5fl¡±G¬ ¬ı˛±˜±˚˛ÀÌ¬ı˛ Ó‘¬Ó¬œ˚˛ ‡ÀG¬¬ı˛ Ú±˜ ë’¬ı˛Ì…fl¡±G¬íº ë¬ı±˘fl¡±G¬í › ë’À˚±Ò…±fl¡±ÀG¬í¬ı˛ ¬Û¬ı˛ ¤˝◊√
fl¡±G¬øÈ¬ ø¬ıÚ…d¬º Œ√¬ıø¯∏« Ú±¬ı˛À√¬ı˛ øÚfl¡È¬ ¬¬ı±{jœøfl¡¬ı˛ ¬ı˛±˜‰¬ø¬ı˛Ó¬ |¬ıÌ ø√À˚˛ ¬ı±˘‡ÀG¬¬ı˛ ˙≈¬ı˛≈º √˙¬ı˛ÀÔ¬ı˛ ’À˚±Ò…±˚˛ ’±·˜Ú
› ˜e·˘±‰¬±¬ı˛Ì, ˆ¬¬ı˛ÀÓ¬¬ı˛ ˜±Ó≈¬˘±˘À˚˛ ·˜Ú ¤¬ı— ¬ı˛±˜-˘ÑÀÌ¬ı˛ Œ¬ÛÃ¬ı˛ fl¡±Ê√fl¡À˜« ˜¢ü ˝√√›˚˛±¬ı˛ ˜Ò… ø√À˚˛ ¤˝◊√ fl¡±ÀG¬¬ı˛
¸˜±ø5º ë’À˚±Ò…±fl¡±ÀG¬í¬ı˛ ˙≈¬ı˛≈ ¬ı˛±˜Àfl¡ Œ˚Ã¬ı¬ı˛±ÀÊ√… ’øˆ¬ø¯∏q¡ fl¡¬ı˛¬ı±¬ı˛ Ê√Ú… √˙¬ı˛ÀÔ¬ı˛ ¸efl¡ä ¤¬ı— Œ˙¯∏ ¬ı˛±À˜¬ı˛ ¬Û±≈√fl¡±
øÚÀ˚˛ ˆ¬¬ı˛ÀÓ¬¬ı˛ õ∂àÔ±Ú, ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ø‰¬Sfl”¡È¬ ¬Ûø¬ı˛Ó¬…±· › ¬ı˛±øSÀ˙À¯∏ ·˝√√Ú fl¡±ÚÀÚ õ∂À¬ı˙º ë’¬ı˛Ì…fl¡±ÀG¬í ¤˝◊√ ·ˆ¬œ¬ı˛
¬ıÀÚ õ∂øÓ¬fl”¡˘ ’Ú≈fl”¡˘ ¬Ûø¬ı˛À¬ıÀ˙ ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ fl¡˜«fl¡±G¬, õ∂fl‘¡øÓ¬ ¬ıÌ«Ú± › ø˜˘Ú-ø¬ı¬ı˛À˝√√¬ı˛ Ú±Ú± ø‰¬S±ø√ÀÓ¬ ¬Ûø¬ı˛¬Û”Ì«º
ø‰¬Sfl”¡È¬ ¬Û¬ı«ÀÓ¬ ¬ı˛±˜, ¸œÓ¬± ¤¬ı— ˘ÑÀÌ¬ı˛ øàÔøÓ¬ › ¬ı˛±é¬À¸¬ı˛ Î¬◊»¬Û±ÀÓ¬¬ı˛ Ê√Ú… Ó¬Ô± ˝√√˝◊√ÀÓ¬ ˜≈øÚ·ÀÌ¬ı˛ õ∂àÔ±Úº
ë’¬ı˛Ì…fl¡±ÀG¬í¬ı˛ õ∂±¬ı˛Ày¬¬ı˛ ¤˝◊√ ’—À˙ ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ¬Û±≈√fl¡± øÚÀ˚˛ ’À˚±Ò…±˚˛ õ∂Ó¬…±·˜Ú ¤¬ı— ø‰¬Sfl”¡È¬ ¬Û¬ı«ÀÓ¬ ¬ı˛±˜-
˘ÑÌ-¸œÓ¬±¬ı˛ ’¬ıàÔ±ÀÚ¬ı˛ fl¡Ô± ’±ÀÂ√º ¤˝◊√ ¬Û¬ı«ÀÓ¬ ¬ı˝≈√ ˜≈øÚ¬ı˛ ¬ı±¸º Ó¬±À√¬ı˛ fl¡±Ú±fl¡±øÚ ˙≈ÀÚ ¬ı˛±˜‰¬f ¤¬ı˛ fl¡±¬ı˛Ì±ø√
Ê√±ÚÀÓ¬ ‰¬±˚˛º ¬ı‘X˜≈øÚ ¸ø¬ıd¬±À¬ı˛ ¸¬ı øfl¡Â≈√ ‡≈À˘ ¬ıÀ˘Úº ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ ‡¬ı˛ › ”√¯∏Ì Ú±À˜ ≈√˝◊√ ≈√©Ü øÚ˙±‰¬¬ı˛ Ó¬“√±À√¬ı˛ ¸±e·-
¬Û±e· øÚÀ˚˛ ¤˝◊√ ’±|À˜ õ∂±˚˛˝◊√ Î¬◊¬Û^¬ı fl¡À¬ı˛º Ó¬±¬ı˛± ˚: Ú©Ü fl¡À¬ı˛, Ù¬˘-˜”˘ Œfl¡ÀÎ¬ˇ ‡±˚˛º Ó¬±À√¬ı˛ ¤˝◊√ ’Ó¬…±‰¬±À¬ı˛¬ı˛
Ê√Ú…˝◊√ ¤ ¬ıÚ Ó¬…±· fl¡À¬ı˛ ’Ú… ¬ıÀÚ ‰¬À˘ ˚±¬ı±¬ı˛ ¬Û¬ı˛±˜˙« fl¡¬ı˛ÀÂ√º ¸œÓ¬±À√¬ıœ ¬ı˛”¬Û¬ıÓ¬œº ¬ı˛±é¬¸À¬ıø©ÜÓ¬ ¤˝◊√ ¬ıÀÚ
Ó¬±Àfl¡ ¬ı˛±˜‰¬f fl¡œ fl¡À¬ı˛ ¬ı˛±‡À¬ı∑ ¬ı‘X˜≈øÚ ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ø¬ı¬Û≈˘ ˙øq¡¬ı˛ fl¡Ô± Ê√±ÀÚÚ, Ó¬¬ı≈ ¬ıÚ ŒÂ√ÀÎ¬ˇ ˚±¬ı±¬ı˛ ’±À·
¤˝◊√ ¬ıÀÚ ¬ı˛±˜‰¬fÀfl¡ ¸±¬ıÒ±ÀÚ Ô±fl¡¬ı±¬ı˛ fl¡Ô± ¬ıÀ˘º ¶aœ-¬Û≈¬ı˛≈¯∏ øÚø¬ı«À˙À¯∏ ˜≈øÚ·Ì Ó¬“√±À√¬ı˛ ’±Rœ˚˛¶§Ê√ÀÚ¬ı˛ ¬ı±øÎ¬ˇ¬ı˛
ø√Àfl¡ ¬ı˛›Ú± ˝√√Úº ˜≈øÚ·Ì ‰¬À˘ ˚±¬ı±¬ı˛ ¬Û¬ı˛ øÚÊ«√Ú ¬ıÀÚ fl¡œ fl¡À¬ı˛ øÓ¬ÚÊ√Ú ¬ı±¸ fl¡¬ı˛À¬ıÚ Ó¬±¬ı˛ ø‰¬z¬±˚˛ ˜¢ü ˝√√Úº
ì’øS˜≈øÚ¬ı˛ ’±|À˜ ¿¬ı˛±À˜¬ı˛ ·˜Ú › Î¬◊q¡ ˜≈øÚ¬ÛPœ¬ı˛ øÚfl¡È¬ ¸œÓ¬±¬ı˛ Ê√ij±ø√ fl¡ÔÚ ¤¬ı— ¬ı˛±˜‰f fl¡Ó«‘¬fl¡ ø¬ı¬ı˛±Ò
¬ıÒºî ¤˝◊√ ’—À˙ ’À˚±Ò…± ŒÔÀfl¡ ø‰¬Sfl”¡ÀÈ¬¬ı˛ ”√¬ı˛Q Œ¬ıø˙ Ú˚˛º ˆ¬¬ı˛ÀÓ¬¬ı˛ √w±Ó‘¬ˆ¬øq¡› ’¸œ˜, Œ˚-Œfl¡±ÀÚ± ¸˜˚˛ Œ¸ ’±¬ı±¬ı˛
¤À¸ Œ˚ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛, ˝‘√√˚˛ ≈√¬ı«˘ ˝√√ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ñ˝◊√Ó¬…±ø√ Œˆ¬À¬ı ø‰¬Sfl”¡È¬ Ó¬…±· fl¡À¬ı˛ ¬ı˛±˜‰¬f √øé¬Ì ø√Àfl¡ ˚±S± fl¡À¬ı˛Úº ’ÀÚfl¡
¬ÛÔ Œ˝√√“ÀÈ¬ Ó¬±¬ı˛± Î¬◊¬ÛøàÔÓ¬ ˝√√Ú ’øS˜≈øÚ¬ı˛ ’±|À˜º ˜≈øÚ¬ı˛ ‰¬¬ı˛Ì ¬ıμÚ± fl¡À¬ı˛ Ó¬“√±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ¸œÓ¬±Àfl¡ ¸˜¬Û«Ì fl¡À¬ı˛Ú ¤¬ı—
¬ıÀ˘Úñë¬Û±˘Ú fl¡¬ı˛˝√ Œ˚Ú ’±¬ÛÚ ≈√ø˝√√Ó¬±íº ˜≈øÚ¬ÛPœÀfl¡ Œ√À‡ ¸œÓ¬±¬ı˛ ˜ÀÚ ˝√√À˘± øÓ¬øÚ Œ˚Ú ë˜”øÓ«¬˜Ó¬œ-fl¡¬ı˛≈Ì±íº
¸œÓ¬± Ó¬“√±Àfl¡ |X±?ø˘ õ∂√±Ú fl¡¬ı˛À˘ ˜≈øÚ¬ÛPœ Ó¬“√±Àfl¡ ≈√í˝√√±ÀÓ¬ ’±˙œ¬ı«±√ fl¡À¬ı˛Úº ¬ı˛±Ê√ ‹ù´˚« › ¬ı˛±Ê√fl≈¡À˘¬ı˛ ˜˚«±√± ¸¬ı
øfl¡Â≈√ Ó¬…±· fl¡À¬ı˛ ¶§±˜œ¬ı˛ ¸Àe· ¬ıÚ¬ı±À¸ ’±¸±¬ı˛ fl¡Ô± ¬ı˘À˘ ¬ÛøÓ¬ ˆ¬øq¡˝◊√ Œ˚ Ó¬“√±¬ı˛ ¤fl¡˜±S Ò…±Ú-:±Ú, ¬Û±øÔ«¬ı Ê√·ÀÓ¬¬ı˛
’Ú… øfl¡Â≈√˝◊√ fl¡±˜… Ú˚˛º ’±Ê√œ¬ıÚ ¬¬ÛøÓ¬ˆ¬øq¡ ˚±ÀÓ¬ ’È≈¬È¬ Ô±Àfl¡ Œ¸ fl¡Ô± ¬ıÀ˘Úº ¸œÓ¬±¬ı˛ fl¡Ô±˚˛ Ó≈¬©Ü ˝√√À˚˛ ˜≈øÚ¬ÛPœ
¸œÓ¬±Àfl¡ ’˘efl¡±¬ı˛±ø√ÀÓ¬ ¸±øÊ√À˚˛ ¸˜±√À¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ¬ıø¸À˚˛ Ó¬±¬ı˛ Ê√ij ¬ı‘M√±z¬ ˙≈ÚÀÓ¬ ‰¬±Úº Œ˜Úfl¡±Àfl¡ Œ√À‡ Ê√Úfl¡
¬ı˛±Ê√±¬ı˛ ¬ıœ˚« ˜±øÈ¬ÀÓ¬ ¬ÛÀÎ¬ˇº ˜±øÈ¬¬ı˛ ’ˆ¬…z¬À¬ı˛ Ó¬±¬ı˛ Ê√ijº Ê√ø˜ ‰¬±À¯∏¬ı˛ ¸˜˚˛ ˘±„√√À˘¬ı˛ Ù¬˘±˚˛ Œ¸ ø√¬ı±À˘±Àfl¡ ’±À¸º
¬ı˛±Ê√± øÚÀÊ√¬ı˛ fl¡Ú…± ˜ÀÚ fl¡À¬ı˛ ’±˜±Àfl¡ ¸±√À¬ı˛ ‚À¬ı˛ øÚÀ˚˛ ˚±˚˛º ¤˝◊√ ¸˜˚˛ Δ√¬ı¬ı±ÌœÀÓ¬ ¬ı˛±Ê√± ¸¬ı øfl¡Â≈√ ŒÊ√ÀÚ ¤¬ı— ‹
¬ı±Ìœ ’Ú≈¸±À¬ı˛ Ó¬±¬ı˛ Ú±˜ ¬ı˛±À‡Ú ¸œÓ¬±º õ∂Ò±Ú Œ√¬ıœ¬ı˛ Œ¶ß˝√-˜±˚˛±˚˛ ¸œÓ¬± ¬ıÎ¬ˇ ˝√√Úº Œ˚ ˝√√¬ı˛ÒÚ≈ÀÓ¬ ·≈Ì ¬Û¬ı˛±ÀÓ¬
Û±¬ı˛À¬ı Ó¬±¬ı˛ ·˘±˚˛ ¬ı¬ı˛˜±˘… ’¬ÛÌ« fl¡¬ı˛À¬ı ¸œÓ¬±ñ¤˝◊√ ¬ı±Ó«¬± ¸¬ı«S õ∂‰¬±ø¬ı˛Ó¬ ˝√√˚˛º ¬ı˛±˜‰f ˝√√¬ı˛ÒÚ≈ ˆ¬e· fl¡À¬ı˛º
ø¬ÛÓ¬±¬ı˛ ’±À√À˙ ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ·˘±˚˛ ¬ı¬ı˛˜±˘… ’¬Û«Ì fl¡À¬ı˛Ú ¸œÓ¬±º ’±¬ı˛ ÿø˜«˘±¬ı˛ ¸Àe· ˘ÑÀÌ¬ı˛ ø¬ıÀ˚˛ ˝√√˚˛º fl≈¡˙Ò√ıÀÊ√¬ı˛
≈√˝◊√ fl¡Ú…±¬ı˛ ¸Àe· ˆ¬¬ı˛Ó¬ › ˙S≈À‚Æ¬ı˛ ø¬ı¬ı±˝√√ ¸•Ûiß ˝√√˚˛º ˜≈øÚ ·‘ø˝√√Ìœ ¸¬ı ˙≈ÀÚ ’±ÚøμÓ¬ ˝√√À˚˛ ¸œÓ¬±¬ı˛ ø¸“√øÔÀÓ¬ ø¸“√≈√¬ı˛
¬Ûø¬ı˛À˚˛ Œ√Úº ø¬ıø‰¬S ’˘efl¡±À¬ı˛ Ó¬“√±Àfl¡ ¸ø7¡¡¡Ó¬ fl¡À¬ı˛Úº ˜≈øÚ¬ı˛ ’±|À˜ ¬Û¬ı˛˜±ÚÀμ ¬ı˛±Ó¬ fl¡±ÀÈ¬º ¬ÛÀ¬ı˛¬ı˛ ø√Ú ¸fl¡±À˘ ¶ß±Ú
fl¡À¬ı˛ øÓ¬ÚÊ√Ú ˜≈øÚ¬ı˛ ‰¬¬ı˛Ì ¬ıμÚ± fl¡À¬ı˛Úº Œ¸˝◊√ ¸˜˚˛ ’øS˜≈øÚ Œ¸˝◊√ àÔ±ÀÚ ¬ı˛±é¬¸À√¬ı˛ ˆ¬˚˛±Úfl¡ Î¬◊»¬Û±ÀÓ¬¬ı˛ fl¡Ô± ¬ıÀ˘
181

Ó“¬±À¬ı˛Àfl¬ G¬fl¬±¬ı˛ÀÌ… Ô±fl¬ÀÓ¬ ¬ıÀ˘Úº ˜≈øÚÀfl¬ √õ∂Ì±˜ fl¬À¬ı˛ øÓ¬ÚÊÚ √G¬fl¬±¬ı˛ÀÌ…¬ı˛ Î¬◊ÀVÀ˙… ¬Û± ¬ı±Î¬ˇ±Úº ¤˝◊ ¬ıÀÚ¬ı˛
√õ∂±fl‘¬øÓ¬fl¬ Œ˙±ˆ¬±˚˛ øÓ¬ÚÊÚ ø¬ıÀ˜±ø˝Ó¬º Ù¬˘-¬Û≈©Û-·ÀKÒ ˆ¬¬ı˛± ˜˚˛”À¬ı˛¬ı˛ Œfl¬fl¬±Ò√ıøÚ, w˜À¬ı˛¬ı˛ ·≈?ÀÚ ‰¬±¬ı˛øfl¬ ˜≈‡¬ı˛º
Ú±Ú±¬ı˛„-Œ¬ı¬ı˛À„¬ı˛ ¬Û±‡œ¬ı˛ fl¬˘fl¬±fl¬ø˘ ‰¬±¬ı˛øÀfl¬º ¸À¬ı˛±¬ıÀ¬ı˛ ¬ÛΩÙ≈¬À˘¬ı˛ Œ˜˘±º ¤˝◊ ¬ıÀÚ ’ÀÚfl¬ ˜≈øÚ¬ı˛ ¬ı±¸º
|œ¬ı˛±˜‰¬fÀfl¬ ŒÀ‡ Ó¬±À¬ı˛ ’±Úμ ’±¬ı˛ ÒÀ¬ı˛ Ú±º Ù¬˘˜”˘ ’±˝±¬ı˛ fl¬À¬ı˛ ¬Û≈Ú¬ı˛±˚˛ øÓ¬ÚÊÚ ¬ıÚ Œ‡ÀÓ¬ Œ¬ıÀ¬ı˛±˚˛º
˝Í¬±» ¸±˜ÀÚ ¤fl¬ ≈Ê«˚˛ ¬ı˛±é¬¸Àfl¬ Œ‡ÀÓ¬ ¬Û±˚˛º Ó¬±¬ı˛ ¬ı˛q¡À‰¬±‡, ¬ı˛±„√√± ˜≈‡, ˜±Ô±˚˛ œ‚« ÊÈ¬±, Œ·±È¬± ˙¬ı˛œÀ¬ı˛ fl¬±È¬±¬ı˛
±·, œ‚« ’øàÔ¸±¬ı˛ Œ˝, fl“¬±ÀÒ ¬Û‰¬± ˜±—À¸¬ı˛ Œ¬ı±Á¡±ñÓ¬±¬ı˛ ≈·«ÀKÒ ¸¬ı±˝◊ ¬Û±ø˘À˚˛ ˚±˚˛º ˜±ÀÁ¬ ˜±ÀÁ¬ Œ˜À‚¬ı˛
˜ÀÓ¬± ·Ê«Ú fl¬À¬ı˛º ¤˝◊ ø¬ıfl¬È¬ ¬ı˛±é¬À¸¬ı˛ Ú±˜ ëø¬ı¬ı˛±Òíº ¤˝◊√ ¬ı˛±é¬¸ ¸œÓ¬±Àfl¬ Œfl¬±À˘ Ó≈¬À˘ ŒÚ˚˛ ¤¬ı— Ó¬Ê«Ú-·Ê«Ú
˙≈¬ı˛≈ fl¬À¬ı˛º ˙≈Ò≈ ¸œÓ¬± Ú˚˛ ≈˝◊ ˆ¬±˝◊Àfl¬ ’±Ê Œ¸ ˆ¬é¬Ì fl¬¬ı˛À¬ı ¬ıÀ˘ ˝◊2Â± √õ∂fl¬±˙ fl¬À¬ı˛º |œ¬ı˛±˜‰¬f øÚÀÊ¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛
øÀ˚˛ ¬ı˛±é¬¸Àfl¬ Ó¬±¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛ øÀÓ¬ ¬ıÀ˘Úº Œ¸ ¬ıÀ˘ Ó¬±¬ı˛ ø¬ÛÓ¬±¬ı˛ Ú±˜ ëfl¬±˘íº Œ¸ ¬ı˝≈˜≈øÚÀfl¬ ˆ¬é¬Ì fl¬À¬ı˛ÀÂ√, ’±Ê
Ó¬±À¬ı˛ ¬Û±˘±º ¬ı˛±˜‰¬f ø˙±˝±¬ı˛±º ¬ı˛±é¬¸Àfl¬ ¬ıÒ fl¬¬ı˛±¬ı˛ ÊÚ… ˘ÑÌ Ó“¬±Àfl¬ ’Ú≈√õ∂±øÌÓ¬ fl¬À¬ı˛º ¤¬ı˛¬Û¬ı˛ ¬ı˛±é¬À¸¬ı˛ ¸Àe·
Ó≈¬˜≈˘ ˚≈X ˙≈¬ı˛≈ ˝˚˛º ¸¬ıÀ˙À¯∏ ë‹ø¯∏fl¬¬ı±Ìí øÚÀé¬¬Û fl¬À¬ı˛ ëø¬ı¬ı˛±ÀÒí¬ı˛ Œ˝Àfl¬ ‡G¬ ‡G¬ fl¬À¬ı˛Ú ¬ı˛±˜‰¬fº Ó“¬±¬ı˛ ¬Û±À˚˛¬ı˛
fl¬±ÀÂ√ ¬ÛÀÎ¬ˇ Ô±Àfl¬ ¬ı˛q¡±q¡ ‡øG¬Ó¬ ¬ı˛±é¬À¸¬ı˛ Œ˝º ˜±øÈ¬ÀÓ¬ ¬ÛøÓ¬Ó¬ ¸œÓ¬± ˜”2Â«± ˚±Úº ˜‘Ó≈¬…¬ı˛ ¬Û”¬ı« ˜”˝≈ÀÓ«¬ ø¬ı¬ı˛±Ò ¬ı˛±À˜¬ı˛
¬ı±ÀÌ¬ı˛ ¶ÛÀ˙« ˙±¬Û ŒÔÀfl¬ ˜≈øq¡ Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√ñ¤ÊÚ… ¬ı˛±˜-¸œÓ¬±Àfl¬ |X± Ê±øÚÀ˚˛ Ó¬±¬ı˛ ¬Û”¬ı« Êœ¬ıÚ-fl¬Ô± ¬ıÀ˘Úº fl≈¬À¬ı¬ı˛
˙±À¬Û˝◊ Ó¬±¬ı˛ ¤˝◊ ’¬ıàÔ±º Ó¬±¬ı˛ Ú±˜ øfl¬À˙±¬ı˛º Œ¸ fl≈¬À¬ıÀ¬ı˛¬ı˛ ‰¬¬ı˛ øÂ√˘º ¤fl¬øÚ Ú±¬ı˛œÀ¬ı˛ ˜±ÀÁ¬ fl≈¬À¬ı¬ı˛ Ó¬±Àfl¬ øÚÀ˚˛
˚±˚˛º Ó¬±Àfl¬ ŒÀ‡ Ú±¬ı˛œ·Ì ˘ø7¬¬¬Ó¬ ˝˚˛º ÒÀÚù´¬ı˛ fl≈¬À¬ı¬ı˛ Œ¸˝◊ ˜≈˝”ÀÓ«¬ Ó¬±Àfl¬ ’øˆ¬˙±¬Û Œ˚˛ ëG¬fl¬ fl¬±ÚÀÚ ø·˚˛±
˝› øÚ˙±‰¬¬ı˛íº ¬ÛÀ¬ı˛ ¬ı˝≈ ’Ú≈Ú˚˛-ø¬ıÚÀ˚˛¬ı˛ ¬Û¬ı˛ fl≈¬À¬ı¬ı˛ ¬ıÀ˘Ú Œ˚ |œ¬ı˛±À˜¬ı˛ ˙À¬ı˛˝◊ Ó¬±¬ı˛ ˙±¬Û˜≈øq¡ ‚È¬À¬ıº ¬ı˛±˜‰¬fÀfl¬
˙«Ú fl¬À¬ı˛ Ó¬±¬ı˛ ˙À¬ı˛ é¬Ó¬-ø¬ıé¬Ó¬ ˝À˚˛ ø¬ı¬ı˛±Ò Ó¬±¬ı˛ Œ˝Àfl¬ ’ø¢üÀÓ¬ ±˝ fl¬¬ı˛ÀÓ¬ ¬ıÀ˘º ˘ÑÀÌ¬ı˛ Î¬◊ƒÀ˚±À·¬ı˛ ±ÚÀ¬ı¬ı˛
Œ˝ ¬Û≈ÀÎ¬ˇ Â√±˝◊√ ˝˘ ¤¬ı— ø¬ı¬ı˛±Ò ø¬ı… Œ˝ Ò±¬ı˛Ì fl¬À¬ı˛ ø¬ı…¬ı˛ÀÔ ‰¬ÀÎ¬ˇ ¶§·«±À¬ı˛±˝Ì fl¬À¬ı˛º
‡¬ı˛ ”¯∏ÀÌ¬ı˛ ˚≈ÀX ’±·˜Ú – Œ‰¬ÃVÊÚ ¬ıœ¬ı˛ ¬ı˛±é¬¸Àfl¬ |œ¬ı˛±À˜¬ı˛ Ó¬œÀ¬ı˛ øÚ˝Ó¬ ˝ÀÓ¬ ŒÀ‡ ˆ¬À˚˛ ¸”¬Û«Ì‡± ‡À¬ı˛¬ı˛
fl¬±ÀÂ√ ø·À˚˛ ¸¬ı Ê±Ú±˚˛º ‡¬ı˛ Î¬◊ÀMøÊÓ¬ ˝À˚˛ ¬ıÀ˘, ë‚≈‰¬±˝◊¬ı ¤‡øÚ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ˜Úd¬±¬Ûíí Œ‰¬ÃV ˝±Ê±¬ı˛ øÚ˙±‰¬¬ı˛Àfl¬ ’À¶a
¸ø7¬¬¬Ó¬ fl¬À¬ı˛ ¶§Ì«¬ı˛ÀÔ ‰¬ÀÎ¬ˇ ‡¬ı˛-”¯∏Ì ¬ı˛±˜-˘ÑÌÀfl¬ ˝Ó¬…± fl¬¬ı˛±¬ı˛ ÊÚ… ˚≈X˚±S± fl¬À¬ı˛º ¸œÓ¬±Àfl¬ ˚≈XÀé¬S ŒÔÀfl¬ ”À¬ı˛
¤fl¬ ·≈˝±˚˛ Œ¬ı˛À‡ ’±¸±¬ı˛ ÊÚ… ˘ÑÌÀfl¬ øÚÀ«˙ øÀ˚˛ ¬ı˛±˜ ¤fl¬±˝◊ ø¬ı˙±˘ ¬ı˛±é¬¸ À˘¬ı˛ ¸Àe· ˚≈X ˙≈¬ı˛≈ fl¬À¬ı˛Úº ’ôL√¬ı˛œé¬
ŒÔÀfl¬ Œ¬ı-ΔÓ¬…-·KÒ¬ı« ¸fl¬À˘ ¤˝◊ ˚≈X ŒÀ‡º ¬ı˛±˜‰¬fÀfl¬ ø‚À¬ı˛ ŒÙ¬À˘ ¬ı˛±é¬¸·Ìº ‡À¬ı˛¬ı˛ ¸Àe· ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ Ó≈¬˜≈˘
˚≈X ˝˚˛º Î¬◊ˆ¬À˚˛¬ı˛ Œ˝ ¬ı˛q¡±q¡º ¸˝¶⁄¬ı±Ì, ·KÒ¬ı« ’¶a ˝◊Ó¬…±ø¬ı˛ ¬Z±¬ı˛± ˙Ó¬ ˙Ó¬ ¬ı˛±é¬¸ Δ¸Ú… øÚ˝Ó¬ ˝˚˛º ¬ı±fl¬œ ˙≈Ò≈ ‡¬ı˛
› ”¯∏Ìº ˙”À˘¬ı˛ ¬Z±¬ı˛± ¬ı˛±˜ ”√¯∏ÀÌ¬ı˛ ≈˝◊ ˝±Ó¬ Œfl¬ÀÈ¬ ŒÙ¬À˘º Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ ”¯∏ÀÌ¬ı˛ ˜‘Ó≈¬… ˝˚˛º ”¯∏ÀÌ¬ı˛ › ’Ú…±Ú… ¬ıœ¬ı˛ ¬ı˛±é¬¸
Δ¸Ú…À¬ı˛ ˜‘Ó≈¬… ŒÀ‡ ‡¬ı˛ ¸˙À¶a Á“¬±ø¬ÛÀ˚˛ ¬ÛÀÎ¬ˇ ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛º Ú±Ú± ’¶a › Ó¬œÀ¬ı˛¬ı˛ ¬Z±¬ı˛± ¬ı˛±˜ ¤Àfl¬ ¤Àfl¬ ‡À¬ı˛¬ı˛
˝±ÀÓ¬ ÒÚ≈¬ı«±Ì › Ó¬±¬ı˛ ¬ı˛ÌÒ√ıÊ ¬ÛÓ¬±fl¡±Àfl¡ øÂ√iß øˆ¬iß fl¬À¬ı˛ ¤¬ı— ¬ı˛ÀÔ¬ı˛ ’±È¬øÈ¬ Œ‚±Î¬ˇ±Àfl¬ øÚ˝Ó¬ › ¸±¬ı˛Ôœ¬ı˛ ˜≈G¬Àfl¬ ŒÂ√Ú
fl¬À¬ı˛º ¤¬ı˛¬Û¬ı˛ ‡¬ı˛ ·±˚≈X ˙≈¬ı˛≈ fl¬À¬ı˛, øSˆ≈¬¬ıÀÚ ’±·≈Ú ±Î¬◊ √±Î¬◊ fl¬À¬ı˛ ;À˘ ›ÀÍ¬º ’ø¢ü¬ı±ÀÌ¬ı˛ ¬Z±¬ı˛± ‡À¬ı˛¬ı˛ ·± Ò√ı—¸
˝˚˛º Œ˙¯∏ ’¶a˝œÚ ‡¬ı˛ Ó¬œÑ “±Ó¬ øÀ˚˛ ¬ı˛±˜‰¬fÀfl¬ fl¬±˜Î¬ˇ øÀÓ¬ Œ·À˘ ‹ø¯∏fl¬ ¬ı±ÀÌ¬ı˛ ¬Z±¬ı˛± ‡¬ı˛ Ò¬ı˛±˙±˚˛œ ˝˚˛º Œ‰¬±V
˝±Ê±¬ı˛ ¬ı˛±é¬¸ ¸˝ ‡¬ı˛-”√¯∏ÀÌ¬ı˛ ˆ¬¬ı˘œ˘± ¸±e· fl¬¬ı˛±¬ı˛ ÊÚ… Œ¬ı·Ì Ó≈¬©Ü ˝Úº ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ¬ı˛q¡±q¡ Œ˝ ŒÀ‡ ¸œÓ¬±¬ı˛
≈ Œ‰¬±‡ Œ¬ıÀ˚˛ ’|≈Ò±¬ı˛± ¬ıÀ˚˛ ˚±˚˛º ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ¬ıœ¬ı˛Q ŒÀ‡ ¸”¬Û«Ì‡± ˆ¬À˚˛ › ≈–À‡ ˘efl¬±˚˛ ¬Û±ø˘À˚˛ ø·À˚˛ ¬ı˛±¬ıÌÀfl¬ ¸¬ı
øfl¬Â√≈ ‡≈À˘ ¬ıÀ˘º Œ¸˝◊ ¸Àe· ¬ı˛±˜-˘ÑÌ › ¸œÓ¬±¬ı˛ fl¬Ô±› ¬ıÀ˘º ¸œÓ¬±¬ı˛ ¬ı˛”¬Û Œ¸Ãμ˚«, Œ¸ ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ fl¬±ÀÂ√ Ó≈¬À˘ ÒÀ¬ı˛º
¬ı˛±¬ıÌ˝◊ Ó¬±¬ı˛ Î¬◊¬Û˚≈q¡ ¬ıÀ˘ ¬ı˛±¬ıÌÀfl¬ Î¬◊ÀMøÊÓ¬ fl¬À¬ı˛º ¸”¬Û«Ì‡± ¬ı˛±˜-˘ÑÌÀfl¬ ŒÒ“±fl¬± øÀ˚˛ ¸œÓ¬±Àfl¬ ˝¬ı˛Ì fl¬À¬ı˛ ’±Ú¬ı±¬ı˛
ÊÚ… ¬Û¬ı˛±˜˙« Œ˚˛º ¸≈μ¬ı˛œ ¸œÓ¬±¬ı˛ fl¬Ô± ¬ı˛±¬ıÌ ˜ÀÚ ˜ÀÚ ˆ¬±¬ıÀÓ¬ Ô±Àfl¬ ¤¬ı— øfl¡ˆ¬±À¬ı Ó¬±Àfl¬ ˝¬ı˛Ì fl¬¬ı˛± ˚±˚˛ Ó¬±¬ı˛ ø‰¬ôL√±˚˛
˜¢ü ˝˚˛º
182

ë¸œÓ¬±˝¬ı˛Ì fl¬ø¬ı˛ÀÓ¬ ¬ı˛±¬ıÌÀfl¬ ˜±¬ı˛œÀ‰¬¬ı˛ øÚÀ¯∏Òíñ ’—À˙ Œ‡± ˚±˚˛ ¬Û≈©Ûfl¬ ¬ı˛ÀÔ ‰¬ÀÎ¬ˇ ¬ı˛±¬ıÌ ˜±¬ı˛œÀ‰¬¬ı˛ Î¬◊ÀVÀ˙…
Ò±ø¬ıÓ¬ ˝˚˛º ¬ı˛±¬ıÌÀfl¡ ŒÀ‡ ˜±¬ı˛œ‰¬ ˆ¬˚˛ ¬Û±˚˛º G¬fl¬±¬ı˛ÀÌ… øÚ˙±‰¬¬ı˛ ¬ı˛±é¬¸À¬ı˛ ¬ı˛±˜‰¬f øfl¬ øÚá≈¬¬ı˛ ˆ¬±À¬ı ˝Ó¬…± fl¬À¬ı˛ÀÂ√
Œ¸ ¸¬ı ‡≈À˘ ¬ıÀ˘º ˆ¬±˝◊-”¯∏Ì-‡¬ı˛› Œ¬ı“À‰¬ ŒÚ˝◊º ¬ı˘˙±˘œ ˜±¬ı˛œ‰¬ Ô±fl¬ÀÓ¬ ¤ fl¬˘efl¬ ¬ı˛±¬ıÌ ¸˝… fl¬¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛ÀÂ√
Ú±º ¸”¬Û«Ì‡±¬ı˛ Ú±fl¬-fl¬±Ú Œfl¬ÀÈ¬ Œ¬ı±¬ı˛ ;±˘±› √õ∂fl¬±˙ fl¬À¬ı˛º ‰¬¬ı˛˜ ø¬ı¬ÛÀ ¬ÛÀÎ¬ˇ˝◊ ¬ı˛±¬ıÌ ˜±¬ı˛œÀ‰¬¬ı˛ ˙¬ı˛Ì±¬Ûiß ˝À˚˛ÀÂ√º
Ó¬±˝◊√ √õ∂øÓ¬À˙±ÀÒ¬ı˛ ÊÚ… ¸œÓ¬± ˝¬ı˛ÀÌ¬ı˛ fl¬Ô± Ó≈¬À˘ ÒÀ¬ı˛º ˜±¬ı˛œ‰¬ ¤˝◊ √õ∂d¬±¬ı Œ˜ÀÚ øÚÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ Ú±, ¬ı¬ı˛— ¸œÓ¬±Àfl¬
˝¬ı˛Ì fl¬¬ı˛À˘ ˘efl¬±¬Û≈¬ı˛œ Â√±¬ı˛‡±¬ı˛ ˝À¬ı ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ ¬ı—˙ Ò√ı—¸ ˝À¬ıñ¤˝◊ ¬ˆ¬ø¬ı¯∏…»¬ı±Ìœ› fl¬À¬ı˛º ¬ı˛±¬ıÌ Ó¬±ÀÓ¬ fl¬Ì«¬Û±Ó¬
Ú± fl¬À¬ı˛ ˜±¬ı˛œ‰¬Àfl¬ Œ¸±Ú±¬ı˛ ˝ø¬ı˛ÀÌ¬ı˛ Œ¬ı˙ Ò±¬ı˛Ì fl¬¬ı˛ÀÓ¬ ¬ıÀ˘º øfl¬ôL≈√ ˜±¬ı˛œ‰¬ ¤¬ı˛ ˆ¬˚˛—fl¬¬ı˛ Ù¬˘±Ù¬À˘¬ı˛ fl¬Ô± Ó≈¬À˘
ÒÀ¬ı˛ ¸œÓ¬±¬ı˛ √õ∂øÓ¬ Œ˘±ˆ¬ ¬Ûø¬ı˛Ó¬…±À·¬ı˛ ÊÚ… ¬ı˛±¬ıÌÀfl¬ ’Ú≈À¬ı˛±Ò fl¬À¬ı˛º øfl¬ôL≈√ Ó¬±¬ı˛ ¬Û¬ı˛±˜À˙« fl¬Ì«¬Û±Ó¬ Ú± fl¬À¬ı˛ ¬ı˛±¬ıÌ
ŒflË¡±ÀÒ Î¬◊iúM ˝˚˛º
ë¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ √õ∂øÓ¬ ˜±¬ı˛œÀ‰¬¬ı˛ ¸≈˜LaÌ± √õ∂±Úíñ’—À˙ ¬ı±¬ı˛—¬ı±¬ı˛ ˜±¬ı˛œ‰¬ ¸œÓ¬±˝¬ı˛Ì ŒÔÀfl¬ ¬ı˛±¬ıÌÀfl¬ øÚ¬ı‘M Ô±fl¬±¬ı˛
ÊÚ… ¸» ¬Û¬ı˛±˜˙« øÀ˘ ¬ı˛±¬ıÌ øé¬5 ˝À˚˛ Ó¬±Àfl¬ ˝Ó¬…± fl¬¬ı˛À¬ı ¬ıÀ˘ ·Ê«Ú fl¬À¬ı˛º ˙≈Ò≈ Ó¬±˝◊ Ú˚˛ ëŒ¬ı ¬Û=±ÚÚí›
˚ø øÚÀ¯∏Ò fl¬À¬ı˛Ú ¬ı˛±¬ıÌ Ó¬±› ¢∂±˝… fl¬¬ı˛À¬ı Ú± ¬ıÀ˘ fiXÓ¬… √õ∂fl¬±˙ fl¬À¬ı˛ ¤¬ı— ˜±¬ı˛œ‰¬Àfl¬ ˜±˚˛±˜‘· Œ¸ÀÊ ¬ı˛±˜Àfl¬
fl≈¬È¬œ¬ı˛ ŒÔÀfl¬ ¬ıÀÚ¬ı˛ ·ˆ¬œÀ¬ı˛ ’±ÚÀÓ¬ ¬Û¬ı˛±˜˙« Œ˚˛ ¤¬ı— ¬ı˛±˜˝œÚ ˙”Ú… fl≈¬È¬œ¬ı˛ ŒÔÀfl¬ Œ¸ ¸œÓ¬±Àfl¬ ˝¬ı˛Ì fl¬¬ı˛À¬ı
¬ıÀ˘ Ê±Ú±˚˛º ¸œÓ¬±˝¬ı˛Ì ’Ó¬ ¸˝Ê Ú˚˛º ¬ı˛±˜‰¬fÀfl¬ ˜±˚˛±˚˛ ¬ı≈ø˘À˚˛ ’±ÚÀ˘› ˘ÑÌ ¸œÓ¬±Àfl¬ ¬Û±˝±¬ı˛± ŒÀ¬ıº ˘ÑÌ
Ô±fl¬± ’¬ıàÔ±˚˛ ¸œÓ¬± ˝¬ı˛Ì ’¸y√√¬ıº ¤˝◊ ¸¬ı √õ∂øÓ¬fl”¬˘ ’¬ıàÔ±¬ı˛ fl¬Ô± ŒÊÀÚ ˙≈ÀÚ› ¸œÓ¬±˝¬ı˛Ì fl¬¬ı˛À˘ ˘efl¬±¬Û≈¬ı˛œ
Â√±¬ı˛‡±¬ı˛ ˝À¬ı ¬ıÀ˘ ˜±¬ı˛œ‰¬ ¤˝◊ fl≈¬fl¬˜« ŒÔÀfl¬ ¬ı˛±¬ıÌÀfl¡ øÚ¬ı˛d¬ fl¬¬ı˛±¬ı˛ ÊÚ… ¸≈˜LaÌ± Œ˚˛º
ë˜±¬ı˛œÀ‰¬¬ı˛ ˜‘·¬ı˛”¬ÛÒ±¬ı˛Ìíñ’—À˙ Œ√‡± ˚±˚˛ ¸”¬Û«Ì‡± ¬ı˛±¬ıÌÀfl¡ øÚÀ˚˛ ¬Û=¬ıÈ¬œ ¬ıÀÚ ˚±˚˛ ˜±¬ı˛œ‰¬ ¸˝√√º Œ¸‡±ÀÚ
˜±¬ı˛œ‰¬Àfl¡ ˜‘·¬ı˛”¬Û Ò±¬ı˛ÀÌ¬ı˛ øÚÀ«√˙ ø√À˘ øÚ¬ı˛”¬Û±˚˛ ˜±¬ı˛œ‰¬ ø¬ıø‰¬S¬ı˛”À¬Û ¶§Ì«Â√È¬±˚˛ Œ√˝√Àfl¡ ¸ø7¡¡¡Ó¬ fl¡À¬ı˛º Ó¬±¬ı˛ Ú˚˛Ú Œ˘±ˆ¬Ú
¶§Ì«¬ı˛”¬Û Œ√À‡ ¬ı˛±¬ıÌ ’±ÚøμÓ¬ ˝√√˚˛º
ë˜±˚˛± ˜‘·¬ı˛”¬ÛÒ±¬ı˛œ ˜±¬ı˛œ‰¬ ¬ıÒíñ’—À˙ Œ‡± ˚±˚˛ ¬ı˛±¬ıÌ ’¬ı˛Ì… ˜ÀÒ… ˘≈øfl¬À˚˛ ’±ÀÂ√ ’±¬ı˛ ¬ıÚˆ”¬ø˜ ’±À˘±øfl¬Ó¬
fl¬À¬ı˛ ¶§Ì« ˜‘·¬ı˛”¬Ûœ ˜±¬ı˛œ‰¬ ¬ı˛±˜-¸œÓ¬±¬ı˛ ¸±˜ÀÚ ˝±øÊ¬ı˛º ¬ı˛±é¬¸¬ı—˙ Ò√ı—¸ › Œ¬ıÓ¬±À¬ı˛ ø¬ı¬Û ŒÔÀfl¬ ¬ı˛é¬±¬ı˛ ÊÚ…˝◊
Œ˚Ú ø¬ıÒ±Ó¬±¬ı˛ øÚÀ«À˙˝◊ ¤˝◊ ¶§Ì« ˜‘À·¬ı˛ øÚ˜«±Ìº ¸œÓ¬± ¤˝◊ ˝ø¬ı˛ÌÀfl¬ ‰¬±˚˛º Ó¬±¬ı˛ Œ¸±Ú±¬ı˛ ‰¬À˜« Î¬◊¬ÛÀ¬ı˙ÀÚ¬ı˛ ’±fl¬±∫±
√õ∂fl¬±˙ fl¬À¬ı˛º ˜±˚˛±¬ıœ ¬ı˛±é¬¸À¬ı˛ fl¬Ô± ˘ÑÌ Ó≈¬À˘ ÒÀ¬ı˛º ˜±˚˛±¬ı˛ Ê±˘ ø¬ıd¬±¬ı˛ fl¬À¬ı˛ Ó¬±À¬ı˛ ¸¬ı«Ú±À˙¬ı˛ ÊÚ… ¤˝◊
˜±˚˛±˜‘À·¬ı˛ ’±·˜Ú ‚ÀÈ¬ÀÂ√ ¬ıÀ˘ ˘ÑÌ ¸—˙˚˛ √õ∂fl¬±˙ fl¬À¬ı˛º ¸¬ı øfl¡Â≈√ ˙≈ÀÚ› ¬ı˛±˜‰¬f ¸œÓ¬±¬ı˛ ˜Ú¬ı±>± ¬Û”¬ı˛ÀÌ¬ı˛
ÊÚ… ˜‘· ˝Ó¬…±¬ı˛ ÊÚ… Œ¬ı¬ı˛ ˝Úº ˚±¬ı±¬ı˛ ¸˜˚˛ ˘ÑÌÀfl¬ ¸œÓ¬± ¬ı˛é¬±¬ı˛ ±ø˚˛Q ŒÚº ˜±¬ı˛œÀ‰¬¬ı˛ Î¬◊ˆ¬˚˛¸—fl¬È¬º Ó¬±¬ı˛
˜‘Ó≈¬… ˝˚˛ ¬ı˛±˜ Ú˚˛ ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ ˝±ÀÓ¬º Ó¬À¬ı ¬ı˛±À˜¬ı˛ ˝±ÀÓ¬ ˜‘Ó≈¬…Àfl¬ Œ|˚˛ ˜ÀÚ fl¬À¬ı˛ Œ¸º ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ¸Àe· ¬ıÀÚ¬ı˛ ˜ÀÒ…
˘≈Àfl¬±‰≈¬ø¬ı˛ Œ‡˘ÀÓ¬ ˙≈¬ı˛≈ fl¬À¬ı˛º ˜±¬ı˛œÀ‰¬¬ı˛ ˜±˚˛±¬ı˛”¬Û Ò¬ı˛ÀÓ¬ Œ¬ÛÀ¬ı˛ ¬ı˛±˜ ë‹ø¯∏fl¬ ø¬ıø˙©Üí ¬ı±Ì øÚÀé¬¬Û fl¬À¬ı˛º ’±˝Ó¬
˜±¬ı˛œ‰¬ ˜‘Ó≈¬…¬ı˛ ’±À· ¬ı˛±À˜¬ı˛ fl¬F¶§¬ı˛ Úfl¬˘ fl¬À¬ı˛ ˘ÑÌÀfl¬ ø¬ı¬Û ŒÔÀfl¬ ¬ı“±‰¬±¬ı±¬ı˛ ÊÚ… ’±Ó«¬Ú± fl¬íÀ¬ı˛ ˜‘Ó≈¬… ¬ı¬ı˛Ì
fl¬À¬ı˛º ¬ı˛±˜‰¬f ¸˜¢∂ Â√˘Ú± ¬ı≈Á¬ÀÓ¬ Œ¬ÛÀ¬ı˛ fl≈¬È¬œÀ¬ı˛¬ı˛ øÀfl¬ ^≈Ó¬ ·˜Ú fl¬À¬ı˛Úº
ë¬ı˛±¬ıÌ fl¬Ó‘¬«fl¬ ¸œÓ¬± ˝¬ı˛Ìíñ ’—À˙ ¬ı˛±À˜¬ı˛ fl¡_¶§¬ı˛ ˙≈ÀÚ ¸œÓ¬± Œ¬ı¬ı˛ ˘ÑÌÀfl¬ ¬ı˛±À˜¬ı˛ ’Ú≈¸KÒ±ÀÚ ˚±S±¬ı˛
ÊÚ… fl¬¬ı˛≈Ì ø˜ÚøÓ¬ fl¬À¬ı˛º ˘ÑÌ ¸œÓ¬±Àfl¬ ¤fl¬± Œ¬ı˛À‡ ˚±›˚˛± øÍ¬fl¬ ˝À¬ı Ú±, ¬ı˛±˜‰¬fÀfl¬ Œfl¬Î¬◊ é¬øÓ¬ fl¬¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À¬ı
Ú± ˝◊Ó¬…±ø Ú±Ú± fl¬Ô± ¬ı˘±ÀÓ¬ øÀ˙˝±¬ı˛± ¸œÓ¬± fl¬È≈¬ ¬ı±fl¬… √õ∂À˚˛±· fl¬À¬ı˛º
ëëΔ¬ı˜±ÀS˚˛ ˆ¬±˝◊ fl¬ˆ≈¬ ÚÀ˝Ó¬ ’±¬ÛÚº
183

’±˜± √õ∂øÓ¬ ˘ÑÌ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ’±ÀÂ√ ˜Úºíí ñ˘ÑÌ ˆ¬±˝◊ ¤¬ı˛ Î¬◊ÀVÀ˙… Ú± Œ·À˘ ¸œÓ¬± ’±R˝Ó¬…± fl¬¬ı˛À¬ı ¬ıÀ˘
√õ∂d≈¬Ó¬ ˝˚˛º ˜Ú Ú± ˜±ÚÀ˘› ¸œÓ¬±¬ı˛ ≈–‡-Œ¬ıÚ± ¬ı≈Á¬ÀÓ¬ Œ¬ÛÀ¬ı˛ ·G¬œ Œfl¬ÀÈ¬ Ó¬±¬ı˛ ¬ı±˝◊À¬ı˛ ˚±ÀÓ¬ ¸œÓ¬± Ú± ˚±˚˛
Ó¬±¬ı˛ øÚÀ«˙ øÀ˚˛ ˘ÑÌ ¬ı˛±À˜¬ı˛ Î¬◊ÀVÀ˙… ˚±S± fl¬À¬ı˛º
¤˝◊ ¸≈À˚±À·¬ı˛ Ó¬¬Û¶§œ¬ı˛ Œ¬ı˙ ÒÀ¬ı˛ ¬ı˛±¬ıÌ fl≈¬È¬œ¬ı˛ ¬Z±À¬ı˛ ˝±øÊ¬ı˛º ¸œÓ¬±¬ı˛ ¬ı˛”¬Û ˜±Ò≈À˚« ¬ı˛±¬ıÌ ˜≈*º ¬ı˛±˜-˘ÑÌ
øÙ¬À¬ı˛ ¤À˘ Ù¬˘˜”˘ øÀ˚˛ ’øÓ¬øÔ ¸»fl¬±À¬ı˛¬ı˛ fl¬Ô± ¸œÓ¬± ¬ıÀ˘º Œ¸˝◊ ¸Àe· øÚÀÊ¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛› Œ˚˛º ˆ¬G¬ Ó¬¬Û¶§œ¬ı˛”¬Ûœ
¬ı˛±¬ıÌ ¸œÓ¬±Àfl¬ fl≈¬È¬œÀ¬ı˛¬ı˛ ¬ı±˝◊À¬ı˛ ¤À¸ øˆ¬é¬± øÀÓ¬ ¬ıÀ˘º √õ∂ˆ≈¬¬ı˛ ’±À˙ Â√±Î¬ˇ± ¸œÓ¬± ¬ı±˝◊À¬ı˛ ’±¸ÀÓ¬ ’¶§œfl¬±¬ı˛ fl¬¬ı˛À˘
Ò˜«-fl¬À˜«¬ı˛ fl¬Ô± ¬ıÀ˘ ¸œÓ¬±Àfl¬ √õ∂˘≈t fl¬À¬ı˛º ¸˝Ê ¸¬ı˛˘ ˜ÀÚ ¸œÓ¬± ˘ÑÀÌ¬ı˛ ·G¬œ¬ı˛ ¬ı±˝◊À¬ı˛ Ù¬˘ Ó¬¬Û¶§œÀfl¬ øÀÓ¬
Œ·À˘ ¬ı˛±¬ıÌ Ó¬±¬ı˛ ˝±Ó¬ ÒÀ¬ı˛ ŒÙ¬À˘ ¤¬ı— ¶§˜”øÓ«¬ Ò±¬ı˛Ì fl¬À¬ı˛º ¸œÓ¬± ¬ı˛±¬ıÌÀfl¬ ’øˆ¬¸•Û±Ó¬ øÀÓ¬ Ô±Àfl¬º ¬ı˛±¬ıÌ
Ó¬±¬ı˛ ˜ÀÚ±¬ı±¸Ú±¬ı˛ fl¬Ô± ¬ı˘À˘ ¸œÓ¬± Ó¬±Àfl¬ ˆ¬»«¸Ú± fl¬¬ı˛ÀÓ¬ Ô±Àfl¬º ¤øÀfl¬ ˆ¬œ¯∏Ì ¬ı˛±é¬¸ ˜”øÓ«¬ Ò±¬ı˛Ì fl¬À¬ı˛ ŒÊ±¬ı˛
fl¬À¬ı˛ ¸œÓ¬±Àfl¬ ¬ı˛ÀÔ ›Í¬±˚˛ ’¸˝√√±˚˛ ¸œÓ¬± ¬ı˛±˜‰¬fÀfl¬ ¶ú¬ı˛Ì fl¬À¬ı˛, ¬ıÀÚ¬ı˛ ·±Â√-¬Û±˘±¬ı˛ Î¬◊ÀVÀ˙… Ó¬±¬ı˛ fl¬¬ı˛≈Ì ’±À¬ıÚñ
Ó¬±¬ı˛ ¤˝◊ ’¸˝±˚˛ ’¬ıàÔ±¬ı˛ fl¬Ô± Œ˚Ú ¬ı˛±˜Àfl¬ Ó¬±¬ı˛± Ê±Ú±˚˛º ≈À‰¬±À‡ ’|≈¬ıÚ…±º ^≈Ó¬·øÓ¬ÀÓ¬ ¬ı˛Ô Ò±ø¬ıÓ¬º ’±fl¬±˙
¬ÛÀÔ ÊÈ¬±˚˛≈ ¬Û±‡œ ¬ÛÔ Œ¬ı˛±Ò fl¬À¬ı˛º ÊÈ¬±˚˛≈¬ı˛ ¸Àe· ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ ˜˝±˚≈X ˙≈¬ı˛≈º ¬ıøS ˝±Ê±¬ı˛ ¬ı±ÀÌ é¬Ó¬ø¬ıé¬Ó¬ ÊÈ¬±˚˛≈
Ó¬¬ı≈ √õ∂±Ì¬ÛÀÌ ˚≈X fl¬À¬ı˛º ë’X«‰¬fí ¬ı±ÀÌ Ó¬±¬ı˛ ≈øÈ¬ ¬Û±‡± ø¬ıø2Âiß ˝˚˛º ¸œÓ¬± Ó¬±Àfl¬ ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ ¤˝◊ fl≈¬fl¬˜« ¬ı±Ó«¬± Œ¬Û“ÃÀÂ√
øÀÓ¬ ¬ıÀ˘º ÊÈ¬±˚˛≈ Ó¬±Àfl¬ ¸±bLÚ± øÀ˚˛ ¬ıÀ˘ñ
ëŒÓ¬±˜±À¬ı˛ Î¬◊X±ø¬ı˛À¬ıÚ |œ¬ı˛±˜ ˘ÑÌºí
’±fl¬±˙ ¬ÛÀÔ ˚±¬ı±¬ı˛ ¸˜˚˛ ¸œÓ¬± Ó¬±¬ı˛ ŒÀ˝¬ı˛ ’˘—fl¬±¬ı˛ø ˜±øÈ¬ÀÓ¬ Â√øÎ¬ˇÀ˚˛ ŒÚº ¬Û±˝±Î¬ˇ-¬Û¬ı«Ó¬, Ú-Úœ¬ı˛ Î¬◊ÀVÀ˙…
¸œÓ¬±¬ı˛ fl¬±Ó¬¬ı˛ ¬ı±Ìœ Ò√ıøÚÓ¬º
¬ÛøÔ˜ÀÒ… ÊÈ¬±˚˛≈¬ı˛ w±Ó≈¬©Û≈S ë¸•Û±øÓ¬ÚμÀÚí¬ı˛ ¸Àe· Œ‡±º ≈˝◊ ¬Û±‡± øÀ˚˛ Œ¸ ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ ¬ı˛ÔÀfl¬ ŒÏ¬Àfl¬ Œ˚˛º
Œ¸ Ê±ÚÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛øÚ ÊÈ¬±˚˛≈¬ı˛ ’øôL√˜ ˙±¬ı˛ fl¬Ô±º ¬ı˛±¬ıÌ Ó¬±Àfl¬ ¸”¬Û«Ì‡±¬ı˛ fl¬Ô±, ‡¬ı˛-”¯∏ÀÌ¬ı˛ ˝Ó¬…±¬ı˛ fl¬Ô± ¬ıÀ˘º ¸œÓ¬±
˝¬ı˛ÀÌ¬ı˛ Œ˚Ãøq¡fl¬Ó¬± √õ∂øÓ¬á¬± fl¬À¬ı˛ ¸≈¬Û±Àù´«¬ı˛ ˝±Ó¬ ŒÔÀfl¬ ¬ı˛é¬± ¬Û±˚˛º ’¸œ˜ ¸˜≈^ Œ¬Ûø¬ı˛À˚˛ ˘efl¬±¬Û≈¬ı˛œÀÓ¬ ¤À¸ ¬ı˛±¬ıÌ
¸œÓ¬±Àfl¬ ’À˙±fl¬ fl¬±ÚÀÚ ¬ıøμÚœ fl¬À¬ı˛ ¬ı˛±À‡º ¸œÓ¬±¬ı˛ ≈–À‡ Œ¬ı·Ì ≈–ø‡Ó¬º ¬ıËp±¬ı˛ ’±ÀÀ˙ ˝◊f ’À˙±fl¬ fl¬±ÚÀÚ
ø·À˚˛ ¸œÓ¬±Àfl¬ ¸±bLÚ± Œ˚˛ñ
ë¸±·¬ı˛ ¬ı±øKÒ˚˛± ¬ı˛±˜ Δ¸Ú… fl¬ø¬ı˛ ¬Û±¬ı˛º
¬ı˛±¬ıÀÌ ˜±ø¬ı˛˚˛± ŒÓ¬±˜± fl¬ø¬ı˛À¬ı Î¬◊X±¬ı˛ººí
¸œÓ¬±Àfl¬ ¬Û¬ı˛˜±iß øÀ˚˛ ¤¬ı— √õ∂øÓ¬øÚ ¸≈Ò± Ù¬˘ øÀ˚˛ ˚±À¬ıÚ √õ∂øÓ¬|≈øÓ¬ øÀ˚˛ ŒÚ ˝◊fº ’À˙±fl¬ fl¬±ÚÀÚ ¤fl¬±fl¬œ
¬ıøμÚœ ¸œÓ¬±ñ’±¬ı˛ ¬Û=¬ıÈ¬œ ¬ıÀÚ ¸œÓ¬±˙”Ú… fl≈¬È¬œÀ¬ı˛¬ı˛ Î¬◊ÀVÀ˙… Î¬◊»fl¬_±˚˛ ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ˚±S±º
ë|œ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ø¬ı˘±¬Û › ¸œÓ¬±¬ı˛ ’Ài§¯∏Ìí-
˝±ÀÓ¬ ÒÚ≈¬ı«±Ì øÚÀ˚˛ ¬ÛÀÔ ’˜e·À˘¬ı˛ Ú±Ú± ø‰¬˝ê ŒÀ‡ ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ˜ÀÚ ŒÊÀ·ÀÂ√ Ú±Ú± ø‰¬ôL√±º ˜±¬ı˛œÀ‰¬¬ı˛ fl¬¬ÛÈ¬
’±˝3±ÀÚ ˘é¬Ì øfl¬ ¸œÓ¬±Àfl¬ ¤fl¬˘± Œ¬ı˛À‡ ¬ı˛±À˜¬ı˛ Œ‡“±ÀÊ Œ¬ı¬ı˛ ˝À˚˛ÀÂ√∑ ¸œÓ¬±Àfl¬ Œ¬ıÓ¬±·Ì Œ˚Ú ¬ı˛é¬± fl¬À¬ı˛Úº
ø¬ıÒ±Ó¬± øfl¬ ≈–À‡¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛ ≈–‡ øÀ¬ı∑ ˝◊Ó¬…±ø ˆ¬±¬ıÀÓ¬ ˆ¬±¬ıÀÓ¬ ¬ı˛±˜ ˚‡Ú øÀ˙˝±¬ı˛± øÍ¬fl¬ Œ¸˝◊ ˜≈˝”ÀÓ«¬ ˘ÑÀÌ¬ı˛
¸Àe· Ó“¬±¬ı˛ Œ‡±º ¸œÓ¬±Àfl¬ ˆ¬˚˛—fl¬¬ı˛ G¬fl¬±¬ı˛ÀÌ… ¤fl¬± Œ¬ı˛À‡ ˘ÑÀÌ¬ı˛ ’±·˜ÀÚ ¸œÓ¬±¬ı˛ Êœ¬ıÀÚ ŒÚÀ˜ ¤À¸ÀÂ√
184

≈À˚«±·º ¤fl¬Ô± øÚø(Ó¬ˆ¬±À¬ı Á“¬≈øfl¬ Œ›˚˛±˜±S ¤fl¬øÀfl¬ fl¬˜«Ù¬˘ ’Ú…øÀfl¬ ˘ÑÌÀfl¬ ¬ı≈øXÚ±À˙¬ı˛ ’øˆ¬À˚±À· ’øˆ¬˚≈q¡
fl¬¬ı˛À˘Ú ¬ı˛±˜º ˜±¬ı˛œÀ‰¬¬ı˛ ˜‘Ó¬À˝ Œø‡À˚˛ ≈˝◊√ˆ¬±˝◊ ’øÓ¬^≈Ó¬ fl≈¬È¬œ¬ı˛ ¬Z±À¬ı˛ Î¬◊¬ÛøàÔ ˝À˘Úº ë¸œÓ¬± ¸œÓ¬± ¬ıø˘˚˛± Î¬±Àfl¬Ú
¬ı±À¬ı˛ ¬ı±À¬ı˛ºí Œfl¬±ÀÚ± Î¬◊M¬ı˛ Ú± Œ¬ÛÀ˚˛ ¬ı˛±˜‰¬f ˜”ø26«√Ó¬ √õ∂±˚˛º ¬Û±·À˘¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ≈˝◊√ ˆ¬±˝◊ Ó¬iß Ó¬iß fl¬À¬ı˛ ¬ıÀÚ, Œ·±√±¬ı¬ı˛œ
Ó¬œÀ¬ı˛ ¸œÓ¬±Àfl¬ ‡“≈ÀÊ Œ¬ıÎ¬ˇ±Úº ¸œÓ¬±Àfl¬ Ú± Œ¬ÛÀ˚˛ Œfl“¬À Œfl“¬À |œ¬ı˛±˜‰¬f ‰¬±¬ı˛øfl¬ ’KÒfl¬±¬ı˛ ŒÀ‡Úº ¬ıÀÚ¬ı˛ ¬Û˙≈-
¬Û±ø‡, ¬ıÀÚ¬ı˛ ˜≈øÚ-Ÿ¬ø¯∏·Ì ¤À¸ Ó“¬±Àfl¬ √õ∂À¬ı±Ò ŒÚº Ó“¬±¬ı˛ ˜≈À‡ ˙≈Ò≈ ë¸œÓ¬±, ¸œÓ¬±íº ¸œÓ¬±¬ı˛ Œ˙±Àfl¬ ’øàÔ¬ı˛ ¬ı˛±˜‰¬fÀfl¬
ˆ¬±˝◊ ˘ÑÌ ˆ”¬ø˜ ŒÔÀfl¬ Ó≈¬À˘ Œfl¬±À˘ ŒÚÚº ˆ¬±˝◊-¤¬ı˛ Î¬◊ÀVÀ˙… Ó“¬±¬ı˛ fl¬±Ó¬¬ı˛ ’±Ó«¬Ú±ñ
ëëøfl¬ fl¬ø¬ı˛¬ı Œfl¬±Ô± ˚±¬ı ’Ú≈Ê ˘ÑÌº
Œfl¬±Ô± Œ·À˘ ¸œÓ¬± ¬Û±¬ı fl¬¬ı˛ øÚ¬ı˛”¬ÛÌººíí
¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ˜ÀÚ ˝˚˛ñ˝˚˛ÀÓ¬± ¸œÓ¬± ˜≈øÚ¬ÛPœÀ¬ı˛ fl¬±ÀÂ√ Œ·ÀÂ√Ú, ˝˚˛ÀÓ¬± Œ·±±¬ı¬ı˛œ Ó¬œÀ¬ı˛¬ı˛ fl¬˜˘ fl¬±ÚÀÚ ˘≈øfl¬À˚˛
’±ÀÂ√Ú, ˝˚˛ÀÓ¬± ¬ı± ¬ı˛±˝≈ Ó¬±Àfl¬ ¢∂±¸ fl¬À¬ı˛ÀÂ√º ’Ô¬ı± ˜± ¬ı¸≈KÒ¬ı˛± ¬ı˛±Ê…˝±¬ı˛± ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ fl¬±Â√ ŒÔÀfl¬ øÂ√øÚÀ˚˛ øÚÀ˚˛
¸œÓ¬±Àfl¬ øÚÊ Œfl¬±À˘ ’±|˚˛ øÀ˚˛ÀÂ√Úº ¸œÓ¬±Àfl¬ ˝±ø¬ı˛À˚˛ ¬ı˛±˜‰¬f ‰¬±¬ı˛øfl¬ ’KÒfl¬±¬ı˛ Œ‡ÀÂ√Úº Ó“¬±¬ı˛ Êœ¬ıÀÚ ¸œÓ¬±˝◊√
¤fl¬˜±S Ò…±Ú, :±Úº ¸œÓ¬± Â√±Î¬ˇ± ¬ı˛±˜‰¬f ë˜Úœ˝±¬ı˛± Ù¬Ìœºí ˆ¬±˝◊ ˘ÑÀÌ¬ı˛ fl¬±ÀÂ√ Ó¬±¬ı˛ fl¬±Ó¬¬ı˛ ’±À¬ıÚñŒ˚ fl¬À¬ı˛˝◊
Œ˝±fl¬ Œ¸ Œ˚Ú ¸œÓ¬±Àfl¬ ‡“≈ÀÊ Œ¬ı¬ı˛ fl¬À¬ı˛ ¤¬ı— Ó“¬±¬ı˛ Êœ¬ıÚ ¬ı“±‰¬±˚˛º ¸œÓ¬±˝œÚ Ó¬À¬Û±¬ıÚ ˙”Ú…˜˚˛º ¬Û˙≈-¬Û±ø‡-¬ı‘é¬
¸¬ı±˝◊Àfl¬ ŒÎ¬Àfl¬ ŒÎ¬Àfl¬ ¸œÓ¬±¬ı˛ ’Ú≈¸KÒ±Ú fl¬¬ı˛±¬ı˛ ¸˜˚˛ ¸œÓ¬±¬ı˛ ˆ”¬¯∏Ì › ’˘—fl¡±¬ı˛±ø, ¬ı˛ÀÔ¬ı˛ ‰”¬Î¬ˇ±, ‰¬±fl¬± ˝◊Ó¬…±ø
ŒÀ‡ Œ¸˝◊ àÔ±Ú ˆ¬±˘ˆ¬±À¬ı Œ‡¬ı±¬ı˛ ÊÚ… ¬ı˛±˜‰¬f ˘ÑÌÀfl¬ ¬ıÀ˘º ¸±˜ÀÚ ¸≈Î¬◊2‰¬ ¬Û¬ı«ÀÓ¬¬ı˛ ’±Î¬ˇ±À˘ ¸œÓ¬± Ô±fl¬ÀÓ¬
¬Û±À¬ı˛ Œˆ¬À¬ı ¬ı˛±˜‰¬f ÒÚ≈¬ı«±ÀÌ ¬Û¬ı«Ó¬Àfl¬ Ò”ø˘¸±» fl¬¬ı˛ÀÓ¬ ‰¬±˝◊À˘ ˘ÑÌ Ó¬± ¬ı±¬ı˛Ì fl¬À¬ı˛º ¸œÓ¬±˝±¬ı˛± ¬Û±·˘ √õ∂±˚˛
¬ı˛±˜‰¬fÀfl¬ ˘ÑÌ Ú±Ú±ˆ¬±À¬ı √õ∂À¬ı±Ò øÀÓ¬ Œ·À˘› Œ˙±fl¬±fl≈¬˘ ¬ı˛±˜‰¬f Ó¬±¬ı˛ fl¬Ô± ˙≈ÚÀÓ¬ ‰¬±Ú Ú±º ¸œÓ¬±¬ı˛ ÊÚ…
¸‘ø©Ü Ò√ı—À¸¬ı˛ Î¬◊À…±· øÚÀ˘ ˘ÑÌ Ó“¬±Àfl¬ øÚ¬ı˛d¬ fl¬À¬ı˛º ¤Àfl¬¬ı˛ ’¬Û¬ı˛±ÀÒ ’ÀÚ… Œfl¬Ú Ò√ı—¸ ˝À¬ı∑ ’ÀÚfl¬ Œ¬ı±Á¬±ÀÚ±¬ı˛
¬Û¬ı˛ ≈˝◊ ˆ¬±˝◊ ø˜À˘ ¸œÓ¬±¬ı˛ ’Ú≈¸KÒ±ÀÚ ¬ÛÔ ‰¬˘ÀÓ¬ ˙≈¬ı˛≈ fl¬À¬ı˛Úº ¬ÛÀÔ Úœ-ø·ø¬ı˛Àfl¬ ¸œÓ¬±¬ı˛ Œ‡“±Ê Œ¬ı±¬ı˛ ÊÚ…
¬ı˛±˜‰¬f Œfl“¬À Œfl“¬À ’Ú≈À¬ı˛±Ò Ê±Ú±˚˛º ‰¬±¬ı˛øfl¬ ‚≈¬ı˛ÀÓ¬ ‚≈¬ı˛ÀÓ¬ ¬ı˛q¡±q¡ ÊÈ¬±˚˛≈Àfl¬ ŒÀ‡ ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ˜ÀÚ ˝À˚˛ÀÂ√ øÚ˙±‰¬¬ı˛
¬ı˛±é¬¸ ¬Û±‡œ¬ı˛ Œ¬ı˙ ÒÀ¬ı˛ ¸œÓ¬±Àfl¬ ˆ¬é¬Ì fl¬À¬ı˛ÀÂ√º Ó¬±˝◊√ Ó¬±Àfl¬ ˝Ó¬…± fl¬¬ı˛±¬ı˛ ˜”˝≈ÀÓ«¬ ¬ı˛±¬ıÌ fl¬Ó‘¬«fl¬ ¸œÓ¬± ˝¬ı˛ÀÌ¬ı˛ ¬ı‘M±ôL√
ÊÈ¬±˚˛≈ ¬ı˛±˜‰¬fÀfl¬ ¬ıÀ˘º ˙”Ú… fl≈¬È¬œ¬ı˛ Œ¬ÛÀ˚˛ ¬ı˛±¬ıÌ ¸œÓ¬±Àfl¬ ˝¬ı˛Ì fl¬À¬ı˛ ˘efl¬±˚˛ ‰¬À˘ Œ·ÀÂ√º ÊÈ¬±˚˛≈ ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ’±˙±˚˛
¬ı˝≈é¬Ì Ó¬±¬ı˛ ¬ı˛ÀÔ¬ı˛ ·øÓ¬¬ÛÔ ’±È¬Àfl¬ ˚≈X fl¬À¬ı˛ÀÂ√ øfl¬ôL≈√ Œ˙¯∏ ¬ı˛é¬± fl¬¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ øÚº ˙¬ı˛Ô Ê√È¬±˚˛≈ ø˜S øÚÀÊ¬ı˛
¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛ øÀ˘ ¬ı˛±˜‰¬f ’Ú≈Ó¬5 ˝Ú ¤¬ı— ¬ı˛±¬ıÌ Œfl¬Ú ¸œÓ¬±Àfl¬ ˝¬ı˛Ì fl¬¬ı˛À˘± Œ¸fl¬Ô± ˙≈ÚÀÓ¬ ‰¬±Úº Œ‰¬±V ˝±Ê±¬ı˛
¬ı˛±é¬¸ ¬ıÒ, ¸”¬Û«Ì‡±¬ı˛ Ú±fl¬-fl¬±Ú fl¬±È¬±¬ı˛ √õ∂øÓ¬À˙±Ò ŒÚ¬ı±¬ı˛ ÊÚ…˝◊ ¸˜≈^Ó¬œÀ¬ı˛ ˘efl¬±˚˛ ˜˝±ÀÓ¬Ê¶§œ ˘Àefl¬ù´¬ı˛ ¬ı˛±¬ıÌ
¸œÓ¬±Àfl¬ øÚÀ˚˛ Œ·ÀÂ√º Ó¬À¬ı ÊÈ¬±˚˛≈ ¬ı˛±˜Àfl¬ Œ‰¬±À‡¬ı˛ Ê˘ ˜≈ÀÂ√ ø‰¬ôL√± ”¬ı˛ fl¬¬ı˛ÀÓ¬ ¬ıÀ˘º ¶Û©Üˆ¬±À¬ı ’±˙±¬ı˛ ¬ı±Ìœ
˙≈Ú±˚˛ñ
ëëŒfl¬±Ú ø‰¬ôL√± Ú± fl¬ø¬ı˛˝ ¸•§¬ı˛ flË¡μÚº
Ê±Úfl¬œÀ¬ı˛ Î¬◊X±ø¬ı˛À¬ı ˜±ø¬ı˛˚˛± ¬ı˛±¬ıÌººíí
Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ |œ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ‰¬¬ı˛Ì±˜‘Ó¬ ˜≈À‡ øÚÀ˚˛ ¸¬ı Œ±¯∏Àfl¬ Ú±¸ fl¬À¬ı˛ ÊÈ¬±˚˛≈ ¬Û¬ı˛À˘±fl¬·˜Ú fl¬À¬ı˛º ¬ı˛±˜-˘ÑÌ
Ó¬±¬ı˛ ¬ıμÚ± fl¬À¬ı˛Úº ø¬ı…¬ı˛ÀÔ ÊÈ¬±˚˛≈ ¶§·«±À¬ı˛±˝Ì fl¬À¬ı˛º
ÊÈ¬±˚˛≈ Î¬◊X±¬ı˛íñ’—À˙ ø¬ÛÓ‘¬Ó≈¬˘… ÊÈ¬±˚˛≈¬ı˛ ˙¬ıÀÀ˝¬ı˛ ¸»fl¬±¬ı˛ ¤¬ı— Œ·±±¬ı¬ı˛œ¬ı˛ ÊÀ˘ ¬ı˛±˜-˘ÑÌ Ó¬¬Û«Ì fl¬À¬ı˛Úº
¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ˙«ÀÚ˝◊ Ê±È¬±˚˛≈¬ı˛ ¶§·«¬ı±¸ ˝À˘±º
185

ëfl¬¬ıKÒ › ˙¬ı¬ı˛œ¬ı˛ ¶§À·« ·˜Úíñ ¬ı˛±ÀÓ¬¬ı˛ ’KÒfl¬±¬ı˛ ‚øÚÀ˚˛ ¤À˘ ¬ı˛±˜-˘ÑÌ øÙ¬À¬ı˛ ’±À¸Ú ˙”Ú… fl≈¬È¬œÀ¬ı˛º ¬ı˛±˜‰¬f
˙”Ú… ‚À¬ı˛ Œfl“¬À Œfl“¬À ¸±¬ı˛±ñŒ‰¬±À‡ Ó¬±¬ı˛ ‚≈˜ ŒÚ˝◊. Œˆ¬±¬ı˛ ˝ÀÓ¬˝◊ ≈-ˆ¬±˝◊ ¸œÓ¬±¬ı˛ Œ‡“±ÀÊ Œ¬ıø¬ı˛À˚˛ ¬ÛÀÎ¬ˇÚº fl≈¬˙ ¬ıÀÚ
ˆ¬˚˛—fl¡¬ı˛ Ú±Ú± ’˜e·À˘¬ı˛ ø‰¬˝ê Œ‡± Œ˚˛º ¤fl¬ ø¬ıƒ‚≈ÀÈ¬ ø¬ı˙±˘À˝Ò±¬ı˛œ fl¬¬ıKÒ Ó“¬±À¬ı˛ ¬ÛÔ ’±È¬fl¬±˚˛ ¤¬ı— ≈ÊÚÀfl¬
ˆ¬é¬Ì fl¬¬ı˛À¬ı ¬ıÀ˘ Ê±Ú±˚˛º fl¬¬ıKÒ Ó“¬±À¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛ Ê±ÚÀÓ¬ ¤¬ı— Œfl¬Ú ¤˝◊ ¬ıÀÚ √õ∂À¬ı˙ fl¬À¬ı˛ÀÂ√ Ó¬± Ê±ÚÀÓ¬ ‰¬±˚˛º ¤
¸À¬ı¬ı˛ Œfl¬±ÀÚ± Î¬◊M¬ı˛ Ú± øÀ˚˛ ≈-ˆ¬±˝◊ fl¬¬ıÀKÒ¬ı˛ ≈˝◊√ ˝±Ó¬ Œfl¬ÀÈ¬ ŒÙ¬À˘º ˚LaÌ±˚˛ Â√È¬ƒÙ¬Èƒ¬ fl¬¬ı˛ÀÓ¬ fl¬¬ı˛ÀÓ¬ Ó¬±À¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛
’±¬ı±¬ı˛ Ê±ÚÀÓ¬ ‰¬±˚˛º ˘ÑÌ øÚÀÊÀ¬ı˛ ¬ı—˙ ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛ › ¬ıÀÚ ’±¸±¬ı˛ fl¬±¬ı˛Ì ¬ı˘±¬ı˛ ¬Û¬ı˛ fl¬¬ıÀKÒ¬ı˛ ¬Û”À¬ı«¬ı˛ ¶ú‘øÓ¬ ŒÊÀ·
›ÀÍ¬º Ó¬±¬ı˛ Ú±˜ øÂ√˘ fl≈¬À¬ı¬ı˛º ¬ı˛”À¬Û¬ı˛ ’˝—fl¬±¬ı˛ Ó¬±¬ı˛ øÂ√˘º ˜≈øÚ¬ı˛ ˙±À¬Û Ó¬±¬ı˛ ¬ı˛”¬Û Ú©Ü ˝˚˛º Ó¬À¬ı ø¬ıc≈¬ı˛ ’¬ıÓ¬±¬ı˛ ¬ı˛±À˜¬ı˛
¬ı±Ì¶ÛÀ˙« ’±˜±¬ı˛ ˜≈øq¡ ‚È¬À¬ıº ˝◊f flË≈¬X ˝À˚˛ Ó¬±Àfl¬ ¬ı<±‚±Ó¬ fl¬¬ı˛À˘ Ó¬±¬ı˛ ˝±Ó¬ Â√±Î¬ˇ± ’Ú… ’e··≈ø˘ Î¬◊À¬ı˛¬ı˛ ˜ÀÒ…
Ï≈¬Àfl¬ Œ·ÀÂ√º Ó¬±¬ı˛ ·øÓ¬˙øq¡ ŒÚ˝◊º ≈˝◊˝±Ó¬˝◊ ¤fl¬˜±S ¸•§˘º Ó¬À¬ı ¬ı˛±˜‰¬fÀfl¬ Œ‡ÀÓ¬ Œ¬ÛÀ˚˛ Œ¸ ’±Ê ÒÚ…º ¬ı˛±˜‰¬f
Ó¬±¬ı˛ fl¬±ÀÂ√ ¸œÓ¬±¬ı˛ ¸—¬ı± Ê±ÚÀÓ¬ ‰¬±˝◊À˘ Ó¬±¬ı˛ ŒÀ˝¬ı˛ ¸»fl¬±¬ı˛ ’±À· fl¬¬ı˛ÀÓ¬ ¬ıÀ˘º ≈˝◊√ ˆ¬±˝◊ ø˜À˘ ¸˚ÀP fl¬¬ıÀKÒ¬ı˛
Œ˝ ¸»fl¬±¬ı˛ fl¬¬ı˛À˘ ’±·≈ÀÚ¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ ŒÔÀfl¬ ’æ≥Ó¬ ’±fl¬±À¬ı˛¬ı˛ Êœ¬ı ’±fl¬±À˙ Î¬◊Í¬ÀÓ¬ Î¬◊Í¬ÀÓ¬ Œ¬ı˜”øÓ«¬ Ò±¬ı˛Ì fl¬À¬ı˛ ¬ı˛±À˜¬ı˛
Î¬◊ÀVÀ˙… ¬ıÀ˘ Ó“¬±¬ı˛± Œ˚Ú Ÿ¬¯∏…˜≈Àfl¬ ¸≈¢∂œÀ¬ı¬ı˛ fl¬±ÀÂ√ ˚±˚˛º ¬ı˛±˜‰¬fÀfl¬ ˙«ÀÚ¬ı˛ Ù¬À˘ fl¬¬ıÀKÒ¬ı˛ ¶§·«¬ı±¸ ˝˚˛º fl≈¬˙¬ıÀÚ ¬ı˛±Ó¬
fl¬±øÈ¬À˚˛ ≈-ˆ¬±˝◊ Œˆ¬±¬ı˛À¬ı˘± ¬Û•Û± ÚœÓ¬œÀ¬ı˛ ˚±Úº Œ¸‡±ÀÚ ¬Ûé¬œ-¬Ûøé¬Ìœ, ˜‘·-˜‘·œ, ¬ı˛±Ê˝—¸-¬ı˛±Ê˝—¸œ ø˜˘Ú±Àμ
ø¬ıÀˆ¬±¬ı˛º ¤À¬ı˛ ø˜˘Ú ˜Ò≈¬ı˛ Êœ¬ıÚ ŒÀ‡ ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ø¬ıÀ2Â Œ¬ıÚ± Ó¬œ¬ıË ¬ı˛”¬Û ŒÚ˚˛º øÓ¬øÚ ˜‘· ¬Û±‡œÀ¬ı˛ ŒÎ¬Àfl¬ ŒÎ¬Àfl¬
¸œÓ¬± Œfl¬±Ô±˚˛ Ê±ÚÀÓ¬ ‰¬±Úº ≈–‡-˝Ú ÊÊ«ø¬ı˛Ó¬ ˜Ú › Œ˝ øÚÀ˚˛ ¬Û•Û±ÀÓ¬ ¶ß±Ú › Ó¬¬Û«Ì±ø fl¬À¬ı˛ ¸≈¢∂œÀ¬ı¬ı˛ Î¬◊ÀVÀ˙…
¬ı˛±˜‰¬f ˚±S± fl¬À¬ı˛Úº ˜±Ó¬e· ’±|À˜ √õ∂À¬ı˙ fl¬¬ı˛± ˜±S ˙¬ı¬ı˛-˙¬ı¬ı˛œ¬ı˛ ’±Úμ ’±¬ı˛ ÒÀ¬ı˛ Ú±º ¤Ó¬øÚ ÒÀ¬ı˛ Ó¬±¬ı˛± ˜±Ó¬e·
˜≈øÚ¬ı˛ Œ¸¬ı± fl¬À¬ı˛ÀÂ√º ˜≈øÚ Δ¬ıfl≈¬_Ò±À˜ ‰¬À˘ ˚±¬ı±¬ı˛ ’±À· |œ¬ı˛±˜‰¬f ¤˝◊ ’±|À˜ ’±¸À¬ıÚ˝◊ ¬ıÀ˘ Œ·ÀÂ√Úº |œ¬ı˛±À˜¬ı˛
˙«ÀÚ¬ı˛ ¬Û¬ı˛ ˙¬ı¬ı˛œ¬ı˛ ˙±¬ÛÀ˜±‰¬Ú ˝À¬ıº Œ¸ øÚÀÊ˝◊√ ’ø¢üfl≈¬G¬ ¬ı˛‰¬Ú± fl¬À¬ı˛ Œ¸ Ó¬±ÀÓ¬ √õ∂À¬ı˙ fl¬À¬ı˛º |œ¬ı˛±À˜¬ı˛ √õ∂¸±À ˙¬ı¬ı˛œ¬ı˛
¶§·«Ò±À˜ ˚±S±º ¤˝◊ ‚È¬Ú±¬ı˛ ˜Ò… øÀ˚˛˝◊√ fl‘¬øM¬ı±¸ ’¬ı˛Ì…‡ÀG¬¬ı˛ ¸˜±ø5ÀÓ¬ ø˘Àfl¡ÀÂ√Úñ
ëë|œ¬ı˛±˜ ‰¬ø¬ı˛S fl¬Ô± ’˜‘ÀÓ¬¬ı˛ ˆ¬±G¬º
¤Ó¬”À¬ı˛ ¸˜±5 ˝˝◊˘ ’¬ı˛Ì…fl¬±G¬ººí
30.5 ¸±¬ı˛ ¸—Àé¬¬Û

fl‘¬øM¬ı±¸œ ¬ı˛±˜±˚˛Ì 7øÈ¬ fl¬±ÀG¬ ¸˜±5º fl¬±G¬·≈ø˘ ˝À˘±ñ’±ø fl¬±G¬, ’À˚±Ò…±fl¬±G¬, ’¬ı˛Ì…fl¬±G¬, øfl¬ø©®KÒ…± fl¬±G¬,
¸≈μ¬ı˛±fl¬±G¬, ˘efl¬±fl¡±G¬ › Î¬◊M¬ı˛±fl¬±G¬º ’¬ı˛Ì…fl¬±ÀG¬ ëø‰¬Sfl”¬È¬ ¬Û¬ı«ÀÓ¬í |œ¬ı˛±˜, ¸œÓ¬± ¤¬ı— ˘ÑÀÌ¬ı˛ øàÔøÓ¬ › ¬ı˛±é¬À¸¬ı˛
Î¬◊»¬Û±Ó¬ ÊÚ… Ó¬Ô± ˝˝◊ÀÓ¬ ˜≈øÚ·ÀÌ¬ı˛ √õ∂àÔ±ÚíñøÀ˚˛ ˙≈¬ı˛≈ ¤¬ı— ë’øS˜≈øÚ¬ı˛ ’±|À˜ ¿¬ı˛±À˜¬ı˛ ·˜Ú › Î¬◊q¡ ˜≈øÚ¬ÛPœ¬ı˛
øÚfl¬È¬ ¸œÓ¬±¬ı˛ Êiú±ø fl¬ÔÚ ¤¬ı— ¬ı˛±˜‰¬f fl¬Ó‘¬«fl¬ ø¬ı¬ı˛±Ò ¬ıÒí, ˙¬ı˛ˆ¬e· ˜≈øÚ¬ı˛ ’±|À˜ ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ·˜Ú › ˜≈øÚ
fl¬Ó‘¬«fl¬ ˝◊Àf¬ı˛ ÒÚ≈¬ı«±Ì ±Ú ¤¬ı— ˜≈øÚ¬ı˛ ¶§À·« ·˜Ú, í ë˙¬ı»¸¬ı˛ fl¬±˘ |œ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ Ú±Ú± ¬ıÀÚ w˜Ú±ôL√¬ı˛, ¬Û=¬ıÈ¬œ
¬ıÀÚ Ó“¬±˝±¬ı˛ ’¬ıøàÔøÓ¬ › ˘ÑÌ fl¬Ó«¬‘fl¬ ¸”¬Û«Ì‡±¬ı˛ Ú±ø¸fl¬±À2ÂÚ ¤¬ı— ¬ı˛±˜‰¬f fl¡Ó‘«¬fl¡ ‰¬Ó≈¬«√˙ ¬ı˛±é¬¸ ¬ıÒí, ë‡¬ı˛-
”¯∏ÀÌ¬ı˛ ˚≈ÀX ’±·˜Ú,í |œ¬ı˛±À˜¬ı˛ ¸˝ ˚≈ÀX ‰¬Ó≈¬«√˙ ¸˝¶⁄ ¬ı˛±é¬¸¸˝ ”¯∏Ì › ‡À¬ı˛¬ı˛ ˜‘Ó≈¬…,í ë¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ √õ∂øÓ¬ ˜±¬ı˛œÀ‰¬¬ı˛
¸≈˜LaÌ± √õ∂±Ú,í ˜±¬ı˛œÀ‰¬¬ı˛ ˜‘·¬ı˛”¬Û Ò±¬ı˛Ì,í ë|œ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ø¬ı˘±¬Û › ¸œÓ¬±¬ı˛ ’Ài§¯∏Ìíñ¤˝◊ fl¬À˚˛fl¬øÈ¬ ‚È¬Ú± ø‰¬ÀS¬ı˛
¸øißÀ¬ı˙ Œ‡± ˚±˚˛º ¤˝◊ ‡ÀG¬¬ı˛ ¸±¬ı˛ ¸—Àé¬¬Û ˝˘ñø‰¬Sfl”¬È¬ ¬Û¬ı«ÀÓ¬ ¬ı˛±˜-¸œÓ¬± ˘ÑÀÌ¬ı˛ ’¬ıàÔ±Úº ˜≈øÚÀ¬ı˛ fl¬±ÀÂ√
¬ı˛±é¬¸À¬ı˛ Î¬◊»¬Û±Ó¬ ¸•ÛÀfl«¬ Ú±Ú±fl¬Ô± |¬ıÌº ¬ı˛±˜-¸œÓ¬± ˘ÑÀÌ¬ı √õ∂øÓ¬ ø¬ıù´±¸ › |X± Œ¬ı˛À‡ ¤¬ı— ¸±¬ıÒ±ÀÚ
Ô±fl¬¬ı±¬ı˛ ¬Û¬ı˛±˜˙« øÀ˚˛ ˜≈øÚÀ¬ı˛ ¬ıÚÓ¬…±·º ¬ı˛±˜‰¬f ·ˆ¬œ¬ı˛ ˆ¬±¬ıÚ±˚˛ ˆ¬±ø¬ıÓ¬º ¤¬ı˛¬Û¬ı˛ ’øS˜≈øÚ¬ı˛ ’±|À˜ |œ¬ı˛±À˜¬ı˛
186

·˜Úº Œ¸‡±ÀÚ ˜≈øÚ¬ÛPœ ¸˜±À¬ı˛ ¸œÓ¬±Àfl¬ ¢∂˝Ì fl¬À¬ı˛Úº ¸œÓ¬±¬ı˛ fl¬±Â√ ŒÔÀfl¬ Ó¬“√±¬ı˛ Êiú¬ı‘M±ôL√ ˙≈ÀÚ ¸œÓ¬±Àfl¬ ¸À¶ßÀ˝
Œfl¬±À˘ Ó≈¬À˘ ŒÚÚº ’øˆ¬˙5 ø¬ı¬ı˛±ÀÒ¬ı˛ ¸Àe· ¬ı˛±˜-˘ÑÀÌ¬ı˛ √õ∂‰¬G¬ ˚≈Xº ø¬ı¬ı˛±ÀÒ¬ı˛ ¬ı˛±À˜¬ı˛ ˝±ÀÓ¬ ˜‘Ó≈¬…ÀÓ¬ ’øˆ¬˙±¬Û
Œ˜±‰¬Ú › Ó¬±¬ı˛ ¶§·«±À¬ı˛±˝Ìº ˙¬ı˛ˆ¬e· ˜≈øÚ¬ı˛ ’±|À˜ ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ·˜Úº Ó“¬±Àfl¬ ŒÀ‡ ˜≈øÚ ‡≈¬ı˝◊ Ó≈¬©Üº ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛
˝±ÀÓ¬ ˝◊Àf¬ı˛ ÒÚ≈¬ı«±Ì øÀ˚˛ ˜≈øÚ¬ı˛ ¶§·«±À¬ı˛±˝Ìº œ‚« ˙¬ıÂ√¬ı˛ ø¬ıøˆ¬iß ’¬ı˛ÀÌ… ‚≈À¬ı˛ ‚≈À¬ı˛ ¬ı˛±˜-¸œÓ¬±-˘ÑÀÌ¬ı˛ ¬Û=¬ıÈ¬œ
¬ıÀÚ ’±·˜Úº ¬ıÀÚ w˜Ìfl¬±À˘ ’·d¬… ˜≈øÚ¬ı˛ ¸Àe· Ó“¬±À¬ı˛ ¸±é¬±»º ˝◊{§˘-¬ı±Ó¬±ø¬Û ¤˝◊ ≈˝◊ ˜±˚˛±¬ıœ ¬ı˛±é¬À¸¬ı˛ Êœ¬ıÚ¬ı‘M±ôL√
› ˜‘Ó≈¬…fl¬±ø˝Úœ ¬ı˛±˜‰¬f Œ˙±ÀÚÚº ’·d¬…˜≈øÚ Ó“¬±Àfl¬ Œ·±±¬ı¬ı˛œ ÚœÓ¬œÀ¬ı˛ ¸≈À˙±øˆ¬Ó¬ ¬Û=¬ıÈ¬œ ¬ıÀÚ ¬ı±¸ fl¬¬ı˛ÀÓ¬ ¬ıÀ˘Úº
’·d¬…˜≈øÚ¬ı˛ ’±|˜ Ó¬…±· fl¬À¬ı˛ ‰¬À˘ ˚±¬ı±¬ı˛ ¬ÛÀÔ ÊÈ¬±˚˛≈¬ı˛ ¸Àe· Ó“¬±À¬ı˛ Œ‡±º ¤˝◊ ÊÈ¬±˚˛≈ Ó“¬±À¬ı˛ ¬Û=¬ıÈ¬œ ¬ıÀÚ
øÚÀ˚˛ ˚±˚˛º ¤˝◊√ ¬ıÀÚ¬ı˛ Œ¸ÃμÀ˚« ¸¬ı±˝◊ ˜≈*º ˘Ó¬±-¬Û±Ó¬± øÀ˚˛ fl≈¬È¬œ¬ı˛ øÚ˜«±Ìº ¬Û=¬ıÈ¬œ¬ıÀÚ øÓ¬ÚÊÀÚ ¸≈À‡ øÚ˚±¬ÛÚ
fl¬¬ı˛øÂ√À˘Úº ˝Í¬±» ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ ˆ¬¢üœ ¸”¬Û«Ì‡±¬ı˛ ’±ø¬ıˆ«¬±¬ıº √õ∂ÔÀ˜ ¬ı˛±˜Àfl¬ ¬ÛøÓ¬¬ı˛”À¬Û ¬Û±¬ı±¬ı˛ ÊÚ… Ó¬±¬ı˛ ’Ú≈Ú˚˛ ø¬ıÚ˚˛º
¬ÛÀ¬ı˛ ˘ÑÌÀfl¬ ¬ÛøÓ¬¬ı˛”À¬Û ¬Û±¬ı±¬ı˛ ÊÚ… ˙Ó¬ Œ‰¬©Ü±º ¸¬ı Œ‰¬©Ü± ¬ı…Ô« ˝À˘ ¬ı˛±é¬¸œ ¸œÓ¬±Àfl¬ ø·À˘ Œ‡ÀÓ¬ ˚±˚˛º Ó¬‡Ú
˘ÑÌ Ó¬œ¬ı˛ øÚÀé¬¬Û fl¬À¬ı˛ Ó¬±¬ı˛ Ú±fl¬ fl¬±Ú Œfl¬ÀÈ¬ Œ˚˛º ŒflË¡±ÀÒ øfl¬˝±¬ı˛± ˝À˚˛ ¸”¬Û«Ì‡± ‡¬ı˛ › ”¯∏ÀÌ¬ı˛ fl¬±ÀÂ√ ø·À˚˛
√õ∂øÓ¬À˙±Ò øÚÀÓ¬ ¬ıÀ˘º ¸≈¬Û«Ì‡±¬ı˛ ’¬ıàÔ± ŒÀ‡ Ó¬±¬ı˛ fl¬±iß±fl¬±øÈ¬ ˙≈ÀÚ ≈˝◊ ¬ı˛±é¬¸ Œ¸Ú±¬ÛøÓ¬ ¬ı˛±˜-˘ÑÌÀfl¬ ˝Ó¬…±¬ı˛
ÊÚ… Â√≈ÀÈ¬ ˚±˚˛º ˙≈¬ı˛≈ ˝˚˛ Ó≈¬˜≈˘ ˚≈Xº Œ‰¬±V˙ ¬ı˛±é¬¸ Δ¸Ú… › ‡¬ı˛-”¯∏Ì √õ∂‰¬G¬ ˚≈ÀX øÚø(˝ê ˝˚˛º ˝Ó¬±˙±˚˛ Œˆ¬Àe·
¬ÛÀÎ¬ˇ ¸”¬Û«Ì‡±¬ı˛ ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ fl¬±ÀÂ√ ·˜Úº Œ√õ∂˜ √õ∂Ó¬…±‡…±Ú › Ú±fl¬-fl¬±Ú Œfl¬ÀÈ¬ Œ›˚˛±¬ı˛ √õ∂øÓ¬À˙±Ò ŒÚ¬ı±¬ı˛ ÊÚ… ¸”¬Û«Ì‡±
¸œÓ¬±¬ı˛ ¬ı˛”¬Û-˜±Ò≈˚« Ó≈¬À˘ ÒÀ¬ı˛ ¬ı˛±¬ıÌÀfl¬ fl¬±˜Ú± ¬ı±ÀÌ ø¬ıX fl¬À¬ı˛ ¸œÓ¬±À¬ıœÀfl¬ ˝¬ı˛ÀÌ¬ı˛ ¬Û¬ı˛±˜˙« Œ˚˛º ˙≈Ò≈ Ó¬±˝◊ Ú˚˛
¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ˝±ÀÓ¬ Œ‰¬±V˝±Ê±¬ı˛ ¬ı˛±é¬¸ › ‡¬ı˛-”¯∏ÀÌ¬ı˛ ˜‘Ó≈¬…¬ı˛› √õ∂øÓ¬À˙±Ò øÚÀÓ¬ Î¬◊¬Z≈X fl¬À¬ı˛º ¬ı˛±¬ıÌ-¸”¬Û«Ì‡±¬ı˛ √õ∂À¬ı˛±‰¬Ú±¬ı˛
Ù“¬±À ¬Û± øÀ˚˛ ¸œÓ¬±˝¬ı˛ÀÌ¬ı˛ ¬ı…±¬Û±À¬ı˛ ˜±¬ı˛œÀ‰¬¬ı˛ fl¬±ÀÂ√ ˚±˚˛º ˜±¬ı˛œ‰¬ Ó¬±Àfl¬ ¤˝◊√ fl≈¬-¬ÛÀÔ Œ˚ÀÓ¬ ˙Ó¬ ¬ı±¬ı˛Ì fl¬À¬ı˛,
’ÀÚfl¬ ¸≈˜LaÌ± Œ˚˛º øfl¬ôL≈√ ¬ı˛±¬ıÌ ¸¬ı ˚≈øq¡ Ú¸…±» fl¬À¬ı˛ ¸œÓ¬±˝¬ı˛ÀÌ¬ı˛ ¬ı…±¬Û±À¬ı˛ ’È¬˘ Ô±Àfl¬ ¤¬ı— ¤˝◊ fl¬±ÀÊ ˜±¬ı˛œ‰¬
¸•úÓ¬ Ú± ˝À˘ Ó¬±Àfl¬ ˝Ó¬…±¬ı˛ ˝≈√˜øfl¡› Œ˚˛º ˜±¬ı˛œ‰¬ ¬ı±Ò… ˝À˚˛ ˜‘·¬ı˛”¬Û Ò±¬ı˛Ì fl¬À¬ı˛º Œ¸±Ú±¬ı˛ ˝ø¬ı˛Ì ŒÀ‡ ¸œÓ¬±
√õ∂˘≈t ˝˚˛ ¤¬ı— ¬ı˛±˜‰¬fÀfl¬ ¤˝◊ ˜‘· ÒÀ¬ı˛ ’±ÚÀÓ¬ ¬ıÀ˘º ’øÚ2Â±¸ÀM3› ¬ı˛±˜‰¬f Ó¬œ¬ı˛ ÒÚ≈fl¬ øÚÀ˚˛ Œ¬ıø¬ı˛À˚˛ ¬ÛÀÎ¬ˇº
˚±¬ı±¬ı˛ ¸˜˚˛ ¸œÓ¬± › ˘ÑÌÀfl¬ ¸±¬ıÒ±Ú fl¬À¬ı˛º ˜±˚˛±¬ıœ ˜±¬ı˛œÀ‰¬¬ı˛ ¬ı˛±À˜¬ı˛ ˜ÀÓ¬± fl¬_¶§À¬ı˛¬ı˛ ’±Ó«¬Ú± ˙≈ÀÚ ¸œÓ¬±-
˘ÑÌÀfl¬ ¬ı˛±À˜¬ı˛ ’Ú≈¸KÒ±ÀÚ ¬Û±Í¬±˚˛º ˘ÑÀÌ¬ı˛ ¸œÓ¬±Àfl¬ ¤fl¬±fl¬œ Œ¬ı˛À‡ ˚±¬ı±¬ı˛ ˝◊2Â± Œ˜±ÀÈ¬˝◊ øÂ√˘ Ú±º øfl¬ôL≈√ ¸œÓ¬±¬ı˛
Ú±Ú± fl¬È”¬øq¡ ˙≈ÀÚ ·G¬œ ¤“√Àfl¬ Ó¬±¬ı˛ ¬ı±˝◊À¬ı˛ Œ˚ÀÓ¬ ¸œÓ¬±Àfl¬ ¬ı±¬ı˛Ì fl¬À¬ı˛º ˘ÑÌ ‰¬À˘ ˚±¬ı±¬ı˛ ¬Û¬ı˛, Ó¬¬Û¶§œ¬ı˛ Â√ΩÀ¬ıÀ˙
¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ ’±·˜Ú › ’øˆ¬Ú˚˛º Ó¬±¬ı˛ ’øˆ¬ÚÀ˚˛ ˆ≈¬À˘ ¤¬ı— ·±˝«àÔ… Ò˜«¬ı˛é¬± fl¬¬ı˛±¬ı˛ ÊÚ… ·G¬œ Œ¬Ûø¬ı˛À˚˛ øˆ¬é¬± ±Úº
˜”˝≈ÀÓ«¬ ¸œÓ¬±Àfl¬ ’¬Û˝¬ı˛Ì fl¬À¬ı˛ ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ ’±fl¬±˙¬ÛÀÔ ·˜Úº ¸œÓ¬±¬ı˛ ¬ıé¬Àˆ¬œ ’±Ó«¬Ú± › Ú-Úœ ¬Û±˝±Î¬ˇ-¬Û¬ı«Ó¬
·±Â√¬Û±˘± ¬Û˙≈-¬Û±‡œ ¸fl¬À˘¬ı˛ Î¬◊ÀVÀ˙… Ó¬±¬ı˛ ’±fl≈¬˘ ’±À¬ıÚñÓ¬±¬ı˛± Œ˚Ú ¤˝◊ ≈–¸—¬ı± ¬ı˛±˜‰¬fÀfl¬ Œ˚˛º ¬ÛÀÔ
ÊÈ¬±˚˛≈¬ı˛ ¸Àe· Ó≈¬˜˘ ˚≈Xº ¬ı˛q¡±q¡ ÊÈ¬±˚˛≈ ¬Û±‡œ¬ı˛ ’¬ıÀ¬ı˛±Ò ‰”¬Ì«º ¬ı˛q¡±q¡ ÊÈ¬±˚˛≈¬ı˛ fl¬±Â√ ŒÔÀfl¬˝◊ ¬ı˛±˜‰¬f ¸œÓ¬±˝¬ı˛ÀÌ¬ı˛
‚È¬Ú± Ê±ÚÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛º ¸œÓ¬±˝œÚ ˙”Ú… fl≈¬È¬œÀ¬ı˛ ¤À¸ ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ø¬ı˘±¬Û Ò√ıøÚÀÓ¬ ’±fl¬±˙-¬ı±Ó¬±¸-¬ıÚ±Úœ-Œ¬ı√Ú±-ø¬ıÒ≈¬ı˛º
¬Û±øÓ¬-¬Û±øÓ¬ fl¬À¬ı˛ ¬Û¬ı«ÀÓ¬¬ı˛ ·≈˝±ø, Œ·±±¬ı¬ı˛œ¬ı˛ Ó¬œ¬ı˛ˆ¬”ø˜, ¬ıÚˆ”¬ø˜ ‡“≈ÀÊ ‡“≈ÀÊ ¬¬ı˛±˜‰¬f øÀ˙˝±¬ı˛±º ˝Í¬±» fl¬¬ıÀKÒ¬ı˛
¸Àe· Œ‡±º Ó¬±¬ı˛ ’øˆ¬˙5 Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ’¬ı¸±Ú ‚È¬±Ú ¬ı˛±˜‰¬fº ’±·≈ÀÚ Ó¬±¬ı˛ Œ√˝√√±À˝√√¬ı˛ ¬Û¬ı˛ ’±·≈ÀÚ¬ı˛ ø˙‡± ŒÔÀfl¡
’±fl¡±À˙ ¤˝◊√ ’øˆ¬˙5 ˜≈q¡ ¬ı˛±é¬¸ ‰¬À˘ ˚±¬ı±¬ı˛ ¸˜˚˛ ¬ı˛±˜‰¬fÀfl¬ Ÿ¬¯∏…˜≈Àfl¬ ¸≈¢∂œÀ¬ı¬ı˛ Î¬◊ÀVÀ˙… ˚±S± fl¬¬ı˛ÀÓ¬ ¬ıÀ˘º
Ó¬±¬ı˛ ¸±˝±À˚…˝◊ ¸œÓ¬± Î¬◊X±¬ı˛ ˝À¬ıº ¤˝◊ ˝◊øe·Ó¬ øÀ˚˛ ˚±˚˛º ¤¬ı˛¬Û¬ı˛ ¬ı˛±˜-˘ÑÌ fl≈¬À˙¬ı˛ ¬ıÀÚ √õ∂À¬ı˙ fl¬À¬ı˛º ¬Û•Û±
ÚœÀÓ¬ ¶ß±Ú fl¬À¬ı˛ ≈˝◊ ¬ˆ¬±˝◊ ˜±Ó¬e· ’±|À˜ ˚±Úº Œ¸‡±ÀÚ ¬ı˛±˜˙«ÀÚ ˙¬ı¬ı˛œ¬ı˛ ˙±¬Û˜≈øq¡ ‚ÀÈ¬º ’±¬ı˛ ≈˝◊ ˆ¬±˝◊ ¸≈¢∂œÀ¬ı¬ı˛
Î¬◊ÀVÀ˙… ˚±S± fl¬À¬ı˛Úº ˙¬ı¬ı˛œ¬ı˛ ˜≈øq¡ › |œ¬ı˛±˜‰¬ø¬ı˛ÀS¬ı˛ ·≈Ì ¬ı…±‡…±¬ı˛ ˜Ò… øÀ˚˛ ’¬ı˛Ì…fl¬±ÀG¬¬ı˛ ¸˜±ø5º
187

30.6 [fl¬] √õ∂fl‘¬øÓ¬ ø‰¬S, [‡] ˚≈X ¬ıÌ«Ú±, [·] ‰¬ø¬ı˛S ø‰¬SÌ
[fl¬] √õ∂fl‘¬øÓ¬ ø‰¬S – Œfl¬±˜˘ Œ¬Û˘¬ı ˙¸…-˙…±˜˘ ¬ı±—˘±¬ı˛ √õ∂fl‘¬øÓ¬ ø‰¬S ¬ı±—˘± ¸±ø˝ÀÓ¬… ˚≈À· Ú±Ú±¬ı˛”¬Û ˚≈À·
Δ¬ıø‰¬S… øÚÀ˚˛ √õ∂fl¬±˙ Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√º √õ∂±‰¬œÚ˚≈À· ‰¬˚«±¬ÛÀ, ’±ø ˜Ò…˚≈À· fl‘¬É fl¬œÓ«¬ÀÚ ¤¬ı— ’ôL√… ˜Ò…˚≈À· ’Ú≈¬ı± ¸±ø˝Ó¬…
˙±‡±˚˛, Δ¬ıc¬ı ¬Û±¬ı˘œÀÓ¬ › ˜e·˘fl¬±¬ı… Ò±¬ı˛±˚˛ ’±˜¬ı˛± √õ∂Ó¬…é¬ fl¬ø¬ı˛º ’±¬ÛÚ±¬ı˛± fl‘¬øM¬ı±À¸¬ı˛ ë’¬ı˛Ì…‡ÀG¬í ¤˝◊ √õ∂fl‘¬øÓ¬
ø‰¬ÀS¬ı˛ ˜ÀÚ±¬ı˛˜ ¬ı˛”¬Û Œ‡ÀÓ¬ ¬Û±À¬ıÚº ’±ø fl¬ø¬ı ˜˝±˜≈øÚ ¬ı±{úœøfl¬¬ı˛ ¬ı˛±˜±˚˛ÀÌ √õ∂fl‘¬øÓ¬ ¬ıÌ«Ú±˚˛ ø¬ıd¬‘øÓ¬ Œ‡± ˚±˚˛º
’Ú≈¬ı±fl¬ fl‘¬øM¬ı±¸ ˜”˘ ˜˝±fl¬±À¬ı…¬ı˛ ˜ÀÓ¬± √õ∂fl‘¬øÓ¬¬ı˛ ¬ı…±¬Ûfl¬ Δ¬ıø‰¬S… Δ¬ıˆ¬¬ı ¬ı˛”¬Û Ó≈¬À˘ Ú± Ò¬ı˛À˘› ¤˝◊ ‡ÀG¬¬ı˛ fl¬À˚˛fl¬øÈ¬
’—À˙ √õ∂fl‘¬øÓ¬¬ı˛ ¬ı˛”¬Û-¬ı˛¸-¬ıÌ«-·&Ò-¶Û˙«Àfl¡ ¸±Ô«fl¬ˆ¬±À¬ı˝◊ √õ∂fl¬±˙ fl¬À¬ı˛ÀÂ√Úº ¤˝◊√ ’—À˙¬ı˛ fl¬À˚˛fl¬øÈ¬ àÔ±ÀÚ¬ı˛ √õ∂fl‘¬øÓ¬
ø‰¬SÀÌ¬ı˛ ¬ı˛”¬ÛÀ¬ı˛‡± ’±¬ÛÚ±À¬ı˛ ¸±˜ÀÚ Ó≈¬À˘ Ò¬ı˛± ˝˘º ¤¬ı˛ ˜Ò… øÀ˚˛˝◊√ √õ∂fl‘¬øÓ¬ Œ√õ∂ø˜fl¬ fl‘¬øM¬ı±¸Àfl¬ ’±¬ÛÚ±¬ı˛± ø‰¬ÚÀÓ¬
› Ê±ÚÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À¬ıÚº
G¬fl¬±¬ı˛ÀÌ…¬ı˛ ¬ıÌ«Ú± – ’øS˜≈øÚ¬ı˛ fl¬À_ Œ˙±Ú± ˚±˚˛ñ
ëë’À¢∂ÀÓ¬ G¬fl¬±¬ı˛Ì… ’øÓ¬ ¬ı˛˜…àÔ±Ú.
Ó¬Ô± ø·˚˛± ¬ı˛‚≈¬ıœ¬ı˛ fl¬¬ı˛ ’¬ıàÔ±Úººíí
¤˝◊ ’øÓ¬¬ı˛˜… àÔ±Úí ’—˙øÈ¬¬ı˛ ˜Ò… øÀ˚˛˝◊ fl‘¬øM¬ı±¸ ’±˜±À¬ı˛ ˝‘˚˛ ·ˆ¬œÀ¬ı˛ G¬fl¬±¬ı˛Ì… ¬ıÚˆ”¬ø˜¬ı˛ Œ¸ÃμÀ˚«¬ı˛
√õ∂øÓ¬ fi»¸≈fl¬… Œ¬ı±Ò Ê±¢∂Ó¬ fl¬À¬ı˛ÀÂ√Úº
’øS˜≈øÚ¬ı˛ ‰¬¬ı˛ÌÒ”ø˘ øÚÀ˚˛ ¬ı˛±˜-¸œÓ¬±-˘ÑÌ √G¬fl¡ fl¬±ÚÀÚ √õ∂À¬ı˙ fl¬À¬ı˛Úº ’±À· ¬ı˛±˜, ˜ÀÒ… ¸œÓ¬± › ¬Û(±ÀÓ¬
˘ÑÌº ’¬ı˛Ì… ˆ”¬ø˜ Ù¬˘ › Ù≈¬À˘ ¬Ûø¬ı˛¬Û”Ì«º ¤ ¸À¬ı¬ı˛ ·ÀKÒ ¬ıÚˆ”¬ø˜ ’±À˜±øÓ¬º ’¬ı±Ò Î¬◊iú≈q¡ ¬ıÀÚ ˜˚˛”¬ı˛-˜˚˛”¬ı˛œ
√õ∂±ÀÌ¬ı˛ ’±ÚÀμ ‚≈À¬ı˛ Œ¬ıÎ¬ˇ±À2Âº Ó¬±À¬ı˛ Œfl¬fl¬±Ò√ıøÚÀÓ¬ ‰¬±¬ı˛øfl¬ ˜≈‡¬ı˛º Ù≈¬À˘¬ı˛ ˜Ò≈ ’±˝¬ı˛ÀÌ¬ı˛ ÊÚ… w˜À¬ı˛¬ı˛ ˘
·≈?ÀÚ ¬ıÚˆ”¬ø˜ ˆ¬ø¬ı˛À˚˛ øÀ˚˛ÀÂ√º ¬ı˛„-Œ¬ı¬ı˛À„¬ı˛ Ú±Ú±¬Û±‡œ ·±ÀÂ√¬ı˛ Î¬±À˘ Î¬±À˘ ¬ıÀ¸, ¤øfl¬-›øfl¬ Î¬◊ÀÎ¬ˇ ¬ıÚˆ”¬ø˜Àfl¬
˜Ò≈¬ı˛ fl¬˘¬ı˛À¬ı ˜≈‡¬ı˛ fl¬À¬ı˛ Ó≈¬À˘ÀÂ√º ¬ıÀÚ¬ı˛ ¸À¬ı˛±¬ıÀ¬ı˛ ’·øÌÓ¬ ¬ÛΩÙ≈¬˘ Œ˚Ú ˝±ø¸¬ı˛±ø˙¬ı˛ Œ‡˘± ¬ıø¸À˚˛ÀÂ√º ¤˝◊ ¬ıÀÚ¬ı˛
Ê˘ ¶§2Â ¶£¬øÈ¬Àfl¬¬ı˛ ˜ÀÓ¬±, Ù¬˘·≈ø˘ ¬ı˛˜Ìœ˚˛ ˙≈Ò≈ Ú˚˛ñÎ¬◊ˆ¬˚˛˝◊ ¸≈¶§±≈º
¬ı±{úœøfl¬¬ı˛ ¬ı˛±˜±˚˛ÀÌ G¬fl¬±¬ı˛ÀÌ…¬ı˛ Ó¬±¬Û¸·ÀÌ¬ı˛ ’±|À˜¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛À¬ı˙-¬Ûø¬ı˛˜G¬˘ ¸‘ø©ÜÀÓ¬ ˜˝±fl¬ø¬ı √õ∂fl‘¬øÓ¬¬ı˛ ¶Û˙«
¤ÀÚÀÂ√Úº ¤Â√±Î¬ˇ± ¬ıÚ˜ÀÒ… √õ∂À¬ıÀ˙¬ı˛ ¬Û¬ı˛ ¬ıÚ±Úœ¬ı˛ ‘˙… ¸7¬¬¬±˚˛ ˝ø¬ı˛Ì, ¬ı±‚, ˆ¬±˘≈Àfl¬¬ı˛ ’¬ı±Ò ø¬ı‰¬¬ı˛Ì øÂ√iß Ó¬¬ı˛≈·≈{ú,
øÁ¬ø~¬ı˛¬ı ¤ÀÚ ˙efl¬±¬ı˛ ˆ¬±¬ı Ê±ø·À˚˛ÀÂ√Úº ¤˝◊ ¸¬ı ¬ıÌ«Ú± ’¬ı˙… fl‘¬øM¬ı±À¸¬ı˛ ¬ı˛±˜±˚˛ÀÌ ŒÚ˝◊º
¬Û=¬ıÈ¬œ ¬ıÚ – ë¬Û=¬ıÈ¬œ Œø‡˚˛± |œ¬ı˛±˜ ¬ıÎ¬ˇ ¸≈‡œºí ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ¤˝◊ ¸≈À‡¬ı˛ ¸Àe· øÚø¬ıÎ¬ˇˆ¬±À¬ı ÊøÎ¬ˇÀ˚˛ ’±ÀÂ√
¬Û=¬ıÈ¬œ ¬ıÀÚ¬ı˛ √õ∂fl‘¬øÓ¬ ø‰Sº ¤˝◊ ’—À˙ Œ·±±¬ı¬ı˛œ Úœ › Ó¬±¬ı˛ Ó¬œ¬ı˛ ø¬ıÀ˙¯∏ˆ¬±À¬ı ’±fl¬¯∏«Ìœ˚˛º √õ∂fl‘¬øÓ¬¬ı˛ Œfl¬±À˘
ÚœÓ¬œÀ¬ı˛ fl≈¬È¬œ¬ı˛ øÚ˜«±Ì fl¬À¬ı˛ Œ¸‡±ÀÚ ¬ı˛±˜-¸œÓ¬±-˘ÑÌ Ô±fl¬¬ı±¬ı˛ Ê√Ú… ˜ÚàÔ fl¬À¬ı˛Úº
Œ·±±¬ı¬ı˛œ Úœ¬ı˛ ≈˝◊ Ó¬œ¬ı˛ ëŒù´Ó¬-¬ÛœÓ¬-Œ˘±ø˝Ó¬í ˝◊Ó¬…±ø Ú±Ú±¬ı˛À„¬ı˛ ¬Û±ÔÀ¬ı˛ ˆ¬¬ı˛±º ¸”À˚«¬ı˛ ’±À˘±˚˛ ¤˝◊¸¬ı ¬Û±Ô¬ı˛
ŒÔÀfl¬ Ú±Ú±¬ı˛„ øÍ¬fl¬À¬ı˛ Œ¬ı¬ı˛ ˝˚˛º fl≈¬È¬œÀ¬ı˛¬ı˛ ‡≈¬ı fl¬±ÀÂ√ ø¬ıd¬‘Ó¬ ‚±È¬º ‚±È¬øÈ¬ Ú±Ú± Ù≈¬À˘ ¸≈¸ø7¬¬¬Ó¬º Ù≈¬À˘¬ı˛ ˜Ò≈ ¬Û±ÀÚ¬ı˛
ÊÚ… Á“¬±Àfl¬ Á“¬±Àfl¬ w˜¬ı˛ Â≈√ÀÈ¬ ’±À¸º Ó¬±À¬ı˛ ·≈?Ú Ò√ıøÚÀÓ¬ ¬Ûø¬ı˛À¬ı˙ ˜≈‡¬ı˛º fl≈¬È¬œÀ¬ı˛¬ı˛ ¬Z±¬ı˛ √õ∂±ÀôL√› Ú±Ú±Ù≈¬À˘¬ı˛
Î¬±ø˘º ¸¬ı≈Ê ˘Ó¬±¬Û±Ó¬± Œ‚¬ı˛± fl≈¬È¬œ¬ı˛øÈ¬ ˜ÀÚ±˝¬ı˛º
’±ø fl¬ø¬ı ¬ı±{jœøfl¬¬ı˛ ¬ı˛±˜±˚˛ÀÌ ¬Û=¬ıÈ¬œ ¬ıÀÚ¬ı˛ ø¬ıd¬‘Ó¬ ¬ı˛”¬Û Œ¸Ãμ˚« √õ∂fl¬±˙ Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√. Œ˝˜ôL√fl¬±À˘¬ı˛ ¬Û”øÌ«˜±¬ı˛ ŒÊ…±»¶ß±
188

¶ß±Ó¬ ¬ıÚ ø˝À˜ •°±Ú ˝À˚˛ÀÂ√º ¤¬ı˛”¬Û √õ∂fl‘¬øÓ¬¬ı˛ ø¬ı¬Û¬ı˛œÓ¬-ø‰¬S ¸œÓ¬±¬ı˛ ˜ÀÒ… ˜˝±fl¬ø¬ı ŒÀ‡ÀÂ√Úº ¬ı±©Û±2Âiß ’¬ı˛Ì…, Œ¸±Ú±¬ı˛
Ò±Ú øfl¬Â√≈˝◊ fl¬ø¬ı¬ı˛ ‘ø©Ü ¤Î¬ˇ±˚˛øÚº ˙œÓ¬fl¬±˘œÚ √õ∂fl‘¬øÓ¬ ‘˙… ’Ú≈¬Û˜º ¤˜ÚøÈ¬ fl‘¬øM¬ı±À¸¬ı˛ Œ˘‡±˚˛ ŒÚ˝◊º
¬Û•Û± Úœ – fl≈¬˙¬ıÀÚ ¬ı˛±˜-˘ÑÌ √õ∂À¬ı˙ fl¬À¬ı˛ Œˆ¬±¬ı˛ ˝ÀÓ¬˝◊ ≈-ˆ¬±˝◊ ¬Û•Û± ÚœÓ¬œÀ¬ı˛ Î¬◊¬ÛøàÔÓ¬º Œ¸‡±ÀÚñ
ëŒfl¬ø˘ fl¬À¬ı˛ Ú±Ú± ¬Ûé¬œ ¬Ûøé¬Ìœ ¸ø˝Ó¬º
Œø‡À˘Ú ˜‘·-˜‘·œ ø¬ıÀ2Â ¬ıø=Ó¬ºº
¬ı˛±Ê˝—¸ ¬ı˛±Ê˝—¸œ flË¡œÎ¬ˇ± fl¬À¬ı˛ ÊÀ˘º
Œø‡˚˛± ¬ı˛±À˜¬ı˛ Œ˙±fl¬-¸±·¬ı˛ Î¬◊ÔÀ˘ººí
¤˝◊ ’—À˙ fl‘¬øM¬ı±¸ ¬Û•Û±ÚœÀÓ¬ ’Ú±ø¬ı˘ √õ∂fl‘¬øÓ¬¬ı˛ ¬ı≈Àfl¬ ’Ú±ø¬ı˘ ø˜˘Ú ’±ÚÀμ¬ı˛ ø‰¬ÀS¬ı˛ ¬Û±˙±¬Û±ø˙ ¸œÓ¬±-
˝±¬ı˛± ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ø¬ı¬ı˛˝ Œ¬ıÚ±Àfl¬ ¸±Ô«fl¬ˆ¬±À¬ı Ù≈¬øÈ¬À˚˛ Ó≈¬À˘ÀÂ√Úº Δ¬ı¸±‘˙… ø‰¬Sfl¬ä ¤‡±ÀÚ Œ˚ fi8˘… ¸‘ø©Ü fl¬À¬ı˛ÀÂ√
Ó¬± fl¬±¬ı…·≈ÀÌ ˆ¬¬ı˛±º
¬ı±{úœøfl¬¬ı˛ ¬ıÌ«Ú±˚˛ ¬Û•Û± ¸À¬ı˛±¬ı¬ı˛ ¶§2Â ¶£¬øÈ¬Àfl¬¬ı˛ ¬ı˛”¬Û Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√º ÚœøÈ¬ÀÓ¬ ˙Ó¬ ˙Ó¬ ¬ÛΩÙ≈¬˘ ø¬ıfl¬ø˙Ó¬, ≈˝◊
Ó¬œÀ¬ı˛ Œfl¬±˜˘ ¬ı±˘≈fl¬±¬ı˛±ø˙, ˜±Â√ › fl¬2Â¬Û ˜ÀÚ¬ı˛ ’±ÚÀμ ‚≈À¬ı˛ Œ¬ıÎ¬ˇ±À2Âº Úœ¬ı˛ ¬ı≈Àfl¬ Ú±Ú±¬ı˛À„¬ı˛ Ê˘Ê Ù≈¬˘º
Úœ¬ı˛ ≈˝◊ Ó¬œ¬ı˛ øÓ¬˘fl¬, ’À˙±fl¬, ¬ıfl≈¬˘ √õ∂ˆ‘¬øÓ¬ ·±ÀÂ√ ˆ¬¬ı˛±º ¸‡œ¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ˘Ó¬± ·±Â√Àfl¬ ÊøÎ¬ˇÀ˚˛ ÒÀ¬ı˛ÀÂ√º ˜±˘Ó¬œ,
fl≈¬μ, ’À˙±fl¬, Œfl¬Ó¬fl¬œ ˝◊Ó¬…±ø Ú±Ú± Ù≈¬À˘¬ı˛ ·±Â√º ’±˜·±Â√·≈ø˘ ˜≈fl≈¬À˘ ˆ¬À¬ı˛ Œ·ÀÂ√º √õ∂fl‘¬øÓ¬ Ê·Ó¬ ˜Ò≈¬ı˛ ø˜˘ÀÚ¬ı˛
Œfl¬fàÔ˘º
[‡] ˚≈X ¬ıÌ«Ú± – fl‘¬øM¬ı±À¸¬ı˛ ë’¬ı˛Ì…‡ÀG¬í ¬ı˝≈ ˚≈ÀX¬ı˛ ¬ıÌ«Ú± ’±ÀÂ√º Ó¬±¬ı˛ ˜ÀÒ… ëø¬ı¬ı˛±Ò ¬ıÒí, ë‡¬ı˛-”¯∏ÀÌ¬ı˛
˚≈Xí ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ ¸Àe· ÊÈ¬±˚˛≈¬ı˛ ˚≈Xíñø¬ıÀ˙¯∏ˆ¬±À¬ı ’±˜±À¬ı˛ ‘ø©Ü ’±fl¬¯∏«Ì fl¬À¬ı˛º ’±¬ÛÚ±¬ı˛± ˘é¬… fl¬¬ı˛À¬ıÚ √õ∂øÓ¬øÈ¬
˚≈ÀX fl‘¬øM¬ı±¸ øˆ¬iß ¶§±À ¬¬ıœ¬ı˛ ¬ı˛¸Àfl¬ Ù≈¬øÈ¬À˚˛ Ó≈¬À˘ÀÂ√Úº fl¬±G¬øÈ¬ÀÓ¬ ˚≈ÀX¬ı˛ ‚Ú‚È¬± Ô±fl¬À˘› Δ¬ıø‰¬ÀS…¬ı˛ ÊÚ… ¤fl¬À‚À˚˛ø˜
˝˚˛øÚº øˆ¬iß øˆ¬iß ¬Ûø¬ı˛À¬ı˙ › ¬ÛÈ¬ˆ≈¬ø˜fl¬±˚˛ ˚≈X·≈ø˘ ’±¬ÛÚ ¶§±Ó¬ÀLa… Î¬◊8˘ ˝À˚˛ÀÂ√º
ø¬ı¬ı˛±Ò ¬ıÒ – G¬fl¬±¬ı˛ÀÌ…¬ı˛ ’øS˜≈øÚ¬ı˛ ’±|À˜ ’±˝±¬ı˛±ø Œ˙À¯∏ ˜≈øÚ¬ı˛ ’±˙œ¬ı«±√ øÚÀ˚˛ ¬¬ı˛±˜-¸œÓ¬±-˘ÑÌ ˜ÀÚ¬ı˛
’±ÚÀμ G¬±fl¬±¬ı˛ÀÌ… w˜Ìfl¬±À˘ ø¬ıfl¬È¬ ’±fl‘¬øÓ¬¬ı˛ ≈Ê«˚˛ ¬ı˛±é¬¸ ø¬ı¬ı˛±ÀÒ¬ı˛ Î¬◊¬ÛøàÔøÓ¬º fl¬ø¬ı Ó¬±¬ı˛ ¬ıÌ«Ú± øÀ˚˛ÀÂ√Úñ
ëë¬¬ı˛±e·± ≈˝◊ ¬’“√±ø‡ Ó¬±¬ı˛ fl¬øÍ¬Ú ˝‘˚˛º
¬ıÚÊôL≈√ ÒíÀ¬ı˛ ˜±À¬ı˛ fl¬±À¬ı˛ Ú±ø˝ ˆ¬˚˛ºº
≈Ê«˚˛ ˙¬ı˛œ¬ı˛ ÒÀ¬ı˛ ¬¬Û¬ıı«Ó¬ ¸˜±Úº
;˘ôL√ ’±·≈Ú Œ˚Ú ¬ı˛±e·± ˜≈‡ ‡±Úººíí
¤‡±ÀÚ˝◊ Œ˙¯∏ Ú˚˛, ˜±Ô±˚˛ ˘•§± ÊÈ¬±, ’øàÔ¸±¬ı˛ ŒÀ˝ ≈·«KÒ, fl¬ÀF Œ˜À‚¬ı˛ ·Ê«Ú ˝◊Ó¬…±øº ¤˝◊ ¬ıÌ«Ú±˚˛ √õ∂øÓ¬¬Ûé¬
ø¬ı¬ı˛±ÀÒ¬ı˛ ˆ¬˚˛—fl¬¬ı˛Ó¬±Àfl¬ ¸±Ô«fl¬ˆ¬±À¬ı ’efl¬Ú fl¬À¬ı˛ÀÂ√Úº ¤˝◊ ¬ı˛±é¬¸ ˝≈efl¬±¬ı˛ Â√±ÀÎ¬ˇñ
ëë...........’±ø˜ Œ˚ ˝˝◊ Œ¸ ˝˝◊º
¸¬ı±À¬ı˛ ‡±˝◊¬ı ’±øÊ Â√±øÎ¬ˇ¬ı±¬ı˛ Ú˝◊ººíí
¬ı˝≈ ˜≈øÚÀfl¬ ¬ıÀÒ¬ı˛ fl¬Ô± ¬ıÀ˘ Œ¸ ¬ıœˆ¬»¸ ¬ı˛¸ ¸‘ø©Ü fl¬À¬ı˛ÀÂ√º ¸œÓ¬±Àfl¬ ¬ı·˘±¬ı± fl¬À¬ı˛ ŒÚ˚˛º ≈˝◊ ˆ¬±˝◊Àfl¬ ’±flË¡˜ÀÌ¬ı˛
ÊÚ… Â√≈ÀÈ¬ ’±À¸º |œ¬ı˛±˜‰¬f ø¬ı¬ı˛±ÀÒ¬ı˛ ˜”øÓ«¬ › ˝≈efl¬±¬ı˛ ˙≈ÀÚ ˆ¬˚˛ ¬Û±Úº ˘ÑÌ Ó“¬±Àfl¬ ¸±˝¸ ŒÊ±·±˚˛º ¬ı˛±˜‰¬f
√õ∂Ô˜ ¸±Ó¬ ¬ı±Ì øÚÀé¬¬Û fl¬À¬ı˛º øfl¬ôL≈√ Ó¬±ÀÓ¬ ¬ı˛±é¬À¸¬ı˛ øfl¬Â√≈˝◊ ˝˚˛ Ú±º ø¬ı¬ı˛±Ò ø¬ı˙±˘ Ê±Í¬± ·±Â√ ˘ÑÀÌ¬ı˛ Î¬◊ÀVÀ˙…
189

Â√“≈ÀÎ¬ˇ Œ˚˛, Ó¬± ŒÀ‡ ¬ı˛±˜ ¤fl¬øÈ¬ Ó¬œ¬ı˛ øÚÀé¬¬Û fl¬À¬ı˛º Ó¬±ÀÓ¬ Ê±Í¬± ·±Â√ ‡±Ú ‡±Ú ˝˚˛º øÚ˙±‰¬À¬ı˛¬ı˛ ˝±ÀÓ¬ ’±¬ı˛
Œfl¬±ÀÚ± ’¶a ŒÚ˝◊º Œ¸ ’±fl¬±À˙ Î¬◊ÀÍ¬ ˚±˚˛º ¬ı˛±˜‰¬f ë‹ø¯∏fl¬ ¬ı±Ìí øÚÀé¬¬Û fl¬À¬ı˛Úº Œ¸˝◊ ¬ı±ÀÌ ¬ı˛¬±é¬¸ ˆ”¬ø˜ÀÓ¬
¬ÛøÓ¬Ó¬ ˝˚˛º Ó¬±¬ı˛ Œ¬˝ ‡G¬ø¬ı‡øG¬Ó¬º Œ·±È¬± Œ˝ ¬ı˛q¡±õ≠≈Ó¬º ¤‡±ÀÚ˝◊ ˚‘≈X Œ˙¯∏º ¬Û¬ı˛¬ıÓ«¬œ fl¬±ø˝Úœ ˙±¬Û˜≈øq¡¬ı˛ fl¬±ø˝√√Úœº
ø˙˝¬ı˛Ì Ê±·±ÀÚ± ˚≈X ¬ıÌ«Ú± ¸¬ı«±—À˙ ¸±Ô«fl¬ ˝À˚˛ÀÂ√º ¬ı˛±é¬À¸¬ı˛ ˆ¬œ¯∏Ì ¬ı˛”¬Û ¬ıÌ«Ú±˚˛ ˙s ‰¬˚˛ÀÚ¬ı˛ ˚Ô±Ô«Ó¬± ˘é¬…
fl¬¬ı˛± ˚±˚˛º ˚≈ÀX¬ı˛ √õ∂±!¬±À˘ ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ˆ¬œÓ¬ ˝›˚˛±¬ı˛ fl¬±˚«-fl¬±¬ı˛Ì› ¬ı˛À˚˛ÀÂ√ ¸œÓ¬±À¬ıœ¬ı˛ fl¬¬ıÀ˘ ¬ÛÎ¬ˇ±¬ı˛ ˜ÀÒ…º ˘ÑÀÌ¬ı˛
¸±˝ø¸fl¬Ó¬±, ±±Àfl¬ Î¬◊¬Z≈X fl¬¬ı˛±¬ı˛ ¬ıÌ«Ú±˚˛ ˘ÑÀÌ¬ı˛ ‰¬±ø¬ı˛øSfl¬ ˜±˝±R… √õ∂fl¬±˙ Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√º
‡¬ı˛-”¯∏ÀÌ¬ı˛ ˚≈X – fl‘¬øM¬ı±¸œ ¬ı˛±˜±˚˛ÀÌ ‡¬ı˛-”¯∏ÀÌ¬ı˛ ˚≈X ¬ı‘M±ôL√ ø¬ıd¬±ø¬ı˛Ó¬ˆ¬±À¬ı ’±ÀÂ√º ¸”¬Û«Ì‡±¬ı˛ fl¬±ÀÂ√ ¬ı˛±˜fl¡M‘«√fl¬
Œ‰¬±VÊÚ ¬ı˛±é¬À¸¬ı˛ ˜‘Ó≈¬…¬ı˛ fl¬Ô± ˙≈ÀÚ ‡À¬ı˛¬ı˛ ·Ê«Úñ
ëë............Œ‡ Ó≈¬ø˜ ’±˜±¬ı˛ √õ∂Ó¬±¬Ûº
‚≈‰¬±˝◊¬ı ¤‡øÚ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ˜Úd¬±¬Ûººíí
¤¬ı˛¬Û¬ı˛ ‡¬ı˛ › ”¯∏Ì Œ‰¬±V ˝±Ê±¬ı˛ øÚ˙±‰¬¬ı˛ ¬ı˛±é¬¸ ¸˝ ¬ı˛±˜-˘ÑÌÀfl¬ ˙±À˚˛d¬± fl¬À¬ı˛ ¸”¬Û«Ì‡±¬ı˛ ˜ÀÚ¬ı˛ ;±˘± Ê≈Î¬ˇ±ÀÓ¬
˚±S± fl¬À¬ı˛º ’±È¬À‚±Î¬ˇ±¬ı˛ ¬ı˛ÀÔ ‰¬ÀÎ¬ˇ ‡À¬ı˛¬ı˛ ˚≈X ˚±S±º ”√¯∏ÀÌ¬ı˛ ·Ê«Úñë¬ı˛±À˜À¬ı˛ ˜±ø¬ı˛¬ı ’±À· ¬Û(±» ˘ÑÌí ¬ı˛±é¬¸
Δ¸ÀÚ…¬ı˛ Œfl¬±˘±˝˘ ˙≈ÀÚ ¬ı˛±˜‰¬f ˚≈XÀé¬S ŒÔÀfl¬ ¸œÓ¬±À¬ıœÀfl¬ ¸ø¬ı˛À˚˛ ŒÚ¬ı±¬ı˛ fl¬Ô± ˘ÑÌÀfl¬ ¬ıÀ˘Úº ˘ÑÌ Ó¬»é¬Ì±»
Œ¸ ’±À√˙ ¬Û±˘Ú fl¡À¬ı˛º ¤¬ı±¬ı˛ ˚≈X ˙≈¬ı˛≈º ¤fl¡ø√Àfl¡ ¬ı˛±˜‰¬f ¤fl¡±fl¡œ ’Ú…ø√Àfl¡ Œ‰¬±V˝√√±Ê√±¬ı˛ ¬ı˛±é¬¸º ’z¬¬ı˛œé¬ ŒÔÀfl¬
Œ¬ı-ΔÓ¬…-·KÒ¬ı« ¸fl¬À˘˝◊ ¤˝◊ ˚≈X Œ‡ÀÓ¬ ’±À¸º ”¯∏ÀÌ¬ı˛ ˝”≈—fl¬±¬ı˛, ’Ú…øÀfl¬ ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ˜‘≈ ˝±ø¸º ˝±Ê±¬ı˛ ˝±Ê±¬ı˛
¬ı˛±é¬¸ ¬ı˛±˜‰¬fÀfl¬ ø‚À¬ı˛ ŒÙ¬À˘ÀÂ√º fl¬ø¬ı¬ı˛ ‘ø©ÜÀÓ¬ ¤ ‘˙… ¬ıøÌ«Ó¬ñ
ë¬ëŒ¬ıø©ÜÓ¬ ¬ı˛±é¬¸·Ì ˜ÀÒ… ¬ı˛±˜ ¤fl¬±º
˙‘·±˘À¬ıø©ÜÓ¬ Œ˚Ú ø¸—˝ ˚±˚˛ Œ‡±ºíí
‡¬ı˛ › Ó¬±¬ı˛ Δ¸Ú…¬ı±ø˝Úœ¬ı˛ ¸Àe· Ó≈¬˜≈˘ ˚≈X ˙≈¬ı˛≈º ‡¬ı˛ › ¬ı˛±˜‰¬f Î¬◊ˆ¬À˚˛˝◊ ¤Àfl¬¬ı˛ ¬Û¬ı˛ ¤fl¬ ¬ı±Ì øÚÀé¬¬Û fl¬¬ı˛ÀÓ¬
Ô±Àfl¬º ≈íÊÀÚ˝◊ ¬ı±ÀÌ ø¬ıX ˝À˚˛ ¬ı˛q¡±q¡º ë¸˝¶⁄¬ı±ÀÌí¬ı˛ ’±‚±ÀÓ¬ Â√˚˛ ˝±Ê±¬ı˛ ¬ı˛±é¬¸ ˜±¬ı˛± ˚±˚˛º ¤fl¬˜±S Êœø¬ıÓ¬
‡¬ı˛º ”¯∏Ì ¤˝◊ ‘˙… ŒÀ‡ |œ¬ı˛±À˜¬ı˛ √õ∂øÓ¬ ˜˝±˙”˘ øÚÀé¬¬Û fl¬À¬ı˛º ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ¬ı±ÀÌ ˙”˘¸˝ ”¯∏ÀÌ¬ı˛ ≈˝±Ó¬ øÂ√iß ˝˚˛º
¬ı˛q¡±q¡ ”¯∏Ì ˜±øÈ¬ÀÓ¬ ˜”ø2Â«Ó¬ ˝À˚˛ ¬ÛÀÎ¬ˇ ¤¬ı— ëë;±˘±˚˛ ”¯∏Ì Ó¬…øÊ˘ ¬Û¬ı˛±Ìºíí
”¯∏ÀÌ¬ı˛ ˜‘Ó≈¬…¬ı˛ ¬Û¬ı˛ ‡¬ı˛ Œˆ¬À„√√ ¬ÛÀÎ¬ˇº Ó¬±¬ı˛ ≈À‰¬±‡ ÊÀ˘ ˆ¬¬ı˛±º √õ∂øÓ¬À˙±ÀÒ¬ı˛ ÊÚ… ˝±ÀÓ¬ ’¶a øÚÀ˚˛ ’¢∂¸¬ı˛
˝˚˛º ‡¬ı˛ › ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ˚≈X fl‘¬øM¬ı±À¸¬ı˛ ˆ¬±¯∏±˚˛ñ
ëë¬ı˛±˜ ’±¬ı˛ ‡¬ı˛ ¬ıœ¬ı˛ ’ø¢ü¬ı˛ ’±fl¬±¬ı˛º
˙øfl¬ Ê˘àÔ˘ ¬ı±ÀÌ ’KÒfl¬±¬ı˛ººíí
Î¬◊ˆ¬À˚˛ Î¬◊ˆ¬À˚˛¬ı˛ √õ∂±Ì ˝¬ı˛ÀÌ¬ı˛ ÊÚ… ‘Ï¬ˇ √õ∂øÓ¬:º ˙¬ı˛ˆ¬Àe·¬ı˛ fl¬±Â√ ŒÔÀfl¬, ÒÚ≈¬ı«±Ì ¬ı˛±˜‰¬f Œ¬ÛÀ˚˛øÂ√À˘Úº ¬ı±Ì
øÚÀé¬¬Û fl¬À¬ı˛ ‡À¬ı˛¬ı˛ ÒÚ≈fl¬Àfl¬ ¬ı˛±˜‰¬f È≈¬fl¬À¬ı˛± È≈¬fl¬À¬ı˛± fl¬À¬ı˛ ŒÙ¬À˘Úº ’Ú… ’±¬ı˛ ¤fl¬øÈ¬ ÒÚ≈fl¬ øÚÀ˚˛ ‡¬ı˛ ¤Àfl¬¬ı˛
¬Û¬ı˛ ¤fl¬ ¬¬ı±Ì øÚÀé¬¬Û fl¬¬ı˛ÀÓ¬ Ô±Àfl¬º Ú±Ú± ’À¶a ˙ øfl¬ Á¬˘ø¸Ó¬º ’·d¬…˜≈øÚ √õ∂M ÒÚ≈Àfl¬¬ı˛ ¸±˝À˚… ¬ı˛±˜ ¬Û≈Ú¬ı˛±˚˛
‡À¬ı˛¬ı˛ ÒÚ≈¬ı«±Ì fl¬±ÀÈ¬Úº Ó¬±¬ı˛ ¬ı˛ÌÒ√ıÊ ¬ÛÓ¬±fl¬± øÂ√iß-øˆ¬iß fl¬À¬ı˛Úº ¤Àfl¬ ¤Àfl¬ ‡À¬ı˛¬ı˛ ¬ı˛ÀÔ¬ı˛ ¸±¬ı˛øÔ › ¬ı˛ÀÔ¬ı˛ ’±È¬øÈ¬
Œ‚±Î¬ˇ± ˜‘Ó≈¬…¬ı˛ Œfl¬±À˘ Ï¬À˘ ¬ÛÀÎ¬ˇº ‡¬ı˛ ˜La¬Û”Ó¬– ·± øÚÀ˚˛ ŒÒÀ˚˛ ˚±˚˛º ·±¬ı˛ ’±·≈Ú ŒÚˆ¬±ÀÚ±¬ı˛ ÊÚ… ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛
190

¬ı±Ì øÚÀé¬¬Ûº Ó¬¬ı≈
ëë’ø¢ü ;À˘ ·±ÀÓ¬ Ú± ˝˚˛ ˙±ôL√ ¬ı±ÀÌº
øSˆ≈¬¬ıÚ ¤fl¬±fl¬±¬ı˛ Â√±˝◊˘ ’±·≈ÀÚººíí
Œ˙À¯∏ ’ø¢ü¬ı±ÀÌ¬ı˛ ¬Z±¬ı˛± ¤˝◊ ’±·≈Ú ŒÚÀˆ¬º ¤¬ı˛¬Û¬ı˛ ¬ı±ÀÌ ¬ı±ÀÌ ‡À¬ı˛¬ı˛ ˙¬ı˛œ¬ı˛ ˝˚˛ ÊÊ«ø¬ı˛Ó¬º Ó¬±¬ı˛ ˝±ÀÓ¬ ’±¬ı˛
Œfl¬±ÀÚ± ’¶a Ú± Ô±fl¬±ÀÓ¬ Œ˙À¯∏ ŒflË¡±ÀÒ Î¬◊iúM ˝À˚˛ ‡¬ı˛ ¬ı˛±˜‰¬fÀfl¬ fl¬±˜Î¬ˇ±ÀÓ¬ ˚±˚˛º ¬ı˛±˜‰¬f ë‹ø¯∏fl¬ ¬ı±ÀÌí¬ı˛ ¬Z±¬ı˛±
‡¬ı˛Àfl¬ ø¬Z‡øG¬Ó¬ fl¬À¬ı˛º ‡À¬ı˛¬ı˛ ˜‘Ó≈¬… ‘˙… ¬ıÌ«Ú±˚˛ Œ‡± ˚±˚˛ñ
ëë¬ı<±‚±ÀÓ¬ Œ˚˜Ú ¬Û¬ı«Ó¬ ≈˝◊ ø‰¬¬ı˛º
·±À˚˛ √õ∂À¬ıø˙ÀÓ¬ ¬ı±Ì ¬ÛÀÎ¬ˇ ‡¬ı˛¬ıœ¬ı˛ºº
¬ı<±‚±ÀÓ¬ ¬Û¬ı«Ó¬ Œ˚˜Ú ø¬Z‡øG¬Ó¬ ˝À˚˛ Œˆ¬À„√√ ¬ÛÀÎ¬ˇ ‹ø¯∏fl¬¬ı±ÀÌ¬ı˛ ’±‚±ÀÓ¬› ¬Û¬ı«Ó¬¸˜ ø¬ı¬Û≈˘ ‡À¬ı˛¬ı˛ Œ˝ ‡øG¬Ó¬
˝À˚˛ ˆ”¬Ó¬À˘ ˘≈È¬±˚˛º
‡À¬ı˛¬ı˛ ¸Àe· ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ˚≈X œ‚«àÔ±˚˛œ › Œ¬ı˛±˜±=fl¬¬ı˛ fl¬À¬ı˛ fl‘¬øM¬ı±¸ ¬ı˛±À˜¬ı˛ ¬ıœ˚« ˜ø˝˜±Àfl¬ ¸±Ô«fl¬ˆ¬±À¬ı ’efl¬Ú
fl¬À¬ı˛ÀÂ√Úº ˚≈ÀX¬ı˛ ˆ¬˚˛±¬ı˝Ó¬±, Î¬◊»¬fl¬_±, ·øÓ¬ ’é≈¬J Œ¬ı˛À‡ ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ‰¬±ø¬ı˛øSfl¡ ‘Ï¬ˇÓ¬±Àfl¬ ¶Û©Ü ˆ¬±À¬ı √õ∂fl¬±˙ fl¬À¬ı˛ÀÂ√Úº
ÊÈ¬±˚˛≈¬ı˛ ¸Àe· ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ ˚≈X – ’±fl¬±˙¬ÛÀÔ ¸œÓ¬±Àfl¬ ˝¬ı˛Ì fl¬À¬ı˛ ¬ı˛±¬ıÌ ˚‡Ú ¬ı˛ÀÔ˝◊√ ˘efl¬±¬Û≈¬ı˛œ¬ı˛ øÀfl¬ Ò±ø¬ıÓ¬
Ó¬‡Ú ¸œÓ¬±¬ı˛ ¬ıé¬Àˆ¬œ ’±øÓ«¬ÀÓ¬ ’±fl¬±˙ ¬ı±Ó¬±¸ Œ¬ıÚ±˚˛ •°±Úº ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ ¬ı˛Ô ˚‡Ú ^≈Ó¬·øÓ¬ÀÓ¬ Ò±ø¬ıÓ¬ øÍ¬fl¬ Œ¸˝◊
¸˜˚˛ ë·¬ı˛≈Î¬ˇ ÚμÚí ÊÈ¬±˚˛≈ ¸œÓ¬±¬ı˛ ¬ı≈fl¬ ˆ¬±„√√± fl¬±iß± ˙≈ÀÚ ’±fl¬±À˙ Î¬◊ÀÎ¬ˇ ‰¬±¬ı˛øÀfl¬ Ó¬œÑ ‘ø©Ü ¬ı˛±À‡º Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛
¬ı˛ÔÀfl¬ ø‰¬ÚÀÓ¬ Œ¬ÛÀ¬ı˛ ÊÈ¬±˚˛≈ñ
ëë≈˝◊ ¬Û±‡± ¬√õ∂¸±ø¬ı˛˚˛± ’±·≈ø˘˘ ¬ı±È¬º
¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ ·±ø˘ ø˚˛± ˜±À¬ı˛ ¬Û±‡¸±È¬ººíí
Ó¬±¬ı˛ ¬Û±‡±¬ı˛ Á¬±¬ÛÈ¬±øÚÀÓ¬ ¬ı˛±¬ıÌ øÀ˙˝±¬ı˛±º ÊÈ¬±˚˛≈ ¬Û±‡œ ¸œÓ¬± ˝¬ı˛ÀÌ¬ı˛ ’¬Û¬ı˛±ÀÒ¬ı˛ ÊÚ… ¬ı˛±¬ıÌÀfl¬ ˚±À2ÂÓ¬±˝◊ ˆ¬±¯∏±˚˛
·±ø˘ Œ˚˛ ¤¬ı— Ó¬œ¬ıË ‚‘Ì±˚˛ ¬ıÀ˘ñ
ìøfl¬ fl¬¬ı ˝À˚˛øÂ√ ¬ı‘X ŒÍ“¬±È¬ Δ˝˘ Œˆ“¬±Ó¬±º
ÚÓ≈¬¬ı± Ù¬À˘¬ı˛ ˜Ó¬ øÂ√“øÎ¬ˇÓ¬±˜ ˜±Ô±ººî
¤fl¬øÀfl¬ ¬Û±‡±¬ı˛ ’±‚±Ó¬ ’Ú…øÀfl¬ ·±˘±-·±ø˘ øÀ˚˛ ¬ı˛±¬ıÌÀfl¬ ÊÊ«ø¬ı˛Ó¬ fl¬À¬ı˛º Ó≈¬˜≈˘ ˚≈X ‰¬À˘º ÊÈ¬±˚˛≈ ŒÂ√“±
Œ˜À¬ı˛ ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ ø¬ÛÀÍ¬¬ı˛ ˜±—¸ ‡≈¬ıÀ˘ ŒÚ˚˛º ÚÀ‡¬ı˛ ’“√±‰¬ÀÎ¬ˇ › ŒÍ“¬±ÀÈ¬¬ı˛ fl¬±˜ÀÎ¬ˇ ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ ¬ı˛Ô Œˆ¬À„√√ ˚±˚˛º Ó¬œéÆ¬
ŒÍ“¬±È¬ ¬Z±¬ı˛± Œ¸ ¸±¬ı˛øÔ¬ı˛ ˜±Ô± Œ˝ ŒÔÀfl¬ ø¬ıø2Âiß › ¬ı˛ÌÒ√ıÊ± È≈¬fl¬À¬ı˛± È≈¬fl¬À¬ı˛± ˝˚˛º ŒflË¡±ÀÒ Î¬◊iúM ¬ı˛±¬ıÌ øÚ¬ı˛≈¬Û±˚˛
˝À˚˛ ¸œÓ¬±Àfl¬ ˆ”¬ø˜ÀÓ¬ Œ¬ı˛À‡ ’±fl¬±À˙ Î¬◊ÀÍ¬º ÊÈ¬±˚˛≈ |±ôL√-flv¬±ôL√ ·ˆ¬œ¬ı˛ ø‰¬ôL√±˚˛ ˜¢üº Œ¸˝◊ ŒÀ‡ ¬ı˛±¬ıÌ ¬ˆ¬¢ü ¬ı˛ÔÀfl¬
’±¬ı±¬ı˛ Ú”Ó¬Ú fl¬À¬ı˛ ¸±Ê±˚˛ ¤¬ı— ¸œÓ¬±Àfl¬ ¬Û≈Ú¬ı˛±˚˛ ¬ı˛ÀÔ Ó≈¬À˘ ŒÚ˚˛º Ó¬± ŒÀ‡ ÊÈ¬±˚˛≈ ø¬ZÓ¬œ˚˛¬ı±¬ı˛ ¬¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ ¸Àe·
ë˜˝±˚≈ÀXí ø˘5 ˝˚˛º Œ¸ ˚≈X ˆ¬˚˛—fl¬¬ı˛º ¬ÛÀ¬ı˛¬ı˛ ÊÚ… ÊÈ¬±˚˛≈ Œfl¬Ú √õ∂±Ì øÀ2Âñ¤fl¬Ô± ¬ıÀ˘ Ó¬±¬ı˛ √õ∂±ÌÚ±À˙¬ı˛ Œ‰¬©Ü±
fl¬¬ı˛À˘ Œ‚±¬ı˛ ˚≈X Œ¬ıÀÒ ˚±˚˛º ÊÈ¬±˚˛≈ ŒÍ“¬±È¬ øÀ˚˛ ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ ¬ı˛±Ê˜≈fl≈¡È¬ ‡±Ú ‡±Ú fl¬À¬ı˛, Ó¬±¬ı˛ ˜±Ô±¬ı˛ ‰≈¬˘ Î¬◊¬ÛÀÎ¬ˇ
ŒÚ˚˛º ¤ÀÓ¬ñ
ëøÚÀ©®˙ ˝˝◊˘ ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ ˙˜≈G¬íº
¬ı˛±¬ıÌ ÊÈ¬±˚˛≈¬ı˛ Î¬◊ÀVÀ˙… ¬ıøS˙ ˝±Ê±¬ı˛ ¬ı±Ì øÚÀé¬¬Û fl¬À¬ı˛ Ó¬±¬ı˛ Œ˝Àfl¬ é¬Ó¬ø¬ıé¬Ó¬ fl¬À¬ı˛ Œ˚˛º Ó¬¬ı≈ Œ¸ √õ∂±Ì¬ÛÀÌ
˘Î¬ˇ±˝◊ ‰¬±ø˘À˚˛ ˚±˚˛º ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ÊÚ… ¸±˝À¸ ˆ¬¬ı˛ fl¬À¬ı˛ ÊÈ¬±˚˛≈¬ı˛ ˘Î¬ˇ±˝◊ ¶ú¬ı˛Ìœ˚˛º ¬ı˛±¬ıÌ ë’X«‰¬f¬ı±ÀÌí Ó¬±¬ı˛ ≈í¬Û±‡±
191

Œfl¬ÀÈ¬ ŒÙ¬À˘º ÊÈ¬±˚˛≈ ˜±øÈ¬ÀÓ¬ ¬ÛÀÎ¬ˇ Â√Èƒ¬ Ù¬Èƒ¬ fl¬¬ı˛ÀÓ¬ Ô±Àfl¬º Ó¬±¬ı˛ ¬ı…Ô±˚˛ ¸œÓ¬± ¬ı…øÔÓ¬ ’±¬ı˛ ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ˆ¬À˚˛ ˚≈X
flv¬±ôL√ ¬ı˛±¬ıÌ Ó¬øÎ¬ˇ‚øÎ¬ˇ ¬ı˛Ô øÚÀ˚˛ ˘efl¬±¬ı˛ øÀfl¬ ˚±S± fl¬À¬ı˛º
¬Û±‡œ¬ı˛ ¸Àe· ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ ¬˚≈XÀfl¬ fl‘¬øM¬ı±¸ øˆ¬iß ¬¬ı˛À¸ ¬ı±d¬¬ı±Ú≈· ‘ø©Üˆ¬øe· ø√À˚˛ ¬ı˛‰¬Ú± fl¬À¬ı˛ÀÂ√Úº ’Ú…±Ú… ˚≈ÀX-
˙”˘, ·± › Ú±Ú± ¬ı±ÀÌ¬ı˛ ¬ı…¬ı˝±¬ı˛ ŒÀ‡øÂ√ øfl¬ôL≈√ √õ∂øÓ¬¬Ûé¬ øˆ¬iß Ê±Ó¬œ˚˛ ¬ıÀ˘ fl¬ø¬ı ÊÈ¬±˚˛≈¬ı˛ Ó¬œÑ ŒÍ“¬±È¬, ø¬ı˙±˘
¬Û±‡±, Ú‡ ˝◊Ó¬…±øÀfl¬ ˚≈X±¶a ¬ı˛”À¬Û ¬ı…¬ı˝±¬ı˛ fl¬À¬ı˛ ¤˝◊ ˚≈ÀX øˆ¬iß ˜±S± ¸—À˚±ÊÚ fl¬À¬ı˛ÀÂ√Úº ¤Àfl¬¬ı˛ ¬Û¬ı˛ ¤fl¬ ˚‘≈X
¬ıÌ«Ú±˚˛ ‚È¬Ú± Ò±¬ı˛± ˚±ÀÓ¬ ø˙øÔ˘ Ú± ˝˚˛, ¬Û±Í¬fl¬-¬Û±øÍ¬fl¬± flv¬±ôL√ Ú± ˝˚˛, ¤fl¬À‚À˚˛ø˜ Œ‡± Ú± Œ˚˛, ¤˝◊ÊÚ…˝◊ ˚≈XøÈ¬
¤ÀÓ¬± ’±fl¬¯∏«Ìœ˚˛º ÊÈ¬±˚˛≈¬ı˛ ¬ıø˘á¬ ‘5 ˆ”¬ø˜fl¬±› ‘©Ü±ôL√¶§¬ı˛”¬Ûº
[·] ‰¬ø¬ı˛S ø‰¬SÌ – fl¬ø¬ı fl‘¬øM¬ı±¸ ¸˝Ê ¸¬ı˛˘ ¬ı±—˘± ¬Û˚˛±¬ı˛ øS¬Ûœ Â√Àμ ˜˝±˜≈øÚ ¬ı±{úœøfl¬¬ı˛ ˜”˘ ¬ı˛±˜±˚˛ÀÌ¬ı˛
¬fl¬±ø˝ÚœÀfl¬ ’øÓ¬-¸—Àé¬À¬Û ø˘À‡ÀÂ√Úº ¬ı±„±ø˘ ÊÚ·ÀÌ¬ı˛ Î¬◊¬ÛÀ˚±·œ fl¬À¬ı˛, ¬Û“±‰¬±˘œ¬ı˛ Ï¬À„ ¤˝◊ ¢∂KÔ ¬ı˛ø‰¬Ó¬º ˚±¬ı˛
Ù¬À˘ Ó“¬±¬ı˛ ˝±ÀÓ¬ ¬ı˛±˜-˘ÑÌ-¸œÓ¬± ¬ı±„±ø˘¬ı˛ ’±¬ÛÚÊÚ ˝À˚˛ Î¬◊ÀÍ¬ÀÂ√º ˜”˘ ¬ı˛±˜±˚˛ÀÌ¬ı˛ ‰¬ø¬ı˛S ¬ı±„˘±¬ı˛ Œfl¬±˜˘-Œ¬Û˘¬ı
˜±øÈ¬¬ı˛ ¸Àe· ¤fl¬±fl¬±¬ı˛ ˝À˚˛ Œ·ÀÂ√º ’¬ı˛Ì…‡ÀG¬í¬ı˛ ø¬ıøˆ¬iß ˜”˘ ‰¬ø¬ı˛ÀS¬ı˛ Δ¬ıø˙©Ü… Ó≈¬À˘ Ò¬ı˛± ˝À˘±º ’±¬ÛÚ±¬ı˛± ë˜”˘¬Û±Í¬í
¬ÛÀÎ¬ˇ ¤¬ı— ¤˝◊ ’—˙øÈ¬ ‰¬‰«¬± fl¬À¬ı˛ Œ˚-Œfl¬±ÀÚ± ‰¬ø¬ı˛S ¸•ÛÀfl«¬˝◊ ’ÀÚfl¬ øfl¬Â√≈ Ê±ÚÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À¬ıÚ ¤¬ı— øÚÀÊ¬ı˛ ˆ¬±¯∏±˚˛
Ó¬±À¬ı˛ Êœ¬ıÚø‰¬S Ó≈¬À˘ Ò¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À¬ıÚº øÚÀ•ß ø¬ıÀ˙¯∏ ø¬ıÀ˙¯∏ ‰¬ø¬ı˛S·≈ø˘¬ı˛ Δ¬ıø˙©Ü… ¸—Àé¬À¬Û ¬¬ıøÌ«Ó¬ ˝À˘±º
|œ¬ı˛±˜‰¬f – ˜”˘ ¬ı˛±˜±˚˛ÀÌ ¬ı±{úœøfl¬˜≈øÚ ¬ı˛±˜±˚˛ÀÌ¬ı˛ Œfl¬fœ˚˛ ‰¬ø¬ı˛S ¬ı˛±˜‰¬fÀfl¬ ¬ıœ¬ı˛¬ı˛À¸ ˜øG¬Ó¬ fl¬À¬ı˛ÀÂ√Úº øfl¬ôL≈√
fl‘¬øM¬ı±À¸¬ı˛ ˝±ÀÓ¬ ‰¬ø¬ı˛SøÈ¬ ˆ¬Àq¡¬ı˛ ˆ¬·¬ı±ÀÚ ¬Ûø¬ı˛ÌÓ¬ ˝À˚˛ÀÂ√º ’¬ı˛Ì…‡ÀG¬ ¬ı˛±À˜¬ı˛ ˆ¬Àq¡¬ı˛ ˆ¬·¬ı±Ú¬ı˛”À¬Û¬ı˛ ¬Û±˙±¬Û±ø˙
¬ıœ¬ı˛ÀQ¬ı˛ ˜ø˝˜±ÀÓ¬› Î¬◊8˘ ˝À˚˛ÀÂ√º ø¬ÛÓ‘¬ˆ¬q¡ ¬ı˛±˜‰¬f ¤˝◊ ‡ÀG¬ ÂÃw±Ó‘¬ˆ¬q¡¬ı˛”À¬Û Œ˚˜Ú ¸≈ø‰¬ø˝êÓ¬, ŒÓ¬˜øÚ ¬ÛPœ¬ı˛
√õ∂øÓ¬ Œ√õ∂À˜-’±˙« ¬ÛøÓ¬¬ı˛”À¬Û ø‰¬øSÓ¬º ˆ¬øq¡ Ú•⁄ ¬ı˛±˜‰¬f √õ∂À˚˛±ÊÀÚ Œ˚ ¬ı˛≈^˜”øÓ«¬› Ò±¬ı˛Ì fl¬¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛Ú Ó¬±¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛
’±ÀÂ√º ë¸œÓ¬±˝±¬ı˛±í ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ’±fl≈¬˘ ø¬ı˘±¬Û ¬Û±Í¬Àfl¬¬ı˛ Œ‰¬±À‡ Ê˘ ’±ÀÚº
’¬ı˛Ì…‡ÀG¬¬ı˛ √õ∂Ô˜ ŒÔÀfl¬ Œ˙¯∏ ¬Û˚«ôL√ ¬ı˛±˜‰¬f Ú±Ú± ‚È¬Ú±¬ı˛ ¸Àe· ÊøÎ¬ˇÓ¬º ¸≈À‡-≈–À‡, ’±Úμ-Œ¬ıÚ±˚˛ ›
ø¬ı¬ı˛˝ ˚LaÌ±˚˛ ‰¬ø¬ı˛SøÈ¬ ¬ı±d¬¬ıÒ˜«œ ˝À˚˛ÀÂ√º ø‰¬Sfl”¬È¬ ¬Û¬ı«ÀÓ¬ ’¬ıàÔ±Úfl¬±À˘ ˆ¬œÓ¬Sd¬ ˜≈øÚÀ¬ı˛ fl¬±Ú±fl¬±øÚÀÓ¬ ¬ı≈øXœ5
¬ı˛±˜‰¬f Ó“¬±À¬ı˛ ˜±Úø¸fl¬ ’¬ıàÔ± ¬ı≈Á¬ÀÓ¬ Œ¬ÛÀ¬ı˛˝◊ ‘Ï¬ˇ ø‰¬ÀM ¬ıÀ˘Úñ
ëë˚ø Œfl¬±Ú ø¬ı¬Û ˝À˚˛ÀÂ√ Î¬◊¬ÛøàÔÓ¬º
’±˜±À¬ı˛ Ê±Ú±› ’±ø˜ fl¬ø¬ı˛¬ı ø¬ıø˝Ó¬ººíí
¤˝◊ Î¬◊øq¡øÈ¬¬ı˛ ˜Ò… øÀ˚˛ ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ˜±Úø¸fl¬ ˙øq¡¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛ ¬Û±›˚˛± ˚±˚˛º ’ÀÚ…¬ı˛ ø¬ı¬ÛÀ √õ∂±Ì Ó≈¬2Â fl¬À¬ı˛
Á“¬±ø¬ÛÀ˚˛ ¬ÛÎ¬ˇ±¬ı˛ ˜˝±Ú ’±˙« ˘é¬Ìœ˚˛º ˜≈øÚ·ÀÌ¬ı˛ ø‰¬Sfl”¬È¬ ŒÂ√ÀÎ¬ˇ ‰¬À˘ ˚±›˚˛±, øÚÊ«Ú ¬ıÚˆ”¬ø˜ÀÓ¬ ¬¬ı˛”¬Û¬ıÓ¬œ ¸œÓ¬±Àfl¬
øÚÀ˚˛ fl¬œˆ¬±À¬ı øÚ fl¬±È¬±À¬ıÚñŒ¸ ·ˆ¬œ¬ı˛ ø‰¬ôL√±˚˛ ¬ı˛±˜‰¬f ˜¢ü ˝Úº ¤˝◊ ø‰¬ôL√±¬ı˛ ˜Ò… øÀ˚˛ ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ‰¬ø¬ı˛ÀS¬ı˛ ˜ÀÒ…
’Ú≈Ò…±Úœ ¬ı˛”¬ÛøÈ¬ ¬√õ∂fl¬±˙ Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√º
’À˚±Ò…± ŒÔÀfl¬ ø‰¬Sfl”¬È¬ Œ¬ı˙œ ”¬ı˛ Ú˚˛º Œ˚-Œfl¬±ÀÚ± ¸˜˚˛ w±Ó‘¬ˆ¬q¡ ˆ¬¬ı˛Ó¬ ¤À¸ ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ø¬ÛÓ‘¬¸Ó¬… ¬ı˛é¬±¬ı˛
’±˙«ˆ”¬ø˜fl¬± È¬˘±ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ ¤fl¬Ô± Œˆ¬À¬ı øÓ¬øÚ ø‰¬Sfl”¬È¬ Ó¬…±· fl¬À¬ı˛ ¸””¬ı˛ øé¬ÀÌ ˚±S± fl¬À¬ı˛Úº ¤˝◊ ø¸X±ôL√ ŒÚ¬ı±¬ı˛
˜ÀÒ… ’±˜¬ı˛± ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ’±À˙«¬ı˛ √õ∂øÓ¬ ’È¬˘ øÚá¬± › ”¬ı˛ø˙«Ó¬±¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛ ¬Û±˝◊º ’øS˜≈øÚ¬ı˛ ’±|À˜ Ó“¬±¬ı˛ ˆ¬øq¡
ø¬ıÚ•⁄ ¬ı˛”¬ÛøÈ¬ √õ∂fl¬±˙ Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√º ¤¬ı˛¬Û¬ı˛ G¬fl¬±¬ı˛ÀÌ… √õ∂fl‘¬øÓ¬ Œ√õ∂ø˜fl¬ ¬ı˛±˜‰¬fÀfl¬ ’±˜¬ı˛± ¬Û±˝◊º ø¬ı¬ı˛±Ò, ‡¬ı˛-”¯∏ÀÌ¬ı˛
¸Àe· ˚≈ÀX ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ¬ıœ¬ı˛ÀQ¬ı˛ ¬Û±˙±¬Û±ø˙, ¸œÓ¬±¬ı˛ ø¬ı¬Û ’±˙øefl¬Ó¬ ˆ¬±¬ıÚ± ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ‰¬ø¬ı˛SøÈ¬Àfl¬ ¬ıœ˚«¬ıM± › Œ√õ∂˜
192

’±ø˘•ÛÀÚ Œ˙Ã˚« › ˜±Ò≈À˚« ˆ¬ø¬ı˛À˚˛ Ó≈¬À˘ÀÂ√º ø¬ıÀ˙¯∏ ø¬ıÀ˙¯∏ ˜”˝”¬ÀÓ«¬ ˘ÑÌÀfl¬ Î¬◊¬ÛÀ˙ Œ¬ı±¬ı˛ ˜ÀÒ… Ó“¬±¬ı˛ ø¬ı‰¬±¬ı˛-
ø¬ıÀù≠¯∏Ì é¬˜Ó¬± › ø¬ı‰¬é¬ÌÓ¬±¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛ ¬Û±›˚˛± ˚±˚˛º ˝◊Àf¬ı˛ ’±·˜Ú ˜”˝≈ÀÓ«¬ ˘ÑÌÀfl¬ ”À¬ı˛ Ô±fl¬ÀÓ¬ ¤¬ı— ¬Û=¬ıÈ¬œ
¬ıÀÚ ¶§Ì«˜‘· ÒÀ¬ı˛ ’±Ú±¬ı˛ ¸˜˚˛ ˘ÑÀÌ¬ı˛ √õ∂øÓ¬ Ó“¬±¬ı˛ øÚÀ«˙ñ
ë˚±¬ı» ˜±ø¬ı˛˚˛± ˜‘· Ú±ø˝ ’±ø¸ ‚À¬ı˛º
Ó¬±¬ı» fl¬¬ı˛˝ ¬ı˛é¬± ˘ÑÌ ¸œÓ¬±À¬ı˛ººíí
¤Â√±Î¬ˇ± ¸œÓ¬±¬ı˛ ’±˙±¬Û”Ì« fl¬¬ı˛±¬ı˛ ÊÚ… ÒÚ≈¬ı«±Ì ˝±ÀÓ¬ ¬ıÀÚ ·˜Ú ˝◊Ó¬…±ø¬ı˛ ˜ÀÒ…› ¬ÛPœ¬ı˛ √õ∂øÓ¬ ’ÚôL√ ˆ¬±À˘±¬ı±¸±¬ı˛
¬ı˛”¬ÛøÈ¬ √õ∂fl¬±˙ Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√º
¸”¬Û«Ì‡±¬ı˛ ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ¬√õ∂øÓ¬ Œ√õ∂˜ øÚÀ¬ıÚ fl¬±À˘ ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ‰¬ø¬ı˛ÀS ¬ı˛¸ ¬ı˛ø¸fl¬Ó¬± Ù≈¬ÀÈ¬ Î¬◊ÀÍ¬ÀÂ√º ¬ı˛±À˜¬ı˛ Êœ¬ıÚ
¸øe·Úœ ˝¬ı±¬ı˛ ÊÚ… ˚‡Ú ¸”¬Û«Ì‡± Ú±ÀÂ√±Î¬ˇ¬ı±μ± Ó¬‡Ú ¬Ûø¬ı˛˝±¸ Â√À˘ ¬ı˛±˜‰¬f ¬ıÀ˘Úñ
ëë’±˜±¬ı˛ ˝˝◊À˘ Ê±˚˛± ¬Û±À¬ı Œ˚ ¸øÓ¬Úœº
˘ÑÀÌ¬ı˛ ˆ¬±˚«…± ˝› Œ¸ ¬ıÎ¬ˇ ·≈Ìœººíí
øÓ¬øÚ ’±À¬ı˛± ¬ıÀ˘Úñ
ëë˘ÑÌ fl¬Úfl¬¬ıÌ« ¬Û¬ı˛˜¸≈μ¬ı˛º
˘ÑÀÌ¬ı˛ ˆ¬±˚«…± Ú±˝◊ Ó≈¬ø˜ fl¬¬ı˛ ¬ı¬ı˛ººíí
¤˝◊¬ı˛”¬Û È≈¬fl¬À¬ı˛± È≈¬fl¬À¬ı˛± fl¬Ô±¬ı˛ Ù“¬±Àfl¬ ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛˝±¸ø√õ∂˚˛ ˜Ò≈¬ı˛ ‰¬±ø¬ı˛øSfl¬ ¬ı…?Ú± Â√øÎ¬ˇÀ˚˛ ¬ÛÀÎ¬ˇÀÂ√º
ë|œ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ø¬ı¬Û±˘ › ¸œÓ¬±¬ı˛ ’Ài§¯∏Ìí ¬ÛÀ¬ı« ’±˙efl¬±fl≈¬˘ ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ¬ı˛”À¬Û¬ı˛ ¬Û±˙±¬Û±ø˙ ˘ÑÀÌ¬ı˛ √õ∂øÓ¬ Ó“√¬±¬ı˛
’±fl≈¬˘ √õ∂ùüñ
ëë˙≈ÚÀ¬ı˛ ˘ÑÌ Œ¸˝◊ Œ¸±Ú±¬ı˛ ¬Û≈¬Ó≈¬ø˘º
˙”Ú… ‚À¬ı˛ ¬ı˛±ø‡˚˛± fl¬±˝±À¬ı˛ øÀ˘ Î¬±ø˘ººíí
fl¬˜«À˚±·œ ¬ı˛±˜‰¬f ˝À˚˛ÀÂ√Ú ’‘©Ü¬ı±œº ¬ÛPœ Œ√õ∂À˜¬ı˛ ’ÚôL√¬ı˛”¬Û ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ’±˙« ¬ÛøÓ¬¸M±Àfl¬ Î¬◊8˘ˆ¬±À¬ı
Ù≈¬øÈ¬À˚˛ÀÂ√º Ó¬iß Ó¬iß fl¬À¬ı˛ ¸¬ı Ê±˚˛·±˚˛ ‡“≈ÀÊ› ¸œÓ¬±Àfl¬ Ú± Œ¬ÛÀ˚˛ ë¸œÓ¬±-¸œÓ¬±í fl¬À¬ı˛ ¬Û±·˘ ¬Û±¬ı˛± ˝Úº Ó“¬±¬ı˛
¬ı≈fl¬ ˆ¬±„√√± fl¬±iß±˚˛ ¬ıÀÚ¬ı˛ ¬Û˙≈-¬Û±‡œ› fl“¬±ÀÓ¬ Ô±Àfl¬º ˜≈øÚ·Ì Â√≈ÀÈ¬ ’±À¸Úº øfl¬ôL≈√ Ó“¬±¬ı˛ ˜≈À‡ ˙≈Ò≈ ë¸œÓ¬±íº ˆ¬±˝◊Àfl¬
¬ıÀ˘Úñ
ëëøfl¬ fl¬ø¬ı˛¬ı Œfl¬±Ô± ˚±¬ı ’Ú≈Ê ˘ÑÌº
Œfl¬±Ô± Œ·À˘ ¸œÓ¬± ¬Û±¬ı fl¬¬ı˛ øÚ¬ı˛”¬ÛÌºíí
ø¬ıÀ2Â ˚LaÌ± fl¬±Ó¬¬ı˛ ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ˜ÀÒ… ‡“≈ÀÊ ¬Û±›˚˛± ˚±˚˛ ·ˆ¬œ¬ı˛ ¬ÛRœ Œ√õ∂˜º ¶aœ¬ı˛ √õ∂øÓ¬ ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ’ÚôL√
Œ√õ∂˜ fl¬ø¬ı √õ∂¶£≈¬øÈ¬Ó¬ fl¬¬ı˛ÀÓ¬ ø˘À‡ÀÂ√Úñ
ëë¸œÓ¬± Ò…±Ú ¸œÓ¬± :±Ú ¸œÓ¬± ø‰¬ôL√±˜øÌº
¸œÓ¬± ø¬ıÚ± ’±ø˜ Œ˚Ú ˜øÌ ˝±¬ı˛± Ù¬Ìœººíí
’¬ı˛Ì…‡ÀG¬¬ı˛ ¤˝◊ ’—˙øÈ¬ÀÓ¬ Œ√õ∂˜ ˆ¬œ¬ı˛”≈ Œfl¬±˜˘ ˜Ò≈¬ı˛ ¬¬ı˛”¬ÛøÈ¬ fl‘¬øM¬ı±¸ fl¬¬ı˛≈Ì ¬ı˛À¸¬ı˛ Ò±¬ı˛±˚˛ ¶ß±Ó¬ fl¬À¬ı˛ ¬ıœ¬ı˛
193

¬ı˛±˜‰¬fÀfl¡ ¸±Ô«fl¡ Œõ∂ø˜fl¡¬ı˛”À¬Û ¸‘ø©Ü fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº Ó¬À¬ı øÓ¬øÚ ˙≈Ò≈ Œ‰¬±À‡¬ı˛ Ê√À˘¬ı˛ ¬ı≈fl¡ ˆ¬±ø¸À˚˛˝◊√ é¬±z¬ Ô±Àfl¡Ú øÚº ¸œÓ¬±
Î¬◊X±À¬ı˛¬ı˛ Ê√Ú… ˜Ú õ∂±Ì ‘√Ï¬ˇ fl¡À¬ı˛ ¤ø·À˚˛ Œ·ÀÂ√Úº ˙¬ı¬ı˛œÀfl¡ ˙±¬Û˜≈q¡ fl¡À¬ı˛ ˆ¬±˝◊√ ˘ÑÌÀfl¡ øÚÀ˚˛ ¸≈¢∂œÀ¬ı¬ı˛ Î¬◊ÀVÀ˙ ¬ı˛›Ú±
˝√√À˚˛ÀÂ√Úº
¸±ø¬ı«fl¡ ø¬ı‰¬±À¬ı˛ ‰¬ø¬ı˛SøÈ¬ Œfl¡±˜À˘ fl¡ÀÍ¬±À¬ı˛ ’±fl¡¯∏«fl¡ ˝√√À˚˛ÀÂ√º ¿¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ Œ˙Ã˚« › ˜±Ò≈˚« ¤fl¡±fl¡±¬ı˛ ˝√√À˚˛ Œ·ÀÂ√º
¬ıœ¬ı˛Q, Œõ∂˜, ¬Ûø¬ı˛˝√±¸¬ı˛ø¸fl¡Ó¬±, ‘√Ï¬ˇÓ¬± ˝◊√Ó¬…±ø√ ¸¬ı«·≈ÀÌ ·≈Ì±øi§Ó¬ ‰¬ø¬ı˛SøÈ¬ øÚ–¸ÀμÀ˝√√ ë’˜‘ÀÓ¬¬ı˛ ˆ¬±G¬íº
¸œÓ¬± – fl‘¡øM√√¬ı±À¸¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬ ¸œÓ¬± ‰¬ø¬ı˛SøÈ¬ ¸¬ı«—¸˝√√± ¬ı±„√√±ø˘ fl≈¡˘¬ıÒ”¬ı˛ ¬ı˛”¬Û ˘±ˆ¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√º ¶§±˜œ¬ı˛ ¬ıÚ¬ı±¸œ Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛
¸øe·Úœ ˝√√À˚˛ ¸≈À‡-≈√–À‡ ¶§±˜œ¬ı˛ ¸˜ ˆ¬±·œ ˝√√À˚˛ÀÂ√Úº ¬ı±„√√˘±¬ı˛ Œfl¡±˜˘-Œ¬Û˘¬ı ˜±øÈ¬¬ı˛ ·&Ò ‰¬ø¬ı˛SøÈ¬Àfl¡ ø‚À¬ı˛ Â√øÎ¬ˇÀ˚˛ ¬ÛÀÎ¬ˇÀÂ√º
¬ÛøÓ¬ˆ¬øq¡¬ı˛ ’±√˙« ¸œÓ¬±¬ı˛ Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ¬Û¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û¬ı˛ÀÓ¬ ˘é¬… fl¡¬ı˛± ˚±˚˛º ¬ı˛”À¬Û-·≈ÀÌ øÓ¬øÚ ’Ó≈¬˘Úœ˚˛±º
ë’¬ı˛Ì…fl¡±ÀG¬í ¸œÓ¬± Â√±˚˛±¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ¬ı˛±À˜¬ı˛ ¸Àe· ¬ıÀÚ ¬ıÀÚ ‚≈À¬ı˛ÀÂ√º ’øS˜≈øÚ ’±|À˜ ˜≈øÚ¬ÛPœ¬ı˛ Œ¶ß˝√ ˆ¬±À˘±¬ı±¸±˚˛
Î¬◊À¡Z˘ ¸œÓ¬±¬ı˛ Ê√ij¬ı‘M√±z¬ ¬Ûø¬ı˛À¬ı˙Ú ø¶ß* ˜Ò≈¬ı˛º √˙¬ıÂ√¬ı˛ Ú±Ú± ¬ıÀÚ ‚≈À¬ı˛ ¬Û=¬ıÈ¬œ ¬ıÀÚ ¤À¸ ¸œÓ¬± ¶§±˜œÀfl¡ ’Ú≈ÚÀ˚˛¬ı˛
¸≈À¬ı˛ ¬ıÀ˘Úñ
ì¸Ó¬… ¬Û±ø˘ Œ√À˙ ‰¬˘ ¤˝◊√ ˜±S ¬ÛÌº
¬ı˛±é¬¸ ˜±ø¬ı˛˚˛± Ó¬¬ı Œfl¡±Úƒ õ∂À˚˛±Ê√Úººî
¶§±˜œ¬ı˛ ’˜e·˘ ø‰¬z¬± fl¡À¬ı˛˝◊√ ¸œÓ¬± fl¡Ô±øÈ¬ ¬ıÀ˘ÀÂ√Úº ¶§±˜œ ˆ¬øq¡¬ı˛ ¬Ûø¬ıSÓ¬± ¤ÀÓ¬ õ∂fl¡±˙ Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√º ‡¬ı˛-”√¯∏ÀÌ¬ı˛
˚≈ÀX ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ¬ı˛q¡±q¡ Œ√˝√ Œ√À‡ñ
ìÊ√±Úfl¡œ¬ı˛ ŒÚSÚœ¬ı˛ Á¡¬ı˛ Á¡¬ı˛ Á¡À¬ı˛ººî
¶§±˜œ¬ı˛ õ∂øÓ¬ |X± ˆ¬±À˘±¬ı±¸±¬ı˛ ’¬Û”¬ı« ‘√©Ü±z¬º
¶§Ì«˜‘· Œ√À‡ ˜Ò≈¬ı˛ ¬ı‰¬ÀÚ ¸œÓ¬± ¬ı˛±˜Àfl¡ ’Ú≈À¬ı˛±Ò fl¡À¬ı˛Úñ
ì¤˝◊√ ˜‘· ‰¬˜« ˚ø√ √±› ˆ¬±˘¬ı±ø¸º
fl≈¡È¬œÀ¬ı˛ Œfl¡ÃÓ≈¬Àfl¡ ¬ı˛±˜ ø¬ıÂ√±˝◊√˚˛± ¬ıø¸ºî
¬ÛPœ¬ı˛ ’±˙± ¬Û”¬ı˛ÀÌ ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ˝√√ø¬ı˛Ì ø˙fl¡±À¬ı˛ ˚±S± ¤¬ı— ˜±¬ı˛œÀ‰¬¬ı˛ Úfl¡˘ ’±Ó«¬ fl¡F¶§À¬ı˛ ˆ¬œÓ¬ ‰¬øfl¡Ó¬ ¸œÓ¬±¬ı˛ ˘ÑÀÌ¬ı˛
õ∂øÓ¬ fl¡¬ı˛≈Ì ’±À¬ı√ÀÚ¬ı˛ ˜ÀÒ… ˙≈‰¬œ˙≈√w¬ Œõ∂˜ õ∂fl¡±˙ Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√º øfl¡z≈¬ ˙”Ú… ‚À¬ı˛ ¸œÓ¬±Àfl¡ ¤fl¡±fl¡œ ŒÙ¬À˘ Œ¸ Œ˚ÀÓ¬ ’¶§œfl¡±¬ı˛
fl¡¬ı˛À˘ ¸œÓ¬± :±Ú ˙”Ú…± ˝√√À˚˛ ˘ÑÌÀfl¡ ¬ıÀ˘Úñ
ìΔ¬ı˜±ÀS˚˛ ˆ¬±˝◊√ fl¡ˆ≈¬ ÚÀ˝√√Ó¬ ’±¬ÛÚº
’±˜± õ∂øÓ¬ ˘ÑÌ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ’±ÀÂ√ ˜Úºº
ˆ¬¬ı˛Ó¬ ˘˝◊√˘ ¬ı˛±Ê√… Ó≈¬ø˜ ˘˝√√ Ú±¬ı˛œº
ˆ¬¬ı˛ÀÓ¬¬ı˛ ˜ÀÚ ¸Î¬ˇ ’±Â√À˚˛ ŒÓ¬±˜±ø¬ı˛ºî
¤˝◊√ ¬ıq¡À¬ı…¬ı˛ ˜ÀÒ… ¸œÓ¬±¬ı˛ ˝√√œÚ˜ißÓ¬±¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛ Ô±fl¡À˘› ·ˆ¬œ¬ı˛ ˆ¬±À¬ı ˚ø√ ‚È¬Ú±¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛À¬ı˙ › ¬ÛÈ¬ˆ”¬ø˜fl¡± ø¬ıÀù≠¯∏Ì
fl¡¬ı˛± ˚±˚˛ Ó¬±˝√√À˘ Œ√‡± ˚±À¬ı ¶§±˜œÀfl¡ ø¬ı¬Û√ ŒÔÀfl¡ Î¬◊X±À¬ı˛¬ı˛ ø‰¬z¬±˝◊√ ¸œÓ¬±Àfl¡ Œ¬ÛÀ˚˛ ¬ıÀ¸øÂ√˘º √w±Ó‘¬ˆ¬q¡ ˘ÑÌÀfl¡ ‰¬¬ı˛˜
’±‚±Ó¬ Ú± ø√À˘ Œ¸ √w±Ó‘¬ ’±À√À˙ ’È¬˘ Ô±fl¡À¬ı ¤ÀÓ¬ ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ‰¬¬ı˛˜ ø¬ı¬Û√ ‚È¬ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ñ¤˝◊√ ’±˙efl¡±ÀÓ¬˝◊√ ¸œÓ¬±
fl¡Ô±·≈ø˘ ¬ıÀ˘ÀÂ√Úº ¤¸¬ı Ó¬“√±¬ı˛ ˜≈À‡¬ı˛ fl¡Ô± ˜ÀÚ¬ı˛ fl¡Ô± Ú˚˛º
’øÓ¬øÔ ¬Û¬ı˛±˚˛Ì ¸œÓ¬± ’±øÓ¬Ô… øÚá¬±¬ı˛ Ê√Ú…˝◊√ ˘ÑÀÌ¬ı˛ ’±À√˙ ’˜±Ú… fl¡À¬ı˛ ·G¬œ¬ı˛ ¬ı±˝◊√À¬ı˛ ¤À¸ ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬
194

¬ıøμÚœ ˝√√Úº ’ÀÚÀfl¡ ¤Àfl¡ ˝√√Í¬fl¡±¬ı˛œ ¬ıÀ˘ ø‰¬ø˝êÓ¬ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛Ú øfl¡z≈¬ ’±˜±¬ı˛ ˜ÀÚ ˝√√˚˛ ¬ı±„√√±ø˘¬ı˛ ø‰¬¬ı˛z¬Ú ’±øÓ¬ÀÔ˚˛Ó¬±¬ı˛
’±√À˙«˝◊√ ¸œÓ¬± ¤˜ÚøÈ¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº ¬ı˛±¬ıÌ ¸œÓ¬±Àfl¡ ’±fl¡±˙ ¬ÛÀÔ øÚÀ˚˛ ˚±¬ı±¬ı˛ ‘√À˙… ˝√√œÚ˜iß ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ õ∂øÓ¬ ¸œÓ¬±¬ı˛ Ó¬œ¬ıË
‚‘Ì± › ¶§±˜œ¬ı˛ õ∂øÓ¬ ’Úz¬ Œõ∂˜±|≈ Á¡À¬ı˛ ¬ÛÀÎ¬ˇÀÂ√º ·±Â√-¬Û±˘±, ¬Û˙≈-¬Û±‡œ, Ú√-Ú√œ ¬Û±˝√√±Î¬ˇ-¬Û¬ı«Ó¬ ¸fl¡À˘¬ı˛ Î¬◊ÀVÀ˙… Ó¬“√±¬ı˛
fl¡±Ó¬¬ı˛ ’±À¬ı√ÀÚ ’±˜±¬ı˛ ¶§±˜œ¬ı˛ ø¬ıÀ26√√ Œ¬ı√Ú±Ó≈¬¬ı˛± ¸øÓ¬-¸±Ò√ıœ-˜ø˝√√˚˛¸œ Ú±¬ı˛œ¬ı˛ ¬ı˛”¬ÛøÈ¬˝◊√ õ∂Ó¬…é¬ fl¡ø¬ı˛º ¬ÛÔ Œ¬ı˛‡± ÒÀ¬ı˛
¬ı˛±˜‰¬f ˚±ÀÓ¬ ’Ú≈¸&Ò±Úœ ˝√√ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛Ú Ó¬±¬ı˛ Ê√Ú… ¸œÓ¬± Ó¬“√±¬ı˛ ·±À˚˛¬ı˛ ·˝√√Ú±ø√ ¬ÛÀÔ-õ∂±z¬À¬ı˛ Â√øÎ¬ˇÀ˚˛ Œ√Úº ¤¬ı˛ ˜Ò… ø√À˚˛
‰¬ø¬ı˛SøÈ¬¬ı˛ ¬ı‘≈øX˜M√√±¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛ ¬Û±›˚˛± ˚±˚˛º ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ ˙Ó¬ õ∂À˘±ˆ¬Ú ¸œÓ¬± ‚‘Ì± ˆ¬À¬ı˛ õ∂Ó¬…±‡…±Ú fl¡À¬ı˛º Ó¬“√±¬ı˛ fl¡ÀF ¤fl¡
¬ı±Ìœñ
ëë¬ı˛±˜ Ò…±Ú ¬ı˛±˜ õ∂±Ì ¿¬ı˛±˜ Œ√¬ıÓ¬±º
¬ı˛±˜ ø¬ıÚ± ’Ú… Ê√ÀÚ Ú±ø˝√√ Ê√±ÀÚ ¸œÓ¬±ºî
¤˝◊√ ’—À˙˝◊√ ¸œÓ¬±¬ı˛ ¬ÛøÓ¬¬ıËÀÓ¬…¬ı˛ ΔÚøá¬fl¡ ¬ı˛”¬ÛøÈ¬ õ∂fl¡±˙ Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√º ’À˙±fl¡fl¡±ÚÀÚ ¬ıøμÚœ ¸œÓ¬± Úœ¬ı˛¬ı øÚÔ¬ı˛º
ì¸À˙±fl¡± Ô±Àfl¡Ú ¸œÓ¬± ’À˙±fl¡ fl¡±ÚÀÚº
˝‘√√À˚˛ ¸¬ı«√± ¬ı˛±˜ ˜ø˘Ú Ú˚˛ÀÚººî
ø¬ı¬ı˛˝√ ’ÚÀ˘ ¸œÓ¬± ‰¬ø¬ı˛SøÈ¬ Œõ∂˜ ¬Ûø¬ıS¬ı˛”¬Û Ò±¬ı˛Ì fl¡À¬ı˛ÀÂº
˘ÑÌ – ¿¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ø¬ÛÓ‘¬¸Ó¬… ¬Û±˘ÀÚ¬ı˛ Ê√Ú… Œ‰¬±V ¬ıÂ√¬ı˛ ¬ıÚ¬ı±¸œ Ê√œ¬ıÀÚ Â√±˚˛±¸e·œ øÂ√˘ ˘ÑÌº fl‘¡øM√√¬ı±À¸¬ı˛
˝√√±ÀÓ¬ ë’¬ı˛Ì…‡ÀG¬í ˘ÑÌ ˙≈Ò≈ ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ Â√±˚˛± Ú˚˛ fl¡±˚˛±¬ı˛”¬Û› Ò±¬ı˛Ì fl¡À¬ı˛ÀÂ√º ø¬ıÀ˙¯∏ ø¬ıÀ˙¯∏ ˜”˝”√ÀÓ«¬ ≈√¬ı«˘ ’¸˝√√±˚˛ ¬ı˛±À˜¬ı˛
˜ÀÚ ˙øq¡ › ’±˙± ¶§õü Ê√±·±ÀÓ¬ ¸ø√flË¡˚˛ ˆ”¬ø˜fl¡± øÚÀ˚˛ÀÂ√, √w±Ó‘¬ˆ¬øq¡¬ı˛ ’ÚÚ… ‘√©Ü±z¬ àÔ±¬ÛÚ fl¡À¬ı˛ÀÂ√º ¸œÓ¬±¬ı˛ fl¡È”¬øq¡¬ı˛
õ∂Ó≈¬…M√√¬ı˛ Ú± ø√À˚˛ øÚÀÊ√Àfl¡ ¸—˚À˜¬ı˛ ˙±¸ÀÚ Œ¬ı“√ÀÒ ¸œÓ¬±¬ı˛ øÚ¬ı˛±¬ÛM√√± ø¬ıÒ±ÀÚ fl¡±¬Û«Ì… fl¡À¬ı˛øÚº Òœ¬ı˛-øàÔ¬ı˛ ’È¬˘-¶§äˆ¬±¯∏œ
˘ÑÀÌ¬ı˛ ‰¬ø¬ı˛SøÈ¬Àfl¡ fl‘¡øM√√¬ı±¸ ≈√-¤fl¡øÈ¬ Ó≈¬ø˘¬ı˛ È¬±ÀÚ Ê√œ¬ız¬ fl¡À¬ı˛ ¤“√Àfl¡ÀÂ√Úº
√G¬fl¡±¬ı˛ÀÌ…¬ı˛ ¬ÛÀÔ ’±À· ¬ı˛±˜ ˜ÀÒ… ¸œÓ¬± › ø¬ÛÂ√ÀÚ ˘ÑÌ ¬ÛÔ ‰¬˘ÀÂ√º øÓ¬ÚÊ√ÀÚ õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ Œfl¡±À˘ ’±ÚÀμ
’±R˝√√±¬ı˛±º ¤˜Ú ¸˜˚˛ ˆ¬œ¯∏Ì ¬ı˛±é¬Ì ø¬ı¬ı˛±ÀÒ¬ı˛ ’±·˜Úº ¸œÓ¬±Àfl¡ Œfl¡±À˘ Ó≈¬À˘ øÚÀ˚˛ Œ¸ ˆ¬é¬Ì fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ‰¬±˚˛º ˙≈Ò≈ ¸œÓ¬±
Ú˚˛ ≈√˝◊√ ˆ¬±˝◊√Àfl¡› Œ¸ ˝√√Ó¬…± fl¡¬ı˛ÀÓ¬ Î¬◊√…Ó¬º ¤˝◊√ ‰¬¬ı˛˜ ¸efl¡È¬ ˜≈˝”√ÀÓ«¬ ¬ı˛±˜ ˆ¬œÓ¬ ˝√√À˚˛ ¬ÛÀÎ¬ˇÚº Ó¬“√±À√¬ı˛ ¸±˜ÀÚ ¸œÓ¬±Àfl¡
¬ı˛±é¬¸ ø·À˘ ‡±À¬ı ’Ô‰¬ øÚ¬ı˛≈¬Û±˚˛ˆ¬±À¬ı Ó¬± Œ√‡ÀÓ¬ ˝√√À¬ı ¤˝◊√ ˆ¬±¬ıÚ±˚˛ ¬ı˛±˜ ˚‡Ú ø√À˙˝√√±¬ı˛±, Ó¬‡Ú ˘ÑÌ √±√±¬ı˛ ˜ÀÚ±¬ı˘
ŒÙ¬¬ı˛±ÀÓ¬ñ
ì˘ÑÌ ¬ıÀ˘Ú √±√± Ú± ˆ¬±ø¬ı› Ó¬±¬Ûº
¬ı˛±é¬À¸À¬ı˛ ˜±ø¬ı˛˚˛± ‚≈‰¬±› ˜Úd¬±¬Ûººî
˘ÑÀÌ¬ı˛ ¤˝◊√ Î¬◊Vœ¬ÛÚ ˜ÀLa˝◊√ ¬ı˛±À˜¬ı˛ Œ˙Ã˚«-¬ıœÀ˚«¬ı˛ Ê√±·¬ı˛Ì ‚ÀÈ¬º ¸≈Ó¬¬ı˛±— ‰¬¬ı˛˜ ¸efl¡È¬ ˜”˝≈√ÀÓ«¬ ˘ÑÌÀfl¡ ’±˜¬ı˛±
‘√Ï¬ˇÀ‰¬Ó¬± ˚≈¬ıfl¡¬ı˛”À¬Û Œ√‡ÀÓ¬ ¬Û±˝◊√º ’·d¬… ˜≈øÚ¬ı˛ ˘ÑÌ ¸•ÛÀfl«¡ ˜z¬¬ı…ñ
ì≈√–À‡ ≈√–‡œ ¸≈À‡ ¸≈‡œ ˘ÑÌ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ºî
˘ÑÌ ‰¬ø¬ı˛ÀS¬ı˛ ¸øÍ¬fl¡ ˜”˘…±˚˛Úº ¬ı˛±˜-¸œÓ¬±¬ı˛ ¸≈‡-≈√–À‡¬ı˛ ¸˜’—˙ˆ¬±·œ Œ¸º ’±R¸¬ı«¶§Ó¬±¬ı˛ Œfl¡±ÀÚ± ˜ø˘ÚÓ¬±
‰¬ø¬ı˛SøÈ¬Àfl¡ ¶Û˙« fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛øÚº ˘ÑÀÌ¬ı˛ ¬Û¬ı˛±˜À˙«˝◊√ Œ·±√±¬ı¬ı˛œ Ó¬œÀ¬ı˛ ¬Û=¬ıÈ¬œ ¬ıÀÚ ¬ı˛±˜‰¬f fl≈¡È¬œ¬ı˛ øÚ˜«±Ì fl¡À¬ı˛Úº
√±√±¬ı˛ ¶§õüÀfl¡ Œ¸ ¤fl¡ø√ÀÚ ¸≈μ¬ı˛ fl≈¡È¬œ¬ı˛ ΔÓ¬¬ı˛œ fl¡À¬ı˛ ¸±Ô«fl¡ fl¡À¬ı˛º Ó¬±¬ı˛ øÂ√˘ ·ˆ¬œ¬ı˛ Œ¸Ãμ˚«À¬ı±Òº fl≈¡È¬œ¬ı˛ ¸•ÛÀfl«¡ fl¡ø¬ı¬ı˛
ë˜ÀÚ±˝√√¬ı˛í ˙søÈ¬ ¤¬ı— ë¬Û”Ì«fl≈¡y¬ ¡Z±À¬ı˛ÀÓ¬ fl≈¡¸≈˜ ¬ı˛±ø˙ ¬ı˛±ø˙íñ¤˝◊√ ¬ıÌ«Ú± Ó¬±¬ı˛ ¸±é¬… ¬ı˝√√Ú fl¡À¬ı˛º
195

‡¬ı˛-”√¯∏ÀÌ¬ı˛ ¸Àe· ˚≈ÀX ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ¸˝√√À˚±·œ Œ˚±X±¬ı˛ Î¬◊¬Û˚≈q¡ ˆ”¬ø˜fl¡± ¢∂˝√Ì fl¡À¬ı˛ÀÂ√ ˘ÑÌº ëˆ¬˚˛í ˙søÈ¬ Ó¬±¬ı˛
‰¬ø¬ı˛S ’øˆ¬Ò±ÀÚ Œ˘‡± ŒÚ˝◊√º ¬Ûø¬ı˛˝√±¸ fl¡À¬ı˛ ¬ı˛±˜‰¬f ¸”¬Û«Ì‡±Àfl¡ ˘ÑÀÌ¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ Œ˚ÀÓ¬ ¬ıÀ~ ¸”¬Û«Ì‡± Ó¬±¬ı˛ ø√Àfl¡ Ò±ø¬ıÓ¬
˝√√À˚˛ ˙‘e·±¬ı˛ ¬ı˛¸ ŒÏ¬À˘ Œ√˚˛º
˘ÑÌ øÚÀÊ√Àfl¡ ë¿¬ı˛±À˜¬ı˛ √±¸í ¬ıÀ˘ Ó¬±Àfl¡ ¤øÎ¬ˇÀ˚˛ ˚±˚˛º øfl¡z≈¬ ¸”¬Û«ÚÌ‡± ¬ı±Î¬ˇ±¬ı±øÎ¬ˇ fl¡À¬ı˛ ¸œÓ¬±Àfl¡ ø·À˘ Œ‡ÀÓ¬
Œ·À˘ ¬ı˛±À˜¬ı˛ ˝◊√øe·Ó¬˜±S ¬ı±Ì ø√À˚˛ Ó¬±¬ı˛ Ú±fl¡ fl¡±Ú Œfl¡ÀÈ¬ Œ√˚˛º ¤fl¡ø√Àfl¡ √w±Ó‘¬ˆ¬øq¡ ’Ú…ø√Àfl¡ ≈√©ÜÀfl¡ ˙±À˚˛d¬± fl¡¬ı˛±
ñ≈√øÈ¬ fl¡±Ê√ ˘ÑÌ fl¡À¬ı˛ Ó¬±¬ı˛ ‰¬ø¬ı˛ÀS¬ı˛ ˜±˝√√±R… õ∂fl¡±˙ fl¡À¬ı˛ÀÂ√º
˜±¬ı˛œÀ‰¬¬ı˛ Â√˘Ú±˚˛ ˆ≈¬˘ ¬ı≈ÀÁ¡ ¸œÓ¬± ˘ÑÌÀfl¡ ’˙±˘œÚ ˆ¬±¯∏±˚˛ ·±˘±·±ø˘ › ¬ı˛≈ø‰¬˝√√œÚ ˝◊√øe·Ó¬ fl¡¬ı˛À˘›ñ
ì˘ÑÌ Ò±ø•ú«fl¡ ’øÓ¬ ˜ÀÚ Ú±ø˝√√ ¬Û±¬Ûº
¸fl¡À˘À¬ı˛ ¸±é¬œ fl¡À¬ı˛ Œ¬ÛÀ˚˛ ˜Úd¬±¬Ûººî
fl‘¡øM√√¬ı±¸ ˘ÑÀÌ¬ı˛ øÚ©Û±¬Û ‰¬ø¬ı˛SÀfl¡ |X±¬ı˛ ¸Àe· ’efl¡Ú fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº ’±‚±ÀÓ¬ ’±‚±ÀÓ¬ Ê√Ê«√ø¬ı˛Ó¬ ˝√√À˚˛› fl¡Ó«¬¬ı…
fl¡À˜« Ó¬±¬ı˛ ’¬ıÀ˝√√˘± Ú±˝◊√º Ó¬±˝◊√ ¸œÓ¬±Àfl¡ ¸±¬ıÒ±Ú fl¡À¬ı˛ ·G¬œ ¤Àfl¡ ø√À˚˛ ˚±˚˛º ¤¬ı˛ ˜ÀÒ… Ó¬±¬ı˛ ”¬ı˛√ø˙«Ó¬±¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛ ¬Û±›˚˛±
˚±˚˛º ˘ÑÀÌ¬ı˛ ˜±Úø¸fl¡ ’¬ıàÔ± Ú± ¬ı≈ÀÁ¡ ¬Ûø¬ı˛øàÔøÓ¬ ’:±Ó¬ Ô±fl¡±¬ı˛ Ê√Ú… ¬ı˛±˜‰¬f ¸œÓ¬±Àfl¡ ¤fl¡±øfl¡Úœ ŒÙ¬À˘ ’±¸±¬ı˛
Ê√Ú… ’õ∂Ó¬…é¬ˆ¬±À¬ı Œ√±¯∏±À¬ı˛±¬Û fl¡¬ı˛À˘› Œ¸ øÚ¬ı˛≈M√¬ı˛ Ô±Àfl¡º ¬ı≈fl¡ ˆ¬¬ı˛± ;±˘± øÚÀ˚˛› Ó¬±¬ı˛ fl¡Ó«¬¬ı… :±Ú › ¸—˚À˜¬ı˛ Ê√Ú…
‰¬ø¬ı˛SøÈ¬ ’±√˙«àÔ±Úœ˚˛ ˝√√À˚˛ÀÂ√º fl¡¬ıÀ&Ò¬ı˛ ≈√˝◊√-˝√√±Ó¬ øÂiß fl¡¬ı˛±¬ı˛ ¬ı…±¬Û±À¬ı˛ ˘ÑÀÌ¬ı˛ õ∂Ó¬…é¬ › ¬ÛÀ¬ı˛±é¬ ˆ”¬ø˜fl¡± ’±ÀÂ√º Ó¬±¬ı˛
’±˝3√±ÀÚ˝◊√ fl¡¬ı&Ò ˜≈øq¡ ¬Û±¬ı±¬ı˛ ¬Û¬ı˛ ¸œÓ¬± Î¬◊X±À¬ı˛¬ı˛ Ê√Ú… ¸≈¢∂œÀ¬ı¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ Ó¬±À√¬ı˛ ˚±¬ı±¬ı˛ øÚÀ«√˙ Œ√˚˛º
¸≈Ó¬¬ı˛±— ˘ÑÌ ‰¬ø¬ı˛SøÈ¬Àfl¡ fl‘¡øM√√¬ı±¸ ¶§ä àÔ±ÀÚ¬ı˛ ˜ÀÒ… Œ¬ı˛À‡› ’¸±˜±Ú… fl¡À¬ı˛ Ó≈¬À˘ÀÂ√Úº √w±Ó‘¬ˆ¬øq¡, Œ¬ıÃø√¬ı˛ õ∂øÓ¬
’¸œ˜ |X±, ‰¬¬ı˛˜ ø¬ı¬ÛÀ√ øàÔ¬ı˛ ŒÔÀfl¡ ¬ı≈øX √±Ú, ¸±˝√√¸œ› ¸—˚˜œ ˆ”¬ø˜fl¡± ¬Û±˘Ú ˝◊√Ó¬…±ø√¬ı˛ ˜Ò… ø√À˚˛ ˘ÑÌ øÚ–¸ÀμÀ˝√√
‘√ø©Ü ’±fl¡¯∏«Ìfl¡±¬ı˛œ ‰¬ø¬ı˛S ˝√√À˚˛ÀÂ√º
¬ı˛±¬ıÌ – fl‘¡øM√√¬ı±À¸¬ı˛ ’¬ı˛Ì…fl¡±ÀG¬¬ı˛ Œ˙À¯∏¬ı˛ ø√Àfl¡ ’±˜¬ı˛± ˘Àefl¡ù´¬ı˛ ¬ı˛±¬ıÌÀfl¡ Œ√‡ÀÓ¬ ¬Û±˝◊√º ¸”¬Û«Ì‡± ¬ı˛±˜‰¬f ›
˘ÑÀÌ¬ı˛ õ∂øÓ¬ Δ√ø˝√√fl¡ fl¡±˜Ú±-¬ı±¸Ú±-¸‚Ú Œõ∂˜ øÚÀ¬ı√Ú fl¡À¬ı˛ ¬ı…Ô« ˝√√À˚˛ ¸œÓ¬±Àfl¡ ’±√flË¡˜Ì fl¡¬ı˛À˘ ¬ı˛±À˜¬ı˛ øÚÀ«√À˙ ˘ÑÌ
Ó¬±¬ı˛ Ú±fl¡, fl¡±Ú Œfl¡ÀÈ¬ ø√À˘ ‡¬ı˛-”√¯∏ÌÀfl¡ Î¬◊ÀM√√øÊ√Ó¬ fl¡À¬ı˛ Œ‰¬±V ˝√√±Ê√±¬ı˛ ¬ı˛±é¬¸ Δ¸Ú… øÚÀ˚˛ Ó¬±¬ı˛± ¬ı˛±˜‰¬fÀfl¡ ’±√flË¡˜Ì
fl¡À¬ı˛ ¸•Û”Ì« ø¬ıÒ√ıd¬ ˝√√˚˛º ’±Ó¬Àefl¡ ø√À˙˝√√±¬ı˛± õ∂øÓ¬À˙±ÀÒ¬ı˛ Œ˙¯∏ ’¶a ø˝√√¸±À¬ı ¸”¬Û«Ì‡± ¬¬ı˛±¬ıÌÀfl¡ Œ¬ıÀÂ√ ŒÚ˚˛º
¬ı˛±¬ıÌ-¬ı˛±Ê√ ¸ˆ¬±˚˛ ’±¸œÚº ø¬ıˆ¬»¸ ˜≈‡ øÚÀ˚˛ ¸”¬Û«Ì‡± ¬ı˛±¬ıÌÀfl¡ õ∂ÔÀ˜ ·±˘±·±ø˘ Œ√˚˛ Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ ¬ı˛±À˜¬ı˛ ¬ıÚ ·˜Ú
› ¬ı˛±é¬¸À√¬ı˛ ˝√√Ó¬…±¬ı˛ ø¬ı¬ı¬ı˛Ì ø√À˚˛ ¸œÓ¬±¬ı˛ ¬ı˛”¬Û ¬ıÌ«Ú± fl¡À¬ı˛ñ
ì¬ı˛±À˜¬ı˛ ˜ø˝√√¯∏œ ¸œÓ¬± ¸±é¬±» ¬ÛøΩÚœº
ΔSÀ˘±fl¡… Œ˜±ø˝√√Úœ ¬ı˛”À¬Û ¬Û¬ı˛˜± fl¡±ø˜Úœºî
¤‡±ÀÚ˝◊√ Œ˙¯∏ Ú˚˛º ¸œÓ¬±¬ı˛ Œ¸ÃμÀ˚«…¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ¶§À·«¬ı˛ ’o¬ı˛œ Î¬◊¬ı«˙œ, Œ˜Úfl¡±, ¬ı˛y¬±› ˝√√±¬ı˛ ˜±ÀÚº Œ˙À¯∏ ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ fl¡±˜Ú±
’±·≈Ú ;±˘ÀÓ¬ ¬ıÀ˘ñ
ëëÓ¬±¬ı˛ ¬ı˛”¬Û Œfl¡¬ı˘ ŒÓ¬±˜±Àfl¡ ˜±S ¸±ÀÊ√ºî
¸”¬Û«Ì‡±¬ı˛ ≈√¬ı˛¬ıàÔ±˚˛ ¬ı˛±¬ıÌ ø¬ıμ≈˜±S ø¬ı‰¬ø˘Ó¬ Ú˚˛º Œ¸ ë¸≈μ¬ı˛œ ¸œÓ¬±¬ı˛ fl¡Ô± ˆ¬±À¬ı ˜ÀÚ ˜ÀÚíº ¤˝◊√ ¤fl¡øÈ¬ ‰¬¬ı˛ÀÌ˝◊√
fl‘¡øM√√¬ı±¸ fl¡±˜≈fl¡ ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ ¶§¬ı˛”¬ÛøÈ¬ Ó≈¬À˘ ÒÀ¬ı˛ÀÂ√Úº ¬ı˛”¬Û¬ıÓ¬œ ¸œÓ¬±Àfl¡ Ó¬±¬ı˛ ‰¬±˝◊√º ˜ÀÚ ˜ÀÚ ¬Ûø¬ı˛fl¡äÚ± ¢∂˝√Ì fl¡À¬ı˛ ˜±¬ı˛œÀ‰¬¬ı˛
fl¡±ÀÂ√ ¸”¬Û«Ì‡±¬ı˛ Ú±fl¡ fl¡±Ú fl¡±È¬±¬ı˛ fl¡Ô± ¬ıÀ˘ ¸œÓ¬±˝√√¬ı˛ÀÌ¬ı˛ Ê√Ú… ˜±¬ı˛œ‰¬Àfl¡ ˝√√ø¬ı˛Ì Œ¸ÀÊ√ ¬ı˛±˜Àfl¡ ˜±˚˛±Ê√±À˘ Ê√øÎ¬ˇÀ˚˛ ŒÙ¬˘ÀÓ¬
196

¬ıÀ˘º ˜±¬ı˛œ‰¬ Ó¬±Àfl¡ ’ÀÚfl¡ ¸≈˜LaÌ± Œ√˚˛, ¤˜Úøfl¡ ¤˝◊√ fl≈¡-fl¡À˜«¬ı˛ Ê√Ú… ˘efl¡±¬Û≈¬ı˛œ Ò√ı—¸ ˝√√À¬ı ¤˜Ú fl¡Ô±› ¬ıÀ˘º øfl¡z≈¬
¬ı˛±¬ıÌ ¸¬ı ˜LaÌ± Ú¸…±» fl¡À¬ı˛ ˜±¬ı˛œ‰¬Àfl¡ Ó¬±¬ı˛ ’±:± ¬Û±˘Ú fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬ıÀ˘ ÚÓ≈¬ı± Ó¬±¬ı˛ ˜‘Ó≈¬… ’øÚ¬ı±˚« ¤fl¡Ô±› ¬ıÀ˘º
øÚ¬ı˛≈¬Û±˚˛ ˜±¬ı˛œ‰¬ ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ øÚÀ«√À˙ Œ¸±Ú±¬ı˛ ˝√√ø¬ı˛Ì ¸±ÀÊ√, ¸œÓ¬±Àfl¡ õ∂˘≈t fl¡À¬ı˛, ¬ı˛±˜Àfl¡ fl≈¡È¬œ¬ı˛ ŒÔÀfl¡ ’¬ı˛ÀÌ… ’±ÀÚ
¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ fl¡F¶§À¬ı˛ ¸œÓ¬±Àfl¡ õ∂Ó¬±ø¬ı˛Ó¬ fl¡À¬ı˛ ˘ÑÌÀfl¡› fl≈¡È¬œ¬ı˛ Â√±Î¬ˇÀÓ¬ ¬ı±Ò… fl¡À¬ı˛º ¬ı˛±˜-˘ÑÌ ˙”Ú… fl≈¡È¬œÀ¬ı˛ ¤fl¡± ¸œÓ¬±º
Ó¬¬Û¶§œ¬ı˛ Œ¬ı˙ ÒÀ¬ı˛ ¬ı˛±¬ıÌ ø˜ø©Ü ˜Ò≈¬ı˛ fl¡Ô±˚˛ ¸œÓ¬±¬ı˛ ˜Ú Œˆ¬Ê√±˚˛º øÚÀÊ√¬ı˛ fl¡Ô± ¬ıÀ˘ øˆ¬é¬± ‰¬±˚˛º ¸œÓ¬± ˝◊√Ó¬d¬Ó¬– fl¡¬ı˛ÀÓ¬
Ô±fl¡À˘ Ó¬±¬ı˛ ¬ı< øÚÀ‚«±¯∏ñ
ì................... øˆ¬é¬± ’±Ú˝√√ ¸Q¬ı˛º
ÚÓ≈¬¬ı± Î¬◊M√¬ı˛ Œ√˝√ ˚±˝◊√ øÚÊ√ ‚¬ı˛ººî
’±øÓ¬ÀÔ˚˛Ó¬±¬ı˛ Ò˜« Ú©Ü ˝√√À¬ı ¬ıÀ˘ ˘ÑÀÌ¬ı˛ fl¡Ô± Î¬◊À¬Ûé¬± fl¡À¬ı˛ ·G¬œ Œ¬ÛÀ¬ı˛±ÀÓ¬˝◊√ Â√ΩÀ¬ı˙œ ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ ’±¸˘ Œ‰¬˝√√±¬ı˛±È¬±
õ∂fl¡±˙ ¬Û±˚˛º fl‘¡øM√√¬ı±À¸¬ı˛ ˆ¬±¯∏±˚˛ ë¬ı˛±¬ıÌ ¬Û±Ó¬fl¡œíº ¸œÓ¬±¬ı˛ ˜Ú˝√√¬ı˛ÀÌ¬ı˛ Ê√Ú… ¶§Ì«˘efl¡±¬ı˛ ‹ù´À˚«¬ı˛ Ê√·Ó¬Àfl¡ Ó¬±¬ı˛ ¸±˜ÀÚ
Ó≈¬À˘ ÒÀ¬ı˛ øÚ˘«À7¡¡¡¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ¬ıÀ˘ñ
ì¸œÀÓ¬ Ó≈¬ø˜ ¸≈μ¬ı˛œ ˘±¬ıÌ… ’±¬ı˛ Œ¬ıÀ˙º
ŒÓ¬±˜± Œ˝√√Ú ¸≈μ¬ı˛œ ’±˜±Àfl¡ ’øˆ¬˘±À¯∏ººî
¸”¬Û«Ì‡± √±√±¬ı˛ fl¡±˜≈fl¡ ‰¬ø¬ı˛ÀS¬ı˛ Œ˚ ’±ˆ¬±¸ ø√À˚˛øÂ√˘ Ó¬± ¬Û”Ì«ˆ¬±À¬ı õ∂fl¡±˙ ¬Û±˚˛ ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ ¤˝◊√ Ú¢ü ˝◊√26√±¬ı˛ ˜ÀÒ…º
Ê√È¬±˚˛≈ ¬Û±‡œ ¸œÓ¬± ˝√√¬ı˛ÀÌ¬ı˛ Ê√Ú… ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ Î¬◊ÀVÀ˙ fl¡È≈¬ ¬ı±fl¡… õ∂À˚˛±· fl¡À¬ı˛øÂ√˘ Ó¬± ¸•Û”Ì« ¸øÍ¬fl¡º Ê√È¬±˚˛≈¬ı˛ ¸Àe· ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛
Ó≈¬˜≈˘ ˚≈Xº øfl¡z≈¬ ¸≈‰¬Ó≈¬¬ı˛ ¬ı˛±¬ıÌ øÚÀÊ√¬ı˛ fl¡±˜±·≈ÀÌ¬ı˛ fl¡Ô± Œ‰¬À¬Û ¸”¬Û«Ì‡±¬ı˛ õ∂øÓ¬ ¬ı˛±˜-˘ÑÀÌ¬ı˛ Ú‘˙—¸ ¬ı…¬ı˝√√±¬ı˛, ‡¬ı˛-”√¯∏ÀÌ¬ı˛
øÚá≈¬¬ı˛ ˜‘Ó≈¬… ˝◊√Ó¬…±ø√¬ı˛ fl¡Ô± ’Ú≈ÚÀ˚˛¬ı˛ ¸≈À¬ı˛ ¬ıÀ˘, ¬Ûé¬œ¬ı˛±ÀÊ√¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ¬Û¬ı˛±Ê√˚˛ Œ˜ÀÚ é¬˜± øˆ¬é¬± fl¡íÀ¬ı˛ Œfl¡±ÀÚ±√flË¡À˜ ˆ¬±e·±
¬ı˛Ô øÚÀ˚˛ ˘efl¡±˚˛ ’±À¸º ¸œÓ¬±¬ı˛ ¸Àe·, Ê√È¬±˚˛≈¬ı˛ ¸Àe· ¬ı˛±¬ıÌ Œ˚ ’øˆ¬Ú˚˛ fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Ó¬±ÀÓ¬ Ó¬±¬ı˛ ‰¬±Ìfl¡…œ˚˛ fl”¡È¬-Œfl¡Ã˙˘
˘é¬… fl¡¬ı˛± ˚±˚˛º ‰¬Ó≈¬¬ı˛ fl¡±˜≈fl¡ ¬ı˛±¬ıÌ ’À˙±fl¡ fl¡±ÚÀÚ ¸œÓ¬±Àfl¡ ¬ıøμÚœ Œ¬ı˛À‡ Ó¬±¬ı˛ ˜ÀÚ±¬ı±>± ¬Û”¬ı˛ÀÌ¬ı˛ Ê√Ú… õ∂Ó¬œé¬± fl¡¬ı˛ÀÓ¬
Ô±Àfl¡º fl‘¡øM√√¬ı±À¸¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬ ¬ı˛±¬ıÌ ¬Û±ø¬Ûá¬, Â√˘-‰¬±Ó≈¬¬ı˛œ ¬Û”Ì« fl¡±˜≈fl¡ ¬ı˛”À¬Û˝◊√ ø‰¬ø˝êÓ¬º
¸”¬Û«Ì‡± – ¬Û=¬ıÈ¬œ ¬ıÀÚ ¸”¬Û«Ì‡±¬ı˛ ’±ø¬ıˆ«¬±¬ıº ë˜±˚˛±ø¬ıÚœ ≈√©Ü øÚ˙±‰¬¬ı˛œíñ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ¬ı˛”À¬Û ˜≈* ˝√√À˚˛ ¬ı˛”¬ÛÊ√ Œ˜±À˝√√
Ó¬±Àfl¡ Ê√œ¬ıÚ¸e·œ fl¡À¬ı˛ Œˆ¬±·¸≈À‡ ˜¢ü ˝√√ÀÓ¬ ‰¬±˚˛º ¸œÓ¬± ˘ÑÀÌ¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛ ø√À˚˛ ¤¬ı— ¬ıÚ¬ı±¸œ ˝√√›˚˛±¬ı˛ fl¡±¬ı˛Ì Ê√±øÚÀ˚˛
¬ı˛±˜‰¬f ¸”¬Û«Ì‡±Àfl¡ ¤Î¬ˇ±ÀÓ¬ ‰¬±˚˛º ‡¬ı˛-”√¯∏Ì ≈√˝◊√ ˆ¬±˝◊√ ¤¬ı˛ fl¡Ô± ¬ıÀ˘ Œ¸ Ú¢üˆ¬±À¬ı ¬ı˛±˜‰¬fÀfl¡ õ∂d¬±¬ı Œ√˚˛ñ
ì¸≈À˜¬ı˛≈ ¬Û¬ı√ı«Ó¬ ’±¬ı˛ Δfl¡˘±¸ ˜μ¬ı˛º
ŒÓ¬±˜±¸˝√√ Œ¬ıÎ¬ˇ±˝◊√¬ı Œ√ø‡¬ı ø¬ıd¬¬ı˛ººî
˙≈Ò≈ Ó¬±˝◊√ Ú˚˛ ¸œÓ¬±Àfl¡ ˆ¬é¬Ì fl¡À¬ı˛ ¤fl¡± ¬ı˛±À˜¬ı˛ ¸øe·Úœ ˝√√À¬ı ¬ıÀ˘º ¬ı˛±˜‰¬f Œfl¡ÃÓ≈¬fl¡ ¬ıÀ˘ ˘ÑÌÀfl¡ Œ√ø‡À˚˛
ø√À˘ Œ¸ øÚ˘«À7¡¡¡¬ı˛ ˜ÀÓ¬± Ó¬±Àfl¡ ¬ıÀ˘ñ
ìÓ≈¬ø˜ ˚≈¬ı± ˝√√˝◊√˚˛± ¤Àfl¡˘± ¬ı= ¬ı˛±øÓ¬º
¬ı˛¸√flË¡œÎ¬ˇ± ˆ≈¬? Ó≈¬ø˜ ’±˜±¬ı˛ ¸—˝√√øÓ¬ººî
fl‘¡øM√√¬ı±¸ Œ√˝√ ¸Ày¬±·œ ¸”¬Û«Ì‡±¬ı˛ ‰¬ø¬ı˛SøÈ¬Àfl¡ ¸±Ô«fl¡ˆ¬±À¬ı ’efl¡Ú fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº fl¡±˜Ú±-¬ı±¸Ú±¬ı˛ ¶§õü ¬ı…Ô« ˝√√À˘ñÚ±fl¡,
197

fl¡±Ú fl¡±È¬± Œ·À˘ õ∂øÓ¬À˙±ÀÒ¬ı˛ ’±·≈ÀÚ ;À˘ Œ¸ ‡¬ı˛-”√¯∏ÌÀfl¡ ˚≈ÀX ¬Û±Í¬±˚˛º Ó¬±À√¬ı˛ ˜‘Ó≈¬…¬ı˛ ¬Û¬ı˛ ¬ı˛±¬ıÌÀfl¡ Ú¬ı˛À˜-·¬ı˛À˜,
Œ‰¬±À‡¬ı˛ Ê√À˘ Ú±Ú± ’øˆ¬Ú˚˛ fl¡À¬ı˛ ¸œÓ¬± ˝√√¬ı˛ÀÌ¬ı˛ ¬Û¬ı˛±˜˙« Œ√˚˛º ˙≈Ò≈ Ó¬±˝◊√ Ú˚˛ øÚÀÊ√¬ı˛ fl¡±˜±ø¢üÀfl¡˝◊√ Œ¸ Â√øÎ¬ˇÀ˚˛ Œ√˚˛ ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛
ø‰¬z¬±˚˛ ˆ¬±¬ıÚ±˚˛º
¸≈Ó¬¬ı˛±— Œ√‡± ˚±˚˛ ¸”¬Û«Ì‡± ‰¬ø¬ı˛SøÈ¬ ’¬ı˛Ì…fl¡±ÀG¬ ¸•Û”Ì« ˜¸œø˘5º ¶§±ÒœÚ Œõ∂˜ |X±¬ı˛ ’‚«¶§¬ı˛”¬Ûº øfl¡z≈¬ ¸”¬Û«Ì‡±¬ı˛
Ú¢ü Œõ∂˜ øÚÀ¬ı√Ú ‚‘Ì±˝«√º ˘ÑÌ Ó¬±¬ı˛ Ú±fl¡-fl¡±Ú Œfl¡ÀÈ¬ Î¬◊¬Û˚≈q¡ ˙±ød¬˝◊√ ø√À˚˛ÀÂ√º ˘efl¡±¬Û≈¬ı˛œ Œ˚ ¸•Û”Ì« Ò√ı√—¸ ˝√√À˚˛ÀÂ√
Ó¬±¬ı˛ ˜˜« ˜”À˘ ¸”¬Û«Ì‡±¬ı˛ fl¡±˜Ú±¬ı˛ ’Ú˘ ’Ú…Ó¬˜º Œ¸ ¤˝◊√ ’Ú˘˝◊√ õ∂8ø˘Ó¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√ ¬¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ ˝‘√√À˚˛º
˜±¬ı˛œ‰¬ – ë’¬ı˛Ì…‡ÀGí ˜±¬ı˛œÀ‰¬¬ı˛ Ê√Ú… ’±˜±À√¬ı˛ ¸˝√√±Ú≈ˆ”¬øÓ¬ › ≈√–‡ ≈√˝◊√-˝◊√ Ê√±À·º ¸≈ø¬ıÀ¬ı‰¬fl¡ ˆ¬ø¬ı¯∏…» ^©Ü± øÚ¬ı˛≈¬Û±˚˛
˜±¬ı˛œ‰¬ fl¡¬ı˛≈Ì±¬ı˛ ¬Û±Sº ¸œÓ¬±˝√√¬ı˛ÀÌ¬ı˛ fl¡±˜Ú± ¬Û”Ì« fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬ı˛±¬ıÌ ˜±¬ı˛œÀ‰¬¬ı˛ ·≈Ì·±ÀÚ ˜≈‡¬ı˛ ˝√√À˘› Œ¸ Ó¬±¬ı˛ õ∂d¬±¬ıÀfl¡ ˜ÀÚ
õ∂±ÀÌ ¸˜Ô«Ú fl¡À¬ı˛øÚº Ú…±˚˛-’Ú…±˚˛ Œ¬ı±ÀÒ ‰¬ø¬ı˛SøÈ¬ Î¬◊Vœø¬ÛÓ¬º Œ¸ ¶Û©Ü ˆ¬±¯∏±˚˛ ¬ı˛±¬ıÌÀfl¡ ¸≈˜LaÌ± ø√À˚˛ ¬ıÀ˘ñ
ì˚Ô± Ó¬Ô± ˚±˝√√ Ó≈¬ø˜ ¬ıø˘ ˘Àefl¡ù´¬ı˛º
Ú± fl¡¬ı˛ ¸œÓ¬±¬ı˛ Œ‰¬©Ü± ‰¬ø˘ ˚±˝√√ ‚¬ı˛ººî
øfl¡z≈¬ ëŒ‰¬±¬ı˛± Ú± ˙≈ÀÚ ÒÀ˜«¬ı˛ fl¡±ø˝√√Úœíñ¬ı˛±¬ıÌ Ú±ÀÂ√±Î¬ˇ¬ı±μ±º Œ¸ ˜±¬ı˛œ‰¬Àfl¡ fl≈¡-fl¡À˜« ¸˝√√À˚±·œ ˝√√ÀÓ¬ ¬ıÀ˘, Ú± ˝√√À˘
Ó¬±¬ı˛ ˜‘Ó≈¬… ’øÚ¬ı±˚« ¬ıÀ˘ ˆ¬˚˛ Œ√‡±˚˛º øfl¡z≈¬ ˜±¬ı˛œ‰¬ ˜‘Ó≈¬… ˆ¬À˚˛ ˆ¬œÓ¬ Ú˚˛º Ó¬À¬ı ¤˝◊√ ˜‘Ó≈¬… ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬ Ú˚˛ ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛
˝√√±ÀÓ¬˝◊√ Ó¬±¬ı˛ fl¡±˜…º Ó¬±˝◊√ ’±˜¬ı˛± ˙≈ÚÀÓ¬ ¬Û±˝◊√ ¬˜±¬ı˛œÀ‰¬¬ı˛ ˜˜« fl¡Ô±º
ì¬ı¬ı˛= ¬ı˛±À˜¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬ ˜¬ı˛Ì ˜e·˘º
¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬ ˜‘Ó≈¬… Ú¬ı˛fl¡ Œfl¡¬ı˘º
¬Û±¬Û-¬Û≈Ì… Œ¬ı±Ò ‰¬ø¬ı˛SøÈ¬Àfl¡ ’¸±˜±Ú… ˜˚«±√± √±Ú fl¡À¬ı˛ÀÂ√º ’øÚ26√±¸ÀN Ó¬±Àfl¡ ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ øÚÀ«√˙ Œ˜ÀÚ Â√˘±-fl¡˘±
øÚÀÓ¬ ˝√√À˚˛øÂ√˘, ˚±¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛Ì±À˜ ¸œÓ¬±˝√√¬ı˛Ì, ˘efl¡±˚≈X › ˘efl¡±¬Û≈¬ı˛œ Ò√ı—¸º ˜±¬ı˛œÀ‰¬¬ı˛ ’±RÓ¬…±· Œ˚Ú Œ˘±ˆ¬ › ¬Û±À¬Û¬ı˛
Î¬◊ø‰¬Ó¬ Ù¬˘ õ∂±ø5¬ı˛ øÚÀ«√˙fl¡º ˜±¬ı˛œÀ‰¬¬ı˛ ˙Ó¬ Â√˘±-fl¡˘±, ¸œÓ¬±¬ı˛ ’¬Û˝√√¬ı˛Ì ˝◊√Ó¬…±ø√¬ı˛ Ê√Ú… ¸±Ò±¬ı˛Ì ‘√ø©ÜÀÓ¬ ˜±¬ı˛œ‰¬Àfl¡ √±˚˛œ
¬ıÀ˘ ˜ÀÚ ˝√√À˘› fl‘¡øM√√¬ı±¸ ˜±Úø¸fl¡ ¡ZÀiZ¬ı˛ ˜Ò… ø√À˚˛ ˜±¬ı˛œ‰¬Àfl¡ Î¬◊2‰¬àÔ±ÀÚ ¬ıø¸À˚˛ÀÂ√Úº
30.7 ’¬ı˛Ì…fl¡±ÀG¬¬ı˛ ø¬ıÀ˙¯∏-fl¡À˚˛fl¡øÈ¬ ‚È¬Ú±¬ı˘œ¬ı˛ ø¬ıÀù≠¯∏Ì

[fl¡] ’øS˜≈øÚ ¬ÛPœ¬ı˛ ¸Àe· ¸œÓ¬±¬ı˛ fl¡ÀÔ±¬Ûfl¡ÔÚ, [‡] ’·d¬… ˜≈øÚ¬ı˛ Î¬◊¬ÛÀ√˙, [·] ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ õ∂øÓ¬ ˜±¬ı˛œÀ‰¬¬ı˛ ¸≈˜LaÌ±,
[‚] ¿¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ø¬ı˘±¬Ûº
¤˝◊√ ’—À˙ fl‘¡øM√√¬ı±À¸¬ı˛ ¬ı˛±˜±˚˛Ì ¢∂À&Ô¬ı˛ ë’¬ı˛Ì…‡ÀG¬í¬ı˛ ø¬ıÀ˙¯∏ ø¬ıÀ˙¯∏ ’—˙ ¸•ÛÀfl¡« ’±À˘±‰¬Ú± fl¡¬ı˛± ˝√√˘º ¤˝◊√
’—˙·≈ø˘ ¬Û±Í¬ fl¡¬ı˛À˘ ’Ú…±Ú… õ∂Ò±Ú ¬ı± ’õ∂Ò±Ú ’—˙·≈ø˘ › ˜”˘-¬Û±Í¬ ≈√-øÓ¬Ú¬ı±¬ı˛ ¬Û±Í¬ fl¡À¬ı˛ ’±¬ÛÚ±¬ı˛± øÚÀÊ√¬ı˛ ˆ¬±¯∏±˚˛
¬ı…±‡…± fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À¬ıÚº øÚÀÊ√¬ı˛ ˆ¬±¬ıÚ± › õ∂fl¡±˙ é¬˜Ó¬± ¬ı±Î¬ˇ±ÀÚ±¬ı˛ Ê√Ú…˝◊√ ‘√©Ü±z¬¶§¬ı˛”¬Û ’±À˘±‰¬… ’—˙·≈ø˘ ø¬ıÀù≠¯∏Ì fl¡¬ı˛±
˝√√˘º
[fl¡] ’øS˜≈øÚ¬ı˛ ’±|À˜ ˜≈øÚ¬ÛPœ¬ı˛ ¸Àe· ¸œÓ¬±¬ı˛ fl¡ÀÔ±¬Ûfl¡ÔÚ –
ø‰¬Sfl”¡È¬ Ó¬…±· fl¡À¬ı˛ √øé¬Ì ø√Àfl¡ ˚±S± fl¡À¬ı˛ ¬ı˛±˜‰¬f ’øS˜≈øÚ¬ı˛ ’±|À˜ ¸˜±√À¬ı˛ àÔ±Ú ¬Û±¬ı±¬ı˛ ¬Û¬ı˛ ˜≈øÚ,
198

¸œÓ¬±À√¬ıœÀfl¡ Ó¬“√±¬ı˛ ¬ÛPœ Œ·ÃÓ¬˜œ¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬ ¸˜¬Û«Ì fl¡À¬ı˛Úº ˜≈øÚ-¬ÛPœÀfl¡ Œ√À‡ ¸œÓ¬±¬ı˛ ˜ÀÚ ˝√√˚˛ ë˜”øM«√˜øÓ¬ fl¡¬ı˛≈Ì± øfl¡ |X±
Î¬◊¬ÛøàÔÓ¬±ºí
¸œÓ¬±Àfl ¬õ∂±Ì Ï¬±˘± ’±˙œ¬ı«±√ fl¡À¬ı˛ ˜≈øÚ¬ÛPœ Ó¬±Àfl¡ ˜≈À‡±˜≈‡œ ¬ıø¸À˚˛ ¸À¶ßÀ˝√√ ˜Ò≈¬ı˛ fl¡Ô± ¬ı˘ÀÓ¬ ˙≈¬ı˛≈ fl¡À¬ı˛Úº
¸œÓ¬±À√¬ıœ¬ı˛ ˆ¬±·…õ∂¸ißº ø¬ÛÓ‘¬fl≈¡˘ › ¬ÛøÓ¬fl≈¡˘ Î¬◊ˆ¬˚˛˝◊√ ¬ı˛±Êfl≈¡˘º ≈√˝◊√ ¬ı—˙Àfl¡˝◊√ ¸œÓ¬± Î¬◊8˘ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº ¬ı˛±˜‰¬f
¬ı˝≈√ Ó¬¬Û¸…± fl¡À¬ı˛ ¤˜Ú ¶aœ ˘±ˆ¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº ¬ı˛±Ê√ ¸•ÛÀ√¬ı˛ Œ˜±˝√√Ó¬…±· fl¡À¬ı˛ ¸œÓ¬± ¶§±˜œ ¸øe·Úœ ˝√À˚˛ ¬ıÚ¬ı±ø¸Úœ ˝√√À˚˛ÀÂ√Úº
¸œÓ¬±¬ı˛ ·≈Ì·±Ú ˜≈øÚ¬ÛPœ ¬Û=˜≈À‡ fl¡¬ı˛À˘, ¸œÓ¬± ø¬ıÚÀ˚˛¬ı˛ ¸Àe· ¬ıÀ˘Úñ
ëÒÚ Ê√Ú ¸•Û√ Ú± ‰¬±ø˝√√ ˆ¬·¬ıÓ¬œº
’±˙œ¬ı«±√ fl¡¬ı˛ Œ˚Ú ¬ı˛±À˜ Ô±Àfl¡ ˜øÓ¬ººî
¶§±˜œ ˆ¬øq¡¬ı˛ ¬Û¬ı˛˜ øÚá¬±¬ı˛ fl¡Ô± |¬ıÌ fl¡À¬ı˛ ˜≈øÚ¬ÛPœ ’±ÚÀμ ’±R˝√√±¬ı˛±º øÓ¬øÚ ¸˚ÀP Ó¬“√±Àfl¡ Ú±Ú± ’˘efl¡±À¬ı˛ ¸±øÊ√À˚˛
’±√À¬ı˛ ’±ø˘e·Ú fl¡À¬ı˛ ¸œÓ¬±Àfl¡ Ó¬“√±¬ı˛ ¬Û”¬ı« Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ‚È¬Ú± ¬ı˘ÀÓ¬ ¬ıÀ˘Úº ¸œÓ¬± Ó¬“√±¬ı˛ Ê√ij¬ı‘M√±z¬ Ó≈¬À˘ ÒÀ¬ı˛Úº
¶§À·«¬ı˛ ’o¬ı˛± Œ˜Úfl¡± ’±fl¡±˙¬ÛÀÔ ˚±¬ı±¬ı˛ ¸˜˚˛ Ó¬±¬ı˛ ¬ı¶a Î¬◊ÀÎ¬ˇ ˚±˚˛º Ó¬±¬ı˛ Δ√ø˝√√fl¡ Œ¸ÃμÀ˚«… ˜≈* ˝√√À˚˛ Ê√Úfl¡
¬ı˛±Ê√±¬ı˛ fl¡±˜Ú±¬ıø˝ê ;À˘ ›ÀÍ¬ ¤¬ı— Ó¬±¬ı˛ ¬ıœÀ˚«¬ı˛ Ö˘Ú ˝√√˚˛º Œ¸˝◊√ ¬ıœ¯∏« ˜±øÈ¬ÀÓ¬ ¬ÛÀÎ¬ˇ ¤¬ı— Ó¬± ŒÔÀfl¡˝◊√ ¸œÓ¬±¬ı˛ Ê√ijº
Ê√ø˜ ‰¬±À¯∏¬ı˛ ¸˜˚˛ ˘±e·À˘¬ı˛ Ù¬˘±˚˛ ¸œÓ¬±¬ı˛ Œ√˝√ ¸”À˚«…¬ı˛ ’±À˘±ÀÓ¬ ’±À¸º øÚÀÊ√¬ı˛ fl¡Ú…± ’Ú≈˜±Ú fl¡À¬ı˛ Ê√Úfl¡ ¬ı˛±Ê√±
Ó¬±Àfl¡ Œfl¡±À˘ àÔ±Ú Œ√Úº ¤˜Ú ¸˜˚˛ ’±fl¡±À˙ Δ√¬ı¬ı±Ìœ ˝√√˚˛º ¤˝◊√ Δ√¬ı¬ı±ÌœÀÓ¬ ¸œÓ¬±¬ı˛ Ê√ij fl¡±ø˝√√Úœ ø¬ÛÓ¬± Ê√±ÚÀÓ¬
¬Û±À¬ı˛Úº ˘±e·À˘¬ı˛ ˜≈À‡ Ê√ij ¬ıÀ˘ Ú±˜ ¬ı˛±‡À˘Ú ¸œÓ¬±º ’±ÚÀμ ’±R˝√√±¬ı˛± ¬ı˛±Ê√± √œÚ-≈√–‡œÀ√¬ı˛ ’fl¡±Ó¬À¬ı˛ ÒÚ √±Ú
fl¡À¬ı˛Úº ¬ı˛±Ê√˜±Ó¬±¬ı˛ Œ¶ßÀ˝√√ ¸œÓ¬± ¬ıÎ¬ˇ ˝√√Úº Œ˚ ø˙À¬ı¬ı˛ ÒÚ≈Àfl¡ ·≈Ì ¬Û¬ı˛±ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À¬ı Ó¬±¬ı˛ ¸Àe· fl¡Ú…±¬ı˛ ø¬ı¬ı±˝√√ Œ√À¬ıÚ ¬ıÀ˘
˜ÀÚ ˜ÀÚ øàÔ¬ı˛ fl¡À¬ı˛Úº ¬ı˛±Ê√±¬ı˛ ¬ı±Ó«¬± ø√Àfl¡ ø√Àfl¡ Â√øÎ¬ˇÀ˚˛ ¬ÛÀÎ¬ˇº ŒÓ¬À¬ı˛± ˘é¬ ¬ı˛±Ê√fl≈¡˜±¬ı˛ ¤À¸ Î¬◊¬ÛøàÔÓ¬º øfl¡z≈¬ ¸¬ı±˝◊√
ÒÚ≈fl¡ Œ√À‡ ˆ¬˚˛ ¬Û±˚˛ ¤¬ı— ˜ÀÚ¬ı˛ ≈√–À‡ àÔ±Ú Ó¬…±· fl¡À¬ı˛º Ê√Úfl¡¬ı˛±Ê√± ≈√–ø(z¬±˚˛ ¬ÛÀÎ¬ˇÚº ¤˜Ú ¸˜˚˛ ¬ı˛±˜-˘ÑÀÌ¬ı˛
Î¬◊¬ÛøàÔøÓ¬º ¿¬ı˛±˜‰¬f ¬ı±˜ ˝√√±ÀÓ¬ ÒÚ≈fl¡ Ó≈¬À˘ Ó¬±ÀÓ¬ ·≈Ì ¬Û¬ı˛±ÀÓ¬ Œ·À˘ ø˙¬ıÒÚ≈fl¡ Œˆ¬Àe· ˚±˚˛º ÒÚ≈fl¡ ˆ¬±e·±¬ı˛ ˙Às
øSˆ≈¬¬ıÚ d¬t ˝√√À˚˛ ˚±˚˛º ¤¬ı˛ ¬Û¬ı˛˝◊√ ˜˝√√± Ò”˜Ò±À˜¬ı˛ ˜Ò… ø√À˚˛ ¬ı˛±˜-¸œÓ¬± › fl≈¡˙Ò√ıÀÊ√¬ı˛ ≈√˝◊√ Œ˜À˚˛¬ı˛ ¸Àe· ˘ÑÌ ›
ˆ¬¬ı˛ÀÓ¬¬ı˛ ø¬ı¬ı±˝√√ ¸•Ûiß ˝√√˚˛º ¤˝◊√ˆ¬±À¬ı ¬Û”¬ı«fl¡Ô± Œ˙¯∏ fl¡À¬ı˛ ø¬ıÚ˚˛ Ú•⁄ˆ¬±À¬ı ¸œÓ¬± ¬ıÀ˘Úñ
ìˆ¬·¬ıÓ¬œ ¬Û”¬ı«fl¡Ô± ¤˝◊√ fl¡ø˝√√˘±˜º
Œ˝√√Ú˜ÀÓ¬ ø˜ø˘À˘Ú ˜˜ ¶§±˜œ ¬ı˛±˜ººî
¸œÓ¬±¬ı˛ fl¡Ô±˚˛ ¬Ûø¬ı˛Ó‘¬5 ˝√√À˚˛ ˜≈øÚ¬ÛPœ ¸œÓ¬±¬ı˛ ø¸“√øÔÀÓ¬ ø¸“√≈√¬ı˛ Œ√Ú ’±¬ı˛ Ó¬±¬ı˛ ¸¬ı«±Àe· ˜”˘…¬ı±Ú ’˘efl¡±¬ı˛±ø√ ¬Ûø¬ı˛À˚˛
Ú¬ıÀ¬ıÀ˙ Ú¬ı¬ı˛”À¬Û ¸±øÊ√À˚˛ Œ√Úº
¸œÓ¬± › ˜≈øÚ ¬ÛPœ¬ı˛ fl¡ÀÔ±¬Ûfl¡ÔÀÚ ’±˜¬ı˛± ’Ó¬…z¬ ’±¬ÛÚÊ√ÀÚ¬ı˛ ˝‘√ø√ ø¬ıøÚ˜˚˛ Œ√ø‡º ¬ı˛±Ê√≈√ø˝√√Ó¬± ¬ı˛±Ê√¬ÛPœ¬ı˛
¬ıÚ¬ı±ø¸Úœ ˜”øÓ«¬ ·≈¬ı˛≈ ¬ÛPœÀfl¡ ¬ı…Ô± Œ√˚˛ñ¤Ê√Ú…˝◊√ øÓ¬øÚ Ó¬±Àfl¡ ’˘efl¡±¬ı˛±ø√ ø√À˚˛ ¸±øÊ√À˚˛ÀÂ√Úº õ∂Ô˜ √˙«ÀÚ˝◊√ ˜≈øÚ ¬ÛPœÀfl¡
¸œÓ¬±¬ı˛ fl¡¬ı˛≈Ì±¬ı˛”ø¬ÛÚœ ˜ÀÚ ˝√√›˚˛±˚˛ õ∂±Ì‡≈À˘ øÓ¬øÚ Ó¬“√±¬ı˛ ¬Û”¬ı« Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ˝◊√øÓ¬¬ı‘M√ ¬ı˘ÀÓ¬ fl≈¡F± Œ¬ı±Ò fl¡À¬ı˛Ú øÚº ¸œÓ¬±¬ı˛
¬ıÚ¬ı±ø¸Úœ ¬ı˛”¬Û Œ√À‡ ˜≈øÚ¬ÛPœ¬ı˛ fl¡Ô±˚˛ Œ¬ı√Ú± õ∂fl¡±˙ Œ¬ÛÀ˘ ¸œÓ¬± Ó¬±¬ı˛ ¬ÛøÓ¬ˆ¬øq¡¬ı˛ õ≠±¬ıÚÒ±¬ı˛±˚˛ Œ¸ Œ¬ı√Ú± ”√¬ı˛ fl¡À¬ı˛
Œ√Úº Î¬◊ˆ¬À˚˛¬ı˛ fl¡ÀÔ±¬Ûfl¡ÔÚ Œ˚˜Ú ’±z¬ø¬ı˛fl¡ ŒÓ¬˜øÚ ˝√√‘ø√¬ı˛À¸ Ê√±ø¬ı˛Ó¬º
[‡] ’·d¬… ˜≈øÚ¬ı˛ Î¬◊¬ÛÀ√˙ – ¬Û=¬ıÈ¬œ ¬ıÀÚ √œ‚«ø√Ú ¬ı±¸ fl¡À¬ı˛ ¸≈Ó¬œéÆ¬ ˜≈øÚ¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ’·d¬…˜≈øÚ¬ı˛ øÚfl¡È¬ ˚±¬ı±¬ı˛ ˝◊√26√±
õ∂fl¡±˙ fl¡¬ı˛À˘ ˜≈øÚ ø¬Ûm˘œ ¬ıÀÚ ø·À˚˛ ’·Àd¬…¬ı˛ ¸Àe· Œ√‡± fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬ıÀ˘Úº ’·Àd¬±¬ı˛ Ó¬À¬Û±¬ıÀÚ ø·À˚˛ ¬ı±Ó¬±ø¬Û ›
199

˝◊√å¬ı˘ ¬ı˛±é¬¸Àfl¡ ’·d¬… ˜≈øÚ øfl¡ˆ¬±À¬ı ¬ıÒ fl¡À¬ı˛øÂ√˘ Œ¸ fl¡±ø˝√√Úœ ˙≈Ú±˚˛º Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ ˜≈øÚ¬ı˛ ¡Z±¬ı˛± Ó¬“√±¬ı˛± øÓ¬ÚÊ√Ú Î¬◊¬ÛøàÔÓ¬
˝√√Úº ¬ı˛±À˜¬ı˛ fl¡Ô± ˙≈ÀÚ ˜≈øÚ ø˙¯∏…Àfl¡ ˙œ‚Ë Ó¬“√±À√¬ı˛ ŒÎ¬Àfl¡ ’±ÚÀÓ¬ ¬ıÀ˘º øÓ¬ÚÊ√Ú ’·Àd¬…¬ı˛ ‰¬¬ı˛Ì ¬ıμÚ± fl¡À¬ı˛º Œ·±À˘±fl¡
ŒÂ√ÀÎ¬ˇ ¬ı˛±˜‰¬f ¬ıÚ¬ı±¸œ ˝√√À˚˛ÀÂ√Úº Ó¬“√±¬ı˛ ’±¬ı˛ øfl¡ ˝◊√26√± Ó¬± ˜≈øÚ Ê√±ÚÀÓ¬ ‰¬±Úº |±z¬ ¬ıÚ¬ı±¸œÀ√¬ı˛ Œˆ¬±Ê√ÀÚ Ó‘¬5 fl¡À¬ı˛º
øÓ¬Úø√Ú Œ¸‡±ÀÚ Ó¬“√±¬ı˛ Ô±fl¡±¬ı˛ ¬Û¬ı˛ ‰¬Ó≈¬Ô«ø√Ú Œˆ¬±À¬ı˛ ¬ı˛±˜‰¬f ’·Àd¬…¬ı˛ ¸Àe· õ∂±Ì ‡≈À˘ fl¡Ô± ¬ı˘À˘, ’·d¬… ˜≈øÚ Ó¬“√±Àfl¡
Œ·±√±¬ı¬ı˛œ Ó¬œÀ¬ı˛ Ô±fl¡ÀÓ¬ ¬ıÀ˘Úº øÓ¬øÚ ¬ı˛±˜‰¬fÀfl¡ ø¬ıù´fl¡˜«± øÚø˜«Ó¬ ëø√¬ı… ÒÚ≈¬ı3«±Úí õ∂√±Ú fl¡À¬ı˛Úº ¬ı˛±˜‰¬fÀfl¡ ëŒ¸±Ú±¬ı˛
ŒÈ¬±¬Û¬ı˛í › ë¬ı¶a ¬ı˛Pí ø√À˚˛ ’±√¬ı˛ fl¡À¬ı˛ fl¡±ÀÂ ŒÈ¬ÀÚ ŒÚÚº ’·d¬… ˜≈øÚ¬ı˛ ’±˙œ¬ı«±√ øÚÀ˚˛ Ó¬“√±¬ı˛ øÚÀV«À˙˝◊√ ¬ı˛±˜-˘ÑÌ ¸œÓ¬±
’·d¬…˜≈øÚ¬ı˛ Ó¬À¬Û±¬ıÚ Ó¬…±· fl¡À¬ı˛º √øé¬Ì ø√Àfl¡ Œ·±√±¬ı¬ı˛œ Ú√œ¬ı˛ Ó¬œÀ¬ı˛¬ı˛ Î¬◊ÀVÀ˙… ˚±S± fl¡À¬ı˛Úº
¤˝◊√ ’—À˙ ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ˆ¬·¬ı»¬ı˛”¬Û ’·d¬…˜≈øÚ Ê√±ÚÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛Úº ø¬ÛÓ‘¬¸ÀÓ¬…¬ı˛ ’±√˙« ’é≈¬J Œ¬ı˛À‡ øÓ¬øÚ ˚±ÀÓ¬ øÚˆ«¬±¬ıÚ±˚˛
’±ÚÀμ Ô±fl¡ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛Ú Ó¬±¬ı˛ Ê√Ú…˝◊√ ˜≈øÚ¬ı˛ ëø√¬ı…-ÒÚ≈¬ı3«±Úí √±Ú ¤¬ı— Œ·±√±¬ı¬ı˛œ Ú√œ¬ı˛ ¬ı˛˜Ìœ˚˛ Ó¬œÀ¬ı˛ fl≈¡È¬œ¬ı˛ øÚ˜«±Ì fl¡À¬ı˛
¬ı¸¬ı±À¸¬ı˛ øÚÀ«√˙ √±Úº
[·] ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ õ∂øÓ¬ ˜±¬ı˛œÀ‰¬¬ı˛ ¸≈˜LaÌ± √±Ú –
¸”¬Û«Ì‡±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ¸œÓ¬±¬ı˛ ¬ı˛”¬Û ‹ù´À˚«…¬ı˛ fl¡Ô± ˙≈ÀÚ ¬ı˛±¬ıÌ fl¡±˜Ú±¬ı˛ ’±·≈ÀÚ ;À˘ ¸œÓ¬±˝√√¬ı˛ÀÌ¬ı˛ Ê√Ú… ˜±¬ı˛œÀ‰¬¬ı˛ ¸±˝√√±˚…
‰¬±˚˛º øfl¡z≈¬ ˜±¬ı˛œ‰¬ ¶Û©Üˆ¬±À¬ı ¬ıÀ˘ñ
ë¸œÓ¬± Œ˘±ˆ¬ Â√±øÎ¬ˇ˚˛± ‰¬ø˘˚˛± ˚±˝√√ ‚¬ı˛í
¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ ’Ú≈À¬ı˛±Ò õ∂Ó¬…±‡…±Ú fl¡¬ı˛±˚˛ ¬ı˛±¬ıÌ ˆ¬œ¯∏Ì Œ¬ı˛À· ˚±˚˛ ¤¬ı— Ó¬±Àfl¡ ¬ıÀ˘ñ
ë’±ø˜ ŒÓ¬±À¬ı˛ ˜±ø¬ı˛¬ı Œfl¡ ¬ı˛±ø‡ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ºí
¬ı˛±¬ıÌ øÚÀÊ√¬ı˛ õ∂Ó¬±À¬Û¬ı˛ fl¡Ô± ¸√Ày¬ Œ‚±¯∏Ì± fl¡À¬ı˛ ¤¬ı— ¬ı˛±˜‰¬fÀfl¡ ˝√√œÚ ˜Ú≈¯∏…Ê√±øÓ¬¬ı˛”À¬Û Ó¬±ø26√˘… fl¡À¬ı˛º ˜±¬ı˛œÀ‰¬¬ı˛
fl¡±ÀÂ√ ¬ı˛±¬ıÌ ŒÊ√±À¬ı˛¬ı˛ ¸Àe· ¬ıÀ˘ñ
ìˆ¬±G¬±˝◊√˚˛± ¬ı˛±À˜À¬ı˛ ˘˝◊√˚˛± ˚±˝√√ ”√¬ı˛º
˝√√ø¬ı˛˚˛± ’±øÚ¬ı ¸œÓ¬± Œ¬ÛÀ˚˛ ˙”Ú… ¬Û”¬ı˛ºî
¬ı±¬ı˛ÀÌ¬ı˛ fl≈¡-õ∂d¬±¬ı › Ó¬±Àfl¡ ˝√√Ó¬…± fl¡¬ı˛±¬ı˛ ˝≈√˜fl¡œ ’¢∂±˝√√… fl¡À¬ı˛ ˜±¬ı˛œ‰¬ ¬ıø˘á¬ˆ¬±À¬ı ¬Ûø¬ı˛Ì±˜ ¸•ÛÀfl«¡ ¬ıÀ˘ñ
ë¸œÓ¬±À¬ı˛ ’±øÚÀ˘ ˝√√À¬ı ¸¬ı—À˙ ˜¬ı˛Ìºí ¬ı˛±¬ıÌ Ê√œ¬ıÀÚ ’ÀÚfl¡ Ú±¬ı˛œÀfl¡ ˝√√¬ı˛Ì fl¡À¬ı˛ÀÂ√, øfl¡z≈¬ ¸œÓ¬±Àfl¡ ˝√√¬ı˛Ì fl¡¬ı˛À˘
Ó¬±¬ı˛ ’±¬ı˛ ¬øÚd¬±¬ı˛ ŒÚ˝◊√º ˙≈Ò≈ ¬ı˛±¬ıÌ Ú˚˛, ˘efl¡±¬Û≈¬ı˛œ¬ı˛ ¸fl¡À˘¬ı˛ Ê√œ¬ıÚ› ˝√√À¬ı ¸—˙˚˛º ¤fl¡Ê√ÀÚ¬ı˛ ¶aœÀfl¡ ¤ÀÚ ¸fl¡˘ Ú±¬ı˛œ¬ı˛
˜˚«±√± Ú©Ü ˝√√À¬ıº Ó¬±˝◊√ ˜±¬ı˛œ‰¬ ¬ı˛±¬ıÌÀfl¡ ¸œÓ¬±¬ı˛ Œ˘±ˆ¬ Ó¬…±· fl¡¬ı˛±¬ı˛ fl¡Ô± ¬ıÀ˘ ˘efl¡±¬Û≈¬ı˛œÀÓ¬ øÙ¬À¬ı˛ Œ˚ÀÓ¬ ¬ıÀ˘º ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛
˜≈À‡±˜≈ø‡ ˝√√À˚˛ ’±À· ˜±¬ı˛œÀ‰¬¬ı˛ ˜‘Ó≈¬… ˝√√À¬ı øfl¡z≈¬ ¸œÓ¬± ˝√√¬ı˛ÀÌ¬ı˛ ¬Û¬ı˛ ¬ı˛±¬ıÌ › ˘efl¡±¬Û≈¬ı˛œ¬ı˛ ¸fl¡À˘¬ı˛ ˜‘Ó≈¬… ‚øÚÀ˚˛ ’±¸À¬ıº
˜±¬ı˛œ‰¬ ˜±˚˛±˜‘·¬ı˛”¬Û Ò±¬ı˛Ì fl¡À¬ı˛ ¬ı˛±˜‰¬fÀfl¡ ˆ≈¬ø˘À˚˛ ¬ıÀÚ ’±ÚÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À¬ı, øfl¡z≈¬ ¸œÓ¬±Àfl¡ ¬ı˛é¬±¬ı˛ Ê√Ú… Œ√¬ı¬ı˛ ˘ÑÌ fl≈¡È¬œÀ¬ı˛
Ô±fl¡À¬ıº ˘ÑÀÌ¬ı˛ Î¬◊¬ÛøàÔøÓ¬ÀÓ¬ fl¡±À¬ı˛± ¸±Ò… ŒÚ˝◊√ ¸œÓ¬±Àfl¡ ˝√√¬ı˛Ì fl¡À¬ı˛º ¸≈Ó¬¬ı˛±— ˜±¬ı˛œÀ‰¬¬ı˛ ¸≈˜LaÌ± √±Úñ
ëë˚Ô± Ó¬Ô± ˚±˝√√ Ó≈¬ø˜ ¬ıø˘ ˘Àefl¡ù´¬ı˛º
Ú± fl¡¬ı˛ ¸œÓ¬±¬ı˛ Œ‰ ©Ü± ‰¬ø˘ ˚±˝√√ ‚¬ı˛ºíí
˙≈Ò≈ Ó¬±˝◊√ Ú˚˛ ˜±¬ı˛œ‰¬ Œ˙¯∏¬ı±À¬ı˛¬ı˛ Ê√Ú… ¬ıÀ˘ Œ˚ Ó¬±¬ı˛ ˜LaÌ± Î¬◊À¬Ûé¬± fl¡À¬ı˛ ¬ı˛±¬ıÌ ˚ø√ ¸œÓ¬±Àfl¡ ˝√√¬ı˛Ì fl¡À¬ı˛ Ó¬À¬ı
˜±¬ı˛œÀ‰¬¬ı˛ ˆ¬ø¬ı¯∏…»¬ı±Ìœ Ó¬±Àfl¡ ¶ú¬ı˛Ì fl¡¬ı˛ÀÓ¬˝◊√ ˝√√À¬ıº ’Ô«±» Ó¬±¬ı˛ › Œ√˙¬ı±¸œ¬ı˛ ˜˝√√± ¸¬ı«Ú±˙ ‚È¬À¬ıº
200

˜±¬ı˛œ‰¬ ˚≈øq¡¸˝√√ ˜±Úø¬ıfl¡ ¸≈˜LaÌ±˝◊√ ø√À˚˛ÀÂ√ ¬ı˛±¬ıÌÀfl¡º ˜‘Ó≈¬… ˆ¬À˚˛ ˆ¬œÓ¬ ˝√√À˚˛ ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ fl≈¡-¬Û¬ı˛±˜À˙« ˆ¬œ¬ı˛≈ fl¡±¬Û≈¬ı˛≈À¯∏¬ı˛
˜ÀÓ¬± Ó¬»é¬Ì±» ¬ı˛±øÊ√ ˝√√˚˛øÚº ¬ı¬ı˛— ¸œÓ¬±¬ı˛ Œ˘±ˆ¬ Ó¬…±· fl¡À¬ı˛, ˆ¬ø¬ı¯∏…» ¤¬ı˛ ¸¬ı«Ú±À˙¬ı˛ fl¡Ô± Œˆ¬À¬ı ˚±À26√ ¬ı˛±¬ıÌ fl≈¡-˝◊√26√±
√˜Ú fl¡À¬ı˛ Ó¬±¬ı˛ Ê√Ú…˝◊√ Ó¬±Àfl¡ ¤˝◊√ ¸» ¬Û¬ı˛±˜˙« √±Úº ¤¬ı˛ ˜Ò… ø√À˚˛ ˜±¬ı˛œÀ‰¬¬ı˛ øÚˆ«¬œfl¡ ’±√˙«¬ı±√œ ‰¬±ø¬ı˛øSfl¡ ˜±Ò≈˚«˝◊√ õ∂fl¡±˙
Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√º
[‚] ¿¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ø¬ı˘±¬Û –√ fl‘¡øM√√¬ı±À¸¬ı˛ ë’¬ı˛Ì…‡ÀG¬í¬¬ı˛ Œ˙¯∏ ’—˙øÈ¬ ë¿¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ø¬ı˘±¬Û › ¸œÓ¬±¬ı˛ ’Ài§¯∏Ìí
¬ı˛”À¬Û ø‰¬ø˝êÓ¬º
ÒÚ≈¬ı«±Ì ˝√√±ÀÓ¬ ¬ı˛±˜‰ f fl≈¡È¬œÀ¬ı˛ ˚±S± fl¡À¬ı˛Úº ¬ÛÀÔ ’˜e·À˘¬ı˛ ¬ı˝≈√ ø‰¬˝ê Ó¬“√±¬ı˛ Œ‰¬±À‡ ¬ÛÀÎ¬ˇº ˜±¬ı˛œÀ‰¬¬ı˛ ¬ı˛±˜fl¡ÀF¬ı˛
’±˝3√±ÀÚ ˘ÑÌ øfl¡ ¸œÓ¬±Àfl¡ ¤fl¡±øfl¡Úœ Œ¬ı˛À‡ ¬ıÀÚ ’±¸À¬ı∑ ˚ø√ ’±À¸ Ó¬À¬ı ¸œÓ¬±¬ı˛ øfl¡ ˝√√À¬ı∑ñ¤˝◊√¸¬ı ø‰¬z¬±˚˛ ˜¢ü
’¬ıàÔ±ÀÓ¬˝◊√ ¬ÛÀÔ ˘ÑÀÌ¬ı˛ ¸Àe· Œ√‡±º Ó¬±Àfl¡ Œ√À‡˝◊√ ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ õ∂±Ì Œfl¡“√À¬Û ›ÀÍ¬º Ó¬“√±¬ı˛ fl¡ÀF ˜˝√√± ø¬ı¬ÛÀ√¬ı˛ ¸—Àfl¡Ó¬ñ
ëë˜˜ ¬ı±fl¡… ’Ú…Ô± fl¡ø¬ı˛À˘ Œfl¡Ú ˆ¬±˝◊√º
’±¬ı˛ ¬ı≈øÁ¡ ¸œÓ¬±¬ı˛ ¸±é¬±» ¬Û±¬ı Ú±˝◊√ººíí
ˆ¬±˝◊√ ˘ÑÀÌ¬ı˛ Î¬◊ÀVÀ˙… ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ¬ıé¬Àˆ¬√œ ø¬ı˘±¬Ûñ
ëë˙≈ÚÀ¬ı˛ ˘ÑÌ Œ¸˝◊√ Œ¸±Ú±¬ı˛ ¬Û≈Ó≈¬ø˘º
˙≈Ú… ‚À¬ı˛ ¬ı˛±ø‡˚˛± fl¡±˝√√±À¬ı˛ ø√À˘ Î¬±ø˘ººíí
≈¬ı˛z¬ ¬ı˛±é¬¸ ¬Ûø¬ı˛¬ı‘M√ ¤˝◊√ ·ˆ¬œ¬ı˛ ¬ıÀÚ ˜≈øÚ Ÿ¬ø¯∏·Ì ¸¬ı«√± ˙efl¡±Ó≈¬¬ı˛º ˘ÑÌ ¸¬ı ŒÊ√ÀÚ ˙≈ÀÚ› Œ˚ fl¡±Ê√ fl¡À¬ı˛ÀÂ√
Ó¬±¬ı˛ ˆ¬ø¬ıÓ¬¬ı… Œˆ¬À¬ı ¬ı˛±˜‰¬f øÚÀÊ√¬ı˛ ’‘√©ÜÀfl¡˝◊√ ¬ı±¬ı˛ ¬ı±¬ı˛ Œ√±¯∏±À¬ı˛±¬Û fl¡¬ı˛ÀÓ¬ Ô±Àfl¡Úº ˜±¬ı˛œ‰¬ ¬ıÀÒ¬ı˛ ‘√˙… Œ√ø‡À˚˛ ˆ¬±˝◊√Àfl¡
øÚÀ˚˛ ¬ı˛±˜‰¬f ^≈Ó¬ fl≈¡È¬œÀ¬ı˛¬ı˛ ø√Àfl¡ ·˜Ú fl¡À¬ı˛Úº fl≈¡È¬œ¬ı˛ ¡Z±À¬ı˛ Œ¬Û“√ÃÀÂ√ Ó¬±¬ı˛ ¬ı≈fl¡ Ù¬±È¬± ëë¸œÓ¬±-¸œÓ¬±íí Î¬±fl¡º Œfl¡±ÀÚ± Î¬◊M√¬ı˛
ŒÚ˝◊√º fl≈¡È¬œ¬ı˛ ¸œÓ¬± ˙”Ú… Œ√À‡ øÓ¬øÚ ˜≈ø26«√Ó¬õ∂±˚˛ ˝√√Úº ¸œÓ¬± Â√±Î¬ˇ± ¬ı˛±˜‰¬f øfl¡ˆ¬±À¬ı ¬ı“√±‰¬À¬ıñ¸œÓ¬±Àfl¡ Ú± Œ¬ÛÀ˘ õ∂±ÌÓ¬…±·
fl¡¬ı˛À¬ı ˝◊√Ó¬…±ø√ ø¬ı˘±¬Û fl¡¬ı˛ÀÓ¬ Ô±Àfl¡Úº ¬ıÚ-·≈˝√±, Ó¬¬ı˛≈˜”˘ Ó¬iß Ó¬iß fl¡À¬ı˛ ‡“≈√ÀÊ√ ¸œÓ¬±Àfl¡ Ú± Œ¬ÛÀ˚˛ ¬ı˛±˜‰f Œ‰¬±À‡¬ı˛ Ê√À˘
¬ı≈fl¡ ˆ¬±¸±Úº Ó¬“√±¬ı˛ fl¡±iß±˚˛ ¬ıÀÚ¬ı˛ ¬Û˙≈-¬Û±‡œ› fl¡“√±À√º ¸œÓ¬±¬ı˛ Œ˙±Àfl¡ ¬ı˛±˜ ’øàÔ¬ı˛º Ó¬¬ı≈ ’±˙±˚˛ ¬ı≈fl¡ Œ¬ı“√ÀÒ ˘ÑÌÀfl¡
˜≈øÚ-¬¬ÛPœ¬ı˛ fl¡±ÀÂ√, Œ·±√±¬ı¬ı˛œ Ó¬œÀ¬ı˛ ‡“≈√Ê√ÀÓ¬ ¬ıÀ˘º
ëë¸œÓ¬± Ò…±Ú ¸œÓ¬± :±Ú ¸œÓ¬± ø‰¬z¬±˜øÌº
¸œÓ¬±ø¬ıÚ± ’±ø˜ Œ˚Ú ˜øÌ ˝√√±¬ı˛± Ù¬Ìœººíí
Ù¬Ìœ Â√±Î¬ˇ± ¸±À¬Û¬ı˛ Ê√œ¬ıÚ Œ˚˜Ú ¬¬ı…Ô«, ŒÓ¬˜øÚ ¸œÓ¬±˝√√±¬ı˛± ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ Ê√œ¬ıÚ› ’&Òfl¡±¬ı˛º ˘ÑÌ ˆ¬±˝◊√-¤¬ı˛ õ∂øÓ¬
Ó¬“√±¬ı˛ fl¡¬ı˛≈Ì ’±À¬ı√Úñ
ëëŒ√‡À¬ı˛ ˘ÑÌ ˆ¬±˝◊√ fl¡¬ı˛ ’Ài§¯∏Ìº
¸œÓ¬±À¬ı˛ ’±øÚ˚˛± Œ√¬˝√√ ¬ı“√±‰¬±› Ê√œ¬ıÚººíí
¬ÛÀÔ ¸œÓ¬±¬ı˛ ’˘efl¡±¬ı˛±ø√, ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ ¬ı˛Ô‰”¬Î¬ˇ±¬ı˛ ’—˙±ø√ Œ√À‡ ‹ àÔ±ÚÀfl¡ Ó¬iß Ó¬iß fl¡À¬ı˛ ‡“≈√Ê√ÀÓ¬ ¬ıÀ˘Ú ¬ı˛±˜‰¬fº
¿¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ø¬ı˘±À¬Û ¬ıÚ-¬ıÚ±Úœ Œ¬ı√Ú±˚˛ √œÌ«º ˝√√Í¬±» ¸±˜ÀÚ ’±˝√√Ó¬ Ê√È¬±˚˛≈ ¬Û±‡œ¬ı˛ ¸Àe· Œ√‡±, ¬ı˛±¬ıÌ fl¡Ó«‘¬fl¡ ¸œÓ¬±
˝√√¬ı˛ÀÌ¬ı˛ ¬ı‘M√±z¬ |¬ıÌ ¤¬ı— Ó¬±¬ı˛ øÚÀV«À˙ ¬ı˛±˜-˘ÑÀÌ¬ı˛ ¸≈¢∂œÀ¬ı¬ı˛ Î¬◊ÀVÀ˙… ˚±S±º ˜”˘ ˘é¬… ¸œÓ¬± Î¬◊X±¬ı˛º
¤˝◊√ ’—À˙ ¬ÛPœ Œõ∂À˜¬ı˛ ’Úz¬¬ı˛”¬Û ¿¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ø¬ı˘±À¬Û¬ı˛ ˜ÀÒ… õ∂fl¡±˙ Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√º ¸œÓ¬±˝√√±¬ı˛± ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ø¬ı˘±¬Û
fl¡¬ı˛≈Ì ¬ı˛¸ Ò±¬ı˛±˚˛ ¶ß±Ó¬º
201

30.8 ¬fl‘¡øM√√¬ı±À¸¬ı˛ fl¡ø¬ı ¬Ûø¬ı˛ø‰¬øÓ¬ › fl¡ø¬ıfl‘¡øÓ¬ ’±À˘±‰¬Ú±
ø‡ËàÈ√√œ˚˛ √˙˜ ˙Ó¬±sœ ŒÔÀfl¡ ¡Z±√˙ ˙Ó¬±sœ ¬Û˚«z¬ ‰¬˚«±¬ÛÀ√¬ı˛ ’±À˘±˚˛ ¬ı±—˘± ¸±ø˝√√Ó¬… ’±À˘±øfl¡Ó¬º øfl¡z≈¬ Ó¬±¬ı˛ ¬ÛÀ¬ı˛˝◊√
¬ı±—˘±À√À˙¬ı˛ ¸±˜±øÊ√fl¡, ¬ı˛±Ê√ÕÚøÓ¬fl¡ › ¸±ø˝√√øÓ¬…fl¡ Ê√·ÀÓ¬¬ı˛ ›¬Û¬ı˛ ŒÚÀ˜ ’±À¸ ‰¬¬ı˛˜ ’&Òfl¡±¬ı˛º ¬Û=√˙ ˙Ó¬±sœ¬ı˛
˜±Á¡±˜±øÁ¡ ¬Û˚«z¬ ¬ı±—˘± ˆ¬±¯∏±˚˛ ¬ı˛ø‰¬Ó¬ Œfl¡±ÀÚ± ¸±ø˝√√ÀÓ¬…¬ı˛ øÚ˙«Ú ¬Û±›˚˛± ˚±˚˛ Ú±º ¤˝◊√ ≈√À˙± ¬ıÂ√À¬ı˛¬ı˛ ’øÒfl¡fl¡±˘ ¸±ø˝√√Ó¬…
’e·ÀÚ Œfl¡±ÀÚ± õ∂√œ¬Û õ∂8ø˘Ó¬ Ú± ˝√√¬ı±¬ı˛ fl¡±¬ı˛Ì Ó≈¬fl«¡œ ’±√flË¡˜Ì, Œ˜±˝√√•ú√ Œ‚±¬ı˛œ¬ı˛ ˆ¬±¬ı˛Ó¬ ’±√flË¡˜Ì ¤¬ı— Ó¬±¬ı˛ ’Ú≈‰¬¬ı˛
¬ıøq¡˚˛±¬ı˛ ø‡˘Ê√œ¬ı˛ ¬ı±—˘±À√˙ ’±√flË¡˜Ìº ¬ıÀe·ù´¬ı˛ ˘ÑÌ Œ¸Ú ˙S≈¬ı˛ ’±√flË¡˜ÀÌ¬ı˛ õ∂øÓ¬À¬ı˛±Ò Ú± fl¡À¬ı˛˝◊√ ¬Ûø(˜¬ıe·Àfl¡ Ó≈¬øfl«¡
˙±¸ÀÚ¬ı˛ fl¡¬ıÀ˘ Ó≈¬À˘ Œ√Úº ˙≈¬ı˛≈ ˝√√˚˛ øÚá≈¬¬ı˛ ’Ó¬…±‰¬±¬ı˛, ¬ıÀ˚˛ ˚±˚˛ ¬ı˛Àq¡¬ı˛ õ≠±¬ıÚÒ±¬ı˛±º ˚±¬ı˛ Ù¬À˘ ¬ı±—˘±¬ı˛ ¸±ø˝√√Ó¬…-¸—¶‘®øÓ¬¬ı˛
õ∂¬ı˝√√˜±Ú Ò±¬ı˛±› ˝√√Í¬±» d¬t ˝√√À˚˛ ˚±˚˛º øfl¡z≈¬ Ó≈¬øfl¡« ˙±¸fl¡À√¬ı˛ √œ‚«ø√Ú ¤˝◊√ Œ√˙ ˙±¸ÀÚ¬ı˛ ˜Ò… ø√À˚˛ ˝◊√øÓ¬¬ı±‰¬fl¡ ¤fl¡øÈ¬
ø√fl¡ Î¬◊ƒ√‚±øÈ¬Ó¬ ˝√√˚˛º ø¬ıÀ√À˙ øÈ¬Àfl¡ Ô±fl¡ÀÓ¬ ˝√√À˘ ¤À√À˙¬ı˛ ˜±øÈ¬Àfl¡ › ˜±Ú≈¯∏Àfl¡ ¬ˆ¬±À˘±¬ı±¸ÀÓ¬ ˝√√À¬ı, ¤À√À˙¬ı˛ ¸±ø˝√√Ó¬…
¸—¶‘®øÓ¬Àfl¡ |X± fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√À¬ıñ¤˝◊√ Œ¬ı±Ò › Œ‰¬Ó¬Ú±¬ı˛ ”√¬ı˛‘√ø©Ü ŒÔÀfl¡˝◊√ ø¬ıÀ√ø˙ ˙±¸fl¡À·±á¬œ ¸±Ò±¬ı˛Ì ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ˜Ú Ê√˚˛
fl¡¬ı˛±¬ı˛ Ê√Ú… › ’z¬˙«±˚˛œ ø¬ıÀ√…±»¸±ø˝√√Ó¬±¬ı˛ Ê√Ú… ¬ı˛±˜±˚˛Ì, ˜˝√√±ˆ¬±¬ı˛Ó¬, ˆ¬±·¬ıÓ¬ ˝◊√Ó¬…±ø√ Ò˜«¢∂À&Ô¬ı˛ ’Ú≈¬ı±À√¬ı˛ Ê√Ú… ¤fl¡ø√Àfl¡
¬Û‘á¬À¬Û±¯∏fl¡Ó¬±, ’Ú…ø√Àfl¡ Œõ∂¬ı˛Ì± √±Ú fl¡À¬ı˛º ¤À√¬ı˛ ˜ÀÒ… Î¬◊À~‡À˚±·… ˆ”¬ø˜fl¡± øÚÀ˚˛øÂ√˘ ¬ı˛≈fl¡Ú≈VœÚ ¬ı±¬ı˛¬ıfl¡ ˙±˝√√ [1469
ø‡Ë– ñ 1473 ø‡Ë–] ˝≈√À¸Ú ˙±˝√√ [1493 ø‡Ë– ñ 1500 ø‡Ë–] ¤¬ı— Ó¬±¬ı˛ ¬Û≈S Ú¸¬ı˛» ‡“√± [1518 ø‡Ë– ñ 1532
‡Ëœ–]º ¬ı±—˘±¬ı˛ ¤˝◊√ ¸±˜±øÊ√fl¡, ¬ı˛±Ê√ÕÚøÓ¬fl¡ Œõ∂é¬±¬ÛÀÈ¬ ’±ø√ fl¡ø¬ı ¬ı±{jœøfl¡¬ı˛ fl¡±ø˝√√Úœ ’¬ı˘•§ÀÚ ø˚øÚ ¸¬ı«õ∂Ô˜ ë¬ı˛±˜±˚˛Ìí
˜˝√√±fl¡±À¬ı…¬ı˛ ¸±Ô«fl¡ ¬ıe·±Ú≈¬ı±√ fl¡À¬ı˛Ú øÓ¬øÚ ˝√√À˘Ú ëë¤ ¬ıÀe·¬ı˛ ’˘efl¡±¬ı˛íí fl‘¡øM√√¬ı±¸ ›Á¡±º
fl¡ø¬ı ¬Ûø¬ı˛ø‰¬øÓ¬ –√ fl¡ø¬ı ¬Ûø¬ı˛ø‰¬øÓ¬ õ∂√±ÀÚ¬ı˛ ’±À· ¸—Àé¬À¬Û fl‘¡øM√√¬ı±À¸¬ı˛ ¬ı—˙˘øÓ¬fl¡±¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬ Œ¬ı˛‡±ø‰¬S Ó≈¬À˘ Ò¬ı˛±
˝√√˘º
Ú¬ı˛ø¸—˝√√ ›Á¡±
d
d d d
˜≈¬ı˛±ø¬ı˛ ¸”˚« Œ·±ø¬ıμ
d
¬ıÚ˜±˘œ [˜±ø˘Úœ] fl‘¡øM√√¬ı±À¸¬ı˛ ˜±
d
fl‘¡øM√√¬ı±¸
fl¡ø¬ı õ∂√M√ ’±R¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛ ŒÔÀfl¡ Ê√±Ú± ˚±˚˛ Ó¬“√±¬ı˛ ø¬ÛÓ‘¬¬Û≈¬ı˛≈À¯∏¬ı˛± ¬Û”¬ı«¬ıÀe· ¬ı±¸ fl¡¬ı˛ÀÓ¬Úº ¬ÛÀ¬ı˛ fl¡ø¬ı¬ı˛ ¬Û”¬ı«¬Û≈¬ı˛≈¯∏ Ú¬ı˛ø¸—˝√√
›Á¡± ’¬ı˛±Ê√fl¡Ó¬±¬ı˛ ˝√√±Ó¬ ŒÔÀfl¡ ¬ı“√±‰¬¬ı±¬ı˛ Ê√Ú… ¬Ûø(˜¬ıÀe·¬ı˛ Ú√œ˚˛± ŒÊ√˘±¬ı˛ ëÙ≈¬ø˘˚˛±í [Ù≈¬˘˜±˘=] ¢∂±À˜ ¬ı¸øÓ¬ àÔ±¬ÛÚ
fl¡À¬ı˛Úº fl¡ø¬ı¬ı˛ ˆ¬±¯∏±˚˛,
ëë¢∂±˜¬ı˛P Ù≈¬ø˘˚˛± ¬ı±‡±øÚ
√øé¬ÀÌ ¬Ûø(À˜ ¬ı±À˝√√ ·e·± Ó¬¬ı˛øe·Úœººíí
202

fl¡ø¬ı¬ı˛ ø¬ÛÓ¬±˜˝√√ ˜≈¬ı˛±ø¬ı˛ ›Á¡±, ø¬ÛÓ¬± ¬ıÚ˜±˘œ, ˜±Ó¬± ˜±ø˘Úœº fl¡ø¬ı¬ı˛± øÂ√À˘Ú Â√˚˛ ˆ¬±˝◊√, ¤fl¡ Œ¬ı±Úº fl¡ø¬ı Ó¬“√±¬ı˛ Ê√ij¬ı‘M√±z¬
¸•ÛÀfl«¡ ø˘À‡ÀÂ√Ú,
ëë’±ø√Ó¬… ¬ı±¬ı˛ ¿¬Û=˜œ ¬Û≈Ì… ˜±‚˜±¸
Ó¬øÔ ˜ÀÒ… Ê√ij ˘˝◊√˘±˜ fl‘¡øM√√¬ı±¸ººíí
¤˝◊√ Œù≠±Àfl¡ ¸øÍ¬fl ¸±˘ Ó¬±ø¬ı˛À‡¬ı˛ Î¬◊À~‡ ŒÚ˝◊√º Œ˚±À·˙‰¬f ø¬ı√…±øÚøÒ Œù≠±fl¡øÈ¬¬ı˛ ’Ô« ŒÊ√…±øÓ¬¯∏˙±¶a ˜ÀÓ¬ ¬ı…±‡…±
fl¡À¬ı˛ Œ√‡±À˘Ú ŒÓ¬¬ı˛˙ fl≈¡øÎ¬ˇ ˙Àfl¡ ’Ô«±» 1398 ø‡Ë– ñ 1399 ø‡Ë– -¤¬ı˛ 16 ˝◊√ ˜±‚ ¿¬Û=˜œ¬ı˛ ø√Ú ¬ı˛ø¬ı¬ı±¬ı˛ fl¡ø¬ı
ˆ”¬ø˜á¬ ˝√√Úº øfl¡z≈¬ ¤˝◊√ ¬ı…±‡…± › ¸˜˚˛ øÚÒ«±¬ı˛Ì ˝◊√øÓ¬˝√√±¸ ¸•úÓ¬ Ú± ˝√√›˚˛±˚˛ ø¬ı√…±øÚøÒ ˜˝√√±˙˚˛ ’±¬ı±¬ı˛ ë¬Û≈Ì…í ˙søÈ¬Àfl¡ ë¬Û”Ì«í
ÒÀ¬ı˛ ø˝√√¸±¬ı fl¡À¬ı˛ Œ√‡±À˘Ú 1432 - 1433 ø‡Ë– fl¡ø¬ı¬ı˛ Ê√ijº Ó¬À¬ı ¤˝◊√ Ó¬±ø¬ı˛‡› fl¡Ó¬”√¬ı˛ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸ ¸•úÓ¬ Ó¬± ø¬ı‰¬±˚«º
fl‘¡øM√√¬ı±À¸¬ı˛ Ê√œ¬ıÚœ ’±À˘±‰¬Ú± fl¡¬¬ı˛À˘ Œ√‡± ˚±˚˛ ¬ı±À¬ı˛± ¬ıÂ√¬ı˛ ¬ı˚˛À¸˝◊√ øÓ¬øÚ ¬ıÎ¬ˇ ·e·± ¬Û±¬ı˛ ˝√√À˚˛ Î¬◊M√¬ı˛¬ıÀe· ø¬ı√…± ’Ê«√ÀÚ¬ı˛
Ê√Ú… ˚±S± fl¡À¬ı˛Úº ø˙é¬± ¸˜±ø5¬ı˛ ¬Û¬ı˛ øÓ¬øÚ Œ·ÃÀÎ¬ˇù´À¬ı˛¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ √˙«Ú±Ô«œ ø˝√√¸±À¬ı ¬Û“√±‰¬øÈ¬ Œù≠±fl¡ ø˘À‡ ¬Û±Í¬±Úº ¬ı˛±Ê√√¬ı˛¬ı±À¬ı˛
Î¬◊¬ÛøàÔÓ¬ ˝√√À˚˛ ¸±Ó¬øÈ¬ Œù≠±Àfl¡¬ı˛ ˜Ò… ø√À˚˛ øÓ¬øÚ ¬ı˛±Ê√˜ø˝√√˜± ¬ı…±‡…± fl¡À¬ı˛Úº ¤ÀÓ¬ Œ·ÃÀÎ¬ˇù´¬ı˛ ˜≈* ˝√√À˚˛ Ó¬“√±Àfl¡ ‰¬μÚ Ê√À˘
’øˆ¬ø¯∏q¡ fl¡À¬ı˛Úº ˜±˘…ˆ”¬ø¯∏Ó¬ fl¡À¬ı˛Ú, ¬ÛA¬ı¶a √±Ú fl¡À¬ı˛Ú ¤¬ı— ¬¬ı˛±˜±˚˛Ì ¬ı˛‰¬Ú±¬ı˛ ˆ¬±¬ı˛ Œ√Ú øfl¡z≈¬ ’¬ı±fl¡ fl¡±G¬ Œ˘‡fl¡
Ó¬“√±¬ı˛ ¢∂À&Ô Œ·ÃÀÎ¬ˇù´À¬ı˛¬ı˛ Ú±˜øÈ¬ Œfl¡±Ô±˚˛ Î¬◊À~‡ fl¡À¬ı˛Ú øÚº Œfl¡±ÀÚ± Œfl¡±ÀÚ± ·À¬ı¯∏fl¡ ¬ıÀ˘Ú ˝◊√øÚ ˝√√À26√Ú ¬ı˛±Ê√ ·ÀÌ˙,
øfl¡z≈¬ Ó¬±¬ı˛ ˙±¸Úfl¡±˘ 1414 ŒÔÀfl¡ 1418 ø‡Ë–º ˚ø√ fl¡ø¬ı¬ı˛ Ê√ij 1398 ø‡Ë– ñ 1399 ø‡Ë– ˝√√˚˛, Ó¬À¬ı ¬ı˛±Ê√± ·ÀÌÀ˙¬ı˛
¬ı˚˛¸ Ó¬‡Ú ˜±S ø¬ı˙ ¬ıÂ√¬ı˛º ¤˝◊√Ê√Ú… ·ÀÌÀ˙¬ı˛ Ú±˜øÈ¬ ¬ı±øÓ¬˘ ˝√√À˚˛ Œ·ÀÂ√º Œfl¡Î¬◊ Œfl¡Î¬◊ ’±¬ı±¬ı˛ fl‘¡øM√√¬ı±¸Àfl¡ Œ¯∏±Î¬ˇ˙ ˙Ó¬±sœ¬ı˛
˜±Á¡±˜±øÁ¡ ¤ÀÚ ŒÙ¬À˘ÀÂ√Úº ¸•√xøÓ¬ ’Ò…±¬Ûfl¡ ¸≈‡˜˚˛ ˜≈À‡±¬Û±Ò…±˚˛ fl‘¡øM√√¬ı±À¸¬ı˛ fl≈¡˘¬Û?œ › Δ‰¬Ó¬Ú…˜e·˘ ø¬ı¬ı‘Ó¬ fl‘¡øM√√¬ı±¸
¸•Ûøfl«¡Ó¬ ’—˙ ø¬ıÀ˙¯∏ ŒÔÀfl¡ ¤˝◊√ ø¸X±Àz¬ Œ¬Û“√ÃÀÂ√ÀÂ√Ú Œ˚ øÓ¬øÚ ¬Û=√˙ ˙Ó¬±sœ¬ı˛ Œ˙¯∏ ˆ¬±À· ¸≈õ∂øÓ¬øá¬Ó¬ øÂ√À˘Úº
¬ı˛≈fl¡Ú≈øVÚ ¬ı±¬ı˛¬ıfl¡ ˙±À˝√√¬ı˛ √¬ı˛¬ı±À¬ı˛ Î¬◊¬ÛøàÔÓ¬ ˝√√À˚˛ ’øˆ¬ÚøμÓ¬ ˝√√À˚˛øÂ√À˘Ú ¤¬ı— ˝◊√øÓ¬ ¬ı˛±˜±˚˛Ì ¬ı˛‰¬Ú±¬ı˛ ˚Ô±Ô« ¬Û‘á¬À¬Û±¯∏fl¡º
¸≈Ó¬¬ı˛±— fl‘¡øM√√¬ı±À¸¬ı˛ Ê√ij-¬ı‘M√±z¬ ¤¬ı— ¬ı˛±˜±˚˛Ì ’Ú≈¬ı±À√¬ı˛ ¬Û‘á¬À¬Û±¯∏fl¡ øÚÒ«±¬ı˛ÀÌ¬ı˛ Œé¬ÀS ˜Ó¬ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√º ¤ ¬ı…±¬Û±À¬ı˛ Î¬. ’ø¸Ó¬
¬ıÀμ…±¬Û±Ò…±˚˛ ë’±R¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛í Œù≠±fl¡ ¬ı…±‡…± fl¡À¬ı˛ ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú Œ˚, ëëfl‘¡øM√√¬ı±¸, ˜≈¸˘˜±Ú ¸≈˘Ó¬±ÀÚ¬ı˛ ¸ˆ¬±˚˛ ˝√√±øÊ√¬ı˛ ˝√√Ú, ¸≈Ó¬¬ı˛±—
øÓ¬øÚ Ú”Ó¬Ú õ∂˜±Ì Ú± ¬Û±›˚˛± ¬Û˚«z¬ ¬ı˛±Ê√± ·ÀÌÀ˙¬ı˛ ¸ˆ¬±ÀÓ¬ fl‘¡øM√√¬ı±À¸¬ı˛ Î¬◊¬ÛøàÔøÓ¬ ˚≈øq¡˚≈q¡ ˜ÀÚ fl¡À¬ı˛Úºíí
fl¡±¬ı… ¬Ûø¬ı˛ø‰¬øÓ¬ –√ ø¬ÛÓ¬±˜±Ó¬±¬ı˛ ’±˙œ¬ı«±√ ’±¬ı˛ ·≈¬ı˛≈¬ı˛ fl¡˘…±ÌÀfl¡ ¸±ÒÚ±¬ı˛ ¬Û±ÀÔ˚˛ fl¡À¬ı˛ ¬ı±{jœøfl¡ õ∂¸±À√ fl‘¡øM√√¬ı±¸
¿¬ı˛±˜ ¬Û“√±‰¬±˘œ ¬ı˛‰¬Ú± fl¡À¬ı˛Úº
ëë¸±Ó¬fl¡±G¬ fl¡Ô± ˝√√˚˛ Œ√À¬ı¬ı˛ ¸‘øÊ√Ó¬º
Œ˘±fl¡ ¬ı≈Á¡±˝◊√ÀÓ¬ Δfl¡˘ fl‘¡øM√√¬ı±¸ ¬ÛøG¬Ó¬ººíí
fl‘¡øM√√¬ı±¸ ¸¬ı˛˘ ¬ı±—˘± ¬Û˚˛±¬ı˛ øS¬Û√œ Â√Àμ ˜”˘ ¸—¶‘®Ó¬ ¬ı˛±˜±˚˛ÀÌ¬ı˛ fl¡±ø˝√√ÚœøÈ¬Àfl¡ ’øÓ¬-¸—Àé¬À¬Û ø¬ı¬ı‘Ó¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº
¸≈Ó¬¬ı˛±— Ó¬“√±¬ı˛ ¬ı˛±˜±˚˛ÌÀfl¡ ˜”À˘¬ı˛ ’±é¬ø¬ı˛fl¡ ’Ú≈¬ı±√ Ú± ¬ıÀ˘ ¬ı¬ı˛— ˆ¬±¬ı±Ú≈¬ı±√ ¬ı˘± ‰¬À˘º øÓ¬øÚ ’Ú…±Ú… ¬ı˛±˜±˚˛Ì › ¸—¶‘®Ó¬
fl¡±¬ı… ŒÔÀfl¡ fl¡±ø˝√√Úœ ¢∂˝√Ì fl¡À¬ı˛øÂ√À˘Úº ¬ı±{jœøfl¡ ¬ı˛±˜±˚˛ÀÌ¬ı˛ fl¡±Í¬±À˜±øÈ¬Àfl¡ ¬ıÊ√±˚˛ Œ¬ı˛À‡ fl¡ø¬ı øÚÀÊ√¬ı˛ ˜ÀÓ¬± fl¡À¬ı˛ ¬ı˛±˜±˚˛Ì
fl¡Ô± ¬ı˛‰¬Ú± fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº Ó¬“√±¬ı˛ fl¡±À¬ı…¬ı˛ ¸±Ó¬øÈ¬ fl¡±G¬ ˝√√˘ñë’±ø√í, ë’À˚±Ò…±í, ë’¬ı˛Ì…í, ëøfl¡ø©®&Ò…±í, ë˘efl¡±í › ëÎ¬◊M√¬ı˛±íº
ø¬ıù´±ø˜ÀS¬ı˛ fl¡Ô±, ¬ıø˙á¬-ø¬ıù´±ø˜S ø¬ıÀ¬ı˛±Ò õ∂ˆ‘¬øÓ¬ ˜”˘ ¬ı˛±˜±˚˛ÀÌ¬ı˛ ’ÀÚfl¡ õ∂¸e· øÓ¬øÚ ¬ı±√ ø√À˚˛ÀÂ√Úº ·ä¬ı˛À¸¬ı˛ õ∂øÓ¬
õ∂¬ıÌÓ¬± Ô±fl¡±˚˛ ¤ÀÓ¬ ’ÀÚfl¡ Ú”Ó¬Ú ¸¬ı˛˘ Î¬◊¬Û±‡…±Ú ¸—À˚±øÊ√Ó¬ ˝√√À˚˛ÀÂ√º ¤¬ı˛ ˜ÀÒ… ¬ı˛À˚˛ÀÂ√ √¸≈… ¬ı˛P±fl¡À¬ı˛¬ı˛ ¬ı±{jœøfl¡ÀÓ¬
¬Ûø¬ı˛ÌøÓ¬, Ó¬¬ı˛ÌœÀ¸Ú fl¡±ø˝√√Úœ, ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ’fl¡±˘À¬ı±ÒÚ, ˝√√Ú≈˜±Ú fl¡Ó«‘¬fl¡ ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ ˜‘Ó≈¬…¬ı±Ì ˝√√¬ı˛Ì ˝◊√Ó¬…±ø√º fl‘¡øM√√¬ı±¸ Œ˚
203

¸—¶‘®Ó¬: øÂ√À˘Ú Ó¬±ÀÓ¬ Œfl¡±ÀÚ± ¸Àμ˝√√ ŒÚ˝◊√º Ó¬“√±¬ı˛ ¢∂&Ô‡±øÚ ¬ı±„√√±ø˘ Ê√Ú¸±Ò±¬ı˛ÀÌ¬ı˛ Î¬◊¬ÛÀ˚±·œ fl¡À¬ı˛ ¬Û“√±‰¬±˘œ¬ı˛ Ï¬À„√√ ¬ı˛ø‰¬Ó¬º
¬ı±{jœøfl¡ õ∂√M√ õ∂Ô˜ › ¯∏á¬ ‡ÀG¬¬ı˛ Ú±˜ ¬Ûø¬ı˛¬ıÓ«¬Ú fl¡À¬ı˛ øÓ¬øÚ ø√À˚˛ÀÂ√Ú ë’±ø√í › ë˘efl¡±fl¡±G¬íº ·ä¬ı˛À¸¬ı˛ õ∂À˚˛±Ê√ÀÚ
øÓ¬øÚ Ú±Ú± fl¡±ø˝√√ÚœÀÓ¬ ˚ÀÔ©Ü fl¡äÚ±˙øq¡¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛ ø√À˚˛ÀÂ√Úº ¬ı±{jœøfl¡¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬ Œ˚ ‰¬ø¬ı˛S·≈ø˘ ˜˝√√±fl¡±ø¬ı…fl¡ ·ø¬ı˛á¬Ó¬± ˘±ˆ¬
fl¡À¬ı˛øÂ√˘ fl‘¡øM√√¬ı±À¸¬ı˛ ˝√√ÀÓ¬ Œ¸˝◊√¸¬ı ‰¬ø¬ı˛S Œ˚Ú Œfl¡±˜˘ Œ¬Û˘¬ı ˜±‡±ÀÚ± ¬ı±„√√±ø˘ ‰¬ø¬ı˛ÀS¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ˝√√À˚˛ÀÂ√º ¿¬ı˛±À˜¬ı˛ Œõ∂˜-
fl¡¬ı˛≈Ì±‚Ú ë˜”øÓ«¬í fl¡ø¬ı ¸±Ô«fl¡ˆ¬±À¬ı Ù≈¬øÈ¬À˚˛ Ó≈¬À˘ÀÂ√Úº ŒÓ¬Ê√ø¶§Úœ ¸œÓ¬± fl¡ø¬ı¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬ ˘±Ê√Ú•⁄± ¬ıe·¬ıÒ”, ’±¬ı˛ √˙¬ı˛Ô Œ˚Ú
¬ı±„√√±ø˘ ‚À¬ı˛¬ı˛ Δ¶aÌ ¬ı‘X ¶§±˜œº Δfl¡Àfl¡˚˛œ¬ı˛ ˜ÀÒ… ø√À˚˛ ’øˆ¬˜±Úé≈¬t± ˜±Ó‘¬˝‘√√À˚˛¬ı˛ ’¬ı±ø¬ı˛√Ó¬ õ∂fl¡±˙ ‚ÀÈ¬ÀÂ√º ¤˜Úøfl¡ ¬ı˛±¬ıÌ,
ø¬ıˆ¬œ¯∏Ì, ¬¸¬ı˛˜± õ∂ˆ‘¬øÓ¬ ‰¬ø¬ı˛S› ¬ı±„√√±ø˘¬ı˛ ˆ¬±¬ı¬ı˛À¸ ¬Ûø¬ı˛¬Û≈©Üº ˆ¬øq¡¬ı˛À¸ ˆ¬¬ı˛¬Û≈¬ı˛ Ó¬¬ı˛ÌœÀ¸Ú fl¡ø¬ı¬ı˛ øÚÊ√¶§ ¸‘ø©Üº ¤fl¡fl¡Ô±˚˛
’±ø√ fl¡ø¬ı¬ı˛ ë˙”¬ı˛Ò˜«œí fl¡±¬ı… ˝√√À˚˛ Î¬◊ÀÍ¬ÀÂ√ ë·‘˝√Ò˜«œí fl‘¡øM√√¬ı±À¸¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬º ¬ı±„√√±ø˘ ‰¬ø¬ı˛ÀS¬ı˛ Δ¬ıø˙À©Ü… fl¡±¬ı…‡±øÚ Œfl¡˜˘ Î¬◊8˘º
fl‘¡øM√√¬ı±À¸¬ı˛ ¬ı˛±˜±˚˛Ì ¬ı±—˘±¬ı˛ › ¬ı±„√√±ø˘¬ı˛ Ê√±Ó¬œ˚˛ ˜˝√√±fl¡±¬ı…º fl¡±¬ı˛Ì ¬ı±„√√±ø˘¬ı˛ ¸˜¢∂ Ê√œ¬ıÚfl¡Ô± ¤˝◊√ fl¡±À¬ı… Ò√ıøÚÓ¬º ¤˝◊√Ê√Ú…˝◊√
¸˜±À˘±‰¬fl¡ ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú, ëëfl‘¡øM√√¬ı±¸ ¬ı±„√√±ø˘¬ı˛ Ê√±Ó¬œ˚˛ fl¡ø¬ı ¤¬ı— Ó¬“√±¬ı˛ ¬ı˛±˜±˚˛Ì ¬ı±„√√±ø˘¬ı˛ Ê√±Ó¬œ˚˛ ˜˝√√±fl¡±¬ı…ºíí
fl‘¡øM√√¬ı±À¸¬ı˛ ¬ı˛±˜±˚˛ÀÌ¬ı˛ Ê√Úøõ∂˚˛Ó¬± › õ∂ø¸øX¬ı˛ ˜”À˘ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√ Ú±Ú± fl¡±¬ı˛Ìº Ó¬±¬ı˛ ˜ÀÒ… øÚ•ßø˘ø‡Ó¬·≈ø˘ õ∂Ò±Úñ
ø¬ıøˆ¬iß ‰¬ø¬ı˛ÀS ¬ı±„√√±ø˘˚˛±Ú± ¶§ˆ¬±¬ı Œ˚˜Ú ’±ÀÂ√ ŒÓ¬˜øÚ ¬ı±„√√±ø˘¬ı˛ Œˆ¬±Ê√Ú ¬ı˛ø¸fl¡Ó¬±, ’±˘¸… ¬Û¬ı˛±˚˛ÌÓ¬±, Œˆ¬±·ø¬ı˘±ø¸Ó¬±,
fl¡˘˝√√õ∂¬ıÌÓ¬± ˝◊√Ó¬…±ø√› ’±ÀÂ√º Ó¬À¬ı ¤¸À¬ı¬ı˛ ¸Àe· ˆ¬øq¡Àõ∂À˜¬ı˛ Î¬◊À¡Z˘Ó¬±› ˘é¬…Ìœ˚˛º ¬ı±„√√±ø˘¬ı˛ ’±˝√√±¬ı˛-ø¬ı˝√√±¬ı˛, Œ¬ı˙ˆ”¬¯∏±,
’±‰¬±¬ı˛-’Ú≈á¬±Ú,¬ ¬ı˛œøÓ¬ÚœøÓ¬ ¸¬ıøfl¡Â≈√˝◊√ ¸≈μ¬ı˛ˆ¬±À¬ı ¬ı˛”¬Û Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√º Ÿ¬ø¯∏ ˆ¬¬ı˛¡Z±Ê√ Ó¬“√±¬ı˛ ’±|À˜ ¬¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ¬ı±Ú¬ı˛¬ı±ø˝√√ÚœÀfl¡
Œ‡ÀÓ¬ ø√À˚˛øÂ√˘ñ˜øÓ¬‰≈¬¬ı˛, ˜G¬±, ¸¬ı˛≈‰¬±fl¡˘œ, ·≈Î¬ˇø¬ÛÀÍ¬, Ó¬±˘¬ıÎ¬ˇ±, Â√±Ú±¬ıÎ¬ˇ±, ‡±Ê√±, øÊ√ø˘ø¬Û, ¬Û±¬ÛÎ¬ˇ ˝◊√Ó¬…±ø√º ¤˝◊√¸¬ı
‡±¬ı±À¬ı˛¬ı˛ ¸Àe· ¬ı±„√√±ø˘¬ı˛ ¬ı˛¸Ú± ¤fl¡±fl¡±¬ı˛º ¸œÓ¬±À√¬ıœ ˘ÑÌÀfl¡ ’±˜±À√¬ı˛ ‚À¬ı˛¬ı˛ ¬ıÒ≈¬ı˛ ˜Ó¬˝◊√ ¬ı˛±iß±¬ı±iß± fl¡À¬ı˛ ‡±˝◊√À˚˛ÀÂ√Úº
Î¬◊√±˝√√¬ı˛Ì Â√
ëëõ∂ÔÀ˜ÀÓ¬ ˙±fl¡ ø√À˚˛ Œˆ¬±Ê√Ú ’±¬ı˛y¬º
Ó¬±˝√√±¬ı˛ ¬ÛÀ¬ı˛ ¸”¬Û’±ø√ ø√À˘Ú ¸±Úμºº
ˆ¬±Ê√± ŒÁ¡±˘±ø√ fl¡ø¬ı˛ ¬Û=±˙ ¬ı…?Úº
√flË¡À˜ √flË¡À˜ ¸¬ı±fl¡±¬ı˛ Δfl¡˘ ø¬ıÓ¬¬ı˛Ìººíí
¬ı±—˘±À√À˙¬ı˛ ¸±˜±øÊ√fl¡ ’±‰¬±¬ı˛-ø¬ı‰¬±À¬ı˛¬ı˛ ¬ı˛”¬ÛÀ¬ı˛‡±› ¬ı˛À˚˛ÀÂ√º ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ Ê√Àij¬ı˛ ¬Û¬ı˛ ¬Û“√±‰¬ø√ÀÚ ë¬Û“√±‰≈¬øÈ¬í, Â√˚˛ø√ÀÚ ë¯∏á¬œ
¬Û”Ê√±í, ŒÓ¬±À¬ı˛±ø√ÀÚ ëÊ√ÚÚœ Œ¸Ã‰¬±z¬í, Â√˚˛˜±À¸ ë’ißõ∂±˙Úí ˝◊√Ó¬…±ø√¬ı˛ ¬ıÌ«Ú± ’±ÀÂ√º
¬ı±„√√±ø˘ ¶Û˙«fl¡±Ó¬¬ı˛, fl¡¬ı˛≈Ì¬ı˛¸ Ó¬±À√¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ¸˜±‘√Ó¬º ¤˝◊√ fl¡±À¬ı… √˙¬ı˛ÀÔ¬ı˛ ’&Ò˜≈øÚ¬ı˛ ¬Û≈S ¬ıÒ, ¸œÓ¬±˝√√¬ı˛Ì › ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛
ø¬ı˘±¬Û, ˘ÑÀÌ¬ı˛ ë˙øq¡À˙˘í ˝◊√Ó¬…±ø√ ¬ı±„√√±ø˘Àfl¡ ·ˆ¬œ¬ı˛ Œ¬ı√Ú±¬ı˛ ¬¬ı˛À¸ ’±õ≠≈Ó¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√º ¸œÓ¬± øÚ¬ı«±¸Ú, Ó¬“√±¬ı˛ ¬Û±Ó¬±˘õ∂À¬ı˙,
¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ¸¬ı˛˚”¬ı˛ Ê√À˘ Œ√˝√Ó¬…±· ˝◊√Ó¬…±ø√ ¬ı±„√√±ø˘Àfl¡ fl¡“√±ø√À˚˛ÀÂ√º ˆ¬øq¡¬ı˛À¸¬ı˛ Î¬◊263√±À¸ fl¡±¬ı…‡±øÚ ˆ¬¬ı˛±º Ó¬À¬ı ·±˝«√àÔ…
Ê√œ¬ıÚ¬ı˛¸˝◊√ ¤˝◊√ fl¡±À¬ı…¬ı˛ õ∂Ò±Ú Δ¬ıø˙©Ü…º ¬Û±ø¬ı˛¬ı±ø¬ı˛fl¡ Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ’±√˙« › Ê√œ¬ıÚ¬ı˛¸ ˆ¬¬ı˛±˚˛ ¢∂&Ô‡±øÚ Ó¬±˝◊√ ˚≈·±Ó¬œÓ¬ ˝√√À˚˛ÀÂ√º
¤˝◊√Ê√Ú…˝◊√ fl¡ø¬ı ˜Ò≈¸”√Ú √M√ ¤ fl¡±¬ı… ¸•ÛÀfl«¡ ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú Œ˚, fl‘¡øM√√¬ı±À¸¬ı˛ fl¡±¬ı… ¬ı±—˘±¬ı˛ Ê√ÚÊ√œ¬ıÚ ’˜‘Ó¬¬ı˛À¸¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ø‰¬¬ı˛fl¡±˘
’±¶§±√Ú fl¡¬ı˛À¬ıÚº
fl‘¡øM√√¬ı±À¸¬ı˛ Ú±À˜ ¤˜Ú ˚SÓ¬S ŒÔÀfl¡ ¬ı˝≈√ ¬ı˛±˜±˚˛Ì fl¡±¬ı… õ∂fl¡±˙ ¬Û±À26√º fl¡±˘√flË¡À˜ ˜”˘ ˆ¬±¯∏±¬ı˛› ’ÀÚfl¡ ¬Ûø¬ı˛¬ıÓ«¬Ú
‚ÀÈ¬ÀÂ√º Ó¬±˝◊√ ’±¸˘ fl‘¡øM√√¬ı±¸œ ¬¬ı˛±˜±˚˛ÌÀfl¡ ‡“≈√ÀÊ√ ¬Û±›˚˛± ˆ¬±¬ı˛º ¿¬ı˛±˜¬Û≈À¬ı˛¬ı˛ ø‡ËàÈ√√±Ú ø˜˙Ú±ø¬ı˛ Î¬◊˝◊√ø˘˚˛˜ Œfl¡¬ı˛œ¬ı˛ Î¬◊À√…±À·
204

1802 ø‡Ë– ñ 1803 ø‡Ë– -¤¬ı˛ ˜ÀÒ… fl‘¡øM√√¬ı±¸œ ¬ı˛±˜±˚˛Ì fl¡À˚˛fl¡øÈ¬ ‡ÀG¬ ¸¬ı«õ∂Ô˜ ˜≈ø^Ó¬ ˝√√˚˛º ¬ÛÀ¬ı˛ fl‘¡øM√√¬ı±¸œ ¬ı˛±˜±˚˛ÀÌ¬ı˛
˚Ó¬ ¸—¶®¬ı˛Ì ˜≈ø^Ó¬ ˝√√À˚˛ÀÂ√ Ó¬±¬ı˛ ¸¬ı˝◊√ ¿¬ı˛±˜¬Û≈¬ı˛œ ¸—¶®¬ı˛ÀÌ¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛ øˆ¬øM√√ fl¡À¬ı˛˝◊√ ¸•Û±ø√Ó¬º 1830 ø‡Ë– ñ 1834
ø‡Ë– Ê√˚˛À·±¬Û±˘ Ó¬fl«¡±˘efl¡±¬ı˛ ¬Û≈¬ı˛±Ó¬Ú ˆ¬±¯∏±Àfl¡ Œ˜ÀÊ√ ‚À¯∏ ¬ı˛±˜±˚˛ÀÌ¬ı˛ ¤fl¡ Ú”Ó¬Ú ¸—¶®¬ı˛Ì Œ¬ı¬ı˛ fl¡À¬ı˛Úº ¸fl¡˘ ø√fl¡
ø¬ı‰¬±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ ¬ı±—˘± ¸±ø˝√√ÀÓ¬…¬ı˛ ’±ø√-˜Ò…˚≈À·¬ı˛ ¸±Ô«fl¡ õ∂øÓ¬ˆ”¬ ø˝√√¸±À¬ı fl‘¡øM√√¬ı±À¸¬ı˛ Ú±˜ ¶§Ì«±é¬À¬ı˛ ø˘ø‡Ó¬ Ô±fl¡À¬ıº
30.9 ’Ú≈˙œ˘Úœ
1º ÚœÀ‰¬¬ı˛ ¬ıq¡¬ı…·≈ø˘ øÍ¬fl¡ ¬ı± ˆ≈¬˘ Ó¬± øÚø«√©Ü ‚À¬ı˛ [×] ø‰¬˝ê ø√À˚˛ Œ√‡±Úº
øÍ¬fl¡ ˆ≈¬˘
[fl¡] fl‘¡øM√√¬ı±À¸¬ı˛ ¬ı˛±˜±˚˛Ì 5øÈ¬ ‡ÀG¬ ø˘ø‡Ó¬º
[‡] ¬ı˛±˜‰¬f ¬Û•Û± Ú√œÓ¬œÀ¬ı˛ fl≈¡È¬œ¬ı˛ øÚ˜«±Ì fl¡À¬ı˛Úº
[·] ¬ı˛±˜‰¬fÀfl¡ ø√¬ı… ÒÚ≈¬ı«±Ú õ∂√±Ú fl¡À¬ı˛Ú ’·d¬…˜≈øÚº
[‚] ˚≈ÀX ‡¬ı˛-”√¯∏ÀÌ¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬ ¬ı˛±˜‰¬f ¬Û¬ı˛±øÊ√Ó¬ ˝√√Úº
[„√√] ˜±¬ı˛œ‰¬ ¬ı˛±¬ıÌÀfl¡ ¸≈˜LaÌ± Œ√˚˛º
[‰¬] ¬ı˛±˜‰ f ¸”¬Û«Ì‡±¬ı˛ Ú±fl¡-fl¡±Ú fl¡±ÀÈ¬º
[Â√] ¬ı˛±˜‰ f ’±À· ¬Û=¬ıÈ¬œ ¬ıÀÚ ¬ÛÀ¬ı˛ ø‰¬Sfl”¡ÀÈ¬ ˚±Úº
[Ê√] ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬ ø¬ı¬ı˛±Ò ¬ı˛±é¬À¸¬ı˛ ˜‘Ó≈¬… ‚ÀÈ¬º
2º ˙”Ú…àÔ±ÀÚ Î¬◊¬Û˚≈q¡ ˙s ¬ıø¸À˚˛ ¬Û”¬ı˛Ì fl¡¬ı˛≈Úº
[fl¡] fl‘¡øM√√¬ı±À¸¬ı˛ fl¡±¬ı… ñññ ¢∂&Ôº
[‡] ’¬ı˛Ì…fl¡±ÀG¬¬ı˛ õ∂fl‘¡øÓ¬ ø‰¬S ñññº
[·] ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ø¬ı˘±¬Û ’—À˙ ñññ ¬ı˛¸ õ∂fl¡±˙ Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√º
[‚] ¬ı˛±¬ıÌ ‰¬ø¬ı˛SøÈ¬ ñññº
[„√√] ¸œÓ¬± ñññ ¬ı±„√√±ø˘ ¬ıÒ” ˝√√À˚˛ÀÂ√Úº
[‰¬] Ê√È¬±˚˛≈ ñññ ˚≈X fl¡À¬ı˛º
[Â√] ‡¬ı˛ › ”√¯∏Ì ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ ñññº
[Ê√] ¸œÓ¬± ñññ ¬ı˛±ÀÊ√¬ı˛ fl¡Ú…±º
[Á¡] ¬ı˛±˜‰¬f ñññ Œˆ¬À„√√ ¸œÓ¬±À√¬ıœÀfl¡ ø¬ı¬ı±˝√√ fl¡À¬ı˛Úº
205

3º ÚœÀ‰¬¬ı˛ õ∂ùü·≈ø˘¬ı˛ ¸—Àé¬À¬Û Î¬◊M√¬ı˛ ø˘‡≈Úº
[fl¡] ë˙”Ú… ¬ıÀÚ Œfl¡˜ÀÚ ¬ı˛ø˝√√¬ı øÓ¬Ú Ê√Úíº
Œfl¡, Œfl¡±Ú, ¬ıÀÚ¬ı˛ fl¡Ô± ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú∑ ëøÓ¬ÚÊ√Úí Œfl¡ Œfl¡∑
[‡] ë˜”øÓ«¬˜øÓ¬ fl¡¬ı˛≈Ì± øfl¡ |X± Î¬◊¬ÛøàÔÓ¬±ºí
Œfl¡, Œfl¡±Ô±˚˛, fl¡±Àfl¡ Œ√À‡ ¤fl¡Ô± Œˆ¬À¬ıøÂ√À˘Ú∑
[·] ëëÚ±Ú± ¬Ûé¬œ fl¡˘¬ı˛¬ı ˙≈øÚÀÓ¬ ˜Ò≈¬ı˛º
¸À¬ı˛±¬ıÀ¬ı˛ fl¡Ó¬ ˙Ó¬ fl¡˜˘ õ∂‰≈¬¬ı˛ººíí
¤˝◊√ õ∂fl‘¡øÓ¬ ø‰¬S Œfl¡±Ô±fl¡±¬ı˛∑
[‚] ëŒ˜À‚¬ı˛ ·Ê«√Ú Œ˚Ú Â√±ÀÎ¬ˇ ø¸—˝√√Ú±√ºí
¤‡±ÀÚ fl¡±¬ı˛ ·Ê«√ÀÚ¬ı˛ fl¡Ô± ¬ı˘± ˝√√À˚˛ÀÂ√∑
[„√√] ’·d¬…˜≈øÚ Œfl¡±Úƒ ≈√˝◊√ ¬ı˛±é¬¸Àfl¡ øÚ–À˙¯∏ fl¡À¬ı˛∑
[‰¬] Œfl¡±Ú ˜≈øÚ¬ı˛ ’±|À˜ ¬ı˛±˜‰ f ˝◊√Àf¬ı˛ ÒÚ≈¬ı«±Ì ¬Û±Ú∑
[Â√] ë¸¬ı—À˙ ŒÓ¬±˜±À¬ı˛ ¬ı˛±˜ Î≈¬¬ı±À¬ı ¸±·À¬ı˛ºí
fl¡Ô±øÈ¬ Œfl¡, fl¡±Àfl¡, fl¡‡Ú ¬ıÀ˘ÀÂ√∑
[Ê√] ë¬ı˛ÌÒ√ıÊ√ ˆ¬±ø„√˚˛± fl¡ø¬ı˛˘ ‡G¬ ‡G¬ºí
Œfl¡¸ fl¡±¬ı˛ ¬ı˛ÌÒ√ıÊ√ ˆ¬±À„√√ ¤¬ı— Œfl¡Ú∑
[Á¡] ë¸œÓ¬± ø¬ıÚ± ’±ø˜ Œ˚Ú ˜øÌ ˝√√±¬ı˛± Ù¬Ìœºí
Œfl¡, fl¡‡Ú, fl¡±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ¤fl¡Ô± ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú∑
4º ÚœÀ‰¬¬ı˛ fl¡±¬ı…±—˙·≈ø˘¬ı˛ ¬ı…±‡…± øÚÀÊ√¬ı˛ ˆ¬±¯∏±˚˛ ø˘‡≈Úº
[fl¡] ëŒ√ø‡ ˜≈øÚ¬ÛPœÀfl¡ ˆ¬±À¬ıÚ ˜ÀÚ ¸œÓ¬±º
˜”øÓ«¬˜øÓ¬ fl¡¬ı˛≈Ì± øfl¡ |X± Î¬◊¬ÛøàÔÓ¬±ºíí
[‡] ë≈Ê«√˚˛ ˙¬ı˛œ¬ı˛ ÒÀ¬ı˛ ¬Û¬ı«Ó¬ ¸˜±Úº
;˘z¬ ’±·≈Ú Œ˚Ú ¬ı˛±e·± ˜≈‡‡±Úººíí
[·] ëë¬Û±øÓ¬ ¬Û±øÓ¬ fl¡ø¬ı˛˚˛± ‰¬±À˝√√Ú ≈√˝◊√ ¬ıœ¬ı˛º
Î¬◊˘øÈ¬¬Û±˘øÈ¬ ˚Ó¬ Œ·±√±¬ı¬ı˛œ Ó¬œ¬ı˛ººíí
5º 3.6 ¤fl¡fl¡ ¬Û±Í¬ fl¡À¬ı˛ ÚœÀ‰¬¬ı˛ ‰¬ø¬ı˛S±ø√¬ı˛ Œ˜Ãø˘fl¡ Δ¬ıø˙©Ü… 10 øÈ¬ ¬ı±Àfl¡… õ∂fl¡±˙ fl¡¬ı˛≈Úº
¿¬ı˛±˜‰¬f, ¸œÓ¬±, ¬ı˛±¬ıÌº
6º ’Ú≈¬ı±√fl¡ fl‘¡øM√√¬ı±À¸¬ı˛ fl¡ø¬ı ¬Ûø¬ı˛ø‰¬Ó¬ › ’Ú”ø√Ó¬ ¬ı˛±˜±˚˛Ì fl¡±À¬ı… fl¡ø¬ı¬ı˛ Œ˜Ãø˘fl¡ õ∂øÓ¬ˆ¬±¬ı˛ ø√fl¡øÈ¬ øÚÀÊ√¬ı˛
ˆ¬±¯∏±˚˛ ’±À˘±‰¬Ú± fl¡¬ı˛≈Ú 10 øÈ¬ ¬ı±Àfl¡…¬ı˛ ˜ÀÒ…º
7º Ê√È¬±˚˛≈¬ı˛ ¸Àe· ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ ˚≈ÀX¬ı˛ ¬ıÌ«Ú± ¸—Àé¬À¬Û ø˘‡≈Úº
206

30.10 Î¬◊M√¬ı˛˜±˘±
1º [fl¡] ˆ≈¬˘, [‡] ˆ≈¬˘, [·] øÍ¬fl¡, [‚] ˆ≈¬˘, [„√√] øÍ¬fl¡, [‰¬] ˆ≈¬˘, [Â√] ˆ≈¬˘, [Ê√] øÍ¬fl¡º
2º [fl¡] ’Ú≈¬ı±√, [‡] ˜ÀÚ±˝√√¬ı˛, [·] fl¡¬ı˛≈Ì, [‚] Œ√˝√Àˆ¬±·œ, [„√√] ¸¬ı«—¸˝√√±, [‰¬] ¬ıœÀ¬ı˛¬ı˛ ˜ÀÓ¬±, [Â√] ≈√˝◊√ ˆ¬±˝◊√,
[Ê√] Ê√Úfl¡, [Á¡] ˝√√¬ı˛ÒÚ≈º
3º ¸—øé¬5 Î¬◊M√¬ı˛ ¸”S – [fl¡] ¬ı˛±˜‰¬f, ø‰¬Sfl”¡È¬ ¬Û¬ı«Ó¬, ¬ı˛±˜-˘ÑÌ-¸œÓ¬±º [‡] ¸œÓ¬± Œ√¬ıœ, ’øS˜≈øÚ¬ı˛ ’±|˜,
˜≈øÚ¬ÛPœº [·] √G¬±fl¡±¬ı˛ÀÌ…¬ı˛, [‚] ø¬ı¬ı˛±Ò, [„√√] ¬ı±Ó¬±ø¬Û › ˝◊√å¬ı˘º [‰¬] ˙¬ı˛ˆ¬e·˜≈øÚ¬ı˛ ’±|˜, [Â√] ˜±¬ı˛œ‰¬, ¬ı˛±¬ıÌ, ¸œÓ¬±˝√√¬ı˛Ì
¯∏Î¬ˇ˚La ˜≈˝”√Ó«¬, [Ê√] Ê√È¬±˚˛≈, ¬¬ı˛±¬ıÌ, ¸œÓ¬±˝√√¬ı˛ÀÌ¬ı˛ Ê√Ú…, [Á¡] ¬ı˛±˜‰¬f, ˙”Ú… fl≈¡È¬œ¬ı˛, ˘ÑÀÌ¬ı˛ fl¡±ÀÂ√º
4º ¬ı…±‡…±¬ı˛ ¸—Àfl¡Ó¬ ¸”S –
[fl¡] ’øS˜≈øÚ¬ı˛ ’±|À˜ Î¬◊¬ÛøàÔÓ¬ ˝√√À˚˛ ¸œÓ¬±À¬ı√œ ˜≈øÚ¬ÛPœÀfl¡ Œ√À‡ ’øˆ¬ˆ”¬Ó¬ ˝√√Úº Ó¬“√±¬ı˛ Œ¸Ã˜…-ø¶ß* ˜Ò≈¬ı˛ fl¡¬ı˛≈Ì±
øÚø¯∏q¡ Œ‰¬˝√√±¬ı˛± › ˜±Ó‘¬¸˜ ¬ı…¬ı˝√√±¬ı˛ ≈√˘«ˆ¬º ’±À˘±‰¬… ·≈Ì±¬ı˘œ¬ı˛ ¡Z±¬ı˛√± ˜≈øÚ¬ÛPœ Œ˚Ú fl¡¬ı˛≈Ì±˜”øÓ«¬ ˘±ˆ¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº õ∂œøÓ¬
Œõ∂˜ fl¡¬ı˛≈Ì± ¬ı˛”ø¬ÛÚœ ˜≈øÚ¬ÛPœ ¸œÓ¬±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ¸¬ı« |ÀX˚˛ ¬¬ı˛”À¬Û Œ√‡± ø√À˚˛ÀÂ√Úº
[‡] ’±À˘±‰¬… fl¡±¬ı…±—˙øÈ¬ fl‘¡øM√√¬ı±À¸¬ı˛ ¬ı˛±˜±˚˛Ì fl¡±À¬ı…¬ı˛ ë’¬ı˛Ì…fl¡±ÀG¬í¬ı˛ ø¬ı¬ı˛±Ò ¬ıÒ ’—˙ ŒÔÀfl¡ Î¬◊X‘Ó¬º ¤‡±ÀÚ fl¡ø¬ı
ø¬ı¬ı˛±ÀÒ¬ı˛ ˆ¬˚˛—fl¡¬ı˛ ˜”øÓ«¬¬ı˛ ø‰¬S Ó≈¬À˘ ÒÀ¬ı˛ÀÂ√Úº ’øS˜≈øÚ¬ı˛ ’±|À˜ ˚±¬ı±¬ı˛ ¬Û¬ı˛ ˜≈øÚ¬ı˛ øÚÀ«√˙ ¬ı˛±˜‰¬f √G¬fl¡ fl¡±ÚÀÚ ·˜Ú
fl¡À¬ı˛Úº Œ¸˝◊√ ¬ıÀÚ ø¬ı¬ı˛±Ò ¬ı˛±é¬À¸¬ı˛ ¬ı±¸º ¤˝◊√ ¬ı˛±é¬À¸¬ı˛ ’±fl‘¡øÓ¬ ø¬ı¬ı˛±È¬º ø¬ı˙±˘ ˙øq¡Ò¬ı˛º fl¡ø¬ı Ó¬±¬ı˛ Î¬◊2‰¬Ó¬± › Δ√ø˝√√fl¡
˙øq¡Àfl¡ ¬Û¬ı«ÀÓ¬¬ı˛ Ó≈¬˘… ¬ıÀ˘ ¬ıÌ«Ú± fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº Ó¬±¬ı˛ ¬ı˛q¡¬ıÌ« ˜≈‡˜G¬˘ Œ˚Ú √±Î¬◊ √±Î¬◊ fl¡À¬ı˛ ;À˘ ›Í¬± ’±·≈ÀÚ¬ı˛ ˜ÀÓ¬±º
˙øq¡¬ı˛ ˜√˜M√√Ó¬± › Œ‰¬˝√√±¬ı˛±¬ı˛ ˆ¬˚˛—fl¡¬ı˛Ó¬± ’±À˘±‰¬… ’—À˙ ¸±Ô«fl¡ ˆ¬±À¬ı õ∂fl¡±˙ Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√º
[·] fl≈¡È¬œÀ¬ı˛ ¸œÓ¬± Œ√¬ıœÀfl¡ Ú± Œ√À‡ ¬ı˛±˜‰¬f ø√À˙˝√√±¬ı˛± ˝√√Úº ˆ¬’±˝◊√ ˘ÑÌÀfl¡ øÚÀ˚˛ ¬ı˛±˜‰ f ¬Û=¬ıÈ¬œ ¬ıÀÚ¬ı˛ õ∂øÓ¬øÈ¬
àÔ±Ú, õ∂øÓ¬øÈ¬ ·±ÀÂ√¬ı˛ Ó¬˘± Ó¬iß Ó¬iß fl¡À¬ı˛ ¬Û±·À˘¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ‡“≈√ÀÊ√ Œ¬ıÎ¬ˇ±Úº Œ·±√±¬ı¬ı˛œ Ó¬œÀ¬ı˛¬ı˛ ¶ú‘øÓ¬˜Ò≈¬ı˛ àÔ±Ú·≈ø˘ ¬ı…±fl≈¡˘
˝√√À˚˛ ¸œÓ¬±¬ı˛ ’Ú≈¸&Ò±Ú fl¡À¬ı˛Úº ’Ê√±øÚÓ¬ ’±˙efl¡±˚˛ ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ¬ı…±fl≈¡˘ ˝‘√√À˚˛¬ı˛ fl¡¬ı˛≈Ì ¬ı˛”¬ÛøÈ¬ ’±À˘±‰¬… ’—À˙ õ∂fl¡±˙
Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√º
5º ¬ı˛±˜‰¬f – ¬ı±{jœøfl¡ ˜≈øÚ ¬ı˛±˜‰¬fÀfl¡ ¬ıœ¬ı˛‰¬ø¬ı˛S¬ı˛”À¬Û ’efl¡Ú fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº øfl¡z≈¬ fl‘¡øM√√¬ı±¸ Ó¬“√±Àfl¡ ˆ¬Àq¡¬ı˛ ˆ¬·¬ı±Ú¬ı˛”À¬Û
ø‰¬øSÓ¬ fl¡¬ı˛À˘› ’¬ı˛Ì…‡ÀG¬¬˛ ’±˜¬ı˛± Ó¬“√±Àfl¡ ¬ıœ¬ı˛ › Œõ∂ø˜fl¡¬ı˛”À¬Û ¬Û±˝◊√º √w±Ó¬±¬ı˛ õ∂øÓ¬ ’¸œ˜ Œ¶ß˝√, ¸œÓ¬±¬ı˛ õ∂øÓ¬ ’Úz¬
Œõ∂˜ Î¬◊8˘ˆ¬±À¬ı õ∂fl¡±˙ Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√º ˜≈øÚÀ√¬ı˛ õ∂øÓ¬ ˆ¬øq¡ |X± ø¬ı¬ı˛±Ò, ‡¬ı˛-”√¯∏ÀÌ¬ı˛ ¸Àe· Ó≈¬˜≈˘ ˚≈ÀX Ó¬“√±¬ı˛ ¬ıœ¬ı˛Q
Ó≈¬˘Ú±˝√√œÚº ¸”¬Û«Ì‡±¬ı˛ ¸Àe· fl¡ÀÔ±¬Ûfl¡ÔÀÚ Ó¬“√±¬ı˛ ¬ı˛¸-¬ı˛ø¸fl¡ ˜ÀÚ¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛ ¬Û±˝◊√º
¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ¬ÛPœ-Œõ∂˜ Œ¬ı˛±˜±øKI◊fl¡ ˜±Ò≈À˚« ˆ¬¬ı˛±º Œ·±√±¬ı¬ı˛œ Ó¬œÀ¬ı˛¬ı˛ fl≈¡È¬œÀ¬ı˛ ¸œÓ¬±Àfl¡ Ú± Œ√‡ÀÓ¬ Œ¬ÛÀ˚˛ ¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛
’±fl≈¡˘-¬ı…±fl≈¡˘ ’±øÓ«¬ fl¡¬ı˛≈Ì-¸≈μ¬ı˛º ‰¬ø¬ı˛SøÈ¬ Œfl¡±˜À˘-fl¡ÀÍ¬±À¬ı˛, Œ˙Ã˚« › ˜±Ò≈À˚« ¬Û”Ì«º ¬¬ı˛±˜‰¬Àf¬ı˛ ‰¬ø¬ı˛ÀS ¬ı±„√√±ø˘ Ê√œ¬ıÚÂ√μ
õ∂fl¡±˙ Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√º ¸¬ı«·≈ÀÌ ˆ¬¬ı˛± ‰¬ø¬ı˛SøÈ¬ ¸Ó¬…˝◊√ ¬ë’˜‘ÀÓ¬¬ı˛ ˆ¬±G¬ºí
[‚] ¸œÓ¬± –√ fl‘¡øM√√¬ı±¸ ¸œÓ¬±À√¬ıœÀfl¡ ¸¬ı«—¸˝√√± ¬ı±„√√±ø˘ ·‘˝√¬ıÒ≈¬ı˛”À¬Û ’øefl¡Ó¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº ø¬ıÚ˚˛Ú•⁄±, ˆ¬øq¡¶ß±Ó¬± ¸œÓ¬±
’ÚÚ…±º ¬ÛøÓ¬ˆ¬øq¡¬ı˛ ’±√˙« ¸œÓ¬±Àfl¡ ’Úz¬ Œõ∂À˜¬ı˛ ¬Û”Ê√±ø¬ı˛Ìœ fl¡À¬ı˛ÀÂ√º ¬ÛøÓ¬¬ı˛ Ê√œ¬ıÚ ’±˙efl¡±˚˛ ’±fl≈¡˘ ¸œÓ¬± ˘ÑÌÀfl¡
’ÀÚfl¡ fl¡È≈¬fl¡Ô± ¬ı˘À˘› ¬ÛøÓ¬¬ıËÀÓ¬…¬ı˛ Î¬◊8˘ ’±À˘±ÀÓ¬˝◊√ Ó¬± ˆ¬±¶§¬ı˛ ˝√√À˚˛ÀÂ√º ‹øÓ¬˝√√…¬Û”Ì« ’±øÓ¬ÀÔ˚˛Ó¬±˚˛ Î¬◊Vœ5 ˝√√À˚˛˝◊√
Ó¬“√±Àfl¡ ø¬ıÀ26√À√¬ı˛ √˝√Ú ;±˘± ¸˝◊√ÀÓ¬ ˝√√À˚˛ÀÂ√º ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ √¸≈…¬ı‘øM√√¬ı˛ ø¬ı¬ı˛≈ÀX ‰¬¬ı˛˜ ø¬ı¬Û√ ˜”˝≈√ÀÓ«¬› Ó¬“√±¬ı˛ fl¡ÀF Ò√ıøÚÓ¬ ˝√√À˚˛ÀÂ√º
207

¤fl¡ø√Àfl¡ ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ õ∂øÓ¬ øÒ!¡±¬ı˛ ’Ú…ø√Àfl¡ ¬ÛøÓ¬ø˜˘ÀÚ¬ı˛ Ê√Ú… Î¬◊¬ÛøàÔÓ¬ ¬ı≈øX¬ı˛ õ∂À˚˛±·º ¬ÛÀÔ õ∂±z¬À¬ı˛ ·±À˚˛¬ı˛ ’˘—fl¡±¬ı˛±ø√
Â√øÎ¬ˇÀ˚˛ ŒÙ¬˘±¬ı˛ ˜ÀÒ… Ó¬± Œ√‡± ˚±˚˛º ’À˙±fl¡ fl¡±ÚÀÚ Œ˙±fl¡±ÚÀ˘ √* ˝√√À˚˛ ¸œÓ¬±¬ı˛ Œõ∂˜ ¬Ûø¬ıS ¬ı˛”¬ÛøÈ¬ ’±À¬ı˛± Î¬◊8˘ˆ¬±À¬ı
õ∂fl¡±˙ Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√º
¬ı˛±¬ıÌ –√ ˘Àefl¡ù´¬ı˛ ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ ‰¬ø¬ı˛SøÈ¬ fl‘¡øM√√¬ı±¸ ¬ı˛”¬ÛÀ˜±˝√√¢∂d¬ ø¬ıÀ¬ıfl¡˙”Ú…, Œˆ¬±·¬ı±√œ¬ı˛≈À¬Û ’efl¡Ú fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº ˆ¬ø·Úœ¬ı˛
Ú±fl¡-fl¡±Ú Œfl¡ÀÈ¬ ŒÙ¬˘±¬ı˛ Ê√Ú… Œ¸ Œ˜±ÀÈ¬˝◊√ ‘√ø©Ü Œ√˚˛ øÚº ¸œÓ¬±¬ı˛ ¬¬ı˛”¬Û ‹ù´À˚«…¬ı˛ fl¡Ô± ˙≈ÀÚ˝◊√ Ó¬±¬ı˛ Œˆ¬±·ø˘o± ŒÊ√À·
›ÀÍ¬º ¸œÓ¬± ˝√√¬ı˛ÀÌ¬ı˛ fl¡Ô± ˙≈ÀÚ ˜±¬ı˛œ‰¬ ¬ı˛±¬ıÌÀfl¡ ’ÀÚfl¡ ¸≈¬Û¬ı˛±˜˙« Œ√˚˛, ¤˜Ú øfl¡ ¤˝◊√ ’¬Ûfl¡À˜«¬ı˛ Ê√Ú… ˘efl¡±¬Û≈¬ı˛œ Ò√ı—¸
˝√√À˚˛ ˚±›˚˛±¬ı˛ fl¡Ô± ¬ıÀ˘º øfl¡z≈¬ ¬Û±¬Ûœ Œ√˝√À˘±ˆ¬œ ¬ı˛±¬ıÌ Ó¬±ÀÓ¬ fl¡Ì«¬Û±Ó¬ fl¡À¬ı˛ øÚº ¬ı¬ı˛— Ó¬±Àfl¡ ˝√√Ó¬…± fl¡¬ı˛±¬ı˛ ˆ¬˚˛ Œ√‡±˚˛º
¤ÀÓ¬˝◊√ õ∂˜±øÌÓ¬ Œ˚ ‰¬ø¬ı˛SøÈ¬ ’Ó¬…z¬ Úœ‰≈¬d¬À¬ı˛¬ı˛º Â√˘-‰¬±Ó≈¬¬ı˛œÀÓ¬› Œ¸ ›d¬±√º ˜±¬ı˛œ‰¬Àfl¡ Œ¸±Ú±¬ı˛ ˝√√ø¬ı˛ÀÌ¬ı˛ Â√ΩÀ¬ı˙ Ò±¬ı˛ÀÌ¬ı˛
¬Û¬ı˛±˜˙«, Ó¬¬Û¶§œ¬ı˛ Â√ΩÀ¬ı˙ Ò±¬ı˛Ì, ’øÓ¬øÔ ¸»fl¡±À¬ı˛¬ı˛ ‹øÓ¬˝√√… ˝◊√Ó¬…±ø√ fl”¡È¬-Œfl¡Ã˙˘ ’¬ı˘•§ÀÚ› Œ¸ ¬Û±¬ı˛√˙«œº Ê√È¬±˚˛≈ ¬Û±‡œ¬ı˛
fl¡±ÀÂ√ ¸”¬Û«Ì‡±¬ı˛ õ∂¸e· ¤ÀÚ é¬˜±õ∂±Ô«œ¬ı˛ ’øˆ¬Ú˚˛ fl¡À¬ı˛º ‰¬Ó≈¬¬ı˛, fl¡±˜≈fl¡ ¬ı˛±¬ıÌ ‰¬ø¬ı˛SøÈ¬ fl‘¡øM√√¬ı±¸ ¸±Ô«fl¡ˆ¬±À¬ı Ó≈¬À˘ ÒÀ¬ı˛ÀÂ√Úº
6º fl‘¡øM√√¬ı±À¸¬ı˛ ¬Û”¬ı«¬Û≈¬ı˛≈¯∏·Ì ¬Û”¬ı«¬ıÀe· ¬ı±¸ fl¡¬ı˛ÀÓ¬Úº Ó¬“√±¬ı˛ ¬Û”¬ı«¬Û≈¬ı˛≈¯∏ Ú¬ı˛ø¸—˝√√ ›Á¡± ’¬ı˛±Ê√fl¡Ó¬±¬ı˛ ˝√√±Ó¬ ŒÔÀfl¡ ¬ı“√±‰¬¬ı±¬ı˛
Ê√Ú… Ú√œ˚˛± ŒÊ√˘±¬ı˛ Ù≈¬ø˘˚˛± ¢∂±À˜ ¬ı±Î¬ˇœ fl¡À¬ı˛Úº fl¡ø¬ı¬ı˛ ø¬ÛÓ¬±˜˝√√ ˜≈¬ı˛±ø¬ı˛ ›Á¡±, ø¬ÛÓ¬± ¬ıÚ˜±˘œ › ˜±Ó¬± ˜±ø˘Úœº fl¡ø¬ı¬ı˛
Œ√›˚˛± Ê√ij¬ı‘M√±Àz¬¬ı˛ Ú±Ú± ¬ı…±‡…± Œ√‡± ˚±˚˛º 1432 ñ 1433 ø‡ËàÈ√√±Às¬ı˛ ˜ÀÒ… fl¡ø¬ı¬ı˛ Ê√ij ˝√√À˚˛ÀÂ√ ¬ıÀ˘ Œ˚ ¬ı…±‡…±
¬Û±›˚˛± ˚±˚˛ Ó¬±¬ı˛ ‹øÓ¬˝√√±ø¸fl¡ ¸Ó¬…Ó¬±› ¸¬ı«¬ı±√œ ¸•úÓ¬ Ú˚˛º Ú±Ú±˜≈øÚ¬ı˛ Ú±Ú±˜Ó¬ Ô±fl¡± ¸ÀN› fl¡ø¬ı ¬ı˛±Ê√± ·ÀÌÀ˙¬ı˛ ¸ˆ¬±ÀÓ¬
Î¬◊¬ÛøàÔÓ¬ ˝√√À˚˛øÂ√À˘Ú ¬ıÀ˘ ’ÀÚÀfl¡ ˜Ó¬ õ∂fl¡±˙ fl¡À¬ı˛Úº ø¬ÛÓ¬±˜±Ó¬±¬ı˛ ’±˙œ¬ı«±√ ’±¬ı˛ ·≈¬ı˛≈¬ı˛ ’±À√˙Àfl¡ ¬Û±ÀÔ˚˛ fl¡À¬ı˛
¬ı±{jœøfl¡¬ı˛ õ∂¸±À√ øÓ¬øÚ ë¿¬ı˛±˜ ¬Û“√±‰¬±˘œí ¬ı˛‰¬Ú± fl¡À¬ı˛Úº ˚± fl‘¡øM√√¬ı±¸œ ¬ı˛±˜±˚˛Ì ¬ıÀ˘ ¬¸≈õ∂‰¬±ø¬ı˛Ó¬º
¸˝√√Ê√ ¸¬ı˛˘ ˆ¬±¯∏±˚˛ ¬Û˚˛±¬ı˛ øS¬Û√œ Â√Àμ fl‘¡øM√√¬ı±¸ ¬ı±{jœøfl¡¬ı˛ ˜”˘ ¸—¶‘®Ó¬ ¬ı˛±˜±˚˛Ì ˜˝√√±fl¡±À¬ı…¬ı˛ fl¡±ø˝√√Úœ ’øÓ¬-¸—Àé¬À¬Û
ø¬ı¬ı‘Ó¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº ¸≈Ó¬¬ı˛±— Ó¬“√±¬ı˛ ¸‘ø©ÜÀfl¡ ’±é¬ø¬ı˛fl¡ ’Ú≈¬ı±√ Ú± ¬ıÀ˘ ˆ¬±¬ı±Ú≈¬ı±√ ¬ı˘±˝◊√ ¸—·Ó¬º Ó¬“√±¬ı˛ ¬ı˛ø‰¬Ó¬ ¢∂À&Ô¬ı˛ 7øÈ¬
fl¡±G¬ ˝√√À˘±ñ’±ø√, ’À˚±Ò…±, ’¬ı˛Ì…, øfl¡ø©®&Ò…±, ¸≈μ¬ı˛, ˘efl¡± › Î¬◊M√¬ı˛±º ˜”˘ ¬ı˛±˜±˚˛ÀÌ¬ı˛ ’ÀÚfl¡ õ∂¸e· fl¡ø¬ı Œ˚˜Ú
¬ı±√ ø√À˚˛ÀÂ√Ú, ŒÓ¬˜øÚ ¬Û≈¬ı˛±ÀÚ± Î¬◊¬Û±‡…±Ú ŒÔÀfl¡ ’ÀÚfl¡ ¸¬ı˛¸ fl¡±ø˝√√Úœ Œ˚±· fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº Ó¬“√±¬ı˛ fl¡±¬ı…‡±øÚ ·ä¬ı˛À¸ Ê√˜-
Ê√˜±È¬º fl‘¡øM√√¬ı±À¸¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬ ¬ı˛±˜±˚˛ÀÌ¬ı˛ ¬ıø˘á¬ ˜˝√√±fl¡±ø¬ı…fl¡ ‰¬ø¬ı˛S Œfl¡±˜˘-˜Ò≈¬ı˛-¬ı±„√√±ø˘ ‰¬ø¬ı˛S ˝√√À˚˛ÀÂ√º ’¬ı˛Ì…‡ÀG¬¬ı˛ ¬ı˛±˜-
˘ÑÌ-¸œÓ¬±¬ı˛ ‰¬ø¬ı˛ÀS Ó¬± ¶Û©Üˆ¬±À¬ı õ∂fl¡±˙ Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√º Ó¬“√±¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬ ¬ıœ¬ı˛Ò˜«œ fl¡±¬ı… ˝√√À˚˛ÀÂ√ ë·‘˝√Ò˜«œºí fl‘¡øM√√¬ı±À¸¬ı˛ ¬ı˛±˜±˚˛Ì
Ê√±øÓ¬-Ò˜«-øÚø¬ı«À˙À¯∏ ¸fl¡˘¬ ı±„√√±ø˘¬ı˛ ˝‘√√À˚˛¬ı˛ fl¡±¬ı… ˝√√À˚˛ÀÂ√º ¤˝◊√Ê√Ú…˝◊√ ¸˜±À˘±‰¬Àfl¡¬ı˛ ˆ¬±¯∏±˚˛ Ó¬“√±¬ı˛ fl¡±¬ı… ˝√√À˚˛ÀÂ√ ëë¬ı±„√√±ø˘¬ı˛
Ê√±Ó¬œ˚˛ ˜˝√√±fl¡±¬ı…ºíí
7º ë’¬ı˛Ì…‡ÀG¬í ø¬ı¬ı˛±Ò ¬ıÒ, ‡¬ı˛-”√¯∏ÀÌ¬ı˛ ˚≈X ˝◊√Ó¬…±ø√ Ô±fl¡À˘› Ê√È¬±˚˛≈¬ı˛ ¸Àe· ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ ˚≈XøÈ õ∂±Ì¶Û˙π ˝√√À˚˛ÀÂ√º
¬¬ı˛±¬ıÌ ¸œÓ¬±Àfl¡ ‰≈¬ø¬ı˛ fl¡À¬ı˛ ’±fl¡±˙ ¬ÛÀÔ ˚‡Ú ˘efl¡±¬ı˛ Î¬◊ÀVÀ˙… ¬¬ı˛ÀÔ ‰¬ÀÎ¬ˇ ˚±À26√ øÍ¬fl¡ Œ¸˝◊√ ¸˜˚˛ Ê√È¬±˚˛≈ ¬Û±‡œ Ó¬±¬ı˛
√œ‚« ≈√˝◊√ ¬Û±‡± ø√À˚˛ ¬ı˛ÀÔ¬ı˛ ·øÓ¬ÀÓ¬ ¬ı±Ò± Œ√˚˛º ¸œÓ¬±¬ı˛ fl¡¬ı˛≈Ì fl¡±iß± ˙≈ÀÚ ë·¬ı˛≈Î¬ˇÚμÚí ’±fl¡±À˙ ¬Û±‡± Œ˜À˘ ‰¬±¬ı˛ø√fl¡ Œ√‡ÀÓ¬
Ô±Àfl¡º ¬¬ı˛±¬ıÌÀfl¡ ø‰¬ÚÀÓ¬ Œ¬ÛÀ¬ı˛ Ó¬±¬ı˛ ¬ÛÔ ’±È¬Àfl¡ Œ√˚˛º fl¡ø¬ı¬ı˛ ˆ¬±¯∏±˚˛ñë≈√˝◊√ ¬Û±‡± õ∂¸±ø¬ı˛˚˛± ’±·≈ø˘˘ ¬ı±È¬ºí ¸œÓ¬±Àfl¡
˝√√¬ı˛Ì fl¡¬ı˛±¬ı˛ Ê√Ú… Ê√È¬±˚˛≈ ˆ¬œ¯∏Ì é≈¬Xº ¬ı‘X Ú± ˝√√À˘ Œ¬ı“√±È¬± ŒÔÀfl¡ Ù¬˘Àfl¡ Œ˚˜Ú øÂ√“√ÀÎ¬ˇ ŒÙ¬À˘ ŒÓ¬˜øÚ Œ¸ ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ ˜±Ô±
Ó¬œÑ ŒÍ¬“√±È¬ ø√À˚˛ øÂ√“√ÀÎ¬ˇ ŒÙ¬˘ÀÓ¬±º ¤¬ı˛¬Û¬ı˛ Ê√È¬±˚˛≈¬ı˛ ¸Àe· ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ Ó≈¬˜≈˘ ˚≈X ˙≈¬ı˛≈ ˝√√˚˛º ë¬Û±‡¸±È¬í Œ˜À¬ı˛ ë’“√±‰¬ÀÎ¬ˇ fl¡±˜ÀÎ¬ˇí
Œ¸ ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ ¬ı˛ÔÀfl¡ ‰”¬Ì« ø¬ı‰”¬Ì« fl¡À¬ı˛º Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ Ó¬œ¬ıË Œ¬ıÀ· ŒÂ√“√± Œ˜À¬ı˛ ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ ¬ÛœÀÍ¬¬ı˛ ˜±—¸ ‡±¬ıÀ˘ ŒÚ˚˛º ¬ı˛ÀÔ¬ı˛ ¸±¬ı˛Ôœ¬ı˛
˜≈G¬ ŒÍ¬“√±È¬ ø√À˚˛ øÂ√iß fl¡À¬ı˛º ¬ı˛ÀÔ¬ı˛ Ò√ıÊ√±Àfl¡ ‡G¬ ‡G¬ fl¡À¬ı˛ ŒÙ¬À˘º ˚≈ÀX flv¡±z¬ ˝√√À˚˛ Ê√È¬±˚˛≈ ·±ÀÂ√¬ı˛ Î¬±À˘¬ ¬ıÀ¸ ‚Ú ‚Ú
øÚ–ù´±¸ øÚÀÓ¬ ¬Ô±Àfl¡º
208

¤¬ı˛¬Û¬ı˛ ø¡ZÓ¬œ˚˛ ¬Û˚«±À˚˛¬ı˛ ˚≈X ˙≈¬ı˛≈º ¬ı˛±¬ıÌ › Ê√È¬±˚˛≈¬ı˛ ˜ÀÒ… Ó≈¬˜≈˘ ˚≈X ‰¬À˘º ¤˝◊√ ˚≈ÀX¬ı˛ ¬ıÌ«Ú±˚˛ fl¡ø¬ı ø˘À‡ÀÂ√Úñ
ëë’efl≈¡˙ Ú± ˜±ÀÚ ˜M√√ ˜±Ó¬e· Œ˚˜Úº
Œfl¡˝√√ fl¡±À¬ı˛ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ Ú±ø¬ı˛˘ øÚ¬ı±¬ı˛Ìºíí
˜M√√ ˝√√±Ó¬œ Œ˚˜Ú ˜±˝≈√ÀÓ¬¬ı˛ ’efl≈¡˙Àfl¡ ’¢∂±˝√√… fl¡À¬ı˛, Î¬◊ijM√√ ˝√√À˚˛ ¸¬ı øfl¡Â≈√ ˘G¬ˆ¬G¬ fl¡À¬ı˛ñøÍ¬fl¡ ŒÓ¬˜øÚ ≈√˝◊√ Ê√ÀÚ
øé¬5 ˝√√À˚˛ ˚≈X fl¡À¬ı˛º ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ Œ¸±Ú±¬ı˛ ˜≈fl≈¡È¬øÈ¬Àfl¡ Ê√È¬±˚˛≈ ‡±Ú ‡±Ú fl¡À¬ı˛ Œ√˚˛º ø˙À¬ı¬ı˛ √˚˛±¬ı˛ Ê√Ú… ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ √˙˜±Ô±
øÂ√iß fl¡¬ı˛ÀÓ¬ Ú± ¬Û±¬ı˛À˘› Ê√È¬±˚˛≈ Ó¬±¬ı˛ ˜±Ô±¬ı˛ ‰≈¬˘ ˜≈ÀÍ¬± ˜≈ÀÍ¬± øÂ√“√ÀÎ¬ˇ ŒÙ¬À˘º ≈√˝◊√ ≈√˝◊√ ¬ı±¬ı˛ ˚≈ÀX Ú±d¬±Ú±¬ı≈√ ˝√√À˚˛ ¬ı˛±¬ıÌ
¸œÓ¬±Àfl¡ ˆ”¬ø˜ÀÓ¬ Œ¬ı˛À‡ ˆ¬±„√√± ¬ı˛Ô øÚÀ˚˛˝◊√ ‡≈¬ı Î¬◊“√‰≈¬ÀÓ¬ Î¬◊ÀÍ¬ ¬ıøS˙ ˝√√±Ê√±¬ı˛ ¬ı±Ì Ê√È¬±˚˛≈¬ı˛ ø√Àfl¡ øÚÀé¬¬Û fl¡À¬ı˛ Ó¬±¬ı˛ Œ√˝√Àfl¡
é¬Ó¬-ø¬ıé¬Ó¬ fl¡À¬ı˛º Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ ë’X«‰¬f¬ı±Ìí ø√À˚˛ Ê√È¬±˚˛≈¬ı˛ ≈√øÈ¬ ¬Û±‡± Œfl¡ÀÈ¬ ŒÙ¬À˘º ¸Àe· ¸Àe· Œ¸ ˜±øÈ¬ÀÓ¬ ¬ÛÀÎ¬ˇ Â√Èƒ¬Ù¬Èƒƒ¬
fl¡¬ı˛ÀÓ¬ Ô±Àfl¡º
¬ı‘X Ê√È¬±˚˛≈¬ı˛ ¸Àe· ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ ˚≈X ¬ıÌ«Ú± fl¡ø¬ı Œ˚ˆ¬±À¬ı ø√À˚˛ÀÂ√Ú Ó¬±ÀÓ¬ ·± ø˙Î¬◊À¬ı˛ Î¬◊ÀÍ¬º ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ ’Ú…±˚˛ fl¡±ÀÊ√¬ı˛
õ∂øÓ¬¬ı±À√ › ¸œÓ¬± Î¬◊X±À¬ı˛¬ı˛ Ê√Ú… ø¬ıÚ± ’À¶a ˙≈Ò≈ ¬Û±‡±, Ú‡ › ŒÍ¬“√±È¬ ø√À˚˛ Ê√È¬±˚˛≈ Œ˚ˆ¬±À¬ı ¬ı˛±¬ıÌÀfl¡ ¬Û˚«”√d≈¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√,
Ó¬±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ ¬ıøS˙ ¬˝√√±Ê√±¬ı˛ ¬ı±Ì › ’X«‰¬f ¬ı±Ì ¡Z±¬ı˛± õ∂øÓ¬ ’±√flË¡˜Ì › õ∂øÓ¬À¬ı˛±ÀÒ¬ı˛ ¬ı˛”¬ÛøÈ¬ ’Ó¬…z¬ •°±Ú ˜ÀÚ
˝√√˚˛º fl¡ø¬ı¬ı˛ ¬ı˛±¬ıÀÌ¬ı˛ õ∂øÓ¬ ‚‘Ì± › Ê√È¬±˚˛≈ ¬Û±‡œ¬ı˛ õ∂øÓ¬ ˜˜QÀ¬ı±ÀÒñ√¤˝◊√ ˚≈ÀX Ê√È¬±˚˛≈¬ı˛ ¸±˝√√ø¸fl¡Ó¬±ñ¬ıœÀ¬ı˛¬ı˛ ˜ÀÓ¬ õ∂±ÌÓ¬…±·
¬ıœ¬ı˛¬ı˛À¸ ˜øG¬Ó¬ ˝√√À˚˛ÀÂ√º
30.11 ¢∂&Ô¬Û?œ
øÚ¬ı«±ø‰¬Ó¬ ¬Û≈d¬fl¡ Ó¬±ø˘fl¡± › Œ˘‡fl¡ñ
1º ¬ı±„√√˘± ¸±ø˝√√ÀÓ¬…¬ı˛ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸ [õ∂Ô˜ ¬Û˚«±˚˛] ñ ¸≈fl≈¡˜±¬ı˛ Œ¸Úº
2º ¬ı±„√√˘± ¸±ø˝√√ÀÓ¬…¬ı˛ ¸•¬Û”” Ì« ˝◊√øÓ¬¬ı‘M√ ñ ’ø¸Ó¬ ¬ıÀμ…±¬Û±Ò…±˚˛º
3º ¬ı±„√√˘± ¸±ø˝√√ÀÓ¬…¬ı˛ ¸˜¢∂ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸ ñ Œé¬S ·≈5º
4º ¬ı±„√√˘± ¸±ø˝√√ÀÓ¬…¬ı˛ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸ ñ é≈¬ø√¬ı˛±˜ √±¸º
209

Íôô 31 ❐ ôìûÖ øìíÒë Û—èâôì
ùÒæ
31¿1 Åí!ÐÖ
31¿2 «*¬t¬?ìûæì
31¿3 âïÜøìÒ_1 ôìûÖ ¥ «*ì÷Ö ß øìfìçÖ
31¿4 âïÜøìÒ_2 ôìíûÖë vx*èËèûÛìù
31¿5 âïÜøìÒ_1 ôìíûÖë Ììèàô
31¿6 ¼ìëì¤Ð
31¿7 Å+ëâìÜì
31¿8 †ŒpøèJ
31¿1 Åí!ÐÖ
ÍÈ Íôôèå øìÒ ôíë Ììøèæ ôìûÖ ûì ôèûçì ôé ß v¼èå øìÒ ôíë ëí¼ìøÜèBo ôëíç vùíÜ vö vö
èû»íú ÓìëËì Çìôì óëôìë v¼ ¼@øíôÞ äìæíç ß ûãÄíç Íû¤ «*íúìäíæ «*ì¼èàô ÌìíÜì÷æì ôëíç
øìëíûæ¯ ÍÈ Íôôèå âíæìíöìù èóíú øìÒ ôëíÜ Ììøèæ_
● øóÖ ß øíóÖë øìÇÞôÖ èæÓÞìëË•
● ôìíûÖë èû»ú ß ùÒæèÛè+ô vx*èËèûÛìù ¼@øíôÞ ÓìëËì•
● ôìíûÖë Ììèàô èæíú èû÷ìë ôëíç øìëíûæ•
31¿2 «*¬t¬ì? ûæì

Ììøèæ ÜáÖ ôíë Çìôíûæ ûçÞâìæ Íôôèåíô èçæÛìíù èûÛk ôëì ðíúí×¯ «*Çâ Ì¤íÐ ùóÖ øíóÖë
øìÇÞôÖ ß ôìûÖ ¼@øíôÞ «*ì÷Ö ß øìfìçÖ ÌèÛâç ¼¤íáíø ÌìíÜì÷æì ôíë Íôèå ¼ìÓìëË ÓìëËì èóíú
èPçéú Ì¤íÐ ôìíûÖë èû»ú èÛè+ô ß ùÒæùç èûÛìäæ ôíë ¼¤íáíø çìë ¾ûèÐ,%Ö ÌìíÜì÷æì ôëì ðíúí×¯
Í øöÞìíú ùéèçôìûÖ ß âðìôìûÖ ¼@øíôÞ ÌìíÜì÷æì Íôåh èûíÐ» Iãë&g ¼ð èû¬t¬ç
ü? ôëì ðíúí×¯ øëûçÞé
ÍôôIèÜë «*èç ÜáÖ vëíÔ¯ ç·çéú Ì¤íÐ ôìíûÖë Ììèàô ûì Åøòìøæìë «*Óìæ èçæèå ¬t¬@? ¬c Ðj• ×`ó
ß ÌÜWìë ¼@øíôÞ ÌìíÜì÷æì ôëì ðíúí×¯ û¬t¬ç ; ÍÈ Íôôèå øìÒ ôíë Ììøèæ ôìíûÖë èûèÛˆ‰ ÓìëìIèÜ
¼@øíôÞ Íôèå «*ìÇèâô ÓìëËì øìíûæ¯ øëûçÞé ÍôôIèÜ øìíÒë ¼âú ôìíûÖë ùÒæùç ß Ììèàô èû÷ìíë
Ìíæôåì ¼ðìúô ðíû¯
ÍÈ Íôôèåíç ùóÖ ß øíóÖë âíÓÖ øìÇÞôÖ vö ™Óã øÒæùç æú• Ûìû «*ôìíÐß v¼èå ÌìíÜì÷æì ôëì
ðíúí×¯ ôìÜ¹íâ ùóÖß vö ¹âÐ ×`ótøí`óë åìíæ ôìíûÖë ¼éâìæìú ûì øóÖ ¼âìä ûì¬t¬û? çìë «*íúìäíæ
210
ùíóÖë ôì×ìôìè× vøþî×ìíE× çì vóÔìíæì ðíúí×¯ Ìøëèóíô Íôèóíô èû»úèæÛÞë• ûËÞæìâïÜô• û¬t¬è; æV ûì çˆŠú
ôèûçì• ÌæÖèóíô ûÖèkèæV• ¼âú ß ûÖJæì¼âüºo ôèûçì ÌÇûì ´óúìíûùèæÛÞë ùéèç-ôèûçì• «*÷èÜç ûì
ôèGFç vôìæ vëìâìè`åô ôìèðæé ûì ÌìÔÖìæ ÌûÜ@¬íH æ ëè÷ç ÌìÔÖìæôìûÖ Íû¤ âðìôìûÖ_¼û èô×ãë ôÇìÈ
Ììâëì äìæû¯ âðìôìíûÖ ¼â†Œ äìèçë äéûíæë è÷Q?ìÛìûæì• çìë ÌìÐì Ììôì)áì èûäè§ç ¼¤ðç ëCø ÜìÛ
ôíë¯ vö ôìíûÖ èû»ú ß Ûìûæìú èûëìå& ß èû¬t¬ç ü? íûìíÓë ¼íà èût‡úíûìíÓë ¼˜ìë ôíë• çìíôÈ
¼ìÓìëËÛìíû âðìôìûÖ ûÜì ðú¯ ÍÈ Íôíôë èPçéú øöÞìíú çìë øèë÷ú vóßúì ðíúí×¯ ç·çéú Ì¤íÐ
ôìíûÖë Ììèàíôë «*Óìæ èçæèå ¬t¬@? ¬c Ðj ûì Ûì»ì• ôìíûÖë ÛìûìæãÛè— çë çëà ûì ×`ó• ôìûÖ vóíðë
ÌÜ¤ôìë ûì Ðj ûÖûðìíëë «*çÖá ûì ûÖJæìùç ÷âÁôìèë& ¼@øíôÞ ÌìíÜì÷æì ôëì ðíúí×¯
Ììøèæ Íôôèå «*Çíâ øïûìÞ øë øìÒ ôíë øíë «*èçèå øöÞìú t¬ç
H ¬QÛ
Ÿ ìíû øìÒ ôëíÜ Åøô·ç ðíûæ¯ «*èçèå
Ì¤Ð èæèû,% øìíÒë øë ÌæãÐéÜæéIèÜë ¼èÒô Å+ë èóíç øìëíûæ¯ øíë Å+ë ¼¤íôíçë ¼íà èâèÜíú èæíç
øìíëæ¯
31¿3 âïÜøìÒ_1 ôìûÖ ¥ «*ì÷Ö ß øìfìçÖ

ûìùdöüd í¬QëŸ ¼ìðìíöÖ ÅE÷ìèëç ÌÇÞûð Ó[èæIE× ðÜ Ûì»ì¯ âìæãí»ë öãèk• ûãèºo ß âææ öÔæ ôèûçìú ×`ó
×ì§ìÈ vôìæ û¬t¬û? Öíô ûìùdöd í¬QëŸ ¼ìðìíöÖ «*ôìÐ ôíë çÔæ vö ÌÇÞûð Ó[èæë ¼üè,% ðú çìÈ ðÜ ùóÖ¯ ¾óæè`óæ
âãíÔë ôÇì vöíðçh ×í`ó ¼ìäìíæì æú• çìß ùóÖ¯ çíû ¼ìÓìëËÛìíû ×`ó ß èâÜðéæ èÜèÔç Ûì»ìÈ ùóÖ æìíâ
ÌèÓô øèëè÷ç¯
ùóÖ âìæãí»ë âæé»ìë çìë öãèk-ûãèºo âæíæë ûìðæ¯ âìæãí»ë è÷Q?ì ß öãèkë Ûì»ì• èû÷ìíë Ûì»ì¯ ôìûÖ
ðÜ Ììíûù-ÌæãÛè— ç Ììë ôGFæìë ûìðæ¯ ÌæãÛû Ììíûíùë çì§æìú Ûì»ìú çëà tø`óæ ¼üè,% ðú¯ Ììë
Ûìíûë çëèàç «*ôìÐ ¼ïírÈ ×í`óë t]—èçÞ¯ ôìûÖâìírÈ Ììíûù ß ëCíøë t¬ç H ¥«*ôìÐ¯ âìæãí»ë âíæ vöâæ
Ûìíûë Ìät¬ç Œ ì Ììí× ôìíûÖß vçâèæ Ììí× ëCíøë çÇì ×í`óë ¾ûè÷rÖ¯ ™Óã ×`ó æú• ¬t¬û? ô øó ÈçÖìèóë
¼yìß ôìíûÖë Ðëéíë ¾ûè÷rÖ Ììíæ¯
ÍÈ ôìíûÖë t¬ëH ø C èæíú âç-âçìQ?íëë ¼éâì øèë¼éâì væÈ_ÍíóíÐ_ßíóíÐ¯ «*ìí÷Ö Ûìëçûí»Þ•
øìfìíçÖ ÈÅíëìíø_†Œéí¼• È¤Üí„ ¼ìèðçÖ çìè+Uôëì æìæì óüè,%íôìË vÇíô ôìûÖíô èû÷ìë èûíxX»Ë
ôíëí×æ¯ çìëÈ èô×ã øèë÷ú çhíÜ Óëì ðíE×¯
«*ìí÷Ö ¼¤t¬›ç ü ÌìÜWìèëôëì èæäèæä óüè,%íôìË vÇíô ôìíûÖë ¼¤Úì èóíúí×æ¯ vöíðçh ôìíûÖë
èÐGFôíâÞë âìÓÖíâ Ðj-ôìûÖ ÐjìÇÞâú• çìÈ Ðj ß ÌíÇÞë èâÜíæÈ ôìûÖ ÍôÇì äÊæô ÌìÜWìèëô
ûíÜí×æ¯ Ìøë Íôäæ ûíÜí×æ “ÌÛé,% ‘ÈE×ìæãöìúé’ ÌÇÞ-¼¤ûèÜç øóìûèÜÈ ôìûÖ¯ Í âçûìíóë ûkì
ÌíÇÞë ßøë ¼èûíÐ» Iëg& èóíúí×æ¯ ÌæÖäíæë âíç âìÓãöÞ ÈçÖìèó IËâãk øó ë÷æìÈ ôìûÖ¯ âðìôèû
ôìèÜóì¼ ûìôdd ß ÌíÇÞë ¼¤íöìùíô Iëg& èóíúí×æ¯1 èô¬Q; ™Óã ÍåhôÈh öíÇ,% æú¯
ôìûÖÐìt¬ô Ÿ ìë Ììæ`ó ûÓÞíæë âíç• öèó vôìæ ÐjìÇÞâú ë÷æì ¼´óíúë ´óíú Ììæ`óâú ÌæãÛç — â ¼˜ìë
ôíë• v¼èå ðÜ ôìíûÖë ÜáË¯ ôìíûÖë ÌìKì ûÜíç èçèæ Ðíjë «*Óìæ ÌÇÞ ûì ûì÷Öíô Ìèç¹â ôíë èûíÐ»
1¿ ““ûìùíÇîÞ Èû ¼@øüíkî ûìùÇÞ «*èçø+íë””_ëÙãû¤Ð¯
211
ûíËÞë vö ûÖJæì øìÒô ´óíú ¼üè,% ôíë çìíôÈ èæíóÞÐ ôíëí×æ¯ øëûçÞé ÌìÜWìèëô èûxHæìÇ-Íë âíç
Ììæ`óóìúô ûì ë¼ìKô ûìôÖÈ ðÜ ôìûÖ¯ ÅøèëÅk âçûìóIèÜë âíÓÖ Ó[èæûìóéíóë âçûìó èûèÛˆ‰
âçûìíóë âíÓÖ Ìíæôåì ¼âˆHú ÌìæíÜß Ííôûìíë rgèåâãk æú¯
øìfìçÖ ôìûÖ¼¤Úìë «*Çâ «*ûkì v«Xíåìë âíç “èÐGF ¼üè,% ðÜ ÌæãôëË¯” ôèûëì ÌøèëûçÞæéú
Ûìû¼çÖíô æú• «*çéúâìæ û¬t¬í; ô ÌæãôëË ôíëæ¯ èçèæ èÐíGFë ¼íà æéèçë ÌìèKô ¼@øíôÞ èûxHì¼é
è×íÜæ¯ ÌÖìèëíšìåÜ-Íë âíç ôèû öì Ùåíç øìíë çìÈ ûíÜæ¯ èçèæ èûíÐ»íô ÌûÜ@¬æH ôíë èæèûÞíÐí»ë
ôÇì ûíÜæ¯ èô¬Q; Èíúìíëìíøë vëíæ¼þìí¼ë ûì æûäìùëíËë ôìíÜ ôìûÖíô ôGFæìûüè+ë è¹úìëCíø vóÔì ðÜ¯
âæ¬t¬í? &ë ÌìíÜìíô ¼ìèðçÖ èû÷ìë «*ûËçì ÍÜ¯ È¤ÜÖìí„ë vëìâìè`åô öãíùë «*Çâ ôèû ßúìõÞ¼ßúìíÇÞë
âíç ôìûÖ ðÜ ùÛéë ÌæãÛè— çë t¬ç H ¥t]—çÞ ÅE×Üæ (Spontaneous overflow of powerful feelings)
ÌÇÞìÁ ôìûÖ «*ûÜ Ììíûíùë ÅE×èÜç t¬ìH Ûìèûô «*ôìÐ¯ èô¬Q; Ììë Íô vëìâìè`åô ôèû vôìÜèëä Ììíûíùë
v÷íú ôGFæìë Iëg& t¬éH ôìë ôíëí×æ¯ Øëìè¼ èû«Xíûë «*èçè¹úìú ÍôóÜ ¼ìèðèçÖô èæ×ô ë¼ ¼üè,% ¼ìèðíçÖë
ôìä ûíÜ âìæíÜæ¯ Ììë ÍôóÜ ¼ìèðíçÖ èæ×ô ûì¬t¬û? íô ß ¼íçÖë ÌÜ¤ôìëðéæ âïèçÞíô çhíÜ Óëíç
«*úì¼é ðíÜæ¯ èPçéú âçèå vÇíô û¬t¬ç ; ¬QûŸ ìíóë äˆŠ ðíúí×¯ Ììûìë v¹ìí÷ë âíç ôìûÖ ûì èÐGF ðÜ û¬t¬ë;
ÌQ?èæÞèðç v¼î`óíöÞë «*ôìÐ¯ âÖìÇã ÌìæÞ<-Íë âíç ôìûÖ vðìÜ äéûíæë ¼âìíÜì÷æì (Criticism of life)¯
ôìûÖ ¼ìèðçÖ ¼@øíôÞ «*ì÷Ö ß øìfìçÖ çìè+Uôíóë ÌìíÜì÷æì vÇíô Ðj• ÌÇÞ «*ôìÐ ôèû «*èçÛì•
ôGFæì «*Ûè· çë ¼@øôÞ vö ùÛéë ß Ìíæôåì ßçí«*ìç çì vûìÄì öìú¯ Åø¼¤ðìíë ûÜì öìú¯ ôèûçì ûì ôìûÖ
ðÜ «*èçÛìë tøíÐÞ èæûÞìè÷ç ÐjIíE×ë âìÓÖíâ ùí§ ßÒì ùÛéë Ììíûù ûì ÌæãÛíûë ûÖJæìâú ×í`óìûºo
«*ôìÐ¯ vôìíæì vóÔì ÌèÛÚçìë «*èçè¹úìú• èô¤ûì t‡üèçë äìùëíË• ôèû öÔæ çþìë ôGFæìíô ÌûìíÓ âãk
ôíëæ• çÔæ çþìë ´óíú vö ÌæãëËæ ¼üè,% ðú• çìë «*ôìÐ ðú ¼ãë¼Ö Ðjëíau•o ×`ó èâíÜë †Œpæìú¯ ÍÛìíû
ôèû çþìë ÌøïûÞ èæâÞìËáâ «*èçÛìë ‘vö «*èçÛì öì è×Ü æì çì ¾çèë ôíë’ ¼ìðìíöÖ ¼´óú øìÒíôë ÌQ?íë
ôèû vö ÌíÜîèôô Ììæí`óë äùÁ ¼üè,% ôíëæ ôèûçì çìë ÌûÜ@¬æH ¯
ÌæãÐéÜæé_1
Ììøæìë øìíÒë Ì†Œùèç vûìÄìë väæÖ æéí÷ë «*xI‰ èÜë Å+ë ôëgæ¯ Å+ë vÐí» 11 øüVìú Å+ëâìÜìë
¼íà èâèÜíú vóÔãæ¯
1¯ èçæ ÷ìèëèå ûìíôÖ ùóÖ ß øíóÖë âíÓÖ øìÇÞôÖ èæíóÞÐ ôëgæ¯
¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿
¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿
¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿
¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿
2¯ ÐïæÖòìæ øïëË ôëgæ¯
‘ô’ ¼ìðìíöÖ ÅE÷ìèëç Ó[èæIE× vðìÜ ¯
212
‘Ô’ ùóÖ âìæãí»ë âæé»ìë çìë ûìðæ• ôìûÖ ðÜ ûìðæ¯
‘ù’ ÌìÜWìèëô èûxHæìíÇë âíç ûì ðÜ ôìûÖ¯
‘Ù’ ÌÖìèëíšìåÜ-Íë âíç ôèû ûíÜæ¯ èçèæ èûíÐ»íô ôíë
ôÇì ûíÜæ¯
‘Â’ ßúìõÞ¼ßúìíÇÞ âíç ôìûÖ ðÜ ¯
‘÷’ v¹ìí÷ë âíç ôìûÖ ûì èÐGF vðìÜ «*ôìÐ¯
3¯ ôìíûÖë ÐjÇÞûìóé âçûìóIèÜ ¼@øíôÞ Íôèå ÌæãíE×ó ë÷æì ôëgæ¯
4¯ ôìíûÖë ¼¤Úìú v«Xíåìë âçìóÐÞ 3-4èå ûìíôÖ èÜÔãæ¯
5¯ øìfìçÖ çìè+Uôíóë “ôìûÖ” ¼@øíôÞ ûkûÖ ÌûÜ@¬íH æ Íôèå ÌæãíE×ó ë÷æì ôëgæ¯
6¯ ôìíûÖë ¼¤Úì Íôèå ûìíôÖ Åøèòç ôëgæ¯
31¿3 âïÜøìÒ_2 ôìíûÖë vx*èËèûÛìù

èû»úèÛè+ô ûËÞæìâïÜô çˆŠú (objective) ôèûçì _ ÍÈ vx*èËë ôèûçìú äéûíæë vôìæ ùÛéë
ÌæãÛû æú• û¬t¬è; ûíxHë ûËÞæìÈ «*Óìæ «*èçøìóÖ¯ èûxH«ô
* è· çë û¬t¬è; æV ûËÞæì• ûèðäÞùíçë vôìæ Ùåæì• èû»ú
èæíú ûì vôìæ ÚìæùÛÞ æéèç ÌìóÐÞ ûÖà èû°gø vôìæ ûÖèkë âüçÖh íç vÐìô ÚìøæìíÇÞ vö ¼â¬t¬? ôèûçì vÜÔì
ðú v¼IèÜ ÍÈ vx*èËÛhk¯
æéèç ôèûçì (Didactic poem) _ vö ôèûçìú ¼ãÛì»íËë âìÓÖíâ æéèçôÇì «*÷ìë ôíë øìÒíôë
Úìíæìóú ûì ¾÷çæÖ ¼˜ìíëë v÷,%ì ôëì ðú• çìíô æéèç ôèûçì ûíÜ¯ ÍÈ Óëíæë ôèûçìú ôèû ÚìæùÛÞ
ç+U ß æéèç «*÷ìíëë «*íúìäíæ ÜÙã ûì Iëgù@¬éc ëÛìíû ôèûçìíô ÌçÖQ? ¼¤èá: øèë¼íë Åøòìèøç ôíëæ¯
«*¼àç• ô·Ã÷\ âäãâóìíë “¼lcìûÐçô”• “æéèç¼ãÓì” ß ëûé\æìíÇë “ôèËôì” ÅíGXÔíöìùÖ ôìûÖ†Œp¯ ûÖà
ôèûçì• ÜÙã ¾ûÒèô ôèûçì ß ÜìèÜôì (Parody-øÖìíëèõ’ ûì¤Üì ûÖàôìíûÖë ÅÁøè+ ûìÂìèÜë
ëàè«*úçìú_æìâôëË vÇíôÈ Íèå tø,%¯ «*Çâ óãèåíç âìæãí»ë Ìì÷ìë-Ìì÷ëË ÷èër-¼âìä ëéèçæéèçíô
èçöÞô Ìì¹âËìKô Ûèàíç ûËÞæì ôëì ðú¯ ûÖèkùç ß ¼ìâìèäô t¬èH ûíëìÓ ß âïÜÖíûìíÓë Ìûáíúë è÷r
çhíÜ Óëì ûÖàìKô ôèûçìë «*Óìæ ÅøäéûÖ¯ «*¼àç vðâ÷\ ûí`óÖìøìÓÖìíúë “ûìäéâìÁ”• È\æìÇ
ûí`óÖìøìÓÖìíúë “Ûìëç-Åºoìë” «*Ûè· ç ôìûÖ Íû¤ ëûé\æìíÇë “óìâã ß ÷ìâã”• “èð¤èå¤ ×å”• èPíä\ÜìÜ ëìíúë
“æ`óÜìÜ”• vâìèðçÜìÜ âäãâóìíëë ¼ëúâçé «*Ûè· ç ôèûçì ÅíGXÔíöìùÖ¯ Í¼û ôìûÖ ß ôèûçìë ÜáÖ
ûÖèkùç ûì ¼ìâìèäô rgèå ¼¤íÐìÓæ¯ «*Çíâìkèåíç èô×ã Ìì¹âËìKô Åøìóìæ ÇìôíÜß• èPçéúèå ÜÙã
¾ûÒèô vâäìíä Åøòìèøç ðú¯ èPçéúèåë ¼íà Parody ûì ÜìèÜôìë Ìíæôåì ¼ìóüÐÖ Ììí×¯ “ÜìèÜô”
vôìæ «*èçèVç ë÷æìë ôìèúô ÌæãôëË¯ Íèå ûÖàìKô Ìæãôè· ç ðíÜß v¼Ôìíæ ðì¼Öëí¼ë Íôåì t¬×H `ó
vâì§ô Çìíô/ ë÷æìèåë âìÓãöÞ çìë vôîçôâú Åøòìøæìú¯ “ÜìèÜôì” ¼ôÜ øìÒíôë ôìí×È Ììæ`óóìúô¯
213
Elegy ‘ÍèÜèä’ ûì vÐìôôìûÖ_âüíçë Åí!íÐÖ ëè÷ç vÐìôùìÇìú âüç ûÖèkë ôéèçÞ ß çìë ¼@øíôÞ
ôèû ´óíúë vûóæìë ÌìèçÞ Úìøô vÐìíôìE×ì¼È Í ôèûçìë «*Óìæ èû»ú¯ t¬éŸ ë âüçÖh íç vÜÔì ëûé\æìíÇë
“t‡ëË” ôèûçìIE×• ¼íçÖ\æìÇô óí+ë âüçÖh íç “¼íçÖ\æìÇ ó+”• öçé\æìÇ v¼æIí:ë vÜÔì ““22íÐ
x*ìûË• 1348”” Ðèk ÷íªìøìÓÖìíúë• âìèæô ûí`óÖìøìÓÖìú «*Ûè· ç vöíôìæ ÅÁô·,% “ÍèÜèä”ë ¼íà çhÜæéú¯
vÐìôìçÞ ôèûë vÐìô Úìøô v×ìå ôèûçìíô È¤ëìèäíç õìäÞ (Dirge) ûÜì ðú¯ Í øöÞQ? ÌìíÜìè÷ç ¼ûôèå
ôèûôâÞÈ èû»ú èæÛÞë ß ûËÞæìâïÜô ðíÜß ôèûë èæät¬H ÅøÜèBo vÇíô Åøäìç¯ èô¬Q; ûËÞæìâïÜô Ìøë
Íôèå Óìëì öì èô¤ûóèQ?• vÜìô «*÷èÜç ûì Èèçðì¼ øãëìË Ììx*úé ôìèðæé âïÜô ôìûÖ_öÇì ùìÇì ôìûÖ
(Ballad), ÌìÔÖìæ ôìûÖ (Narrative poem), âðìôìûÖ (Epic) æìíâ øèëè÷ç¯ Íë «*íçÖôèåë Ììô·èç
ß «*ôè· çùç t¬ìH ç¬QÖŸ Ììí×¯ ùìÇì ß ÌìÔÖìæôìûÖ ÅÛúÈ ÌìÔÖìæ vôè\ô¯ «*Çâèå âÓÖöãíùë vÐí» ¼:óÐ
Ðçô øöÞQ? vëìâìè`åô vÜìôùìÇì èðí¼íû äæäéûæ vÇíô ÅÁ¼ìèëç ðíúè×Ü¯ Ííç v«*â• ûéë&• vóÐí«*â•
âð+U ÌìKçÖìù ÈçÖìèóë øèë÷ú Çìíô¯ ùìÇìë ë÷èúçì «*ìúÈ ÌÚìçæìâì¯ Ííç èÜèëô ÌæãÛè— ç ß ¼âè,%-
v÷çæìë øèë÷ú Øhíå ßíÒ¯ ùìÇìú øèëíûÐ ûËÞæìë øìÐìøìèÐ Ùåæìú æìåôéú °gççìë øèë÷ú øìßúì öìú¯
âÓÖöãíùë ÍÈ èÐGFôÜìèåë ÌæãôëíË ÌìÓãèæô ôìíÜß ûT ùìÇì äìçéú ôìûÖ-ôèûçì ë÷æì ôëì ðíúí×¯
“âúâæè¼¤ð ùéèçôì”ë v«*â ß ÌìKçÖìíùë øìÐìøìèÐ• t¬íH óÐéöãíù ëè÷ç ëûé\æìíÇë “ôÇì ß ôìèðæé”ë
Ìíæô ë÷æìÈ âð&• ûéë& ß t¬íH óÐí«*íâëô äUÜQ? óü,%ìQ? òìøæ ôíëí×¯
ÌìÔÖìæôìûÖ ùìÇì vÇíô Íôåh t¬ç H ¬Q¯Ÿ ÍÔìíæß «*÷èÜç èô¤ûóQ?é ûì Èèçðì¼-Íë ÌûÜ@¬æH ¯ ë÷æìëéèç
ûËÞæìKô¯ ëàÜìÜ ûí`óÖìøìÓÖìíúë “ôì˜éôìíûëé”• “ëàâçé”• ÉÐìæ÷\ ûí`óÖìøìÓÖìíúë “vöìíùÐ” ôìèðæé
ôìíûÖë øìÐìøìèÐ ëûé\æìíÇë “vóûçìë †Œì¼”• “øãëìçæ Û·çÖ” ÅíGXÔíöìùÖ¯
âðìôìíûÖë t¬ëH ø C ¼@øíôÞ «*ìí÷Ö øìfìíçÖ Ìíæô ÌìíÜì÷æì ðíúí×¯ «*ì÷Ö ôìûÖÐìt¬Ÿ «*íËçìíóë âíç
ÌÇÞìèÓô ¼ùÞûaoökã øóÖâú ôìûÖ èûíÐ» vðìÜ âðìôìûÖ¯ Íë æìúô Óéíëìóì+ IË¼@øˆ‰ ûéë Íû¤
¼P¤Ðäìç¯ ôìíûÖë «*Óìæ ë¼ Ðüàìë• ûéë ß ÐìQ?ëí¼ë Íôèå¯ Ííç t¬ùH -Þ âçÞÖ-øìçìÜ «*Ûìç-¼aoÖì «*Ûè· ç
æìæì èû»íúë ûËÞæì Çìôíû¯ ôìûÖèå øìÒ ôëíÜ øìÒíôë âíæ Íôèå èûÐìÜçìë ÓìëËì äˆŠìíû• öìë øèë¹âì
ØÜ èût‡úíûìÓ¯ âðìôìíûÖë ôìèðæé Èèçðì¼ vÇíô ùüðéç ðíû¯ Åøòìøæìú æìåíôë âç ¼ï÷æì• âãÔ•
«*èçâãÔ• ùÛÞ¼èao ß Åø¼¤ðìë Çìôíû¯
øìfìçÖ ôìûÖ Ðìt¬éŸ íóë ÌæÖçâ ÌÖìèëíšìåÜ-Íë âíç âðìôìíûÖ ¼â†Œç Íôèå âìr Ùåæì ß Íôäæ
æìúô Çìôíû• çìë èû»úû¬t¬; ðíû Ûìûùì@¬éc öÞøËï •Þ Ììë ÍôìèÓô Åøôìèðæé âïÜ ôìèðæéë Ì¤Ð t¬ëH ø
C ûÖû´ç
ðíç øìíë¯ âðìôìûÖ ûËÞæìâïÜô ôìûÖ¯ ÍÔìíæ ÌíÜîèôô Ùåæìë ÅíGXÔ Ùíå• ØíÜ Íë Ùåæìë øèëèÓß
ðú t¬ùH -Þ âçÞÖ-øìçìÜ äãí§ Ìíæôåì èû¬t¬ç ü? ¯
«*ì÷Ö øìfìçÖ âðìôìíûÖë ™Óã ÌìÜ¤ôìèëô ûÖìÔÖì æú• âðìôìíûÖë ë¼ìt¬ìH ó ôíë ëûé\æìÇ Íë vö
øèë÷ú èóíúí×æ çì ÅíGXÔíöìùÖ¯ ëûé\æìíÇë âíç âðìôìûÖ ðÜ “ûüðÁ ¼@eóìíúë ôÇ”• Í v¼È ôèûë ë÷æì
öþìë ë÷æìë èÛçë èóíú Íôèå ¼â†Œ vóÐ• Íôèå ¼â†Œ öãù èæä ´óíúë ÌèÛÚçìíô ûÖk ôíë âìæûäéûíæë
è÷ëQ?æ ¼ìâ†Œé ôíë vçìíÜ¯ âðìôìûÖ û¬t¬ç ; ¼âìä äéûíæë âðæéúçìë ûÖJæìú ¼âüº¯o âìæû ¼ÛÖçìë Íôèå
âðçé øöÞìíúë øèë÷ú ÍÈ ôìíûÖ çhíÜ Óëì ðú¯
214
Íûìíë ôìíûÖë Ìøë Óìëì ûÖèkèæV ûì âˆŠú ûÖJæì¼âüºo ´óúìíûù èæÛÞë ôèûçì_ùéèçôèûçì «*¼à
ÌìíÜì÷æì ôëì öìô¯ È¤ëìèä Lyric Ðjèåë «*èçÐj èðí¼íû Íèå ûÖû´ç ðú¯ Íô ¼âú lyre ‘Üìúìë’
ûì ûéËìö¬QŸ ûìèäíú ´óíúë ÍôìQ? Ììíûíùë ôÇì øGXé ôèû ¼ãë èóíú ùìÈíçæ¯ v¼È ùìíæë ôÇì èÜèëô
ôèûçì èðí¼íû øèëè÷ç ðú¯ Lyre vÇíô æìéâ ðú èÜèëô¯ ôèûë ûÖèkùç v÷çæìÈ ÍÔìíæ âãÔÖ¯ ÍôìQ?
ÌìKùç ÌìíûùìæãÛè— ç Íë ÅøäéûÖ¯ æìæì ÌèÛÚçì ÌìÙìíç ÅíÒ Ìì¼ì ôèûäéûíæë ¼ãÔ óã¥Ô ÌìÐì
Ììôì)áì Ììæí`óë ôÇìÈ ùéèçôèûçìú èû»ú¯ ùéèçôèûçì çìÈ ôèûë âíæë ÌûÖkÛìíû ÌèÛûÖèk èûíÐ»¯
vö ôèûçì ôèû ´óíúë ÌæãÛû øìÒôè÷í+ ¼˜ìèëç ðíú• çìë ´óíú vóìÜì vóú Ììë Ììæí`óë èðíGXìÜ
vçìíÜ çìÈ ðÜ ùéèçôèûçì¯
“ßõ” (Ode)_èÜèëô ôèûçìëÈ ëôâíØë¯ âðÁ Ûìíûë Pìëì Åódûd º ã o ðíú vôìæ ûÖèk ûì û¬t¬ë;
Åí!íÐÖ çìë IË†Œìâ vÙì»Ëì ôëíç ×í`óìëéèçíç ¾ûè÷rÖ Ííæ Íë Óëíæë “ßõ” vÜÔì ðç¯ Í ôèûçìë
«*Óìæ IËÛìíûë t¬EH ×çì Íû¤ Ûì»ì ß ×í`óë èû™ºoçì¯
“¼íæå” (Sonnet) ÌÇÞ âüóÓã [èæ¯ v÷î!èå øÂdèd kë ¼ìðìíöÖ ¼ãë çhíÜ Ììíûíùë Íôèå Ðé»Þíô tøÐÞ
ôëì Í ôèûçìë ¾ûèÐ,%Ö¯ ¼íæíåë Ììèàô ß øÂdèd kë ×`ó èûæÖì¼ Ìíæôåì ¼ãèæèóÞ,%¯ ¼íæå ¼@øïËç Þ
ùéèçôìûÖÓâÞé ðíÜß ëéèçâíçì Ûìûù@¬éc ë¯ ùÒíæ èô×ãåì Óëì ûìÓì ûÖìøìë ÇìôíÜß v«*íâë âíçì
Ûìûìíûù«*Óìæ èû»úû¬t¬ë; åìíæ ¼íæå ÌìíûíùìE×Ü èÜèëô ôèûçìú øöÞûè¼ç ðíúí×¯
ÌæãÐéÜæé_2
ûçÞâìæ øöÞìúèå ÍôìèÓôûìë øí§ èææ¯ Íëøë èæíäë «*xI‰ èÜë Å+ë ôëgæ¯ Å+ë vÐí» 11 øüVìë
Å+ëâìÜìë ¼íà èâèÜíú vóÔãæ¯
1¯ ÐïæÖòìæ øïëË ôëgæ¯
‘ô’ ùéèçôèûçì øìÒíôë ûì v÷,%ì ôíë¯
‘Ô’ “ÜìèÜôì” vôìæ ë÷æìë ¯
‘ù’ vÐìôìçÞ ôèûë v×ìå ôèûçìíô È¤íëèäíç ûÜì ðú¯
‘Ù’ ùìÇì âÓÖöãíùë vÐí» Ðçô øöÞQ? èðí¼íû
vÇíô ÅÁ¼ìèëç ðíúè×Ü¯
‘Â’ âðìôìíûÖë æìúô IË¼@øˆ‰ Íû¤ ¯
✓ ’ è÷ÿ èóæ¯
2¯ ¼èÒô Å+íë èåô ‘✓
‘ô’ æéèç ôèûçìë ôèû _ 1¯ ÅøíóÐ«*ûË
2¯ Ìì¹âËìKô
3¯ Ììæ`óóìúô¯
215
‘Ô’ ëûé\æìíÇë “vóûçìë †Œì¼” _ 1¯ ùìÇìôìûÖ
2¯ ÌìÔÖìæ ôìûÖ
3¯ ùéèç ôìûÖ¯
‘ù’ âðìôìíûÖë ÌæÖçâ «*Óìæ ë¼ _ 1¯ vôîçhô
2¯ èût‡ú
3¯ ûéë¯
‘Ù’ ¼íæå _ 1¯ ùéèçôìûÖ ÓâÞé
2¯ ûËÞæìâïÜô ôèûçì
3¯ ßõ äìçéú ôèûçì¯
3¯ 3-4èå ûìíôÖ “ÜÙã ¾ûÒèô ôèûçì” ¼@øíôÞ ÌìíÜì÷æì ôëgæ¯
4¯ âðìôìûÖ ôìíô ûíÜÀ âðìôìûÖ ¼@øíôÞ «*ì÷Ö ß øìfìçÖ ÌìÜWìèëôíóë ûkûÖ Íôèå ÌæãíE×íó
«*ôìÐ ôëgæ¯
31¿5 âïÜøìÒ _ 3 ôìíûÖë Ììèàô

Ûì»ì ¥ ôèû öÔæ vôìæ Ùåæì• èû»ú ûì ÌæãÛíûë Pìëì çìè§ç ðæ• çÔæ çþìë âíæ vö Ûìíûë ûì
ÌæãÛè— çë ¼˜ìë ôíë• çìÈ ôèûçìë ÅÁ¼¯ ôèûçì ûì ôìíûÖë ôìúì ùÒíæ Ûì»ìë Íôèå èûíÐ» Û—èâôì
Ììí×¯ Ììë ôìûÖÛì»ì ÐjèæÛÞë¯ ÐjIíE×ë çìÁøöÞâú èûæÖì¼ ôìíûÖë ôìúì ùÒæ ôíë¯ Ðj ûì ÐjIíE×ë
èûæÖì¼ öÔæ vôìæ ÌÛìèûç Èèàç ß Ìæã»à èûíÐ» ûÖJæìú ¼âüºo ðíú ôèûâíæë Ûìíûë «*ôìÐ Ùåìú•
çÔæÈ çì ôìûÖ ðíú ßíÒ¯ ôèûë ÍôìQ? èæät¬H ´óúìíûù öÔæ ôèû«*èçÛìë tøíÐÞ ôìûÖíóíðë ÐjùèÒç
ûì÷ÖìÇÞíô Ìèç¹â ôíë ûÖJæìú æïçæçë ÌèÛûÖèk øìú• çÔæ Ììâëì çìíôÈ ôìûÖ ûèÜ¯ ÍÈ ôìûÖ vóíðë
Ðj ôÔæß ôÔæß ÌÇÞëèxŠ vÛó ôíë ûËÞâú óéè: øìú• æïçæ æïçæ ûìô «*èçâì ë÷æì ôíë èæíú Ììí¼
æïçæçë ÌæãÛè— ç¯ ôèûçìë Ûì»ì ÌÜW·ç ûì ÌÜ¤ô·ç öìÈ vðìô çì èæÛÞë ôíë «*ôìÐ âãðíï çÞ ôèûë
Ììíûùâú ÌèÛûÖèkë ßøë¯ vôìíæì vôìíæì ôìûÖÐìt¬éŸ çìÈ ôìûÖíô ÐjìÇÞâú ûíÜí×æ¯ ôìíûÖë âìÓÖíâ
vöíðçh Ðj çìÈ ôìûÖ Ðjôìú¯ çìÈ èûè÷r ûìËé ûao vôîÐÜíô vôÅ vôÅ ôìûÖ ûÜíç v÷íúí×æ¯ èô¬Q;
øèëíÐí» Ðíjë Ðíà ÌíÇÞë øìûÞçé-øëíâxHë ¼@øíôÞë Åøâì èóíú çþìëì ûãèÄíúí×æ• Ûìíûë ¼íà
Ðjâú ôìûÖíóð ßçí«*ìç ¼@øíôÞ äè§ç¯ çìÈ vôìíæì ôìûÖ øìÒ ôíë çìë Ûì»ì èÐGFèåíôß èû÷ìë ôëíç
ðú¯ ôìûÖ èû÷ìíë Ûìû«*ôìíÐë «*ì¼èàôçì èûíÐ»Ûìíû vûìÄìíç ÍôÈ Ðíjë øãæëìûüè+ë øèëûíçÞ ¼âìÇÞô
Ðj ûÖûðìë• ûÖìôëË óã,% Ðj• ÌÇÞðéæ ß Ì«*ì¼èàô Ðj èûæÖì¼• ×`ód-øçæ• øãæëgèk• ÌxXéÜ Ðj ß ÌÇÞ
«*íúìù• vóÐ-ôìÜ• ôÜìÐìt¬•Ÿ vÜìô ûÖûðìë èûíëìÓé ûËÞæì ÈçÖìèó øèëðìë• çìë øèëûíçÞ ôìíûÖë âìÓãö•Þ
v¼îôhâìöÞ «*¼ìóIË ôìèQ? ßä¥ «*Ûè· çë ÌûçìëËì ôìûÖÛì»ìú ÌìíÜì÷æìë ÌQ?ÛkÞh ¯ ÌìÜ¤ôìèëô Ììæ`ó
ûÓÞíæë âíç öì ë¼¼üè,%íç ûìÓì vóú çìÈ vóì»¯ ¼ìèðçÖ óøÞíËë èûxHæìíÇë âíç ôìíûÖ vóì» Çìôìåì ÌìföÞ
æú• vóì» «*ìÓìæÖ ôìíûÖë ë¼íûìíÓë ÌQ?ëìú¯
216
×`ó ¥ ôèûçìë ûì ôìíûÖë ¼ûí÷íú Ië&øïËÞ èû»ú çìë ×`ó¯ ×`óÈ ôèûçìíô ¼ìÓìëËç¥ ÌæÖ ¼â¬t¬?
ë÷æì vÇíô ÌìÜìóì ôíë øèë÷ú vóú¯ ÜÙã ß IëgóÜ ûì è¼íÜûdíd Üë ¼ãèæúèâç èûæÖì¼ vö Ó[èæçëà ûì
ëéódâ ¼üè,% ôíë çìÈ ×`ó¯ ×`ó• ×`ó¥tø`ó ôèûçìë «*ìË¯ ôèûë ÌQ?íëë Ûìû ÐjÓ[èæ tø`óíæ Ûë ôíëÈ
ôìûÖ øìÒíôë âíæ ÌæãÛíû «*èçØÜæ ¾çèë ôíë¯ çìÈ «*çéôûìóéëì ×`ótø`óíôÈ ôèûçìë ÌìKì ûíÜí×æ•
Íû¤ ×`ótøí`óë Pìëì ÷ìèÜç ðíú Ðj øë@øëì ôèûçìë ûìËéèÐGF ¾çèë ôíë¯ Í ûìËéèÐGF û¬t¬ç ; ôèû âíæ
¼˜ìèëç ÛìíûëÈ ûéä ûðæ ôíë• v¼È ûéäíô ×`ótøí`ó èûæÖ¬t¬? ôíë ùí§ ßíÒ ôèûçì¯ ×`ótø`ó Ðjíô
Ììx*ú ôíë «*ôìèÐç ðú¯ Ó[èæë Å(ìæ øçíæë âÓÖ èóíú Íôèå ¼ãëtøè`óç ¼üè,% ðú¯ Íë ØíÜ ôèûçì
øìÒíôë âíæ «*çÖìÐì• øèëç·è:• Ììæ`ó ûì èût‡íúë ¼üè,% ðíú Çìíô• ÍèåÈ ðÜ ×`ó¯ ×í`óë ¼íà ¼÷ëì÷ë
èâÜ (rhythm) ûì èârìáë öãk ðíú ×í`óë Ììíûóæ Ììëß ¼âüºo ôíë¯ çìÈ ôìûÖ èû÷ìíë ôèû ÍÈ ×í`óë
ûÖûðìë ôçåì ¼ìÇÞôÛìíû «*íúìù ôíëí×æ• ×`ó-tø`óíæë ¼ìðìíöÖ• ÌèÛæû vôìæ ¼ï¨ èÐGF ôâÞ ùí§ ÅÒÜ
èô æì• ûkûÖ ß çìë «*ôìÐ ôçåì ¼àèçøïËÞ ðíúí× ûì âìrì• Ó[èæ• øó• øûÞ èûæÖìí¼ë v¼îôöÞ «*Ûè· ç
ôìíûÖë ×`ó èû÷ìíë ÌøèëðìöÞ Ìà¯
ôìûÖ ×í`óë ÌìíÜì÷æìú t¬ÛH ìûçÈ ×í`óë «*ôè· ç øèë÷ú çÇì ëéèç Íû¤ Ììô·èç èûæÖì¼_öÇì øûÞ
¼âìíûÐ• èâíÜë ¾ûèÐ,%Ö «*Ûè· ç «*¼íàë ÅíGXÔ ôëíç ðú¯ «*ì÷éæ ûì¤Üì ×`ó ÌìíÜì÷æìú ×í`ó ûÖû´ç
Ðíjë ÅÁ¼¼ïr èû÷ìë ôíë çÁ¼â ‘ÌÓÞçÁ¼â’• çlcû ß vóèÐ èûÛìäæ ôíëè×íÜæ¯ øëûçÞéôìíÜ ëûé\æìÇ
×í`óë «*ôè· ç èû»íú ¼í÷çæçìë øèë÷ú èóíú èûÚìæ ¼@‡ç Åøìíú èû÷ìíëë øÇ «*Ð¬t¬? ôíëæ¯ èçèæ ×í`óë
èçæèå äìèçíô è÷èÿç ôëíç øìëíÜß æìâôëíË èPÓì ôìèåíú ÅÒíç øìíëæèæ¯
ûì¤Üì ×í`óë èrèûÓ äìèç ûì ëéèçë øèëú èæíú âçÊPÓ æì ÇìôíÜß ×ì`óè¼ôíóë âíÓÖ æìâôëíËë
ûÖìøìíë èÛˆ‰çì Ììí×¯ «*íûìÓ÷\ v¼æ «*Çíâ èçæ äìçéú ×í`óë_Ìáëûü+• âìrìûü+ Íû¤ t¬ëH ûü+-Íë ôÇì
ûÜíÜß øíë ÍíóëÈ èçèæ èâx*û+ ü • ôÜìûü+ ß óÜûü+ ûíÜí×æ¯ øëûçÞé ×ì`óè¼ôëì ÍÈ èçæèå ëéèçíôÈ
öÇì¹íâ çìæ«*Óìæ Ìáë âìèrô• Ó[èæ «*Óìæ t¬ëH âìèrô• xHì¼ìÙìç ûì ûÜ «*Óìæ óÜâìèrô ûíÜí×æ¯ ×í`óë
«*ôè· ç èû÷ìíë ÍÈ èûÛìäæ ×ì§ìß ùÒæùçÛìíû ×`ó• èûíÐ»ç çìë øóûíaoë èóô vÇíô øúìë âðìøúìë•
èrøóé óéÙÞèrøóé• v÷îóøé• Ìèârìáë ×`ó ûì «*ûìðâìæ øúìë• «*Ûè· çíç èûæÖ¬t¬? ôëì öìú¯ çíû ÍIèÜ ×í`óë
“äìèç”• æú• ×í`óë æìæì “ëCø” âìr¯ Í ¼@øíôÞ ÌæÖr èû¬t¬ç ü? ÌìíÜì÷æì ôëì ðíúí×¯
ÌÜ¤ôìë ¥ ôìíûÖë ë¼-vÜìíô vøîþ×ûã ìë ÌæÖçâ Åøìú ÌÜWìë¯ ÌÜWìë ôìûÖíô ¼ã`óë ôíë•
ÌÜWìíëë ¼ãèæøãË èûæÖì¼ ôìûÖíô ëâËéú ôíë¯ Íôäæ ÌìÜWìèëíôë âíç ÌÜWìíëë äæÖÈ ôìûÖ
†ŒìðÖ¯ Ìøëäæ ûÜíÜæ• vóì»ðéæ èô¬Q; IËöãk ÌÜW·ç ÐjìíÇÞë æìâ ôìûÖ¯ ÌÜWìë ÌÜWìíë ôìûÖ
èæíú vóÔì öìíE× âçíÛó Ììí×¯ èô¬Q; öèó ûèÜ• Ðíjë ¼ìðìíöÖ ¼ìÓìëË ÌíÇÞë Ìèçèëk vôìíæì ÷âÁôìèë&
öÔæ ¼üè,% ðú• çìíôÈ ûíÜ ÌÜWìë¯ ÌÜWìë û¬t¬ç ; • Ðíjë ÌQ?íëë èäèæ¼¯ ôèûë ôìûÖ Ììë ôìíûÖë
ÌÜWìë• ôìûÖ-Ûì»ì ß ×í`óë âíçì• ÍôÈ ¼üè,%ë «*úìí¼ t¬ç H ¥ÅÁ¼ìèëç¯ ¼ìÓìëË âìæã»ß «*èçèæúç
ûÖìôëË-Ðìt¬Ÿ ûì æ`óæ çí+Uë vôìíæì Úìæ æì ÇìôíÜß• ÌÜW·ç ûìôÖ ûÖûðìë ôíë¯ Ðíjë ÅE÷ìèëç Ó[èæ
‘Ðj’ ß ÐjIíE×ë ÌíÇÞë èÛè+íç ÌÜWìíëë óãèå vx*èË ÐjìÜ¤ôìë ß ÌÇÞìÜ¤ôìë¯ ÌìÓãèæô ôèûëì
ùçìæãùèçô ÍôíÙíú ÌÜWìë ûÖûðìíë Ìíæôåì ûéçëìù ðíú Íû¤ ¼ï¨ vÇíô ¼ï¨çë ûÖìJæìë çìèùíó
217
äùÁ vÇíô Ìì´ç èæçÖ æïçæ ÌèÛÚçì ¼ïír æïçæ æïçæ ûÖJæìùÛÞ Ðj• è÷r ë÷æì ôëí×æ¯ ØíÜ ôìíûÖß
æû æû ûÖJæìë óéè: «*ôìèÐç ðíE×¯ ôìíûÖë ¼ìÇÞôçì èû÷ìíë ÌÜ¤ôìíëë «*íúìù ôçåì ¼ØÜ ß v¼î`óöÞ
¼üè,%ë ¼ðìúô_ÌÜ¤ôìë «*íúìíùë âïÜÖìúæ ôíë ôìíûÖë v¼î`óöÞ ¼üè,%ë ¼íà çìë ôçåì vöìù çì èæëCøË
ôëì ðú¯ «*ì÷éæ ÌÜ¤ôìíëë øãæëìûüè+ ûì ÌæãôëË æú¯ ôìíûÖ ûÖû´ç ÌÜ¤ôìíëë ÷âÁôìèëí&È ôèûë
¼ìØíÜÖë öÇìöÇ âïÜÖìúæ ôëì ¼@¬ûc ¯ ôèû ôèûçì ë÷æì ôíëæ «*ôìíÐë çìèùíó/ ôèûçìß ÌÜ¤ô·ç ðú
çìÈ ¼@øïË4 t¬ìH Ûìèûô ß t¬ç
H ¥t]—ËçÞÛìíû¯ ÍÈ t¬ç
H ¥t]—çç
Þ ì ß çìë «*íúìíùë v¼î`óöÞ ¼aoìæ ôìûÖìíÜì÷æìë
ÌæÖçâ «*Óìæ èû»ú¯
ôìíûÖ ÌÜWìë Ðjèåë ûÖûðìë ûT ÌÇÞ Úìæø_ë¼• ëéèç• Ó[èæ ×ì§ìß Ìæã«ì* ¼• Åøâì «*Ûè· ç ôìûÖ-
v¼î`óöÞ ûüèºoë ¼ðìúô ÅøìóìæIèÜíôß vûìÄìú¯ ÍÔìíæ èûèÐ,% ÌíÇÞ ÌÜWìë ûÜíç ÐjìÜWìë ‘Ìæã«ì* ¼•
vxX»• öâô’ Íû¤ ÌÇÞìÜWìë ‘Åøâì• ÅÁí«*áì• ëCøô’ «*Ûè· çíôÈ vûìÄìæ ðíúí×¯ Ðj ÅE÷ìëíË vö Ó[èæ
¼üè,% ðú çìë ßøë èÛè+ ôíë ÐjìÜWìë¯ Ììë ÐjìíÇÞë ßøë èÛè+ ôíë vö ÌÜWìë ¼üè,% ðú çìíôÈ
ÌÇÞìÜWìë ûÜì ðú¯ ÌÇÞìÜWìíë Ðíjë Ó[èæ v¼îôöÞ «*Óìæ æú Ììë ÌÇÞùç çìÁøöÞÈ âãÔÖ¯ Í èû»íú
èû¬t¬ç
ü? ÌìíÜì÷æì èÛˆ‰ Íôíô ôëì ðíúí×¯ ÍÔìíæ ÍÈ ÌìíÜì÷æì «*Óìæ èû»ú æú¯
ÌæãÐéÜæé_3
æéí÷ë «*xI‰ èÜë Å+ë ôëgæ¯ Å+ë vÐí» 12 øüVìë Å+ë ¼¤íôç vóÔãæ¯ «*íúìäíæ ¼¤èá: «*íx‰ë
Å+ë Íôôèåë «*ì¼èàô Ì¤Ð øãËëìú øìÒ ôíë ¾çèë ôëgæ¯
1¯ ÐïæÖòìæ øïëË ôëgæ ¥
‘ô’ ôèûë ÍôìQ? èæät¬H ôèû «*èçÛìë tøíÐÞ
Ìèç¹â ôíë æïçæçë øìú¯
‘Ô’ ÜÙã ß Iëg óÜ ûì è¼íÜûdíd Üë èûæÖì¼ vö Ó[èæ çëà ûì
¼üè,% ôíë çìÈ ¯
‘ù’ ôèûë ôìûÖ Ììë ôìíûÖë • ôìûÖ-Ûì»ìß âíçì ÍôÈ ¼üè,%ë
«*úìí¼ ¯
‘Ù’ ûì¤Üì ×í`óë äìèç ûì ëéèçë øèë÷ú èæíú æì ÇìôíÜß
âíÓÖ ûÖìøìíë Ììí×¯
2¯ ¼èÒô Å+íë èåô ‘✓’ è÷ÿ èóæ ¥
‘ô’ ôìûÖ vóíðë ¼íà ßçí«*ìçÛìíû äè§ç _ 1¯ ×`ó
2¯ Ðj
3¯ ÌÜWìë
‘Ô’ ÌÜWìë û¬t¬ç ; Ðíjë _ 1¯ ÌQ?íëë èäèæ¼
2¯ ûìðÖ «*¼ìÓæ
3¯ Ì«*íúìäæéú Ì¤Ð
218
‘ù’ ÌÇÞìÜWìë ûÜíç vûìÄìæ ðíúí× _ 1¯ vxX»
2¯ ëCøô
3¯ öâô
3¯ ×`ó ß ÌÜWìíëë øìÇÞôÖ ûãèÄíú èóæ¯
4¯ ““ôìíûÖë ôìúìôGF ùÒíæ Ûì»ìë Íôèå èûíÐ» Û—èâôì Ììí×¯””_Åøíëìk ûkûÖ ¼@øíôÞ Ììøæìë
âçìâç øþì÷èå ûìíôÖ ÌìíÜì÷æì ôëgæ¯
5¯ ôìûÖ èû÷ìíë vö ¼â¬t¬? èû»íúë «*èç ¼´óú øìÒôíô èû÷ìë ôëíç ðú v¼ ¼@øíôÞ Íôèå ÌæãíE×ó
ë÷æì ôëgæ¯
6¯ ““ôìíûÖë ¼ûí÷íú Iëg&øïËÞ èû»ú çìë ×`ó¯”” âQ?ûÖèå èô Ììøèæ ¼âÇÞæ ôíëæÀ Ììøæìë ûkûÖ
èçæ ÷ìëèå ø¤èkíç èÜèøûºo ôëgæ¯
7¯ Ðj• ×`ó ß ÌÜWìíëë âíÓÖ vôìæèåíô Ììøèæ ôìíûÖë ¼ûí÷íú Iëg&øïËÞ Ì¤Ð ûíÜ âíæ ôíëæ
Íû¤ vôæ• v¼ ¼@øíôÞ 100èå Ðíj ÌèÛâç èóæ¯
31¿6 ¼ìëì¤Ð
ùóÖ ß ôìûÖ «*ôìíÐë èóô vÇíô èÛˆ‰¯ Íôèå öãèk-ûãèºo âæíæë• Ìøëèå Ììíûù ÌæãÛè— çë ûìðæ¯
ôìíûÖë ¼¤Úì «*ôè· ç èæíú «*ì÷Ö Ûìëíç ß øìfìçÖ ÈÅíëìíø Ìèç «*ì÷éæôìÜ vÇíô æìæì âç «*ôìÐ ôëì
ðíúí×¯ çìè+Uíôëì vôÅ ûì ôìíûÖ «*ôìÐ ûì ÛìûìèÛûÖèkë Åøòìøæì ÌÇûì èû»íúë ûÖJæìë ßøë Iëg&
èóíúí×æ¯ Í óãèå âçûìó øëtøë èûíëìÓé æú• óãíúë ¼âˆHíúÈ ôìíûÖë ôìûÖ&¯ çìÈ «*ì÷Ö Ó[èæûìóéëì
«*ôìÐûìó ß Ûìûûìó_Í óãíúë âíÓÖ Íôåì ¼âˆHú ôëíç v÷íúè×íÜæ û¬t¬Ó; [èæ ß ÌÜWìë-Ó[èæíô vâíæ
èæíú¯
øìfìçÖ øè„íçëì vôÅ vôÅ ÌæãôëË• ÌæãÛè— ç• ë¼ìæãÛè— çë Iëg& èóíúí×æ¯ ÈÅíëìíøë èÐGF èû«Xíûë
øë Ìøë çìè+Uíôëì æ†‰ ûì¬t¬û? ß ¼íçÖë ÅÜàâïèçÞíô çhíÜ ÓëìíôÈ ôìíûÖë «*Óìæ ôìä âíæ ôíëí×æ¯
v¹ìí÷ ß ÌìæÞí<ë âíç ôìûÖ ðÜ ÌQ?èæÞèðç v¼î`óíöÞë ÌèÛûÖèk Íû¤ äéûíæë ¼âìíÜì÷æì¯
ôìíûÖë vx*èËèûÛìù èû»úèÛè+ô ûì Ììèàôùç èóæ vÇíô ôëì öìú¯ ôìûÖ ë÷æìë váír ôèû âíæë
vö èóôIèÜ «*Óìæ ðíú ßíÒ çìëÈ Åøë èÛè+ ôíë Ììèàô ùí§ ßíÒ¯ æéèç ôèûçì• vÐìôôìûÖ• ùìÇì ß
ÌìÔÖìæôìûÖ• âðìôìûÖ• ùéèçôìûÖ «*Ûè· ç Åøòìøæìú vöâæ t¬ìH ç¬QÖŸ Ììí×• vçâèæ Ííóë èû»úû¬t¬; ß
âæíæë ùÛéëçì ß ûÖìè:ëß çìëçâÖ Ììí×¯ ùìÇìë v«*â• ûéë&• âð&• ÌìKçÖìù ÌÚìçæìâô vÜìôìúç
ôèûíóë ë÷æìú Øhíå ÅíÒí×¯ vëìâìè`åô ÌìÔÖìæ ôìíûÖë ÌûÜ@¬æH èô¤ûóèQ? ûì Èèçðì¼¯ «*ì÷Ö-øìfìçÖ
ÅøÜèBoíç âðìôìíûÖë váír Ìíæôåì ÑôÖ Ììí×¯ èû»úû¬t¬; Iëgù@¬éc ë æìúô ûéë ß ¼P¤Ðäìç• ÍôìèÓô
ÅøìÔÖìæ ôìíûÖ èûÐìÜçìë ÓìëËì ¼üè,% ôíë¯ Íë âíÓÖ èóíú Íôèå ¼â†Œ vóÐ• ¼â†Œ öãù• âìæû¼ÛÖçìë
Íôèå âðçé øöÞìíúë øèë÷ú Øhíå ßíÒ¯ ùéèçôèûçìú ôèûë ûÖèkí÷çæìÈ âãÔÖ¯ ÍôìQ? ÌìKùç
ÛìûìæãÛè— çÈ Íë ÅøäéûÖ¯
219
ôìûÖÛì»ì ÐjèæÛÞë¯ ôèûë âíæë vôìíæì v¼î`óöÞâú Ììíûù öÔæ Ðj ß ×í`óë âÓÖ èóíú ûÖJæìâú
ðíú «*ôìèÐç ðú• çÔæÈ çì ðíú ßíÒ ôìûÖ¯ çìÈ ôìûÖ ÌìíÜì÷æìú Ûì»ì èÐíGFëß èû÷ìë ôëíç ðú¯
×`ó ¥ ôèûçìë Iëg&øïËÞ èû»ú¯ Ó[èæèæèâÞç ÜÙã ß Iëg óíÜë ‘è¼íÜûdíd Üë’ ¼ãèæúè¬Qç
Ÿ èûæÖì¼ vö Ó[èæ
çëà ûì èëóâ (rhythm) ¼üè,% ôíë çìÈ ×`ó¯ ÍÈ ×`ó ôèûçìë ÌæÖ ¼â¬t¬? ë÷æì vÇíô ÌìÜìóì ôíë¯
çìÈ ôìûÖèû÷ìíë ôèû ×í`óë ûÖûðìë ôçåì ¼ìÇÞôÛìíû ôíëí×æ v¼èå èû÷ìöÞ¯ ôìûÖ ×`ó èû÷ìíë ×í`óìëéèç
ß ×`óûíaoë ùÒæ èæíú ÌìíÜì÷æì ôëì ðíúí×¯ ×í`óë vx*èË èæíú• ùÒæ èæíú âçíÛó æì ÇìôíÜß
æìâôëíË çìè+Uôíóë âíÓÖ âçíÛó Ììí×¯ çíû «*íûìÓ÷\ v¼íæë èâx*û+ ü • ôÜìûü+ ß óÜûü+ æìâIèÜÈ
ÍÔæ †ŒðË ôëì vöíç øìíë¯
ÌÜWìë ¥ ÌÜWìë ôìûÖíô ¼ã`óë ôíë¯ ÌÜWìë ÐjÓ[èæ ß Ðj ûÖJæì èÛè+íç ÐjìÜWìë Íû¤
ÌÇÞìÜWìë óã-Ûìíù èûÛk¯ ÐjìÜWìë Ó[èæ v¼î`óöÞ ß ¾ûè÷rÖèæÛÞë/ ÌÇÞìÜWìë ÌÇÞèæÛÞë ÛìûûÖJæìú
¼âüº¯o ôìíûÖ ÌÜWìíëë «*íúìù ôçåì ¼ØÜ ß v¼î`óöÞ ¼üè,%ë ¼ðìúô çìë âïÜÖìúíæ ôèûô·èç èû÷ìë ôëì
ðú¯
31¿7 Å+ëâìÜì
ÌæãÐéÜæé_1
1¯ ¼¤íôç èæ,eíúìäæ¯ âïÜøìÒ-1-Íë «*Çâ óãèå ÌæãíE×ó ÛìÜ ôíë ø§íÜÈ Å+ëèå èóíç øìëíûæ¯
2¯ ‘ô’ ûìùdöd í¬QëŸ • ÌÇÞûð• Ûì»ì¯
‘Ô’ öãèk• ûãèºo• âæíæë• Ììíûù• ÌæãÛè— ç• ôGFæìë¯
‘ù’ Ììæ`óóìúô• ë¼ìKô• ûìôÖÈ¯
‘Ù’ öì Ùåíç øìíë çìÈ• ÌûÜ@¬æH • èæèûÞíÐí»ë¯
‘Â’ ùÛéë• ÌæãÛè— çë• t¬ç H ¥t]—ç•Þ ÅE×Üæ¯
‘÷’ û¬t¬ë; • ÌQ?èæÞèðç• v¼î`óíöÞë¯
3-6 æ¤ «*íx‰ë Å+íëë äæÖ âïÜøìíÒë «*èçèå ÌæãíE×ó Ûìù ôíë Ììëß ûìë ôíúô ø§…æ¯ çì
ðíÜÈ Å+ë èÜÔíç øìëíûæ¯
ÌæãÐéÜæé_2
1¯ ‘ô’ Úìíæìóíúë• ¾÷çæÖ ¼˜ìíëë¯
‘Ô’ «*èçèVç• ôìèúô• ÌæãôëË¯
‘ù’ vÐìôÚìøô• õìäÞ¯
‘Ù’ ¼:óÐ• vëìâìè`åô• vÜìôùìÇì• äæäéûæ¯
‘Â’ Óéíëìóìß• ûéë• ¼P¤Ðäìç¯
220
2¯ ‘ô’ çìè+Uô• ‘Ô’ ÌìÔÖìæ ôìûÖ• ‘ù’ ûéë• ‘Ù’ ùéèçôìûÖ ÓâÞé¯
3-4 æ¤ «*íx‰ë äæÖ âïÜøìÒ_2-Íë ûÖà ôèûçì ¾ûÒèô ôèûçì Íû¤ âðìôìûÖ ÌæãíE×óIèÜ ûìë
ûìë øí§ Å+ë èóíç ¼í÷,% ðæ¯
ÌæãÐéÜæé_3
1¯ ‘ô’ ´óúìíûù• ôìûÖíóíðë• Ðj• ûì÷ÖìÇÞíô• ûÖJæìú• ÌèÛûÖèk¯
‘Ô’ ¼ãèæúèâç• ×ô• ëéóâd• ×`ó¯
‘ù’ ÌÜWìë• ×í`óë t¬ç H ¥ÅÁ¼ìèëç¯
‘Ù’ èrèûÓ• âçÊPÓ• ×ì`óè¼ôíóë• æìâôëíËë• èÛˆ‰çì¯
2¯ ‘ô’ Ðj• ‘Ô’ ÌQ?íëë èäèæ¼• ‘ù’ ëCøô¯
3-7 æ¤ «*íx‰ë Å+ë «*ì¼èàô ÌæãíE×óIèÜ ÍôìèÓôûìë øìÒ ôëíÜÈ Ììøèæ èÜÔíç øìëíûæ¯
31¿8 †ŒpøèJ
Íôíô ÌìíÜìè÷ç èû»ú ¼@øíôÞ Ììëß èû¬t¬ç ü? Ûìíû äìæíç Ììøèæ èæ@¬è‰ ÜèÔç ûÈIèÜ ø§íç
øìíëæ ¥
‘1’ õ¿ óãùìÞ ÐWë âãíÔìøìÓÖìú _ ôìûÖç+U èû÷ìë ‘1â Ô„’
‘2’ õ¿ ™ºo¼+U û¼ã _ ¼ìèðíçÖë æìæìëCø• ÌÜWìë èäÚì¼ì¯
‘3’ ¼ìèðíçÖë ëCø-ëéèç _ ÅäÜôã âìë âäãâóìë
‘4’ õ¿ çìëìøó Ûªì÷ìöÞ _ ×`óç+U ß ×`ó âéâì¤¼ì¯
‘5’ ¼ìèðçÖ ¼`óÐÞæ _ x*éÐ÷`ó* óì¼¯
‘6’ ¼ìèðçÖ «*ôëË _ ðéíëæ ÷íåìøìÓÖìú ¯
221
Íôô 32 ❐ ÌìÓãèæô ûì¤Üì ôìûÖ
ùÒæ
32¿1 Åí!ÐÖ
32¿2 «*¬t¬?ìûæì
32¿3 âïÜøìÒ_1 ÌìÓãèæô ôèûçìë ¼¤Úì èû÷ìë• ÜáË-èæíóÞÐ ß ÅèæÐ Ðçô
32¿4 ¼ìëì¤Ð_1
32¿5 âïÜøìÒ_2 ¥ ÌìÓãèæô ôèûçì_èûÐ Ðçô
32¿6 ¼ìëì¤Ð_2
32¿7 Å+ëâìÜì
32¿8 †ŒpøèJ
32¿1 Åí!ÐÖ
øïíûÞìk Íôôèåíç Ììøèæ ôìûÖ ôìíûÖë vx*èËèûÛìù ß çìë Ììèàô ûì ùÒæùç èû»úIèÜ ¼@øíôÞ
väíæí×æ¯ ûçÞâìæ Íôíô Ììøèæ vóíÐ vóíÐ ôìíÜë èûûçÞíæ ¼ÛÖçìëß vöâæ èûûçÞæ ðú• âìæãí»ë è÷Q?ì-
v÷çæìëß øèëûçÞæ Ùíå¯ ÍÈ øèëûçÞæ Íôèå èûíÐ» ôìÜ¼éâìë øë èûëìå ûíÜ âíæ ðú¯ âíæ ðú vöæ
äéûæíûìíÓë Íôèå øûÞ vÇíô Ììíëôèå øíûÞ èùíú vøîþí×è×¯ ÍÈ vö øûÞ vÇíô øûÞìQ?íë öìßúì ÍíôÈ ûíÜ
öãùìQ?ôìëé øèëûçÞæ¯ ÍèåíôÈ ÑèçðìèÜíôëì öãùè÷èÿç ôíëí×æ¯
Íôôèåíç ÌìÓãèæô ôèûçì ¼@øíôÞ vö ÌìíÜæ÷ì ôëì ðíúí× çì vÇíô Ììøèæ_
● ÌìÓãèæô ôèûçìë ÜáËIèÜ ûÖìÔÖì ôëíç øìëíûæ¯
● ÌìÓãèæô ûì¤Üì ôèûçìú ÐçìjéôìíÜë ûÖûÓìíæ vö ¾ûè÷rÖ ¼üè,% ðíúí× çì ûãÄíç øìëíûæ¯
● ôèûíóë Ûì»ì ×`ó ÌÜWìë ûÖûðìíë vö ¾ûè÷rÖ Íí¼í× çì ûÖìÔÖì ôëíç øìëíûæ¯
32¿2 «*¬t¬?ìûæì
ÍÈ Íôôèå øí§ ÌìÓãèæô ôèûçì ¼@øíôÞ vöâæ äìæíç øìëíûæ• vçâèæ ÅèæÐ-èûÐ óãÈ Ðçìjé
ûÖûÓìíæ çìë øèëûçÞíæë Óìëìèåß ûãÄíç øìëíûæ¯ ÍÈ øèëûçÞæ vöíðçh Íôèå vóÐ ôìíÜë âíÓÖ çìë
Èèçðì¼• ¼âìä øèëûçÞíæë Åøë èÛè+ ôíë ùí§ ÅíÒí×• çìÈ• ¼âìíäë «*èçØÜæ ôèûíóë è÷Q?ì-Ûìûæìú
ß ôèûçìú «*ôìÐ vøíúí×¯ vöíðçh ÅèæÐ Ðçíôë Ûìûæì Ììë èûÐ Ðçíôë Ûìûæì Íô äìúùìú óþìè§íú
Çìíôèæ¯ ÍÈ øèëûçÞæ ¼@øíôÞ óãèå øöÞìíú ÍÔìíæ ÌìíÜì÷æì ôëì ðíúí×¯
Ììøèæ ÍÈ Íôôèå øöÞìú Óíë øí§ óãèå Ðçíôë ¾ûèÐ,%Ö ¼@øíôÞ ÌìíÜì÷æì ôëíç øìëíûæ¯ Ììâëì
ûÜû «*èçèå øöÞìú ÛìÜ ôíë øí§ óãèå ÌæãÐéÜæéë ¼â¬t¬? Å+ë ôëgæ¯ èû»úû¬t¬; ¼ðä ôíë ÌìíÜì÷æì ôëì
ðíúí×• çìÈ Ì¼ãèûÓì ðíû æì¯ ¼ûíÐí» Å+ë ¼¤íôç vóÔãæ¯
222

32¿3 âïÜøìÒ_1 ¥ ÌìÓãèæô ôèûçìë ¼¤Úì èû÷ìë• èæíóÞÐ ß ÅèæÐ Ðçô
âìæã» Íô¼âú øüèÇûéë «*Ûìç-¼aoÖì• èóæ-ëìèr• †Œé,‡-û»Þì• ÐëÁ-û¼Q?• ÷\-¼ïíöÞë âíÓÖ Ìøìë ëðí¼Öë
¼aoìæ vøíú èût‡ú èûáhBo óüè,%íç ÌíÜîèôô• ÌèçíÜîèôô Èè\úìçéç vôìæ ¼+ìú_vóûí& èûxHì¼ òìøæ
ôíëí×¯ øëûçéÞôìíÜ âìæãí»ë óüè,% âçÞÖ øüèÇûéë èóíô ø§íÜ vóíÔ âìæãí»ë èûè÷r äéûæÜéÜì_v¼Ôìíæ
ûÖè,%ë øèëûíçÞ ¼âè,%ë øèë÷úÈ «*Óìæ¯ ÍÈ ¼âè,%ë âíÓÖß ôìÜ¹íâ ¼ã`óë øüèÇûéë «*èç ÌíâìÙ Ììô»ÞË
äèæç ôìëíË äìèçíç-äìèçíç• ¼ÛÖçìú-¼ÛÖçìú èæëQ?ë ¼¤Ù»Þ ¼¤†Œìâß ¼âˆHú ÷Üí×¯ Í öãíù âìæã»
vóûìèx*ç ðíÜß âìæû÷èëírë Ì¼ìâìæÖ âèðâìú_çìë ûéëí&• âðí+U çìë v«*íâ òìæ ôíë væú¯ ¼ìèðíçÖß
çìë «*èçØÜæ Ùíå• Ì-¼ìÓìëË âìæã»íô vóíûìøâ ûì Ìèç«*ìô·ç ôíë væûìë v÷,%ì Øhíå ÅíÒí×¯ ÍëÈ
øìÐìøìèÐ Ììûìë âìæãí»ë ÌìóíÐÞ• vóûçìíô âìæèûô ôëìë Ììôì)áìú çìíô âìæãí»ë Ôãû ôì×ìôìè× èæíú
Íí¼ ôìÜ¹íâ Ùíëë âìæãí» ëCøìQ?èëç ôíëí×¯ ôìíÜë ¼íà è÷Q?ì èûûçÞíæ ÍÈ Óìëì Ìæã¼ëË ôíëÈ ûì¤Üì
ôìíûÖ 19Ð Ðçíô âìæûíôè\ô æçhæ ÛìûíûìíÓë ¼˜ìë Ùíåí×¯ ¼ìèðíçÖë èû»úû¬t¬; ðíú ÅíÒí× äéûíæë
Ôãèþ åæìèå çhE× áh° èû»úIèÜ¯ v¼È ¼íà èæ¼ùÞ v÷çæìë Íôèå t¬ç H ¬QŸ vûìÓ• öÇì• èæ¼íùÞ vö Íôèå èæät¬H
ëCø-âìÓãëé Ììí× Íû¤ v¼ ÌìøæìíçÈ t¬ç H ¬Q_
Ÿ û»Þìú• Ðëíç• Ðéíç• û¼íQ? çìë vö èûè÷r âìÓãëé Øhíå ßíÒ
çì ÌæãÛç — ðíúí×¯ ÍÈ ¼âúÈ âìæûçìë äúÓ[èæë ¼íà øüèÇûéë ÓãÜì-âìèå• ¼ãÔ-óã¥Ô• ðìè¼-ôìˆ‰ì• v«*â-
Ìí«*â• ÐìèQ?-¼¤†Œìâ Ûëì äéûíæë ¼ã`óë ôhÁè¼ç ¼ûèô×ã ùÛéë ß ÌçÜtøÐÞ âèðâì èæíú ÌìK«*ôìÐ
ôíëí×¯ âíæ väíùí× ¼âìä ß t¬íH óíÐë v÷çæì• ¼âìíäë âíÓÖ vö Ìì÷ìë-Ìæì÷ìë• ¼ãûÖûòì-ôhûÖûòì
èûëìäâìæ ôèûë âíæ çì æïçæ v«*ëËì väìùìÜ¯ ôìíûÖ çìë «*èçØÜæ Ììâëì vóíÔè×¯ ¼âìíäë ¼íà
t¬íH óíÐë «*èç ÌìçÖèQ?ô ââçì vÇíô vóíÐë ¼íà èæíäë âàÜìâàíÜë ÓìëËì ßçí«*ìç ðíúí×¯ Ììë
t¬íH óÐ«*éèç vÇíô äìçéúçìíûìÓ• øëìÓéæçìë †Xìèæ çìíô èôY,% ôíëí×¯ ÍÛìíû èûxH«ô * è· ç çìë ûãíô ÜìèÜç
âìæã» Íû¤ âìæãí»ë ¼ãÔóã¥Ô vûóæì• ÌìÐì-Ììôì)áì vö ôèûçìú «*ôìèÐç ðÜ çìÈ ÌìÓãèæô ôèûçì¯
ÌìÓãèæô ôèûçìë âìæû «*ìÓìíæÖë ôìëíË âìæãí»ë äéûæ• ÛìùÖ ß ÷èër• çìë ¼ï¨ ÌæãÛè— ç• Ûìûæì ôìíûÖë
«*Óìæ èû»ú ðíúí×¯ øãëìË• ÓâÞ «*Ûè· çë «*¼à ôìíûÖ öì Íí¼í×• çì âìæèûô óüè,%Ûàé vÇíô¯ Í öãíùë
«*ôè· ç vûìíÓß èûxH«ô * è· çë æìæì ëCø-¾ûè÷rÖ ß v¼î`óöÞ æìæìÛìíû ëCíø «*ôìÐ vøíúí×¯ öÇìÇÞ ÌíÇÞ èæ¼ùÞ
v÷çæìë ôèûçì ë÷æì vöâæ ðíúí×• ôìë ¼íà âìæã» Ììë «*ôè· çë ÌQ?ëà vöìùèåíô çhíÜ Óëì ðíúí×¯
ôìûÖ¼ìèðíçÖ ùçìæãùèçô ÓâÞìèx*ç ôìíûÖë øèëûíçÞ Í öãíùë ôìûÖ æû æû ëCíø ¾ûè÷írÖ ß ÌèÛæûí&
«*ôìÐ vøíúí×¯ úãíëìøéú• èûíÐ»ç È¤íëèä ¼ìèðíçÖë ÌQ?í«*ëËìú 19 Ðçíôë ûì¤Üì ôìíûÖ ÌìÓãèæôçìë
«*ôìÐ Ùíå¯
ôìûÖëCíøë èóô vÇíô ÉxHë÷\ I: çþìë ôèûçìú âÓÖöãùéú ¼¤t¬›ìë Ìèç¹â ôíë ÌìÓãèæô ÓÖìæÓìëËìë
¼ï÷æì ôíëè×íÜæ¯ èûðìëéÜìÜ ÷¹ûçéÞ ùéèçôèûçì• ëàÜìÜ ûí`óÖìøìÓÖìú vëìâìè`åô ÌìÔÖìæôìûÖ• âÓã¼óï æ
âðìôìûÖ• ørôìûÖ• ¼íæå ë÷æì ôíë ÍÈ øíûÞÈ ôìûÖ èÐGF ôíâÞë Ì¼ìâìæÖçì çhíÜ Óíëí×æ¯ vóÐôìíÜë
«*Ûìíû ÍÈ ÌìÓãèæô âìæè¼ôçìÈ «*ìí÷Öë ¼¤t¬›ç ü çìèâÜ «*çéè÷û è†Œô Üìèåæ È¤íëèä ¼ìèðçÖ vÇíô æìæì
ÅøôëË Åøìóìæ èæíú ûì¤Üì ôìûÖíô ¼âüºo ôíëí×æ¯ Í ¼âú Ììëâì vóíÔè× äéûíæë Ôãèþ åæìèå çhE×-áh°
èû»úIèÜß ¼ìèðíçÖë èû»úû¬t¬; ðíú ÅíÒí×¯ Ûì»ìÊÐÜéíç t¬Û H ìûçÈ ÌèÓôì¤Ð váír ûÖûðìë ðíúí×
ûì¤Üìë †ŒìâùJ• âìÒ-Ùìå ß ÌQ?ë¼ãíëë ¼ðä Ûì»ì ß «*ôìÐÛèà¯ ¼û èâèÜíú Í ¼âíúë ¼ìèðíçÖ ûÖèk•
223

øèëûìë• ¼âìä• ëì,%•³ ÓâÞ• vóÐ äìèçë Å(ìæ øçæ ¼ûèô×ãë øèë÷ú Ûì»ìë t]hå-Ìt]hå ûËÞE×åìú Øhíå ÅíÒí×¯
«*ì÷éæ• âÓÖ ß ÌìÓãèæô ûì¤Üì ôìíûÖ ÍëÈ Óìëìûìèðô øèë÷ú Ììí×¯ ÍÈ øèëûçÞíæë ôìÜ«*ûìíðë t¬ìH Ûìèûô
èæúíâÈ Ùíå Çìôíû¯ èô¬Q; ¼íà ¼íà âíæ ëìÔíç ðíû• øèfíâë ÌèÛÙìç ÍÈ ûì¬t¬û? Ìûòìèåíô ¼@¬ûc ç
Ìíæôåì &ëìèˆHç ôíëè×Ü¯ Ì,%ìóÐ Ðçíô âæé»é vôþìÁ (Comte) vö óìÐÞèæô ûkûÖ çhíÜ Óíë è×íÜæ• çì
è×Ü ¼@øïËÞ ÌèÛæû¯ èçèæ t¬íH ùÞë vÇíô âíçÞÖë èóíô óüè,% vØëìûìë ôÇì ûíÜí×æ¯ t¬ùH Þ Íû¤ t¬ùH ûÞ ì¼éíóë
Ìè¬t¬&? ¼@¬íH ao Ììâëì vöíðçh äìèææì• çìíóë èæíú âìÇì Ùìâìûìë «*íúìäæ væÈ¯ vöíðçh Ììâëì èæèfç ôíë
äìèæ øüèÇûéíô• v¼Ôìæôìë ¼ãÔ óã¥Ôâú âìæã»íô• çìÈ Ììâìíóë óüè,% èæûºo ëìÔì Åè÷ç ÍÈ âìæãí»ë èóíô•
ÍÈ «*çÖíáë ëìíäÖ¯ ÍÈ ûkûÖ ÌèÛæû¯ ÅèæÐ Ðçíôë èPçéúìíÓÞë èÐèáç ûìÂìÜéë âæ ß çìë ¼üäæÐéÜ
âæé»ìë è÷Q?ìÓìëì Íë Pìëì «*Ûìèûç ðíúí×¯ Í ¼âíúë ôìûÖôÜìë çìÈ• èûxHäéûæ• âìæã» ß ôÇìÈ «*ìÓìæÖ
vøíúí×¯
32¿4 ¼ìëì¤Ð_1
¼ÛÖçìë Ììèóöãíù âìæã» èûxHíô vóíÔí× Ìøìë èût‡úÛëì óüè,%íç• v¼Ôìíæ Ôãíþ ä vøíúí× ÌæQ? ëð¼Ö•
ÌíÜîèôô Ðèkë ÜéÜìÜ¯ ôGFæì ôíë væøÇÖ÷ìëé vóûçìë¯ Íöãù ÓíâÞë öãù¯ ôìíûÖ vóûçìë «*ìÓìæÖ¯ Íëøë
vóûçìíô v×í§ öÔæ óüè,% ø§Ü âìæãí»ë «*èç• çÔæ âìæã» âìíæ ûí§ì âìæã»• ëìäì-ûìóÐì• Ììèâë-ßâëìð
¹íâ äèâóìë çìÜãôóìë ÌèÛäìçíóë ôÇì ¼ìÓìëËÛìíû âìæãí»ë ôÇì Íí¼í×¯ ùÛéëÛìíù âìæûäéûæ ß
èûxHíûìíÓ è÷Q?ì äùÁ Ìì¹ìQ? ðíúí×¯ Ûì»ìú «*ôìÐÛèàíçß øèëûçÞæ Íí¼í×¯ øèfíâë óìÐÞèæô vôþìÁ
Ííô &ëìèˆHç ôëíç ¼ìðìöÖ ôíëí×¯
ÌæãÐéÜæì_1
æéí÷ë «*xI‰ èÜë Å+ë ôëgæ¯ Å+ë vÐí» Å+ë ¼¤íôíçë ¼íà èâèÜíú vóÔãæ¯
1’ ‘ô’ âìæãí»ë vóûí& èûxHì¼ ôéÛìíû äˆŠìÜ èÜÔãæ¯
‘Ô’ âìæã» ôéÛìíû vóûçìë øìíÐ òìæ ôíë èæíú× ûãèÄíú èóæ¯
2’ ûì¤Üì ôìíûÖ âìæûíôè\ô Ûìûæìë ¼˜ìë ôéÛìíû Ùíåí× ÌìíÜì÷æì ôëgæ¯
3’ âæé»é vôþìÁ-Íë ûkûÖ ¼¤íáíø ûÜãæ¯
4’ ÐïæÖòìæ øïëË ôëgæ ¥
‘ô’ ÌìÓãèæô ôèûçìë ôìëíË âìæãí»ë äéûæ ß ÷èër çìë
• Ûìûæì• ôìíûÖë «*Óìæ èû»ú ðíúí×¯
‘Ô’ ‘19 Ðçíô’ ¼ìèðíçÖë ðíú ÅíÒí× Ôãþèåæìèå
èû»úIèÜ¯
‘ù’ t¬íH óíÐ «*éèç vÇíôÈ †Xìèæ çìíô ôíëí×¯
224

‘Ù’ ÌìÓãèæô âìæè¼ôçì vÇíôÈ «*ìí÷Öë «*çé÷éë
È¤íëèä ¼ìèðçÖ vÇíô æìæì èæíú ûì¤Üì ôìûÖíô ¼âüºo ôíëí×æ¯
5’ ¼èÒô Å+íë èåô ‘√’ è÷ÿ èóæ ¥
ô’ èûðìëéÜìÜ ë÷æì ôíëí×æ_ 1¯ ÌìÔÖìæ ôìûÖ
2¯ ùéèçôèûçì
3¯ æéèç ôèûçì
Ô’ vöíðçh Ììâëì èæèfç ôíë äìèæ øüèÇûéíô•
v¼Ôìæôìë ¼ãÔóã¥Ôâú âìæã»íô• çìÈ Ììâìíóë 1¯ v¹ìí÷
óüè,% èæûºo ëìÔì Åè÷ç ÍÈ «*çÖíáë ëìíäÖ¯ 2¯ âÓã¼óï æ
ûíÜí×æ_ 3¯ vôþìÁ
32¿5 âïÜøìÒ_2 ÌìÓãèæô ôèûçì_èûÐ Ðçô

ÌìÓãèæô Ðjèå vóÐôìÜ èæëíøá æú¯ vóÐ ß ôìíÜë ûÖûÓìíæ ÌìÓãèæôçìë ¼¤Úì ûóÜìú¯ ûì¤Üì
¼ìèðíçÖë Èèçðìí¼ 19 Ðçíô vö ÌìÓãèæôçìë ¼ï÷æì ðíúè×Ü v¼Ôìíæ úãíëìøéú èûíÐ»ç È¤íëèä ¼ìèðçÖ
vÇíô ÌQ?í«*ëËì èæíú ûì¤Üì ôìûÖ æûÛìíû ß ëCíø ÌìK«*ôìÐ ôíëè×Ü¯ âÓÖöãùéú ¼¤t¬›ìë ûäÞæ ôíë
æûäìùüèçë Ñèçðìè¼ô èæúèçíôÈ ûëË ôíë èæíúè×Ü¯ Í öãíù âìæèûâèðâì• öãèkûìó• øãëìçæ ÑèçíðÖë
øãæâïÜ
Þ Öìúæ• t¬íH óÐí÷çæìë ¼˜ìë ðíúí×¯ ôèûâæ è÷Q?ìë ¼ãæéÜ ÌìôìíÐ âãèk øìßúìú ôìûÖ ôèûçìú çìë
«*èçØÜæ Ùíåí× vëìâìè`åô Ûìûèûæìí¼¯
èô¬Q; èûÐ Ðçíô øë øë óãèå âðìöãº_ o «*Çâ öãíºoì+ë ôìíÜ v¼ìèÛíúå ëìèÐúìë èû«Xû• ¼âìäçìè¬Qô
Ÿ
Ðì¼æûÖûòì ôìíúâ Íû¤ æìæì vóíÐë ëìäÊæèçô ÌÇÞÊæèçô váír èûøãÜ ÌìíÜì§æ vçìÜìú ûì¤Üìë ¼âìä
äéûíæß çìë ¼ãóëï «*¼ìëé «*Ûìû øí§¯ Íë¼íà Ì¼ðíöìù• ¼çÖì†Œð Ììí`óìÜæ• ø˜ìíÐë âˆHQë? • vóÐ
èûÛìù ß t¬ìH Óéæçì ÅPì¬t¬; æëæìëéë óã¥¼ð äéûæ ¼¤†Œìâ «*Ûè· çë ¼íà ÅèæÐ Ðçíôë ¾ûÚìèæô Ììèû,¬›ìíëë
Ìûóìæß Í¼âú âìæèûô v÷çæìú æïçæ âìrì vöìù ôíëí×¯ ÌìÈæšìÈíæë Ììíøèáôçìûìó• Ø‹íúõ• âìRÞ•
¼ìrÞ «*âÔã âæé»éë è÷Q?ì âìæèûô v÷çæìë ùÛéíë ÌìíÜì§æ vçìíÜ¯ vÜèÜíæë ô·èç ëìèÐúìë ôÇì t‡ëíË
vëíÔ çëgË ôèûíóë Íôì¤íÐ ¼âìä-øèëûçÞíæë âçìóÐÞ æçhæ Ûìûçëà ¼üè,% ôíë¯ ÍÛìíû ÌìÓãèæô ûì¤Üì
ôèûçìú Íô æçhæ øåÛ—èâ ¾çèë ðíúí×¯ ôèû ß ôèûçì vöíðçh ¼âìíäë âìæû-è¹úìë «*çÖá «*Ûìíû ùí§
ßíÒ çìÈ ôèûçìú ÍÈ Èèçðì¼ ¼Jìç v÷çæìíûìÓ æçhæ ûþìô væú¯ ÍÈ ôìÜè÷èÿç ôèûçìÈ ðÜ ÌìÓãèæô
ôèûçì¯
ôìíûÖ èûÐ Ðçíôë ÍÈ ôìÜ«*Ûìûíô ÌìÓãèæô ôèûçìë èPçéú øöÞìíúë Ålcíûë ôìëË ûíÜ âíæ ôëì
ðú¯ vôÅ vôÅ Ììûìë ëûé\«*Ûìû Å+ëË vÇíô ÌìÓãèæôçìë ¼ï÷æì âíæ ôíëæ¯ «*Çâ öãíºoì+ëôìíÜ
ôíGXìíÜë çëgË ôèûôhÜ âãÔÖç ëûé\ ÑèçíðÖ øã,% ðíÜß ëûé\ ôèû-âèðâì Íëì ¼ûÞíçìÛìíû ÌæãÛû
225

ôíëæèæ ÌÇûì t¬éH ôìë ôëíç ÷ìæèæ¯ û¬t¬ç ; ëûé\æìÇ Ûìëçéú ÑèçðÖíô Ìàéôìë ôíëÈ æìæìëCíø èûôèÐç
ðíúí×æ¯ Íèå çëgËçë ôèûíóë ÅøÜèBoíç è×Ü æì¯ Ìøëèóíô çþìëì çÁôìÜéæ È¤íëèä• Øëìè¼ «*Ûè· ç
èûíóèÐ ôìíûÖ ÍçåìÈ «*Ûìèûç è×íÜæ vö èæíäíóë ¼@øíôÞ ôçôIèÜ ûºoâÜ ï ÓìëËì ¾çèë ôíë ôìûÖ ë÷æì
ß çìë «*÷ìíë ÌìKèæíúìù ôíëè×íÜæ¯ çþìëì âíæ ôíëè×íÜæ ëûé\âãDo ûìÂìèÜ øìÒôôhÜÈ çìíóë ë÷æìë
äæ¼âÇÞíæë «*Óìæ ûìÓì¯ ¼ãçëì¤ øìÒíôë ëûé\ Ìæãëìù-Íë «*èçô—Üçì çÇì ëûé\ èûíëìèÓçìíôÈ çþìíóë
ôìûÖÐèk «*èçVìë «*Óìæ Åøìú ûíÜ Óíë vææ¯ ÌìKÐèkíç Ììòìûìæ Ìè÷Q?Öôhâìë v¼æI: çþìë “Ììèû,¬›ìë”
ôèûçìú èÜÔíÜæ_
““øfìíç Ðrgëì Ðë Ìùææ ðìæãô ÓìëìíÜì
¼@‡ãíÔ Çìôhæ ûí¼ øÇ ëgèÓ ëûé\ Òìôhë•
Ììøæ ÷íáë vÇíô äUìèÜû vö çéûu çéá£ ÌìíÜì
öãù ¼ïöÞ @¬ìX æ çìë ôìí×¯ vâìë øÇ Ììíëì óïë¯””
ÍÈ ôèû-Ûì»Ë çëgË ôèûíóë èûí°ìð «*ôìÐ ôëíÜß Íþëì «*íçÖíôÈ ÌQ?íë è×íÜæ ëûé\ Ìæã«ì* èËç¯
ôìëË Ííóë «*íçÖíôëÈ âíæë ÜìÜæ-Û—èâ ëûé\-Ðìè¼ç ûì¤Üì ôìûÖ ¼¤¼ìë¯ çìÈ Íþíóë ûkíûÖ• «*ôìíÐ
æïçæí&ë Ìàéôìë ÇìôíÜß Ììèàíôë øèëûçÞæÈ ôèûçìë ÌìÓãèæôçìë Íôâìr ÐçÞ æú¯ «*èçÛìë
tøíÐÞ Ûìû ß Ììèàíôë öã†Š ¼è@‡ÜíæÈ ôèûçìú ÌìÓãèæôçìë «*ôìÐ¯ çìÈ ÌìÓãèæô ôèûçì èû÷ìíë ôìíÜë
øèë÷ú èæíúß ôìûÖ èû÷ìíëë ¼âú çìë ÷èërùç ¾ûèÐ,%Ö èû÷ìë ôëíç ðíû¯ ôìíÜë èû÷ìíë ÌìÓãèæô ôèûçì
ÍôìíÜë ¼üè,% ðíÜß• çìë âíÓÖ Íâæ èô×ã ¾ûèÐ,%Ö Çìíô öì ÷èërÓíâÞß æçhæçë¯ ÍÈ èûíÐ» ÷èër-ÓâÞÈ
ë÷æìíô ÌæÖìæÖ ¼âôìÜéæ ë÷æì vÇíô t¬ìH ç¬QÖŸ -è÷èÿç ôíë¯
ôíGXìíÜë ûìÂìèÜ âÓÖèû+ èÐèáç çëgË ôèû-vùìVé æçhæ ß t¬ç H ¬QŸ ÓÖìæÓìëËìú èæèû,% ðíç
v÷íúè×íÜæ¯ Í ¼âú ¼âìä è÷Q?ìíçß Íôåì æçhæ øíûÞë ¼ï÷æì ðíúè×Ü¯ v¼ìèÛíúç ¼âìäèû«Xíûë
¼ìØíÜÖë øë âìæã» ß âìæû¼âìä ¼@øíôÞ æçhæ v÷çæì ¼˜ìèëç ðíúè×Ü¯ ÍÈ øíûÞÈ öãíºoì+ë úãíëìøéú
vÜÔôíóë ë÷æìûèÜ çëgË vÜÔôíóë æçhæÛìíû ÅPãºo ôíë¯ t‡ëË ôëì vöíç øìíë “ôíGXìÜ” øïûûÞ çéÞ
¼ûãäør ß Øëìè¼ Ûì»ì ÌèÛÚ çìë ¼@øìóô v¼ ¼âíú ÌìÓãèæô è÷Q?ìÓìëì ß âææ¼ìÓæìíô ÜìÜæ
ôíëè×íÜæ¯ ßÈ øèrôìíçÈ ¼ìèðçÖ-¼âìä-óÐÞæ-¼âìäôÜÖìË-èÐáì «*Ûè· ç èû»íúë ÌìíÜì÷æì æçhæ
èóùíQ?ë ¼aoìæ èóíúí×¯ “¼ûãäør” ÌûÐÖÈ âæ ß âãkûãèºoë ÷÷Þìë Åøë väìë èóíúè×Ü¯ çûã ôíGXìíÜë
ôèûôhíÜë çìë ¼íà øèëè÷èçë ¼ïír çþìíóë t¬GH ò F ìúé Ììí`óìÜæèå ¼ì§ì äìùìíç vøíëè×Ü¯ çþìíóë
ôèûçìë èû»ú ß «*ôìÐÛèàë t¬ìH ç¬QÖŸ óüè,% Ììô»ÞË ôíëè×Ü¯ Íþíóë Ðj«*íúìù• è÷rôGF• ×`ó vôìíæìèåÈ
ÑèçðÖèûíëìÓé ûì ÑèçðÖèû÷hÖç è×Ü æì¯ “Äëì øìÜô” “«*Çâì” ß “û`óéë û`óæìú” v¼ øèë÷ú Ììí×¯ èô¬Q;
ûkûÖ ðúíçì è×Ü èô×ãåì ûÖèkèûí°ìíðë ¼ï÷ô_öì vëìâìè`åôçìë Ìà¯ ûkûÖ• Åøìóìæ• Åøòìøæì ôìûÖ
èæèâÞèç ß ûÖJæìú ÌûÖûèðç ¼âôìíÜë ôèû Ìèâú ÷¹ûçéÞ• ¼ãÓé\æìÇ ó+ ß èûÃh vóë âíÓÖß Ìæãëø C
ÌìÓãèæô ÷èër-ÜáË èÛˆ‰çë Óìëìú «*ôìèÐç ðíúí×¯ Ííóë ¼ìâè†Œô ôèûÛìûæì ß ôìûÖ÷÷Þìú ÌìÓãèæô
ûì¤Üì ôèûçì èûxH ôìûÖ ¼ìèðíçÖë ¼âéøûçéÞ ðíúí×¯
226

ôèû ¼âìíÜì÷ô ûãºío óû û¼ã ÌìÓãèæô ûì¤Üì ôèûçìë Û—èâôìú ÌìÓãèæô ôèûçìë vâîÜ ÜáË èæíóÞÐ
ôëíç èùíú ûíÜí×æ• ““Ííô ûÜì vöíç øìíë èûí°ìíðë• «*èçûìíóë ôèûçì• ¼¤Ðíúë• ôYìèQ?ë• ¼aoìíæë•
Ììûìë ÍëÈ âíÓÖ «*ôìÐ vøíúí× èût‡íúë äìùëË• äéûíæë Ììæ`ó• èûxHèûÓìíæ Ììòìûìæ è÷+ûüè+¯ ÌìÐì
Ììë ¾æëìÐÖ• ÌQ?âèÞã Ôçì ûì ûèðâãèÞ Ôçì• ¼ìâìèäô äéûíæë ¼¤†Œìâ• ÌìèKô äéûíæë ç·Ãì ÍÈ ¼ûIíÜì ÓìëìÈ
Ôãíþ ä øìßúì öìíû””_Í ôèûçìú¯ Ìøë Íôèå ÌìÓãèæô ûì¤Üì ôèûçì ¼WÜíæë Û—èâôìú Ììûã ¼úéó ÌìÈúãû
Ììëß ¼¤èá:çë Íû¤ Ì¼@øïËÞ ¼¤Úì ûÖûðìë ôíëí×æ_““ôìíÜë èóô vÇíô âðìöãºo øëûçéÞ Íû¤ Ûìíûë
èóô vÇíô ëûé\«*Ûìûâãk• ÌQ?ç âãèk«*úì¼é¯””
Åø¼¤ðìíë ÌìÓãèæô ôèûçìë Ûìû ß ëCíøë ¾ûèÐ,%ÖIèÜ ¼ïrìôìíë ûÜì öìú_
1’ Í ôèûçì «*Óìæç æùëíôè\ô• öìè¬Qô Ÿ ¼ÛÖçìë «*Ûìçäìç¯ øèëËìíâ ôèûçìú äéûíæë ôYìèQ? ß
¾æëìÐÖíûìÓ-Íë øèë÷ú Øhíåí×¯
2’ vóèÐ èûíóèÐ ¼ìèðíçÖë «*Ûìíû èûxH ¼¤t¬›èü ç ß ÑèçðÖ âæt¬›çì Í öãíùë ôèûçìë ÌæÖçâ ÜáË¯
3’ Ø‹íúõéú âíæìèûÚìæ• âìRéÞú óÐÞæ• ÌìÓãèæô ôèûçìú Ìíæôåì òìæ ôíë èæíúí×¯
4’ äùÁ äéûæ ¼@øíôÞ Íôèå Ìèæíôç ÓìëËì vÇíô v«*â• ¼ã`óë• ôÜÖìË «*Ûè· ç «*èçèVç âïÜÖíûìÓ
¼¤Ðú/ ØÜç vóðä ôìâæì ûì¼æì Íû¤ v«*íâë Ðìëéëé ëCíøë ûËÞæìú Ìì¼èk¯
5’ ôèûçìú âæíæë «*ìÓìíæÖë ôìëíË vóÐ èûíóíÐë Èèçðì¼• óÐÞæ ëì,%³ ß ¼âìä• ôìûÖÛì»ì ß
è÷rôíGF ûTûÖûðìíë ß ôìíûÖ óãëðC çì Íí¼í×¯
6’ ôìûÖíóíð ûìôdëéèç ß ôìûÖëéèçë èâx*Ë Ùåìú ùóÖ ß ôìíûÖë ûÖûÓìæ ôíâí×¯ ùóÖ×í`óë ÷Üèç
ß †ŒìâÖ vóèÐ Ðíjë ¼íà èûíóèÐ Ðíjë ûTÜ ûÖûðìë Ùíåí×¯
7’ «*÷èÜç ôìûÖÛì»ì ß Åøâì-è÷rôíGFë øèëûíçÞ èûíóèÐ Íû¤ æçhæ æçhæ Åøâì-è÷rôGF ë÷æì
ôíë èûíÐ» ûÖJæì ß ÷âÁôìèë& ¼üè,% ôëì ðíúí×¯ Í øíûÞë Ìíæíôëô ôèûçìú Ðj «*íúìù
ðÜ ¼ãèâç ß ÌÇÞÙæ¯
8’ èû»ú ¾ûè÷írÖ ÌèÛæû& ¼üè,% ôëì ðíúí×¯
ÍôìíÜë ôèûëì ÅøèëÅk ÜáËIèÜ øïËÞ ûì Ìì¤èÐôÛìíû ôìûÖ÷÷Þìú «*íúìù ôíë ëìûéè\ô Ûìû ß
óüè,%Ûèà ÌìÓãèæô ¾ÐÜéíç ëCøìèúç ôíë Íû¤ ÌìÓãèæô è÷Q?ì ß óÐÞæíô ëìûéè\ô «*ôìÐÛèà• Ðj• ×`ó
ß è÷r ë÷æì ôíë ëûé\ ÎíËë ¼PÖûðìë ôíëí×æ¯ ëûé\ôìûÖ Óìëì Í ôìíÜë ôèûíóë «*ìË «*èçVì ôëíÜß
°gç øèëûçÞæÐéÜ Ñèçðìè¼ô ¼èaoáíË 20 Ð Ðçíôë ôèûíóë Ìûòìæ vðçh çìíóë ë÷æìú Í ¼âíúë
èû»úû¬t¬ë; æû& ß ûkíûÖë tøèÓÞç ß ¼ëÜ Åøòìøæì• ¼¤ðç ôìûÖôÜìú «*ôìèÐç ðíúí×¯ ÌìÓãèæô
ôèûçì ûÜíç Ììâëì Í ôìíÜë ÍÈ ôèûçìIèÜíô ûãèÄ¯
ûçÞâìæ Íôíô âïÜøìÒ_1 ß âïÜøìÒ_2øöÞìíú 19Ð ß 20Ð Ðçíô ÌìÓãèæô ôèûçìë ôìÜùç
øèëûçÞíæë Óìëìèåë ¼¤èá: øèë÷ú vóßúì ðíúí×¯ øëûçéÞ ÷ìëèå Íôíô öÇì¹íâ âÓã¼óï æ• ëûé\æìÇ•
æäëgÜ ß äéûæìæí`óë âíÓÖ çìë ûÖûðìèëô «*íúìù ôé Ûìíû Ùíåí×• ß çìë t¬ëH ø C ôìûÖ ÌìíÜì÷æìë âìÓÖíâ
çhíÜ Óëìë v÷,%ì ôëì ðíúí×¯
227

32¿6 ¼ìëì¤Ð_2
È¤íëä ÌèÓôìíëë øë ÍíóíÐ NøèæíûèÐô ÌÇÞûÖûòìë ø+æ Ùíåè×Ü¯ ¼ìâQ?ûìóé ÌÇÞûÖûòì Ììíù
vÇíôÈ è×Ü¯ ØíÜ vóíÐë æçhæ ÌÇÞûÖûòì ðíú ÅÒÜ NøèæíûèÐô-¼ìâQ?ûìóé Íô èâx* ëCø¯ È¤íëä
¼¤tøíÐÞ ß ëìäÖ Ðì¼íæë «*íúìäíæ ÅèæÐ Ðçíô È¤íëèä èÐáìë èû¬t¬ì? ë ÙåÜ• Ììë ÌìÓãèæô øüèÇûéë
Ûìûæìè÷Q?ì óÐÞæèûÚìíæë ¼íà øèë÷íúë ØíÜ Ålcç ï ðÜ ûì¤Üìë æûäìùüèç• âìæûçìûìó• öãèkûìó•
t¬íH óÐí÷çæì Íû¤ Ðçìjéë èPçéúìíÓÞ ûì¤Üì ¼ìèðíçÖ æïçæ «*ìËÐèk¯ âÓã¼óï íæë ðìíç ûì¤Üì ôìûÖ
¼ìèðíçÖë æûäˆŠ ÙåÜ¯ æçhæ Óìëìë ÌìÔÖìæôìûÖ-âðìôìûÖ ëè÷ç ðÜ¯
èû¤Ð Ðçíô Íôèóíô ëûé\ ÑèçðÖ Ìøèóíô ëì,%-³ vóÐ-¼âìíä æìæì èûøöÞú¯ ÌìÈæšìÈíæë
Ììíøèáôçìûìó• Ø‹íúíõë ¼í÷çæ-Ìûí÷çæ-v÷çæ âíæë ëð¼Ö ¼aoìæ• óãèå èûxHöº ã •o âìëéâˆHQë? • v¼ìèÛíúíç
¼ìâäçìè¬Qô Ÿ èû«Xíûë èût‡ú_âìRéÞú ¼ìâÖè÷Q?ìë èûôìÐ• vóÐÛìù• t¬ìH Óéæçì• vóíÐë ÌÇÞÊæèçô ¼¤ôå ùÛéë
vÇíô ùÛéëçë ðßúìú ¼âìíä äéûíæ ùÛéë ÌìíÜì§æ ¼üè,% ðÜ¯ ôìûÖ Ûìûæìë ëCøìQ?ë ÙåÜ¯
ëûé\«*Ûìûâãk ðûìë Ììôì)áì ÍôóÜ ôèûë ÓÖìæÚìæ ðÜ¯ ÌæÖ ôèûëì èûxH ôìûÖ ¼ìèðíçÖ ¼íà ÌìèKô
¼@øôÞ òìøæ ôíë Ûìûæì ß ûìùdÛèà ß ûÖûðìë ôëíÜæ¯ ôìûÖ Ûì»ìëß øèëûçÞæ ÍÜ_ùóÖôèûçìë äˆŠ
ðÜ• Ììûìë ùóÖ-øóÖ ûìùdëéèç ß ôìûÖëéèçë èâx*Ë ÙåÜ¯ 20Ð Ðçíôë ÌìÓãèæôùçì 19Ðçô vÇíô
èÛˆ‰çë æùëíôè\ô öìè¬Qô Ÿ ¼ÛÖçìë «*Ûìûäìç Íû¤ Ìíøáìô·ç äèåÜ¯
ÌæãÐéÜæé_2
æéí÷ë «*xI‰ èÜë Å+ë ôëgæ Íû¤ Å+ë vÐí» ______ øüVìú Å+ë ¼¤íôç vóÔãæ¯
1’ ÐïæÖòìæ øïëË ôëgæ¯
ô’ øìÒôíóë ëûé\ Ìæãëìíùë çÇì ëûé\ çþìíóë
«*èçVìë «*Óìæ ûíÜ Óíë vææ¯
Ô’ øfìíç Ìùææ ðìæãô ÓìëìíÜì
¼@‡ãíÔ Çìôhæ ûí¼ øÇ ëgèÓ
Ììøæ ÷íáë vÇíô vö çéûu çéá£ ÌìíÜì
@¬ìX æ çìë ôìí×¯
ù’ ÌìÓãèæô ôèûçìë Ûìû ß ëCíøë ¾ûèÐ,%Ö ¥
äùÁ ß äéûæ ¼@øíôÞ Íôèå ÓìëËì vÇíô ¼ã`óë
ôÜÖìË «*Ûè· ç «*èçèVç ¼¤Ðú¯
2’ èû¤Ð Ðçìjéë ÌìÓãèæô ôèûçìë ëCøùç ¾ûèÐ,%ÖIèÜ ¼¤íáíø ûËÞæì ôëgæ¯
3’ ÌìÓãèæô ôèûíóë èô×ã ë÷æìú ëûé\ èûíëìèÓçìë ¼ãë tø,%¯ ÍÈ èûíëìèÓçìë ôìëË ¼@øíôÞ
Ììøæìë ûkûÖ ¼¤íáíø èÜÔãæ¯
228

32¿7 Å+ëâìÜì
ÌæãÐéÜæé_1
1-3 æ@¬ëH «*íx‰ë Å+íëë äæÖ âïÜøìÒ_1-Íë «*ì¼èàô ÌæãíE×óIèÜ ÛìíÜì ôíë ø§…æ¯ çìðíÜÈ
Å+ë ôëíç øìëíûæ¯
4¯ ô’ âìæû• «*ìÓìíæÖë• ÛìùÖ• ¼ï¨ ÌæãÛè— ç¯
Ô’ èû»ú• û¬t¬•; äéûíæë• çhE×• áh°¯
ù’ äìçéúçìíûìÓ• øëìÓéæçìë• èôY,%¯
Ù’ ¼¤t¬›ç ü • çìèâÜ• è†Œô• Üìèçæ• ÅøôëË• Åøìóìæ¯
ÌæãÐéÜæé_2
1¯ ô’ «*èçô—Üçì• èûíëìèÓçìíôÈ• ôìûÖ-Ðèk• Åøìú¯
Ô’ Ðrgëì• Ðë• ëûé\• Òìôhë• äUìèÜû• öãù¼ïö¯Þ
ù’ Ìèæíôç• v«*â• ôÜÖìË• âïÜÖíûìíÓ• ¼¤Ðú¯
2æ¤ «*íx‰ë Å+íëë äæÖ ÌìÓãèæô ôèûçìë ¼ïrìôìíë Åøòìèøç ¾ûèÐ,%ÖIèÜ 6-8 Ì¤Ðèå
ÛìíÜì ôíë ø§…æ¯
3 æ@¬ëH «*íx‰ë Å+ë ûçÞâìæ øìÒÖ Ì¤Ðèå ø§íÜÈ Ììøèæ èÜÔíç øìëíûæ¯
32¿8 †ŒpøèJ
1’ ÌìíÜìôëJæ óìÐI: ß vóûé«*¼ìó ûí`óÖìøìÓÖìú ‘¼@øìèóç’_ÌìÓãèæô ôèûçìë Èèçðì¼¯
2’ óéè: èrøìÒé_ÌìÓãèæô ûì¤Üì ôìûÖøèë÷ú¯
229

Íôô 33 ❐ âÓã¼ïóæ ó+o ¥ vâÙæìóûÓ ôìûÖ_»V ¼ùÞ
ùÒæ
33¿1 Åí!ÐÖ
33¿2 «*¬t¬?ìûæì
33¿3 âÓã¼óï æ ó+ ¥ ¼¤èá: äéûæé ß ë÷æìûÜé
33¿4 âïÜøìÒ
33¿5 ¼ìëì¤Ð_1
33¿6 vâÙæìóûÓ ôìûÖ ‘6V ¼ùÞ’ ¥ ÐjìÇÞ åéôì• ûÖìÔÖì èûíxX»Ë
33¿7 âðìôìûÖ ¥ t¬ëH ø
C • ¾ûè÷rÖ
33¿8 vâÙæìóûÓ ôìûÖ_ôìèðæé èûæÖì¼ ‘6V ¼ùÞ’
33¿9 vâÙæìóûÓ ôìûÖ_vóÐé-èûíóÐé «*Ûìû• ë¼èû÷ìë• å³Öìíäèõ ß èæúèçûìó
33¿10 vâÙæìóûÓ ôìíûÖë ÷èër èû÷ìë
33¿11 vâÙæìóûÓ ôìíûÖë ‘6V ¼ùÞ’ ¥ Ûì»ì• ×`ó• ÌÜWìë
33¿12 ¼ìëì¤Ð
33¿13 Å+ëâìÜì
33¿14 †ŒpøèJ
33¿1 Åí!ÐÖ
öèó Ììøèæ ÍÈ Íôôèå ¼öí- øìÒ ôíëæ Íû¤ ÌæãÐéÜæIèÜë öÇìöÇ Å+ë èóíç øìíëæ çìðíÜ
Ììøèæ_
● ÅèæÐ Ðçíôë ÌìÓãèæô ûì¤Üì ôìûÖÓìëìë ÌæÖçâ âðìôìûÖ ß ÌìÔÖìæôìíûÖë âíÓÖ øìÇÞôÖ èæíóÞÐ
ôëíç øìëíûæ¯
● âðìôìûÖ-¾ÐÜéë ÌæÖìæÖ ôèûô·èç ¼@øíôÞ äìæíç øìëíûæ¯
● âðìôìûÖøìÒ ß èûíxX»Ë-Íë ¼ïrIèÜë ÓìëËì ôëíç øìëíûæ¯
33¿2 «*¬t¬?ìûæì
Ììøæìëì ÍÈ Íôôèå øí§ ÅèæÐ Ðçíôë æûäìùüèçë èûèÐ,% ÅøìóìæIèÜíô öãùaoë âÓã¼óï æ çþìë
vâÙæìóûÓ âðìôìíûÖ ôéÛìíû ¼â¼ìâèúô äìçéú äéûíæë Íôèå ¼ìâè†Œô «*E×ˆ‰ è÷írë øåÛ—èâôìú çhíÜ
Óíëí×æ v¼èå ûãÄíç øìëíûæ¯ vâÙæìóûíÓë ôìèðæé-ÅøôëË vôìíæì Íôèå èûíÐ» ëìâìúË æú• ûÜì vöíç
230

øìíë ûìÂìèÜë ëìâìúË-¼¤t¬›ìë vÇíô ÌìðëË ôëì ðíúí×¯ çìë ¼íà öãk ðíúí× âÓã¼óï íæë âì°ìä ¼ïír
çìèâÜ-ô@¬æH d ëìâìúíËë «*Ûìû¯ ô@¬æH d ëìâìúíË ëìûË ôhÁè¼ç ûì ÌçÖì÷ìëé Ðì¼ô æú¯ âÓã¼óï æ ëìûË-÷èër
øèëôGFæìú ûìGŠéèô ô·è+ûìí¼ë óüè,% ¼WéËÞçìë Ìû¼ìæ Ùèåíú ÌìöÞäìèç¼ãÜÛ Åˆ‰çˆŠæÖ âïÆçì vÛíÂ
èóíúí×æ¯ ÍÛíû èçèæ øãëìËíô vö æçhæçë ÌíÇÞ ûÖèJç ôíëí×æ çìë vø×íæ v¼ ¼âíúë âìæ¼øåÛ—èâèå
ôìä ôíëí×¯
»V ¼íùÞ ûèËÞç ôìèðæéë âíÓÖ ëìâ• Ü¨Ë• È\èäÁ• èûÛé»Ë• âìúìíóûé ß Ü¨é «*Ûè· ç ÷èërIèÜ ôìíûÖë
÷èër èûæÖìí¼ë ¾ûèÐí,%Öë ¼íà ¼ìâJ¼ÖøïË¯Þ ÍÔìíæ ëìâ Ü¨íËë «*èç ôèûë ââçì ß ¼ðìæãÛè— ç «*ôìèÐç
ðíÜß ëìûË-È\èäíçë «*èç çþìë ùÛéëçë øáøìç Øhíå ÅíÒí×¯ Íèå ôèûë ûÖèkùç/ èô¬Q; ¼âôìíÜë
óüè,%Ûèàë âíÓÖ «*ì÷éæ ÓìëËì ß ¼¤t¬›ìíëë øãæèûÞ÷ìë ôëìë Ììôì)áì väíù ÅíÒè×Ü¯ âÓã¼óï íæë ÍÈ ôìíûÖ
Ìèârìáë ×`ó «*íúìù ôíëí×æ¯ ÍÈ ×í`óë «*Óìæ ¾ûèÐ,%Ö ×ríÐí» èâíÜë èûíÜìø Íû¤ öèç òìøíæë
t¬ìH Óéæçì¯ èçèæ èû»úèåë öÇìöÇ Åøòìøæìë «*íúìäíæ ×í`óìûaoæíô Ûìíûë ¼íà ¼àèç vëíÔ ÈE×ìâç
¼ìèäíúí×æ¯ ØíÜ vóÔì èóíúí× ×r-ÅGX)Ùæôìëé «*ûðâìæçì (enjambment)¯
»V ¼ùÞèå ÛìíÜì ôíë øí§ ôìûÖùç ¾ûèÐ,%Ö èûíxX»Ë ôëíÜ æìæì æçhæ èû»ú Ììøæìë æäíë ø§íû
öìë èô×ã ÅíGXÔ ôëì ðíúí×¯ âëèâ ë¼†Œìðé øìÒô ™Óã ôìûÖ øìÒ ôíëæ æì• èçèæ ôéÛìíû Íû¤ vôìæd èûíÐ»
ëéèçë âìÓÖâ ûÖûðìë ôíë ôèû çþìë ûkûÖ Åøèòç ôíëí×æ• çìë ôìëË ¼aoìæ ôíë ôèûë èÐGFôè· çëß
èû÷ìë ôíëæ¯ Í ¼@øíôÞ èô×ã ÓìëËì Íôíôë 48¿9• 48¿11• 48¿12• 48¿14 ÅøèûÛìíù vóßúì ðíúí×¯
¼ùÞèå èûíxX»Ë ôíë ø§ûìë ¼âú èô×ã ÌìèÛÓìèæô Ðj ß Iëg&øïËÞ ôìûÖ-ûìôÖì¤íÐë ûÖìÔÖì èûíxX»Ë
«*íúìäæ ðíû âíæ ôíë 48¿6 ÅøèûÛìùèå «*¬t¬ç ; ôëì ðíúí×• Ííç Ììøæìíóë ¼ãèûÓì ðíû¯ Í×ì§ìß
Ììøæìëì èô×ã èûíÐ» øÂdèk èæûÞì÷æ ôíë ùÛéë ß ¼öí- øìÒ ôëíç øìíëæ¯
Ììøìçç »V ¼ùÞ øí§ ôìûÖèå ûãÄíç v÷,%ì ôëì öìô¯ ¼íà èô×ã ÌæãÐéÜæé vóßúì Ììí×• v¼IèÜ Íû¤
vÜÔô ß ë÷æì ¼@øíôÞ vö ¼ìÓìëË ÌìíÜì÷æì Ììí× çì øìÒû¬t¬; ûãÄíç ¼ìðìöÖ ôëíû ûíÜ âíæ ôèë¯
33¿3 âÓã¼óï æ ó+ ¥ ¼¤èá: äéûæé ß ë÷æìûÜé

ó+ôhíÜìlcû ôèû x*é âÓã¼óï æ t¬ëH è÷ç ¼âìèÓ èÜèøíç ÌìKøèë÷ú èóíúí×æ ¥
“öíÐìíë ¼ìùëóþìè§ ôûçá çéíë
äˆŠÛ—èâ• äˆŠóìçì• ó+ âðìâèç
ëìäæìúìëË• æìíâ• äææé äìÿûé¯”
ôèûë äˆŠ 25vÐ äìæãúìèë 1824/ âüçÖh 29vÐ äãæ 1873¯ äˆŠòìæ ¼ìùëóþìè§• Ììâ-äìâ-ôìÒìÜ
ùìí×ë ÐÖìâÜçìèt¬D‰ o Íôèå ¼ìÓìëË †Œìâ¯ ÍÈ †Œìíâ äíˆŠë øë Ììëß ¼ìç û×ë ôìèåíúí×æ¯ Íë t‡üèç
çþìë âìæ¼íÜìíô òìúé ðíú è×Ü¯ èøç·¼íï r èçèæ âÓÖèû+ øèëûìíëë ¼Q?ìæ• âìç·¼íï r çþìë äèâóìèë ëíkë
¼íà vöìù è×Ü¯ âì è×íÜæ äèâóìë vùîëé÷ëË vÙìí»ë ôæÖì¯ âÓï¼óï æ ÷ìë-øþì÷ û×ë ûúí¼ †Œìíâë
øìÒÐìÜìú Ûè+Þ ðæ¯ v¼ ¼âú ÌìÈæ-ÌìóìÜç Øìëè¼ë ÷Üæ è×Ü¯ çìÈ v¼È ×ú-¼ìç û×ë ûúí¼È âÓã¼óï æ
èÛˆ‰ †Œìíâë Íô vâîÜèûë ôìí× Øìëè¼ ø§íçæ¯ ûìè§íç âìíúë ôìí× ¼ì†Œíð ëìâìúË• âðìÛìëç
âàÜôìíûÖë øìÒ èæíúí×æ¯ ûìíëì û×ë ûúí¼ ôÜôìçìú Ììí¼æ¯ ëìäæìëìúË çÔæ ôÜôìçìë ¼óë
231

vóßúìèæ ÌìóìÜíç ßôìÜèç ôëíçæ¯ øíë èÔèóëøãíë Íôèå ûìè§ èôíæ ‘1832’ òìúé ðæ¯ âÓã¼óï íæë
èøçì çþìíô ôÜôìçìú Ííæ èð`óã ôíÜíä ÛèçÞ ôíëæ¯ ×ìrìûòìíçÈ çþìë èô×ã ôèûçì ÔÖìçæìâì øèrôìú
«*ôìèÐç ðú¯ èûÜìç öìßúìë Ìì†Œð ß ûìûì-âìë èÒô ôëì èûûìð vÇíô øèërìíËë Åí!íÐÖ 1843
èÔušìíjë 9È vØûuúg ìëé èÔušìÓâÞ †ŒðË ôíëæ¯ ÓâÞìQ?èëç âÓã¼óï íæë èð`óã ôíÜíä ø§ì ðÜ æì• çìÈ èçèæ
èûÐø¼d ôíÜíä ‘èÐûøãë’ ÛèçÞ ðíÜæ¯ èøçìÈ çþìë èÐáìë ûÖú Ûìë ûðæ ôëíçæ¯ ÍÔìíæÈ èçèæ è†Œô•
Üìèçæ ß ¼¤t¬›ç ü Ûì»ì èÐáì ôíëæ¯ øíë Ì¼¬Q,; % ëìäæìëìúË ÌìèÇÞô ¼ìðìöÖ ûao ôëìú èçèæ ÛìùÖìí²H»íË
âì°ìä ÷íÜ öìæ ‘1948’¯ èÐáôçì ß ¼ì¤ûìèóôçì äéèûôì èð¼ìíû †ŒðË ôíëæ¯ ÍÔìíæÈ vëíûôì
âÖì=ìèÛí¼ë ¼íà çþìë øèë÷ú ß èÔušéú âíç èûûìð¯ âì°ìä «*ûìí¼ èçèæ çìèâÜ• vçÜãI• è†Œô ß èðûug
Ûì»ì èæúèâç ÷÷Þì ôëíçæ¯
âÓã¼óï íæë «*Çâ èûûìð óéÙÞòìúé ðúèæ¯ ÍèâèÜúì vðæèëíúåì v¼ìèØúì æìâô Ììë Íô È¤íëä âèðÜìíô
èçèæ èPçéúûìë èûûìð ôíëæ¯ ûÖèk& ¼@øˆ‰ vëíûôì øëìèäç ðíÜæ¯ ÌìKèæíûóæ øëìúËì vðæèëíúåì vÐ»
øöÞQ? äúé ðíÜæ¯ 1856 vç âÓã¼óï æ ôÜôìçìú èØíë Íí¼ ôÜôìçìë øãèÜÐ vôìíåÞ ÷ìôèë vææ¯ v¼ ¼âúÈ
çþìë ûì¤Üì vÜÔæé ÷÷Þì ™ëg¯ ÐèâÞVì ‘1859’ æìåô• 1859 ¼ìíÜ óãèå «*ð¼æ_“ÍíôÈ èô ûíÜ ¼ÛÖçì” ß
“ûãí§ì ÐìèÜíôë Ùìí§ vëþì” Íû¤ 1860-Í øïËìÞ à æìåô “ø‚ìûçé” ë÷æì ôíëæ¯ ÍÔìíæÈ «*Çâ Ìèârìáë
èæíú øëéáì ôíëæ¯ 1860 Ìèârìáíë “èçíÜì+âì¼@¬ûc ôìûÖ” Ììë 1861 “vâÙæìóûÓ ôìûÖ”* ß “ûuäìàæì”
Íû¤ “ô·Ãôhâìëé” æìåô «*ôìèÐç ðú¯ çìëøë “ûéëìàæì” ‘1862’¯ Í ¼âú èøç·¼@øè+ Åºoìíëë øë èûèÜ
ûÖûòì ôíë• 1862-ë 9 äãæ èûÜìç öìrì ôíëæ¯ ûÖìèë,%ìèë ø§ûìë äæÖ “v†Œä Èíæ” ÛèçÞ ðæ¯ ßÈ ûÁ¼ëÈ
19vÐ Ììùš øìÐ ôíë 1867 èÔušìíj èØíë Ììí¼æ¯ âÓã¼óï æ èûíóíÐ ûì¼ôìíÜÈ ë÷æì ôíëæ “÷çhóÐÞ øóé
ôèûçìûÜé”¯ äéûæ ¼ìúìíÿ “vð=ë ûÓ” ‘1871’ ùóÖôìûÖ ß “âìúìôìææ” æìåô ‘1874’ ë÷æì ôíëè×íÜæ¯
âðìôèûë vÐ»äéûæ óã¥Ô ß óìèëí°Ö ääÞèëç¯ Ì¼ãò ôèû ÌìèÜøãë väæìíëÜ ðì¼øìçìíÜ ÛèçÞ ðæ¯
v¼ÔìíæÈ çþìë âüçÖh 29vÐ äãæ 1873-Í¯ çþìë èçæèóæ øïíûÞ 26vÐ äãæ vðæèëíúåìë âüçÖh ðú¯
ûçÞâìæ Íôíôë øìÒÖû¬t¬; vâÙæìóûÓ ôìûÖ-Íë 6V ¼ùÞ¯ âðìôìíûÖë ëéèç Ìæãöìúé Í ¼ùÞèåë æìâôëË
ôëì ðíúí×-“ûÓ”_““Èèç x*éíâÙæìóûÓ ôìíûÖ ûíÓì æìâ »V ¥ ¼ùÞ¯””
»V ¼íùÞë ÙåæìôìíÜë ¼ï÷æì ëìâëìûíËë öãíºoë èPçéú èóæ ¼ôìíÜ¯ òìæ_èæôhè@¬Ü c ì öÚìùìë•
èû»úû¬t¬; Ü¨Ë ôç·ô Þ vâÙæìóûÓ¯ “ûíÓ”_Íë âïÜ Ùåæìèå ëìâìúË vÇíô væßúì ðíúí×¯ èô¬Q; ÷èëír• Ùåæì
Åøòìøæì ß øèëËèçíç ëìâìúË Ìæã¼ëË ôëì ðúèæ¯ ëìâ÷í\ë ÌìÐWì• èûÛé»íËë t¬« H ‰ ûü+ìQ? ûËÞæì•
ëìíâë ¾óûûìËé vÐìæì ß ÌìôìíÐ ¼ìø-âúïíëë öãºo vóÔì• âìúì-Üáé ¼¤Üìâ• èûÛé»Ëíô ¼íà èæíú
Ü¨íËë âìúìûíÜ ÜWì «*íûÐ• èæët¬Ÿ vâÙæìóíô Ìì¹âË• vâÙæìóôç·ô Þ vôì»ì èóíú Üá£íô Ìì¹âË ß
ØíÜ çþìë âïE×Þì• vâÙæìó-èûÛé»Ë ¼¤ûìó• âìúìë öí- Ü¨íËë v÷çæì ÜìÛ ß ¾óûìít¬Ÿë ¼ìðìíöÖ vâÙæìóíô
çé¨Ðíë èûºo ôëì• ëkìk vâÙæìíóë Åèk_“óã¥Ô vö• Íôèå ôìøãëíg »ë ðìíç çþìë âüçÖh ðíE×¯”
* 1â Ô„ - 1â ¼ùÞ - 5â ¼ùÞ• 1267 ¼æ•

2ú Ô„ - 6V ¼ùÞ - 9â ¼ùÞ 1268 ¼æ
Ííô Ôí„ 1861 Ôü¥
232

33¿4 âïÜøìÒ ¥ vâÙæìóûÓ ôìûÖ ¥ »V ¼ùÞ
çÖèä v¼ ÅóÖìæ• ûÜé v¼îèâèr vôÐëé ¼ãëûìÜìóíÜ Ííë vóèÔæã ¼@‡ãíÔ
÷èÜÜì/ èÐèûíë öÇì èûëìíäæ «*Ûh ôhJûæèûðìèëËé/ ô·çìJèÜ-øãíå
ëÙã-ëìä/ Ìèç °gíç ÷èÜÜì ¼ãâèç• øãèä• ûë âìèù vóû• èûóìÈæã ¼íû
vðèë âüùëìíä ûíæ• Óìú ûÖìÓ öÇì Ìóïíë vÐìèÛÜ ûíæ vóÅÜ• ÅäèÜ
Ìt¬ìŸ Üíú•_ûìè× ûìè× ÜÈíç ¼&íë ¼ãíóÐ¯ ¼ëí¼ øèÐ• Ìûùìèð vóð•
çéá£çë «*ðëË æxHë1 ¼¤†Œìâ¯ æéíÜìÁøÜìJèÜ èóúì øïèäæã âìíúíë 30
ôçáíË âðìöÐì¥ ÅçèëÜ öÇì ÛèkÛìíû¯ ÌìèûÛÞìèû ûë èóÜì âìúì¯
ëÙãëÇé¯ øóöãíù æèâ• æât¬›ìèë ôèðíÜæ óúìâúé•_“¼ã«¼* ˆ‰ Ììèä•
èârûë èûÛé»íË• ôèðÜì ¼ãâèç•_ vë ¼çé¼ãèârì¼ïç• vóû vóûé öç
““ô·çôìöÞ Ììèä• vóû• çû ÌìÐéûÞìíó 10 vçìë «*èç¯ vóû-Ìt¬Ÿ v«*èëúìí× vçìíë
è÷ëóì¼¢ t‡èë øó• «*íûèÐ• ôìæíæ• ûì¼û/ Ììøèæ Ììèâ Ììè¼úìè× vðÇì
øãèäæã ÷ìâãí„2• «*Û•h ¼ãûËÞ-vóÅíÜ¯ ¼ìèÓíç Í ôìöÞ vçìë èÐíûë ÌìíóíÐ¯
×èÜíç óìí¼íë ¼çé ôç vö øìèçÜì Óèë vóû-Ìt¬•Ÿ ûèÜ• èûÛé»íË Üíú•
âìúìäìÜ• vôâíæ çì èæíûèó ÷ëíË• öì ÷èÜ æùë âìíÄ• öÇìú ëìûèË•
âïÆ ÌìèâÀ ÷\÷—í§ vóèÔæã óãúìíë c ì4 öÚìùìíë• øïíä ¾ûxHìæíë¯
èæôhè@¬Ü
ëáô/ ×ìè§Üì øÇ èûæì ëíË èçèæ ¼ð¼ì• ÐìóïÜ Þ ì¹íâ Ìì¹èâ ëìáí¼• 40
çû øãËÖûíÜ• vóû/ âíðìëù3 öÇì æìÐd çìíë¢ vâìë ûíë øèÐèû óãäíæ
öìú ÷èÜ ðçûÜ âíðî»ÓIíË¢ ÌóüÐÖ/ èøÓìíæ5 öÇì Ìè¼• Ììûèëû
øèÐÜ ôìæíæ óì¼/ ÌìÈÜ ùèäÞúì âìúìäìíÜ Ììèâ vóþìíð¯ èæÛÞú ´óíú•
è¼¤ð/ èûâãèÔæã çìíð/ ¾Ûëû TWìíë 20 öì ÷èÜ• vë öÐèt¬¢H ”_èô ÈE×ì çû• ôð•
ûèðÜ çhâÜ ã Ä§/ ôìÜìè†‰ ¼óüÐ æüâèËÀ vøìðìú ëìèç/ èûÜ@¬H æì ¼íð¯
óìûìè†‰ vûè§Ü vóÐ/ øãè§Ü v÷îèóíô âìèë ëìûèËíë• vóû• vóð ÌìÚì óìí¼¢””
ûæëìäé/ ôçáíË èæèûÜì Ììøèæ Å+èëÜì ëÙãæìÇ• ““ðìú vë• vôâíæ_
ûìúã¼Ôì• ûìúãíóû vùÜì ÷èÜ óïíë¯ vö ô·çìQ?óíï ç óïíë vðèë• ÏÓ[ÞxìH í¼
1¿ æxHë _ æìÐÐéÜ• ÍÔìíæ “èûæìÐô” ÌíÇÞ ûÖûðìë ôëì ðíúí×¯

2¿ ÷ìâãí„ _ ûìÜéë æìâ¯ Èèæ ÛúWëé ëCø ÓìëË ôíë ÷„ ß âã„íô ûÓ ôíëè×íÜæ ûíÜ ÷ìâã„ì æìâôëË ðíúí×¯
3¿ âíðìëù _ âðì¼øÞ¯
4¿ èæôhè@¬cÜì_ÜWìë øèfâèóíôë Iðì èûíÐ»• v¼Ôìíæ Ìûèòçì vóûé¯
5¿ èøÓìíæ_vôìí»• Ôìíø¯
233

ÛúìôhÜ äéûôhÜ Óìú ûìúãíûíù ÌûÐÖ æìèÐû ëíá ß øó«*¼ìíó¯
«*ìË Üíú/ vóû æë Ût‡ öìë èûí»/ 50 èûÚçâ çhèâ• æìÇ¢ vôæ ÌûíðÜ 80
vôâíæ øìÒìÈ vçìíë v¼ ¼øÞèûûíë• vóû-ÌìÚìÀ ÓâÞøíÇ ¼óì ùèç çû•
«*ìËìèÓôÀ æìèð ôìä ¼éçìú Åºoìèë¯ Í ÌÓâÞ ôìöÞ• ÌìöÞ• vôæ ôë ÌìèäÀ
ûüÇì• vð äÜèÓ• Ììèâ ûþìèÓæã vçìâìíë/ vô vôìÇì âàÜÙå ÛìíÂ øóìÙìíçÀ””
Ì¼¤ÔÖ ëìá¼†Œìâ ûèÓæã ¼¤†Œìíâ/ ôèðÜì âÓãëÛìí» èûÛé»Ë ûÜé
Ììèææã ëìíä\óíÜ Í ôæôøãíë èâr• _““öì ôèðÜì ¼çÖ ëìÙíû\ ëÇé¯
¼Ê¼íæÖ/ vÐìèæçít¬ìŒ ç¥ ðìú• ÌôìëíË• óãëQ? ô·çìQ?-óïç ¼â øëì¹íâ
ûèë»ìë äÜ¼â• Ììè°ÞÜ6 âðéíë¢ ëìûèË• ûì¼ûrì¼•9 Ìíäú äùíç¯
ëìäÖ• Óæ• èøçì• âìçì• t¬ûH aãûo ìaoíû- èô¬Q; ûüÇì Ûú Ììèä ôèë vâìëì çìíë¯
ðìëìÈæã ÛìùÖíóìí»/ vôûÜ Ììè×Ü t¬ø H íæ vóèÔæã Ììèâ• ëÙãôÜ h âèË•
Ìaoôìë Ùíë óéø ¾âèÇÜé/ çìðìíë 60 ëá¥ôhÜ-ëìäÜ¨é/ èÐíëìíóíÐ ûè¼• 90
‘vð èûèÓ/ èô vóìí» óì¼ vóì»é çû øíóÀ’ ÅäèÜ èÐèûë• vóû• èûâÜ èôëíË•
èæûìÈÜ óãëóü,%¢ vô Ììë Ììí× vëÀ ôèðÜì ÌÓéíæ ¼ìÓ[é/_“ðìú¢ â+ âíó
Ììâìë ¼¤¼ìíë• ÛìÈ• öìë âãÔ vóèÔ ÛìÈ vçìë• èûÛé»Ë¢ Í øìø-¼¤¼ìíë
ëìèÔ Í øëìË ÌìèâÀ Çìèô Í ¼¤¼ìíëÀ èô ¼ìíÓ ôèë vë ûì¼• ôÜã»íPè»Ëé
÷Ü èØèë• øãæ¥ vâìëì öìÈ ûæûìí¼• ÌìèâÀ ôâèÜæé ôÛh vØìíå èô ¼èÜíÜ
Ü¨Ë¢ ôháíË ÛhèÜ ÌìÐìë ×Üíæ• øèWÜÀ äéâïçìûüç10 ùùíæ vô ôíû
Í ëìá¼øãíë• ÛìÈ• ÌìÈæã Ììâëì¢”” vðíë çìëìÀ èô¬Q; vçìë øïûÞ ôâÞØíÜ
Å+èëÜì ûéëóíøÞ v¼îèâèr vôÐëé/ ¼ã«¼* ˆ‰ vçìë «*èç Ìâë/ øìÈèû
““èô ôìëíË• ëÙãæìÇ• ¼Ûú Ììøèæ ÐïæÖ ëìä-è¼¤ðì¼æ• ×ró„ ¼ð•
ÍçÀ ¾óûûíÜ ûÜé vö äæ• ôìðìíë 70 çhÈ¢ ëá¥ôhÜæìÇ-øíó Ììèâ vçìíë 100
õëìú v¼ èrÛhûíæ¢ vóû-ôhÜøèç ôèë ÌèÛí»ô Ììèä èûèÓë èûÓìíæ•
¼ðt¬ìŒ áé7 øá çû/ ¾ôÜì¼-èæûì¼é öÐèt¬¢H âìèëíû ôìèÜ v¼îèâèr vôÐëé
èûëCøìá8/ ¾ÐÜûìÜì ÓâÞ-¼ðìèúæé¢ qìç·ørã vâÙæìíó/ ¼ðìú ðÈèû
vóÔ v÷íú ÜWì øìíæ/ ôìÜ vâÙ ¼â çhÈ çìë¢ vóû-ÌìÚì øìèÜ¼d öçíæ•
vóûí¹ìÓ Ììûèëí× t¬ËH âÞ úé ÌìÛì vë Ûìûé ôûãëÞ ëìä11¢ ÅèÒæã äìèùúì/_
÷ìèë èóíô¢ vóûðì¼Ö ÅäèÜí×• vóÔ• t¬ùH éÞ ú v¼îëíÛ øïËÞ èÐèûë vóèÙæã/
Í çû èÐèûë• «*Û¢h ÌìíóÐ óìí¼íë t¬ùH éÞ ú ûìèór12• óïíë ™èææã ùùíæ
Óèë vóû-Ìt¬Ÿ Ììèâ øèÐ ëíáìùüíð/ âüó¢ã èÐèûíëë Pìíë vðèëæã èût‡íú
6¿ Ììè°ÞÜ_ÌìrÞ• è¼k ôëÜ ûì vÛäìÜ¯ 7¿ ¼ðt¬Œìá_È\¯ 8¿ èûëCøìá_èÐû¯ 9¿ ûì¼ûrì¼_ûì¼û ûì Èí\ë Ûíúë

ôìëË¯ 10¿ äéâïçìûüç_vâÙìE×ˆ‰¯ 11¿ ôûãÞëëìä_‘ôûãÞë_ëìá¼’• ëìá¼ëìä¯ 12¿ ûìèór_ûìóÖö¬QŸ¯
234

âóæíâìðíæ vâìíð vö ëCøâìÓãëé¢ Ììâìë• ðèëèÜ• çhÈ ëìÙû¢ vô äìíæ•
†ŒéûìíóÐ ÌìE×ìèóí× ôìóè@¬æH éëCøé 110 èô ôhðôûíÜ çhÈ ÛhÜìèÜ ûì×ìíë¢ 140
ôûëé/ Ûìèçí× vôíÐ ë-ëìèÐ/_âèë¢ ¼þèøæã Í Óæ vçìíë¢ ëìèÔ¼d öçíæ
èô ×ìë çìðìë ôìí× èûäÜéë ×åì Í vâìë ëçíæ çhÈ• ÍÈ èÛáì âìèù¯”
vâÙâìíÜ¢ Ìì÷è@¬íH ç ÌóüÐÖ ðÈÜì ““æìèð ôìä• èârûë• ¼éçìú Åºoìèë¯
äùó@¬ìH ¯ ûTáË ëèðæã ÷ìèðúì èØèë öìÈ ûæûìí¼¢ óãûìÞ ë ¼âíë•
¼ç·Ã-æúíæ Ììèâ• èô¬Q; æì ØèÜÜ vóû-¾óçÖ-æë-rì¼• ëÇé\ ëìûèË¢
âíæìëÇ/ Ììë âìçì æìèð èóÜì vóÔì¯ ¼ã†éŒ û ûìTûíÜ\/ èûÐìëó ëíË
™æ óìÐëèÇ ëèÇ• Í ¼ôÜ ôÇì Ìàó• ¼ãöûã ëìä/ ûìúãørã ðæã•
âæ èóúì¯ vóð ÌìÚì• ¼íà öìÈ Ììèâ• Ûéâøëì¹â èøçì «*ÛJæ öÇì/
öÇì öÚìùìíë øãíä vóû ¾ûxHìæíë Óã@¬ìŒ á• ¼âë-váír Óïâíôçh ¼â
ëìûèË¯ vð æëøìÜ• øìÜ ¼öçíæ 120 Ìè†‰ëìèÐ/ æÜ• æéÜ/ vôÐëé_vôÐëé 150
vóûìíóÐ¢ È,%è¼èºo ÌûÐÖ ðÈíû èûøíáë øíá Ðïë/ Ììë vöìÓ öç•
vçìâìë• ëìÙû-vx*V• ôèðæã vçìâìíë¢”” vóûìô·èç• vóûûéöÞ/ çhèâ âðìëÇé/_
Å+èëÜì ¼éçìæìÇ ¼äÜ-æúíæ/_ Í ¼ûìë ¼ðôìíë æìèë èæûìèëíç
““t‡èëíÜ øïíûÞë ôÇì• ëá¥ôhíÜì+â• vö ëíá• vôâíæ• ôð• Ü¨Ë Íôìôé
ÌìôhÜ øëìË ôþìíó¢ vôâíæ vØèÜû öãèÄíû çìðìë ¼íàÀ ðìú• âìúìèûæé
Í qìç·-ëçíæ Ììèâ Í ÌçÜ äíÜÀ ÌìÐì• vçþÈ• ôèð• ¼íÔ• Í ëìá¼-øãíë•
ðìú• ¼íÔ• âpëìú ôhøpìú öíû ÌÜ)ÙÖ ¼ìùë Üè)Ù• ÌìÈæã Ììâëì¯””
÷èÜÜì ¾ôíôúé âìçì• ââ ÛìùÖíóìí» ¼ð¼ì ÌìôìÐ-vóíÐ• ÌìôìÐ-¼@¬ûc ì
èæóÞú/ çÖèäæã öíû ëìäÖíÛìù Ììèâ ¼ët¬ç H é èææìèóÜì âÓãë èææìíó/
èøç·¼çÖëáì vðçh/ vt¬EH ×ìú çÖèäÜ 130 ““Åè÷ç èô çû• ôð• vð ¾ûíóðéøèç• 160
ëìäÖíÛìù è«*úçâ qìç·-v«*â-ûíÐ¢ ¼¤Ðèúíç vóûûìôÖ• vóûôhÜè«*ú
ôþìèóÜì ¼ãèârì âìçì¢ ÅíE÷ ÌûíëìíÓ çhèâÀ vóûìíóÐ• ûèÜ• vôæ ÌûíðÜÀ
ôþìèóÜì ÅèâÞÜì ûÓã/ vøîëäæ öç_ vóÔ v÷íú ÐïæÖ øìíæ¯”” vóèÔÜì èût‡íú
ôç vö ¼ìèÓÜ ¼íû• èô Ììë ôèðûÀ ëÙãëìä• Ìèð ¼ð öãèÄí× Ì@¬íH ë
æì âìèæÜ ÌæãíëìÓ/ Ììâìë øfìíç èÐÔé¯ vôôìëû èâèÐ ØËéë t¬æH íæ13
‘×ìúì öÇì’ ûíæ ÛìÈ øèÐÜ ðëí»• ¾Ûëû Ììëíû14 vóÐ øãèëí× v÷îèóíô¢
äÜìJèÜ èóúì ¼ãíÔ çëgË vöîûíæ¯ øáE×ìúì Ììûèëí×• ÙæóÜ vöæ•
ôèðÜì ¼ãèârì âìçì/ _ “æúíæë âèË ùùæ/ äUèÜí× âìíÄ• ôìÜìæÜ-vçíä•
13¿ ØËéë t¬Hæíæ_¼øÞ ùäÞæ Ðíj¯

14¿ Ììëíû_Ðíj¯ ëû > Ììëû• Ììëìû¯
235

ðÜìðÜ¢ vÙìë ëíË ëèËí× ÅÛíú¯ ûìèðèëÜì ûéëûë• ûìèðèëÜì ¼ìíÇ
âãTâãTÞ ¥ Ûíú âðé ôþìèøÜì/ vÙìè»Ü 170 ûéëíûíÐ èûÛé»Ë• èûÛé»Ë ëíË¢ 200
ÅÇèÜúì äÜóÜ¯ ôçáË øíë• ûèë»Üì øã,ø vóû/ ûìèäÜ ÌìôìíÐ
ùç«*ìË èÐèÔûë øè§Üì Û—çíÜ/ âàÜûìäæì/ ÐïíæÖ æìè÷Ü Ìœëì•
ùëèäÜì Ìäìùë15_èûäúé ¼¤†Œìíâ¯ t¬ùH •Þ âçÞÖ• øìçìÜ øïèëÜ äúëíû¢
ôèðÜì ëìûËìæãä/ _““t¬÷H íá vóèÔÜì ÌìôìíÐë øìíæ ÷ìèð• ô·çìJèÜøãíå•
Ìlcç ã ûÖìøìë Ììèä/ èæëÇÞ Í æíð• ÌìëìèÓÜì ëÙãûë/ ““çû øóÖ@¬íãH ä•
ôèðæã ¾ûíóðéæìÇ• ûãÄ Ûìèû âíæ¢ ÷ìú vùì Ììx*ú Ììèä ëìÙû èÛÔìëé•
æíð ×ìúìûìèä16 Èðì/ Ìì™ öì Ùèåíû• Ìè@¬íH ô¢ ÛhÜ æì• vóèë• Í çû èôWíë¢
Í «*ø˜ëCíø vóû vóÔìíÜ vçìâìíë/_ ÓâÞëáì vðçh• âìç¥• ôç vö øìÈæã
èæûÞéèëíû ÜWì Ììèä v¼îèâèr vôÐëé¢”” Ììúì¼• ß ëìàì øíó Ìèûèóç æíð¯
«*íûèÐ èÐèûíë çíû ëÙãôÜ h âèË 180 ÛhJìß ÓíâÞë ØÜ• âüçÖh Jú-è«*íú•18 210
¼ìäìÈÜì è«*úìæãíä vóû-Ìít¬¯Ÿ Ììðì• ÌÛìäíæ/ ëá• ¼èç• Í ëá¥¼âíë•
vÐìèÛÜì ¼ã`óë ûéë t¬›`ó çìëôìèë_ «*ìËìèÓô ÛìÈ ÍÈ èôíÐìë Ü¨íË¢
¼óüÐ¢ øèëÜì ûíá ôû÷ ¼ãâèç óãóìÞ Q? óìæíû óèÜ• èæ¬t¬ì? èëÜì çhèâ•
çìëìâú/ ¼ìë¼íæ ÄÜ ÄÜ ÄíÜ vóûûíÜ• èæ¬t¬ì? èëèË¢ èæ¬t¬ì? ë ÌÓéíæ•
ÄèÜÜ Ûìt¬ëH Ìè¼ âè„ç ëçíæ¯ âèð»âèóÞèæ• âèóÞ óãâóÞ ëìáí¼¢””
ëèûë øèëèÓ ¼â Péíø øüVíóíÐ ÍÈëCíø ëíáìèëøã ¬ t¬è; çÜì ¼çéíë¯
ØÜô/ èPëó-ëó-èæèâÞç• ôì˜íæ öÇì ¼âéëË ûíð øèëâÜ-Óíæ
äè§ç• çìðìë ¼íà èæ»à17 óãèÜÜ ëìäìÜíú• Ðjìûð ÌìôìÐ ûèðÜì
ÐëøïË¯Þ ûìâ ðí¬t¬? ÓèëÜì ¼ìøèå ëìÙíûë ÌìëìÓæì ¾ôÜì¼¼óíæ¯
vóûÓæã¥ ÓæãÓëÞ / ÛìèçÜ â¬t¬í? ô 190 ðìè¼Üì èóèû\ èóíû19/ øûæ Ìâèæ¯ 220
‘v¼îëôíë ù§ì vöæ’ âãôåh • ÅäèÜ ÷ìÜìÈÜì Ìì™çíë v¼ Ðjûìðíô¯
v÷îèóô/ âãôíh åìøèë Üè§Ü ¼Ùíæ ™èæ v¼ ¼ã-ÌìëìÓæì• æíù\æè`óæé•
¼ã÷§— ì• vôÐèëøüíV Ü§íú vöâèç Ììæí`ó• çÇì¬t¬•; ûèÜ ÌìÐéè»Üì âìçì¯
vôÐë¢ ëìÙûìæãä ¼ìèäÜì ðëí»• ðìè¼ vóÔì èóÜì Å»ì Åóú-Ì÷íÜ•
vçät¬éH -âÓÖìíÿ öÇì vóû Ì¤ÐâìÜé¢ ÌìÐì öÇì Ììðì âèë• ÌþìÓìë ´óíú•
èÐèûë ðÈíç ûÜé ûìèðèëÜì vûíù óã¥ÔçíâìèûæìèÐæé¢ ô—äèæÜ øìÔé
ûÖ†Œ• çhëàâ öÇì ÐüWôhÜæìíó• èæôhíJ• IJèë ÌèÜ• ÓìÈÜ v÷îèóíô
¼âëçëà öìíû ÅÇíÜ èæíÙÞìí»¢ âÓãäéûé/ âüóùã èç ÷èÜÜì ÐûÞëé•
15¿ Ìäìùë - Ìäùë - ûí§ì ¼ìø èûíÐ»¯ 16¿ ×ìúìûìèä_ÌÜé âìúìäìÜ¯ 17¿ èæ»à_ÐëìÓìë• ç·Ëéë¯
18¿ âüçhÖJú-è«*íú_èÐûìè«*íú¯ 19¿ èóèû\ èóíû_vóûëìä È\-t¬HíùÞ¯
236

çìëìóíÜ Üíú ¼íà/ Ï»ìë ÜÜìíå ëìÙíûë «*èç çhèâ¢ çìë• ûëóìíæ 260
vÐìèÛÜ Íôèå çìëì• Ðç-çìëì-vçíä¢ 230 ÓâÞøÇ-ùìâé ëìíâ• âìÓûëâèË¢””
ØhèåÜ ôhQí? Ü ØhÜ• æû çìëìûÜé¢ èû»ìíó èæxHì¼ ×ìè§• ôèðÜì Èè`óëì/_
ÜáÖ ôèë ëíáìûíë ëìÙû ôèðÜì/ ““ôìë ¼ìÓÖ• èûxHíÓÖúì•22 ÌûíðíÜ çû
““¼ìûÓìíæ öìß• èâr¯ ÌâïÜ ëçíæ ÌìÚìÀ èô¬Q; «*ìË ââ ôþìíó vùì t‡èëíÜ
ëìíâû• èÛÔìëé ëìâ ÌèøÞí× vçìâìíë Í ¼ôÜ ôÇì¢ ðìú• ôç vö Ììóíë
ëèÇûë¢ æìèð ôìä ûüÇì ûìôÖûÖíú- øïíä vâìíë ëá¥íx*V• ëìËé âí`óìóëé•
äéûæ• âëË ââ Ììèä çû ðìíç¢”” èô Ììë ôèðû çìëÀ èô¬Q; èæäíóìí»
ÌìxHìè¼Üì âíð,¬Hìí¼20 èûÛé»Ë ûÜé¯ âíä ëá¥ôhÜèæèÓ¢ ¼@¬èH ëû• vóèû•
““vóûôhÜè«*ú çhèâ• ëÙãôÜ h âèË/ vçä¥ «*ìkíæë ùèç ôìë ¼ìÓÖ vëìíÓÀ
ôìðìíë õëìß• «*ÛÀ h ÌûÐÖ æìèÐíû ôð v¼îèâírë çhèâ øèÐíç æùíë 270
¼âíë v¼îèâèr Ðïë vâÙæìó Ðïíë¯”” 240 èæÛÞíú¯ ¼Q?,% ðíú ûë èóæã Ììèâ•
ûè`ó ëìÙíû\ øó• ÷èÜÜì v¼îèâèr ¼¤ðìèëíû Í ¼¤†Œìíâ ¼ãèârìæ`óæ
¼ð èâr èûÛé»Ë¯ Ùæ ÙæìûÜé ûÜé _ Ìèë`óâ âí`óìóëéë æ`óíæ¢””
vûè§Ü vóþìðìíë• öÇì vûí§ èðâìæéíç ÷èÜÜì øèfâ Pìíë vôÐûûì¼æì_
ôhêèåôì èùèëÐüíà• vøìðìÈíÜ ëìèç¯ ¼ãëâì• «*ØGh X ØhÜ «*çÖh í» vöâèç
÷èÜÜì ÌóüÐÖÛìíû ÜWìâãíÔ vóþìíð¢ èÐèÐë-Ìì¼ìíë vÓîç¢ ÷èÜÜì ëèàËé
öÇìú ôâÜì¼íæ ûí¼æ ôâÜì- ¼íà âìúì¯ ™ÔìÈÜ ë@¬ìc çëgëìèä/
ëá¥ôhíÜ-ëìäÜ¨é-ëíáìûÓï-vûíÐ• ÛìèÂÜ âàÜÙå/ ™è»Üì vâèóæé
«*íûèÐÜì âìúìíóûé v¼ t¬ËH Þ vóÅíÜ¯ ûìèë ëìÂì øìíú Ììè¼ èâèÐÜ ¼&íë
ðìè¼úì ¼ãèÓÜì ëâì• vôÐûûì¼æì/_ vçíäìëìèÐ• öÇì øíÐ• èâÐì-Ìû¼ìíæ• 280
““èô ôìëíË• âðìíóûé• ùèç Ííû çû 250 ¼ãÓìôë-ôë-äìÜ ëèû-ôû-äìíÜ¢
Í øãíëÀ ôð• èô ÈE×ì vçìâìë• ëèàèËÀ”” x*éq,%ì ðÈÜ ÜWì/ ðìëìÈíÜ• âèë¢
Å+èëÜì âüóã ðìè¼ âìúì ÐkéxHëé/_ ôhQÜ ? íÐìÛæ âèË ØèËæé vöâèæ¢
““¼@¬Hë• æéÜì@¬Hã¼ãíç•21 vçä¥ çû Ììèä/ ù@¬éc ë èæíÙÞìí» óïíë vÙìè»Üì ¼ð¼ì
øèÐíû Í t¬ËH ø Þ íã ë vóûìô·èç ëÇé ÙæóÜ/ ûüè,%×íÜ ùùæ ôþìèóÜì/
v¼îèâèr/ æìèÐíû Ðïë• èÐíûë ÌìíóíÐ• ôíGXìèÜÜì äÜøèç/ ôþìèøÜì û¼ãÓì•
èæôhè@¬Üc ì öÚìùìíë ó@¬éc vâÙæìíó¯_ Ììíáíø• vë ëáøãèë• vçìë Í èûøíó•
ôìÜìæÜ¼â vçä¥ çû• vçäèt¬èH æ/ äùíçë ÌÜWìë çhÈ• t¬ËH âÞ èú¢
ôìë ¼ìÓÖ ¾ûèëÛìíû øíÐ Í æùíëÀ «*ì÷éíë ÅèÒúì vóþìíð vðèëÜì Ìóïíë
¼ã«¼* ˆ‰ ðß• vóèû• ôèë Í èâæèç• vóûìô·èç v¼îèâèríë• ôhêèåôìûüç 290
20¿ âíð,¬ìH í¼_âðìÓæãÓëÞ ‘ëìâ÷\’¯ 21¿ æéÜì@¬¼ãH íã ç_¼âãí° ôæÖì_Ü¨é¯ 22¿ èûxHíÓÖúì_èûxHûì¼éë ÌìëìÓÖì ‘âìúìíóûé¯’¯
237

vöæ vóû è&»ìtøèç•23 èô@¬ìH èûÛìû¼ã ôìÜìæÜ-¼â èûÛì ÅèÒí× ÌìôìíÐ¢
ÓãâøãíJ¯ ¼ìíÇ ¼ìíÇ èûÛé»Ë ëÇé- vðèëÜì ¼Ûíú ûÜé ¼ûÞÛô — ëd ø
C é
ûìúã¼Ôì ¼ð ûìúã_óãûìÞ ë ¼âíë¯ èûëgøìá âðìëá¥• «*íáû§æÓìëé•25
vô Ììèä ëèáíû• ðìú• ëìá¼Ûë¼ì ¼ãûËÞ ¼Ö`óæìëCÆ/26 çìÜûüáìô·èç
ëìûèËíë¢ Ùæ ûíæ• vðèë óïíë öÇì óéÙÞ çìÜäbì Ðïë_ùóìÓë öÇì
âüùûíë• ÷íÜ ûÖìÙu IGŠ-ÌìûëíË• âãë-Ìèë/ ùäøüíV ôìÜíæèâ• ûíÜ
¼ãíöìù«*úì¼é• èô@¬ìH æóéùíÛÞ öÇì èëøãôÜh ôìÜ ûÜé/ èûÐìëó ëíË•
Ìûùìðíôíë óïíë èæëèÔúì• vûíù ëËè«*ú• ûéëâíó «*â+ ¼çç
öâ÷¹ëCøé æ¹24 Óìú çìë øìíæ «*â+/ è÷áhë ëá¥ öáøèç-¼â/_
ÌóüíÐÖ• Ü¨Ë Ðïë• ûèÓíç ëìáí¼• 300 Ììë Ììë âðìûÜé• vóûÊóçÖæë-330
¼ð èâr èûÛé»Ë• ÷èÜÜì ¼&íë¯ è÷ërì¼¢ Óéíë Óéíë• ÷èÜÜì óãäíæ/
èû»ìíó èæxHì¼ ×ìè§• èûóìèú âìúìíë• æéëíû ÅÛú øìíxHÞ vðèëÜì v¼îèâèr
t¬âH è`óíë vùÜì ÷èÜ Èè`óëì ¼ã`óëé¯ Ðç Ðç vðâ-ðâÞÖ• vóÅÜ27• èûøèË•
ôþìèóÜì âìÓûè«*úì¢ ÅGXìí¼ ™è»Üì ÅóÖìæ• ¼ë¼é• ÅÁ¼/ ÌxH ÌxHìÜíú•
Ìx*èg û`óã û¼ãaëo ì_™í» ™èk öÇì ùäìÜíú ùäûü`ó/ ¼Ö`óæ ÌùËÖ
öçíæ• vð ôìóè@¬èH æ• æúæì@¬ãH çû• Ìè†‰ûËÞ/ Ìt¬ŸÐìÜì ÷ìëg æìåÖÐìÜì•
ÌâïÜÖ âãôç h ìØÜ ØíÜ öìë IíË âè„ç ëçíæ• âèë¢ öÇì ¼ãëøãíë¢_
Ûìíç öíû t¬ìH çé ¼çé ùùæâ„íÜ¯ ÜWìë èûÛû öç vô øìíë ûèËÞíç-
«*ûÜ âìúìë ûíÜ øèÐÜì æùíë vóûíÜìíÛ• ¾óçÖôhíÜ-âìÁ¼öÞÀ vô øìíë
ûéëPú¯ v¼îèâèrë øëíÐ ÔãèÜÜ 310 ùèËíç ¼ìùíë ë-• æár ÌìôìíÐÀ 340
óãúìë ÌÐèæ-æìíó/ èô¬Q; ôìë ôìíæ æùë âìÄìíë Ðïë vðèëÜì vôîçhíô
øèÐÜ ÌìëìûÀ ðìú¢ ëíáìëÇé öç ëíáìëìäëìäùüð¯ Ûìíç ¼ìèë ¼ìèë
âìúìë ×Üíæ Ìau•o vôð æì vóèÔÜì ôì˜æðéëô¬t¬@? ¬/c ùùæ øëíÐ
óãëQ? ô·çìQ?óç ï ¼â èëøãPíú• ùüð÷—§/ vðâô—åÐüàìûÜé öÇì
ôh¼âã -ëìèÐíç Ìèð øèÐÜ vôîÐíÜ¢ èûÛìâúé¯ ðè¬t¬ó? Q? t¬ËH ô
Þ ìèQ? ¼ð
¼èût‡íú ëìâìæãä vóèÔÜì v÷îèóíô vÐìèÛí× ùûìíá• Pìíë• ÷áh¥ èûíæìèóúì•
÷çhëà ûÜ Pìíë/_âìçíà èæ»ìóé• çh»ìëëìèÐíç vÐìíÛ «*Ûìíç vöâèç
çhëàíâ ¼ìóéûü`ó• âðìëÇé ëíÇ• v¼îëôë¢ ¼èût‡íú ÷ìèð âðìöÐì¥
Û—çíÜ Ðâæóïç øóìèçô öç- v¼îèâèr• Ðïíë\ èâr èûÛé»Ë øìíæ•
Ûéâìô·èç ÛéâûéöÞ/ Ìíäú ¼¤†Œìíâ¯ 320 ôèðÜì•_““Ì†Œä çû ÓæÖ ëìäôhíÜ• 350
23¿ è&»ì@øèç_¼ïö¯Þ 24¿ æ¹h_ôhâéë¯ 25¿ «*íá§æ_vÜîðâú ûìË• æìëì÷¯ 26¿ ¼Ö`óæ_ëÇ¯ 27¿ vóÅÜ_< vóûôhÜ
_vóûìÜú• âè`óë¯¯
238

ëíáìûë• âèðâìë ÌËÞû äùíç¯ ÜÈúì ÓìÈí× Ûìëé/ _ ¹âÐ¥ ûìè§í×
ß vðæ èûÛû• Ììðì• ôìë ÛûçíÜÀ”” ôíGXìÜ• äìèùí× øãíë øãëûì¼é öç¯
èû»ìíó èæxHì¼ ×ìè§ Å+èëÜì ûÜé vôð ôíð• _ ““÷Ü• ßíð ÅèÒí†‰ «*ì÷éíë¯
èûÛé»Ë•_““öì ôèðíÜ ¼çÖ• ÐïëâèË¢ æì øìÈû òìæ öèó æì öìÈ ¼ôìíÜ
Í vðæ èûÛû• ðìú• ôìë ÛûçíÜÀ vðèëíç Ìlcç ã öãº¯o äã§ìÈû ÌþìèÔ
èô¬Q; è÷ëòìúé èô×ã æíð Í ¼¤¼ìíë¯ vóèÔ Ììèä öãûëìíä ¼âë-¼ìäíæ•
Íô öìú Ììë Ììí¼• äùíçë ëéèç• Ììë ûéëíx*V ¼íû¯”” vôð Å+èëí×
¼ìùëçëà öÇì¢ ÷Ü &ëì ôèë• «*ùÜdíÛ•_““èô ôìä• ôð• «*ì÷éë Åøíë
ëèÇûë• ¼ìÓ ôìä ûèÓ vâÙæìíó/ âãðíï çÞ æìèÐíû ëìíâ Ìæãä Ü¨íË 390
Ìâëçì ÜÛ• vóû• öÐ¥¼ãÓì-øìíæ¢”” 360 öãûëìä• çþìë Ðíë vô èòë äùíçÀ
¼&íë ÷èÜÜì vóþìíð• âìúìë «*¼ìíó óèðíû èûøáóíÜ ™,¬› ç·íË öÇì
ÌóüÐÖ¢ ëìá¼ûÓï• âüùìáéùèJæé• óíð ûèÿ• èëøãóâé¢ «*÷„ ÌìÙìíç
vóèÔÜì Ü¨Ë ûÜé ¼íëìûëô—íÜ• óè„ çìç èûÛé»íË• ûþìèÓíû ÌÓíâ¯
¼ãûËÞ-ôÜ¼é ôþìíÔ• âÓãë ÌÓíë ëìä«*¼ìíóë vðçh ÌûÐÖ Ììè¼íû
¼ãðìè¼¢ ôâÜ ØhÜ vØìíå äÜìÐíú ëËäúé ¼ÛìçíÜ• ÷Ü ¼ÛìçíÜ¯””
«*Ûìíç¢ vôìÇìß ëÇé ûìèðèëí× vûíù ôç vö ™èæÜì ûÜé• ôç vö vóèÔÜì•
Ûéâôìú/ øóìèçô• Ììú¼é-Ììûüç• èô Ììë ôèðíû ôèûÀ ðìè¼ âíæ âíæ•
çÖìèä ØhÜÐöÖì/ vôð Ðüà èææìèóí× vóûìô·èç• vóûûéöÞ• vóû-Ìt¬ÓŸ ìëé
¾Ûëíû èæûìèë èæ°ì/ ¼ìäìÈí× ûìäé ÷èÜÜì öÐt¬éH • ¼íà èûÛé»Ë ëÇé/ _ 400
ûìèäøìÜ/ ùèäÞ ùä ¼ìøíå «*âíó28 370 èæôhè@¬Üc ì öÚìùìë vÐìèÛÜ Ìóïíë¯
âãóùë/ vÐìèÛí× øª-ÌìûëË èøíÒ• ôhÐì¼íæ È\èäÁ øïíä È,%íóíû
ÄìÜíë âãôç h ìøìèç/ çhèÜí× öçíæ èæÛ·íç/ vôîè»ô ût¬•Ÿ vôîè»ô Å+ëé•
¼ìëèÇ èûèûÓ Ìt¬Ÿ t¬ËH ÓÞ [ä ëíÇ¯ ÷`óíæë vØþìåì ÛìíÜ• ØhÜâìÜì ùíÜ¯
ûìèäí× âè`óëûüí`ó «*Ûìçé ûìäæì• øãí§ Óïøóìæ Óïø/ äUèÜí× v÷îèóíô
ðìú vë• ¼ãâíæìðë• ûàùüíð öÇì øïç ÙüçëíÐ óéø/ øã,ø ëìèÐ ëìèÐ•
vóûíóìíÜìÁ¼û ûìóÖ• vóûóÜ öíû• ù„ìíëë Ðüíà ù§ì vôì»ì vôì»é• Ûëì
ÌìèûÛÞìèû ÛûçíÜ• øïíäæ ëíâíÐ¢ vð äìÿèû• çû äíÜ• ôÜã»æìèÐæé
Ìû÷èú ØhÜ÷ú• ÷èÜí× âìèÜæé çhèâ¢ øìíÐ vðâ-Ù`åì• Åøðìë æìæì•
vôìÇìß• Ììíâìèó øÇ ØhÜ-øèëâíÜ• vðâ-øìír/ ëgºo Pìë/ ûí¼í×• Íôìôé 410
ÅäèÜ v÷îèóô ëCíø• ØhÜôhÜ¼Ôé 380 ëÇé\• èæâ†‰ çíø ÷\÷—§ vöæ_
Ï»ì öÇì¢ vôìÇìß ûì óèÓ óãDo Ûìíë vöìùé\• _¾ôÜì¼ èùèë¯ çû ÅE÷ ÷—í§¯
28¿ «*âíó_«*â+ ðíú¯
239

öÇì áhÓìçhë ûÖìÙu øíÐ vùìVùüíð ëíáìëìäøãíë ÌìèäÀ ëá¥ Ðç Ðç•
öâóïç• ÛéâûìT Ü¨Ë øèÐÜì öáøèçrì¼ ûíÜ• Ûéâ Ìt¬ø Ÿ ìèË•
âìúìûíÜ vóûìÜíú¯ ÄædÄèæÜ Ìè¼ ëèáí× æùë-Pìë/ ÐüàÓë¼â
èøÓìíæ Ó[èæÜ ûìèä ç—Ëéë-ØÜíô• Í øãë-«*ì÷éë ÅE÷/ «*ì÷éë Åøíë
ôþìèøÜ âè`óë Ùë ûéëøóÛíë¯ qèâí× Ìöãç vöìÓ ÷¹ìûÜéëCíø/_
÷âèô âãèóç ÌþìèÔ èâèÜÜì ëìûèË¯ vôìæ âìúìûíÜ• ûèÜ• ÛhÜìíÜ Í ¼íûÀ
vóèÔÜì ¼@‡ãíÔ ûÜé vóûìô·èç ëÇé_ âìæûôhÜ¼@¬ûc • vóûôhíÜìlcíû 450
vçät¬éH âÓÖìíÿ öÇì vóû Ì¤ÐâìÜé¢ 420 vô Ììí× ëÇé Í èûíxH• èûâãÔíú ëíË
¼ì,%ìíà «*Ëèâ Ðïë• ô·çìJèÜøãíå• Íôìôé Í ëíáìûüí`óÀ Í «*øí˜29 çíû
ôèðÜì• ““vð èûÛìû¼ã• ™Û áíË Ììèä vôæ û˜ìÈ× óìí¼• ôð çì óìí¼íë•
øïèäÜ vçìâìíë óì¼• vçþÈ• «*Û•h çhèâ ¼ûÞÛô Þh À èô vôîçhô Í çû vôîçhèôÀ
øèûèrÜì ÜWìøãëé ß øó ÌøÞíË¢ æíð èæëìôìë vóû• v¼îèâèr/ vôâíæ
èô¬Q; èô ôìëíË• ôð• vçäèt¬•H ÌìÈÜì Í âè`óíë øèÐíû v¼À ÍÔæß vóÔ
ëá¥ôhÜèëøã æë Ü¨íËë ëCíø ëgºo Pìë¢ ûë• «*Û•h vóð Í èôWíë¢
«*¼ìèóíç Í ÌÓéíæÀ Í èô ÜéÜì çû• èæ¥ÐW ôèëû ÜWì ûèÓúì ëìÙíû
«*ÛìâúÀ”” øãæ¥ ûÜé æèâÜì Û—çíÜ¯ Ììèä• vÔóìÈû óïíë èôè,¬›aÖo ì-ÌèÓíø•
Å+èëÜì ûéëóíøÞ vëî° óìÐëèÇ/_ ûþìèÓ ÌìÈæ ëìäøíó èóû èûÛé»íË 460
““æèð èûÛìû¼ã Ììèâ• vóÔ èæëèÔúì• 430 ëìäí°ìðé¯ ßÈ ™æ• æìèóí× v÷îèóíô
ëìûèË¢ Ü¨Ë æìâ• äˆŠ ëÙãôíh Ü¢ Ðüà Ðüàæìèó†Œìâ¢ èûÜè@¬íH Ü Ììèâ•
¼¤ðìèëíç• ûéëè¼¤ð• vçìâìú ¼¤†Œìíâ Ûí†‰ìóÖâ ëá¥-÷âã• èûóìß Ììâìíë¢””
Ììùâæ vðÇì ââ/ vóð ëË vâìíë Å+èëÜì vóûìô·èç v¼îèâèr vôÐëé•_
ÌèûÜí@¬¯H ”” öÇì øíÇ ¼ð¼ì vðèëíÜ ““ô·çìQ? Ììèâ vë vçìë• óãëQ? ëìûèË¢
ÅÓ[Þ ØËì ØËéxHíë• rìí¼ ðéæùèç âìèå ôìèå ó¤íÐ ¼øÞ Ììúãðéæ äíæ¢
øèÇô• ÷ìèðÜì ûÜé Ü¨íËë øìíæ¯ âíó â+ ¼óì çhÈ/ vóû-ûíÜ ûÜé•
¼Ûú ðÈÜ Ììèä ÛúÐïæÖ èðúì¢ çûã ÌûíðÜì âïÆ• ôèë¼d ¼çç
«*÷„ Å+ìíø èø„• ðìú vë• ùèÜÜ¢ vóûôhíÜ¢ Íç èóíæ âèäèÜ óãâèÞ ç/
†Œìè¼Ü èâèðíë ëìT• ¼ð¼ì ÌþìÓìèë vóûìíóíÐ ëíË Ììèâ ÌìðUìèæ vë vçìíë¢”” 470
vçä¥øãJ¢ Ì@¬æãH ìíÇ èæóìÙ ™è»Ü¢ 440 Ííçô ôèðúì ûÜé ÅÜèàÜì Ìè¼
øèÐÜ vôîÐíÜ ôèÜ æíÜë Ðëéíë¢ ¾Ûëíû¢ ÄÜè¼ ÌþìèÔ ôìÜæÜ-vçíä•
èût‡íú ôèðÜì Ðïë• ““¼çÖ öèó çhèâ ÛìèçÜ ô·øìËûë• Ðrgôíë öÇì
ëìâìæãä• ôð• ëèÇ• èô ×íÜ øèÐÜì Èë@‡óâú ûO¢ ôèðÜì ëìûèË•-
29¿ «*øí˜_âìúìú• ×Üæìú¯
240

““¼çÖ öèó ëìâìæãä çhèâ• ÛéâûìT øí§ çëgëìä öÇì «*ÛJæûíÜ
Ü¨Ë ¼¤†Œìâ-¼ìÓ ÌûÐÖ èâåìû â§âí§¢ vóû-Ìt¬Ÿ ûìèäÜ ÄædÄèæ•
âðìðíû Ììèâ çû• èûëç èô ôÛh ôþìèøÜ vóÅÜ vöæ vÙìë Û—ô@øíæ¯
ëËëíà È\èäÁÀ ÌìèçíÇú v¼ûì• ûèðÜ ëgèÓë-Óìëì¢ ÓèëÜì ¼&íë
èçèV• Üð• Ðïëíx*V• «*Çíâ Í Óìíâ_ vóû-Ìè¼ È\èäÁ/_æìèëÜì çhèÜíç
ûíáìèëøã çhèâ• çûã ÌèçèÇ vð Ííû¯ 480 çìðìú¢ ôìâãô Þ 31 Óèë ôè»ÞÜì/ ëèðÜ 510
¼ìèä ûéë¼ìíä Ììèâ¯ èæët¬Ÿ vö Ìèë• v¼îèâèrë ðìíç Óæã¥¢ ¼ìøèåÜì vôìíø
æíð ëèÇôhÜ«*Çì ÌìÙìèçíç çìíë¯ ØÜô/ èûØÜ ûÜ v¼ ôìä ¼ìÓíæ¢
Í èûèÓ• vð ûéëûë• Ìèûèóç æíð• öÇì ™„Óë32 åìíæ ™í„ ä§ìÈúì
ár çhèâ• çû ôìí×/_ èô Ììë ôèðûÀ”” ÐüàÓë-Ðüíà ûüÇì• åìèæÜì ç—Ëéíë
äÜó-«*èçât¬íH æ ôèðÜì v¼îèâèr•_ Ðïíë\¢ âìúìë âìúì vô ûãíÄ äùíç¢
““Ììæìú âìÄìíë30 ûìíÙ øìÈíÜ èô ôÛh ÷ìèðÜì óãúìë øìíæ ÌèÛâìíæ âìæé¯
×ìí§ vë èôëìç çìíëÀ ûèÓû ÍÔèæ• ¼÷èôíç ûéëûë vóèÔÜì ¼@‡ãíÔ
ÌíûìÓ• vçâèç vçìíë¢ äˆŠ ëá¥ôhíÜ ÛéâçÜ ÐïÜ ðí¬t¬•? Óïâíôçh¼â33
vçìë• árÓâÞ• øìèø• èô vðçh øìèÜû ÔãGçX ìç èûÛé»íË_èûÛé»íË ëíË¢
vçìë ¼íàÀ âìèë Ìèë vö vôîÐíÜ¢”” ““ÍçáíË””_Ìèë`óâ ôèðÜì èû»ìíó• 520
ôèðÜì ûì¼ûíäçì• ‘ÌèÛâæãÖ öÇì ““äìèææã vôâíæ Ììè¼ Ü¨Ë øèÐÜ
vðèë ¼: Ðïíë Ðïë ç:íÜîðìô·èç ëá¥øãíë¢ ðìú• çìç• Åè÷ç èô çû
vëìí»¢’ ““árôhÜ†Xìèæ• Ðç èÓôd vçìíë• Í ôìäÀ èæô»ì• ¼çé vçìâìë äææé¢
Ü¨Ë¢ èæÜÞy çhÈ¢ áèrú ¼âìíä ¼íðìóë ëá¥íx*V¢ ÐïÜéÐ@¬èhc æÛ
vëìèÓíû x*ûËøÇ ÙüËìú• ™èæíÜ ôh@¬ôc ËÞÀ qìç·ørã ûì¼ûèûäúé¢
æìâ vçìë ëèÇûü`ó¢ çt¬›ë vöâèç• èæäùüðøÇ• çìç• vóÔìß çt¬›íëÀ
øèÐèÜ Í ùüíð çhÈ/ çt¬›ë-¼óüÐ ÷„ìíÜ û¼ìß Ììèæ ëìäìë ÌìÜíúÀ
Ðìè¬t¬ú? ì èæë¬t¬? vçìíë ôèëû ÍÔèæ¢ èô¬Q; æìèð ùèJ vçìâì• Iëgäæ çhèâ
øíÐ öèó ôìíôìóë ùëgí§ë æéí§• èøç·çÜ h Ö¯ ×ì§ Pìë• öìû Ìt¬ìŸ ùìíë•
èØèë èô v¼ öìú ôÛh Ììøæ èûûíë• 500 øìÒìÈû ëìâìæãíä Ðâæ-Ûûíæ• 530
øìâë¢ vô vçìíë vðÇì ÌìèæÜ óãâèÞ çÀ”” ÜWìë ôÜW Ììèä ÛèJû Ììðíû34¯””
÷íáë èæèâí» vôì»ì çhèÜ ÛéâûìT Å+èëÜì èûÛé»Ë• ““ûüÇì Í ¼ìÓæì•
èæíáèøÜì vÙìë æìíó Ü¨íËë èÐíë¯ Óéâìæd¯ ëìÙûóì¼ Ììèâ/ èô «*ôìíë
øè§Üì Û—çíÜ ûÜé Ûéâ «*ðëíË• çþìðìë èûøá ôìä ôèëû• ëèáíç
30¿ Ììæìú âìÄìíë_Øþìíó ûì äìíÜë âíÓÖ¯ 31¿ ôìâÞãô_Óæãô¯ 32¿ ™„Óë_ðìèç¯ 33¿ Óïâíôçh¼â_Óïâíôçhë
âíçì ÌâàÜ ¼ï÷ô¯ 34¿ Ììðíû_öãíºo¯
241

ÌæãíëìÓÀ”” Å+èëÜì ôìçíë• ëìûèË/_ çhèâß• vð ëíáìâèË• ¼èð× vôâíæÀ””
““vð èøç·ûÖ• çû ûìíôÖ ÈèE× âèëûìíë¢ âðìâ¬QŸ ûíÜ öÇì æ@¬èŒ Ðë¥ ØËé•
ëìÙíûë óì¼ çhèâÀ vôâíæ ß âãíÔ âèÜæûóæ Üìíä• Å+èëÜì ëÇé
ÌìèæíÜ Í ôÇì• çìç• ôð çì óìí¼íë¢ ëìûË-Ìæãä• Üèá ëìûË-ÌìKíä/ 570
òìèøÜì èûÓãíë èûèÓ òìËãë ÜÜìíå/ ““æèð vóì»é Ììèâ• ûÁ¼/ ûüÇì ÛÁÞ¼ vâìíë
øè§ èô Û—çíÜ ÐÐé öìæ ù§ìùè§ 540 çhèâ¢ èæä ôâÞ-vóìí»• ðìú• âäìÈÜì
ÓïÜìúÀ vð ëíáìëèÇ• ÛhèÜíÜ vôâíæ Í ôæô-ÜWì ëìäì• âèäÜì Ììøèæ¢
vô çhèâÀ äæâ çû vôìæ âðìôhíÜÀ èûëç ¼çç øìíø vóûôhÜ/ Ííû
vô ûì v¼ ÌÓâ ëìâÀ t¬EH × ¼íëìûíë øìøøïËÞ ÜWìøãëé/ «*Üíú vöâèç
ôíë vôèÜ ëìäð¤¼ øWä-ôìæíæ/ û¼ãÓì• õhèûí× ÜWì Í ôìÜ¼èÜíÜ¢
öìú èô v¼ ôÛh• «*Û•h øèWÜ ¼èÜíÜ• ëìÙíûë øóìx*íú ëáìíÇÞ Ììx*úé
¾ÐûìÜóíÜë ÓìâÀ âüíù\ vôÐëé• vçþÈ Ììèâ¯ øëíóìí» vô ÷ìíð âèäíçÀ””
ôíû• vð ûéëíôÐèë• ¼@¬ìc í»• ÐüùìíÜ ëgè»Üì ûì¼ûrì¼¢ ù@¬éc íë vöâèç
èârÛìíûÀ ÌÚ óì¼• èûÚçâ çhèâ• èæÐéíÇ Ì@¬íH ë âí\ äéâïíç\ vôìèø• 580
Ìèûèóç æíð èô×ã vçìâìë ÷ëíË¯ ôèðÜì ûéíë\ ûÜé•_““ÓâÞøÇùìâé•
áh°âèç æë• Ðïë• Ü¨Ë/ æèðíÜ 550 vð ëìá¼ëìäìæãä• èûÔÖìç äùíç
Ìt¬ðŸ éæ vöìíÓ èô v¼ ¼í@¬ìH íÓ ¼¤†ŒìíâÀ çhèâ/ vôìæd ÓâÞ âíç• ôð óìí¼• ™èæ•
ôð• âðìëèÇ• Í èô âðìëèÇ«*ÇìÀ Úìèç&• qìç·&• äìèç•_Í ¼ôíÜ èóÜì
æìèð èÐ™ ÜWìøãíë• ™èæ æì ðìè¼íû äÜìJèÜÀ Ðìít¬Ÿ ûíÜ• IËûìæ öèó
Í ôÇìÀ ×ì§ð øÇ/ Ììè¼û èØèëúì øëäæ• IËðéæ t¬ä H æ• çÇìèø
ÍÔèæ¢ vóèÔû Ììèä• vôìæd vóûûíÜ• èæIÞË t¬äH æ vx*ú¥• øë¥ øë¥ ¼óì¢
èûâãíÔ ¼âíë vâìíë v¼îèâèr ôhâèç¢ Í èÐáì• vð ëíáìûë• vôìÇìú èÐèÔíÜÀ
vóû-¾óçÖ-æë-ëíË• t¬÷H íá vóíÔ×• èô¬Q; ûüÇì ùèJ vçìâì¢ vðæ ¼ðûìí¼•
ëá¥íx*V• øëì¹â óìí¼ë¢ èô vóèÔ vð èøç·ûÖ• ûûÞëçì vôæ æì èÐèÔíûÀ 590
õèëíû Í óì¼ vðæ óãûÜ Þ âìæíûÀ ùèç öìë æé÷ ¼ð• æé÷ v¼ óãâèÞ ç¯””
èæôhè@¬Üc ì öÚìùìíë «*ùÜdíÛ øèÐÜ 560 vðÇìú v÷çæ øìÈ âìúìë öçíæ
ó@¬éc / ÌìÚì ôë óìí¼• Ðìè¬t¬? æëìÓíâ¯ v¼îèâèr• TWìíë Óæã¥ åWìèëÜì ûÜé¯
çû äˆŠøãíë• çìç• øóìøÞË ôíë ¼aoìèæ èûèaoÜ Ðïë Ôëçë Ðíë
ûæûì¼é¢ vð èûÓìç¥• æ`óæ-ôìæíæ Ìèë`óâ È\èäíç• çìëôìèë öÇì
qíâ óãëì÷ìë ¾óçÖÀ «*ØGh X ôâíÜ âíð,¬ìH ¼-ÐëäìíÜ èûþíÓæ çìëíô¯
ôéåûì¼À ôð çìç• ¼èðû vôâíæ ðìú vë• ëgèÓë-Óìëì ‘Û—Óë-Ðëéíë
vðæ Ìøâìæ Ììèâ•_qìç·-øãr çûÀ ûíð ûèë»ìë ôìíÜ äÜít¬ìŒ ç¥ öÇì•’
242

ûèðÜ• èçèçúì ût¬•Ÿ èçèçúì vâèóæé¢ ôæô-âãôåh Ôè¼• ëÇ÷h§ öÇì
ÌÓéë ûÖÇìú ëÇé• ¼ìøèå ¼&íë 600 èëøãëÇé ôìèå öíû øìí§ ëÇçíÜ¯
Ðb Ù`åì• Åøðìëøìr è×Ü öç ¼ÐW ÜíWÐ Ðïë t‡èëÜì ÐWíë¢
öÚìùìíë• Ííô Ííô èæíáèøÜì vôìíø/ «*âéÜìë ûìíâçë æúæ æìè÷Ü¢
öÇì ÌèÛâæãÖ ëÇé• èæët¬Ÿ ¼âíë• ÌìKèût‡üèçíç• ðìú• Ìôt‡ìÁ ¼çé
¼:ëèÇ-Ìt¬ûŸ íÜ• ôÛh ûì ðìèæÜì âãè×Üì è¼`óãëèû`óã ¼ã`óë ÜÜìíå¯
ëÇ÷—§• ëÇ÷¹/ ôÛh Û†‰ Ìè¼• âãè×ÞÜì ëìáí¼\ìËé âí`óìóëé vóûé
è×ˆ‰ ÷âÞ• èÛˆ‰ ûâÞ• öì øìÈÜì ðìíç¢ Ìì÷è@¬íH ç¢ âìç·íôìíÜ èæ°ìú ôþìèóÜ
èô¬Q; âìúìâúé âìúì• ûìT-«*¼ëíË• èÐ™ôhÜ ÌìçÞæìíó• ôþìèóÜ vöâèç
vØÜìÈÜì óïíë ¼íû• äææé vöâèç ûuíä ûuäôhÜèÐ™• öíû ÐÖìââèË• 640
vÔóìæ âÐôûüí`ó ¼ã: ¼ãç ðíç ÌþìÓìèë v¼ ûuäøãë• vùÜì âÓãøíã ë¢
ôëø‚-¼˜ìÜíæ¢ ¼íëìí» ëìûèË 610 ÌæÖìú ¼âíë øè§• Ì¼ãëìèë-èëøã•
ÓìÈÜì Ü¨Ë øìíæ ùèäÞ Ûéâ æìíó• ëìá¼ôhÜ-Ûë¼ì• øëg» û÷íæ
«*ðìëíô vðèë öÇì ¼@‡ãíÔ vôÐëé¢ ôèðÜì Ü¨Ë Ðïíë•_““ûéëôhÜ†Xìèæ•
âìúìë âìúìú ûÜé vðèëÜì v÷îèóíô ¼ãèârìæ`óæ• çhÈ¢ Ðç èÓôd vçìíë¢
Ûé»Ë âèð»ìëCÆ Ûéâ ó„Óíë/ ëìûËæ`óæ• Ììèâ• æì õèë Ðâíæ¢
ÐïÜ ðí¬t¬? ÐïÜøìèË/ Ðb• ÷¹• ùóì èô¬Q; vçìë Ìt¬ìŸ Ùìíç âèëæã vö Ììèä•
÷çhÛíÞh ä ÷çhÛäÞh / vðèëÜì ¼Ûíú øìâë• Í è÷ëóã¥Ô ëèðÜ vë âíæ¢
vóûôhÜëèÇûüí`ó ¼ãèóûÖ èûâìíæ¯ ¾óçÖôhÜóÜ Èí\ óèâæã ¼¤†Œìíâ
èû»ìíó èæxHì¼ ×ìè§ óþì§ìÈÜì ûÜé âèëíç èô vçìë ðìíçÀ èô øìíø èûÓìçì 650
èæ,¬›Ü• ðìú vë âèë• ôÜìÓë öÇì èóíÜæ Í çìø óìí¼• ûãèÄû vôâíæÀ
ëìT†Œìí¼/ èô@¬ìH è¼¤ð Ììæìú âìÄìíë¢ 620 Ììë èô ôèðû vçìíëÀ Í ûìëçì öíû
çÖìèä Óæã¥ èæí,¬›ìè»Üì Ìè¼ âðìíçäì¥ øìÈíûæ ëíáìæìÇ• vô ëèáíû vçìíë•
ëìâìæãä/ ÄÜè¼Üì ØÜô-ÌìíÜìíô æëìÓâÀ äÜèÓë ÌçÜ ¼èÜíÜ
æúæ¢ ðìú vë• Ìao Ìèë`óâ ûÜé õhèû¼d öèóß çhÈ• øèÐíû v¼ vóíÐ
È\èäÁ• Ô©ìÙìíç øè§Üì Û—çíÜ ëìäíëì»_ûì§ûìè†‰ëìèÐ¼â vçíä¢
vÐìèËçì°Þ¯ ÇëÇèë ôþìèøÜì û¼ãÓì/ óìûìè†‰¼óüÐ vçìíë óèDoíû ôìæíæ
ùèäÞÜì ÅÇèÜ è¼aã¢o ¾Ûëû Ììëíû v¼ vëì»• ôìæíæ öèó øèÐ¼d• ôhâèç¢
¼ð¼ì øãèëÜ èûxH¢ èrèóíû• øìçìíÜ• æìèëíû ëäæé• âïÆ• Ììûèëíç vçìíë¯
âíçÞÖ• âëìâë äéû «*âìó ùèËÜì óìæû• âìæû• vóû• ôìë ¼ìÓÖ vðæ 660
ÌìçíW¢ öÇìú ûè¼ ¾ðâ è¼¤ðì¼íæ rìèËíû• v¼îèâèr vçìíë• ëìûË ëgè»íÜÀ
¼Ûìú ôûãëÞ øèç• ¼ð¼ì øè§Ü 630 vô ûì Í ôÜW vçìë ÛèJíû äùíç•
243

ôÜèWÀ”” Ííçô ôèð• èû»ìíó ¼ãâèç Í èûøãÜ ôhÜâìæ ëìÔ Í ¼âíë¢””
âìç·èøç·øìóø‚ t‡èëÜì ÌèQ?íâ¯ ÍÈëCíø èûÜìèøÜì èûÛé»Ë ûÜé
ÌÓéë ðÈÜì Óéë Ûìèû «*âéÜìíë vÐìíô¯ èâríÐìíô vÐìôé v¼îèâèr vôÐëé
è÷ëìæ`óÀ vÜìð ¼ð èâèÐ Ìx*Óg ìëì• ôèðÜì•_““¼@¬ëH vÔó• ëá¥÷—§ìâèË¢
ÌæùÞÜ ûèð• ðìú• Ììè°ÞÜ âðéíë¯ èô ØÜ Í ûüÇì vÔíóÀ èûèÓë èûÓìíæ
ÜWìë øWä ëèû vùÜì Ì¬t¬ì? ÷íÜ¯ ûèÓæã Í vöìíÓ Ììèâ ÌøëìÓ æíð
èæûÞìË øìûô öÇì• èô@¬ìH è&»ì@øèç vçìâìë¢ öìÈû ÷Ü öÇìú èÐèûíë
ÐìQ?ëèxŠ• âðìûÜ ëèðÜì Û—çíÜ¯ 670 è÷Q?ìôhÜ è÷Q?ìâèË óìí¼ë èûðíæ¯ 700
ôèðÜì ëìûËìæãä ¼äÜ æúíæ•_ ûìèäí× âàÜûìóÖ ™æ ôìæ èóúì
““¼ãøª-ÐúæÐìúé çhèâ ÛéâûìT• èróÐ-ÌìÜíú• Ðïë¯”” ™èæÜì ¼ãëÇé
¼óì• èô èûëìíù Ííû øè§ vð Û—çíÜÀ èrèóû-ûìèór Ó[èæ_t¬ø H íæ vöâèæ
èô ôèðíû ëíáìëìä vðèëíÜ vçìâìíë âíæìðë¢ ûìèðèëÜì Ìì™ùèç vóþìíð•
Í ÐöÖìúÀ âí`óìóëé• ëá¥ôhíÜ\ìËéÀ ÐìóïÜ
Þ é ÌûçÞâìíæ• æìèÐ èÐ™ öÇì
Ðëèó`óãèæÛìææì «*âéÜì ¼ã`óëéÀ èæ»ìó• øûæíûíù Óìú ÅÓ[ÞxìH í¼
¼ãëûìÜì-†Xìèæ ëCíø èóèç¼ãçì öç «*ìË Üíú• øìí× Ûéâì Ìì¹íâ ¼ð¼ì•
èôWëéÀ èæô»ì ¼çé_ûüºìo èøçìâðéÀ vðèë ùçäéû èÐ™• èûûÐì èû»ìíó¢
èô ôèðíû ëá¥ôhÜ• ÷—§ìâèË çhèâ èô@¬ìH öÇì v°ìËøãr ÌxH(ìâì ëÇé•
v¼ ôhíÜÀ ÅÒ• ûÁ¼¢ ÔãGç X ìç Ììèâ 680 âìèë ¼ã: ø˜ èÐ™ øì„ûèÐèûíë 710
õìèô vçìâì_èûÛé»Ë/ vôæ æì ™èæ×• èæÐéíÇ• ûìèðèë• vùÜì âíæìëÇùèç•
«*ìËìèÓôÀ ÅÒ• ûÁ¼• ÔãèÜû ÍÔèæ ðëí¼ çëìí¼ ûÖ†Œ• óãíöÞìÓæ öÇì
çû ÌæãíëìíÓ Pìë¢ öìß Ìt¬ìŸ Üíú• Û†‰-Åëg ôhëëg ìä ôhëíg árëíË¢
ÜWìë ôÜW Ììèä Ùã÷ìß Ììðíû¢ âìúìë «*¼ìíó vóþìíð ÌóüÐÖ• ÷èÜÜì
vð ôûãëÞ ôhÜùûÞ• âÓÖìíÿ èô ôÛh öÇìú èÐèûíë Ðïë ¾âèÇÜéèûÜì¼é¯
öìæ ÷èÜ Ì¬t¬ì? ÷íÜ vóû Ì¤™âìÜé• «*Ëèâ ÷ëËì@¬íãH ä• v¼îèâèr vôÐëé
äùÁæúæìæ`óÀ çíû vôæ çhèâ èæíûèóÜì ôëøãíå•_““ß øó-«*¼ìíó•
Í vûíÐ• öÐèt¬•H Ììèä øè§ vð Û—çíÜÀ ëÙãû¤Ð-Ìûç¤¼•36 äúé ëíáìëíË
æìíó Ðüàæìóé• ™æ• ÌìðUìèæ vçìâìíë/ Í èôWë¢ ùçäéû vâÙæìó ûÜé
ùíäÞ ùäëìä• ÌxH vðè»í× ¾Ûëíû/ 690 ÐrgèäÁ¢”” ÷hè@¬H èÐë¥• ÌìèÜèà Ììóíë 720
¼ìíä ëá¥-Ìæéèôæé35• Å†Œ÷„ì ëíË¯ Ìæãíä• ôèðÜì «*Ûh ¼äÜ æúíæ•_
æùë-óãúìíë Ìèë• ÅÒ• Ìèë`óâ¢ ““ÜèÛæã ¼éçìú Ììèä çû ûìTûíÜ•
35¿ ëá¥Ìæéèôæé_ëìá¼ v¼æìóÜ¯ “Ìæéèôæé” Ìíáîèðæéë øïûÞûçÞé ¾¼æÖ¼¤ÔÖì Úìøô¯ ûì¤Üìú Ðjèå ¾¼æÖóÜ ÌíÇÞÈ
ûÖûðìë ðú¯ 36 ëÙãû¤Ð_Ìûç¤¼-ëÙãôhíÜë èÐíëìÛ—»Ë ‘ëìâ’¯
244

vð ûìTûíÜ\¢ ÓæÖ ûéëôhíÜ çhèâ¢ øìÈæã vçìâìú Ììèâ Í ëìá¼øãíë¯
¼ãèârì äææé ÓæÖ¢ ëÙãôÜ
h èæèÓ ëìÙûôhÜâàÜ çhèâ ëíáìíûíÐ¯
ÓæÖ èøçì óÐëÇ• äˆŠóìçì çû¢ èôèæíÜ ëìÙûôhíÜ Ììèâ èæäIíË•
ÓæÖ Ììèâ çûì†Œä¢ ÓæÖ äˆŠÛ—èâ IËâèË¢ †Œðëìä èóææìÇ öÇì•
ÌíöìÓÖ¢ Í öÐ¥ çû vÙìè»íû äùíç èârôhÜëìä çhèâ• ôèðæã vçìâìíë¢
è÷ëôìÜ¢ øïä èô¬Q; ûÜóìçì vóíû•
÷Ü ¼íû• øãèä çþìíë• ™ÛWëé èöèæ
è«*úçâ¢ èæäûíÜ óãûÜÞ ¼çç
ÐWëé¢”” ôh¼âã ì¼ìë ûüè,%Üì ÌìôìíÐ
âìæû/ ¼ãØÜ ØíÜ vóíûë «*¼ìíó¢”” 730
âðìæí`ó vóûûü`ó/ ÅGXìí¼ æìèóÜ• 740
âðìèâr èûÛé»íË ¼@¬ìc è» ¼ãt¬íH ë
““äú ¼éçìøèç äú¢”” ôåô v÷îèóíô•-
ôèðÜì ¾ûíóðéæìÇ•_““™ÛáíË• ¼íÔ•
Ììçíà ôæô-ÜWì äìèùÜì v¼ ëíû¢
Èèç x*éíâÙæìóûíÓ ôìíûÖ ûíÓì æìâ
»V¥ ¼ùÞ¥¯
33¿5 ¼ìëì¤Ð_1
»V ¼íùÞë âïÜ Ùåæì Ü¨Ë ôç·ô Þ vâÙæìóûÓ¯ ¾óûìt¬Ÿ ÜìÛ ôëûìë øë Ü¨Ë ëìâ÷í\ë ôìí× v¼èå
ôéÛìíû vøíÜæ çì ûËÞæì ôíë¯ èçèæ äìæìæ ÜWìë ÌèÓVìré vóûé ÷„é ûíÜí×æ vóûçìëì ¼ôíÜ çþìë «*èç
«*¼ˆ‰¯ È\ ¾óûìt¬Ÿ øìèÒíúí×æ• v¼IèÜ èçèæ Ü¨Ëíô èóíú ûíÜæ v¼ vöæ èûÛé»íËë ¼íà èæôhè@¬Ü c ì
öÚìùìíë «*íûÐ ôíë vâÙæìóíô ûÓ ôíë¯ vóûé Ììëß ûííÜ×æ• çþìë ô·øìú çþìëì ÌóüÐÖÛìíû öÚÐìÜìú
«*íûÐ ôëíç øìëíûæ¯
ëìâ÷\ ûíÜæ• vö Ûé»Ë Ðrgë Ûíú vóû-æë ¼ôíÜÈ Ûéç• v¼Ôìíæ Ü¨Ëíô èçèæ vôâæ ôíë
øìÒìíûæÀ ¼éçì Åºoìíëë äæÖ ûüÇì v÷,%ì ôíë Ììë ÜìÛ væÈ¯ èçèæ ëìäÖ ¼@øó• ûìûì-âì• ûaãûo ìaoû ¼û
ðìèëíúí×æ_ûìèô è×íÜæ ¼éçì• v¼ß ëìûË ôç·ô Þ Ìø´ç• ÍÔæ Íôâìr Ü¨Ë Ììí×æ• çìíôß öèó öãíºo
ðìëìíç ðú• ÍÈ ÌìÐWìú ûíÜæ Ììë öãíºo ôìä væÈ¯
ëìíâë ÍÈ vÔíóìèkíç Ü¨Ë ûíÜæ• vóûçì vöÔìíæ ¼ðìú vöÔìíæ ÍÈ vÔó Ìæãè÷ç¯ èçèæ öèó
ëìâ÷í\ë ÌìíóÐ øìæ çìðíÜ ÜWìú «*íûÐ ôíë vâÙæìóíô ûÓ ôëíç ¼âÇÞ ðíûæ¯ ¼ãçëì¤ vóûçìíóë
ÈE×ìë èûíëìèÓçì ôëì èÒô ðíû æì¯ èûÛé»Ëß ÌæãëíC ø vûìÄìíÜæ Íû¤ ûÜíÜæ t¬íH «‰ vóûé çþìíô ÌìíóÐ
èóíúí×æ vâÙæìóûÓ-Í Ü¨Ëíô ¼ìðìöÖ ôëíç¯ çûãß ëìâ÷\ ÌìxH¬t¬í? ûìÓ ôíëæèæ¯ ëìâ÷í\ë äæÖ vö
Ü¨Ë ëìíäÖ• âì ß t¬éŸ íô çÖìù ôíë Íí¼í×æ v¼È Üá£íËë äéûæ èûøˆ‰ ôíë èçèæ vôâæ ôíë ¼éçì Åºoìíë
øìÒìíûæÀ çìÈ Í v÷,%ìú «*íúìäæ væÈ¯ Íâæ ¼âú èçèæ ¾óûûìËé ™æíÜæ• vóûìíóÐ ÌûíðÜì ôëì Ìæãè÷ç¯
ÌìôìíÐë èóíô çìèôíú ðÒìÁ vóíÔæ ¼ìø Ììë âúïíëë Íô öãºo vûíÓí×¯ öãíºo âúïíëë âüçÖh ðíÜ ¼ìø ùäÞæ
ôëíç ÜìùÜ¯ èûÛé»Ë ûÖìÔÖì ôíë ûÜíÜæ ¼ìíøë ôìí× ¼øÞÛáô âúïíëë øëìäú Ùíåí×• çìë ÌÇÞÈ ðÜ
Üá£íËë ðìíç vâÙæìíóë âüçÖh ðíû¯
245

ëìâ÷\ ÌìxH¬t¬? ðíú Ü¨Ëíô ¾óûìít¬Ÿ ¼ìèäíú èóíÜæ¯ Ü¨Ë èûÛé»íËë ¼íà °gç ÌóüÐÖÛìíû öìrì
ôëíÜæ¯ âìúìíóûé ëìá¼ôhÜ-ëìäÜáéë âè`óíë «*íûÐ ôíë çþìë vçä ¼@¬ëH Ë ôëíç ÌæãíëìÓ ôëíÜæ¯
ëìäøãëÜá£é âìúìíóûéë ¼íà âè`óë çÖìù ôíë ÜWìë øèfâPìíëë èóíô vùíÜæ¯ ÜWìú Ííôë øë Íô
ÌÙåæ Ùåíç ÜìùÜ¯
âìúìûíÜ Üá£íËë tøÐÞâìír ÜWìë è¼¤ðPìë ÔãíÜ vùÜ• vôÅ Ðj ™æíç vøÜ æì• Íû¤ çþìíóë vôÅ
vóÔíç vøÜ æì¯ ÜWìë ÌøëCø ÑxHöÞ vóÔíç vóÔíç çþìëì èæôhè@¬Ü c ì öÚìùìíë vøþî×ãíÜæ_v¼Ôìíæ èæäÞíæ
èûèûÓ Åøì÷ìë vûè,%ç ðíú vâÙæìóíô ÓÖìíæ ëç vóÔíç vøíÜæ¯ Üá£íËë Ìít¬ëŸ Ðíj vâÙæìíóë ÓÖìæ
Ûà ðÜ¯ Üá£íËë ëCø Óíë Ìè†‰íóûçìë ÌìèûÛÞìû Ùíåí× âíæ ôíë¯ ÍÛìíû çþìë ÌìèûÛÞìíûë ôìëË
èäÚì¼ì ôëíÜæ¯ Å+íë Ü¨Ë ÌìKøèë÷ú èóíÜæ Íû¤ vóû Ìè¼ vôì»âãk ôíë vâÙæìóíô Ìì¹âË ôëíç
ÅóÖç ðíÜ• vâÙæìó ûÜíÜæ• öèó ¼çÖÈ çþìë öãíºo ¼ìÓ äìíù çì øïËÞ ôëíûæ¯ èô¬Q; èæët¬íŸ ô Ìì¹âË ôëì
ûéëÓâÞ æú• çìÈ çìíô Ìt¬-Ÿ ¼èyç ðûìë ¼ãíöìù vóßúì èûíÓú¯ Ü¨Ë ûÜíÜæ ëìáí¼ë ¼íà áìrÓâÞ
øìÜæ ÌÇÞðéæ_Ðrgíô vö vôìíæì Åøìíú ûÓ ôëìÈ çþìë Åí!ÐÖ¯ Üá£íËë Í ôÇìú vâÙæìó çìë çéûu èæ`óì
ôíëæ¯ Íû¤ ÌûíÐí» øïäìë vôì»ì çhíÜ çìíô «*÷„ Ðèkíç ÌìÙìç ôíëæ¯ Ü¨Ë âïè×Þç ðíú ø§íÜ çþìë
¾óûìt¬Ÿ vôí§ èæíç èùíú øìëíÜæ æì• ûãÄíÜæ Í vðìÜ vóûçìíóë »§ö¬Q¯Ÿ óëäìë èóíô çìôìíçÈ vóÔíç
vøíÜæ ÐïÜÓìëé èûÛé»Ëíô¯ èû»#Ûìíû vâÙæìó ûÜíÜæ• ÍçáíË èçèæ ûãÄíç øìëí×æ vö ôéÛìíû Ü¨Ë
ÍÔìíæ «*íûÐ ôíëí×æ¯ èûÛé»íËë Í vðæ ôìíäë äæÖ vâÙæìó çþìë èæ`óì ôëíÜæ¯ èøç·ûÖíô ÌæãíëìÓ
ôëíÜæ øÇ v×í§ èóíç• çìðíÜ èçèæ Ìt¬ìŸ ùìíë èùíú Ìt¬Ÿ èæíç øìíëæ¯ èûÛé»Ë èæíäíô ëìâ÷í\ë óì¼
ûÜìú vâÙæìó çþìíô èÓ}ìë èóíÜæ¯ èûÛé»Ë Üyìûæç âãíÔ ûÜíÜæ• çìíô ÛÁÞ¼æì ûüÇì• ëìûíËë øìíøë
äæÖÈ ¼û¤íÐ Ó[¤¼ ðíç ÷íÜí×æ¯ vâÙæìó çÔæ ûÜíÜæ ðéæ ¼¤¼íùÞ Çìôìë äæÖÈ Ììä èûÛé»Ë ÍçÈ
ÌÓ¥øèçç ðíúí×æ vö• Úìèç&• qìç·&• äìèç øöÞQ? èû¼äÞæ èóíúí×æ¯
Íèóíô âìúìë öí- Ü¨Ë v÷çæì vøíú vâÙæìóíô çéá£ Ðíë èûºo ôëíç ÜìùíÜæ¯ vâÙæìíóë vóð
vÇíô Ìèçèëk ëk áëíË âìèå ÜìÜ ðíú vùÜ¯ vûóæìú Ìèòë vâÙæìó Ííôë øë Íô øïäìøìr Üá£íËë
èóíô èæíáø ôëíÜæ• èô¬Q; âìúìë «*Ûìíû çì çþìë ùìíú ÜìùÜ æì¯ ùäÞæ ôíë Üá£íËë èóíô Óìèûç ðíÜ
âìúìë ûíÜ vóÔíÜæ vóûçìëì Ü¨Ëíô Ìþì§ìÜ ôíë óþìè§íú Ììí×æ• vóíÔ ðçìÐ ðíÜæ¯ ÈçÖû¼íë Ü¨Ë
¾óû-Ìè¼ èóíú vâÙæìóíô ÌìÙìç ôëíÜ èçèæ âìèåíç øí§ vùíÜæ¯ øüèÇûé vôþíø ÅÒÜ• ¼âã° ÅóíûÜ
ðÜ• ¾Ûëû ëíû èûxH øïËÞ ðÜ¯ ëìä¼Ûìú ëìûíËë âìÇìë v¼ìæìë âãôåh Ôí¼ ø§Ü¯ «*âéÜì ÛhíÜ Ìôt‡ìÁ
ôøìíÜë è¼þóëã âãí× vØÜíÜæ• âí`óìóëé èûæì ôìëíË âïè×Þç ðíÜæ• ëìá¼ èÐ™ëì vôþíó ÅÒÜ¯
âüçÖh øÇöìré vâÙæìó ûÜíÜæ èçèæ âüçÖh íô Ûú øìæ æì• èôQ? Íôèå ôìøãëíg »ë ðìíç çþìë âüçÖh ðíE×•
ÍèåÈ çþìë óã¥Ô¯ Ü¨Ëíô vóûÊóçÖ âìæû vôÅÈ vÐ»øöÞQ? ëáì ôëíç øìëíûæ æì• çþìë ÌøöÐ vôìíæì
ôìíÜ Ùã÷íû æì¯
vâÙæìíóë âüçÖh íç èûÛé»Ëß vÐìôìçÞ ðíú èûÜìø ôëíç ÜìùíÜæ¯ Ü¨Ë èûÛé»Ëíô ¼ì¬QæU? ì èóíú
ûÜíÜæ• vâÙæìíóë âüçÖh íç èûÛé»íËë vôìíæì ðìç væÈ• èûèÓë èûÓìíæÈ ¼û Ùíåí×¯ ÍÔæ ÌæèçèûÜí@¬H
èØíë èùíú ëìâ÷í\ë ÅÁô.ì óïë ôëì ôçÞûÖ¯ ÌûíÐí» çþìëì ëìâ÷í\ë ôìí× èØíë èùíú vâÙæìó èæÓíæë
¼¤ûìó èóíÜ• ëìâ÷\ çþìíóë ¼ìÓãûìó ß èûÛé»íËë «*èç ô·çÚçì Úìøæ ôíë ÐWëéë øïäì ôëíç
246

ûÜíÜæ¯ ÌìôìíÐ vóûçìëì øã,øûüè,% ôëíÜæ• “äú ¼éçìøèçë äú” Ó[èæíç ÜWìë ÌèÓûì¼éëì
¼÷èôç ðÜ¯
33¿6 vâÙæìóûÓ ôìûÖ ‘»V ¼ùÞ’ ¥ ÐjìÇÞ• åéôì ûÖìÔÖì-èûíxX»Ë

çèä v¼ ÅóÖìæ _ ÜWìë vö ÅóÖìíæ “÷„éë vóÅÜ” Ììí×• v¼Ôìíæ vóûéë ôì× vÇíô ûë ÜìÛ ôíë
¼ãèârì øãr Ü¨Ë v¼È ÅóÖìæ çÖìù ôíë ëÙã-ëìä ëìâ÷í\ë èÐèûíëë èóíô vùíÜæ¯
æéíÜìÁøÜìJèÜ _ æéÜø‚ èóíú Üá£íËë vóûéë Ì÷Þæìë èû»úèå ô·è+ûì¼é ëìâìúíË ëìâ÷í\ë ÌôìÜ
vûìÓíæë Ùåæì vÇíô øèëôèGFç¯
æìèð ôìä ¼éçìú Åºoìèë _ ¼éçì Åºoìíëë äæÖ vâÙæìó ß ëìûË ûÓ «*íúìäæ¯ èô¬Q; vâÙæìó vö ëôâ
øëì¹âÐìÜé• ÛìÈ Ü¨Ëíô øìÒìíÜæ• çþìë äéûæÐWì Ììí×¯ çìÈ Üá£íËë «*èç ÛìíÜìûì¼ìë ôìëíË çþìíô
èûæìíÐë âãíÔ vÒíÜ vóßúìë v÷íú ¼éçì Åºoìíëë v÷,%ì æì ôëìë ôÇì ûíÜí×æ¯ vóûìæã†ðŒ ß ¾óûìt¬Ÿ øìßúì
¼í+Uß• ÛìÈíúë «*èç ââ& ß vâÙæìíóë óãûìÞ ë Ðèkë øèë÷ú çhíÜ Óëûìë äæÖ Í Ì¤Ð øèëôèGFç ðíúí×
âíæ ôëì öìú¯ èô¬Q; Íë ØíÜ vâÙæìíóë ûéöÞû+ìë øèë÷ú vøíÜß ëìâ÷í\ë ÷èërâèðâì áh# ðíúí×¯
ôháíË ÛhèÜ ÌìÐìë ×Üíæ _ ëìíâë ÍÈ ðçìÐì ß èûÜìíøë ¼ìðìíöÖ øíëìíá vâÙæìó-Íë vùîëû
ûüèºo ôëì ðíúí×¯
Ììè×Ü• õëìú øìèÜ¼ «*Ûè· ç vÜìôìúç Ðj âÓï¼óï æ Ìæìúìí¼ âðìôìíûÖß «*íúìù ôíëí×æ¯
Å+èëÜì ûéëóíøÞ v¼îèâèr vôÐëé _ Ü¨Ëíô ÍÔìíæ ëìâ÷í\ë v÷íú vøîëg»-¼@øˆ‰ ôíë Ìþìôì
ðíúí×¯
ôìÜíâÙ¼â vóûí¹ìÓ _ vóûçìíóë èûëgøçìë ôìëíË t¬ËH Ü Þ Wìë óéè: vâÙ×ìúìûüç ðíúí×_ÌÇÞìÁ
ÜWìë t¬ìH Ûìèûô vÐìÛì ÌQ?èðÞç ðíúí×¯
vóûðì¼Ö ÅäèÜí× _ vóûçìëì vö ëìâ÷í\ë «*èç ¼ã«¼* ˆ‰• çì vûìÄì öìú ëìâ÷í\ë èÐèûíëë
ÅyUÜçìú¯
vô vôìÇì âàÜÙå ÛìíÂ øóìÙìç _ øèûr ß ™ÛôíâÞë «*çéô âàÜ Ùå¯ çìíô vôÅ øóìÙìíç
ÛìíÂ æì¯ vóûìæã†ðŒ vøíúß âïíÆë âíçì vôÅ çìíô ÛéèçûíÐ «*çÖìÔÖìæ ôíë æì¯
t‡ìèëíÜ øïíûÞë ôÇì _ ÈíçìøïíûÞ óãûìë vâÙæìíóë vö ûéëí&ë øèë÷ú vøíúí×æ• çì âíæ ðíÜ¯
æìèð ôìä• èârûë• ¼éçìú Åºoìèë _ èûÛé»Ëíô ¼í@¬ìH Óæ ôíë ëìâ÷\ ¼éçì Åºoìíëë Ììë «*íúìäæ
væÈ ûíÜí×æ• «*Óìæç¥ âðìèû¹âÐìÜé È\èäíçë ôìí× Üá£íËë øëìÛìíûë ¼@¬ìc ûæìë ôìÇ vÛíû¯ ÍÈ
¼íùÞë «*Çâèóíôß Í Óëíæë Åèk Ììí×¯
vóûìô·èç• vóûûéöÞ _ ëìâ÷í\ë ûìæë ¾¼æÖëìÈ Í ¼¤ôíå Íôâìr ¼ðìú¯ çìÈ ûìæëíóë ‘rabble’
ûÜíÜß ÍÔìíæ èçèæ çìíóë Ì¼ìâìæÖ âèðâìíô t‡ëË ôíëí×æ_ûíÜí×æ• çìëì vóûçìíóëÈ âíçì
ÐèkÓë¯
ÌìôìÐ-¼@¬cûì ¼ët¬Hçé _ ÌìôìÐ vÇíô ¼ü,% ûìËé/ ¾óûûìËé¯
247

Ìèð¼ð öãèÄí× Ì@¬íH ë èÐÔé _ ÌìôìíÐ ¼ìíøë ¼íà âúïíëë öãºo ðíE×¯ ÍÈ è÷rôGFèå ÈèÜúìõ
ôìíûÖë Ìæã¼ëíË ¼üè,% ôëì ðíúí×¯
äUèÜí× âìíÄ ôìÜìæÜíçíä ðÜìðÜ _ öãíºo ëç ¼ìíøë âãÔ vÇíô çéûu èû» «*Üú¤ôë ÌìIíæë
âíçì ÌìôìíÐ vóÔì öìíE×¯
èPëó-ëó-èæèâÞç _ ðìèçë óþìíç ¾çèë¯
ôìÜìæÜ ¼â vçä¥ çû¿¿¿¿¿¿ Í æùíëÀ _ Ðèkâúé vçìâìë ÅyUÜ óéè: öçáË Çìôíû• ççáË
Ðrg âíæìÛìû èæíú vô ÜWìú «*íûÐ ôëíç øìëíû¯ ÌÇÞìÁ ÜWìë ëìäÜ¨é öçáË «*¼ˆ‰ çÔæ ôìëß
øíá ëìûË çÇì ÜWìë áèç ôëíç øìëíû æì¯
«*ìkíæë ùèç _ øïûô Þ ç· ôâÞØÜ _ Ìóü,%¯
ûüè,%×íÜ ùùæ ôþìèóÜì _ Ü¨éíóûéë vçä ¼¤ûëíËë ØíÜ vö ûüè,%øìç ðíúè×Ü• çì Ìì¼íÜ ûüè,%
æú_ ÜWìë Ìì¼ˆ‰ èûøíó ÌìôìíÐë Ìx*g û»ÞË¯
èûëCøìá/ çìÜä)Ùì• ôìÜíæèâ• «*â+• è÷áhë _ Íëì ¼ôíÜÈ ëìá¼ v¼æìøèç¯
¾óçÖôhÜ-âìÁ¼öÞ _ ¾óçÖíóë É»Þìë û¬t¬¯;
âùìÐé¼èJæé _ âüùæúæì ¼ã`óëéíóë ùûÞðìèëËé¯
Ììú¼ì-Ììûüç _ vÜîðèæèâÞç ûâÞ èóíú ÌìE×ìèóç¯
¼ì,%ìíà «*ËèâÐïë_ÈçÖìèó _ ¼ãëèáç ÜWìë ¼ãëèáççë öÚùüíð «*èçøá Üá£íËë «*íûÐ
ôGFæìçéç¯ vóðôìèQ?-vÐìèÛç Ü¨Ëíô vóíÔ vóûçì Ü¨íËë ëCøÓìëË ôíë çìíô ûë èóíç Íí¼í×æ âíæ
ôíë È\èäÁ ¼ì,%ìíà «*Ëìâ ôëíÜæ¯ ¼ì,%ìà ‘¼-Ì,% + Ìà’_äìæãPú• øóPú• ôëPú• ûá• èÐë• ûãèºo•
ûìôÖ ß óüè,% ÌÇûì óãÈ äìæã• óãÈ øì• óãÈ ðìç• ´óú ß ÜÜìå _ ÍÈ Ììåèå Ìà¯
vëî° óìÐëèÇ _ ëgí°ë âç ÛúWë Ü¨Ë¯
øèÐÜ vôîÐíÜ ôèÜ æíÜë Ðëéíë _ ÓìèâÞô æÜëìäìë «*èç èûíP»ûÐç¥ ôèÜ çìë Ðëéíë «*íûÐ
ôíë áèç ôëíç v÷,%ì ôíëß Ìíæôèóæ vôìíæì ¼ãíöìù øìúèæ¯ æÜ Íôèóæ ÛhíÜ Ì™è÷ Ìûòìú ¼aoÖì
ôëìú ôèÜ çþìíô Ììx*ú ôíë çþìíô ëìä÷hÖç Íû¤ t¬éŸ óâúQ?é vÇíô èûèE×ˆ‰ ôíë¯ ÌæãëíC ø vâÙæìíóë ðíÜß
«*èçèóæ vôìíæì Ûú òìæ øìúèæ¯ Ììä öÚÐìÜìú Ü¨Ëíô vóíÔ çþìë âíæ Ûú ðÜ¯ Í vÇíôÈ vâÙæìíóë
èûæìÐ ¼@¬ìc ûæì ðÜ¯
Ðrg ôíë öÇì Èë@‡óæú ûO _ Èí\ë ðìíç ûíOë Ðèkíç øïËÞ vö ûO ðìíç çìëÈ âíçì v÷ìÔ
ÄÜ¼ìíæì èûóãÖÁ óéè:âú ÛúWë çíëìúìÜ çhíÜ ÓëÜ¯
árÓâÞ• øìèø• èô vðçh øìèÜ ÈçÖìèó _ Üá£íËë Í vðæ Åèk çþìë ÷èëríô ôìèÜâìèÜ: ôíëí×¯
øáìQ?íë vâÙæìíóë ûéë&øïËÞ ÐìQ? ¼¤öç ß èÐ,% Ìì÷ëË çþìë ÷èërâèðâìíô ûìè§íúí×¯ “âìèë Ìèë øìèë
vö vôîÐíÜ”_ûéíëë ôÇì æú¯ ÍÈ Åèk Ü¨Ë ÷èëríô ôíëí×• v¼È ¼íà vâÙæìóíô ÅyUÜ ôíëí×¯
248

èæÐéíÇ Ì@¬íH ë âí¬QŸ äéâïíç\ vôìèø _ ëìèrë èæ¬t¬B
? ç
o ìú ÌìôìíÐë vâíÙë ¹hBo ùäÞæ vöâæ ù@¬éc ë
vÐìæìú¯ v¼È ëôâ ù@¬éc ë ôí.¯
òìèøÜì èûÓãíë èûèÓ ¿¿¿¿¿ ÓïÜìúÀ _ âðìíóíûë ÜÜìíåë ÷þìíóë ¼íà çhÜæìë èû»ú ëìá¼û¤íÐë
âöÞìóì¯ èûÛé»Ë ôç·ôÞ ëìâ÷í\ë óì¼& t¬éH ôìë ôëìú ëìá¼û¤íÐë âöÞìóì¯ èûÛé»Ë ôç·ô
Þ ëìâ÷í\ë óì¼&
t¬éH ôìë ôëìú ëìá¼û¤íÐë âöÞìóì ÓãÜìú Üãèåíú vóßúì ðíúí× _ vâÙæìíóë Íèå ûkûÖ¯ “öìæ ù§ìùè§”
ÐjöãùÜ ûkûÖèåíô øìÒíôë èæçÖèóíæë ÌèÛÚçìë ¼íà èâèÜíú èóíúí×æ¯ âÓã¼óï æ vÜìôìúç Ðjíô
ÍÛìíû Ìæìúìí¼ «*íúìù ôíë• «*Çìè¼ºo Ðj èûæÖìí¼ t¬ìH Ûìèûôçì Ííæí×æ¯
èô¬Q; ûüÇì ùèJ vçìâì¢ _ èûÛé»íËë ëìá¼ëìä-øá øèëçÖìíùë âíçì èæ`óæéú ôìíäë äæÖ ùJæì
ôëíç èùíú vâÙæìíóë âíæ øí§• ðéæâèç ëìíâë ¼¤¼íùÞÈ Íëôâèå Ùíåí×¯ ¼¤¼ùÞäèæç ðéæçì ÛÁÞ¼æìú
óïë ðíû æì¯ çìÈ èûÛé»Ëíô èÓ}ìë vóßúì ûüÇì¯ æé÷ ûÖèkë ¼¤tøíÐÞ ÷èëírë Ìûæèç Ùíå¯ ÍÈ ¼ìÓìëË
¼çÖèåë ÅíGXÔ ôíë• ëìíâë ¼¤¼íùÞÈ èûÛé»íËë Íâæèå Ùíåí×¯ vâÙæìó vûìÄìíç v÷íúí×æ¯
ûìíâçë æúæ _ ûìâèÛˆ‰ ÌæÖçë æúæ ÌÇÞìÁ óèáË vær¯ vÜìô«*÷èÜç èûxHì¼ t¬éŸ íÜìíôë óèáË ß
øãëíg »ë ûì v÷ìÔ ôþìøì ÌâàíÜë ¼ï÷ô¯
âïè×ÞÜì ëìáí¼¬QìŸ Ëé âí`óìóëé vóûé Ìì÷è@¬íH ç _ ¼Q?ìæ vö öç óïíëÈ ûì vöÔìíæÈ Çìôhô çìë vôìíæì
èûøó ÙåíÜ• âì ÌQ?íë çìë ÌìÛì¼ øìæ¯ öÚÐìÜìú vâÙæìíóë øçíæ äææé âí`óìóëé ÌQ?¥øãíë èæíäë
Ùíë Ìôt‡ìÁ âïè×Þç ðíú ø§íÜæ¯
ûìèäí× âàÜûìóÖ ÈçÖìèó _ vâÙæìóûÓ vö vóûçìë ÈE×ìú Ùíåí× Íû¤ v¼È ôìëíËÈ èóûÖ ûìóÖÓ[èæ
vóûçìíóë Ììæ`ó Úìøæ ôëí×¯ ÍôÇì ûíÜ• èçèæ ÓâÞøëìúË èûÛé»íËë óüè,% Ììô»ÞË ôíë Ü¨Ëíô ¼ì¬QæU? ì
èóíç v÷íúí×æ¯
èô@¬ìH öÇì v°ìËøãr ÈçÖìèó _ øì„ûùË ôç·ô
Þ v°ìËûíÓë «*èçíÐìÓ væûìë äæÖ• øãr ÌxH(ìâì ëìír
vùìøíæ øì„û èÐèûíë «*íûÐ ôíë ø˜øì„û qíâ v°îøóéë ÙãâQ? øþì÷èå v×íÜíô ûÓ ôíë vö Ììæ`ó ß
Ûíú ¾Pøìúæ ðuíó Ììx*ú èæíúè×íÜ• v¼ÈÛìíû¯
Ììçíà ôæôÜWì äìèùÜ vö ëíû _ vâÙæìóíô ûÓ ôíë Ü¨Ë èÐèûíë èØëíÜ ëìâ÷í\ë ¾¼æÖëì
“äú ¼éçìøèç äú” vÙì»Ëì ôëíÜ ÜWìë ÌèÓûì¼éíóë v¼È Ó[èæ ¼¬Q¬Ÿ t¬? ôíë vçìíÜ¯
ÍÈ ¼ùÞèåíç ôèû çþìë ôGFæìë ÑxHíöÞ vâÙæìó ÷èërèåíô ¼èûíÐ» âèðâìèˆHç ôíëí×æ¯ ëìâ ß Ü¨Ë
÷èër øèëôGFæìú ôèû ÍÔìíæ çíçìèÓô Ìæãóìë_çþìë âèðâì æìæìÛìíû ÔûÞ ôíëí×æ¯ vâÙæìó ÍÔìíæ
vÐîíöÞ-ûéíöÞ ß vøîëgí» vöâæ ÅyUÜ• Ü¨Ë vçâèæ ðéæ• Ìâìæã»¯ ¾óûûíÜ ûÜéúìæ Ü¨íËë vâÙæìó ûÓ
Íô Ìíùîëíûë ôìä¯ ¼íùÞë âïÜ Ùåæì ëìâìúË ûèðÛ—ç Þ æì ðíÜß ôìèðæé †Œpæì øïûìÞ øë ëìâìúË Ìæã¼ìëé
æú¯ Ü¨Ë ÷èëírë ôìøãë»g çì óãûÜ Þ çì ëìâìúË èûíëìÓé¯ ¼ùÞ-ûèËÞç ëìâ÷í\ë ¼ìø-âúïíëë öãºo óÐÞæ
ÈèÜúìõ ôìíûÖ vð=íëë ÌìôìíÐ ÉùÜ øìèÔë ¼íà ¼ìíøë öãºo óÐÞíæë «*Ûìíû ëè÷ç¯
249

ÌæãÐéÜæé _ 1
æéí÷ë «*xI‰ èÜë Å+ë ôëgæ¯ Å+ë vÐí» 60 øüVìú Å+ë ¼¤íôç vóÔãæ¯ vöIèÜ ÛhÜ ðíû• Íôíôë
Åøíëë Ì¤ÐIèÜ Ììëß ÛìíÜì ôíë ø§íÜÈ ¼¤íÐìÓæ ôëíç øìëíûæ¯
ô’ ¼óüÐ
vûè§Ü vóÐ• øãè§Ü v÷îèóíô
/ ôçáíË èæèûÜì Ììøèæ
/ ûìúãíóû vùÜ ÷èÜ óïíë¯
Ô’ ûìèðèëÜì ûéëûë/ ûìèðèëÜì ¼ìíÇ
ûéëíûíÐ • ëíË¯
ûëè»Üì vóû/ ûìèäÜ ÌìôìíÐ
/ ÐïíËÖ æìè÷Üì •
t¬ùH •Þ âçÞÖ øìçìÜ øãèëÜ ¯
ù’ âÓã¼óï íæë äˆŠ vÐ 1824/ âüçÖh 29vÐ ¯
Ù’ øëìèäç ðíÜæ¯ øëìúËì vÐ» øöÞQ? äúé ðíÜæ¯
Â’ âÓã¼óï æ ¼ìíÜ óãèå «*ð¼æ ß Íû¤ øïËìÞ à æìåô
ë÷æì ôíëæ¯
2’ ¼èÒô Å+íë èåô ‘✔’ è÷ÿ èóæ¯
ô’ âÓã¼óï æ èÔuš ÓâÞ †ŒðË ôíëæ _ 1¯ 1848
2¯ 1843
3¯ 1856
Ô’ âÓã¼óï æ “ûéëìàæì” ôìûÖ ë÷æì ôìÜ _ 1¯ 1860 èÔušìj
2¯ 1861 èÔušìj
3¯ 1862 èÔušìj
250

ù’ âÓã¼óï æ Üìèçæ vÐíÔæ _ 1¯ âì°ìíä
2¯ èð`óã ôíÜíä
3¯ èûÐø¼ ôíÜíä
Ù’ âÓã¼óï íæë âüçÖh ë øë «*ôìèÐç †Œp _ 1¯ vð=ë ûÓ
2¯ âìúìôìææ
3¯ èû» æì ÓæãIËÞ
3’ æéí÷ë ÐjIèÜë ÌÇÞ èÜÔãæ¯
âíðìëù• èøÓìíæ• Ììè°ÞÜ• äéâïçìûüç• èûÛìû¼ã• ûìúã¼Ôì• Ìèû÷èú• ôìíôìóë• øëg»• Ìæéèôæé•
Ìûç¤¼• ôìâãô Þ ¯
4’ æéí÷ ôíúôèå Ðj ß ÌÇÞ óãèå ¼ìèëíç èûæÖ¬t¬? Ììí×¯ Ðíjë ¼èÒô ÌÇÞèå è÷èÿç ôëgæ¯
ûìèóÍ _ ôìè+Þíôú
ôìóè@¬æH é _ ûüè,%
t¬›`ó _ ôhâéë
èóèû\ _ vâÙëìä
æ¹h _ ÌìôìÐ
Ììæìú _ vâÙâìÜì
Ììðíû _ ¼¤†Œìíâ• öãíºo
äéâïíç\ _ äìÜ
Ìì¼ìë _ È\
Ðjûìðô _ ûìäæì
5’ æéí÷ë «*xI‰ èÜë «*ì¼èàô Å+ë èóæ¯
ô’ “æìèð ôìä ¼éçìú Åºoìèë”_ôÇìèå vô ûíÜí×æÀ vôæ ûíÜí×æÀ ûkì ¼@øíôÞ Ììøæìë
ÓìëËì ¼¤íáíø èÜÔãæ¯
Ô’ âïÜøìÒ ÌûÜ@¬íH æ ëìûíËë øþì÷äæ v¼æìøèçë æìâ ÅíGXÔ ôëgæ¯
ù’ “¼ì,%ìíà «*Ëèâ Ðïë”_vô• ôìíô ¼ì,%ìíà «*Ëì ôíëí×æ Íû¤ vôæ ôíëí×æÀ ûãèÄíú èÜÔãæ¯
Ù’ “áìrÓâÞ• øìèø• èô vðçh øìèÜû”_ûkì vôÀ ûkì ÍôÇì vôæ ûíÜí×æÀ ûkì ¼@øíôÞ
Ììøæìë ÌèÛâç èÜèøûºo ôëgæ¯
Â’ “ÌìçíW ôæô ÜWì äìèùÜ v¼ ëíû”_ôæôÜWì ÌìçíW väíù ÅÒÜ vôæÀ ûãèÄíú
èóæ¯
251

33¿7 âðìôìûÖ ¥ t¬ëH ø
C ß ¾ûè÷rÖ
âÓã¼óï æ óí+ë ÌæÖçâ Ìèût‡ëËéú ¼üè,% “vâÙæìóûÓ ôìûÖ”¯ “vâÙæìóûÓ” ûì¤Üì ¼ìèðíçÖ «*Çâ ß Í
øöÞQ? ëè÷ç ¼ØÜçâ ôìûÖô·èç¯ ÍÈ ôìíûÖë Ìæã¼ëíË øëûçéÞôìíÜ Ììëß ôíúôèå âðìôìûÖ vÜÔì ðíÜß
âÓã¼óï íæë âðìôìûÖ ÌäÞæôìëé ôèû«*èçÛìíô Ììë vôÅ Ìèç¹â ôëíç øìíëæèæ¯
âÓÖöãíù ëìäì ûìóÐìðíóë øüVíøì»Ëìú ¼¤t¬›èü ç ëè÷ç ëìâìúË âðìÛìëç ôìíûÖë Ì¤Ðç ûì ¼â†Œç
Ìæãûìó ðíúí×¯ v¼IèÜ è×Ü ÛèkâïÜô ûì ûéë&Úìøô ôìèðæéë ûàéú ¼¤t¬›ëË¯ û¬t¬ç ; ¥ ÍIèÜ ¼ìèðíçÖë
Íôèå t¬ç H ¬QŸ èÐGF ëCø ûì vâîèÜô ¼üè,% æú¯ âÓã¼óï íæë “vâÙæìóûÓ ôìûÖ” ¼ìèðèçÖô âðìôìíûÖë (Literary
epic) ÌìóíÐÞ ¼ü,%¯ Íèå vÇíôÈ ÌìÓãèæô ûì¤Üì ¼ìèðíçÖ âðìôìûÖ ë÷æìë «*ûçÞæì Ùíåí×¯
âðìôìûÖÈ vûìÓ ðú ¼ìèðíçÖë «*ì÷éæçâ Óìëì¯ ÈèÜúìõ-ßèõè¼• ëìâìúË-âðìÛìëç• èûÅÜô «*Ûè· ç
âðìôìûÖIèÜ äìçéú äéûíæë ¼ðt¬ëŒ ø C íô çhíÜ Óíëí×¯ Íë È¤íëèä «*èçÐj “Íèøô (Epic) è†Œô “Íø¼”
(Epos) Ðj vÇíô Íí¼í×¯ ÍÔìíæ ûéë&ûÖJô ôìèðæé Çìíô• vö Ûì»ìíçÈ vÜÔì vðìô• çì èû»ú ß Ûì»ìú
âðí&ë ûÖJæìú ¼âüº¯o Í vx*èËë ë÷æìú Íôåì èûÐìÜçì• èû¬t¬èü? ç• NóìöÞ ß ¼ûÞäæéæçì Çìíô¯ ÍÈ èûëìå&
ß èû¬t¬èü? ç øìÒô ´óíú Íô âèðâìèˆHç Ûìíûë ¼˜ìë ôíë¯ âðìôìíûÖ ôèûë ûÖèkùç «*ôìíÐë øèëûíçÞ
ûÖìøôçë ¼âìä• vùìVé• äìèçë ÑèçðÖ ß è÷Q?ìÛìûæì øèë÷ú øìßúì öìú¯
“vøìíúèåô¼”d ë÷èúçì ÌÖìèëíšìåÜ å³Öìíäèõë øìÐìøìèÐ âðìôìíûÖëß ÜáË èæíóÞÐ ôíëí×æ¯
ÍÔìíæß ôìèðæéë Ììèó-âÓÖ-ÌQ? Çìíô Íû¤ âïÜ ôìèðæéë ¼íà æìæì ÅøìÔÖìæ öãk ðíç øìíë¯ Í vx*èËë
ôìíûÖë ×`ó ß Ûì»ìëéèç ßíäìIË ¼@øˆ‰¯ ÍÔìíæ Åøâìë ÑxHöÞ ôÔæß ôìèðæéë ùèç Ìûëgºo ôëíÜß
Ììíûíùë ùÛéëçì ß èû¬t¬èü? ç Ùåìú ôìíûÖë Åøòìøæìú û¬t¬; èæVì vöâæ vçâèæ ÷âÁôìèë& ¼üè,%ë äæÖ èô×ã
ÌíÜîèôô& ß ôìûÖ¼@‡çÛìíû Çìôíç øìíë¯ Íèøô vx*èËë ë÷æìú vóûçì ß âìæã» Íô¼íà ¼è¹ú Çìíô•
ÍÔìíæ æìúô ðæ äìçéú ûéë¯ ÅóìðëË èðí¼íû vâÙæìó ûÓ-Íë øïûâÞ ðã íï çÞ vâÙæìó ôç·ô Þ Ü¨Ëíô
Ìì¹âíËë ûËÞæìú ÍÈ øèë÷ú øìßúì öìú_
ÌÓéæ ûÖÇìú ëÇé• ¼ìøèå ¼&íë
Ðb• Ù`åì• Åøðìë øìr è×Ü öç
öÚìùìíë• Ííô Ííô èæíáèøçì vôìíø/
öÇì ÌèÛâæãÖ ëáé• èæët¬Ÿ ¼âíë•
¼:ëèÇ Ìt¬ûŸ í¼• ôÛh ûì ðìèæÜì
ëÇ÷—§• ëÇ÷¹/ ôÛh Û†‰ Ìè¼
è×ˆ‰ ÷âÞ• èÛˆ‰ ûâÞ• öì øìÈÜì ðìíç¯
¼íëìí» ëìûèË
ÓìÈÜì ÜáË øìíæ ùèäÞ Ûéâ æìíó•
«*ðìëíú vðèë öÇì ¼@‡ãíÔ vôÐëé¯
252
M#2\D:\EBG-2\Unit-13a Pm6.5\1st proof

ÌìÜ¤ôìèëô èûxHæìÇ “¼ìèðçÖóøÞíË” âðìôìíûÖë ôçôIèÜ ÜáíËë ôÇì ûíÜí×æ• vöâæ Ííç
Ì,%ìèÓô ¼ùÞ Çìôíû¯ «*èçèå ¼íùÞ vö ôÇì «*ìÓìæÖ øìíû v¼È ôÇì ûì çìÁøöÞ Ìæã¼ìíë Íèåë æìâôôëË ðíû¯
èûèÛˆ‰ ¼ùÞ ÍôÈ ×í`ó vÜÔì ðíû¯ Í ×ì§ì âðìôìíûÖë æìúô èöèæ ðíûæ èçèæ vôìíæì vóûçì ûì ¼P¤Ðäìç
Óéíëìóìß IË¼@øˆ‰ ûÖèk¯ ë÷æì ÌÜWìë Íû¤ ë¼Ûìû-¼@¬èH Üç ðíû¯ Ðüàìë• ûéë ß ÐìQ?ëí¼ë vö vôìíæì
Íôèå âðìôìíûÖë Ìàé ûì «*Óìæ ë¼ ðíû ÌæÖ ë¼IèÜ âïÜ ë¼íô øã,% ôëìë äæÖ ûÖû´ç ðíç øìíë¯ Í×ì§ì
Ììëß ôçôIèÜ èû»íúë ÅíGXÔ ôíëí×æ ÌìÜ¤ôìèëíôëì¯ ÌìíÜì÷æìú v¼IèÜ ûìTÜÖ èû÷ìíë ÅíGXÔ ôëì ðÜ
æì¯
¼ã«ì* ÷éæ ôìÜ vÇíô èûèÛˆ‰ vóíÐ vö vÜìôùìÇì èô¤ûóèQ? ëð¼Ö-vëìâì˜ ôìèðæé æìæìÛìíû ß Ûì»ìú
vÜìôäéûíæ ûTÜ «*÷èÜç è×Ü• v¼IèÜ vÇíô Åøìóìæ èæíú äìçéú äéûíæë Íôèå ¼¤ðç ëCø èæíú âðìôìûÖ
«*ôìèÐç ðíúí×¯ ÈèÜúìõ• ßèõè¼• ëìâìúË• âðìÛìëç ÍÛìíûÈ ùí§ ÅíÒí×¯ ÍIèÜíô çìÈ t¬ç H ¥t]—çÞ
âðìôìûÖ (Epic of growth ûì authentic epic) ûíÜ¯ øëûçéÞ öãíùë ¼ìèðçÖô âðìôìûÖ (literary epic)
¼íà ÍÈ vx*èËë ôìíûÖë ¼ãèæèóÞ,% ß ¼ãøèëè÷ç øìÇÞôÖ Ììí×¯ «*Çíâìkèåë ôèûôGFæìú Ììèóâ âìæû¼ÛÖçìë
¾ûèÐ,%ÖIèÜ Øhíå ÅíÒí×¯ Í ôìíûÖë ôèû ôGFæìú ¼ëÜçì ß «*çÖáçìë øèë÷ú Çìíô¯ èû»úû¬t¬; ß ÷èër-
øèëôGFæìú vùîëû âèðâì (sublimity) Íë èûíÐ» ¾ûèÐ,%Ö¯ çìÈ Íë ôìèðæéë vôí\ Çìíô vôìíæì ûéë&
Å!éøËìøïËÞ öãºo Íû¤ Íôäæ ûéëæìúô ÍÈ ôìèðæéë vâëgó„ëCíø Ìûòìæ ôíëæ¯ Íë ùÒæëéèç
òìøçÖÓâéÞ ðíÜß å³Öìíäèõë çhÜæìú Ì¼¤ðç• èô×ãåì èÐèÇÜ¯ Îäãçìð Íë ôGFæìë ¾ûèÐ,%Ö¯
¼ìèðèçÖô âðìôìûÖ ¼í÷çæ èÐGFéë ë÷æì_ÍÔìíæ çþìë çéá£ ß ¼ãèæèóÞ,% óüè,%ë «*Ûìû ÌæãÛû ôëì öìú¯
ÍÔìíæß æìúô ûéë• ÷èërâèðâìú ÌææÖ¯ v¼ öãíùë âìæû âèðâìë ÷—§ìQ? «*ôìÐ è×Ü èûäúéë ¼@‡ìæ ß
äúâìíÜÖ¯ ÓâÞ• ÷èër æéèç ß ¼âìäæéèçë ôìí× çìë vÐîöÞûéíöÞë âìæÖçì è×Ü¯ çìÈ ¼ìèðèçÖô âðìôìûÖ
vôûÜâìr ûéëôìûÖ æú_èô×ã øèëâìíË äìçéú ôìûÖ¯ ÛìèäÞæ• èâ^åíæë âíçì âÓã¼óï íæë ôìíûÖ vâÙæìó ß
ëìûíËë «*èçíëìÓ-Ðèk Íû¤ vóÐëáìë váír çìíóë ÌìKâöÞìóì Úìíæë ûèÜV «*ôìÐ öãùÓâÞíôÈ «*ôìÐ
ôíëí×¯ âÓã¼óï æ ëìâìúË ôìèðæéë vö èæûÞìè÷ç Ì¤Ðíô ôìûÖëCø èóíúí×æ çìíç æûäì†Œç âìæèûôíûìÓ ß
ÌìKùèëâìë vöìù Ììí×¯ çìÈ vâÙæìóûÓ ôìíûÖë æìúô ¼ìÓìëË ûéë æú• äìçéú ûéë¯ çþìë ûéë& vôûÜ
vóÐûì¼éë x*ºìo Ûèk-¼@‡ìæ Ììô»ÞË ôíëÈ áìQ? ðúèæ• ûüð+ë äìçéú âàÜìóíÐÞ ûÖèúç ðíúí×¯ ¼ìèðèçÖô
âðìôìíûÖë ôèû• vöíðçh çþìë öãù øèëíûíÐë ¼üè,%• öãíùë è÷Q?ìÛìûæì• ÓÖìæÓìëËìë Pìëì èûíÐ»Ûìíû èæúè¬Qç
Ÿ •
çìÈ çþìë âðìôìûÖß ¼â¼ìâèúô öãíùë ¼âìä-âíæë «*èçèæèÓ& ôíë¯ «*¼àç vóèÐ èûíóèÐ ¼ìèðèçÖô
âðìôìûÖ ôìèÜóìí¼ë ôhâìë¼@¬ûc • ëÙãû¤Ð/ ÛìèäÞíæë “Èèæõ”• çì¼í¼ìë “väëäìíÜíâë Åºoìë ÈçÖìèó
ÅíGXÔíöìùÖ¯
ûÖà âðìôìûÖ (Mock epic, mock heroic epic) Ðjèåë ¼íà âðìôìûÖ Ðj öãk ÇìôíÜß Íèå
û¬t¬ç
; ûéë&ûÖJô ôìíûÖë èû°gøìKô ÌæãôëË¯ ÌèçÐú çhE× èû»ú û¬t¬; èæíú Í Óëíæë ôìíûÖ ûÖàìKô
Åøòìøæìú ùì@¬éc íöÞë ×‚íûÐ Çìíô¯ ÌìíÜôäì„ìë vøìíøë “èó vëø ÌØ èó Üô” Íô ¼âú vðìâìíëë
æìíâ ÷ìèÜç Íôèå ×‚ âðìôìíûÖë Ìæã¼ëíË ëàÜìÜ ûí`óÖìøìÓÖìíúë “vÛô-âïè»ô öãº”o • äùPaão Ûí°ë
“×ã×`ã óëéûÓ ôìûÖ” ÍÈ øöÞìúÛhk¯ ¼ìèðçÖ èðí¼íû ÍIèÜë vôìíæì òìúé âïÜÖ æì ÇìôíÜß ¼âôìÜéæ øåÛ—
èâôìú Íë èô×ã äæè«*úçì Çìíô¯
253

âÓã¼óï íæë øë vðâ÷\ ûí`óÖìøìÓÖìíúë ûür¼¤ðìë ‘1875’ âðìôìûÖ «*ôìÐ ôíëæ¯ âÓã¼óï íæë
ûéëÛìû«*Óìæ ôìíûÖë âíÓÖ ÌQ?ùÆÞï ôëgË ëí¼ë ÌQ?¥¼èÜÜ «*ûìíð ôìíûÖë èû»úû¬t¬í; ô ´óúíûóÖ ôíëí×æ¯
Ùåæìë ÙæÙåìë ¼íà ûéë ë¼«*Óìæ öãºìo íúìäíæë v«*áìøíå ÍÈ ë¼¼üè,% ôìûÖèÐíGFë «*íúìäíæ Íí¼í×¯
vðâ÷\ ôìíûÖë Ùåæì¼¤Ùíªë æéë¼çì óïë ôëûìë äæÖ ÌìÔÖìèúôì ôìíûÖë âíÓÖ vëìâìè`åô ¼ãíëë Ìûçìëæì
ôíëí×æ¯ ØíÜ vÜîèôô v«*âôìíûÖë âïÜ ùèç âðìôìíûÖë «*ûìíðë ¼íà ÌèˆHç ðúèæ¯
Ìøëèóíô âÓã¼óï íæë ôèûè÷í+ë ¼ðìæãÛè— çíç ëìûË-vâÙæìó• ÜWì ß ëìá¼ôhÜ ÌÛìûæéú âèðâìú
âèðâìèˆHç ðíúí×¯ èô¬Q; “ûür¼¤ðìë” ôìíûÖ ôèûë ¼ðìæãÛè— ç vôìæd èóíô çì ¼ðíä vûìÄì öìú æì¯ ôìíûÖ
ûür ß Ì¼ãëôhÜ• È\ ß vóûôhÜ «*ìú ¼âìæ Iëg& vøíúí×¯ èô¬Q; ûür èæÓæ Í ôìíûÖë «*Óìæ èû»ú• ôìíûÖë
¼âìè: çìë øçíæ_øçæ è÷rÈ ôèûë ûËÞæéú èû»ú¯ ûüírë øçíæ ôìíûÖ vôìæ å³ìèäô ë¼ ¼üè,% ðúèæ/
çìë øçíæ øìÒíôë ÛìûíÜìíô vôìíæì ÌìíÜì§æ ¼üè,% ðúèæ¯ “vâÙæìóûÓ ôìûÖ” Íèóô vÇíô ûür¼¤ðìíëë
çhÜæìú ¼ìÇÞôçë ¼üè,%¯ vâÙæìóûíÓ ëìûíËë vÐìôèôY,% èûóéËÞ ´óú• âí`óìóëéë vÐìôûÖìôhÜ è÷+ ß ¼íûÞìøèë
ÜWìë ðìðìôìë å³ÖìíäèõíôÈ «*ôìÐ ôíëí×¯
æûéæ÷í\ë rúé âðìôìûÖ ¾ëûçô ‘1886’• ôhëíg ár ‘1893’ ß «*Ûì¼ ‘1896’-Í x*éô·íÃë
äéûæûuíçë èçæèå øûÞ ûèËÞç ðíúí×¯ ¾ëûçíô ¼ïrøìç• ôhëíg áír äèåÜçì ß èû¬t¬ì? ë «*Ûìí¼ øèëËèç¯
ôèû æéë¼ ûËÞæìú ôìèðæé èûûüç ôíëí×æ¯ òìíæ òìíæ ôìèðæé ¼ïr Óíë ëìÔûìë äæÖ “ç+U” èæíú Íí¼í×æ•
ôÔæß ûì ÜÙã vëìâìè`åô ÌìÔÖìæ¼ïr¯ æûéæ÷í\ë ôìíûÖë èû»úû¬t¬; «*ìúÐÈ «*ûíaoë Åøíöìùé ðíúí×¯
ÍôìëíË çþìë ô·Ã ÷èër øèëôGFæìú ô·íÃë ÌìóÐÞ âçûìóíô ÷èëírë âíÓÖ «*èçèVç ôëíç øìíëæèæ• ô·Ã
÷èëríô vùîË ôíë ôìíûÖ ô·íÃë ÌìóÐÞ «*ìÓìæÖ Øhèåíú çhÜíç ¼í÷,% ðíúí×æ¯ ôèû çÔæÈ ¼ØÜ öÔæ
èçèæ vôìæ ÌìóÐÞíô ÷èëírë äéûíæ ß ûÖèkí& ¼çÖ ôíë Øhèåíú vçìíÜæ¯ äéûíæë ¼íà çí+Uë èâÜæ
Ùåìæ¯ âÓã¼óï æ vøíëí×æ çìÈ ¼ØÜ¯ æûéæ÷\ çì øìíëæèæ¯
33¿8 vâÙæìóûÓ ôìûÖ ¥ ôìèðæé èûæÖì¼ ‘»V ¼ùÞ’

“vâÙæìóûÓ ôìíûÖ”ë ÌìÔÖìæÛìù ëìâìúË vÇíô væßúì ðíúí×¯ ëìâìæãä Ü¨Ë ôç·ô Þ ëìûËøãr vâÙæìó
èæÓæ Íë ûËÞæéú èû»ú¯ »V ¼íùÞë èûÛé»íËë «*èç vâÙæìíóë ÛÁÞ¼æì• ëìâìúË vÇíô væßúì vâÙæìíóë
âüçÖh ë øë èûÛé»íËë èûÜìø ûìÂìèÜë ëìâìúËé ¼¤t¬›ìíëë «*Ûìûäìç¯ ëìâ ÍÔìíæ Ìíæôåì Ììíûù«*ûË
ûìÂìèÜ¯ ÷„éë ûë ß ¾óûìt¬Ÿ ÜìÛ ôíë Ü¨Ë vâÙæìó ûÓìíÇÞ ÜWìú öìßúìë «*¬t¬ì? û ôëíÜ Ü¨íËë
ÌâàÜ ÌìÐWìú ëìâ÷\ öÔæ ûíÜæ ““æìèð ôìä•_¼éçìú Åºoìèë¯ èØèë öìÈ ûæûìí¼”¯_çÔæ çþìíô
ô·è+ûìí¼ë «*Ûìíû óãûÜ Þ è÷+ ¼ìÓìëË âìæã» ëCíøÈ vóèÔ¯ ¼@¬ûc ç Í äæÖÈ âÓã¼óï æ øìfìçÖ ôìíûÖë «*Ûìíû
ëìûË-Èè\èäÁíô èÛˆ‰çë Óìçhíç ùí§í×æ¯ ¾ÐÐû t‡üèçë ëìâìúË-âðìÛìëç çìíô åìæç• ÈèÜúìõ-ßèõè¼ë
ôìèðæé çþìë ôGFæìíô Åí+èäç ôëç¯ çìÈ vâÙæìóûíÓ ëìâìúíËë âðÁ ß èt¬D ‰ ço ìë ¼íà ÈèÜúìíõë óé:
vÐîíöÞë ¼âˆHú Ùèåíú æçhæçë èÐGF¼èü ,% ôíëí×æ¯ vâÙæìóûíÓë vô\éú Ùåæì vâÙæìíóë âüçÖh ¯ Íèå
ôìûÖôìèðæéë Ðé»Þ¯ «*Çâ óãèå ¼íùÞ ôìíûÖë ÷èërIèÜë ûTâãÔé èûôìÐ ß vóûçìíóë »§ö¬Q•Ÿ Ììë ÍÈ ¼ùÞ
ôìíûÖë ÷ëâ âãðç ï èÞ åíô çhíÜ Óíëí×¯ »V ¼íùÞë ôìèðæé èûíxX»íË çìÈ• «*Çâ vÇíô »V ¼ùÞ øöÞQ? ôìèðæéë
¼¤èá: øèë÷ú væßúì óëôìë¯ ôìíûÖë vÐ» èçæèå ¼ùÞ ¹âìûËèçë âÓÖ èóíú øèëËèçíç vøîþí×í×¯
254

vâÙæìóûÓ ôìíûÖë ÙåæìôìíÜ èçæèóæ óãÈ ëìèríç ¼éâìûºo¯ Ííô ôèû æúèå ¼íùÞ èûÛk ôíë Åøèòç
ôíëí×æ¯ «*Çâ ¼íùÞë ¼ï÷æì óïçâãíÔ ûéëûìTë âüçÖh ¼¤ûìó ™íæ ëìûíËë vÔó ß öãíºoë ÅíóÖìù vÙì»Ëì Íû¤
¼¤ûìó vøíú «*íâìóôìææ vÇíô vâÙæìó ëìä¼Ûìú Íí¼ t¬úH ¤ öãíºo öìßúìë Ìæãâèç «*ìÇÞæì• Ìíæô ÌìÐWì
Íû¤ ÍôìQ? ÌèæE×ì¼í+Uß vâÙæìóíô v¼æìøèç øíó ÌèÛí»íô «*Çâ ¼íùÞë ¼âìè:¯ èPçéú ¼íùÞ vóû
ôìèðæé_âãÔÖç vâÙæìíóë ðçÖìë »§öí¬QëŸ øfìÁøå¯ âïÜ Ùåæìë ¼íà Íë vöìù ÙèæV¯ ç·çéú ¼íùÞ
«*âéÜìë ÜWì «*íûÐ¯ ™Óã ûéíëë âüçÖh íç ðìðìôìë çéûuçì øìú æì¯ øìÒíôë è÷í+ ¼ðìæãÛè— ç äìùìíç øìíë
æì¯ ÍÔìíæ vâÙæìó ™Óã ûéë ææ• èøçìâìçìë vt¬í‰ ð• t¬éŸ ë v«*íâ ¼@øïËÞ âìæã»¯ «*âéÜìÜ èt¬D ‰ o v«*â ß çìë
ûéëìàæì ëCø çþìíô øïËç Þ ì èóíúí×¯ ¼âìùâ æìíâ ÍÈ ¼ùÞ ÍÔìíæ çìÈ «*ì¼èàô¯ ÷çhÇÞ ¼íùÞ ¼éçì-¼ëâì
÷èëírë Åøòìøæì ôíë øíëìáÛìíû ëìûË «*èç óüè,% Ììô»ÞË ôëì ðíúí×¯ ø˜â¼ùÞ ¼èûíÐ» ÙåæìûTÜ¯
vâÙæìó ûÓ-Íë ¼íà Íë ¼@øôÞ Ìèç ÙèæV¯ è÷Q?ìèˆHç vóûëìä• âìúìíóûéë Åøèòèç• ëáôhÜ÷—§ìâèËíô ÷—
ËÞ ôëûìë ¼¤ôGF Úìøæ• ëìâ Ü¨Ëíô ëáìë øèëôGFæì• Ü¨íËë t¬« H ó‰ ÐÞæ• ÷„éøïäìë ÅíóÖìù• èÐíûë ûìÓì
óìæ• Ü¨íËë ¼ìðè¼ôçì• âìúì ¼ã`óëéíóë ×Üæì• Ü¨íËë è¼¤ðûìèðæé øïäì• ëìá¼ûíÓë ûë «*ìÇÞæì• ¾óûìt¬Ÿ
ÜìÛ• ôh@¬ô
c íËÞë èæ°ìÛà• äææé âí`óìóëéë ÌìÐéûÞìó «*ìÇÞæì• öãíºo øìÒìíç âìíúë ÌìÐWì• vâÙæìíóë ÌìxHì¼•
vâÙæìíóë öÚÐìÜì ÌèÛâãíÔ öìrì• «*âéÜìë øìëûÞçéë ô·øì «*ìÇÞæì ß ûìúã vûíù ûìúãøèç óïíë Å§ìÈÜ çìðìú¢
vâÙæìóûíÓë ÌæÖìæÖ ¼íùÞë âíçì ø˜â ¼íùÞë ÌèÓôì¤Ð ÙåæìÈ ëìâìúË-ûèðÛ—ç Þ ¯ vôûÜâìr Ü¨Ë
ôç·ôÞ ÷„éøïäì ß ûëÜìÛ ô·è+ûì¼ Ìæã¼ìëé¯ ûìôé Ì¤Ð øìfìçÖ ôìíûÖë «*Ûìíû ôèGFç ðíÜß øìÒíôë
ôìí× vóûçìíóë »§ö¬QŸ ôçåì ùÛéë çì vûìÄì öìú¯ çÇìèø Ìì¼ˆ‰ öãíºoë «*¬t¬è; ç ôèû Ì¼ìâìæÖ ¾æøãíËÖ çhíÜ
Óíëí×æ t¬éH ôìë ôëíç ðú¯ ÍÈ v«*áìøíå »V ¼íùÞë ÙåæìûçÞ ß ôìûÖôìèðæé ÷ëâ âãðç ï èÞ åíô vóÔíç ðíû¯
«*Çâ ß ç·çéú ¼íùÞ èøçì-ø-é vt¬ð‰ ß v«*íâë âìÓãíöÞ vâÙæìó ÷èër vöâæ ¼ðæéú ðíú ÅíÒí× vçâèæ èPçéú
ß ø˜â ¼ùÞ vóû-âìæíûë vöîÇ v÷,%ì »V ¼íùÞ vâÙæìíóë âüçÖh íô ÌèæûìöÞ ôíë çhíÜí×¯ t¬íH ùÞ-âíçÞÖ Íû¤
‘øíë’ øìçìíÜ ûì æëíô ôìèðæéë èû¬t¬ì? ë çìíô Íô Óëíæë âð+U èóíúí×¯ ÷çhÇÞ ¼íùÞë ¼éçìðëË «*¼à
vâÙæìíóë âüçÖh ß ÜWìë Ó[¤¼íô ûì¬t¬û? ìèúç ôëìë öãèk ¾çèë ôíëí×¯ »V ¼íùÞë ôìèðæéûü+ ûÖìÔÖìú èûèÐ,%
âÓã¼óï æ ¼âìíÜì÷ô õ¿ vár I: öì ûíÜí×æ• çìë ¼¤èá:¼ìë_vôûÜ Ùåæì æú ë÷æìë èóô vÇíôß Í
¼íùÞë v¼î`óöÞ ÌçhÜæéú¯ Í ¼íùÞë ûËÞæìÛèàë ûí§ì ¾ûèÐ,%Ö Óéíë Óéíë ôèûë óüè,%íôìíËë øèëûçÞæ¯
ëìâ÷í\ë èÐèûë vÇíô Ü¨Ë èûÛé»íËë ÜWìèÛâãíÔ öìrìë øïûÞ øöÞQ? ëìâ-Ü¨Ë-èûÛé»íËë t¬ìH ÇÞß
«*íúìäæíûìíÓë ûíËÞ è÷èrç¯ çìíóë Ûéèç ¼¤Ðú ÌìKèûxHì¼ ß ¾óûèûxHìí¼ë ¼ãëÈ âãÔÖ¯ èô¬Q; èûÛé»Ë-
Ü¨íËë ÜWì «*íûíÐë øïûâÞ ðã ç ï Þ vÇíôÈ óüè,%íôìíËë øèëûçÞæ ðú¯ èæôhè@¬Ü c ì öÚìùìíë «*íûíÐë ¼íà ¼íà
Í ôìûÖ Ü¨Ë èûÛé»Ëíô ûäÞæ ôíë vâÙæìíóë óüè,%íô Ììx*ú ôíëí×¯ Ü¨Ë ÍÔìíæ vö ëCíø è÷èrç ðíúí×•
çì ôèûë óüè,%-èæëíøá æú¯ Í øèëíûíÐ ÌèæûìöÞ âüçÖh ë âãíÔ óþìè§íú vâÙæìíóë óüè,%íç ÙüËì• ÌûÚì• v¹ìÓ-
èÓ}ìë ÅÁ¼ìèëç ðíúí×¯
»V ¼íùÞë ¼ï÷æìú Ü¨íËë È\èäÁ èæÓíæë öìrìë ôÇìú ëìâ÷í\ë Ûéèç èûðUÜ ëCø Øhíå ÅíÒí×¯ ëìâ
¼Ûíú ûíÜí×æ• ““æìèð ôìä èârûë• ¼éçìú Åºoìèë¯ èØèë öìÈ ûæûìí¼¯ óãûìÞ ë ¼âíë• vóû-¾óçÖ-æërì¼• ëÇé\
ëìûèË¯”” È\èäíçë v¼È ûéöÞû+ì ÌûÐÖ@¬ìc ûé âüçÖh íç ¼âìèðç ðíû¯ vâÙæìíóë ûéëí&ë ûT ÅíGXÔ ôìíûÖ
ÇìôíÜß çþìë ûéöÞû+ìë vôìíæì øèë÷ú «*çÖáç ôìíûÖ çhíÜ Óëì ðúèæ¯ v¼ öãíºoë ÌûôìÐ øìúèæ¯ çìÈ çìë
ÍÈ ÌøÙìç âüçÖh íô èæúèç èæúè¬Qç Ÿ å³Öìíäèõ ûÜì öìú¯ »V ¼ùÞ ÍÛìíû Íôèå å³Öìèäô vûóæìú ¼âì: ðíúí×¯
255

ÌæãÐéÜæé_2
æéí÷ë «*xI‰ èÜë Å+ë ôëgæ¯
ô’ âÓÖöã í ù øü V íøì»Ëìú ëè÷ç
ôìíûÖë Ì¤Ðç ûì ¼â†Œç ðíúí×¯
Ô’ âðìôìíûÖë Åøòìøæìú vöâæ vçâèæ
äæÖ èô×ã Ûìíû Çìôíç øìíë¯
ù’ ¼ìèðèçÖô âðìôìûÖ ë÷æì• ÍÔìíæ çþìë
ß óüè,%ë ÌæãÛû ôëì öìú¯
Ù’ ¾ÐÐû t‡üèçë çþìíô ‘âÓã¼óï æ’ åìæç•
ôìèðæé çþìë Åí+èäç ôëç¯ çìÈ vâÙæìóûíÓ ëìâìúúíËë
âðÁ ß ¼íà óé: ¼âˆHú Ùèåíú
æçhæçë èÐGF¼èü ,% ôíëí×æ¯
2’ ô’ “t¬ç
H ¥t]—ç”Þ • “¼ìèðèçÖô” ß “ûÖà” âðìôìíûÖë óãèå ôíë ÅóìðëË èóæ¯
Ô’ “rúé” âðìôìíûÖë ë÷èúçì vôÀ ôìûÖIèÜë æìâ ÅíGXÔ ôëgæ¯
ù’ æûéæ÷\ v¼íæë âðìôìíûÖë x*éô·íÃë äéûæûuíçë èçæèå øûÞ ûèËÞç ðíúí×¯ øûÞ èçæèå
ôéÀ
3’ ¼èÒô Å+íëë èåô ‘√’ è÷ÿ èóæ ¥
ô’ vâÙæìóûÓ ôìûÖ_ 1¯ ûìGŠéèô ëìâìúíËë Ìæãûìó
2¯ ô·è+ûìí¼ë ëìâìúíËë Ìæã¼ëíË ë÷æì
3¯ ûìÂìèÜë ëìâìúËé ¼¤t¬›ìë Ìæã¼ëíË ë÷æì¯
Ô’ ûür¼¤ðìë ôìíûÖë ë÷æì ôìÜ_ 1¯ 1865
2¯ 1861
3¯ 1875
ù’ “èó vëø Ìû èó Üô” ë÷æì ôíëæ_ 1¯ vøìø
2¯ vðìâìë
3¯ ÛìèäÞÜ
Ù’ “vÛô âïè»ô öãº”o ë ë÷èúçì_ 1¯ vðâ÷\ ûí`óÖìøìÓÖìú
256

2¯ vðìâìë
3¯ ëàÜìÜ ûí`óÖìøìÓÖìú¯
4’ ÌÖìèëíšìåÜ âðìôìíûÖë vö ÜáË èæíóÞÐ ôíëí×æ v¼IèÜ ÅíGXÔ ôëgæ¯
5’ ÌìÜ¤ôìèëô èûxHæìÇ ¼ìèðçÖóøÞíË âðìôìíûÖë ôçIèÜ ÜáíËë ôÇì ûíÜí×æ¯ ÜáËIèÜ Ììøæìë
èæíäë Ûì»ìú èÜÔãæ¯
6’ “t¬ç
H ¥t]—çÞ âðìôìíûÖ”ë ¾ûèÐ,%Ö ¼@øíôÞ Íôèå ¼¤èá: ÌæãíE×ó ë÷æì ôëgæ¯
7’ ¼ìèðèçÖô âðìôìûÖ ¼@øíôÞ Íôèå ÌæãíE×ó ë÷æì ôëgæ¯
33¿9 vâÙæìóûÓ ôìûÖ ¥ vóèÐ-èûíóèÐ «*Ûìû• ë¼èû÷ìë• å³Öìíäèõ ß èæúèçûìó

âÓã¼óï æ çþìë âðìôìûÖ ë÷æìë ôìèðæé ûìGŠéôé-ô·è+ûì¼ vÇíôÈ «*Óìæç †ŒðË ôíëí×æ• çìë ¼íà
øìfìçÖ Åøìóìæ ¼âˆHíú æïçæ öãíùë æïçæ ¼üè,% ëCíø vâÙæìóûÓ ôìíûÖë «*ôìÐ¯ çþìë ëìâ-Ü¨Ë• çþìë
vâÙæìó-èûÛé»Ë• âìúì-Ü¨éíóûé ÷èër Èíúìíëìøéú ¼ìèðçÖ ß öãíùë ÌèÛæû ôGFæìë ëíÂ ëèJç¯ »V
¼íðÞë èû»ú ëìâìæãä Ü¨Ë ôç·ô Þ vâÙæìó-èæÓæ¯ ÍÈ âïÜ Ùåæì Åøòìøæ ôëíç vö âðìôìûÖ ë÷æì
ôíëí×æ• v¼Ôìíæ vðìâìíëë ÈèÜúìõ• óìíQ?ë èõÛìÈæ ôíâèõ• èâÜåíæë øÖìëìõìÈ¼ Ü,%• ûìGŠéèô-ô·è+ûìí¼ë
ëìâìúË• ôìÐéëìíâë âðìÛìëç• ôìèÜóìí¼ë ôhâìë¼@¬ûc «*Ûè· ç «*ì÷Ö ß øìfìçÖ †Œípë ÛìûôGFæì ß
èû»úû¬t¬ë; ¼âìíûÐ Ùíåí×¯
âïÜ ëìâìúíË È\èäÁ-èæÓæ vçâæ çìÁøöÞâè„ç æì ðíÜß vâÙæìó ûÓ ôìíûÖ Íë Iëg& ¼âèÓô¯ ôèû
Íèåíô vô\éú Ùåæì ëCíø èûæÖ¬t¬? ôíë »V ¼íùÞ Ùåæì «*ûìíðë ¼èaoáË ûì (climax) ¾çèë ôíëí×æ¯
èûÛé»Ë «*óèÐÞç øíÇ èæôhè@¬Ü c ì öÚìùìíë âìúìë «*Ûìíû ÌóüÐÖ vÇíô Ü¨Ë «*íûÐ ôíë Å»ìôìíÜ
vâÙæìóíô èæðç ôíëí×¯ ûìGŠéèô ûì ô·è+ûì¼é ëìâìúíË ÍÈ Ùåæì èûûüç ðíúí× ÌæÖÛìíû¯ v¼Ôìíæ
èæôhè@¬Ü
c ì vôìíæì öÚìùìë æú• æéÜ vâíÙë âíçì ûåûüáçÜ• ô·è+ûì¼ ûíÜí×æ “ûåûüáçÜì”_v¼Ôìíæ Ü¨Ë
èæèá: Ñ\ìít¬Ÿ vâÙæìíóë âüçÖh Íû¤ ¼âúèåß “¼ïöìÞ ¬t¬? ôìÜ”¯ ëìâìúíË È\èäíçë ëìá¼éú âìúì ÌûÜ@¬íH æë
ôÇì ÇìôíÜß• vâÙæìóûÓ ôìíûÖ çìë ÅíGXÔ væÈ¯ ÍÛìíû »V ¼¤íùÞß Ûìëçéú Åøìóíæë èô×ã øèëûçÞæ
ÙåìíÜß ÍÔìíæ vâÙæìó èûÛé»Ë ¼¤Üìíø ûìGŠéèôíô «*ìú ¼@øïËÞ Ìæã¼ëË ôíëí×æ¯
ûìGŠéèô ëìâìúíËë Ü¨Ë vâÙæìóûíÓ Ìíæôåì öÇìöÇÛìíû Øhèåíú vçìÜì ðíúí×¯ ëìâíô v¼ ×ìúìë
âíçì Ìæã¼ëË ôíëí×¯ ¼ãèârìë èæíóÞÐ âíçì ëìâíô èøçì ¼éçìíô äææé Úìíæ v¼ûì ôíëí×¯ ëìíâë «*èç
«*éèç ß x*ºìo ú ÌìKèûíÜìø Ùèåíúí×¯ ÐèkíÐÜìðç Ü¨Ë ëìíâë èûÜìíø çìíô ÛÁÞ¼æì ôíëí×¯ Ü¨Ë
÷èëírë ÍÈ ¾ûèÐ,%Öíô âÓã¼óï æ ôìíä Üìèùíúí×æ¯ ø˜â ¼íùÞ Ü¨Ë ¾æèçô Ðèkë ûíÜ âìúìôìæíæë æìæì
«*íÜìÛæ Ìæìúìí¼ Ìèç¹â ôíëí×¯ ô·è+ûì¼é ëìâìúíËë âíçì ×Üæìâúé ûìâìóÜíô âìç· ¼í@¬ìH Óíæ èæûü+
ôíëí×¯ æãøëï ÌÜ¤ô·ç ÷ëíËë ÏíÓ[Þ v¼ ôÔæß çìôìúèæ¯ èô¬Q; Í vðæ Ü¨Ë ÷èër »V ¼íùÞ çþìë
ÅøèëÅk ÷èërâèðâì ûäìú ëìíÔèæ¯ vóûûíÜ ûÜéúìæ ðíú v¼ ×Üæìë Ììx*ú èæíúí×¯ ûéëÓâÞ Ü)Ùæ ôíë
“âìèë Ìèë øìèë vö vôîÐíÜ”ë âíçì ðéæ Åèk ôíëí×¯ ûéë÷èëírë ÌìóÐÞ èûíëìÓé ÍÈ Ìì÷ëË vûìÓ ôèë¯
ëìûË-vâÙæìíóë ûéíöÞë «*èç ÌìçÖèQ?ô Ìì†Œíðë ôìëíË âÓã¼óï æ Ü¨Ëíô çþìë t¬Û H ìû èûøëéç ÷èërëCíø
257

ÌèWç ôíëí×æ¯
vâÙæìóûÓ ôìíûÖë vóûçìëì âìæãí»ë ¼íà èâíÜèâíÐ Çìíôæ¯ çìíóë ÷èëírë vôìíæì ¹âèûôìÐ væÈ•
øüÇô vôìíæì vóûéâèðâìß væÈ¯ âìæãí»ë âíçì çþìíóë ôìâæì-ûì¼æì-vÜìÛ-É»Þì «*Ûè· ç Ììí×¯ âìæãí»ëÈ
âíçì çìíóë ùèçèûèÓ ÈE×ìâíçì ôìöÞè¼èºo_Í ¼ûÈ Ûìëçéú øãëìËìæã¼ìëé¯ ÍÈ vóûçìëì «*û˜æì ×Üæì
ôëíç øëì~ãÔ æú¯ çìÈ ëìûíËë ÍôìQ? Ûèk ¼í+Uß ëáôhíÜë ëìäÜáé èûxHì¼Ùìçôçì ôíë• È\èäíçë
ôìí× øëì¬t¬? È\-È\èäíóçë ¼ûÞæìíÐë ÅíóÖìù væú¯ øìûÞçé vâìèðæé vûíÐ vöìùé èÐíûë ÓÖìæ Ûà ôíë¯
ûÜì ðú vö• ëìûË øìøé çìÈ vóûçìëì çìíô çÖìù ôíëí×æ¯ èô¬Q; ëìûËß âìæã»_v¼ èøçì• t¬ìH âé• v¼ ûéë¯
çþìë ´óú ââ&âú• ûéëûìTë âüçÖh íç èûÜìø ôíë• vâÙæìíóë âüçÖh íç vÐìôìðç ðú¯ ëìäì çìÈ vÐìô äú
ôíë ëìäôçÞûÖ øìÜíæ ô·ç¼¤ôGF ðú_Í ¼û èâèÜíú âìæû«*ôè· çë øïËÞ èû†Œð¯ vâÙæìóûíÓë vóûçìëì Íë
ôìí× ðéæ• çhE×¯ ÍÛìíû ÷èër-øèëôGFæìë vø×íæ ûì¤Üì âàÜ vóûçìë Íû¤ øìfìçÖ âðìôìíûÖë «*Ûìû
Çìôìß Ííôûìíë Ì¼@¬ûc æú¯
vâÙæìóûíÓë vóûçìíóë Ìì÷ëË vôìíæì vôìíæì váír è†Œô ß Üìèçæ ôìíûÖë ÌìóíÐÞ ù§ì ûíÜ âíæ
ðú¯ ÈèÜúìíõ vöâæ vóûíóûéëì ×‚íûíÐ èùíú øëìâÐÞ èóíúí×• vâÙæìíóß çìë Ìæã¼ëË vóÔì öìú¯
vâÙæìíóë èÐûøìûÞçé vöæ è†Œô vóûìçì èäÅ¼-vðëì¯ è†Œô-¼ìèðíçÖë èæúèç vâÙæìóûÓíô Ìíæôåì
«*Ûìèûç ôíëí×¯ ÍçÁ¼í+Uß ûÜì ðìú âÓã¼óï íæë vóûíóûé ÷èër-è÷ríË øìfìçÖ «*Ûìû öèó vÇíôß Çìíô•
çÇìèø çìíóë Ìí÷æì ûíÜ âíæ ðú æì¯ vóÐéú øãëìíË ß âàÜôìíûÖ ÍÈ Óëíæë vóûíóûéë Û—èâôì Ììí×¯
ó„éë ôìûÖìóÐÞ Ìæã¼ìíë vâÙæìóûÓ ôìíûÖë ë¼èû÷ìë ôëíç vùíÜ vóÔì öìíû âÓã¼óï æ Ûìëçéú
ÌÜ¤ôìë Ðìt¬¼Ÿ @‡ç ëéèçíô †ŒðË ôíëß øìfìçÖ ôìûÖ-¼ìèðíçÖë ÌæãôëíË èô×ã æïçæ& Ííæí×æ• Ììë
Ííæí×æ èô×ã ùèçÐéÜçì¯ ØÜç óãÈ ÌìóíÐÞë èâÜíæ çþìë ôìûÖ èûè÷r ëCø ß ëí¼ ¼Jéèûç ðíúí×¯
vâÙæìóûíÓ ûéëëí¼ë ¼íà ôëgË ëí¼ë ¼è@‡Üæ Ùíåí×¯ ûéëë¼ Íë ¸Çìúé ë¼ ðíÜß ¼â†Œ ôìûÖÔìèæë
âíÓÖ ôëgËëí¼ë ÌQ?¥¼èÜÜì Óìëì èæúç «*ðâìæ¯ «*Çâ ¼íùÞÈ v¼ øèë÷ú Ììí×¯ óïçâãíÔ ûéëûìTë âüçÖh
¼¤ûìó ™íæ èøçìë ëìûË ðìðìôìë ôíëí×æ• çìëøëÈ ëìäì ëìûË_¬“t¬B ? o ðÈÜ âæ¬t¬ì? íø¯” ÜWìøèç ðëí»
èû»ìíó ôèðÜì/ ““¼ìûìè¼ óïç¯ vçìë ôÇì ™èæÝvôìæ ûéë-èðúì æìèð ÷ìíð vë øèÐíçÝ¼¤†ŒìíâÀ”” óéÙÞ ôìˆ‰ìë
øë Ììíûùôè@øç ðìðìôìëÈ t¬ìH Ûìèûô èô¬Q; ¼ìûìè¼ óïç «*Ûè· ç ôÇìë ôÇìë âíÓÖ èóíú ûéëí&ë vö ÅGXì¼
Ó[èæç ðíúí×• çì èût‡úôë¯ ë¼èû÷ìíë Ííô ûéëë¼ ûÜíçÈ ðú¯ ¼ãçëì¤ vûóæìë ðìðìôìë Ììë ûéëí&
ÅGXì¼_ôëgË Ììë ûéíëë ¾Pç¼+ì ôìûÖèåë «*Çâ ¼íùÞ Ó[èæç ðíúí×¯ Í vÇíô vûìÄì öìú ûéë Ììë ôëgíËë
«*èç ôèûë Ììô»ÞË «*ûÜ¯ ÌæÖÛìíû ûÜì öìú• ûéíëë Ììx*íú ôëgË ë¼ ¼üè,% ôíë âÓã¼óï æ ôìûÖ v¼î`óöÞ
ûüèºoë Íô ÌèÛæû ß ¼ÜìÇÞô øëéáì ôíëí×æ¯
vâÙæìóûÓ Ó[¤í¼ìˆŠãÔ ÜWìë è÷r èûíÐ»_ëìûË vôâæ ôíë èçíÜ èçíÜ ¼ûÞæìíÐë øíÇ Ì†Œ¼ë
ðíE×• vôâæ ôíë èæVãë èæúèç çþìíô óãûÜÞ ôëí×• ÜWìë ÑxHöÞ ùûÞ ÓïèÜ¼ìÁ ðíE× v¼èå ûéëûìTë âüçÖh íç
öìë ™ëg vâÙæìíóë âüçÖh íç çìë vÐ»¯ ÌÇÞìÁ èû»ìíó ôëgíË ™ëg Ììë èû»ìíó ôëgíËÈ vÐ»¯ çìÈ ûéëëí¼ë
ÌQ?ëìíÜ èæùïÆ ôëgË ë¼ «*ûìèðóç ðßúìú ë¼ óãèå øëtøíëë øèëøïëô ðíúí×¯ Ííáír Íôèåíô ûìó
èóíú Ìøëèåë âèðâì ÅøÜèBo ¼@¬ûc æú¯ û¬t¬ç ; âÓã¼óï æ ûìëé-ôìûÖÈ èÜíÔí×æ¯ èô¬Q; ûéëëí¼ë Ìøë
èóíôÈ Ììí× vûóæì¯ öãíºo ûéë& Íô øíáë âüçÖh íô ÌûÓìèëç ôíë vçìíÜ• âüçÖh íç ûéë& Ììëß âèðâì
øìú¯ ¼ãçëì¤ ôëgËë¼ ¼@øïËÞ ûäÞæ ôíë vö ûéëë¼• çìë âèðâì çç Åˆ‰ç æú¯
vâÙæìóûÓ ôìíûÖë å³Öìèäô ë¼ øèëËèç ¼@øíôÞ vôìæ âçÊPÓ væÈ¯ èô¬Q; å³ìèäèõ ë¼¼üè,%ë vô\èû`óãèå
258

ôé ûì vô Í èæíú «*x‰ Ììí× Íû¤ Ííáír »V ¼íùÞë Û—èâôì ÌìíÜìè÷ç ðíç øìíë¯ Í èû÷ìíëë ¼ï÷æìú å³ìíäèõ
¼@øíôÞ ¼ìâìæÖ ôíúôèå èû»ú Å(ìøæ ôëì óëôìë¯
è†Œô ß ÈÅíëìíøë ÌæÖìæÖ å³ìíäèõë Ålcû• èûôìÐ çìë t¬ëH ø C ß ëCøìQ?ë èæíú óéÙÞ ÌìíÜì÷æì Ììí×¯
Ììâëì ™Óã ¼¤íáíø ûÜíç øìèë ôëgæ vôìíæì ôìèðæé• Ùåæìë ûËÞæì ß çìë ë¼ øèëËèçÈ vðìÜ å³ìíäèõ¯
çìÈ å³ìíäèõ ôëgËëí¼ë Ììx*ú¯ âðÁ ß ëìäôéú vôìíæì ûÖèkë vÐìôìûð äéûæûü+ ûËÞæì vÇíô ôìÜ¹íâ
¼ìÓìëË âìæãí»ë ûÖèkùç äéûæ-èûøöÞú å³Öìíäèõë èû»ú ðíúí×¯ âüçÖh íçÈ å³Öìíäèõ Í ÓìëËìß ÌøèëðìöÞ
æú¯ è†Œô ÈÅèëèøíóíÐë ëè÷ç èâÜæìQ? å³Öìíäèõß Ììí×¯ ô·çôíâÞë äæÖ ÌæãíÐì÷æìú öÔæ æìúô ûì
æìèúôìë ´óú èûóéËÞ ðú• èæúèçë ¼íà Ì¼â öãíºo v¼ öÔæ èûÓ[¬t¬•? çìë v¼È ûéë&øïËÞ ß ââÞìèQ?ô ÌìèçÞë
âÓÖ èóíú øìÒô è÷í+ vö ë¼øèëËèç Ùíå çìíô å³Öìíäèõ ûÜì öìú¯ ÌÇÞìÁ «*ìËÙìçé øèëËèç æú• âìæûìKìë
âèðâìøïËÞ ÌÇ÷ èæëgøìú vÐì÷æì ûÖèk´óíúë óéËÞ ðìðìôìëß å³Öìíäèõ ¼üè,% ôëíç øìíë¯
vâÙæìóûÓ ôìíûÖë «*Óìæ èû»ú vâÙæìíóë âüçÖh _»V ¼íùÞ çþìë èæÓæ¯ Íôèå ûéíëë âðÁ«*ìíËë èûæè,%¯
ôìûÖèå ÍÔìíæÈ vÐ» ðúèæ¯ ôìëË å³Öìíäèõ öìë âüçÖh ðú çìë æú• vö vûþí÷ Çìíô çìë¯ øëûçéÞ èçæèå
¼íùÞ ÍÈ ÙåæìëÈ øèëËèç «*Üè@¬ç H ðíúí×¯ ¼:â ¼íùÞ vâÙæìóûÓ-Íë øë ëìûË âí`óìóëéë ß ¼â†Œ ÜWìë
ðìðìôìíëë âÓÖ èóíú vâÙæìó èæÓíæì+ë Ûìûâ„Ü æçhæ âìrì vøíúí× ÍÈ vÐìíôë ðìðìôìíëÈ «*âéÜìë
è÷çìíëìðæ «*Ûè· çë âÓÖ èóíú ëìûíËë ¼ûÞðìëì è÷í+ë vö ¼éâìðéæ vûóæì• ¼â¬t¬? èûxHâú vö ÌæQ?
ÐïËÖçìíûìíóë ¼˜ìë ôíëí×• v¼ÔìíæÈ Í ôìíûÖë å³Öìíäèõë ë¼øèëËèç Ùíåí×¯ çìÈ vâÙæìóûÓ ÍÔìíæ
vô\éú Ùåæì ðíÜß• vô\éú Ûìû ëìûíËë ´óíë ÌìçÞæìó ÜWìë Ìì¼ˆ‰ ¼ûÞæìÐ çÇì ¼ûÞìKô Ó[¤í¼ë
ÌìÐWìäèæç vûóæì vûìÓ ¼˜ìèëç ðíúí×¯ çìÈ vâÙæìíóë vöÔìíæ vÐ»• v¼Ôìæ vÇíôÈ ëìûíËë äéûíæë
å³Öìíäèõë ¼ï÷æì¯ vâÙæìíóë âüçÖh ùÛéë vûóæìíûìÓ vÇíô ôëgËë¼ ûì Pathos ¼üè,% ôíë¯ Ííô Ííô
ûéëûìT• ôh@¬ô c íËÞë âüçÖh ë øë ëìûíËë ÍôìQ? èæÛÞë ûéëøãr vâÙæìíóë âüçÖh å³Öìíäèõë ë¼ øèëËèç Ííæ
èóíúí×¯
vöíôìíæì å³Öìíäèõë âíçìÈ èæúèçûìó_Í ôìíûÖë Íôèå Åøìóìæ âíæ ôëì ðú¯ «*Çâ ¼íùÞ ûéëûìTë
âüçÖh íç ëìûíËë Ììíáø• èûèÓ• Í-Ûû öìë ÜéÜìòÜé èçèæÈ öþìíô• “ûO ÌìÙìíç” vö ôìçë çìë vûóæì•
ÌÇûì è÷rìàóìë Ìæãíöìíùë Å+íë_“ûüÇì ùJæì• è«*íú”• “†Œðíóìí» vóì»é äíæ vô èæí`ó• ¼ã`óèëÀ èûèÓûíÐ
vóèû• ¼èð Í öìçæì¯” Å+íë è÷rìàóì “èæä ôâÞØíÜ âäìíÜë Üìá¼ôhíÜ• âèäÜì Ììèøæ”• ëìäÜáéë Åèk
“«*ìkíæë ØÜ &ëì ØèÜíû Íøãíë¯” »V ¼íùÞß Üáéíóûé Ìæãëø C Åèk ôíëí×æ• “«*ìkíæë ùèç ôìë ¼ìÓÖ
vëìíÓÀ ô·çôíâÞë ûÖìÔÖìú ÌìKøá ¼âÇÞíæ èûÛé»íËë Åèk• “èæä-ôâÞ-vóìí»• ðìú âäìÈÜì Í ôæô ÜWì
ëìäì• âèäÜì Ììøèæ¯”
†ŒéôøãëìíË væíâè¼¼ ûì èæúèç «*èçèð¤¼ìë vóûé¯ ÌìÓãèæô ¼ìèðíçÖ ¾óû• øèëíûÐ• øèëèòèçë «*èçô—
Ü âìæû¼+ìë Ì¼ðìú Ìûòìíô vûìÄìíæì ðú¯ è†Œô ÓìëËìú èæúèç ÌøèëíëìÓÖ¯ vö «*èçô—Ü Ìûòìë ¼íà
âìæã» èæúç ¼¤†Œìâ ôíëß øèëËèçíç äúé ðíç øìíë æì çìÈ èæúèç¯ Í vöæ âìæãí»ë èæú¬QËŸ ìçéç Íô
èûxHèûÓìæ vöÔìíæ âìæã» ¼ìÓìëË ¹é§Ëôâìr¯
âÓã¼óï íæë ëìûíËë âíç èçèæ èæúèçë Pìëì Ìì¹ìQ?¯ óãÜ)Þ Ù èæúèç çþìíô ÍÈ ôíÒìë ów èóíE×¯ öèóß
259

è÷rìàóì• ëìäÜáé Í âç vøì»Ë ôíëæ æì¯ çþìëì ëìûíËë ô·çôâÞíôß óìúé ôíëæ¯ vâÙæìó ûÓ-Íë »V
¼íùÞ ÜWìú «*íûÐ ôëìë øë èûÛé»íËë è÷+ vóîûÞÜÖ vóÔì èóíÜ ÜáË ûíÜí×• “è÷ëòìúé èô×ã æíð Í
¼¤¼ìíë¯ Íô öìú Ììë Ììí¼ äùíçë ëéèç”_Í Åèkë âÓÖ èóíú öì Ùåíç öìíE× çì vö èûèÓë èûÓìæ Íèå
ûãÄìíç ÷ìßúì ðíúí×¯ Ììûìë èçèæ vâÙæìóíô ûíÜí×æ• ¾óûìíóíÐ ëíË Ììèâ ÌìðUìèæ vçìíë¯” Ü¨Ë ôç·ô Þ
vâÙæìóûíÓë øë èûÛé»íËë vÐìíô ¼ì¬QæU? ì èóíç “èûèÓë èûÓìíæ ûèÓæã Í vöìíÓ Ììèâ• ÌøëìÓ æíð
vçìâìë”_«*Ûè· ç ¼â¬t¬? ôìäÈ vö èûèÓë èûÓìíæ èæúè¬Qç
Ÿ çìÈ vûìÄìíç v÷íúí×æ¯ âÓã¼óï æ vâÙæìó ÷èër
¼üè,%íç vôìíæì Øþìô ëìíÔæèæ¯ çþìíô ÌìóÐÞ æìúô ôíë ùí§í×æ¯ ¼íûÞìøèë vâÙæìíóë âíçì âðÁ«*ìË•
èøç·Ûk• ø-éí«*âé• vóÐí«*èâô ûéíëë t¬Héú öÚìùìíë ÍÈ èæçìQ?È Ì«*çÖìèÐç ÌæÖìúÛìíû èæðç
ðßúìíôß Ìao èæúèçë èæâÞâçì ×ì§ì ÌæÖ vôìæ ûÖìÔÖì ôëì öìú æì¯ èæúèç ¼ü,% ðíúí× ëìûíËë “øìíø”
Íû¤ çìë «*èçèûÓìíæë äæÖ ëìíâë öãºöo ìrì ß vóûçìíóë »§öí¬Q¯Ÿ
33¿10 vâÙæìóûÓ ôìíûÖë ÷èër èû÷ìë

»V ¼íùÞ ëìâ-ë¨Ë• vâÙæìó-èûÛé»Ë• Ü¨é-âìúì «*Ûè· ç ÷èër ôìûÖ-ûèËÞç ÷èërIèÜë ¼íà t¬ìH Ûìèûô
ôìëíËÈ ¼ìóüÐÖâïÜô¯ vâÙæìóûÓ ôìíûÖë ç·çéú ¼íùÞ «*âéÜìë t¬éH ú û¤Ðíùîëû ûéë&âèðâì «*ôìÐ ôíëí×
èô¬Q; «*èçøá ëìâ÷í\ë «*èç Ìæãè÷ç ÌûÚì ““èÛÔìëé ëìÙû”” Åèkë âÓÖ èóíú Øhíå ÅíÒí×¯ âÓã¼óï æß
Íôèå è÷èÒíç ûíÜí×æ ‘I hate Ram and his rabble.’¯ ¼â†Œ ëìâìúíËë èöèæ æìúô çþìë ÷èër ôèû
èæëíøá óüè,%íç Ìþìôíç øìíëæèæ¯ âÓã¼óï íæë ëìâ÷\ ûìGŠéèô ûì ô·è+ûìí¼ë ëìâ÷\ æú¯ ûìGŠéèôë ëìâ
Óéë• èòë• ûéë• èæÛéÞô ûéöÞÐìÜé øãë»g ¯ ô·è+ûìí¼ß v¼ ûéë• èô¬Q; ûìÂìèÜë ÷èër âèðâìú èô×ãåì vôìâÜ¯
Íèóô vÇíô âÓã¼óï íæë ¼üè,% P`P¼WhÜ Íû¤ Ìíæôëåì èûøéçÓâéÞ¯ æûâ ¼íùÞ “øãírë ¼Áè¹úì” ¼âìÓìë äæÖ
ëìûË â¬QéŸ ¼ìëËíô ëìâ÷\ ¼ôìíÐ øìèÒíúí×æ ¼ìçèóæ ¼âú v÷íú¯ ëìûË v¼ ¼âú «*¼àç “æëôhíÜì+â”
ëÙãôÜh âèË vö èûóÖìûãèºo ûìTûíÜ ÌçhÜ äùíç «*Ûè· ç ¼@¬âµ ìKô èûíÐ»Ë «*íúìù ôíë ¼ìçèóæ ¼âú v÷íú
væú¯ ëìûË Ììëß ûíÜ• ôé ôháíË ëáóÜøèçë ¼íà æëóÜøèçë èëøãÛìíû vóÔì ðíúè×Ü¯ Íë Å+íë
ëìâ÷\ß áâìÐéÜ ûéíëë NóìöÞ èæíú ûíÜí×æ• çþìë óã¥íÔ øëâ óã¥èÔç Ììèâ ëìT†Œìí¼ vðèë ¼ïíöÞ ôìë
æì èûóíë ´óú• èûøíó Ìøë øë ¼â ââ ôìí×” Í ëìâ÷\ âðÁ• ûÖèkí& ÅyUÜ• öÇìÇÞ ûéë¯ èô¬Q; ç·çéú
ß »V ¼íùÞ ÍÈ ÷èërÈ ¼éâìðéæ óãûÜ Þ çìë Ììô§¯ ç·çéú ¼íùÞß «*âéÜìë óïçé ëìâ÷í\ë ôìí× Åøèòç
ðíú ÜWìú öìßúìë «*¼à ÅíGXÔ ôëíÜ ëìâ÷\ ûíÜí×æ• “Ììë ââ ëá¥øèç/ vçìâìëì ¼ôíÜ ôhÜûìÜì•
ôhÜûÓï• vôìæd ÌøëìíÓ ¾ûèë-Ûìû Ìì÷èë vçìâìíóë ¼ìíÇÀ” vÐí» ûíÜí×æ “èô «*¼ìó• ¼ãûóíæ• èóû ÌìèäÀ
¼ãíÔ Çìô• ÌìÐéûÞìó ôèë¯” Ííáír ëìâ÷í\ë ûÖèk&• çìë âð&• ¼ít¬ð‰ ÌìÐéûÞìó ôëìë âíÓÖ vö NóìöÞ çì
ûéöÞÐìÜé ûÖèkë øíáÈ ¼@¬ûc ¯ âÓã¼óï íæë ¼í÷çæ ôGFæì ëìâ÷í\ë ûÖèkí&ë ÍÈ âðÁ èóôèå vóÔíÜß•
ôèûë èæät¬H Ûìû-óüè,% çþìíô ÌæÖøíÇ ÷ìèÜç ôíëí×¯ çìÈ ç·çéú ¼íùÞÈ èûÛé»Ëíô ûíÜí×æ “óïçéë
Ììô·èç vóèÔ õèëËã ´óíú• ëíáìûë öãº-o ¼ìÓ çÖèäæã çÔèæ¯ âïÆ vö Ùþìåìú• vðæ ûìèÙæéíë¯ ûì »V ¼íùÞ “÷íÜì
èØèë¯ øãæ¥ vâìëì öìÈ ûæûìí¼/ ûì “æìèð ôìä• èârûë• ¼éçìú Åºoìèë¯ èØèë öìÈ ûæûìí¼¯”” ÍÈ ûéöÞðéæ
ôìˆ‰ìß ôèûë ëìâ÷\ ¼@øíôÞ øïûô Þ èGFç “ÙüËì”ë ôìëíËÈ ûèËÞç ðíúí×¯ Ìøëèóíô âìúìíóûéë ¼ìðìöÖ èæíú
vö èæ`óæéú Åøìíú vâÙæìóíô ûÓ ôëì ðíúí× çì ëìâ÷í\ë ¼«*Ð¤¼ ¼âÇÞæ vøíúí×¯ Í ¼â¬t¬? ÙåæìÈ
ëìâìúË-ûèðÛ—ç Þ ¯ ôèûë ôGFæìú ëìâ÷í\ë vö óãûÜ Þ è÷+ Íôèå âìæãí»ë ÛìûâïèçÞ Ììí×• Íèå çìëÈ «*èçØÜæ¯
260

âÓã¼óï æ vâÙæìíóë «*èç ÌìçÖèQ?ô ââ&ûÐç• ëìâ÷\íô ôìèÜâìèÜ: ôíëí×æ¯ øèëûíçÞ vâÙæìóíô ûéëí&
âðí+U âðíçì âðéúìæ ôíë çhíÜí×æ¯
ëìâìúíËë Ü¨Ë âïÜç øãë»g ôìë-èæÛÞë¯ vâÙæìóûíÓ vóû-¾óçÖ-æërì¼ Ìíäú vâÙæìíóë «*èçP`Pé
ðíúß v¼ ûìGŠéèô ëìâìúíËë ×ìúì âìr¯ çíû Í ôìíûÖ v¼ ëìíâë vÇíô ¼è¹ú¯ ëìâ÷í\ë âíçì Ûú-Ûéèç
ôìˆ‰ìú v¼ vÛíÂ øí§ æì• Ì¼â ¼ìðí¼ Ûë ôíë èûøíóë ¼@‡ãÔéæ ðßúìë âíçì ûéöÞû+ì ß Ðèk çþìë Ììí×¯
ëìâ÷\ èûøˆ‰ vûìÓ ôëíÜ• v¼ çþìíô ¼ìð¼ vóú¯ Íôì ûæøíÇ ÜWìú ÷„éâè`óíë öìßúì Ü¨íËë øíá
Ìøèëèâç ¼ìð¼ ß vÐîöÞ• ëg° ¾Ûëûíô öãíºo ÌìðUìæ ôíëí×• óìæûéú Ðèkíô øëì¬t¬? ôíëí×¯ ¼íûÞìøèë
vÛìùèûÜìí¼ «*ÜB ã o ôëíç âìúì-¼ã`óëéíóë v÷,%ìíô «*èçðç ôíëí×¯ ¼â¬t¬? «*íÜìÛæ ß ôìâæìäúé ÍÈ
ûus÷ìëé çhÜæìðéæ¯ âÓã¼óï æ Íèóô vÇíô Ü¨Ëíô vâÙæìíóë vöìùÖ «*èçP`PéëCíø è÷èrç ôíëí×æ¯ èô¬Q;
Íç¼û ¼í+Uß• Ü¨íËë ûéë& ¾ûÛû @¬ìX æ ðíúí×• ¾óûìít¬Ÿ ÐèkÐìÜé ðíú âìúìíóûéë Ììæãôí— ÜÖ v÷ìíëë âíçì
ÜWìú «*íûÐ ôíë èæët¬Ÿ vâÙæìóíô ðçÖì ôëìú¯ vâÙæìó ûíÜí×æ “èæët¬Ÿ vö Ìèë• æíð ëèÇôhÜ «*Çì
ÌìÙìèçíç çìíë¯” Ü¨Ë Å+íë ûíÜí×æ “âìèë Ìèë øìèë vö vôîÐíÜ”¯ èæët¬Ÿ vâÙæìíóë ÌæãíëìÓ Åíøáì
ôíë• ûéëÓâÞ-èûíëìÓé ÍÈ Ìì÷ëË Ü¨Ëíô ôÜèWç ôíëí×¯ çþìë Íçèóíæë ¼â¬t¬? ÷èër vùîëû âãðíï çÞ
ÓïèÜ¼ÖìÁ ðíúí×¯ èæët¬Ÿ «*èçøáíô Ìt¬ìŸ Ùìç ôëìú Ü¨Ë âæã»ÖÓíâÞë Ìûâìææì ôíëí×æ¯ û¬t¬ç ; Ü¨íËë
äíú vâÙæìíóë ûéë-vùîëû ¼ã«è* çèVç ôíëí×¯
vâÙæìó ëáôhÜíùîëû_âÓã¼óï æ-Íë_Favourite Indrajit “ûÓ” æìâô ôìíûÖë ûÓÖ È\èûäúé vâÙæìó¯
èçèæ Í ôìíûÖë ÌæÖçâ vô\éú ÷èër¯ ûìGŠéèô ëìâìúíËß èçèæ Ì¼ìÓìëË ûéöÞûìæ øãë»g ¯ v¼Ôìíæ çþìë
óì@øçÖäéûíæë vôìíæì ×èû væÈ¯ âÓã¼óï æ çþìë æìúíôë ÷èëír âìæèûô èû¬t¬ì? íëë «*íúìäíæÈ Íèóôèåë
«*èç øìÒíôë âíæìíöìù Ììô»ÞË ôíëí×æ¯ âÓã¼óï íæë vâÙæìó v«*èâô• Úìèç&• qìç·& ß vóÐìKíûìíÓ
Å!é:• âìç·èøç·Ûk ôçÞûÖøëìúË ûéë¯ èçèæ “ÜWìë øWä-ëèû”• ëìá¼ ôhÜ-Ûë¼ì”¯ èæôhè@¬Ü c ì öÚìùìíë
ôèûë è«*úçâ æìúíôë âüçÖh Ùíåí×¯ È\èäÁ çÔæ• “øãíä È,%íóíû èæÛ·íç”• vôîè»ô ût¬•Ÿ vôîè»ô Å+ëéú•
÷`óíæë vØþìåì ÛìíÜ• ØhÜâìÜì ùíÜ¯” ÍÈ øèûr Û—èâíô ðéæ ÷¹ìíQ?ë âìÓÖíâ Ü¨Ë ûÓÖÛ—èâíç ëCøìQ?èëç
ôíëí×æ¯ Íç Pìëì È\èäíçë ÓâÞ øëìúËçì «*âìèËç ðíúí×¯ èçèæ Ü¨Ëíô ÌìèçíÇú v¼ûì †ŒðíËë
ÌìðUìæ äìèæíú ûéë ¼ìíä v¼íä Ìì¼ìë Ìæãâèç v÷íúí×æ¯ Ííç çþìë ëË æéèçÚìíæë øèë÷ú øìßúì öìú¯
Ü¨Ë èæët¬Ÿ vâÙæìóíô Ìì¹âíË ÅóÖç ðíÜ• èçèæ vôì»ìë ÌìÙìíç çþìíô âïè×Þç ôíëæ¯ Ì¬t¬¼? íï öÞë vÐ»
óéè: ÍÛìíûÈ «*ôìèÐç ðíúí×¯ øèëíÐí» Ü¨íËë Ìt¬ìŸ Ùìíç ûéíëë vóð ðíúí× áçèûáç_ÜWìë
øWäëèû vùÜì Ì¬t¬ì? ÷íÜ¯ vâÙæìó ÷èër ¼üè,%íç t¬,Œ %ìë âíÓÖ vâÙæìíóë «*èç ÍôìQ? ÛìíÜìûì¼ìë ¼íà
èÐGFéë ùÛéë ¼¤öíâë Ì¼ìâìæÖ vâÜûaoæ Ùíåí×¯
ÌèâçûÜ vâÙæìíóë âüçÖh ß ëíáìû¤íÐë øëìÛíûë âïíÜ ëìûËìæãä èûÛé»Ë¯ ëìâìúíËë èûÛé»Ë
øãËÖìKì¯ ÍÔìíæß v¼ ÓâÞÛéëg¯ øìøé ÛìÈíúë øá çÖìù ôíë v¼ ûæäéûíæë óã¥¼ð ô,%íô t¬éH ôìë ôíëí×¯
ÓìèâÞôçìë ôìëíËÈ ÌìKéú ûaãío óë èû¼äÞæ èóíç èPÓì ôíëèæ¯ ÅèæÐ Ðçôéú t¬ìH íóèÐôçìë óüè,%íç Ìì¹ìQ?
vóÐíô çÖìù ôíë Ìì¹âËôìëéë ¼ðìúçì ôëì èûxHì¼Ùìçíôë vóÐí°ìèðçì ûÈ èôÀ vâÙæìó ÍôìëíËÈ
èûÛé»Ëíô èæ`óìûìó ôíëí×æ¯
261

âÓã¼óï íæë èûÛé»Ë ™Óã vóÐí°ìðé æú• v¼ ™Óã “Úìèç&• qìç·&• äìèç” vô èû¼äÞæÈ vóúèæ• ëìûíËë
ôâÞØÜ ÈçÖìèó ûíÜ èæíäë øãËÖìKìëCøèå çhíÜ Óíë ðéæ Åí!ÐÖè¼èºoë v÷,%ìß ôíëí×¯ èæóìëgË è¼¤ðì¼æ
vÜìÜãøçì çþìë ÌQ?íë ¼ã: è×Ü¯ çìë ÌQ?ëûì¼æìÈ t¬íH «‰ ëCø vøíúí×¯ ëá¥ôhÜ ëìäÜ¨é vöæ vóÔì èóíú
ûíÜí×_““øìÈèû ÐïæÖ ëìäè¼¤ðì¼æ• ×r ó+ ¼ð çhÈ””¯ Íë vÇíô vûìÄì öìú• èûÛé»íËë öçÈ ÓìèâÞôçì
Çìôhô ëìâ÷í\ë èâr ûíÜ øèëè÷ç ðíúß• çìë ÌQ?íë èæèðç è×Ü ëìäè¼¤ðì¼íæë ôìâæì¯ ¼¤t¬›ç ü ëìâìúíË
Íë tø,% ÅíGXÔ æì ÇìëíÜß• ûìÜéë Åèkíç Íë ÌìÛì¼ Ììí×¯ âÓã¼óï æ ÍíôÈ çþìë ôìíûÖ tø,%çë ôíëí×æ¯
ÍçÁ¼¼í+Uß èûÛé»Ë ÷èëírë Ììíëôèå èóôß t‡ëË ëìÔíç ðíû¯ èûÛé»íËëß vö ´óú è×Ü•
ââ&íûìÓ è×Ü_çìë «*âìË øìßúì öìú vâÙæìíóë âüçÖh ë øë èûÛé»íËë èûÜìíø¯ èûÛé»íËë ÍÈ èûÜìø•
çìë vt¬ð‰ è¼k ´óíúë ×èû Øhèåíú çhíÜí×¯ t¬ìH ÇÞèôY,% vóÐí°ìðé Íôèå ûÖèkë ´óíúß vö ÌQ?¥¼èÜÜ vt¬í‰ ðë
«*t¬ûŒ Ë Çìíô çìë øèë÷ú Øhíå ÅíÒí×¯ èûÜìøÓ[èæ çìë âìæèûô èÛè+íôÈ èûxHì¼íöìùÖ ôíëí×¯
vâÙæìóûÓ ôìíûÖ vóûíóûéë Û—èâôìß ¼èûíÐ» Iëg&øïË¯Þ ôìíûÖë ôìèðæé èæú¬QíŸ Ë Íþíóë Ì¼ìâìæÖ
Ìûóìæ Ììí×¯ ëìûË vâÙæìíóë ÛìùÖ Íþíóë Pìëì øèë÷ìèÜç ðíúí×¯ »V ¼íùÞ t¬íH ùÞë Üáé ß âìúìë Û—
èâôì èæëíøá °,%ìë æú¯ «*Óìæç¥ ÍëìÈ ¼è¹ú ôhÐéÜíûë âç vâÙæìóûÓ ôìûÖ ¼@øˆ‰ ôèëíúí×¯
Ü¨é Íôóì ¼âã°çíÜ èæûÞìè¼çì è×íÜæ¯ âÓã¼óï æ ôèGFç ÍÈ vóûé ¼ìùëâpíæë øë t¬íH ùÞ èØíë vöíç
øìíëæèæ¯ ëìûíËë Ûèkíç ÜWìú ÑxHöÜ Þ áé ðíú èûëìä ôëí×æ¯ ëìûË ûéíöÞë Pìëì Óæ¼@øó ÌäÞæ ôëìú
Ü¨é v¼Ôìíæ Óëì èóíúí×æ¯ èô¬Q; èçèæ t¬íH ùÞ èûÃhûíá &ìëìú èØíë vöíç ÷ìæ• çìÈ ëìûíËë øçæ æì ÙåíÜ
vöíç øìëí×æ æì¯ ûéëûìTë øçíæë øë èçæ “«*Ûì¼ì”ë ×‚íûíÐ «*íâìó ÅóÖìíæ ¼¤ûìó èíóú vâÙæìóíô
ÜWìú èæíú Íí¼ ¾¼æìøíçÖ ûëË ôëìæ¯ Èèæ Ììûìë ûíÜæ “÷˜Üì Ììèâ ×ìè§íç Í øãëéÝèûóíë ´óú ââ
™èæ èóûì èæèÐÝ«*âóì-ôhÜ-vëìóæ¯ «*èç ùüíð ôþìíóÝøãrðéæì âìçì• øèçðéæì ¼çé¯” ‘æûâ ¼ùÞ’¯ ëìûíËë
óã,¬›èü çë äæÖ èçèæ çþìë «*èç èûëCø• çìÈ ëìûË èæÓíæ ÅíóÖìùé¯ èçèæÈ vóûëìä È\íô vâÙæìíóë ¾¼æìøçÖ
†ŒðíËë ¼¤ûìó äìèæíú• çìë ûíÓë Åøìú äìæûìë äæÖ È\ ó@øèçíô øìûÞçéë ôìí× øìèÒíúí×æ¯ È\íô
ûíÜí×æ• æì ðÈíÜ èæâïÜ Þ ¼âïíðÝëáøèç Ûû ë¼ìçíÜ öìíû¯”_Í Ìì†ŒðìèçÐöÖ ™ÓãÈ óã,¬›èü çèûæìÐ vðçh æú•
Íë vø×íæ ¾ûôhí. èØíë è«*ú èâÜíæë Ììôì)áìúß¯ Üáéë ÍÈ t¬èH ûíëìÓé Ìì÷ëË çìÈ ™Óã ô·èç-óã,¬›èü ç
æú t¬ìH ÇÞ ¼¤èxX,%ß ûíå¯
ûÓôìíûÖë èPçéú• ø˜â ß »V «*Ûè· ç ¼íùÞ âìúìíóûéë ôÇì Ììí×¯ èçèæ vâìèðæé ûì âìúìäìÜ èû¬t¬ì? ë
ôíë «*èçøíáë ôìí× Ìíæô Ùåæì Ìì§ìÜ ôíëí×æ¯ ëìâ÷\ »V ¼íùÞ vóûé âðìâìúì Ìè@¬ô H ìë ôìí×
Ü¨Ëíô ëáìë äæÖ «*ìÇÞæì ôíëí×æ¯ vóûé âðìâìúìë ÌìíóíÐ âìúìíóûé vâÙæìóûÓ-Íë ¼ðìèúôì ÐèkëCíø
ôìä ôíëí×æ¯ âìúìë Ììæãôí— ÜÖ Ü¨Ë ß èûÛé»Ë ÜWìú «*íûÐ ôíëí×¯ âìúìë ×Üæìú È\èäíçë ¼â¬t¬?
¾óûìt¬Ÿ ûÖÇÞ ðíÜ vôì»ìÙìíç Ü¨Ë âïE×Þì vùí×¯ âìúìíóûéëÈ öí- øíë çìë v÷çæì ¼˜ìë ðíúí×¯ çìÈ ûÜì
öìú vâÙæìóûíÓ âìúìíóûé ¼è¹ú Û—èâôì èæíúí×æ¯ vóûçìùË ëìûíËë èûëgíºo »§ö¬QŸ ôíë âìúìë ¼ìðìíöÖ
¾óûìt¬Ÿ vóßúì vÇíô ¼â¬t¬? ¼ØÜ Ììíúìäæ vÐí» vâÙæìóíô èæôhè@¬Ü c ì öÚìùìíë èæÓæ ¼@øˆ‰ ôíëí×æ¯
vâÙæìóûÓ ôìíûÖë ôìèðæé vÇíô vûÐ vûìÄì öìú âìæã» ß vóûçì ÍÔìíæ Íôìôìë ðíú vùí×¯ çþìíóë
âìæãí»ë âíçì ôìâæì-ûì¼æì-É»Þì-v¹ìÓ Ììí× èô¬Q; âìæû÷èëírë âíçì çìíóë vôìíæì ¹âèûôìÐ væÈ¯
ÌÛé,% è¼èºoë äæÖ vö-íôìíæì ôìäÈ çìíóë øíá ¼@¬ûc ¯ çìíóë vôÅ âìæû÷èëírë âð+Uß øìúèæ¯
262

ÌæãÐéÜæé_3
æéí÷ë «*xI‰ èÜë Å+ë ôëgæ¯ Å+ë vÐí» 61 øüVìë Å+ë ¼¤íôíçë ¼íà èâèÜíú èææ¯ «*íúìäíæ
âïÜøìÒ 48¿11 Íû¤ 28¿12 Ììíëôûìë ø§…æ¯
ô’ âïÜ ëìâìúíË vçâæ æì ðíÜß
Íë Iëg& ¼âèÓô¯
Ô’ èæôhè@¬Ü
c ì vôìíæì æú• æéÜ vâíÙë âíçì •
ûíÜí×æ “ûåûüáçÜì” vöÔìíæ Ü¨Ë èæèá: vâÙæìíóë âüçÖh ¯
ù’ âÓã¼óï æ ÌÜ¤ôìëÐìt¬-Ÿ ¼@‡ç ëéèçíô †ŒðË ôíëß ôìûÖ
¼ìèðíçÖë èô×ã æïçæ& Ííæí×æ• Ììë Ííæí×æ èô×ã ¯
Ù’ vâÙæìóûíÓ ëí¼ë ¼íà ëí¼ë Ùíåí×¯
Â’ óïçâãíÔ âüçÖh ¼¤ûìó ™íæ ðìðìôìë
ôíëí×æ• çìëøëÈ “¬t¬B
? o ðÈÜ ¯”
2’ ¼èÒô Å+íë èåô ‘√’ è÷ÿ èóæ¯
ô’ Ü¨Ë ÷èër øèëôGFæìú_ 1¯ ûìGŠéèôë «*Ûìû Ììí×
2¯ ô·è+ûìí¼ë «*Ûìû Ììí×
3¯ øìfìçÖ «*Ûìû Ììí×
Ô’ vâÙæìóûÓ ôìûÖ ÜWìë_ 1¯ ÑxHíöÞë è÷r èûíÐ»
2¯ Ó[¤í¼ìˆŠãÔ è÷r èûíÐ»
3¯ öãºo è÷r èûíÐ»¯
ù’ âÓã¼óï æ óí+ë vx*V ôìûÖ_ 1¯ ûéëìàæì
2¯ vâÙæìóûÓ
3¯ ÷çhóÞ Ðøóé ôèûçìûÜé
Ù’ »V ¼íùÞë vô\éú ÷èër_ 1¯ ëìûË
2¯ vâÙæìó
3¯ Ü¨Ë
263

3’ vâÙæìóûÓ ôìíûÖë »V ¼íùÞë ôìèðæéèûæÖìí¼ vâîèÜôçì ¼@øíôÞ 50 Ðíjë âíÓÖ ÌìíÜì÷æì ôëgæ¯
4’ »V ¼íùÞë øìfìçÖ «*Ûìèûç Ì¤ÐIèÜë øèë÷ú èóæ¯
5’ »V ¼íùÞ ûèËÞç vâÙæìíóë vÐîöÞûéíöÞë øèë÷ú èóæ¯
6’ Ü¨é ß âìúìíóûé »V ¼íùÞë âïÜ ÷ìèÜôìÐèk¯_Í ¼@øíôÞ Ììøæìë ÌèÛâç èÜÔãæ¯
7’ Ü¨Ë ÷èër øèëôGFæìú ûìGŠéèô ëìâìúíËë Ìæã¼ëË ôçåhô•h ÌìíÜì÷æì ôëgæ¯
33¿11 vâÙæìóûÓ ôìûÖ ‘»V ¼ùÞ’ ¥ Ûì»ì• ×`ó• ÌÜ¤ôìë

«*ì÷Ö ß øìfìçÖ ÌìÜ¤ôìèëôëì âðìôìíûÖë Ûìû-ëí¼ë ¼íà çìë Ûì»ì-×`ó-ÌÜ¤ôìë èæíúß
vÛíûí×æ¯ Íë èû»úû¬t¬•; ÷èër ôGFæì• Ûìû ß ë¼ ¼â¬t¬È? Iëgù@¬éc ë¯ çìÈ âðìôìíûÖë ßäèt¬ç H ì• èûÐìÜçì
ß èû¬t¬èü? ç¯ ØíÜ âðìôìíûÖë ôGFæìú Íôèå Ì¼ìâìæÖ ¼âãˆè‰ ç• Ûì»ìú Íôèå ÌææÖ ¾ûèÐ,%Ö Çìíô_v¼Ôìíæ
«*ìÓìæÖ øìú ßíäìIË¯ ÌÖìèëíšìåÜ âðìôìíûÖë Ûìû ß ûì»ìú ÑxHöÞ ß ëì¼èôIË èûèÐ,% õÖìôèåèÜô
“vðRìèâåìë” ûì Í äìçéú ×`ó ûÖûðìë ¼âÇÞæ ôíëí×æ¯ èûxHæìÇ Iëgù@¬éc ë èû»íúë ÌûçìëËìë ¼íà ÍôÈ
«*ôìíëë ùì@¬éc öÞøËï Þ ×`ó ûÖûðìíëë ôÇì ûíÜí×æ• vôûÜ ¼íùÞë vÐí» ÌæÖ øóÖ×`ó Ìæãíâìóæ ôíëí×æ¯
vöíðçh Ûì»ì Ûìíûë ûìðæ• ôèû Ûì»ìë Ììx*íúÈ Ûìûíô «*ôìÐ ôíëæ¯ ÌìÜ¤ôìèëôëìß ûíÜí×æ•
Ûìíûë ¼íà Ûì»ìë øìûÞçéøëíâxHë ¼@øôÞ¯ çìÈ vâÙæìóûÓ ôìíûÖë Ûì»ìú ß ûËÞæìú âðìôìíûÖìè÷ç
ßäèt¬çH ì• ùì@¬éc öÞ ß èû¬t¬èü? çë øèë÷ú øìßúì öìú¯ Íë Ûì»ì ¼@øó vö vôìíæì øìÒíôë ôìí× èût‡íúë òÜ¯
t¬ç
H ¥t]—çÞ âðìôìíûÖë ôèûë âíçì âÓã¼óï æß çþìë ôìûÖ ¼ü,% ÷èëírë ûÖèk ¾ûèÐ,%Ö Øhèåíú çhÜíç ôçôIèÜ
èûíÐ» èûíÐ»Ë ûÖûðìë ôíëí×æ¯ vöâæ Ü¨Ë_¼çé¼ãèârìøãr• v¼îèâèr vôÐëé• ëìâìæãä• ëìâûìæãä•
v¼îèâèr ÛéâûìT Ü¨Ë¯ ëìâ÷\_¼éçìæìÇ ëìÙû• ëìÙíû\• ëÙãûë• ëÙãôÜ h âèË• ¾ûíóðéøèç• ¾ûíóðéæìÇ•
vóûôhÜè«*ú• óÐëÇìKä¯ vâÙæìó_ëìûèË• óÐìææìKä• È\èäÁ «*Ûè· ç¯ ÍÛìíû èûíÐ»Ë Îºo Ûì»ì ûÖûðìë
ôíë âÓã¼óï æ ûËÞæìú ¼âüèºo Ííæí×æ¯ Ììûìë Ðj èæûÞì÷íæß èçèæ ûËÞæìú ßäèt¬ç H ìë «*íúìäíæ Iëgù@¬éc ë
ß Ìíøáìô·ç Ì«*÷èÜç Ðj «*íúìäæìæãöìúé ûÖûðìë ôíëí×æ¯ ¼¤t¬›ç ü ôìíûÖ ¼èao¼âìæ ûTÜ Ûì»ì ûÖûðìë
ôíë vö ßíäìIË èæíú Ìì¼ì ðç• ÍôìíÜ v¼èå Ì«*íúìäæéú èûíû÷æìú âÓã¼óï æ çìíô öÇì¼@¬ûc ûäÞæ
ôíëí×æ• øèëûíçÞ Ó[èæùì@¬éc öÞ ¼üè,%ë äæÖ öãkûÖJæ ß Ì«*÷èÜç ÌìèÛÓìèæô Ðj ûÖûðìë ôíëí×æ¯
vöâæ_“öìó¥øèçíëìÓ¥ öÇì ÷íÜìèâÞ-ÌìÙìíç”¯ èô¤ûì “Åè§Ü ôÜ@¬ô H Ü
h âÜ@¬ìH ÌìôìíÐ¯” Í ÓëíËë xHó
ûÖûðìíë çþìë «*èçÛìë vâîèÜôçìë øèë÷ú øìßúì öìú¯ Ììëß Íôèóô vÇíô vâÙæìóûíÓë Ûì»ì
ÅíGXÔíöìùÖ¯ Ûìëç÷\ vöâæ Íôóì çÁ¼â Ðíjë ¼íà Ó[æÖìKô Ðj ûÖûðìë ôíë Ûì»ìú ùèç ¼˜ìë
ôíëè×íÜæ• âÓã¼óï æ• çÁ¼â Ðíjë ¼íà “óìèøí×• “èæûéÞèëíû”• “ÌìxHìè¼Üì” «*Ûè· ç æìâÓìçh Íû¤ vÜìôìúç Ðj
‘öÇì• “äìÛìÜ ÛìèÂ’ ûÖûðìë ôíë v¼È ùèç Ííæí×æ¯ Íèóô vÇíô vâÙæìóûíÓë Ûì»ì èô×ã rgèå öÇì
Iëg÷wìèÜ ‘Ä§ìôìíë” “ØhÜóÜ èóúì”’¯ ûÖìôëíË óã,% ‘èÐíëìøèë• “«*Øèh GXç”• ùìúôé’ Ðj ûÖûðìë ¼í+Uß ûì¤Üì
¼ìèðíçÖ ÌèÛæû& óìèû ôëíç øìíë¯
âÓã¼óï æ ûì¤Üì ôìíûÖ Ìèârìáë ×í`óë «*ûçÞô¯ ûéëë¼«*Óìæ ôìûÖÛì»ìë «*íúìäíæ È¤íëèä Blank
264

Verse-Íë ×í`óìëéèç ûì¤Üìë ÷çhóÐ
Þ âìrìë øúìíëë ‘èâx*ûíü +ë’ ôìÒìíâìú øãíë èâÜðéæ «*ûìðâìæ øúìë ûì
Ìèârìáë ×`ó ë÷æì ôíëæ¯ vöíðçh ôèûçìú Ûìíûë Iëg& vûèÐ• çìÈ âÓã¼óï æ ×í`óë ûaoæóÐì vÙì÷ìíç
øÂèk ÌíQ? öèç øìç vÇíô Ûìûíô âãèk èóíÜæ¯ ûaoæóÐì vÇíô âãk ÍÈ ÛìûëìèÐ t¬EH ×í`ó «*ûìèðç ðûìë
¼ãíöìù vøÜ¯ ÌÇÞìÁ øÂèk vÐí» v×ó Ììë ÌìûèÐÖô ëÈÜ æì_øÂdèk vÇíô øÂdèk ¹íâ Ììøæ vûíù ÷Üíç
¼áâ ðÜ• vöÔìíæ «*íúìäæ v¼Ôìíæ Çìâûìë ¼ãíöìù ðÜ¯ Íë ØíÜ Ììå ß ×ú âìrìë øë èæúèâç öèç
ø§ìú vö ÍôíÙíúèâ ¾çèë ðíúè×Ü çì Ììë ëÈÜ æì¯ æìæì ×ír• æìæì äìúùìú öèç øìíçë ØíÜ ôìíûÖë
ùèçíç ¾ûè÷rÖ ÍÜ¯ èû¬t¬èü? ç ß ¾ûè÷rÖ âðìôìíûÖë øíá Åøíöìùé¯ Ûìíûë ÍÈ vö ¼E×`ó «*ûðâìæçì ÍèåÈ
Ìèârìáë ×í`óë «*Óìæçâ ¾ûèÐ,%Ö_âÓã¼óï æ «*ûèçÞç øÂdèkë ÌíQ? èâÜ ðéæçì ûì Ìèâr Ìáë&È
Ìèârìáë ×í`ó Íôâìr ¾ûèÐ,%Ö æú¯ «*íûìÓ÷\ v¼æ Ííô Ìèârìáë ×`ó æì ûíÜ «*ûðâìæ ×`ó ûíÜæ¯
øúìíëë vöâæ óãèå vÛó 8 ß 6 âìrìë øúìë Íû¤ 10 ß 8 âìrìë• âðìøúìë «*ûðâìæ ×í`óë óãèå «*Óìæ
Ûìù¯ «*ûðâìæ ÷çhóÐÞ âìèrô ß «*ûðâìæ Ì,%ìóÐâìèrô ×`ó¯ ëûé\æìÇ ÍÈ óãÈ ¾ûèÐ,%Ööãk ôèûçìú èâÜ
öãk ôíë ¼èâÜ «*ûðâìæ ûì äèåÜ «*ûðâìæ øúìë ë÷æì ôíëí×æ¯ vöâæ_âÓï¼óï æ ëè÷ç ÌèâÜ «*ûðâìæ
øúìë ¥
«*âéÜìë ûìíâçë æúæ æìè÷Ü¯
ÌìKèût‡üèçíç• ðìú• Ìôt‡ìÁ ¼çé
âãè×Üì è¼`óãëèû`óã ¼ã`óë ÜÜìíå¯
âïè×ÞÜì ëìáí¼\ìËé âí`óìóëé vóûé
Ìì÷è@¬íH ç¯ ‘»V ¼ùÞ• vâÙæìóûÓ ôìûÖ’
ëûé\æìÇ ëè÷ç ¼èâÜ «*ûðâìæ øúìë ¥
ôèûûë ôíû vôìæd èû¬t¬ç ü? ûëí»
vôìæd øãËÖ Ìì»ìíÆë «*Çâ èóûí¼
èÜíÔè×íÜ vâÙóïç¯ vâÙâ\ vxXìô
èûíxHë èûëðé öç ¼ôíÜë vÐìô
ëìèÔúìí× Ììøæ ÌþìÓìë ¬t¬í? ë ¬t¬í? ë
¼Ùæ ¼¤ùéç âìíÄ øãJéÛ—ç ôíë¯ ‘vâÙóïç• âìæ¼é’¯
«*ì÷Ö ÌìÜ¤ôìèëô Ìì÷ìöÞ ûìâíæë âíç ôìíûÖë †ŒðË vöìùÖçì çìë ÌÜ¤ôìë «*íúìíù¯ ÌÜ¤ôìíëÈ
ôìíûÖë v¼î`óöÞ¯ Ìì÷ìöÞ ó„é ß ôìíûÖë vÐìÛìôë ÓâÞíôÈ ÌÜ¤ôìë ûíÜí×æ¯ ÍÈ ÌÜ¤ôìë Ðjèå óãèå ÌíÇÞ
ûÖèJç ðíúí×_1’ ÌÜ¤ôìë ôìûÖíóíðë v¼î`óöÞ ûüèºo ôíë• 2’ ÌÜ¤ôìë ôìûÖóíðë ÌÇÞ ¼ìâÇÞÖ ûì§ìú¯
Í vÇíô vûìÄì öìú ÌÜ¤ôìë ôìûÖ vóíðë ß Ûìíûë v¼î`óöÞ èûÓìúô¯ ôìûÖ vóð Ûìûæì vÇíô Ðj èæÛÞë
ß “Ûìû” vÇíô ÌÇÞèæÛÞë ÌÜ¤ôìë ÌÇÞìÁ ÐjìÜ¤ôìë ‘ÌÇÞìÁ Ó[èæë ÌÜ¤ôìë’ ß ÌÇÞìÜ¤ôìíëë ÓìëËì ¼üè,%
ðíúí×¯ ÅÛíúëÈ ÜáÖ ôìíûÖë v¼î`óöÞ ûüèºo¯ vâÙæìóûíÓ Íë ûÖìøô ûÖûðìë Ììí×¯ «*¼àç¥ »V ¼íùÞ
ôíúôèå ÐjìÜ¤ôìë ß ÌÇÞìÜ¤ôìíëë «*¼à ÌìíÜì÷æì ôëì öìú¯
âÓã¼óï íæë “vâÙæìóûÓ ôìûÖ” «*ì÷Ö ÌìÓìíë• øìfìíçÖ ÌìóíÐÞ øèëôèGFç ¼ìèðèçÖô âðìôìûÖ¯ vðìâìë•
265

åÖìí¼ì• óìíQ?• èâ^åíæë ôìûÖóíÐÞë ¼íà ôìèÜóì¼• âìÙ• Ûìëèû çþìë ôìûÖìóÐÞíô «*Ûìèûç ß ÅíPèäç ôíëí×¯
è†Œô âðìôìíûÖ ÌÜ¤ôìë «*íúìù èûíÐ»ç¥ Åøâìë ûÖûðìë ÅíGXÔíöìùÖÛìíû «*ìÓìæÖ vøíúí×¯ vðìâìë
ÌÖìèôèÜ¼• vð=ë-Íë ¼ãâìðæ ûÖèk& Íû¤ èûÐìÜçìë ÌæãÛû Øhèåíú çhÜíç ÍôìèÓô Åøâìë Ììx*ú
èæíúí×æ¯ vðìâìíëë Åøâìíùîëû ¼ã«è* ¼ºo öìë øèë÷ú ““vðìíâìèëô è¼èâèÜ””¯ ÍÈ ÅøâìIèÜ óéÙÞ öìë âÓÖ èóíú
âðìôìèûÖô èûÐìÜçì ß èû¬t¬èü? çë Ûìû «*ôìÐ ôëì ðíúí×¯ vâÙæìóûíÓ Íë «*íúìù «*ì÷höÞ Ììí×¯
âÓã¼óï íæë “âðìùéç” vö “âÓã÷¹” ë÷æì ôíëí× çìë âÓã øìæ ôíë “vùî§äæ” øèëç·: ß Ììæ`ó ÌæãÛû
ôíëí×æ¯ Í ôìíûÖë Ó[æãÖèk• Ìæã«ì* ¼ «*Ûè· ç Ó[èæ «*Óìæ ÌÜWìë «*ìú «*èçèå øÂdèkíç øìßúì öìú¯ “Ìè¼ë
ÄæÄèæ”• ôì˜æ ô˜hô èûÛì”• æéëû ëûìë• ûéËì• ¼ãëä• âãëÜé” ß ôâÜìÜíú• ôâÜ-Ìì¼íæÝûí¼æ ôâÜìäúé
‘1â ¼ùÞ• Ìæã«ì* ¼’ ¼ÐW ÜíWÐ Ðïë• t‡èëÜì ÐWíë ‘»V ¼ùÞ’ ûì ÜWìë øWä ëèû vôÜì Ì¬t¬ì? ÷íÜÝ‘»V
¼ùÞ’ «*Ûè· ç ûü+ìæã«ì* ¼-Íë ûÖûðìë ôìíûÖ Ì¼ìÓìëË Ó[èæâìÓãöÞ ¼üè,% ôíëí×¯
ÐjìÜ¤ôìíëë vÇíô ÌÇÞìÜ¤ôìë ùÒíæ ôèûë ûÖèkâæ ÌèÓôçë è¹úìÐéÜ ðßúìú• ôìíûÖë ëCøôGF¼èü ,%íç
ôèû âìæí¼ë ¼ãtø,% ×ì§ì øí§í×¯ ÌÜ¤ôìë «*íúìíù èûíÐ»ç “vðìíâìèëô è¼èâèÜ” ûì âðìôìèûÖô Åøâì
ûÖûðìíë âÓã¼óï æ ûì¤Üì ôìíûÖ ÌææÖ «*èçÛìë øèë÷ú èóíúí×æ¯ ÜWìë øèë÷ú èóíç “ôì˜æ-v¼îÓ èôëéèåæé”
ûì “ðéëì÷—§ èÐû vóûùüð” «*Ûè· ç ÅóìðëË èðí¼íû ÅíGXÔ ôëì öìú¯ çþìë “Åøâì” ÌÜ¤ôìíë ûÖûðìíë ûuä• èûäúì
«*¼à Íí¼í×¯ vöâæ ¥
âìç·íôìíÜ èæ°ìú ôþìèóÜìÝèÐ™ôhÜ ÌìçÞæìíó• ôþìèóÜì vöâèçÝ
ûuíä ûuäôhÜ èÐ™ öíû ÐÖìââèËÝÌþìÓìèë vö ûuäøãë• vùÜì âÓãøíã ë¯”” ‘»V ¼ùÞ’
û¬t¬è; ûxH ¼@øíôÞ ¼óìäì†Œç v÷çæì Åøâì èðí¼íû çþìë ôìûÖ äùíçß æìæì Ûìíû ß ëCíø «*èçØèÜç
ðíúí×¯ vöâæ• ““çëgë vôìåíë ëìíÔ Ðìûíô vöâèç øìÔé¯”” ‘è÷rìàóìë Åèk_1â ¼ùÞ’• èæóìíÙ vöâèçÝØÜÐïæÖ
ûæòÜé• äæÐïæÖ æóéÝ• ûëíä ¼äìëg øèÐ ûìëgÈë öÇì è×ˆ‰ èÛˆ‰ ôíë çìíë” ‘1â ¼ùÞ’_«*Ûè· çíç Åøâì
ûÖûðìíë ôèûë «*ôè· ç «*éèç ß t¬íH óÐìæãëìù «*ôìÐ ðíúí×¯ «*Çâ ¼íùÞë “vÐìíôëô Ä§ ûèðÜ ¼Ûìíç¯” ûì
»V ¼íùÞë_“vôâíæ øìÒìÈ vçìíë v¼ ¼øÞ èûûíë «*ìËìèÓô_ëCøô ÌÜ¤ôìíëë vöâæ• vçâèæ “ôâèÜæé ôÛh
vØìíå èô ¼èÜíÜ• øèWÜÀ” ôìôh ûí¹ìèkë ÅyUÜ óü,%ìQ?¯
ÌæãÐéÜæé_4
æéí÷ë «*xI‰ èÜë Å+ë ôëgæ¯ Å+ë vÐí» 61 øüVìë Å+ë ¼¤íôíçë ¼íà èâèÜíú vóÔãæ¯
ô’ âðìôìíûÖ Çìíô èûÐìÜçì ß ¯ ØíÜ âðìôìíûÖë Íôèå Ì¼ìâìæÖ
• Íôèå ÌææÖ ¾ûèÐ,%Ö Çìíô¯
Ô’ ûéë ë¼«*Óìæ «*íúìäíæ È¤íëèä Íë ×í`óìëéèç ûì¤Üìë
øúìíëë ‘èâx*ûíü +ë’ øãíë èâÜðéæ ûì Ìèârìáë ×`ó ë÷æì ôíëæ¯
266

ù’ vðìâìë Íë ûÖèk& Íû¤ ÌæãÛû Øhèåíú çhÜíç ÍôìèÓô
Ììx*ú èæíúí×æ¯ vðìâìíëë ¼ã«è* ¼ºo• öìë øèë÷ú ¯
Ù’ âÓã¼óï íæë vö ë÷æì ôíëí×• çìë øìæ ôíë ß
Ììæ`ó ÌæãÛû ôíëí×æ¯
2’ «*èçèå ÌÜ¤ôìíëë óãèå ôíë ÅóìðëË èóæ ¥ Ó[æãÖèk• ûü+ìæã«ì* ¼• ëCøô¯
3’ âÓã¼óï æ ÅøâìÎºo Ûì»ì ûÖûðìë ôíë ûËÞæìú ¼âüèºo Ííæí×æ¯ èçæèå ÅóìðëË èóæ¯
4’ âÓã¼óï æ Ó[èæùì@¬éc öÞ ¼üè,%ë äæÖ öãkûÖJæ ß Ì«*÷èÜç ÌìèÛÓìèæô Ðj ûÖûðìë ôíëí×æ¯ øþì÷èå
ÅóìðëË èóæ¯
5’ «*íûìÓ÷\ v¼æ Ìèârìáë ×`ó æì ûíÜ ûíÜæ «*ûðâìæ øúìë ×`ó¯ Í ¼@øíôÞ «*íûìÓ÷í\ë öãèkèå
ûãèÄíú èóæ¯
6’ øúìë ß âðìøúìíëë âíÓÖ øìÇÞôÖèå 5èå ûìíôÖ ÌìíÜì÷æì ôëgæ¯
7’ ÌèâÜ ß ¼èâÜ «*ûðâìæ ûÜíç ôé vûìíÄæ¯ Í óãèåë ¾ûèÐ,%Ö 5èå ûìíôÖ ûÖìÔÖì ôëgæ¯
33¿12 ¼¤èá:¼ìë
âÓã¼óï æ ó+ öíÐìíëë ¼ìùëóþìè§ †Œìíâ äˆŠ†ŒðË ôíëæ¯ ûìûì ëìäæìëìúË• âì äìÿûé¯ v¼Ôìíæ ¾ÐÐû
Ìèçûìèðç ôíë• ¾ôíÐìíë ôÜôìçìú èð`óã ß èûÐø¼d ôíÜíä vÜÔìø§ì vÐíÔæ¯ Í ¼âú vÇíôÈ ôìûÖ
ë÷æìú ðìíçÔè§¯ èûÜìç öìßúìë ÍôìQ? Ìì†Œð ß ûìûì âìë èÒô ôíë vóßúì èûíú Í§ìíç Ììôèt‡ôÛìíû
èÔušÓâÞ †ŒðË ôíëæ¯ èÐáôçì ß ¼ì¤èûèóôìç ¼ïír âì°ìä öìæ• v¼ÔìíæÈ ûÖèk&¼@øˆ‰ì æìëé vëíûôì
âÖì=ìèÛ¼íô èûíú ôíëæ¯ øíë vðæèëíúåìíô èûíú ôíëæ¯ 1856 vç ôÜôìçì èØíë ôÜôìçìú øãèÜÐ
vôìíåÞ ÷ìôèë vææ¯ 1862 vç ûÖìèëšìèë ø§íç èûÜìç öìæ• øìÐ ôíë vØíëæ 1867-vç¯ ¼ìèðçÖ ë÷æì
ÐèâÞVì ‘1859’• ûéëìàæì ‘1862’¯ èûÜìíç ÇìôìôìíÜ ÷çhóÐÞøóé ôèûçìûÜé• vÐí» vð=ë ûÓ ß
âìúìôìææ ×ì§ìß èô×ã Ì¼@øïËÞ ë÷æì Ììí×¯
vâÙæìóûÓ ôìíûÖë »V ¼ùÞ ÍÈ Íôíôë âïÜ øìÒ èû»ú¯ Ü¨Ë ôç·ô Þ ¾óûìít¬Ÿ ¼èyç ðíú È\èäÁ
vâÙæìóíô ûÓ ÍÈ ôìíûÖë vö «*Óìæ ÅøäéûÖ• çì-È Í ¼íùÞë èû»úû¬t¬¯; ûéëûìTë âüçÖh È\èäíçë ¾¼æìøçÖ
†ŒðË• t¬íH ùÞ vóûçìíóë ÷¹ìQ?• âðìíóíûë ÌìæãôÜ
— Ö Ììóìú• âìúì «*Ûìíû ¾óûìt¬Ÿ èæíú ëìâ÷í\ë èÐèûíë vøîþí×
vóßúìë øë Ü¨Ë ôç·ô Þ ôìøãëíg »ë âç èæët¬Ÿ È\èäÁ ðçÖì• Í ¼û vóûçìíóë âìúìú ¼@¬ûc ðíúí×¯ âíÓÖ
ç·çéú ¼íùÞ «*âéÜì-È\èäÁ «*¼íàë ÌûçìëËì ôíë È\èäíçë «*èç âìæèûô âèðâì Ììíëìø ôíë çþìë
âüçÖh íô ÌèÓôçë å³Öìèäô ôëì ðíúí×¯ ÷çhÇÞ ¼ùÞ ¼éçìë âãÔ èóíú øïûûÞ çéÞ Ùåæì-èûûüèçë âÓÖ èóíú ëìûíËë
çÇì ëìá¼ôhíÜë èûøöÞúíô «*ìkíæë ëCø ûíÜ vÙì»Ëì ôëì ðíúí×¯ «*Çâ vÇíô »V ¼ùÞ çìÈ Í ôìíûÖë Ðé»Þ•
çìë øíë èçæèå ¼íùÞë ¼ìðìíöÖ ôìíûÖë øèëËèç åìæì ðíúí×¯
267

ÍÈ ¼ùÞèå øìíÒë äæÖÈ âðìôìíûÖë t¬ëH ø
C ß ¾ûè÷rÖ ¼@øíôÞ ÓìëËì èæíú ¼ùÞèåë âíÓÖ âðìôìíûÖë ¼ìÓìëË
¾ûèÐí,%Öë vö ¼ìÓìëË øèë÷ú Øhíå ÅíÒí×• çì ÌìíÜì÷æì ôëì ðíúí×¯ âðìôìíûÖë Åøòìøæìú û¬t¬è; æVì ß
÷âÁôìèë& ¼üè,%ë äæÖ èô×ã ÌíÜîèôô& Ììæì ðú_»V ¼íùÞë øèëôGFæìú çì Ììí×¯ èûíÐ»ç vâÙæìóèæÓíæë
øïûâÞ ðã íï çÞ Íâæ óüíÐÖë ÌûçìëËì ÌæÖçâ¯ vâÙæìóûÓ vöíðçh Í ¼íùÞë «*Óìæ èû»ú• çìÈ ¼íùÞë æìâôëË
ôëì ðíúí× “ûÓ¥”¯ âðìôìíûÖë ¾ûè÷rÖ ÌìíÜì÷æì «*¼íà «*Óìæç¥ óãÓëíæë öÇì öãù¼è˜ç ôìèðæéíô èæíú
t¬ç
H ¥t]—çÞ âðìôìíûÖë v«*ëËìú ¼ìèðèçÖô «*úìí¼ ëè÷ç “¼ìèðèçÖô âðìôìûÖ” çÁ¼ð ÜÙã èû»ú èæíú èû°gøìKô
ûÖà âðìôìûÖ ë÷æì ôëì ðíúí×¯ âÓã¼óï íæë ¼ìèðçÖ «*úì¼ äìç vâÙæìóûÓ ôìíûÖë ÌìóíÐÞ vðâ÷\
ûür¼¤ðìë• æûéæ÷\ ¾ëûçô-ôhëíg ár «*Ûì¼-rúé âðìôìûÖ ë÷æì ôíëæ¯ vÐí» óãäæ¼ð øëûçéÞ âðìôìûÖ
ë÷æì«*úì¼ âÓã¼óï íæë ôìûÖíô Ìèç¹â ôëíç øìíëèæ¯
vâÙæìóûíÓ ôèûë ¼ðìæãÛè— ç ëìâ Ü¨íËë øèëûíçÞ ëìûË-vâÙæìíóë ßøëÈ ¼âèÓô¯ vðìâìë-ÛìèäÞíÜë
ôìûÖ ß çìèâÜ ô@¬æH ëìâìúíËë Í ûÖìøìíë èûíÐ» «*Ûìû Ììí×¯ Í ×ì§ìß ôìèðæé èûæÖì¼• ÷èër ß è÷rôGF
×`ó ß ÌÜ¤ôìë «*íúìíù èâ^åæ• vÐèÜ• ôìèÜóì¼ âìÙ-Ûìëèû ÛûÛ—èçë «*Ûìû Èç¬t¬ç ? Ììí×¯ Í ôìíûÖë
Ìàéë¼ ûéë ðíÜß ÌQ?¥¼èÜÜì ôëgËëí¼ë «*t¬ûŒ æ Ììí×¯ ÌûÐÖ Í ¼@øíôÞ ÌæÖâçß Ììí×¯ »V ¼íùÞ
vâÙæìó ûÓ ðíÜß vóûçìíóë ÷¹ìQ?• Ü¨íËë ôìøãë»çìíô ×ìèøíú ÅíÒí× vâÙæìíóë Ì¼â ¼ìðè¼ôçì ß
«*çÖáíô ûéëí&ë ¼íà âãíÔìâãèÔ ðßúìë øèë÷íú¯
øìfìçÖ âíç vâÙæìóûíÓë ë¼øèëËèç å³Öìèäô¯ vâÙæìó-Íë ûÓ âìæèûô vûóæìú Îºo¯ Íôèå ûéíëë
ÌæÖìú âüçÖh vÐìíôë ôìëgËÖ ¼üè,% ôíëí×¯ vÐìôèûºo ëìûË vóíÔí×æ “Ííô Ííô èæèÛí× vóÅèå”¯ ÅøÜèBo
ôíëí×æ ÜWìë ÌèæûìöÞ Ó[¤¼¯ ëìûíËë ÍÈ Ì¼ðìú vûóæì ûÖèk ´óíúë ðìðìôìë-È å³Öìíäèõë
ë¼øèëËèç¯ vâÙæìíóë âüçÖh v¼È øëøèëËèçíô ëèJç ôíëí×¯
èæúèçûìó Í ôìíûÖë ÌæÖçâ Åøìóìæ¯ ëìûË ûíÜí×æ “èûèÓ ûìâ” ëìäÜ~é ûíÜí×æ• “«*ìkíæë ØÜ”¯
èô¬Q; vâÙæìíóë ÌæÖìúÛìíû Ì«*çÖìèÐç âüçÖh • Ìao èæúèç èæâÞâçì ×ì§ì ûÖìÔÖì ôëì öìú æì¯
vâÙæìóûÓ ôìíûÖ âÓã¼óï æ ëìâ-Ü¨íËë øèëûíçÞ ëìûË-vâÙæìíóë «*èç ¼ðìæãÛè— çÐéÜ¯ vÐí»ìkíóëÈ
èçèæ Í ôìíûÖë «*Óìæ Ììô»ÞËòÜ ôíëí×æ¯ ëìâ÷í\ë Ìíæô âð& Çìôì ¼í+Uß vâÙæìíóë «*èç
ÌìçÖèQ?ô ââçìûÐç ôìèÜâìèÜ: ôíëí×æ¯ ÌæãëíC ø Ü¨íËë Ìøèëíâú ¼ìð¼ ÷èërûÜ• ¾ÓöÞ• ¼¤öâ•
¼èðÃhçì• çÖìù Çìôì ¼í+Uß ¾óûìít¬Ÿ ÐèkÐìÜé ðíúß ôìøãëíg »ë âíçì vâÙæìóíô ûÓ ôíëí×¯ ûéëÓíâÞë ™Óã
æú• âæã»ÖÓíâÞë Ìûâìææì• vâÙæìíóë ûéëíùîëûíôÈ «*èçèVç ôíëí×¯
vâÙæìó âÓã¼óï íæë Favourite Indrajit Ü¨íËë ôìøãëíg »ìè÷ç Ìì÷ëíËë äæÖÈ »V ¼íùÞ ÜWìë
øWäëèû Ììëß ÅyUÜ ðíúí×¯
èûÛé»Ë ™Óãâìr vóÐí°ìðé æú• çìëß vö Íôèå óãûÜ
Þ ´óú Ììí× v¼èå Øhíåí× vâÙæìíóë âüçÖh ë øë çìë
èûÜìíø¯ èûÛé»íËë èûÜìø Íôèå vt¬ð‰ ë¼è¼k ´óíúë èûÜìø¯
268

Í ôìíûÖë vóûíóûéë É»ÞìíP»øëìúË¯ vâÙæìóûÓ ß ëìûËíô èçíÜ èçíÜ Ó[¤¼ ôëìë äæÖ ðéæ ôh÷¹é
âìæãí»ë âç vôìíæì ÷¹ìQ?íôÈ ûìó vóæèæ¯ çþìëì ¾óûìt¬Ÿ ¼ëûëìð ôíëÈ áìQ? ðæèæ¯ âìúìë ¼ìðìíöÖ ¼ûìë
v÷ìíÔë Ììþ§ìíÜ• «*èçøíáë ÐèkðëË ôíë• Ìt¬ìŸ Ùìíç ääÞèæëç ôíë èæðç ðíúí×¯ ôìâæì-ûì¼æì-É»Þì-
v¹ìÓ èæíú vóûçì ß âìæã» ÍÔìíæ Íôìôìë ðíú vùí×¯
vâÙæìóûÓ ôìíûÖë Ûì»ì âðìôìíûÖë Ûìûë¼ Øhèåíú vçìÜìë äæÖ Iëgù@¬éc ë çÁ¼â• öãk ûÖJæ• Ó[èæ
v¼î¼íâÖë äæÖ ÌÜW·ç¯ ×`ó ùèçÐéÜ• «*ûðâìæ øúìë ÌÜ¤ôìë Åøâìë ûìTÜÖ Ó[æãÖèk Ìæã«ì* í¼ë ¼íà
Åøâì vðìíâìëéú Åøâì ëCøô «*Ûè· ç ÐjìÜ¤ôìë ß ÌÇÞìÜ¤ôìíë ¼âüº¯o
33¿13 Å+ëâìÜì
ÌæãÐéÜæé_1
1¯ ô’ ôìÜìè†‰• óìûìè†‰• ûæëìèä• ûìúã¼Ôì¯
Ô’ èûÛé»Ë• èûÛé»Ë• øã,ø• âàÜûìäæì• Ìœëì• äúëíû¯
ù’ 25 äìæãúìèë• äãæ 1873¯
Ù’ ûÖèk&¼@øˆ‰• vëíûôì• ÌìKèæíûóæ• vðæèëíúåì¯
Â’ 1860• “ÍíôÈ èô ûíÜ ¼ÛÖçìÀ” “ûãí§ì ÐìèÜíôë Ùìí§ vëþì”• “ø‚ìûçé”¯
2¯ ô’ 1843• Ô’ 1862• ù’ èûÐø¼d ôíÜä• Ù’ âìúìôìææ¯
3¯ âðì¼øÞ• Ôìíø• è¼k ôèëÜ• vâÙìE×ˆ‰• Ìè†‰• Ìè†‰• ÷úæ ôèëúì ‘çhèÜúì’• ¼ìø• ôôÞÐ• v¼æì•
ÌÜ¤ôìë• Óæãô¯
4¯ ûìèóÍ ûìäæì• ôìóè@¬æH é vâÙâìÜì• t¬›`ó ôìèçÞíôú• èóèû\ vóûëìä È\•
æ¹ ôhâéë• Ììæìú äìÜ• Ììðíû ¼¤†Œìíâ• öãíºo/ äéâãíç\ vâÙëìä/
Ìì¼ìë ûüè,%• Ðjûìðô ÌìôìÐ¯
5¯ ô’ 48¿6 Ì¤íÐë ûÖìÔÖì-èûíxX»Ë Ì¤Ðèå vóÔãæ¯
Ô’ èûëCøìá• çìÜä)Ùì• ôìÜíæèâ• «*â+• è÷áhë¯
ù’ Ù’• Â’ ûÖìÔÖì èûíxX»Ë Ì¤Ð vóÔãæ¯
ÌæãÐéÜæé_2
1¯ ô’ ëìäì• ûìóÐìðíóë• ¼¤t¬›íü ç• ëìâìúË âðìÛìëíçë Ìæãûìó¯
269

Ô’ û¬t¬è; æVì• ÷âÁôìèë&• ¼üè,%ë• ÌíÜîèôô&• ôìûÖ¼@‡ç¯
ù’ ¼í÷çæ• èÐGFéë çéá£• ¼ãèæèóÞ,% «*Ûìû¯
Ù’ ëìâìúË• âðìÛìëç• ÈèÜúìõ• ßèõè¼ë• ôGFæìíô• èt¬D
‰ ç
o ìë• ÈèÜúìíõë• vÐîíöÞë¯
2¯ ô’ ëìâìúË• âðìÛìëçÝÈèÜúìõ• ßèõè¼• vâÙæìóûÓ ôìûÖ• ûür¼¤ðìëÝôhâìë¼@¬ûc • ëÙãû¤ÐÝ
Èèæõ• väëgäìíÜâ Åºoìë• ×ã×`ã óëéûÓ ôìûÖ• vÛôâïè»ô öãºo Ý vëø ÌØ èó Üô¯
Ô’ æûéæ÷\ v¼æ• ¾ëûçô• ôhëíg ár ß «*Ûì¼¯
ù’ ¾ëûçô-Í ¼ïrøìç• ôhëíg ár-vç äèåÜçì ß èû¬t¬ì? ë• «*Ûìí¼-øèëËèç¯
3¯ ô’ ûìÂìèÜë ëìâìúËé ¼¤t¬›ìë Ìæã¼ëíË ë÷æì¯
Ô’ 1875• ù’ vøìø• Ù’ ëàÜìÜ ûí`óÖìøìÓÖìú¯
4-7 ¼¤ÔÖô «*íx‰ë Å+ë ôëíç ûçÞâìæ óãèå øìÒ ÍôìèÓôûìë ø§…æ¯
ÌæãÐéÜæé_3
1¯ ô’ È\èäÁ• èæÓæ• çìÁøöÞâè„ç• vâÙæìóûíÓ¯
Ô’ öÚìùìë• ûåûüáçÜ• ô·è+ûì¼• Ñ\ìít¬¯Ÿ
ù’ Ûìëçéú• øìfìçÖ• ÌæãôëíË• ùèçÐéÜçì¯
Ù’ ûéë• ôëgË• ¼è@‡Üæ¯
Â’ ûéëûìTë• èøçì ëìûË• ëìäì ëìûË• âæ¬t¬ì? íø¯
2¯ ô’ ûìGŠéèôë «*Ûìû Ììí×/ Ô’ Ó[¤í¼ìˆŠãÔ è÷rèûíÐ»¯
ù’ vâÙæìóûÓ ôìûÖ• Ù’ vâÙæìó
3-7 Å+ë ¼¤íôç Ì«*íúìäæéú¯
48¿11 Íû¤ 48¿12 âïÜøìÒ Ì¤ÐIèÜ ûìëûìë ø§…æ¯
ÌæãÐéÜæé_4
1¯ ô’ ßäèt¬ç
H ì• èû¬t¬èü? ç• ôGFæìú• ¼âãˆè‰ ç• Ûì»ìú¯
Ô’ ôìûÖÛì»ìë• Blank verse, ÷çh!ÐÞ ìáë• ôìÒìíâìú• «*ûðâìæ øúìë¯
ù’ ÌÖìèôèÜ¼• vð=ë• ¼ãâðìæ• èûÐìÜçìë• Åøâìë• Åøâìíùîëû• vðìâìèëô• è¼èâèÜ¯
Ù’ âðìùéç• âÓã÷¹• âÓãøìæ• vùî§äæ• øèëç·:¯
2-7 æ@¬ëH «*íx‰ë Å+íëë äæÖ Íôíôëô ûçÞâìæ âïÜøìÒèå ÍôìèÓôûìë ø§…æ_çìðíÜ Å+ë ôëì
¼ðä ðíû¯
270

33¿14 †ŒpøèJ
1’ õ¿ ¼ãíûìÓ÷\ v¼æI: ß ôìÜéøó v¼æ ‘¼@øì’_vâÙæìóûÓ ôìûÖ¯
2’ ÌÓÖìøô äìÿûéôhâìë ÷¹ûçéÞ ‘¼@øì’_vâÙæìóûÓ ôìûÖ¯
3’ õ¿ ¼ãíëÐ÷\ ¾âr_âìÈíôÜ âÓã¼óï æ ó+ ¥ äéûæ ß ¼ìèðçÖ¯
4’ õ¿ vár I:_âÓã¼óï íæë ôèû ÌìKì ß ôìûÖèÐGF¯
5’ õ¿ çìëìøó âãíÔìøìÓÖìú_ÌìÓãèæô ûì¤Üì ôìûÖ ‘1â øûÞ’¯
6’ õ¿ óãùìÞ ÐWë âãíÔìøìÓÖìú_ôìûÖç+U èû÷ìë¯
7’ õ¿ ™ºo¼+U û¼ã_ûì¤Üì ¼ìèðíçÖë æìæì ëCø¯
271

Íôô 34 ❐ ëûé\æìÇ Òìôhëo ¥ óãèå ôèûçì
ùÒæ
34¿1 Åí!ÐÖ
34¿2 «*¬t¬?ìûæì
34¿3 ëûé\æìÇ Òìôhë ¥ ¼¤èá: äéûæûü+
34¿4 âïÜøìÒ _ 1 v¼ìæìë çëé
34¿5 ¼ìëì¤Ð _ 1
34¿6 «*ì¼èàô ÌìíÜì÷æì Íû¤ ôèûçì èûíxX»Ë ß ûÖìÔÖì
34¿7 âïÜøìÒ _ 2 Ðçìjéë ¼ïöÞ Ììèä
34¿8 ¼ìëì¤Ð _ 2
34¿10 †ŒpøèJ
34¿1 Åí!ÐÖ
ÍÈ Íôôèå øìÒ ôíë Ììøèæ ëûé\æìíÇë «*ìú ¼+ë ûÁ¼íëë ôìûÖ äéûæ ¼@øíôÞ Íôèå ÓìëËì ôëíç
øìëíûæ¯ ôèûçìIèÜíç ôèûë èæíäë øèëûìë• vóÐ• ¼âìä ß ¼âôìÜ vÇíô ûÖèkùç ÌèÛÚçìë èûøãÜ
Ûìû¼@øó èæíú èçèæ Ì¼ìâìæÖ èÐGF ¼üè,% ôíëí×• çìë øèë÷ú øìíûæ¯ çìÈ ôèûçìIèÜ øìíÒë âÓÖ èóíú
Ììøèæ _
● 19 Ðçíôë vÐ»ìíÓÞ ëè÷ç ÌìÓãèæô ûì¤Üì ùéèçôèûçìë «*Çâ øöÞìíúë ë÷æìë ¼ìÓìëË ¾ûèÐ,%Ö ß
ëûé\æìíÇë «*Çâ öãù vÇíô øèëËç ôèûâìæí¼ë øèë÷ú ÜìÛ ôëíûæ¯

● ùéèçôèûçìë èûíÐ»ç ëûé\-ùéèçôèûçìë èûûçÞæ Óìëìèåë ¼íà ¼¤èá:Ûìíû øèëè÷ç
ðíûæ¯
● ëûé\-ôèûçìøìíÒë ÌèÛÚçìë âÓÖ èóíú• ÌìÓãèæô ûì¤Üì ôèûçì ß ôèûíóë ¼@øíôÞ Ììøæìë
âçìâç ùí§ çhÜíç ß ûÖìÔÖì ôëíç øìëíûæ¯
● ùéèçôèûçìë ùÒæ ¼@øíôÞß èô×ã ÓìëËì øìÒÖ ôèûçìIèÜ vÇíô ÌäÞæ ôëì ¼@¬ûc ðíû¯
34¿2 «*¬t¬ì? ûæì

ëûé\æìíÇë ôèûäéûæ óãèå Ðçìjéíô tøÐÞ ôíë Ììí×¯ 19 Ðçíôë øëìÓÞ Ììë 20 Ðçíôë «*ÇâìÓÞ
Í óãèå øûÞÈ æçhæ öãíùë Ûìû Ììí`óìÜíæë Ùìç«*èçÙìíç Íôèåíç æû æû ¼üè,%ë ÅGXìí¼ âìíçìúìëì• Ìøëèåíç
272

øë øë óãèå èûxHöº ã o ß öãùö¬QËŸ ìë ¼¤Ðú ß ÌìèçÞíç ¼âôìÜé èÐGFéâìæ¼ øãëìçíæë ßøë óþìè§íú æçhíæë
¼aoìíæ ûÖìôhÜ¯
ëûé\æìÇ Ììøæ øèëûìíëë ¼ì¤t¬›èü çô øèëâ„íÜ ûì¼ ôíë• çþìë ôèû-ÌìKìíô ¼óì ¼çôÞ ß äì†Œç
vëíÔí×æ¯ âðè»Þ èøçìë ¼ìèˆ‰ÓÖ_çþìë Ììíûù ß âæíæ Nøèæ»èóô vûìÓ ¼˜ìèëç ôíëè×Ü¯ øèëËç ëûé\
ðíú ÅíÒí×æ “ôèûâæé»é”¯ èçèæ ôèû ðíúß è×íÜæ “Îè»” Ììë “Îè»” ðíúß äéûæèÐGFé¯ Ìì÷ìöÞ ¼ãôâh ìë
v¼íæë ôÇìú ““ëûé\æìÇ ¼ûÞÛè— âë• èûxHäéûíæë ôèû• ““ôûéæì¤ ôèûçâ¥¯”” çþìë âíçì âíæ-«*ìíË è÷Q?ìú-
ôíâÞ• óã¥Ô-¼ãíÔ• äéûíæ-âëíË ¼âóüè,%âìæ• äéûæ-Ûìûô ôèû âìæãí»ë Èèçðìí¼ ôóìè÷Á vóÔì vùí×¯ èçèæ
äùÁ äéûæíô• çìë v¼î`óöÞ-âìÓãöíÞ ô èæíäë è÷Q?æ ß ÌQ?ë èóíú ÅøÜèBo ôíëè×íÜæ Íû¤ v¼È
âìæû¼@øóíô èçèæ ÌæûóÖ èÐGF-¼ìÓæìú ¼ìÇÞôÛìíû «*ôìÐ ôíëí×æ¯ âìæûâíæë ÍÈ Ûìû-ÑxHöíÞ ô
ûÖJæìú Îºo Ûì»ìú æìæì Óìëìú ß ëCíø ëCøìèúç ôíëí×æ¯
ëûé\ ôèû-äéûíæë ÍÈ ôGFæì¼@¬ìc ëíô tøÐÞ ôëûìë ÍôìQ? ûì¼æìú ûçÞâìæ Íôíôë øþì÷èå ôèûçìë
øèëôGFæì¯ ÍÈ ôèûçì ø˜ô ôèûë ôìûÖ äéûíæë èûûçÞíæë óãèå øíûÞë øþì÷èå øûÞ vÇíô èæûÞìè÷ç ðíúí×¯
Íë âÓÖ èóíú ôèûâìæ¼ ¼@øíôÞ Ììøæìë Íôèå ¼ìÓìëË vûìÓ äˆŠìíû¯ ÍÈ Åí!íÐÖÈ “v¼ìæìë çëé”•
“¾æíûóÖ”• “ûÜìôì”• “ørøãå” ß “ÐÖìâÜé” vÇíô Íôèå ôíë ôèûçì èæûÞì÷æ ôëì ðíúí×¯ âíæ ëìÔíç ðíû
ÍIèÜ ¼ûÈ ùéèçôèûçì_ôèûë âíæë ÍôìQ? Ûìûæìë Ø¼Ü¯ ùéèçôèûçì ¼@øíôÞ ÌìíÜì÷æì «*Çâ Íôíô
Ììí×¯ ÍÔìíæ “âïÜøìíÒ”ë øë ¼ìë¼¤íáíø ôèûçìë èû»úû¬t¬; ß ôèûçì ¼@øíôÞ «*ì¼èàô ÌìíÜì÷æì Íû¤
èô×ã èûíxX»Ë ß ûÖìÔÖì ôëì ðíúí×• ôèûçìíô ¼â†Œç vûìÄìûìë äæÖ¯ ôèûçìIèÜ øïûìÞ øë øìíÒ
ÌæãÐéÜæéIèÜ ¼ìðìöÖ ôëíû¯
34¿3 ëûé\æìÇ Òìôhë ¥ ¼¤èá: äéûæûü+ ß ôìûÖ ôÇì

ëûé\æìÇ Òìôhíëë äˆŠ väì§ì¼þìíôìë Òìôhëûìè§íç 1268 ûàìíjë 25vÐ ¾ûÐìÔ ‘È¤ 7È vâ•
1861èÔu¥’¯ èøçì âðè»Þ vóíû\æìÇ• âìçì ¼ìëóì vóûé¯ ëûé\æìÇ ûìûì-âìíúë ÷çhóÐÞ ¼Q?ìæ Íû¤ Ì,%â
øãr¯ ûìè§íçÈ «*Çíâ çþìë ø§ì™æìë ûÖûòì ðú¯ èô×ãèóíæë äæÖ ßèëíú`åìÜ v¼èâæìèë ß v¼`å väèÛúì¼Þ
t¬›ã íÜ øí§í×æ¯ ¾ÐÐíûÈ ôèûçì ë÷æì ôëíç Ììë@¬c ôíëæ¯ «*Çâ «*ôìèÐç ôèûçì ““èð`óã vâÜìë Åøðìë””
‘14 ØìGiæã • 1281• È¤ 25 vØûuúg ìèë 1875’¯ Íèå èPÛìè»ô Ìâüçûìäìë øèrôìú âãè°ç ðú¯ “ÚìæìWhë”
ß “Ûìëçé”vç çþìë ôèûçì «*ôìèÐç ðç¯ “ôèûôìèðæé” ‘1285• È¤ 1878’ ß “ûæØhÜ” ‘1287• È¤
1880’ çþìë «*Çâ «*ôìèÐç ôìûÖ†Œp¯
vâäóìóì ¼íçÖ\æìíÇë ¼íà èûÜìç èùíú• èô×ãèóæ ûuìÈåíæë øìûèÜô t¬›ã íÜ ø§ìë øë• çìíô Üwíæ
øìèÒíú vóßúì ðú¯ v¼Ôìíæ âì¼ èçíæô ÌÓÖìøô âèÜÞë ôìí× øìÒ vææ¯ 1880-ë vØûuúg ìèëíç vôìíæì
øìÒ¹â vÐ» æì ôíëÈ vóíÐ vØíëæ¯ ûìè§íç çÔæ väÖìèçèë\æìíÇë væç·í& väìë ùìíæë Ìì¼ë û¼í×¯
ÍÈ øèëíûíÐ ùéèçæìåÖ “ûìGŠéèô-«*èçÛì” ‘1881’ ÌèÛæíúë Ììíúìäæ ðú¯ Íëøë Ííôë øë Íô çþìë
ôìûÖ• æìåô ß ÅøæÖì¼ «*ôìèÐç ðíç Çìíô¯
273

9È èõí¼@¬ëH 1883 ôèûë èûíú ðú¯ 19vÐ Íè«*Ü• 1884 ôèûë ¾ôíÐìíëë ¼ìèðçÖ¼àé väÖìèçèë\æìíÇë
t¬éŸ ôìóè@¬æH é vóûéë Ììôèt‡ô âüçÖh ôèûíô ùÛéëÛìíû tøÐÞ ôíë¯ vóíû\æìíÇë ûí§ì äìâìÈ ¼ìëóì«*¼ìíóë
âüçÖh íç äèâóìèë vóÔûìë äæÖ ëûé\æìíÇë ßøë ûçÞìú¯ Í ¼âú èçèæ Ììèó ûuìs¼âìíäë ¼@øìóô øíó
ûüç è×íÜæ¯ âìíÙìÁ¼íûë äæÖ ûus¼¤ùéç• ûuìsâíçë ¼âÇÞíæ «*ûao vÜÔì• ûèWâ÷í\ë ¼íà èð`óã& èæíú
èûçíôÞ äè§íú ø§ìë âíçì æìæì Ùåæì Ùíå¯ Ììë äèâóìèë vóÔìë Øþìíô “èðçûìóéë” ¼ìèðçÖ ¼@øìóíôë
óìíú ßÈ øèrôìú øëøë 6èå ùGF vÜíÔæ_¼ìÇÞô ûì¤Üì v×ìíåìùíGFë ¼ï÷æìß ÍÔìíæÈ¯ qìçh,øãré Èè\ëì
vóûéíô Í ¼âú †Œìâûì¤Üìë ÌèÛÚçì ¼âüºo è÷èÒIèÜ vÜíÔæ• çìëÈ †Œpæì “è×ˆ‰ør” ûì “è×ˆ‰ørìûÜé”¯
“v¼ìæìë çëé” ‘1300È¤ 1894’ ÍÈ øíûÞÈ vÜÔì¯ 1901-Í “¾æíûóÖ” ôìûÖ†Œp «*ôìÐ¯ ßÈ ûÁ¼íëÈ
vûìÜøãíë “ûus÷öÞìx*â” ûì “ûus÷öÞ èûóÖìÜú” «*èçVì• Íèå 1921-Í èûxHÛìëçéíç øèëËç ðú¯ ûus÷öÞìx*â
«*èçVìë óã”û×íëë âíÓÖ t¬éŸ èûíúìù ß âÓÖâì ôæÖìë âüçÖh ¯ 1907 ôèæV øãr Ðâéí\ë âüçÖh íç ùÛéë
vÐìôìðç ôèû “ùéçìJèÜ” ‘1910’ ë÷æì ôíëæ¯ t¬éŸ èûíúìù-vûóæìë t‡üèçíç èçèæ “t‡ëË” ‘1914’ ë÷æì
ôíëæ¯ ÈíçìâíÓÖ ø˜ìÐ ûÁ¼ë øïèçÞíç ûàéú-¼ìèðçÖ øèë»Á-Í vóÐûì¼é ôèûíô ¼@¬ÓH æÞ ì äìæìú ‘1912•
28vÐ äìæãúìèë’¯ Ìí=ìûë• 1913 È¤íëèä ‘Song offerings’ ôìûÖ†Œípë äæÖ væìíûÜ øãët¬›ìë øìæ¯
26vÐ èõí¼@¬ëH 1916 ôÜôìçì èûxHèûóÖìÜú èûíÐ» ¼âìûçÞíæ çþìíô èõ¿ èÜå¿ ÅøìèÓ «*óìæ ôíë¯
«*âÇ v÷îÓãëé ¼@øìèóç “¼ûãäøír” ‘1914’ ““¼ûãíäë ÌìðUìæ”” ôèûçì «*ôìÐ¯ Í ¼âíúÈ ëè÷ç ôèûçìë
æçhæ ûìËé• æçhæ ×`ó “ûÜìôì” ‘1916’ ôìíûÖ «*ôìèÐç ðíúí×¯ ëûé\ôìíûÖë ÍÈ æçhæ Óìëì ûì¤Üì ôìíûÖ
æçhæ ¾ÐÜé ß Ûìûæì èæíú Íí¼í×¯ 1919-ë äìèÜúìæßúìÜìûìíùë æìëôéú ðçÖìôìí„ë «*èçûìíó “¼Öìë”
ÅøìèÓ çÖìù ôëíÜæ¯ vâ 1920 vÇíô äãÜìÈ 1921 èûxHqâíË vûèëíú “èûxHÊâréë” ôÇì «*÷ìë ôíë
vû§ìíÜæ¯ Í ¼âíúÈ “èûxHÛìëçéë” ¼ï÷æì¯ vóíÐ çÔæ ÷Üí× ùìèaoèäë õìíô Ì¼ðíöìù ß èÔÜìØç
Ììí`óìÜæ¯ æìæì vóÐë Ììâ¬QíŸ Ë ôèûíô «*ìúÈ èûíóÐ qâíË vöíç ðú¯ vøëgë t¬ìH Óéæçì öãíºo Ðçû»Þ
ÅÁ¼íû vöìù èóíç èùíú Ì¼ãò ðíú ø§íÜ èçèæ ûãíúíæì¼ Íúìèëí¼ë ÐðëçèÜíç ôèûÛk èÛí=ìèëúì
ßôìí@øìë ÌìèçÇÖ †ŒðË ôíëæ ‘1924’¯ çþìíôÈ ôèû èûäúì æìâ èóíú “øïëûé” ôìûÖ†Œp ‘1925’ ÅÁ¼ùÞ
ôíëæ¯ vóíÐ èØíë ùìèaoèäë ÷ëôì ß Ô!ë æéèçë èûëgíºo âç «*ôìÐ ôíëæ¯ 1930-Í øÖìèëí¼ ôèûë
«*Çâ è÷r «*óÐÞæé ðú¯ èçèæ ÌRíØìíõÞ èðûÞìå ûk·çìß vóæ¯ Èíúìíëìíøë ÌæÖìæÖ vóÐ Ùãíë v¼ìèÛíúç
ëìèÐúìú öìæ¯ 1932 ùóÖ×í`ó ôìûÖ ë÷æìë ¼ï÷æì ôëíÜæ• “øãæf” ‘1932’ «*ôìèÐç ðÜ¯ 1935 ôìÐé
èð`óã èûxHèûóÖìÜú• 1938 ß¼âìèæúì• 1940-Í ÌRíØìõÞ ‘ÐìèQ?èæíôçíæ Íí¼’ ôèûíô èõ¿èÜå¿ ÅøìèÓ vóæ¯
ÍÈ ûÁ¼ë ôèû «*ìú Íôâì¼ ÐöÖìùç Çìíôæ¯ Íë âíÓÖ vÜíÔæ “vëìùÐöÖìú” ‘1940’ “ÌìíëìùÖ” ‘1941’ ß
“äˆŠèóíæ” ‘1941’¯ âìíÄ Íôåh v¼íë ÅÒíÜß• Ììûìë Ì¼ãò ðíÜ ôÜôìçìú Ííæ çþìíô Ìít¬ìŸ ø÷ìë ôëì
ðú ‘30 vÐ äãÜìÈ• 1941’• v¼èóæÈ ôèë vÐ» ë÷æì “vçììë ¼üè,%ë øÇ vëíÔ× ÌìôéËÞ ôèë”¯ ÌûíÐí» 7È
Ììùš 1941 ‘22íÐ x*ìûË• 1348’ ôèû vÐ» èæxHì¼ çÖìù ôíëæ¯
ÍôìèÐ û×íëë äéûíæ «*ìú Ììå»èª û×ë ¼ìèðíçÖë ÌæÖìæÖ Óìëìë ¼íà ëûé\æìÇ ôèûçì-ôìûÖ ë÷æì
ôíëí×æ¯ ÍIèÜë âíÓÖ çþìë Ì¼ìâìæÖ ôGFæì ß ¼üè,%Ðèkë øèë÷ú øìßúì öìú¯ ëûé\ôìûÖ ûì¤Üì ¼ìèðçÖíô
øüèÇûéë âìæè÷ír òìæ ôíë èóíúí×¯ èçèæ ûì¤Üì ôìûÖíô ûì¤Üì Ûì»ìë ÌQ?ëÐèk• Ûìûâèðâì ôGFæìÜéÜì ß
×í`óìíùîëíû• vóÐôìíÜë v«*èáíç âææ-è÷Q?ì-ÌæãÛè— çë ëíÂ ëèJç ôíë ÌìÓãèæô âíæë Åøíöìùé ôíë
274

çhíÜí×æ¯ Íèå vôìíæì Ììôèt‡ô Ùåæì æú¯ Íë Íôèå èûûçÞæ¼ïr Ììí×• v¼IèÜíô ôíúôèå øíûÞ è÷èÿç
ôëì öìú¯ “ôèûôìèðæé”• “ûæØhíÜ” ôèûë ôìûÖ÷÷Þìë ðìíç Ôè§¯ «*ÇâøûÞ ûì èÐèGFç ôìûÖÓìëìë ¼ï÷æì “¼aoÖì-
¼¤ùéç” ‘1882’• “«*Ûìç-¼¤ùéç” ‘1883’• “×èû ß ùìæ” ‘1884’ Íû¤ “ôè§ ß vôìâÜ” ‘1886’ vÇíô
Óëì ðú¯ ÍIèÜë âíÓÖ ôèûë ¾ôíÐìë-ôGFæì• ¹âÐ Ìtø,% ôhíðèÜôì vÇíô ÌìK«*èçVìë øÇ¼aoìæé ûÜì
öìú¯ Íôèå ÌèæíóÞÐÖ v«*âìæãÛè— ç Í¼âú ôèûë ´óú-ÌëíËÖ øÇ-vÔþìäìú ûÖìôhÜ vóÔì öìú¯ èPçéú øíûÞ öìë
èæ¥¼è`óDo øèë÷ú øìßúì vùÜ “âìæ¼é” ‘1890’ “v¼ìæìë çëé” ‘1894’• “è÷rì” ‘1896’• “¾÷çìèÜ” ‘1896’
ß “ôGFæì” ‘1900’ ôìíûÖ¯ ôèû Í ¼âú ÜéÜì÷øÜ «*ôè· çë ÌøëCø v¼î`óöÞâìÓãëéë ¼íà ôìèÜóìí¼ë çÇì
¼¤t¬›ç
ü ôìûÖ ¼ìèðíçÖë v¼î`óöÞ vÜìíô èû÷ëË ôíë• vóÐôìíÜë Ììûðâìæçìú èæèâÞç t¬ô H éú ôèû¼+ìíô
Ììèû,¬›ìë ôíëí×æ¯ û¬t¬è; ûíxHë ¼íà ôGFæìë ¼ìðìíöÖ è÷ëQ?æ v¼î`óöÞ äùÁíô Ôþíã ä vøíú• æûçæ ÌìíKìøÜèBoë
Ììæ`ó ð»Þ-èû»ìó• ôGFäùÁ Ììë ûì¬t¬û? äùÁ Íôìôìë ðíú ôèûçìú æçhæ Ûhûæ ë÷æì ôíëí×æ¯ è÷rôíGF•
Ðjíöìäæìú• ôìûÖ×í`ó• v¼ øèë÷ú Ììí×¯ ÍÈ ¼âíúë “v¼ìæìë çëé” Ðé»Þô ôèûçì èPçéú øíûÞë “v¼ìæìëçëé”
ôìûÖ†Œípë æìâ ôèûçì¯ v¼ìæìë çûé ôìíûÖ «*Çíâ vóèÔ ëð¼Öâú v¼î`óöÞ äùíçë âÓÖ vÇíô ÅíÒ Ìì¼ì
ôçôIèÜ «*x‰ ôèû è÷+íô øéè§ç ôëí×¯ ûì¬t¬û? øüèÇûéë v¼î`óíöÞë «*èç Ììô»ÞË• Ììë v¼î`óöÞ äùíçë
ÏÓ[Þùç ÌìôìíÐ èûðìíëë Ììôì)áì ÌÇÞìÁ v¼î`óíöÞë äùíç èæëgí!Ð öìrìë ÌíâìÙ Ììô»ÞË ÌQ?íë ÌæãÛû
ôíëí×æ¯ ÍÈ èäÚì¼ì vÇíôÈ ôèûë “äéûæ-vóûçì” ÓìëËìë ¼ï÷æì¯
ç·çéú øíûÞ ôèû ¼@øïËëÞ íC ø ÌÓÖìKÛìíû äùíç èû÷ëË ôíëí×æ¯ äéûæ vóûçì ôGFæì ß èûxHìæãÛè— ç•
ÛùûÁ-Ûèk• ûÖèk¼+ìë Ìçéç ëð¼Öâúé èæú¬QéŸ Ðèkë øèë÷ú vøíú Íô ¼âú ôèû âíæ vö ÅÁô.ì ¼üè,%
ôíëè×Ü• çì-È ôèûçìë v«*ëËì ðíú vóÔì èóÜ¯ «*ôìèÐç ðÜ _ “¾æíûóÖ” ‘1901’• “vÔúì” ‘1906’•
“ùéçìJèÜ” ‘1910’• “ùéèçâìÜÖ” ‘1914’ ß “ùéçìèÜ” ‘1914’ ôìûÖ¯ vÐí»ìk ôìûÖrúé ùéèçÓâÞé¯ Åøíëë
¼ûôèå ôìûÖ†Œípë èô×ã ôèûçìß èæûÞìè÷ç ùìíæë ôèûë t¬úH ¤ô·ç È¤íëèä Ìæãûìó W.B. Yeats-Íë Û—
èâôì¼ð Gitanjali (Song Offerings) ‘1912’ «*ôìèÐç ðú¯ ÍÔìíæ ôèûë èûxHìæãÛè— ç vÇíô Ì¼éâ ûì
“Û—âì”ë Ûìûæìë ¼ïrøìç¯ Û—âì vôìíæì äìèç-ÓâÞ-ûíËÞ æú• «*ôè· çë ¼éâìðéæ ëCøÊûè÷írÖë âíÓÖ çþìë
ÜéÜì÷˜Ü øèë¹âì¯ Í øíûÞë èÛˆ‰çë ëí¼ë Íôèå ôèûçì ¾æíûíóÖë “Ðçìjéë ¼ïö”Þ âïÜ øìíÒë èû»ú¯
÷çhÇÞ øíûÞ ëûé\ôìíûÖ ¼ãtø,% èóô øèëûçÞæ Ùíåí×¯ “ûÜìôì” ‘1916’• “øïëûé” ‘1925’ ß “âTúì”
‘1929’ ÍÈ èçæèå ôìûÖ æçhæ äéûæóÐÞíæë øèë÷úûìðé¯ Íçèóæ è×Ü û¬t¬; èûxH vÇíô èûxHìçéç ¼íçÖë
¼aoìæ• «*âÇæìÇ èûÐéë Ûì»ìú ¼éâì vÇíô Ì¼éíâ öìrì Íûìë Ì¼éâ vÇíô ¼éâìíô vóÔì• èûxHäéûíæë
ÅøÜèBo vÇíô û¬t¬ä ; ùÁíô vóÔì_ÌÇÞìÁ vÛîâí÷çæì vÇíô èûxHí÷çæì• Íûìë èûxHí÷çæì vÇíô vÛîâ
äùÁíô vóÔì¯ çìÈ ôèû Í øíûÞ Ìíæôåì «*ìÚ-óìÐÞèæô• âææÐéÜ äéûæ°,%ì¯ èçèæ øãëìçæíô æçhæëCíø
vóíÔí×æ• øãëìçæ vöîûíæìyUÜ ÌìíûùÎºo v«*âìæãÛè— çë øèëûíçÞ Ìíæô ÐìQ? ß ¼¤öç• ÌìóÐÞèæV¯ ÍÈ
óìÐÞèæô ÛìûìæãÛè— ç çþìë ×`ó ëéèçëß øèëûçÞæ Ùèåíúí×¯ ûÜìôìë ÍÈ æçhæ ÛìûëìèÐ• æçhæçë ×í`óë
Ìèæúèâç• Ì¼â ×írë âãkô ×í`ó ÌèÛûÖèk vøíúí×¯ “ûÜìôì”ë “vçìâìë Ðb ÓãÜìú øí§” ‘Ðb’ ôèûçì
Íôíôë âïÜ øìíÒë ÌQ?ÛkÞh ¯ Íèå ÌûÐÖ âãkíô ëè÷ç æú¯
ø˜âøíûÞë ôìûÖIèÜ _ “øãæf” ‘1932’• “vÐ» ¼:ô” ‘1935’ “ørøãå” ‘1936’ ß “ÐÖìâÜé”
‘1936’ «*Ûè· ç ôìûÖ†Œpíô øãæfûíùÞë ôìûÖ†Œp ûÜì ÷íÜ¯ øãæfíçÈ ùóÖ ôèûçìë ¼ï÷æì• “ÐÖìâÜé” øöÞQ?
275

ÍÈ ùóÖ ôèûçìë èû¬t¬ì? ë Íû¤ ôèûë ÌìK«*ôìíÐë ûìðæ¯ ëûé\ôìûÖÓìëìë vö ¼ìâìæÖ øèë÷ú ÈíçìâíÓÖ çhíÜ
Óëì ðíúí×• çìíç Íèå ÜáËéú vö èçèæ ¼ûÞóìÈ• çþìë Ìçéç ß ôéèçÞíô Ìèç¹â ôíë èæçÖ æçhæ øíÇ
Ìäìæìë ¼ìÓæìú èÜ: ðíúí×æ¯ ¼+ë Ìèç¹ìQ? ôèû èûè÷r Ûìû ß ëCø÷÷Þìë âÓÖ èóíú ôìûÖèÐíGFë
÷ëíâìÁôí»Þ vøþîí×ß ç·: ææ¯ ÍÈ Ìç·è:ë vûóæì vÇíôÈ “èçèæ ðÒìÁ ×í`óìðéæ ß ùóÖ×í`ó «*¼ìÓæûèäÞç•
ôGFæìë ÑxHöèÞ ëk ôèûçì ë÷æì” ôëíÜæ¯ Í øíûÞ èçèæ ×í`óìíâìð ¼üè,%ë øèëûíçÞ• “ÌæãÛè— çë ¼ï¨çìú ß
ûÖìôhÜçìú ôìíûÖë èæùïÆ Ììíûóæ øìÒô è÷í+” ¼˜ìèëç ôëíç ¼í÷,% ðíúí×æ¯ Í øíûÞë ôèûçìú vôìíæì
èûíÐ» äéûæ óÐÞæ ûì óìÐÞèæô ç+U «*ûËçì ðíÜß• ôèûçì çìë èæät¬H Ûìûùèëâì• èû»â-vùîëû ß ôGFæìë
âðæéúçìú ´óúíô tøÐÞ ôíë¯ ëûé\æìÇ ÍÛìíû Í øíûÞë ôìûÖ†Œíp æïÖæçâ ÌÜWìë «*íúìíù «*Óìæç
Ûìûí¼î`óíöÞë ßøë èæÛÞë ôíë ôìûÖë÷æìë øëéáì ôíë vö Óìëìèåë ¼ï÷æì ôíëí×æ• çì ëûéí\ì+ë ÌìÓãèæô
ôèûíóë Pìëì ûT÷è÷Þç ðíúí×¯ Íôíôë 4ÇÞ ß 5â âïÜøìíÒë äæÖ èæûÞìè÷ç óãèå ôèûçì öÇì¹íâ ørøãå
ß ÐÖìâÜé vÇíô ùüðéç ðíúí×¯
»V ûì vÐ»øíûÞë ôìûÖ “«*ìèQ?ô” ‘1938’• “ÌìôìÐ «*óéø” ‘1939’• “æûäìçô” Íû¤ “¼ìæìÈ” ‘1940’•
“vëìùÐöÖìú” ‘1940’• “ÌìíëìùÖ” ‘1941’• “äˆŠèóíæ” ‘1941’¯ âüçÖh ë øë «*ôìèÐç ðú “vÐ»íÜÔì” ‘1941’¯
«*Çíâìk ÷ìëèå ôìûÖ†Œp ôèû ôGFæìë èÐèÇÜ• ÍÜìèúç Ûèà/ Ì¼¤ûüç û¬t¬ø ; íã Jë Ûìíë ÌìøìçÛìíû óãûÜÞ
âíæ ðíÜß øëûçÞé âãðíï çÞ ôìíûÖë ÌQ?èæÞèðç ëCøèåíô ““ùóÖ×í`óë t‡üèçûìðé ¼ðä ¼ëÜ ×`ó «*íúìíù””
Øhèåíú çhíÜí×æ¯ èô¬Q; “vëìùÐöÖìú” vÇíô “äˆŠèóíæë” ôèûçìIèÜíç vëìùäéËÞ ôèû vöæ Ìì¼ˆ‰ âüçÖh íô
ÌæãÛû ôíëí×æ Íû¤ çìë âüçÖh ë âÓÖ èóíú ëCøìçéç ¼çÖíô «*çÖá ôíëí×æ¯ âüçÖã íô t¬éH ôìë ôíëß èçèæ
äéûíæë «*èç• âìæãí»ë «*èç ùÛéë ÛìíÜìûì¼ ûÖk ôíëí×æ¯ vÐ»øíûÞ x*âäéûé âìæãí»ë «*èç èûxHì¼•
t¬ìH ÇÞøë vÜìÛéíóë «*èç ÛÁÞ¼æì çéûu ðíú ÅíÒí×¯ Í ¼âú Ðj÷úíæ• è÷rë÷æìú• ûÖJæì ¼üè,%íç ôèû
vëìâìè`åô v¼î`óöÞûÖìôhÜçìë øèëûíçÞ• èæëì¼k• èçöÞô• ô|è÷Á èûûËÞ• çéûu ûìùdèûæÖìí¼ èÛˆ‰çë ëCø ëéèçë ¼üè,%
ôíëí×æ¯ “vëìùÐöÖìú” ôìíûÖ ûÖìèÓèôY,% óüè,%ë ââçì èæíú vóÔì äéûíæë vö ¼ï¨ ß ¼çÖëCø Íû¤ èûÛéè»ôì
ß Ì¼¤Ü†‰ è÷Q?ì Ûìëì¹ìQ? âíæë Ålcå óã¥t¬« H -‰ øéè§ç ÌæãÛè— çë Íëôâ Ììíûùâú èÐGF¼@‡ç ûËÞæì
èûxH¼ìèðíçÖ óãÜÛ Þ ¯ ÍëÈ ¼íà Ììí× “ÌìíëìùÖ” vëìùâãèkë t¬èH ¬t¬•? Ììæ`óìæãÛè— ç¯ “äˆŠèóíæ” øüèÇûéë «*èç
ôèûë «*¼ˆ‰ èûxHìí¼ë ôÇì ëCøìèúç ðíúí×¯
ôìûÖôÇì «*¼íà “¼aoÖì¼¤ùéç” vÇíô “äˆŠèóíæ” øöÞQ? ôìûÖ ß ôèûâìæí¼ë ÍÈ øèë÷ú vÇíô Íôíôë
øþì÷èå ôèûçìë ¼âÖô ëí¼ìøÜèBo ¼@¬ûc ðíû ÌìÐì vëíÔÈ ÍÈ øèë¹âì¯
34¿4 âïÜøìÒ _ 1 ¥ v¼ìæìë çëé

v¼ìæìë çëé
ùùíæ ùëíä vâÙ• Ùæ ûë»ì¯
ô—íÜ Íôì ûí¼ Ììè×• æìèð Ûë¼ì¯
ëìèÐ ëìèÐ Ûìëì Ûìëì
Óìæ ôìåì ðÜ ¼ìëì•
276

Ûëì æóé áhëÓìëì
ÔëøëÐì¯
ôìèåíç ôìèåíç Óìæ ÍÜ ûë»ì®
ÍôÔìèæ v×ìíåì vÔç• Ììèâ ÍíôÜì_

÷ìèëèóíô ûþìôì äÜ ôèëí×• vÔÜì¯
øëøìíë vóèÔ Ìþìôì
çëg×ìúâ¼é-âìÔì
†ŒìâÔìèæ vâíÙ Õìôì
«*ÛìçíûÜì-
Í øìíëíç v×ìíåì vÔç• Ììèâ ÍíôÜì®
ùìæ vùíú çëé vûíú vô Ììí¼ øìíë_

vóíÔ vöæ âíæ ðú• è÷èæ Åðìíë¯
Ûëì øìíÜ ÷íÜ öìú•
vôìíæì èóíô æìèð ÷ìú•
vÕÅIèÜ èæëgøìú
ÛìíÂ óã Óìíë_
vóíÔ vöæ âíæ ðú• è÷èæ Åðìíë®
ßíùì• çhèâ vôìÇì öìß vôìæd èûíóíÐ_
ûìíëô èÛ§ìß çëé ô—íÜíç Íí¼¯
vöíúì vöÇì vöíç ÷ìß•
öìíë ÔãèÐ çìíë óìß_
™Óã çhèâ èæíú öìß
áèËô vðí¼
Ììâìë v¼ìæìë Óìæ ô—íÜíç Íí¼®
öç ÷ìß çç Üß çëËé” øíë¯
277

Ììë Ììí×À_Ììë æìÈ• èóíúè× Ûíë¯
Íç ôìÜ æóéô—íÜ
öìðì Üíú è×æã ÛhíÜ
¼ôèÜ èóÜìâ çhíÜ
Çíë èûÇíë_
ÍÔæ Ììâìíë Üíðì ôëgËì ô”íë®
ÒþìÈ ÒþìÈ• ÒìÈ æìÈ _ v×ìíåì v¼ çëé

Ììâìèë v¼ìæìë Óìíæ èùíú× Ûèë¯
x*ìûËùùæ èÙíë
Ùæ vâÙ Ùãíë èØíë•
ÐïæÖ æóéë çéíë
ëèðæã øè§_
öìðì è×Ü èæíú vùÜ v¼ìæìë çëé®
èÐÜìÈóð¯ vûìå
ØìGiæã 1298
34¿5 ¼ìëì¤Ð _ 1
vâÙìE×ˆ‰ ÌìôìÐ• Ìèûëìâ û»ÞË vÇíô áèËô áìèQ?ë âãðç ï ¯Þ ÍëÈ âíÓÖ Íô ô·»ô æóéë Óìíë Íôìôé
ûí¼ Ììí×• vôìíæì Ûë¼ì væÈ¯ äÜÛëì Ôëít¬ìŒ çì æóé• óãûìÞ ë vûíù ûðâìæ¯ çìë ÷ìèëèóíô ëìèÐ ëìèÐ vûìÄìÈ
ôìåì Óìæ¯
v×ìíåì vÔíçë Óìíë ÍôÜì ûí¼• çÔæ øëøìíëë çëgE×ìúìE×ˆ‰ †Œìâèå Ìþìôì ×èûë âíçì vóÔìèE×Ü¯ óïë
vÇíô ùìæ ùìÈíç ùìÈíç vô vöæ Ìì¼í×• vóíÔ âíæ ðÜ v¼ vöæ v÷æì¯ vôìíæì èóíô æì çìèôíú v¼
øìÜíçìÜì væîôìú vÕÅ çhíÜ vôìÇìú ÷íÜí×¯ ô·»ô âìèÄíô ôìçë ôí. ô—íÜ væîôì vÛëìûìë äæÖ ÌæãíëìÓ
ôëÜ¯ çìë vôíå ëìÔì v¼ìæìë Óìæ çhíÜ èæíú çìëøë v¼ vöÔìíæ ÈE×ì öìô _ÍåìÈ ÍôìQ? ÈE×ì¯
ÌæãíëìÓ âç væîôìú ¼â¬t¬? çhíÜ èóíú çìíô ôëgËì ôíë èæíú öìßúìë ôÇì ûÜìú Å+íë “ÒþìÈ væÈ”
ûíÜ v¼ìæìë Ø¼Ü èæíú vùíÜß• ô·»ô «*ûðâìæ æóéë çéíë èæ¥¼à ß Ì÷Ü ðíú ûí¼ ëÈÜ¯

“v¼ìæìçë çëé” ôìûÖ†Œípë æìâ ôèûçì v¼ìæìë çëéë ë÷æì òìæ èÐÜìÈóð• ôìÜ_ØìGiæã 1298• È¤
278

vØûuúg ìèë 4 âì÷Þ 1892¯ ôèûçìèåë æìâôëË ¼èûíÐ» çìÁøöÞøËï ¯Þ “v¼ìæìë çëé” v¼ìæìú ¾çèë çëé ÌíÇÞ
ûÖû´ç ðúèæ¯ Íèå ûÖJæìùÛÞ¯ äéûíæë ¼ìÓæìú vö t¬ËH ¼Þ @¬ìc ë• çìÈ vçì Ø¼Ü• v¼È Ø¼Ü ûðæ ôíë vö
çëé çì-È v¼ìæìë çëé¯ ôèûçìë ÍÈ æìâôëËèå Ììáèëô-ÌÇÞ-Ìèçèëk ÌæÖçë ÌíÇÞ ¼âüºo ß Iëg&øïË¯Þ
¼¤¼ìë-çëËéíç ôèû çþìë ¼üè,%ë ¼â¬t¬? ¼@øó çhíÜ èóíÜß• ¼¤¼ìë ôèûíô †ŒðË ôëÜ æì¯ âðìôìÜëCøé
væíú Èèçðì¼ëCø v¼ìæìëçëé èæíú v¼ìæìë Óìæ ëCø äéûíæë vx*V ¼üè,%íô çhíÜ èæíÜß• t¬,Œ %ìíô †ŒðË ôíë
æì¯ Èèçðìí¼ë øüVìú âìæãí»ë èÐGF• çìë vx*V ¼üè,% ¼è˜ç Çìíô¯ äùÁ t¬,Œ %ìíô ÷ìú æì• çìë èÐGFíô ¼üè,%íô
÷ìú• ÍåìÈ è÷ëQ?æ ¼çÖ¯ âìæûäéûíæë ÍÈ è÷ëQ?æ ¼çÖèå ÌìíÜì÷Ö ôèûçìú Ó[èæç ðíúí× ûíÜ ôèû
ôèûçìèåë æìâôëË ôíëí×æ “v¼ìæìë çëé”¯ v¼ìæìë çëé âìæû ¼¤¼ìíëë çëé öìíç ôèû èûxHâìæíûë
Åí!íÐÖ èæíäë ¼üè,% ¼@¬ìc ëíô çhíÜ èóíÜß ““ÒìÈ æìÈ• ÒìÈ æìÈ_v×ìå v¼ çëé””_çìÈ ôèû t¬úH ¤ èæäÞæçìú
èæûÞìè¼çì¯ Í ¼û èû÷ìíë ôèûçìë æìâôëË çìÈ ¼ìÇÞô ß ¼ã`óë¯ Í øíûÞ ôèû ÌìKò• çþìë «*èçÛìë øïËÞ
«*ôìÐ_ëèû-ëèxŠë âÓÖìÿóéè: èûE×ãèëç¯ «*ôè· ç ß âìæã» ¼@øíôÞ ôèûë óüè,% ôGFíÜìíôë ÌìíÜìôE×åì
vÇíô ûì¬t¬û? äùíçë Åóìë ÌìôìÐ-ûìçìí¼ òìèøç¯ Í ¼âú ôèûë v¼î`óöÞìæãÛè— ç ß èûxHìæãÛè— ç «*ûÜÛìíû
«*ôìèÐç¯ ôèû-ôGFæìú ôèûí& «*ôìÐ-Ûèàë ÷âÁôìèëí&• Ûì»ìë ÑxHíöÞ ß ×í`óë ¾ûè÷írÖ ôèûçìIèÜë
óéøÖâìæ¯ “v¼ìæìë çëé” çìë ûÖèç¹â æú¯ ÍÔìíæ öãk ðíúí×• Íôèå ç+U öìë ûÖìÔÖì æìæì ôèûçìú ëCíø
èÛˆ‰• t¬ëH íC ø Íô¯
ôèûçìèå ë÷æìë ¼âú ôèû äèâóìèë vóÔìíÐìæìë ôìíä ôÔíæì èÐÜìÈóð• ¼ìäìóøãë• ôìèÜ†Œìâ•
øèç¼íë ûì¼ ôíëí×æ¯ ûì¤Üìë øGXé«*ôè· ç ¼â¬t¬? v¼î`óöÞ ß ¾ûèÐ,%Ö èæíú çþìë ÌæãÛíû• ëíÂ• ëCíø ôGFæìú•
èæçÖ æçhæ ðíú «*èçÛìç ðíE×¯ øGXéë æëæìëéë ¼ãÔ-óã¥Ô• ðìè¼ôìˆ‰ìë ¼íà øèë÷ú èæèû§ vÇíô èæèû§çë
ðíE×¯ ÍÈ øèë÷ú ¼ïírÈ “v¼ìæìë çëé” ôìûÖ¯ “v¼ìæìë çëé” ôèûçì ÍÈ ÌæãÛíûë ¼üè,%¯ ÍÔìíæß «*ôè· ç
ß âìæã»• ôèûë ÌQ?óèÞü ,%íç èûxH«ô
* è· ç ß âìæûíÜìíôë ¼íà Íôìôìë ðíú vùí×¯ Ííô ûÜì vöíç øìíë
èûxHìæãÛè— ç_Íèå ¼@¬ûc ôèûë ¼üè,%í«*ëËì ûì ÌQ?íóÞûçìë ÌQ?¥í«*ëËìú• ¼@¬ûc ç ôèûë ÍÈ ÌQ?íóÞûçìÈ
v¼ìæìëçëé ôèûçìë “væíú”¯ ÌQ?íóÞûçì vôìíæì ÌíÜîèôô ÐèkÓë ææ• ôèûë «*ôìÐí«*ëËì• èöèæ ôèûë
âíæë âíÓÖ ûí¼ ¼â†Œ äùÁíô ¼ìèðíçÖ ëCøóìæ ôëí×æ¯ «*ôè· ç_v¼ìæìë çëé ôèûçìë ÅÁ¼• ÷Üâìæ
æóéít¬ìŒ ç• öìë âíÓÖ ôèû äˆŠ äˆŠìQ?íëë ¼@øôÞ ÅøÜèBo ôíëí×æ• çìíô ÍÔìíæ vóíÔí×æ ¼ì¤íôèçôçìú•
ëð¼Öâú• ëCøíôë ûÖûðìíë ûÖJæìx*úé ëCíø¯
“v¼ìæìë çëé” ôìíûÖ ôèû æóéâìç·ô ûì¤ÜìíóíÐë ëCø• ø‚ìë «*ûðâìæçì• èûè÷r Ô„ Ô„ ëCøôGF ß
è÷rôíGFë èÛçë èóíú• ôÔæß ¼ìíWèçô ëð¼Öâúçìú• ôÔíæì û»Þì «*ôè· çë èû»ìó ÅyUÜçìú «*ôìèÐç
ðíúí×¯ “v¼ìæìë çëé” ôèûçìèåß ÍëôâÈ Íô Ùæ û»Þìú Ììûüç æóé÷íëë èæ¼ùÞè÷r¯ ôèûë Ûì»ìú
øGXé«*ôè· çë ¼íà çþìë Íôèå âìæè¼ô Ùëôˆ‰ìë ¼@øôÞ• v¼èå Í ôèûçìú Øhíå ÅíÒí×¯
“v¼ìæìë çëé” ôèûçì ûT-èûçèôÞç ôèûçì¯ Íë û¬t¬; ¼çÖ ß Ûìû¼çÖ èæíú æìæì âç Ììí×¯ ëûé\æìÇ
ôèûçìèåë øåÛ—èâôì ûËÞæì ôíëí×æ_ ““¿¿¿¿ è×Üìâ ø‚ìë vûìíå¯ äÜÛìëìæç ôìíÜì vâÙ ÌìôìíÐ• ßøìíë
×ìúìÙæ çëg vx*Ëéë âíÓÖ †ŒìâIèÜ• û»Þìú øèëøïËÞ ø‚ì Ôëíûíù vÓíú ÷íÜí×¿¿¿¿¿¯ æóé ÌôìíÜ ô—Ü ×ìèøíú
÷íëë Óìæ èóíæ èóíæ õhèûíú èóíE×¯ ôìåì Óìíæ vûìÄìÈ ÷ì»éíóë væîôì¿¿¿¿¿ vÛí¼ ÷íÜí×¯ ÍÈ ¿¿¿¿¿¿ Óìæíô
ûíÜ äèÜ Óìæ¯ Ììë èô×ãèóæ ðíÜÈ øìôç¯”” ¿¿¿¿¿¿¿ Ñ ûìóÜèóíæë ×èû v¼ìæìë çëé ôèûçìë ÌQ?íë «*E×ˆ‰
279

ß çìë ×í`ó «*ôìèÐç¯ vôÅ vôÅ Ííç Íôèå ëCøíôë ¼aoìæ vøíúí×æ¯ ëCøô ûÖìÔÖìú ëûé\æìÇ vÜíÔæ
_ ““v¼ìæìë çëé ûíÜ Íôåì ôèûçì èÜíÔè×Üãâ¯ ¿¿¿¿¿ âìæã» ¼â¬t¬? äéûæ Óíë Ø¼Ü ÷ì» ôëí×• äéûíæë
váråì Péíøë âç ¿¿¿ ¼â¬t¬? äéûíæë ôíâÞë öì èô×ã èæçÖ ØÜ çì v¼ ¼¤¼ìíëë çëËéíç vûìÄìÈ ôíë èóíç
øìíë¯ ¼¤¼ìë ¼â¬t¬È? væíû¯ Íôèå ôËìß vØíÜ vóíû æì• èô¬Q; öÔæ âìæã» ûíÜ¿¿¿¿¿¿¿ Ììâìíôß æìß•
Ììâìíôß ëìÔ• çÔæ ¼¤¼ìë ûíÜ _ vçìâìë äæÖ äìúùì vôìÇìúÀ”” _ âðìôìÜ âìæãí»ë ôâÞôéèçÞ ûðæ ôíë
ëáì ôíë• ôéèçÞâìæ âìæã»íô v¼ ëáì ôíë æì¯ Í ôèûçìíô vôÅ vôÅ û¬t¬è; ûxH ß v¼î`óöÞçí+Uë ëCøô
èðí¼íûß vóíÔí×æ¯ ôèûçìë âíÓÖ vö ¼â¬t¬? «*çéô ûaoæ ôíëí×æ• çì ðÜ ¥ v¼ìæìë çëé _ èûíxHë è÷ëQ?æ
v¼î`óöÞ• âìèÄ _ v¼î`óíöÞë ÌèÓVìré vóûçì• æóé _ ÌÔ„ ôìÜ«*ûìð• vÔç _ äéûíæë ôâÞíár• Óìæ _
v¼î`óíöÞë ¼˜ìë¯ õ¿ æéðìë ëJæ ëìú èûÐdº ã o èæ¼ùÞ ôèûçì èðí¼íûÈ “v¼ìæìë çëé”vô vóíÔí×æ¯ x*ìûíËë
Ùæû»Þì• óãôÜ — Ûëì Ôëít¬ìŒ çì æóé «*Ûè· çë Ìøìë v¼î`óöÞ tøÐÞôìçë ôèûè÷í+ Íô ÌøëCø vûóæì«Xç ã ë¼ ß
v¼î`óíöÞÖë ÌøïûÞ ëìèùËé ¼üè,% ôíë¯ v¼È ëìèùËéÈ v¼ìæìë çëé ôèûçìèåíç Óëì øí§í×¯ Íë ôìí× ç+U
ÌûìQ?ë¯ ÐïæÖ æóéçéíë Íôì Çìôìë vûóæì• èæíäíô ÍôìQ? ôíë óìæ ôëíç æì øìëìú• vôìíæì vôìíæì Ûìû-
âãðíï çÞ «*ôè· çë èæVãë Ìì÷ëË ûíÜ âíæ ðú_Í vçì vôìæ ç+U æú• ÌæãÛç — Ûìû âìr¯ ¼ãçëì¤ ç+U èæíú èûûuç
ðßúìë ôìëË væÈ¯
èô×ã èô×ã ¼âìíÜì÷ô ôèûçìèåë Íôèå óìÐÞèæô èÛè+ Ììí× ûíÜ âíæ ôíëí×æ¯ çþìíóë âíç “v¼ìæìë
çëé”íô ™Óãâìr «*ôè· çë ôèûçì ûÜì èÒô ðíû æì• çþìëì Ííç Íôèå óìÐÞèæô ç+U «*èçØèÜç ðíç vóíÔí×æ¯
çþìíóë ûÖìÔÖì âìæãí»ë äéûæ Íô Ô„ ÷ìí»ë äèâ èûíÐ»¯ Í äéûæ âðìôìÜ vûè,%ç• äéûíæë v×ìíåì vÔçåhôß h
Ôëít¬ç Œ ì æóé vÙëì¯ âìæã» çþìë ¼ìëìäéûíæë ¼@øó ¼¤¼ìë-çëËéíç vûìÄìÈ ôíë èóíÜß• ¼¤¼ìë çìíô †ŒðË
ôëíÜß• t¬,Œ %ìíô †ŒðË ôíë æì _ ÒþìÈ æìÈ• ÒþìÈ æìÈ _ v×ìå v¼ çëé¯ âðìôìíÜë ôìí× ûÖèk æú• çþìë ¼üè,%È
«*Óìæ¯ v¼ ¼üè,%íô ëáì ôíë¯ vóÐ-ôìÜ èæëíøá ÍÈ è÷ëQ?æ óìÐÞèæô ¼çÖèå ÍÈ ôèûçìë «*Óìæ «*èçøìóÖ_
èô×ã ¼âìíÜì÷íôë ÍÈ èûxHì¼¯
v¼ìæìë çëé-ë ×`ó ÜáËéú¯ èâx*ûíü +ë øíá ÌÛ—çøïûÞ ‘8 + 5’ 13 âìrìë ×r èûæÖì¼ ¬t¬û? ô ùÒíæ
8 + 5• 8 + 5 • 8 + 8 + 8 + 5 Íû¤ 8 + 5 Ûìíûë Åøíöìùé Íôèå ¼ãë vöìù ôíëí×æ¯ «*Çâ 8
+ 5 âìrìë èPøìèûÞô óãèå ×írë âìrì ¼âô& ß ÌQ?èâÜ vö Ó[èæí¼îôöÞ ¼üè,% ôíë• øëûçÞé èçæèå 8 âìrìë
¼âÓ[æÖìKô èçæèå øûÞ èûæÖ¬t¬? ôíë Íôèå ¼ãíëë Ñôçìæ èæíú Ìì¼ì ðíúí×¯ çìë ¼íà 8 + 5 âìrìë
vÐ» ×írë èâíÜë ¼íà øïûûÞ çéÞ 5 âìrìë øíûÞë ÌQ?ÖèâÜ ôìûÖ ¼ã»âì èæíú Íí¼í×¯ ÍÛìíû óãèå ¬t¬û? ô
ôèûçìíç ÌèÛæû ß èûëÜ ×`ó ¾ûè÷rÖ ¼üè,% ôíëí×¯ ôèûçìèåíç vôìíæì öãk ûì öã†Š ûÖJæÓ[èæë «*íúìù æì
Çìôìú Ì¼ìâìæÖ ¼ãëçëèàç ëâËéúçì ¼üè,% ôíëí×¯ è÷r ¼èˆ‰íûíÐë vôîÐíÜß ôèûçìèå Ììô»Þô¯ Ûëì æóé•
ÔëäÜ• vâÙíâóãë øëøìë• x*ìûíËë vâÙìE×ˆ‰ ÌìôìÐ• çëé• âìèÄ Í ¼íûë ¼íà ôèû ´óíúë ûÖìôhÜçì Íôåì
ôëgË ëìèùËé ¼üè,% ôíëí×¯
¼¤èá: ûÖìÔÖì ¥ Ûëì æóé áhëÓìëì _ û»Þìú æóéäÜ áhíëë âíçì ÓìëìíÜì ÌÇÞìÁ Ôëít¬ìŒ çì vûìÄìíæì
ðíúí×¯
çëg ×ìúì â¼éâìÔì ‘ôìèÜâìÔì’ _ ÌìôìÐ vâÙìE×ˆ‰ Çìôìú ùìí×ë ×ìúìú vÙëì †Œìâ ÌaoôìëìE×ˆ‰ ûíÜ
280

âíæ ðíE×¯
ûþìôì äÜ ôèëí× vÔÜì _ ûþìôì Ðjèå óãèå ÌíÇÞ ûÖûðìë ôëì öìú¯ Íôèå ÌíÇÞ æóé vûþíô vû,%æ ôíë
Ììí×• Ìøë ûÖJæùÛÞ ÌÇÞ “ôhèåÜ ûì «*èçô—Ü”¯
vô Ììí¼ øìíë _ “vô” ÍÈ Ðjèå ûÖûðìë ôíë ÌèæèóÞ,% ûÖèkíô vûìÄìæ ðíúí×¯
vóíÔ vöæ âíæ ðú è÷èæ Åðìíë _ û»Þì ¼âìùíâ ôìåì Ø¼Ü èæíú çëéë Ìíøáìú öÔæ Ììí×æ Íâèæ
¼âú óïë vÇíô vóíÔ vôìæ v÷æì v÷æì væíúíô vöæ vóÔì öìíE× _ Íâèæ ¼ìÓìëË ÌÇÞ ðíÜß Åºüèo çèå
ûÖJæì ¼âüº¯o öìíô vóíÔ “âíæ ðú è÷èæ Åðìíë” v¼ vö ôèûë ´óúùç ÌQ?öìÞ âé¯ ëûé\æìÇ çþìë
ôìûÖÛìûæìú ûÖèk Ììèâë Ìèçèëk øüÇô Íô ÌQ?¥í«*ëËì ûì ÌQ?ÐèÞ k öìíô Ìíæíô ÌQ?íóÞûçì ûì
äéûæíóûçì ûíÜæ çìë ôGFæì ôíëí×æ¯ “v¼ìæìë çëé” ôèûçìú Íëì ÌìÛì¼• è÷rì”ú çìë øèëËèç¯ ÈèæÈ
ôèûë v«*ëËì• çþìë ôìûÖìèÓVìré vóûé¯ vôìæd èûíóíÐ _ ÍÔìíæ ûÜíç vôìíæì Ìäìæì äùíç¯
™Óã çhèâ èæíú öìß_ ¼üè,%ë vö vx*V ¼@¬ìc ë• âðìôìíÜë çëËéíç çhíÜ vóßúìë âíÓÖÈ t¬,Œ %ìë ¼ìÇÞôçì¯
èô¬Q; ôìíÜë âìèÄ vôìíæìèóíô óüôøìç æì ôíë èæçìQ? èæëì¼k è÷í+ Íèùíú öìíE× vóíÔ t¬,Œ %ìë ÍôìQ?
ÌæãíëìÓ v¼ äéûíæë öì èô×ã ÌèäÞç ØÜ çìíô vöæ èæíú öìú¯
ÍÔæ Ììâìíë Üíðì ôëgËì ôíë _ ÍôÜì äæíûè,%ç v×ìíåì vÔíç ûí¼ Ììè×¯ ôëgËì ôíë vçìâìë
çëéíç çhíÜ æìß¯ Íë ÌìÓÖìèKô ÌÇÞ ð”íç øìíë• Ììâìíô ¼ôÜ ôâÞûè`ó vÇíô âãk ôíëì¯ ÌÇûì Ììâìë
èÐíGFë ¼íà Ììâìëß Ìè¬t¬&? íô öãk ôíëì¯
öìðì è×Ü èæíú vùÜ v¼ìæìë çëé _ Ììäéûæ ¼è˜ç v¼ìæìë Ø¼Ü• ¼¤¼ìë çëËéíç çhíÜ èæíúí×æ
ÌÇÞìÁ ôèûë ¼üè,% ¼âìóüç ðßúìú èçèæ Ììæè`óç¯ èô¬Q; v¼Ôìíæ çþìë òìæ æì ðßúìú _ ÐïæÖ æóéë çéíë
ëèðæã øè§ _ èçèæ Íôìèôí&ë vûóæìú èû»#¯
æéí÷ë «*xI‰ èÜë Å+ë ôëgæ¯ Å+ë vÐí» ÍÈ Íôíô Å+ë ¼¤íôíçë ¼íà èâèÜíú vóÔãæ¯ «*íúìäíæ
âïÜøìÒ _ 1 ÍôìèÓôûìë ø§…æ• çìðíÜÈ «*ó+ «*íx‰ë Å+ë èóíç øìëíûæ¯
ô’ ×r øïëË ôëgæ
ÍôÔìèæ v×ìå vÔç• Ììèâ ÍíôÜì _
¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿
øëøìíë vóèÔ Ìþìôì
¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿
¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿
281

«*Ûìç vûÜì
Í øìíëíç v×ìå vÔç• Ììèâ ÍíôÜì®
Ô’ vöíúì vöÇì vöíç ÷ìß
¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿
¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿
áèâô vðí¼¯
ù’ ÷çhÇÞ øíûÞ ôèû Ìíæôåì «*ìÚ óìÐÞèæô èöèæ øãëìçæíô
vóíÔí×æ• øãëìçæ ÌìíûùÎºo øèëûíçÞ Ìíæô ÐìèQ? ß ¼¤öç•
¯
Ù’ ëûé\æìíÇë ø˜âøíûÞë ôìûÖIèÜ ðÜ_
øãæf ørøãå
2’ ¼èÒô Å+íë èÒô ‘✔’ è÷ÿ èóæ ¥
ô’ “ûÜìôì” ôìíûÖë «*ôìÐ _ 1’ 1914 èÔu¥
2’ 1916 èÔu¥
3’ 1913 èÔu¥
Ô’ “ørøãå” ôìûÖ «*ôìÐ _ 1’ 1934 èÔu¥
2’ 1935 èÔu¥
3’ 1936 èÔu¥
ù’ “vëìùÐöÖìú” ôìûÖ «*ôìÐ _ 1’ 1940 èÔu¥
2’ 1941 èÔu¥
3’ 1938 èÔu¥
Ù’ ëûé\æìíÇë âüçÖh ë øë «*ôìèÐç ôìûÖ _ 1’ äˆŠèóæ
2’ vÐ» vÜÔì
3’ vÐ» ¼:ô
3’ “v¼ìæìë çëé” ôèûçì ë÷æì ß “v¼ìæìë çëé” ôìûÖ†Œípë «*ôìÐôìÜ èÜÔãæ¯
4’ vôìæd ôìûÖ†Œíp ëûé\æìíÇë «*Çâ “ùóÖ ôèûçì” ë÷æìë ¼ï÷æì ôíëæÀ ôìûÖ†Œpèåë ë÷æì ôìÜ
èÜÔãæ¯
5’ ëûé\æìíÇë ç·çéú øíûÞë ôìûÖ†ŒpIèÜë ¾ûèÐ,%Ö ¼@øíôÞ ÌìíÜì÷æì ôëgæ¯ ÌìíÜì÷æì 50èå
282

Ðíjë âíÓÖ ¼éâìûºo ëìÔãæ¯
6’ “v¼ìæìë çëé” ôÇìèåë ÌÇÞ ß çìÁøöÞ ûãèÄíú èÜÔãæ ‘30èå Ðj’¯
7’ “v¼ìæìë çëé” ôìûÖ ë÷æìôìíÜë ëûé\æìÇ ¼@øíôÞ Ììøæìë öçåhôh äìæì Ììí× çì ûËÞæì ôëgæ¯
‘50èå Ðíj’¯
8’ “v¼ìæìë çëé” ôèûçì «*ôè· ç èû»úô ôèûçì¯ Í ¼@øíôÞ Ììøæìë ÓìëËì èû¬t¬ç
ü? ôëgæ¯
9’ “v¼ìæìë çëé” ôèûçìú èô×ã ¼âìíÜì÷ô óìÐÞèæô çí+Uë ¼aoìæ vøíúí×æ¯ Í ¼@øíôÞ Ììøæìë
âçìâç èóæ¯
34¿7 âïÜøìÒ _ 2 ¥ Ðçìjéë ¼ïöÞ Ììèä

Ðçìjéë ¼ïöÞ Ììèä ëkíâÙ âìíÄ
Ì¬t¬? vùÜ• èð¤¼ìë ÅÁ¼íû Ììèä vûíä
Ìít¬Ÿ Ìít¬Ÿ âëíËë ÅˆŠìó ëìèùËé
Ûú¤ôëé¯ óúìðéæ ¼ÛÖçìæìèùæé
çhíÜí× ôhèåÜ ØËì ÷íáë èæèâí»
I: èû»óQ? çìë Ûèë çéûu èûí»¯
t¬ìH íÇÞ t¬ìH íÇÞ vûíÓí× ¼¤Ùìç• vÜìíÛ vÜìíÛ
Ùíåí× ¼¤†Œìâ_«*ÜúâpæíáìíÛ
Û°íûÐé ûûÞëçì ÅèÒúìí× äìèù
øWÐöÖì ðíç¯ Üyì Ðëâ vçúìèù
äìèçí«*â æìâ Óèë «*÷„ ÌæÖìú
ÓíâÞíë Ûì¼ìíç ÷ìíð ûíÜë ûæÖìú¯
ôèûóÜ ÷éÁôìèëí× äìùìÈúì Ûéèç
xŠÐìæôh}ëh íóë ôì§ìôìè§-ùéèç¯
34¿8 ¼ìëì¤Ð _ 2
Ìít¬Ÿ Ìít¬Ÿ öÔæ ëkìk ¼¤†Œìâ ÷Üí×• çìë âÓÖ èóíúÈ ‘Ïæèû¤Ð’ Ðçìjéë vÐ» ¼ïöÞ Ì¬t¬? vùÜ¯ ôhèåÜ
ØËì çhíÜ èæâÞâ ¼ÛÖçì æìèùæé çìë èû»óþìç èæíú ÅóÖç¯ vÜìÛé t¬ìH ÇÞìíˆH»éíóë âãíÔìÐ Ôí¼ èùíú vûíÓí×
¼¤Ùìç¯ çìëì äìèçí«*íâë æìíâ• æÖìú-æéèç èû¼äÞæ èóíú ûûÞëçìú vâíç ÅíÒí×¯ xŠÐìæ ôhôíh ëë âíçì
ÍôóÜ ôèû Íë «*íëì÷æì èóíú äúùìæ ùìÈí×¯
34¿9 «*ì¼èàô ÌìíÜì÷æì • ôèûçì èûíxX»Ë ß ûÖìÔÖì

283

“Ðçìjéë ¼ïöÞ Ììèä” ëûé\æìíÇë ¾æíûóÖ ‘«*ôìÐ 1308• È¤ 1901’ ôìûÖ†Œípë 64 ¼¤ÔÖô ôèûçì¯
ôìíûÖë âíçì ôèûçìë ë÷æìôìÜ 1307 Ì†ŒðìúË-ØìGiæã • È¤ 1900-1901¯ ôèû ÍÈ ôìûÖ†Œípë
ôèûçìIèÜë vôìíæì æìâ vóæèæ¯ ôèûçìë «*Çâ ×r ûì ¼¤ôÜíæë ¼¤ÔÖìú Íë øèë÷ú¯ ¾æíûíóÖë ÌèÓôì¤Ð
ôèûçìÈ ôèûë ÉxHë ûì äéûææìíÇë äæÖ èæíûèóç¯ ““øìèëûìèëô èÐáì””• ûuìs-Ììí`óìÜíæë vôí\ Ìûòìæ•
èûíÐ»ç èøçì âðè»Þ vóíûë ¼ìð÷íöÞë ØíÜ ôèûë âíæ èô×ã ÓâÞ¼¤t¬›ìë ß ÉxHëèûxHì¼ Íû¤ ÛùûódÛèk
¼˜ìèëç ðíúè×Ü¯ ëûé\æìÇ Íô ¼âú ûuìs¼âìíäë ¼@øìóô ß Ìì÷ìíöÞë øóß †ŒðË ôíëè×íÜæ¯ çûã
èçèæ ôèû• øüèÇûé ß âìæã» çþìë è×Ü «*Çâ Ììx*ú/ ¼¤¼ìíëë Ì¼¤ÔÖ ôìíäë äæÖ• ¾óæè`óæ äéûíæë æìæì
¼¤Ðú-¼¤ôå ¼ìâìèäô-ëìäÊæèçô æìæì Ùåæì ß «*x‰ çþìíô Ûìèûíúí×• ûÖìôhÜ ôíëí×• çìëÈ «*èçè¹úì
ôÔæß ôèûçìú «*ûíao ÌìK«*ôìÐ ôíëí×¯ ûçÞâìæ ôèûçì ÍâæÈ Íôèå Ùåæìú Ììx*úé öì âæã»Öí&ë
Ìûâìææìë Pìëì èÓ}·ç¯ ôèûíô Í ¼âíú Ììâëì èûíÐ»Ûìíû èûxHâæ¬t¬› vóÔíç øìÈ¯ ÌìèØ‹ôìë äãÜã èûí°ìð•
ûãúë öãºo ûì ÷éíæë ûRìë öãíºoë v«*áìøíå ëè÷ç ûçÞâìæ ôèûçì çìë t¬ìH áë¯ è«*úæìÇ v¼æíô vÜÔì Íôèå
è÷èÒ vÇíô äìæì öìú_15È ØìGiíã æë âíÓÖ ëûé\æìÇ 90èå ¾æíûóÖ èÜíÔ vØíÜí×æ¯ ûçÞâìæ 64 ¼¤ÔÖô
ôèûçì ÍÈ ¼âíúë âíÓÖÈ vÜÔì¯ ¾æíûíóÖë ôèûçìIE× ëûé\æìÇ âðè»Þíô ÅÁ¼ùÞ ôíëí×æ¯ ôìíûÖë
ÌèÓôì¤Ð ôèûçì v«*â vöîûæ v¼î`óöÞ ÌÇûì äéûæ-¾«*èç äúùìæ ÇìôíÜß Íë Ìì§ìíÜ Íôèå ç+U• è÷Q?ì
ôGFæì ôìä ôíëí×¯ Íôèå èûíÐ» ç+Uß âìíÄ âìíÄ ÌìK«*ôìÐ ôíëí×• v¼èå ûuìsâíçë Pìëì «*Ûìèûç¯
ÍÔìíæ ëí¼ë øèëûíçÞ Ìíæô ¼âú ÓâÞ ß æéèçíûìÓ «*Óìæçë ôìä ôíëí×¯ ÅE÷Ûìû ß tø,% ûkûÖ
ôèûçìë «*ìË¯ Ìøë ôíúôèå ôèûçì ¼âìä Èèçðì¼• vóÐí«*â• âæã»ÖÓâÞ ß âìæèûô Ììíûóíæ çéûu¯ çéá£
ûkíûÖ áhëÓìë ÌÇ÷ âìèäÞç• âð+UûÖJô ß ßíäìIË¼@øˆ‰¯
Í ¼âíú óèáË-ÌìèØ‹ôìú È¤íëäëì ûãúëíóë vóÐ Ìì¹âË ‘12 Ìí=ìûë 1899-31vâ 1902’ ôíë•
öãíºo «*û+
ü ðú ß ÷éíæ vÐì»ËèôY,% ÷éæìëì èûíóÐé èûçì§íæë äæÖ “ûRìë èûí°ìíð”ë ‘1900 èÔu¥’ ¼ï÷æì
ôíë¯ ëûé\æìÇ çþìë “¼âìäíÛó” «*ûíao ‘“t¬íH óÐ”’ Í «*¼íà èÜíÔí×æ _ ““¼@eèç úãíëìíø Íô Ìao
èûíP» ¼ÛÖçìë ÐìèQ?íô ôÜãè»ç ôèëúì çhèÜúìí×¯ ¿¿¿¿ v¼È äæÖÈ vûìúìë øGXéíç ÌìIæ Üìèùúìí×• ÷éíæ
øìÐûçì ÜyìûëË øèëçÖìù ôèëúìí× Íû¤ ÓâÞ «*÷ìëôùíËë èæVãë Åèkíç ÓâÞ ÅÁøéè§ç ðÈúì ÅèÒíçí×¯””
ÍÈ øèëí«*èáíç ëûé\æìíÇë 64 ¼¤ÔÖô ôèûçì ë÷æì¯ ôèû çÔæ èÐÜìÈóíð¯ èçèæ ÜáÖ ôíëí×æ
væÐæç¬QéŸ ÈÅíëìø_ÌÇÞ-èû+-¾ûÛíûë væÐìú â+ ðíú èð¤t¬Œ Ìì¹âíË væÐæ-Íë Óãúì çhíÜ âæã»Öí&ë
Ìûâìææì ôëí×¯ ¼ì@¬ìŒ äÖûìóéëì ÅøèæíûÐ èû¬t¬ì? íëë ¼íà ¼íà èæíäíóë vx*V& «*èçøˆ‰ ôëûìë äæÖ
äìèçÊûíëë âÓÖ èóíú èæíäíóë t¬ìH ÇÞøë vóÐí«*íâë âèðâì «*èçVì ôëíç ÷ìÈí×¯ ôèû ÍÈ¼û äìèçt¬ìH ÇÞ
«*íËìèóç öãºío ô èð¤¼ìë ÅÁ¼û ûíÜ ùËÖ ôíëí×æ• t¬ìH ÇÞøëìúË øìfìçÖ ¼ÛÖçìíô èÓ}ìë èóíúí×æ¯ æçhæ
Ðçìjéë ÅyUÜ ¼ïíöÞìóíúë vóÔì væÈ• Ðçìjéë vÐ» ¼ïöÞ Ó[¤í¼ë âÓÖ èóíúÈ ÍÛìíû Ì¬t¬è? âç ðÜ¯ ÍÈ
ûkûÖÈ ørøãíåë 16 ¼¤ÔÖô ôèûçìú ‘ÌìèØ‹ôì’ èÛˆ‰ Ûìíû ß ëCíø «*ôìèÐç ðíúí×¯
* øìóåéôì _ ûãúë ¥ óèáË ÌìèØ‹ôìú èô×ã ßÜ`óìä 1652 èÔu¥ «*Çâ û¼èç òìøæ ôíë ÷ì»ûì¼ ™ëg ôíë¯
ÍíóëÈ èô×ã òìæéú ÌèÓûì¼é “ðíåæååd” vâíúíóë èûíú ôíû òìúé ðú¯ ÍÈ èâx* äìèç “ûãúë” æìíâ øèëè÷ç¯
øíë Øëìè¼• äìâÞìæ• ¼ãÈèõ¼ëì æìæì Óëíæë ÌçÖì÷ìíë èæíäíóë vóÐ çÖìù ôíë ÍÔìíæ Ììí¼¯ È¤íëä
284

Ììí¼ 19Ð Ðçíôë vùì§ìú¯ ûãúëëì Å+íë ¼íë Íí¼ çÔæôìë ÌíëJ èØ‹ všå Íû¤ å³ìæ¼dÛìÜ-Í æïçæ
û¼èç ôíë¯ ÌíëJ æóéë Óìíë ðéëì• å³ìAÛìíÜ v¼ìæì Ììèû,¬›ìë ðíÜ• ÛìùÖìíˆH»é ß ¼ì@¬ìŒ äÖûìóéíóë ûÖìøô
Ììùâæ ™ëg ðú¯ t¬ìH ç¬QÖŸ ûìóé ûãúëíóë ¼íà öãºo ûìíÓ• öìë ¼ï÷æì 1878-79• øèëËèç 1899-1902 vç¯
ÍôÈ Óëíæë vÐì»íËë ëìäæéèç ÷íÜè×Ü ÷éíæë ßøë¯ çìÈ èûíóèÐ èûçì§íæë äæÖ “ûRìë èûí°ìð”
‘1900’ ™ëg ðú¯ óìàì ðìàìâìú ûT úãíëìøéú èæðç ðíÜ• È¤íëä-äìâÞìæ-ëgíÐë ¼è@‡èÜç Ìì¹âíË
÷éæìëì øöãóÞ ¬t¬? ðú ‘7È v¼í{@¬ëH • 1901’¯ Ìç¥øë 12èå øèfâé ëì,%Ð³ èk Ì¼â÷hèkíç ÷éæíô Ììûºo ôíë
vÐì»íËë âìrì ûìè§íú vóú¯
÷çhóÐÞ øóé ÍÈ ôèûçìë Åøòìøæì ûkíûÖë ¼íà ÔãûÈ ¼¤ùèçøïË¯Þ èâx*ûíü +ë ¼ìÓìëË øíûÞë 8 +
6 ×íríç èûæÖ¬t¬¯? «*Çâ Ììå ×ír «*¬t¬ì? ûæì• vÐí»ë ×ú ×ír âïÜ ûkûÖ ûÖìÔÖì¯ ÍÔìíæ vöíðçh ûkûÖ èû»ú
ûí§ì• çìÈ «*¬t¬ì? ûæì Ì¤Ð «*ûðâìæ èâx*ûíü +ë ôô• ÔÔ• ùù• »Víôë øë ÙÙ• ÂÂ• ÷÷• ×× ×rIíE× Åøèòç
ôíëí×æ¯ ¾æíûíóÖë ÌèÓôì¤Ð ôèûçìú ÌìKèæíûóíæë Ûìû• ÌÓÖìK äéûíæë «*èç Ììôhèç• ùÛéë ÓâÞíûìÓ
«*Ûè· ç âðè»Þë äéûæíûìíÓë Pìëì Ìæã«ì* èËç ðßúìú Ìíæôåì ÐìQ?• ¼âìèðç Ûìû«*ôìÐô èæëg+ìø• ¼ðä-
¼ëÜ Ûì»ì «*íúìíù ÌèÛûÖk ðíúí×¯ Ììûìë t¬íH óÐí«*íâë ôèûçìú Ûì»ì Ìíøáì tø,% ß óüÆçì ûÖJô¯
ûçÞâìæ ôèûçìú Ûì»ì ûkûÖ èû»íúë äæÖ ðíú ÅíÒí× çéûu• çéá£• óü:¯ ëkíâÙ• èð¤¼ìë ÅÁ¼û• I: èû»óQ?•
«*Üú âpæ váìÛ• xŠÐìæ ôh}ëh «*Ûè· ç öãk ¼¤öãk Ðj vö Ó[èæ ß ÌÇÞûÖJæì ¼üè,% ôíë çì ûkûÖíô çéûuçë
ôíëí×¯
ôèûçìë èûíxX»Ë ß ûÖìÔÖì _
Ðçìjéë ¼ïöÞ Ììèä ÈçÖìèó_ ÅèæÐ Ðçíôë vÐ» ¼ïöÞ ëkøìíçë âÓÖ èóíú Ì¬t¬? vùÜ¯ ÍôÇì ûÜìë
èø×íæ vö ûÖJæì Ììí× v¼èåíô ÍÛìíû ûÜì öìú_¼ì@¬ìŒ äÖûìóé È¤íëä ÌìèØ‹ôìë ¼ìÓìëË ûãúë ô·»ôíóë
Ìì¹âË ôëí× ðéæ t¬ìH ÇÞ ÷èëçìÇÞçìë äæÖ¯ ëûé\æìÇíô Í Ùåæì ÍôìQ? èûºo ôíëí× ûíÜÈ ¾æíûíóÖ
ÛùûÁÛèkâïÜô ôìûÖ ë÷æì ôëíÜß èçèæ èòë Çìôíç øìíëæèæ• çþìë ûkûÖíô tø,%• Îäã ßät¬éH Ûì»ìú
ûçÞâìæ ôèûçìú «*ôìÐ ôíëí×æ¯
óúìðéæ ¼ÛÖçì æìèùæé_ úãíëìíøë ¼ì@¬ìŒ äÖûìóé ¼ÛÖçìíô èæóÞú èû»Óë ¼ìíøë ¼íà çhÜæì ôëì
ðíúí×¯ ô·Ã ÌìèØ‹ôìë ÌëËÖ ¼âìE×ˆ‰ äéûæöìrì• ¼ÛÖçìë èð¤t¬Œ Ìì¹âíË ÌìçÞëíû è÷Áôìë ôëí×¯
t¬ìH íÇÞ t¬ìH íÇÞ vûíÓí× ¼¤Ùìç _ ¼ì@¬ìŒ äÖûìóé vóÐIèÜë ¼ûÞ†ìŒ ¼é ÌìèÓøçÖ èû¬t¬ì? íëë Ììôì)áì ÌìèØ‹ôìë
äãÜã ß ûãúëíóë «*èç Ìì¹âËìKô âíæìÛìíûë ôìëË¯ ûãúëëì èæäÛ—íâ t¬ìH èÓôìë ëáìë ¼¤ôíGF óüÆçì
vóÔìíÜ ×íÜ-ûíÜ-vôîÐíÜ ¼ì@¬ìŒ äÖûìíóë «*èçÛ— È¤íëä Ðèkíç çìíóë «*èçðç ôíë¯ Íë èø×íæ vöâæ
è×Ü äìèçùç t¬ìH ÇÞ• çìë øìÐìøìèÐ è×Ü çéûu ÌÇÞ¼@øó ç·Ãì¯ âìæûçìë øé§æôìëé ÌÇÞíÜìÛé ¼ì@¬ìŒ äÖûìóíô
ÍÔìíæ èæ`óì ôëì ðíúí×¯
«*Üúâaoæ-váìÛ _ vÜìÛ öÔæ ðú ¼éâìðéæ• çÔæ vÜìÛéë vôìíæì èóè†Hèóô Úìæ Çìíô æì¯ t¬ìH ÇÞøë
âìæã» Ûìë¼ìâÖ ðìèëíú vØíÜ¯ ÍëÈ ØíÜ ÌèæûìöÞ Ó[¤¼ Ììí¼¯ úãíëìøé ëì,%Ð³ èkë Ìøèëíâú vÜìÛ v¼È
285

ûûÞçìë øèë÷ú èóíE×¯
ôèûóÜ ÷éÁôìèëí×_ÅèæÐ Ðçíôë vÐí» ¼ì@¬ìŒ äÖûìóé Ðèkë ¼ðìúô ôèûôhÜ ÅÁôå• ¼¤ôéËÞ• äàé
äìçéúçìûìíóë «*ôìÐ ôëè×Ü• çþìíóë ôìíûÖ• èÐíGF• ¼ìèðíçÖ• v¼È ¼@øíôÞ ÍÈ èçöÞô âQ?ûÖ¯ Í¼û ôèûëì
ðíÜæ «*Óìæç ¼ì@¬ìŒ äÖûìóé ß äàé äìçéúçìûìóé¯ vöâæ _ È¤íëä ôèû ðìèõÞ• ëìèõÞúìèõÞ èôøèÜÂ• ëgøìå
ûuô
g • è¼ùèØ‹õ ¼Öì¼ãæ¯
æéí÷ë «*xI‰ èÜë Å+ ôëgæ¯ Å+ë vÐí» ÍÈ Íôíô Å+ë ¼¤íôíçë ¼íà èâèÜíú èææ¯ ÌæÖìæÖ váír
âïÜøìÒ _ 2• «*ì¼èàô ÌìíÜì÷æì ¼ìðìöÖ èæíú Å+ë «*¬t¬ç
; ôëgæ¯
ô’ óúìðéæ ¼ÛÖçìæìèùæé
çhíÜí× ¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿ èæèâí»
¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿ çìë Ûèë ¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¯
Ô’ ¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿• vÜìíÛ vÜìíÛ
Ùíåí× ¼¤†Œìâ ¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿
¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿ ÅèÒúìí× äìèù
¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¯
ù’ ëûé\æìÇ Íô ¼âú ¼@øìóô ß øóß †ŒðË ôíëè×íÜæ¯ çûã èçèæ
ôèû• ß çþìë è×Ü «*Çâ ¯
Ù’ ÌìèØ‹ôìë • ûì ÷éíæë v«*áìøíå ëè÷ç ûçÞâìæ
ôèûçì¯
2’ ¼èÒô Å+íë èÒô ‘✔ ’ è÷ÿ èóæ ¥
ô’ ¾æíûíóÖ _ 1’ ôèûçìë æìâ
2’ ôìíûÖë æìâ
1’ ôèûçìIíE×ë æìâ
Ô’ ¾æíûíóÖë ôèûçì ë÷æì ôìÜ _ 1’ 1307 ¼ìÜ
2’ 1308 ¼ìÜ
1’ 1902 èÔušìj
286

3’ “¾æíûóÖ” ôìíûÖë ôèûçìIèÜíô ôú Ûìíù Ûìù ôëì öìú Íû¤ ôé ôé øþì÷èå ûìíôÖ èÜÔãæ¯
4’ “ûãúë” öãºo ôé ß vôæ ¼¤íáíø ÌìíÜì÷æì ôëgæ¯ ‘50èå Ðíj’¯
5’ “Ðçìjéë ¼ïö”Þ ûÜíç ôé vûìÄìæ ðíúí× èÜÔãæ¯
6’ “óúìðéæ ¼ÛÖçì æìèùæé” _ ¼ÛÖçìíô “æìèùæé” Íû¤ “óúìðéæ” ûÜûìë ôìëË ûãèÄíú èÜÔãæ¯
7’ “t¬ìH íÇÞ t¬ìH íÇÞ vûíÓí× ¼¤Ùìç” _ Åºüç
o Ì¤Ðèåë ÌÇÞ ß çìÁøöÞ ûÖìÔÖì ôëgæ¯
8’ “ôèûóÜ ÷éÁôìèëí×” _ Åºüèo çèåë ûkûÖ ûãèÄíú èóæ Íû¤ óãäæ ôèûë æìâ ÅíGXÔ ôëgæ¯
34¿10 †ŒpøèJ
ëûé\æìÇ Òìôhíëë _ v¼ìæìë çëé• ¾æíûóÖ• ûÜìôì• ørøãå ß ÐÖìâÜé ôìûÖ†Œp¯
«*Ûìçôhâìë âãíÔìøìÓÖìú _ ëûé\äéûæé ß ëûé\ ¼ìèðçÖ «*íûÐô ‘1-4 Ô„’¯
õ¿ ¼ãôâh ìë v¼æ _ ûìÂìÜì ¼ìèðíçÖë Èèçðì¼ 5â Ô„ ‘ëûé\æìÇ’¯
õ¿ æéðìëëJæ ëìú _ ëûé\ ¼ìèðíçÖë Û—èâôì¯
õ¿ Ôæì âãíÔìøìÓÖìú _ ëûé\ ôìíûÖë vÐ» øöÞìú¯
õ¿ ûì¼Q?é ÷¹ûçÞé _ ëûé\æìíÇë vÐ» øöÞìíúë ôìûÖ¯
õ¿ ø@øì âäãâóìë _ ëûé\ ¼¤t¬›èü çë Ûìëçéú ëCø ß ÅÁ¼¯
õ¿ øèûr ¼ëôìë _ ×`óç+U ×`óëCø¯
õ¿ èÐèÐëôhâìë vÙì» _ ëûé\æìíÇë Å+ëôìûÖ¯
õ¿ áhèóëìâ óì¼ _ ëûé\«*èçÛìë øèë÷ú¯
287

Íôô 35 ❐ ôìäé æäëgÜ È¼Üìâ ¥ óãèå ôèûçì
ùÒæ
35¿1 Åí!ÐÖ
35¿2 «*¬t¬?ìûæì
35¿3 æäëgÜ È¼Üìâ ¥ ¼¤èá: äéûæûü+ ß ôìûÖ ôÇì
35¿4 âïÜøìÒ_1 æìëé ‘¼ûÞðìëì’
35¿5 ¼ìëì¤Ð_1
35¿7 âïÜøìÒ_2 ¥ óìèë°Ö ‘è¼aão èðíGXìÜ’
35¿8 ¼ìëì¤Ð_2
35¿9 «*ì¼èàô ÌìíÜì÷æì• ôèûçì èûíxX»Ë ß ûÖìÔÖì
35¿10 †ŒpøèJ
35¿1 Åí!ÐÖ
ÍÈ Íôôèå øìÒ ôíë Ììøèæ ëûé\-Å+ë ûì¤Üì ôìíûÖ ëûé\ Ìæãëk ÌÇ÷ t¬ìH ç¬QÖŸ ¼aoìæé ôèûíóë
ÌæÖçâ ôìäé æäëgÜ È¼Üìíâë èçæèå ôèûçì øìíÒë âÓÖ èóíú æäëgíÜë ¼âôìÜ ß çþìë ôèûâìæ¼ ¼@øíôÞ
Íôèå ÓìëËì ôëíç øìëíûæ¯ æäëgíÜë ôìûÖäéûíæë ™ëg ðú 1919 ¼ìíÜ Ììë vÐ» ðú 1942-Í¯ öèóß
çìë øíëß èçèæ äéèûç è×íÜæ• èô¬Q; ôìûÖ ûì ôèûçì vÜÔì çþìë øíá v¼ ¼âú ¼@¬ûc è×Ü æì¯ ¼ãçëì¤ ûÜì
öìú «*Çâ öãíºoì+ë ôìíÜ çþìë ôìûÖ÷÷Þìë Ììë@¬c Ììë çìë vÐ» èPçéú èûxHöº
ã o ôìíÜ¯ ÍÈ Íôôèå øí§ ÍÈ
vóÐ ß ôìíÜë v«*áìøíå vö ¼â¼Öì ß Ð¤ôì vóÔì èóíúè×Ü• æäëgíÜë ôèûçì çìëÈ øèëËç ØÜ_Íèå ûãÄíç
øìëíûæ¯
ÍÈ¼û ÓìëËì• vûìÄì ß ø§ì vÇíô vö Úìæ ÌìðëË ôëíûæ• v¼èå vÇíô «*íúìäíæ øíë «*ì¼èàô
ÌìíÜì÷æì ûì ¼âìíÜì÷æì ôëíç øìëíûæ¯
● æäëgíÜë ôìÜ ß ôèûâìæ¼ ¼@øíôÞ ÓìëËì¯
● æäëgíÜë èçæèå ôèûçì øìíÒë âÓÖ èóíú çþìë ôèûçìë ¼íà øèë÷ú¯
● æäëgÜ ¼@øíôÞ «*íúìäíæ ÌìíÜì÷æì ß ¼âìíÜì÷æì ôëíç øìëíûæ¯
35¿2 «*¬t¬?ìûæì
ûì¤Üì ôìíûÖ ÌìÓïèæôçì ¥ 20 Ðçô øöÞìíú Í ¼âíúë ëìäÊæèçô ¼âìäÊæèçô Èèçðìí¼ë øåÛ—èâôìú
çìë öãù ÜáË ÈíçìøïíûÞ ÌìíÜì÷æì ôëì ðíúí×¯ ÍÈ øíûÞë vÐí» ôìäé æäëgÜ È¼Üìâ ëûé\æìíÇë äéûÁôìíÜ
çþìë ôìûÖ ë÷æì ôëíÜß ‘çþìë èæät¬H ôìûÖ ÓâÞ ¼ïír’ èçèæ ëûé\-Å+ë ôèû èðí¼íû è÷èÿç¯
288

ÅèæÐ Ðçíô Ùíå vùí× ûì¤Üìë æûäìùëË• ûàÛà èûíëìÓé Ììí`óìÜæ• t¬íH óèÐ• Ì¼ðíöìù• ¼çÖì†Œíðë
âíçì æìæì Ùåæì¯ vóíÐë äæâìæí¼ t¬ìH Óéæçìë tøüðì¯ È¤íëèä èÐáìë Ììæã»ìàô ØÜ Íôèóíô vöâæ
èûxHíô è÷æíç èÐèÔíúí×• ÌìKèûxHì¼ ûìè§íúí×• Ìøëèóíô èûÚìæ ß «*öèã kë ûÖûðìë• ûÖìøô øËÖ-
ÅÁøìóíæë äæÖ ôÜôìëÔìæì òìøíæë ¼íà öãk ¼éâìðéæ vÐì»íËë ØíÜ «*èçûìóé ô. èÛˆ‰çë øíÇ ¼¤ùèÒç
ðíúí×¯ æûÖ èÐèáç ûìÂìèÜ È¤íëèä èÐáìë IíË• vâôíÜë èæèóÞ,% øÇ ÌÇÞìÁ ÷ìôhèë ×ì§ì Ììë vôìíæì
ôìäíôÈ ôìä âíæ ôëí× æì¯ ØíÜ vûôìèë äˆŠ ß èûôìíÐë ¼íà ¼íà èûíáìÛ ûì§í×¯ ÍâæÈ ¼âú
Íí¼í× «*Çâ èûxHöº ã o ‘1914_1918’¯ Íë ØíÜ ¼ìâìèäô-ÌÇÞÊæèçô ëìäÊæèçô Ûìë¼ìâÖ Ììëß èûøöÞ¬t¬?
ðíúí×¯ öãºìo íQ? Ìì¤èÐô t¬ìH ú+Ðì¼íæë «*èçx*èg ç• èâÇÖì «*èçøˆ‰ ðíÜ Íô Óëíæë ëìäÊæèçô ðçìÐì
äìèÜúìæßúìÜìûìíùë ¼âìíûÐ Ùíåè×Ü• v¼È æüÐ¤¼ ðçÖìÜéÜìú Åºoç Ðì¼ôÐèkë ðåôìëé Ìì÷ëíË• vóÐ
väì§ì âìæã» èûxHì¼Ùìçôíóë Ìì÷ëíË ðç÷èôç ðíú øí§¯ Í ¼âú ÇìíôÈ èÐèáç ûìÂìèÜë v÷çæìú èûíáìÛ
Å!ìâ ðíú ßíÒ¯ èÐèáç öãûíôë äéûíæë ¼â¼Öì öç vûí§í×• ççÈ óüÆ ðíúí× Ðì¼ô È¤íëíäë «*èç
ÌèÛxHì¼¯ ÐçIíË vûí§í× çìë øëìÓéæçìë †Xìèæ¯ «*Çâ öãíºoì+ë ôìíÜ øüèÇûéûÖìøé ÌìèÇÞô â`óì çìë äéûæ
Ììëß äèåÜ ß ÌìûçÞ ¼¤ôhÜ ôíëí×¯ ØÜç çëgË âíæ vöâæ ÌèûxHì¼• ðçìÐì äìíù• vçâæÈ ¼â¬t¬? «*÷èÜç
ß «*Çìùç ÓìëËì ß âïÜÖíûìÓ ¼@¬íH ao èûíáìÛ Å+ìÜ ðíú ßíÒ¯ Í ¼ûÈ ¼âôìÜéæ ôèûíóë ôìíûÖ «*èçØèÜç
ðíúí×¯ ûãºío óû û¼ã çþìë ÌìÓãèæô ôèûçìë Û—èâôìú ÍÈ öãù ÜáËíô ûÖìÔÖì ôíëí×æ _ ““Ííô ûÜì vöíç
øìíë èûí°ìíðë• «*èçûìíóë ôèûçì• ¼¤Ðíúë• ôYìèQ?ë• ¼aoìíæë¯”” Ììûìë ÍëÈ âíÓÖ «*ôìÐ vøíúí× èût‡íúë
äìùëË• äéûíæë Ììæ`ó• èûxHèûÓìíæë æçhæçë ÌìíÜìôóéè:¯ 1917-ë v¼ìèÛíúç èû«Xû æçhæ ¼@¬ìc ûæìë ôÇì
äìèæíúí×¯ Íçèóæ ëìäì- ûìóÐì• äèâóìë• èû+ûìæ• âÓÖèû+ âìæã»íô èæíú ¼ìèðçÖ ûüí+ë ÷Üæ è×Ü• çìëÈ
âíÓÖ èû«Xíûë æçhæ ÌìíÜì æçhæ äùÁíô «*èçèVç ôëÜ¯ Ììûðâìæ ôìÜ vÇíô ¼ìèðíçÖ †Œìâûì¤Üìë ô·»ô-
x*èâô ô|è÷Á òìæ vøíÜß «*ìËâæ äãí§ vôìíæì ¼âíúÈ v¼ «*ìÓìæÖ èû¬t¬ì? ë ôíëèæ _ çþìëì çþìíóë ûüðÁ äéûæ
tø`óæ èæíú ûì¤Üì ¼ìèðíçÖ ¼ãè÷èÿç ß t¬ç H ¬QŸ ëCíø vóÔì èóÜ¯ ÍëÈ ØíÜ ÙåÜ ðúíçì ûãºío óû öìíô
ûíÜí×æ• “èût‡íúë äìùëË• äéûíæë Ììæ`ó• èûxHèûÓìíæ Ììòìûìæ è÷+ûüè+¯”
ûì¤ÜìôìíûÖ æçhæ âïÜÖíûìÓ ß ôìûÖí÷çæìë ¼ï÷æì ôíëè×íÜæ ¼íçÖ\æìÇ ó+ ‘1882-1922’•
öçé\æìÇ v¼æI: ‘1887-1954’ ß vâìèðçÜìÜ âäãâóìë ‘1880-1952’¯
¼íçÖ\æìÇ ó+_ûãºío óû û¼ãë âíç ëûé\æìíÇë øíë ûì¤Üì ôìíûÖ èçèæÈ «*Çâ vâîèÜô ôèû¯
¼íçÖ\æìÇ èÐGFé èðí¼íû vûÐ ÐèkÐìÜé• ¾ûè÷írÖë ¼ìÓæìú æìæì èóô vÇíô ÌææÖ¯ èçèæ ëûé\«*éèçë äæÖ
ÔÖìç ðíÜß• èûèûÓ èû»ú ß ×`ó èæíú æïçæ æïçæ øëéáì ß çìíç ¼ìØíÜÖë øèë÷ú èóíúí×æ¯ “÷ëôìë
ùìæ”• “øìÜèôë ùìæ”• “Äëæìë ùìæ” ÈçÖìèó èû»íúë èóô vÇíô vöâæ vçâèæ ×`ó ß ëCøûíaoß ÌèÛæû¯
ØíÜ çþìë ôGFæì ß «*ôìÐ_óãÈÈ èûè÷r¼˜ìëé¯ ¼íçÖ\æìíÇë ôèûâìæí¼ vö Íôèå vëìâìè`åô v¼î`óöÞèÜœì
è×Ü• çì çþìë ôèûçìë ôçôIèÜ èûíÐ» èûíÐ» ×r¼yìú Óëì øí§• èô¬Q; v¼èå Ìíæô ¼âúÈ ÷ìøì øí§í×
çìë v÷,%ìô·ç çÇÖ ß ÚìæÊûÛû «*óÐÞæ ß ×í`óìí¼îôí»Þë ¼í÷çæ ÷÷Þìú¯ èçèæ ¼âôìÜéæ ëìäÊæèçô
Ììí`óìÜæ ß ¼ìâèúô Ùåæìë Pìëì «*Ûìèûç ðíú èô×ã ôèûçì ë÷æì ×ì§ìß ûì¤Üì ôìûÖíô ¼âüºo ôëíç «*÷ëh
vóèÐ-èûíóèÐ ôèûçì Ìæãûìó ôíëí×æ¯ Í¼û ë÷æìë âíÓÖ ÌæÖçë t¬ìH ó øìßúì vùíÜß• IËùç âìæ ¼ûÞr
ÅíGXÔíöìùÖ æú¯ Ìæãûìó Ûìûìæãûìó ÌíæôíáírÈ âïíÜë ¼ï¨ ûÖJæìú ¼âüºo ðúèæ¯ vóÐ«*éèçâïÜô
ôèûçìú ÅE×Uì¼ ÇìôíÜß• Ûìû-ùÛéëçì è×Ü æì¯ Ìçéç vùîëíûë «*Ðè¬t¬? ÇìôíÜß• vóíÐë ¼â¼Öìë ùÛéíë
289

«*íûÐ ôëûìë áâçì è×Ü æì¯ ë÷æìIèÜ çìÈ várèûíÐí» ôèûë ôÜíâ vÜÔì æì ðíú ÌùÛéë ¼ì¤ûìèóô
¼ãÜÛ øóÖë÷æìú øèëËèç vøíúí×¯ û¬t¬ç ; ““ôèûçì öÔæ «*ôìíÐë vûóæìú ô@øâìæ• ÌìK«*ôìíÐë
Ììôì)áìú ÅˆŠãÔ• v¼ÔìíæÈ ¼íçÖ\æìíÇë è÷ë èæûÞì¼æ¯”” ôèûë ôíúôèå ÅíGXÔíöìùÖ ôìûÖ†Œp ¥ “vûËã ß
ûéËì” ‘1906’• “çéÇÞ¼èÜÜ” ‘1908_Ìæãûìó’• “çéÇÞíëËã” ‘1910_Ìæãûìó’• “ôhT ß vôôì” ‘1912’ «*Ûè· ç¯
öçé\æìÇ ûüè+íç è×íÜæ ÈèJèæúìë¯ väÜì vûìíõÞ ôâÞ¼íï r †Œìíâ †Œìíâ Ùãëíç ðíúí×¯ †Œìíâë Ð¼Ö
ÐÖìâÜçìë âíÓÖß ÌùèËç âìæãí»ë æéëauo óìèë°Ö• ðçE×§ì ô·Ð âïèçÞ çþìë ÌQ?ëìKìíô ûÖìôhÜ ôíëí×¯
ëûé\ôìíûÖ Ìæãëk ðßúì ¼í+Uß• çþìë âíÓÖ èçèæ ÍÈ ûì¬t¬í? ûë ¼aoìæ øìæèæ¯ Í ¼âú çëgË ôèûëì öÔæ
ÌìKûºo ôGFæìú ëûé\«*Ûìû èæùÞíâë øÇ Ôãä þ è×íÜæ çÔæ öçé\æìíÇë vóÐ ß äùÁ• çþìë ôèûçìë vÔó-
øèëçìø ß ¾æëìÐÖ çþìíô æçhæ øíÇë ¼aoìæ èóíúí×¯ û¬t¬ä ; ùÁ• çþìë vëìâìè`åô ÌæãÛè— çíô Ìì§ìÜ ôíë
û¬t¬ç
; ¬QíŸ ôÈ «*ìÓìæÖ èóíúí×¯ çþìë âëgôìûÖrúé_“âëéè÷ôì” ‘1923’• “âëgèÐÔì” ‘1927’ Íû¤ “âëgâìúì”
‘1930’ ûì¤Üìë ÐÖìâÜ Ììûðìßúìë Ï»ë• ëgá ¾æëìíÐÖë ×èû èæíú Íí¼í×¯ èçèæ ûÖíà• çéá£ vxXí»•
ôìíûÖë «*÷èÜç ÌìóÐÞûìó ß v¼î`óöÞíûìÓíô çþìë äéûíæë ûì¬t¬û? ÌèÛÚçìë âìæóí„ èæøãË öãèk ÐübÜìú
Ìì¹âË ôíëí×æ¯ ¼â¬t¬? vâìðäìÜ• Íâæ ôé âàÜâú ÉxHë ¼@¬íH ao «*÷èÜç ¼ìÓìëË «*çÖúíôß èçèæ ûäÞæ
ôíëí×æ• ûíÜí×æ ÉxHë æÖìúøëìúË ûì ¼ãèû÷ìëô ææ• èçèæ âàÜâúß ææ/ ûë¤ Íô ×‚íûÐé èæVãë ¼+ì
èöèæ çþìë ¼ü,% äéûíóë ¼ãÔóã¥íÔ ™Óã Åóì¼éæ Çìíôæ æì• çìíóë óã¥íÔë Ûìë ûüèºoíçÈ vöæ vûèÐ ¼í÷,%
Çìíôæ¯
çþìë ôèûçìë ôÜìôíâÞß ÍÈ væèçûìó Ðj• è÷rôGF ß ×`ó«*ôëíË Øhíå ÅíÒí×¯ èô¬Q; øèëËç v«*îÆí&
vøîþí× ôèûë “¼ìúâd”• “èröìâì”• “èæÐìèQ?ôì”-ú èûøëéíç ¼ãë vûíäí×¯ Íë ÌìÛì¼ ÌûÐÖ «*Çâ øíûÞ çþìë
âíæë ùÛéíë âìæã» ¼@øíôÞ vö «*çÖú è×Ü çì vÇíôÈ• ÌÇÞìÁ âìæãí»ë «*èç ÌæÖìú ß Ìèû÷ìíëë vûóæì
vÇíôÈ Íí¼í× âíæ ðú¯ çìÈ vÐ» øíûÞë ôèûçìú ¼aoÖìë ëèkâ èóùíQ? «*èçûìó æú• Ìæãçìø@¬ìX æ èûxHìí¼
ôëgËìë vö ¼ãë vûíäí× çì ôèûë ëûé\Ìæãëèkë ÌìÛì¼ èæâÞìË ôíë¯ Íèóô vÇíô öçé\æìÇ ëûé\ Ìæãëìùé
ðíúß t¬ç H ¬QŸ ôèû«*èçÛìú Ûìt¬ëH ðíú Ììí×æ¯
«*Çâ äéûíæ vâìèðçÜìÜß ëûé\ìæãëìùé è×íÜæ• çþìë “t¬ø H æû¼ìëé” v¼ ¼ìáÖ ûðæ ôëí×¯ çþìë
ôèûâìæí¼ë t¬ìH ç¬QÖŸ vÛìùôìâæìú• vóðûìíó¯ v«*â ß v¼î`óíöÞë Åøì¼ô ëûé\æìÇ Åøèæ»íóë Îè»ë âíçìÈ
ÓÖìæé• Åóì¼éæ¯ vâìèðçÜìíÜë ôèûçìú vöÔìíæ Å†Œ vóðìKûìó• çéûu vöîûæ ôìâæì ß ¼í@¬ìc ù èøøì¼ì âãÔÖ•
v¼Ôìíæ ëûé\æìíÇ vóíðì+ëíËë Ììôì)áìÈ «*Óìæ¯ vâìèðçÜìíÜë ôèûçìë ôìûÖèæèâÞèç Ìíæôåì âÓã¼óï íæë•
¾ÐÜéë t‡ìëô• ôYÖìè¼ôÖìÜ ûì ÑèçðÖøpé¯ v¼Ôìíæ vôìÇìß èÐèÇÜçìë ÌûôìÐ væÈ¯ ×r• ¬t¬û? ôèûæÖìí¼
Íôèå ¼óì¼í÷çæ ôèûâíæë øèë÷ú Ììí×¯
vâìèðçÜìíÜë âíæìÛèàíç ÜÙãçìë vôìíæì òìæ væÈ¯ èçèæ ¼ççÈ Iëgù@¬éc ë âææ-ôGFæìë ûíâÞ
ôYìè¼ôÖìÜ ¼¤öâ• ûìTÜÖûèäÞç Åø¬òìøæìë øáøìçé è×íÜæ¯ ÍÈ ôìëíË “¼íæå” ë÷æìú vâìèðçÜìÜ
èûíÐ» ¼ØÜ¯ ¼íæíåíë øóèûæÖìí¼ èçèæ óá èÐGFé¯ ôèûë ôíúôèå ÅíGXÔíöìùÖ ôìûÖ†Œp• “t¬ø H æø¼ìëé”
‘1922’• “èût‡ëËé” ‘1927’• “t‡ëùëÜ” ‘1936’• “vðâQ? vùìÓïèÜ” ‘1941’• “×`ó ÷çhóÐÞ é ‘1951’¯ «*Çâ
èûxHöíã ºoì+ë ôìíÜ ôìäé æäëgÜ È¼Üìíâë ‘1899_1976’ ÌìèûÛÞìû¯ ôèû ÔÖìèçíç Í ¼âíúë ôèûôhíÜ
æäëgÜ ¼ûÞìèç¹âé¯ èçèæ Ìíæôåì t¬Û H ìûôèû è×íÜæ¯ «*ìíËë ÍôìQ? Ììíûíùë çì§æìú• èæíäíô «*ôìíÐë
290

Ìì«*ìË v÷,%ì ôíëí×æ¯ v¼È t¬ç
H ¥t]—çÞ ¼ïírÈ çþìë ôèûçì ß ùìæ ëè÷ç ðíúí×¯ óãèå váírÈ çì æçhæ ûkûÖ•
ß ¼ì¤ùéèçô ¾ûèÐí,%Ö ÌææÖ¯ ÌìíÜì÷Ö ôèûçì rúéíç çìë Ìì¤èÐô øèë÷ú øìßúì öìíû¯
35¿3 ôìäé æäëgÜ È¼Üìâ ¥ ¼¤èá: äéûæûü+ ß ôìûÖ

ôìäé æäëgÜ È¼Üìíâë äˆŠ 11È ¾äÖV• 1306/ 24íÐ vâ 1899 ûÓÞâìæ väÜìë Ìì¼ìæí¼ìÜ âðôhâìë
÷hëèg Üúì †Œìíâ¯ ûìûì ôìäé Øèôë Ììðâó ß âì äìíðóì Ôìçhæ¯ ¾ÐÐíûÈ çþìë ûìûìë âüçÖh ðú¯ óÐ û×ë ûúí¼
èçèæ †Œìíâë âkû vÇíô «*ìÇèâô øëéáì vóæ¯ ¼¤¼ìíëë ÷ìíø v¼Ôìíæ Íôû×ë èÐáôçìë ¼íà vâìGXìèùèëß
ôíëæ¯ 1931 èÔušìíj èçèæ «*Çíâ èÐúìëí¼ìÜ ðìÈ t¬›ã Ü ß øíë âìÇëgæ t¬›ã íÜ ÛèçÞ ðæ• øíëë û×ë ø§ì™æì
v×í§ vÜíåì ß ôèû óíÜ vöìù vóæ¯ óìèëí°Öë ÷ìíø 1916vç «*Çíâ ûìûãè÷Þë ß øíë ëgèåë vóìôìíæ ôìä
vææ¯ âìíÄë Íô û×ë âúâæè¼¤íðë Íôèå t¬›ã íÜ øí§• ûìÁ¼èëô øëéáìë øë 1915 èÐúìëí¼ìÜ ëìä t¬›ã íÜ
ÛèçÞ ðæ¯ ÍáíË ¾ÐÜäìæ`ó âãíÔìøìÓÖìú ‘¼ìèðèçÖô’-Íë ¼íà ûaã&o ðú Íû¤ èû«Xûé èÐáô èæûìëË ÷\
Ùåíôë ¼ìèˆ‰íÓÖ çþìë «*ìíË èû«Xûé è÷Q?ìÓìëìë ¼˜ìë ðú¯ ÍÔìæ vÇíôÈ èçèæ 1937 èÔušìíj 49æ¤ ûìÂìèÜ
ø^åíæ vöìù èóíú «*Çíâ Üìíðìë ðíú væîí¼ëìíç «*èÐáË vÐí» ôëìè÷ v¼æìèæûìí¼ öìæ¯
¾ôíÐìíë èô×ã ùìæ ûì ë÷æì ÇìôíÜß• æäëgíÜë öÇìÇÞ ¼ìèðçÖ ë÷æìë ¼ï÷æì ôëìè÷ë v¼æìèæûìí¼¯ 1919
èÔušìíj v¼Ôìíæ vÜÔì «*Çâ ùGF “ûìÅwhíÜë ÌìKôìèðæé” ‘¼+ùìç• ¾äÖV 1325’• «*Çâ ôèûçì “âãèk”
‘ûàéú âã¼Üâìæ ¼ìèðçÖ øèrôì• x*ìûË 1326’ Íû¤ «*Çâ «*ûao “çhôÞ âèðÜìë vÙìâåì vÔìÜì” ‘¼ßùìç•
ôìèçÞô 1326’-Í «*ôìèÐç ðú¯ âì÷Þ 1920 vûàÜ vëèäíâ`å vÛíÂ vóßúìú ôâÞðéæ æäëgÜ ôÜôìçìú
èØíë ¾ÐÜäìæí`óë vâí¼ Ììx*ú èæíÜ• v¼Ôìíæ çþìë ÓâÞâç ÌQ?ëìú ðßúìú 32 æ¤ ôíÜä èš³íå âãäØë
Ììðíâíóë ¼íà ûì¼ ôëíç ™ëg ôíëæ¯ Íè«*íÜ Íôûìë ÷hëèg Üúì öìæ¯ Í ¼âú ôèûë èô×ã ë÷æì «*ôìèÐç
ðíç vóÔì öìú• èô¬Q; ÔÖìèçë Ðéí»Þ vøîþ×ìæ ¼ì:ìèðô “èûäÜé”íç ‘6È äìæãúìèë• 1922’ “èûí°ìðé” ôèûçì
«*ôìíÐë ¼íà ¼íà¯
ÈíçìâíÓÖ äéèûôìë çìèùíó Ìèòëè÷+ æäëgÜíô ôíúôèå ôìùíä ôìä ôëíç vóÔì öìú¯ 12 äãÜìÈ•
1920 ¾óèæô “æûöãù” øèrôìú 60 åìôì vûçíæ ôìä vææ• ßÈ û×ëÈ èõí¼@¬íH ë “vâì¼íÜâ Ûìëç” øèrôìë
¼íà 100 åìôìë èûèæâíú èÜÔíç ÷hèkûºo ðæ¯ 1921 vØûuúg ìèëíç Ììûìë “æûöãíù” vöìù èóíÜß âì÷Þ-
Í È¬t¬Ø ? ì vóæ¯ 1922 äãæ Í “¾óèæô v¼ûô” ôìùíä 100d åìôì vûçíæ ¼ðôìëé ¼@øìóô èæöãk ðæ Íû¤
25íÐ äãæ ôèû ¼íçÖ\æìÇ óí+ë âüçÖh íç ëè÷ç ¼@øìóôéú vÜÔì èæíú âçèûíëìÓ ðíÜ v¼ ôìä v×í§
vóæ¯ 11È Ììùš èæíäÈ ¼:ìíð óãûìë «*ôìíÐ «*èçx*èg ç èóíú ëûé\æìíÇë “Óïâíôçh” ôèûçì èæíú “Óïâíôçh”
øèrôì «*ôìÐ ôíëæ¯ ÍÔìíæÈ øïäì ¼¤ÔÖìú “Ììæ`óâúéë Ììùâíæ” ôèûçì ß Ìí=ìûíë øïËÞ t¬ìH Óéæçìë
óìèûíç “Óïâíôçhë øÇ” ¼@øìóôéú vÜíÔæ¯ ëìäí°ìíðë ÌèÛíöìíù æíÛ@¬íH ë æäëgíÜë v†Œ:ìèë øíëìúìæì äìèë
ðú• Ììë 23íÐ æíÛ@¬ëH èçèæ ôhèâGXìú v†Œ:ìë ðæ¯ ôÜôìçìë ûÖìWÐìÜ vôìåÞ ðíú 17È äìæãúìèë 1923
ÌìèÜøãë v¼`å³ìÜ väíÜ v«*èëç ðæ¯ Í ¼âú vt¬ð‰ Ûìäæ æäëgÜíô ëûé\æìÇ çþìë “û¼Q?” æìåôèå ÅÁ¼ùÞ
ôíëæ¯ TùèÜ väíÜ• väÜ ôç·ø Þ íáë ÌæÖìú Ìì÷ëíËë «*èçûìíó 39 èóæ ÌæÐæ ôëìë øíë èûíÐ» âöÞìóì
èóíú çþìíô ûðëâøãë väíÜ ûóèÜ ôëì ðú¯ v¼Ôìæ vÇíô Íô û×ë èçæ ¼:ìð øíë âãèk øìæ¯ 1924• 24íÐ
Íè«*Ü ôÜôìçìú «*âéÜì v¼æIí:ë ¼íà èûûìð¯ ßÈ û×ë Ìí=ìûíë “èûí»ë ûþìèÐ” ôìûÖ†Œp èæè»ºo Íû¤
291

æíÛ@¬íH ë “ÛìÂìë ùìæ” ûìíäúì: ðú¯ 1925 âðìKì ùìèaoë ¼íà ôèûë Øèëóøãë ô¤í†Œí¼ë «*ìíóèÐô
¼í@‡Üíæ ¼ìáìÁ Ùíå¯ æíÛ@¬íH ë “x*èâô ô·»ô «*äì øìèåÞë È¬t¬ì? ðìë Íû¤ èõí¼@¬íH ë çþìë ÜìÂÜ” øèrôìú
“¼ìâÖûìóé” ôèûçìIE× «*ôìÐ ôíëæ¯ 1926 Í èæèÔÜûà «*äì ¼í@‡Üíæ “x*èâíôë ùìæ”• ×ìr-öãûì ¼í@‡Üíæ
“×ìróíÜë ùìæ” ë÷æì ôíëæ ß vùíú vÐìæìæ¯ 1927-Í âã¼èÜâ ¼ìèðçÖ ¼âìíäë «*Çâ ß 1928-Í èPçéú
¼í@‡Üæ ÅíPìÓæ ôíëæ¯ èPçéú ¼í@¬æX ÅøÜíá “÷Ü ÷Ü ÷Ü” ùìæèå ëè÷ç ðú¯ 1929-Í äìèçë øíá
ôèûíô ¼¤ûèÓÞç ôëì ð¯ 1930-Í ôìûÖ†Œp “«*Üú èÐÔì”• “÷\èû`óã” öÇì¹íâ ûìíäúì: ðíú èæí»ÓìÚìë
ôûíÜ øí§¯ ÍÈ û×ëÈ 25íÐ æíÛ@¬ëH ôèûë èûëgíºo ëìäí°ìíðë ÌèÛíöìù Ííæ 6È æíÛ@¬ëH v†Œ:ìë ß 11
èõí¼@¬ëH ôìëìów vóßúì ðú¯
Íèóíô 1922• 10È æíÛ@¬ëH “Óïâíôçh” 1â ûí»Þë 21íÐ ¼¤ÔÖì «*ôìíÐë øë ûao ðíú vùíÜ• ôèû
“æßíëìä” ‘1927’ øèrôìú t¬GH ô F ìíÜë äæÖ vöìù èóíúè×íÜæ¯ 1940-Í ØäÜãÜ ðô çþìë óíÜë
âãÔøìrëCíø æûøöÞìíúë “¾óèæô æûöãù” «*ôìÐ ôëíÜ æäëgÜ «*Óìæ ¼@øìóô øíó vöìù vóæ¯ 1941
ôÜôìçìú ¼âìíëìð¼ðôìíë æäëgÜ äíˆŠìÁ¼û øìÜæ ôëì ðú¯ ëûé\æìíÇë âüçÖh íç æäëgÜ ôÜôìçì vûçìë
vôí\ “ëèûðìëì” ôèûçì Ììûüè+ ôíëæ¯ 1942• 10È äãÜìÈ æäëgÜ Ììôèt‡ôÛìíû Ì¼ãò ðíú øí§æ¯
ôèûø-é «*âéÜì 1940 ¼ìíÜÈ øáìÙìíç Ìì¹ìQ? ðíúí×æ¯ «*Çíâ Üãè@¬Hæé øìôÞ ß ëþìè÷íç è÷èôÁ¼ìë øíë
“æäëgÜ èæëìâú ¼èâèç” Íû¤ øïûÞ ûì¤Üì ß øìèô¬t¬ì? æ ¼ëôìíëë Ììæãôí— ÜÖ ×ú âì¼ Üwíæ• øíë èÛíúæìú
è÷èôÁ¼ì ôëìíæì ðú¯ èô¬Q; vôìíæì è÷èôÁ¼ìíçÈ çþìë v÷çæì ß ¼üè,%Ðèk èØíë Ììí¼èæ¯ 1971 ûì¤ÜìíóÐ
¼ëôìë ùèÒç ðíÜ ëì,%é³ ú ÌèçèÇ èð¼ìíû æäëgÜ Õìôìú öìæ¯ Õìôì èûxHèûóÖìÜú çþìíô ¼@‡ìæ¼ï÷ô èõ¿ èÜå/
ûì¤ÜìíóÐ ¼ëôìíëë øá vÇíô ¼ìèðçÖ øãët¬›ìë “21íÐ øóô” ÈçÖìèóíç èçèæ ¼@‡ìèæç ðæ¯ 27íÐ Ììùš
1976 çìèëíÔ ûuíWì èæÅíâìèæúìú Ìì¹ìQ? ðíÜ 29íÐ ôèûë äéûæìû¼ìæ ðú¯
ôìûÖôÇì ¥ æäëgÜ È¼Üìíâë «*Çâ ôìûÖ†Œp “Ìè†‰ûéËì” 1329 ¼ìíÜë ôìèçÞô ‘Ìí=ìûë• 1922’
«*ôìèÐç ðú¯ ûÈèå èû«Xûé ûìëé\ôhâìë vÙì»íô ÅÁ¼ùÞ ôëì ðíúí×¯ Ííç èûí°ìðé• Ììùâæé• Óïâíôçh «*Ûè· ç
ôèûçì Ììí×¯ Ìûæé\æìíÇë øèëôGFæìú «*E×ó Íþíôí×æ èÐGFé ûéíëxHë ¾äæ¯ “vóìÜæ ÷þìøì ‘ÌìèxHæ 1330•
È¤ 1923’ ôèûë èPçéú ôìûÖ†Œp¯ “Óïâíôçh” «*ôìíÐë óìíú ôëìóí„ óè„ç ôèû öÔæ väíÜ• v¼È¼âú
ôèûçìIèÜ vÜÔì¯ väíÜë ßúìõÞìëíóë ¼ìðìíöÖ øèûr ùíàìøìÓÖìú ûìÈíë Ííæ v¼IèÜ ôìûÖìôìíë «*ôìÐ
ôíëæ¯ Í ôìíûÖë ÅíGXÔíöìùÖ ôèûçì “¼üè,% ¼ãíÔë ÅGXìí¼¯” Í ôìíûÖë âãÔÖ Ììíûù «*âéÜì ûì vóìÜæ vóûéë
¼íà ôèûë ¼@øôÞ¯ “èûí»ë ûþìÐé” ‘Ììùš• 1924’ ûÈèåë ¼ï÷æìú äìèæíúí×æ “Ìè†‰ûéËì”ë èPçéú Ô„
èðí¼íû vöèå «*ôìíÐë øèëôGFæì è×Ü v¼èå “èûí»ë ûþìÐé” æìíâ «*ôìèÐç ðÜ¯ ÍÈ ¼û t‡ëËéú ôìûÖ†Œp
×ì§ìß æäëgÜ “×ìúìæå” ‘1925’• vóÐûaãëo âüçÖh íÐìíô ÅíPÜ ôèûë è÷+ëJíæë äéûæôìèðæé ûËÞæì ôíë
“è÷+æìâì” ‘Ììùš• 1925’ ë÷æì ß «*ôìíÐë øë ôèûë ÅíGXÔíöìùÖ ôìûÖ “¼ûÞðìëì” ‘1926’• öìë ÌæÖçâ
ôèûçì æìëé Íû¤ “ØèËâæ¼ì” ‘1927’ «*Ûè· ç ôìûÖ†Œp «*ôìÐ ôíëæ¯ ¼è˜çì ‘1928’ ëûé\æìíÇë ÷úèæôìë
ÌìóíÐÞ v¼ ¼âíú «*ôìèÐç ¼ôÜ ôìûÖ†Œípë èæûÞìè÷ç ôèûçìë ¼¤ôÜæ_ëûé\æìÇíô ÅÁ¼ùÞ ôëì ðíúí×¯
ôèû æäëgíÜë èô×ã ùGF†p Œ _ûÖìÇìë óìæ ‘1922’• èÐÅèÜâìÜì ‘1928’• Íû¤ ÅøæÖì¼ “ûþìÓæðìëì” ‘1920’•
ôhíðèÜôì ‘1927’• âüçÖh áhÓì ‘1930’ «*Ûè· çë ¼íà ¼àéç ¼¤ôÜæ “v÷ìíÔë ÷ìçô” ‘1929’ «*èçÛì v¼ìâ
‘û¼ã’-vô ÅÁ¼ùÞéô·ç• ÷\èû`óã ‘1931’• IÜûìèù÷ì ‘1933’• ùìíæë âìÜì ‘1934’• ùéèçÐçóÜ ‘1934’
«*Ûè· ç «*ôìèÐç ðú¯ ôèûë ôíúôèå «*ûao †Œp• v×ìåíóë Åøíöìùé æìåô vöâæ ë÷æì ôíëí×æ vçâæÈ ßâë
292

¾Ôúìâ ß ðìèØíäë ôèûçì Ìæãûìó ôíë «*ôìÐ ôíëí×æ¯ Í¼â¬t¬? †Œípë ÌíæôIèÜ ë÷æì vöâæ «*ìíËë åìíæ
vÜÔì• Ììûìë ¼Ûì-¼èâèçíç ûk·çì ôâÞ ûì ÌíÇÞ «*íúìäíæ ôÜâ Óëì ë÷æìß Ììí×¯
35¿4 âïÜøìÒ_1 ¥ æìëé ‘¼ûÞðìëì’

æìëé
¼ìíâÖë ùìæ ùìÈ_
Ììâìë ÷íá øãë»g -ëâËé vôìíæì vÛóìíÛó æìÈ¯
èûíxH öì-èô×ã âðìæd ¼üè,% è÷ë-ôÜÖìË-ôë
ÌíÓÞô çìë ôèëúìí× æìëé• ÌíÓÞô çìë æë¯
èûíxH öì-èô×ã ÍÜ øìø çìø vûóæì Ìx*ûg ìèë
ÌíÓÞô çìë Ììèæúìí× æë• ÌíÓÞô çìë æìëé¯
æëôôh„ ûèÜúì vô vçìâì• ôíë æìëé vðú-ÚìæÀ
çìíë ûÜ• Ììèó-øìø æìëé æíð• v¼ vö æë Ðúçìæ¯
ÌÇûì øìø vö_Ðúçìæ vö_æë æíð æìëé æíð•
ôYéû v¼• çìÈ v¼ æë ß æìëéíç ¼âìæ èâèÐúì ëíð¢
Í-èûíxH öç Øhèåúìí× ØhÜ• ØèÜúìí× öç ØÜ•
æìëé èóÜ çìíð ëCø-ë¼-âÓã-ùao ¼ãèæâÞÜ¯
çìäâðíÜë øìÇë vóíÔ×• vóèÔúì× çìë «*ìËÀ
ÌQ?íë çìë vâìâdçìä æìëé• ûìèðíëíç Ðì-äìðìæ¢
Úìíæë Ü¨é• ùìíæë Ü¨é• Ð¼Ö-Ü¨é æìëé•
¼ã»âì-Ü¨é æìëéÈ èØèëí× ëCíø ëCíø ¼˜ìèë¯
øãë»g Ííæí× èóûí¼ë äìÜì ç: vëî°óìð•
ôìèâæé Ííæí× öìèâæé-ÐìèQ?• ¼âéëË• ûìèëûìð¯
èóûí¼ èóúìí× Ðèk-¼ìð¼• èæÐéíÇ ðíúí× ûÓï•
øãë»g Íí¼í× âëgçÃ· ì Ü”íú_æìëé vöìùìíúí× âÓã¯
Ð¼Öíár ÅûÞë ð”Ü øãë»g ÷ìÜìÜ ðÜ/
æìëé v¼È âìíÒ Ð¼Ö vëìèøúì ôèëÜ ¼ãÐÖìâÜ¯
æë ûìíð ðÜ• æìëé ûíð äÜ• v¼È äÜ-âìèå èâíÐ
Ø¼Ü ðÈúì ØèÜúì ÅèÒÜ v¼ìæìèÜ Óìíæë Ðéí»¯
293

t¬ËH -Þ vëîøÖÛìë
æìëéë Ìà-øëÐ ÜèÛúì ð”íúí× ÌÜWìë¯
æìëéë èûëíð• æìëéë èâÜíæ• æë vøÜ ôèû-«*ìË•
öç ôÇì çìë ðÈÜ ôèûçì• Ðj ðÈÜ ùìæ¯
æë èóÜ áhÓì• æìëé èóÜ ¼ãÓì• ¼ãÓìú áhÓìú èâíÜ
äˆŠ ÜèÛí× âðìâìæíûë âðìèÐ™ èçíÜ èçíÜ¯
äùíçë öç û§ û§ äú• û§ û§ ÌèÛöìæ•
âìçì Û†‰é ß ûÓãíóë çÖìíù ðÈúìí× âðéúìæd¯
vôìæd ëíË ôç Ôãæ èóÜ æë vÜÔì Ììí× Èèçðìí¼•
ôç æìëé èóÜ è¼þèÇë è¼þóëã vÜÔì æìÈ çìë øìíÐ¢
ôç âìçì èóÜ ´óú Åøìè§”• ôç vûìæ èóÜ v¼ûì•
ûéíëë t‡üèç-¬t¬í? @¬ëc ùìíú èÜèÔúì vëíÔí× vôûìÀ
vôìíæì ôìíÜ Íôì ðú èæ ô” äúé øãëíg »ë çëûìëé
v«*ëËì èóúìí×• Ðèk èóúìí×• èûäú Ü¨é æìëé¯
ëìäì ôèëúìí× ëìäÖ-Ðì¼æ• ëìäìíë Ðìè¼Ü ëìËé•
ëìËéë óëíó ÓãÈúì èùúìí× ëìíäÖë öç †Xìèæ¯
øãë»g ´óú-ðéæ•
âìæã» ôèëíç æìëé èóÜ çìíë ÌìíÓô ´óú ÎË¯
Óëìú öþìíóë öÐ Óíæ æì ô” Ìâë âðìâìæû•
ûëí» ûëí» öþìíóë t‡ëíË ôèë vâìëì ÅÁ¼û•
vÔúìíÜë ûíÐ çþìíóë äˆŠ èóúìí× èûÜì¼é èøçì¯
Üû ôhíÐ ûíæ çÖèäúìí× ëìâ• øìÜæ ôíëí× ¼éçì¯
æìëé v¼ èÐáì”ë èÐ™-øãëíg »ë vt¬ð‰ v«*â óúì âìúì•
óé: æúíæ øëì”Ü ôìäÜ vûóæìë Ùæ ×ìúì¯
Ìlcçã ëCíø øëg» øãë»g ôèëÜ v¼ ÎË vÐìÓ•
ûãíô ô”íë çìíë ÷hèâÜ vö• çìíë ôèÜ v¼ ÌûíëìÓ¯
èçèæ æë-Ìûçìë_
èøçìë ÌìíóíÐ äææéíë èöèæ ôìíåæ ðìèæ” ôhÒìë¢
øìxHÞ èØèëúì ™íúí×æ Ììä ÌÓÞæìëéxHë•
æìëé ÷ìøì è×Ü Íçèóæ• Ììä ÷ìøì øè§úìí× æë¢
294

v¼ öãù ð”íúí× ûìè¼•
vö öãíù øãë»g óì¼ è×Ü æì ô” æìëéëì Ììè×Ü óì¼é¢
vûóæìë öãù• âìæãí»ë öãù• ¼ìíâÖë öãù Ììèä•
vôð ëèðíû æì û`óé ôìðìëß ÅèÒí× õWì ûìèä•
æë öèó ëìíÔ æìëéíë û`óé• çíû Íë øë öãíù
Ììøæìèë ë÷ì Ñ ôìëìùìíë øãë»g âèëíû Ûhíù¢
öãíùë ÓâÞ ÍÈ_
øé§æ ôèëíÜ v¼ øé§æ Íí¼ øé§ì vóíû vçìâìíôÈ
vÐìíæì âíçÞÖë äéû¢
ÌíæÖíë öç ôèëíû øé§æ• èæíä ðíû çç ôYéû¢
t¬ËH -Þ vëîøÖ ÌÜWìíëë öáøãëéíç æìëé•
ôèëÜ vçìâìú ûè`óæé• ûíÜì vôìæ v¼ ÌçÖì÷ìëéÀ
Ììøæìíë Ììä «*ôìíÐë çû æìÈ v¼È ûÖìôhÜçì•
Ììä çhèâ Ûéëg Ìì§ìíÜ Çìèôúì væøíÇÖ ôß ôÇì¢
v÷ìíÔ v÷ìíÔ Ììèä ÷ìèðíç øìë æì/ ðìíç ëgèÜ• øìíú âÜ•
âìÇìë vÙìâdåì• è×þí§ vØÜ æìëé• vÛíÂ vØÜ ß èÐôÜ¢
vö vÙìâdåì vçìâì” ôèëúìí× Ûéëg ß§ìß v¼ ÌìûëË¢
óãë ô”íë óìß óì¼éë è÷ÿ Ììí× öç ÌìÛëË¢
Óëìë óãÜìÜé vâíú¢
èØëæì ç Ììë èùèëóëéûíæ ÐìÔé-¼íæ ùìæ vùíú¢
ôÔæ Ììè¼Ü “«Xíã åì” öâëìäì èæÐéÇ øìÔìú Å”í§•
Óèëúì vçìâìú øïèëÜ çìðìë ÌþìÓìë èûûë-øãíë¯
v¼È v¼ Ììèóâ ûaoæ çû• v¼È ð”íç Ìì× âèë¯
âëíËë øãíë/ æìèâÜ Óëìú v¼Èèóæ èûÛìûëé¯
vÛíÂ öâøãëé æìèùæéë âç Ììú âì øìçìÜ Øhè§”¢
ÌþìÓìíë vçìâìú øÇ vóÔìíû âì vçìâìèë Û†‰ ÷hè§¢
øãë»g öíâë áhÓìë ôhôëh âãk ß øóìÙìíç
Üãåìíú øè§íû ß ÷ëË-çíÜ óèÜç öíâë ¼ìíÇ¢
Íçèóæ ™Óã èûÜìíÜ Ìâüç• Ììä «*íúìäæ öíû
vö-ðìíç èøúìíÜ Ìâüç• v¼ ðìíç ô—å èû» èóíç ðíû¯
v¼-èóæ ¼ãóëï æú_
vö-èóæ ÓëËé øãëíg »ë ¼ìíÇ ùìèðíû æìëéëß äú¢
295

35¿5 ¼ìëì¤Ð_1
¼ìíâÖë ùìæ ùìßúì ôèûë ôìí× æìëé-øãëíg » vôìíæì vÛóìíÛó væÈ¯ èûíxHë ¼â¬t¬? ôÜÖìË ÌôÜÖìË
¼íûíçÈ æìëé øãëíg »ë Û—èâôì Ììí×¯ èÔuèšú Ììèó øìíøë èø×íæ vö Ðúçìíæë (Satan) ôÇì Ûìûì ðú
v¼È ÌâàíÜë Ðèk æìëé øãë»g ÅÛíúë âíÓÖÈ Çìôì ¼@¬ûc ¯ çìÈ æìëéíô ÍäæÖ vðú ôëì èÒô æú¯ ûë¤
øüèÇûéë öì èô×ã ÛìíÜì v¼È ¼û ¼üè,%_öì âàÜâú_¼@øó• Úìæ• IË v¼î`óöÞ ¼âí¬t¬È? æìëéë Ìûóìæ Ììí×¯
èóíæë vÐí» ç: vóð âæ èæíú øãë»g Ùíë èØíë æìëéë ôÜÖìËtøíÐÞ t¬èH ¬t¬? ÐìèQ? vøíúí×¯ æìëé ûìÈíë
ôÊâÞ»Ëì väìùìú• Ùíë v¼-È ôÜÖìËé¯ óãíúë ÐèkíçÈ ¼üè,% ëíúí× ¼÷Ü¯
ÌÜWìë v¼ vçì æìëéíóð tøíÐÞÈ ¼ã`óë¯ æìëéë èâÜæ-èûëíð ôìûÖ¼üè,%¯ áhÓì-¼ãÓìë âÓÖ èóíú èæçÖ
æçhæ ¼üè,% ¼@¬ûc ðíúí×¯ øüèÇûéë Ìíæô èûäú ÌèÛöìæ• âìæãí»ë ¼â¬t¬? ôéèçÞë èø×íæ æìëéë Ìûóìæ
¼éâìðéæ¯
æìëéë ÅÁ¼ìð ß v«*ëËìíçÈ øüèÇûéíç Ìâë âæé»éëì âðìæ ¼û «*úì¼ ôíëí×æ¯ æìëéë vôìâÜ ´óíúë
tøíÐÞÈ èÐ™-øãë»g èæèûÞíÐí» vt¬ð‰ v«*â-«*éèç óúìâìúìú Åódûº
ã o ðíúí×¯
æìëéë v«*ëËìú• Ðèkíç Íçèóæ öþìëì Ììx*ú vøíúí×• çìëìÈ Ììä æìëéë âöÞìóìíô t¬éH ôìë ôëí× æì•
Í ûí§ì èût‡ú¯ Ììä ¼ìâÖûìíóë öãù_æìëé øãëíg »ë ¼âìæìèÓôìë¯ øãë»g æìëéë Åøë ÌìèÓøçÖ èû¬t¬ì? ë ûì
çìíô û`óé ôëíç ÷ìÈíÜ• çìíôÈ Íô ¼âú• çìëÈ ¼ü,% ôìëìùìíë û`óé ðíç ðíû¯ vôææì ÍåìÈ
öãùÓâÞ_øé§æ ôëíÜ èæíäíôÈ øéè§ç ðíç ðíû¯ v¼È ¼íà æìëéíôß Ììë t¬ËH -Þ vëîíøÖë Ìaoôìíë ûè`óæé
Çìôì ÷Üíû æì/ ðìíçë ëgèû• øìíúë âÜ-èÐôÜ• âìÇìë vÙìâåì vØíÜ vûèëíú Ìì¼íç ðíû¯ öìëì Íô¼âú
øóìæç ôíë vëíÔè×Ü• çìíóë ¼â¬t¬? ûaoæ è×ˆ‰ ôíë• «*íúìäíæ øëìÛ—ç ôíë• æìëéíô èûxHäú ôëíç ðíû¯
Ììë çì ðíÜÈ Ìæìùç Ûèû»Öíç øãëíg »ë ¼íà æìëéë äú vÙìè»ç ðíû¯

“æìëé” ôèûçìèå ôèûë “¼ìâÖûìóé” ôèûçì IíE×ë ÌæÖçâ¯ ¼ìâÖûìóé ôèûçìIE× «*ôìèÐç ðú “ÜìÂÜ”
øèrôìë «*Çâ ¼¤ÔÖìú ‘16 èõí¼@¬ëH • 1925’¯ øíë “¼ûÞðìëì” ‘1926’ ôìûÖ†Œíp “¼ìâÖûìóé”ë ÌæÖìæÖ
ôèûçìë ¼íà “æìëé”-ß ¼¤ôèÜç ðú¯ ôèûçìèåíô «*ôìÐôìíÜë ëìäÊæèçô-¼ìâìèäô v«*áìøå ÌìíÜì÷æì
ôëíÜ öÇìÇÞ âïÜÖìúæ ¼@¬ûc ¯
“æìëé” ôèûçìèå ¼@øíôÞ «*ì¼èàô ÌìíÜì÷æìë ™ëgíçÈ• Ûìëçéú äæäéûíæ ¼ìÓìëËÛìíû æìëéë èô òìæ
è×Ü Íû¤ Ðçìjéë ¼ï÷æìôìíÜë øèëèòèçèåß äìæì óëôìë¯ çìðíÜÈ Ñèçðìè¼ô øfìódÛèï âíç ¼ìâÖûìóé
ôèûçìIíE×ë æìëé ôèûçìë Ììíøèáô Iëg& ß çìÁøöÞ ûãíÄ væßúì ¼ðä ðíû¯
Íâæ Íôèå ôÇì «*÷èÜç Ììí× vö «*ì÷éæ Ûìëçûí»Þ ¾ûèóô öãù vÇíôÈ æìëéë òìæ Åþ÷íh ç è×Ü¯
âÓÖöãíù âã¼èÜâ ÌèÓôìíëë øë æìëéë âöÞìóìë Ìûæâæ Ùíå¯ õ¿ ¼ãôâh ìëé Ûªì÷ìöÞ Í ¼@øíôÞ èû¬t¬ç ü?
1
ÌìíÜì÷æì ôíëí×æ¯ èçèæ vóèÔíúí×æ ¾ûèóô ¼âìä öÔæ ¹âÐ vùìVéöãº•o öïÇûºo ¼âìä vÛíÂ øèëûìë
Ììèx*ç ûì ôhÜûºo ¼âìíä øèëËç ðíE×• çÔæ vÇíôÈ øãë»g -«*ìÓìæÖ «*èçèVç ðíúí×¯ ÍÈ «*ìÓìíæÖë ôìëíËÈ
296

øãëgí»ë ÍôìèÓô ø-é-Åøø-é ûì ùèËôì ¼í@¬cìù/ ø-éë ¼ìâìæÖ rgèåß ôhíÜ ûì ¼âìíä áâì vøç æì¯ çÔæ
ÜáÖ Íô øãr ¼Q?ìæ ûüèºoë Pìëì ¼@øè+ ûüèºo¯ øãëìíËë ôìíÜß Íë ûÖèç¹â Ùíåèæ¯2 ûÖèkùç ¼@øè+ ûüèºoë
¼íà ¼íà Í¼âú èûíÐ» ¼ãèûÓìíÛìùé Íôèå vx*èË ¼üè,% ðú¯ çìíóë t¬ìH ÇÞ ¼@øè+ë Å+ëìèÓôìíëë äæÖ
øèëûìíëë ¾ûÓ ¼Q?ìíæë äæÖ ¼˜ú vëíÔ öìßúì¯ ÍäæÖ øãë»g t¬éŸ íô ÌæÖ ¼â¬t¬? øãëíg »ë ¼ìð÷öÞ vÇíô óïíë
¼èëíú ëìÔíç ¼í÷,% ðÜ¯ âðìÛìëíç Íë ÷ëâ ÅóìðëË vóÔì öìú_vö æìëé t¬ìH âé ûÖçéç vôìæ øã¤èÜà
èûèÐ,% ‘æìíâë û¬t¬’; ÷\• ¼ïö•Þ ûüá ß óÐÞæ ôíëæì v¼-È ÓâÞ÷ìèëËé¯ ‘12Ý146Ý88’¯ Í vÇíô ûÜì öìú•
ûÖèkùç ¼@øè+ èûôìíÐë Ìæãøìíçë ¼íà æìëé çìë t¬ìH Óéæçì ðìëìú¯ ÍäæÖ âÓÖöãù øöÞQ? öìßúìë «*íúìäæ
ðúèæ¯ âÓÖöãíù èÛˆ‰ øèëíûíÐ• èÛˆ‰çë Ñèçðìè¼ô øåÛ—èâíç ÍëÈ èô×ã ûì§ìûìè§ ðíúí× âìr¯
ûçÞâìæ ÌìíÜì÷æìú Í «*¼à óéÙÞìèúç æì ôíë• çþìë Åø¼¤ðìëèå Åºüç o ôëì öìô_““¾ûèóô Ûìëçûí»Þ
æìëéë âöÞìóì è×Ü æì• âìæã» ûíÜ çìë vôìíæì t¬éH ô·èçÈ è×Ü æì¯ ÌæÖìæÖ «*ì÷éæ ¼ÛÖçìíçß è×Ü æì• çíû
çþìíóë Å+ë øãëíg »ëì ÍÔæ t¬éH ôìë ôíë v¼ ôÇì/ ûíÜ• æìëé ÍÈ ÐçìjéíçÈ «*Çâ ÌèÓôìë ¼í÷çæ
ðíúí×• Ììíù v¼ ÌçÖì÷ìèëçì ûè`óæéÈ è×Ü¯”” ™Óã ÌìâëìÈ ûÜûìë v÷,%ì ôèë «*ì÷éæ Ûìëçûí»Þ æìëé
t¬âH èðâìú «*èçèVç è×Ü¯”” ““Ííç ™Óã vö ¼íçÖë ÌøÜìø ðú çì æú• Ìçéçíô öÇìÇÞÛìíû æì vóÔíç
øìßúìë äæÖ Ìçéíçë vö èû» ¼âìäíóíð ¼˜ìèëç• çìíô è÷æíç• çìë «*èçí»Ó ôëíç Íû¤ ¼ãò Íô
Ûèû»Öíçë «*¬t¬è; ç èûÓìæ ôëíç ÌæìûÐÖô vóèë ðú¯””
1920ë äìæãúìèëíç æäëgÜ ôëìè÷ë v¼æìèæûì¼ vÇíô Íí¼ ôÜôìçìë ûaão ¾ÐÜäìæ`ó ß âãäØdØë
Ììðíâíóë ¼íà vóÔì ôíë èØíë öìæ¯ Ñ û×ëÈ âìí÷Þ vûàÜ vëèäíâ`å vÛíÂ vóßúì ðíÜ ôâÞðéæ ôèû
«*Çíâ ¾ÐÜäìæ`ó øíë âãäØdØë Ììðdíâíóë Ììx*íú ûì¼ ™ëg ôíëæ¯ ÈíçìâíÓÖ «*Çâ èûxHöº ã ô
o ìíÜÈ
v¼ìèÛíúç èû«Xû Ùíåí× ‘1917’• 1919-Í «*Çâ ôèâÅèæš ÌìQ?äìÞ èçô ðíúí×¯ vóíÐ vóíÐ “¼ìâÖûìíó”
Ììòìûìæ öãû¼âìä Íôèå ¼¤ùÒíæë âíÓÖ èæíäíóë ¼¤ùèÒç ôëíç ÅíóÖùé ðíúí×æ¯ “æûöãù” ‘äãÜìÈ
1920’ øèrôì øíûÞ æäëgíÜë èûí°ìðé4 Û—èâôìë øë• “Óïâíôçh” ‘Ììùš 1922’ øíûÞ èû«Xûé Û—èâôìë
øèë÷ú èóíúí×¯ Íëøë “ÜìÂÜ”-Í ôèûíô ¼ìâÖûìóéë Û—èâôìú ÌûçéËÞ ðíú ûè˜ç ß óèë° âìæãí»ë
äéûíæë vâîèÜô ¼â¼Öì èæíú Ûìûíç vóÔì öìíE×¯
æäëgíÜë ôìí× ¼ìâÖûìó Ý ¼âìäç¬QûŸ ìó û¬t¬ç
; vóíÐë âãèk ¼¤†Œìíâë Íôèå øÇ âìr¯ ¼ìâÖûìíóë ÌìóíÐÞ
çþìë vôìíæì çìè+Uô èÐáì è×Ü æì¯ âãäØdØíëë ¼ìèˆ‰ÓÖ ß ¼ìð÷öÞ çþìë Ììíûù«*ûË âíæìÓíâÞ âìæûí«*íâë vö
ûéä ÌWhèëç ðíúè×Ü• èæíäë äéûíæë óã¥Ôö¬QËŸ ìë vö øé§æ è×Ü• çìÈ• çþìíô ÍÈ âçûìíóë vâîæç+U æú•
ûìðÖ Å!éøæì çþìíô Ìæãí«*èëç ôíëí×¯ Ûìëíçë ôèâÅèæšíóë ôìí× èûíÐë óÐô vÇíô «*ìôd t¬ìH ÓéæçìøûÞ
øöÞQ? Íèå è×Ü Íô ¼¤Ðìúìçéç ¼¤†Œìâé v÷çæì¯
ôèâÅèæš væçì âãäØdØíëë ¼íà èô×ã ôìÜ ¼âûì¼é ðíÜß ÅE×Uì¼«*ûË ß vëìâìè`åô ôèûë âíæ âìæû
èðÊç»Ëì öçåì äìçéúçìûìíóë Pìëì «*Ûìèûç ðíúè×Ü• ¼ìâÖûìóé çí+Uë Pìëì ççåì æú¯ çìÈ æûöãù ûì
Óïâíôçhíç äìçéúçìûìó “vâì¼íÜâ Ûìëíç” ÓâÞÛìû öçåì ¼è¹ú è×Ü• âìôÞ¼d éú +U ççåì «*ûÜ è×Ü æì¯
1 ß 2 ¾ûèóô ¼âìíä æìëéë òìæ¯ æìëéë òìæ_ëìâìúíË ß âðìÛìëíç¯ °,%ûÖ ¥ «*ì÷éæ Ûìëç ¼âìä ß ¼ìèðçÖ
3 èõí¼@¬Hë• 1921 ôâíëõ âãäØdØë Ììðdíâó-Íë væç·í& vóíÐ ôèâÅèæš øìèåÞ ù§ìë ÅíóÖìù ðíúí×¯
4 èûí°ìðé ôèûçì «*ôìÐ äìæãúìèë• 1922¯
297

“ÜìÂíÜ”ë «*Óìæ øèë÷ìÜô• æäëgíÜë ¼ìâÖûìóé ôèûçìIE× v¼èå Ìíøáìô·ç tø,% ðÜ¯
Íô¼âú ôèû ¼íçÖ\æìÇ ó+ 18Ð Ðçíôë È¤íëä “ûìæÞ¼”-Íë «*Ûìíû “¼ìâÖ¼ìâ” ôèûçìú ëgÐ èû«Xíûë
«*¼à Ííæè×íÜæ• Ììë âãäØdØíëë «*Ûìíû Íë «*ìú óã óÐô øíë æäëgÜ ¼ûÞðìëìë âãèkë äæÖ ¼ìâÖûìóé
v÷çæìâïÜô ÍôIE× ôèûçì ë÷æì ôíëæ¯ Ííç ëgÐ èû«Xíûë «*Ûìû èô×ãåì ÇìôíÜß• ôèâÅèæš âçûìíóë
«*çÖá ¼@øôÞ è×Ü æì¯ ÍÈ IíE×ë “¼ìâÖûìóé” ôèûçì_ÌÇÞÊæèçô ûì vx*èËí÷çæìë ôèûçì æú_âëèâ ¼ìÓæìë
ôèûçì• “âìæã»”• âìæãí»ë v÷íú ûí§ì ûì âðéúìæ èô×ã væÈ¯ èô¬Q; ÍÔìíæ t¬,Œ %ìíô Ìt¬éH ôìë ôìë ðúèæ¯ øãíëìèðç
çí¬QëŸ èûëgíºo väðìç vÙì»Ëì ôëì ðíúí×¯ “v÷ìë-õìôìç” ôèûçìú Óæçìè¬Qô Ÿ ¼âìäûÖûòìú vÐì»íËë Íû¤
âìæû¼ûÖçìë Íô vóÅèÜúì ëCø çhíÜ Óëì ðíúí×_vóÔìæ ðíúí× v×ìíåìíóë ¼û ÷hèë ôíëÈ ûí§ìëì ûí§ì
ðíúí×/ “æìëé” ôèûçìú æìëéäìèçë «*èç x*ºìo ß ¼@‡ìæ «*óÐÞæ ôëì ðíúí×¯ Í ôèûçìú ôèûë æìëé äìèçíô
øãëíg »ë ¼íà ¼âìæ âöÞìóìë Ìì¼æ vóûìë ÈE×ì «*ôìÐ vøíúí×_ÍäæÖ èçèæ Ìíæô öãèk ß ÅóìðëË èóíú
t¬âH ç «*èçVìë ÅíóÖìùé ðíúí×æ¯ Íèóô vÇíô ôèûçìèåíô ¼ìâQ?çìè¬Qô Ÿ âïÜÖíûìÓ-èûíëìÓé ôèûçì ûÜì öìú
ûíå• v¼È ¼íà ¼ìâÖûìóé óüè,%Ûèàëß èô×ãåì ÌìÛì¼ øìßúì öìú¯ ÍÔìíæ ôèûë óüè,%íç æìëé ß øãëíg »ë âíÓÖ
vôìíæì øìÇÞôÖ væÈ_ôìëË ¼âìä ß ¼ÛÖçìë èûôìíÐ æìëé ß øãëíg »ë Û—èâôì ¼âìæ¯ Ììûìë æëìé øãëíg »ë
äéûíæ ÅÛíúë vt¬ð‰ ß v«*â Íô øëâ ¼@øó_¼Jéûæé ¼ãÓì¯ ÅÛíúë çÖìù ß ¼èðÃhçìú ùí§ ßíÒ âìæû
¼ÛÖçìë Èèçðì¼¯ èô¬Q; ûì¬t¬í? û vóÔì öìú• ´óúðéæ øãëíg »ë ôìí× æìëé øìú ÌâöÞìóì ß ÌìÙìç¯ øãëíg »ë ÍÌÈ
Ìæãóìë âíæìÛìíûë ôíÒìë ¼âìíÜì÷æì Ììí× Í ôèûçìú¯ æìëé ôèûçìú ôèû æìëéë ÌèÓôìë «*èçVìë óìèû
ÅE÷ôí. vÙì»Ëì ôíëí×æ¯ æäëgíÜë æìëé-¼@øèôÞç ¼ìâÖí÷çæìë «*ôìÐ Ùíåí×_
“vûóæìë öãù• âìæãí»ë öãù• ¼ìíâÖë öãù Ììèä
vôð ëèðíûæì û`óé ôìðìëß• ÅèÒí× õWì ûìèä¯
æë öèó ëìíÔ æìëéíë û`óé• çíû Íë øë öãíù
Ììøæìèë ë÷ì Ñ ôìëìùìíë øãë»g âèëíû Ûhíù¯
öãíùë ÓâÞ ÍÈ
øé§æ ôèëíÜ v¼ øé§æ Íí¼ øé§ì vóíû vçìâìíôÈ¯
“¼ìíâÖë öãù Ììèä” ÍÈ vûìÓ vÇíô Í ôèûçì ë÷æìë v«*ëËì ûíÜÈ æìëé-øãëíg » vôìæ vÛó væÈ¯ èûíxHë
èëQ?ë ¼üè,% «*è¹úìú æìëé-øãëíg »ë ¼âìæ Û—èâôì¯ èô¬Q; æìëéÈ «*Óìæç çìë Ûìë ûðæ ôíë¯ øãëíg »ë Pìëì ¼¤¼ìë
÷íÜ æì• æìëéë äæÖÈ ¼¤t¬›ìë t¬ùH íÞ Üìíô øèëËç ðú_
““Í èûíxH öç Øhèåúìí× ØhÜ• ØèÜúìí×• öç ØÜ•
æìëé èóÜ çìíð ëCø ë¼ âÓã-ùao-¼ãèæâÞÜ¯””
øãëíg »ë äéûíæë öç óìûóìð æìëéë v¼díæð-v«*íâ çì èt¬D ‰ o ðú¯ ÍÈ æìëé-È öãù öãù Óíë ôèûë ¼üè,%ÐéÜ
ë÷æìë v«*ëËì äãèùíú Ìì¼í×_
æìëéë èûëíð• æìëéë èâÜíæ• æë vøÜ ôèû-«*ìË•
298

öç ôÇì çìë ðÈÜ ôèûçì• Ðj ðÈÜ ùìæ¯
æäëgÜ ÍÈ ôèûçìèåíç ûkûÖèû»úíô çìë ôèût¬Û H ìíûë ÅE×Uì¼âúçìë ôìëíË Ììôìíë Ìíæôåì ûí§ì
ôíëí×æ¯ ûkûÖíô óéÙÞìúç ôëìú ôìûÖ v¼î`óöÞ èû÷ìíë ôèûçìèåë ë¼ìíûóæ áh# ðíú çì ûìôd ¼ûÞt¬H ß
ûk·çìÓâéÞ ðíúí×¯ èçèæ ÍÔìíæ æëæìëéë øìø-øãíËÖë ôÇì• ôÜÖìË-ÌôÜÖìË• øãë»g -æìëéë øìëtøèëô Û—
èâôìë ôÇì ûíÜí×æ¯ Ííáír çþìë ÌìQ?èëôçìë ÌÛìû væÈ vöâæ ô·è» èæÛÞë ûì¤Üìë †Œìâ ¼âìíä æëæìëéë
vöîÇ øìèëûìèëô äéûíæë øèë÷ú Øhíå ÅíÒí× Íôèå ûì¬t¬û? ¼@‡ç è÷rôGF_
æë ûìíð ðÜ• æìëé ûíð äÜ• v¼È äÜ-âìèå èâíÐ
Ø¼Ü ðÈúì ØèÜúì ÅèÒÜ v¼ìæìèÜ Óìíæë Ðéí»¯
Ììûìë• øãë»g Ðìè¼ç ¼âìíä æìëé öãù öãù Óíë Åíøèáç• æìëé äìèçë vûóæì ß å³Öìíäèõ Í ôèûçìú
ÌçÖQ? ÌìQ?èëôçìë ¼íà çhíÜ Óíëí×æ_
vôìæ ëíË ôç Ôãæ èóÜ æë vÜÔì Ììí× Èèçðìí¼
ôç æìëé èóÜ è¼þèÇë è¼þóëã vÜÔì æìÈ çìë øìíÐ¯
¼ìâQ? ¼âìíä æìëé æìæì ÌìûëíË• ÌìÛëíË ûþìÓì øí§ Çìíô• çìíôÈ ¼ìâÖûìíóë åìíæ ôèû æäëgíÜë
æìëéâãèkë ôÇì ÌçÖQ? väìëìíÜìÛìíû ÌìðUìæ èðí¼íû Øhíå ÅíÒí×_
ðìíç ëgèÜ• øìíú âÜ•
âìÇìë vÙìâåì• è×þí§ vØÜ æìëé• vÛíÂ vØÜ ß èÐôÜ¯
vö vÙìâåì vçìâì ôèëúìí× Ûéëg ß§ìß v¼ ÌìûëË¢
óïë ôíë óìß óì¼éë è÷ÿ Ììí× öç ÌìÛëË¢
¼ìâQ?çìè¬Qô
Ÿ ¼âìä ““v¼ öãù ðíúí× ûìè¼• vö öãíù¿¿¿æìëéëìë Ììè×Ü óì¼é¯”” v¼È vûóæìë öãù øìë ðíú
Ììä ““âìæãí»ë öãù ¼ìíâÖë öãù Ììèä””• çìÈ ““ÌíæÖíë öç ôèëíû øé§æ• èæíä ðíû çç ôYéû¯””
ÌìÓãèæô ¼âìäûÖûòìú æìëé ¼àé• ¼ìÇé ûaã¯o æäëgíÜë “æìëé” ôèûçìú æìëéâãèk Ììí`óìÜíæë «*¬t¬è; ç øûÞ ûÜì
öìú¯
æìëé ôèûçìèå ×úâìrìë ¼ëÜ ôÜìûü+ ×í`ó ëè÷ç¯ ×ír èçæèå »ˆŠìèrô øûÞ• Íôèå óã-âìrìú ÌøïËÞ øûÞ¯
èûíxH öì èô×ã ¯ âðìæ ¼üè,% ¯ è÷ë ôÜÖìæ¯ ôë
ÌíÓÞô çìë ¯ ëè÷úìí× æìëé ¯ ÌíÓÞô çìë ¯ æë¯
øïûìÞ øë èPøóé ÌQ?èâÜ öãk øóûíao ëè÷ç¯ ôíúôèå ×ír ÍôÈ öãkìáíëë øãæëìûüè+íç ¼ìÇÞô
ÐjìÜWìíëë ß Ó[èæ ÄWìíëë âìÓÖíâ ¼ìÇÞô è÷rôGF ¼üè,% ôíëí×_
“Úìíæë Ü¨é• ùìíæë Ü¨é• Ð¼Ö-Ü¨é æìëé•
¼ã»âì Ü¨é• æìëé-È èØèëí× ëCíø ëCíø ¼˜ìèë¯”
299

«*¼à ôÇì ¥
æëôôhw ûèÜúì vô vçìâì_¾ûèóô Ûìëíç æìëéíô Ì™è÷• t¬ìH Ûìûç øìèøVì ß ÌâàíÜë vðçh ùËÖ ôëì
ðíúí×¯ ¾ârìúæé ¼¤èðçì ûíÜí× “æìëé Ì™Û¯” ÐçøÇ ûuìsíË ûÜì ðíúí×_öÚ ôìíÜ• Ðï° ß æìëéë èóíô
çìôìíû æì¯ çþìíóë ¼¤Úìú æìëé øãírë äææé Íû¤ v¼ vÛìùÖû¬t¬¯; ëìâìúË-âðìÛìëíçë ôìèðæéíçß öíÚë
óèáËì èð¼ìíû ùìÛé-t¬ËH -Þ Ðí¼Öë ¼íà ÌùËÖ æìëé óìæ ôëì ðíE×¯ èÔušéúÐìt¬Ÿ ûìÈíûíÜß æìëéíô “æëíôë
Pìë” ûÜì ðíúí×¯ æìëéë ÍÈ Ìûâìææìë Ìû¼ìæ ÌìÓãèæô ôìíÜë Ùåæì¯ ¼ìâÖûìóé ôèûçìë “æìëé”íç æäëgíÜë
çéûu çéá£ «*èçûìó ÍÈ ûÖèÛ÷ìíëë èûëgíºo¯ çþìë ûkûÖ æìëé öèó Ì™è÷-Ìøèûr v¼ vçì øãë»g Ðìè¼ç ¼âìíä
øãëíg »ëÈ óìæ¯ ¼ãçëì¤ Íë äæÖ vçì âïÜ ÌøëìÓé øãë»g ¯ æìëéíô æëôôhw ûíÜ ÙüËì ôëì vôæÀ ôìâæìë
Ìè†‰óðíæë äæÖ óìúé øãë»g çìÈ ÙüæÖ v¼ vçì øãë»g ¯ ¼ãçëì¤ æìëéíô vôìæ¹íâÈ vðú Úìæ ôëì öìú æì¯
Í èûíxH öç Øhèåúìí× ØhÜ• ØèÜúìí× öç ØÜ_æìëéë vt¬‰ðí«*â «*éèç ëí¼ Ìì°Þ ß çìë ¼ö- ÜìÜíæ
øüèÇûéë ¼â¬t¬? ¼üè,% Ììäß ¼÷Ü ß ¼è¹ú¯ èûxH¼èü ,%ë vö væøÇÖèûÓìíæ «*ìíËë «*ôìÐ v¼ váír æìëéë Û—èâôì
Iëg&øïË¯Þ æìëé vöâæ ÓìëË ß ÜìÜæ ôíë• vçâèæ ¼â¬t¬? ¼üè,%ë v«*ëËìß æìëé_ÍÈ ¼çÖèåíô æäëgÜ
ø¤èkIèÜíç çhíÜ Óíëí×æ¯
øé§æ ôèëíÜ v¼ øé§æ Íí¼ øé§ì vóíû vçìâìíôÈ_¼@øè+ë ÓìëËì ùí§ ßÒìë ¼âú vÇíô øãëíg »ë
vö Ðèk• «*ìÓìæÖ ß ÌèÓôìëó@¬c ¹âÐ æìæìëCíø ß ûìíû «*ôìèÐç ðèE×Ü• çì ¾ûèóô ôìÜ vÇíô vøîëìèËô
öãù ûìèðç ðíú ¼ìâQ? Ðì¼æ øöÞQ? ûÖ: ðíúí×¯ ÌìÓãèæô âæíæ ß ¼âìä-ëì,%³ ÓìëËìú Íë ÌûÐÖ@¬ìc ûé
øèëûçÞæ Ùíåí×¯ èûíÐ»ç ¼âìäçìè¬Qô Ÿ èû«Xíûë ØíÜ èæøéè§ç âìæãí»ë vö äìùëË ûì¬t¬û? ìèúç ðÜ• çì
æìëéíôß çþìë ÌìKÐè¬kíç «*èçèVç ôíëí×¯ çìÈ vö vôìíæì Óëíæë øé§íæë ¼íà «*èçíëìÓ-Ðèkß
¾ûÚìèæô èæúíâÈ ùí§ ßíÒ_ÍÈ ¼çÖèå ôèû ÍÔìæ ÅE÷ìëË ôíëí×æ¯
Íçèóæ ™Óã èûÜìíÜ Ìâüç_Íôèóæ vö æìëé Ì`óíëë Ìaoôìíë ôìëìëgºo è×Ü• çìíô v¼È Ììèóâ ûaoæ
vÇíô âãk ðíú ûìÈíë Ìì¼íç ðíû¯ ÍäæÖ «*íúìäæ ðÜ «*èçô—Ü Ðèkë ¼íà ¼¤†Œìâ ðíû¯ ôìëË ûaoæ vÇíô
âãèk vôÅ vóú æì• èæä ÌèÓôìíë ÌäÞæ ôëíç ðú¯ Ûìëçûí»Þë âíçì ÈÅíëìíøë øãë»g íôè\ô ¼âìíäß
ûÖèç¹â è×Ü æì¯ èûíxHë öì èô×ã âðìæ• “ÌíÓÞô çìë ôèëúìí× æë• ÌíÓÞô çìë æìëé¯ æìëéíô v¼È
¼âìæìèÓôìë vÇíô ¼ìâìèäô Èèçðìí¼ë èûô·èç Ùèåíú ûè˜ç ôëì ðíúí×¯ ÌìÓãèæô èûíxH æìëéâãèk Ììí`óìÜæ
çìë vÐìÓíæë ôìä ôíëí×¯ ¼ìâÖûìóé è÷Q?ìÓìëì æìëé øãëíg »ë ¼âìæ ÌèÓôìëíô âìíæ¯ çìÈ «*íúìäíæ æìëéíô
«*èçûìóé ß ¼¤†Œìâé «*úì¼ èæíç ðíû¯ “Ììä «*íúìäæ öíû• vö ðìíç èøúìíÜ Ìâüç• v¼ ðìíç ô—å èû» èóíç
ðíû¯” ôèûë ÌìÐì “v¼ èóæ ¼ãóëï æú¯” èûxHûÖìøé ÍÈ Ììí`óìÜæ ¼¤†Œìíâë âÓÖ èóíú “ÓëËé øãëíg »ë ¼ìíÓ ùìèðíû
æìëéëß äú”¯
300

ÌæãÐéÜæé_1
æéí÷ë «*xI‰ èÜë Å+ë ôëgæ¯ «*ì¼èàô ÌìíÜì÷æì ôíúôûìë ø§…æ¯ Å+ë ôëíç øìëíûæ¯
ô’ ëìäì ôèëúìí× • ëìäìë ¯
ëìËéë óëíó èùúìí× öç ¯
Ô’ âìÇìë • è×þí§ vØÜ æìëé• vÛíÂ vØÜ ß ¯
vö vçìâì ôèëúìí× v¼¯
óïë ôíë óìß è÷ÿ Ììí× öç ¯
2’ vôìæd ë÷æì «*ôìíÐë äæÖ ôìäé æäëgíÜë èûëgíºo ëìäí°ìíðë ÌèÛíöìù Ììæì ðúÀ
3’ ““1917-ë v¼ìèÛíúç èû«Xû æçhæ ¼@¬ìc ûæìë ôÇì äìèæíúí×¯”” æçhæ ¼@¬ìc ûæìë ôÇìIèÜ ôé•
¼¤íáídø ÌìíÜì÷æì ôëgæ¯
4’ ““çþìë ‘öçé\æìÇ v¼æI:’ âëgôìûÖrúé ûì¤Üìë ÐÖìâÜ Ììûðìßúìú Å»ë• ëgá• ¾æëìíÐÖë ×èû
èæíú Íí¼í×¯””_ôìûÖrúéë æìâ ß «*ôìÐôìÜ ÅíGXÔ ôëgæ¯
5’ ¼èÒô Å+íë èåô ‘√’ è÷ÿ èóæ¯
ô’ ôèûçìú çéûu vöîûæ-ôìâæì «*ôìÐ vøíúí×_ ‘1’ ëûé\æìÇ-Í¯
‘2’ ¼íçÖ\æìÇ-Í¯
‘3’ vâìèðçÜìÜ-Í¯
Ô’ öçé\æìÇ v¼æIí:ë ôìûÖ_ ‘1’ vðâQ? vùìÓïèÜ¯
‘2’ ¼ìúâd¯
‘3’ ûÖÇìë óìæ
ù’ ôìäé æäëgÜ È¼Üìâ ë÷æì ôíëæ_ ‘1’ ÷ëôìë ùìæ¯
‘2’ ÛìÂìë ùìæ¯
‘4’ øìÜèôë ùìæ¯
Ù’ “è÷+æìâì” ôìûÖ†Œípë ë÷èúçì_ ‘1’ æäëgÜ È¼Üìâ¯
‘2’ ¼íçÖ\æìÇ ó+¯
‘3’ vâìèðçÜìÜ âäãâóìë¯
301

Â’ ôìäé æäëgÜ È¼ìíâë èûí°ìðé ôèûçìë «*Çâ «*ôìÐ_ ‘1’ 1922-èûäÜéíç
‘2’ 1920-¼ßùìíç-Í
‘2’ 1920 vâì¼íÜâ Ûìëç
øèrôìú¯
6’ æäëgÜ È¼Üìâ ¼@øìóæìë ¼íà öãk è×íÜæ Íëôâ vö vôìíæì èçæèå øèrôìë æìâ ôëgæ¯
7’ ô’ “Í èûíxH öç Øhèåúìí× ØhÜ”_ÈçÖìèó Ì¤Ðèåë ÌÇÞ ß çìÁøöÞ ÌìíÜì÷æì ôëgæ¯
Ô’ ““Íçèóæ ™Óã èûÜìíÜ Ìâüç””-ÍÈ Åºüèo çèåë âÓÖ èóíú ôèû ôé ûÜíç v÷íúí×æ ûãèÄíú èóæ¯
302

35¿7 âïÜøìÒ_2 _ óo ìèë°Ö
óìèë°Ö
vð óìèë°Ö• çhèâ vâìíë ô”íë× âðìæ¢
çhèâ vâìíë óìèæúì× èÔuíšë ¼@‡ìæ
ô–åô-âãôåh vÐìÛì¢ èóúì×• çìø¼•
Ì¼íWì÷ «*ôìíÐë óãëQ? ¼ìð¼/
Åºç ÅÜà óüè,%• ûìËé áhëÓìë•
ûéËì vâìë Ðìíø çû ðÜ çëûìë¢
óã¥¼ð óìðíæ çû vð óøéÞ çìø¼•
Ì@¬ìX æ t¬íH ËÞíë vâìë ôèëíÜ èûë¼•
ÌôìíÜ ™ôìíÜ vâìë ëCø ë¼ «*ìË¢
ÐéËÞ ôëøãå Ûèë ¼ã`óíëë óìæ
öçûìë èæíç öìÈ_vð ûãÛá h h çhèâ
Ìí†Œ Ììè¼ ôë øìæ¢ ÐïæÖ âëgÛè— â
vðèë ââ ôGFíÜìô¯ Ììâìë æúæ
Ììâìèë ¼ã`óíë ôíë Ìè†‰ ûèë»Ë¢
vûóæìðÜãó-ûü`ó ôìâæì Ììâìë
vÐØìèÜë âç ™q ¼ãëèÛ-èûÇìë
èûôèÐ ÅèÒíç ÷ìèð• çhèâ vð èæâÞâ
óÜûüQ? ÛìÂ ÐìÔì ôìÒhèëúì-¼â¢
ÌìèxHíæë «*Ûìíçë âç ×Ü×Ü
ô”íë ßíÒ ¼ìëì èðúì• èÐèÐë-¼äÜ¢
åÜåÜ ÓëËéë âç ôëgËìú¢
çhèâ ëèû çû çìíø ™ôìÈúì öìú
ôëgËì æéðìë èû`óã¢ @¬ìX æ ð”íú ÅèÒ
ÓëËéë ×ìúì˜íÜ¢ t¬« H ‰ öìú åhèå
¼ã`óíëë• ôÜÖìíËë¢ çëÜ ùëÜ
ôí. ÕìèÜ çhèâ ûÜ• “Ìâüíç èô ØÜ¢
äUìÜì æìÈ væÐì æìÈ ÅˆŠìóæì•_
vë óãûÜ
Þ • Ìâëìë Ìâüç-¼ìÓæì
303

Í óã¥íÔë øüèÇûéíç vçìë ûuç æíð¢
çhÈ æìù• äˆŠ vçìë vûóæìë óíð¯
ôþìåì-ôhíJ ûè¼ çhÈ ùþìèÇèû âìèÜôì•
èóúì vùæã ÛìíÜ vçìë vûóæìë “åéôì”¢¿¿¿¿
ùìèð ùìæ• ùþìèÇ âìÜì• ô. ôíë äUìÜì•
ó¤èÐÜ ¼ûÞìíà vâìë æìù æìù-ûìÜì¯¿¿¿¿
èÛáì-ÄhèÜ èæúì vØë• Pìíë Pìíë Îè»
áâìðéæ vð óãûìÞ ¼ì¢ öìèøíçí× èæèÐ
¼ãíÔ ûë-ûÓï öÇì_v¼Ôìíæ ôÔæd
vð ôíÒìë-ô. èùúì õìô• “âïÆ• vÐìæd•
ÓëËé èûÜì¼ ôhJ æíð æíð ôìíëì•
ÌÛìû èûëð Ììí×• Ììí× óã¥Ô Ììíëì
Ììí× ôþìåì ÐöÖìçíÜ ûìTíç è«*úìë•
çìÈ Ííû ôë vÛìù¢”_øí§ ðìðìôìë
èæíâí» v¼ ¼ãÔ-t¬íH ùÞ• èæíû öìú ûìèç•
ôìèåíç ÷ìíð æì vöæ Ììë ôìÜ-ëìèç¢
÷Ü øíÇ ÌæÐæ èôY,% áéË çhæ•
ôé vóèÔ ûþìèôúì ßíÒ ¼ð¼ì qï-Óæã•
óã”æúæ Ûèë ëg° ðìæ Ìè†‰ ûìË•
Ììí¼ ëìíäÖ âðìâìëé óãèÛÞá çhØìæ•
«*íâìó-ôìææ øãí§• Åí§ ÌªìèÜôì•_
vçìâìë ÌìÈíæ ™Óã âüçÖh -ó„ èÜÔì¯
èûæíúë ûÖìèÛ÷ìë æìèð çû øìÐ•
çhèâ ÷ìð æ†‰çìë ÅÜà «*ôìÐ¯
¼íWì÷ Ðëâ ûèÜ äìæ æì vôì èô×ã•
Åˆ‰ç ôèë× èÐë öìë âìÇì æé÷h¯
âüçÖh -øÇ-öìréóÜ vçìâìë Èèàíç
ùÜìú øèëí× Øþìè¼ ðìè¼íç ðìè¼íç¢
èæçÖ ÌÛìíûë ôh„ äUìÜìÈúì ûãíô
¼ìèÓíç× âüçÖh -öÚ ¾øÐìè÷ô ¼ãíÔ¢
304

Ü¨éë èôëéåé Óèë vØèÜíç× åìèæ
ÓãèÜçíÜ¢ ûéË-çìíë ôëìÙìç ðìèæ
¼ìëóìë• ôé ¼ãë ûìäìíç ÷ìð IËéÀ
öç ¼ãë ÌìçÞæìó ð”íú ßíÒ ™èæ¢
«*Ûìíç ÅèÒúì ôìèÜ ™èææã• ¼ìæìÈ
ûìèäí× ôëgË ¼ãíë¢ vöæ Ììí¼ æìÈ
Ììíäì ôì”ëì Ùèë èØíë¢ ôþìèóúì ôþìèóúì
õìèôí× çìíóë vöæ Ùíë “¼ìæìÈúì”¢
ûÓïíóë «*ìË Ììä ¼ìæì”íúë ¼ãíë
vÛí¼ öìú öÇì Ììä è«*úçâ óïíë
Ììè¼ Ììè¼ ôèëíçí×¢ ¼Ôé ûíÜ• “ûÜd
âãè×èÜ vôæ Üì ÌþìèÔ• âãè×èÜ ôìäÜÀ”
™èæíçè× Ììíäì Ììèâ «*ìíç ÅèÒúìÈ
“Ììú Ììú” ôþìèóíçè× vçâèæ ¼ìæìÈ¢
@¬ìX æâãÔé vÐØìèÜôì øè§íçí× Äèë
èûÓûìë ðìè¼ ¼â_èt¬D ‰ o ùíao Ûèë¢
væí÷ vØíë «*äìøèç ÷˜Ü øìÔìú
óãëQ? væÐìú Ììèä• øã,ø-«*ùÜdÛìú
“÷h@¬íH æ èûûÐ ôèë”¢ vÛìíâìíëìë øìÔì
øëìíù ðÜãó Ììèä• Ìíà âÓã âìÔì¯
Å×èÜ” ÅèÒí× vöæ èóíô èóíô «*ìË¢
Ììøæìë Ìíùì÷íë vùíú ÅèÒ ùìæ
Ììùâæé Ììæí`óë¢ ÌôìëíË ÌþìèÔ
øã”íë Ììí¼ Ìx*-g äíÜ¢ èâÜíæë ëìÔé
vô vöæ ûþìèÓúì vóú ÓëËéë ¼ìíÇ¢
øã,øìJèÜ Ûèë óãèå âìèå âìÔì ðìíç
ÓëËé Íèùíú Ììí¼• vóú Åøðìë¯
ß vöæ ôèæVì vâíú óãÜìÜé Ììâìë¢
¼ð¼ì ÷âèô ÅèÒ¢ ðíú vâìë èÐ™
äìèùúì ôþìèó× Ùíë• Ôìß èæ ô” èô×ã
ôìèÜ ð”íç ¼ìëìèóæ çìø¼ èæVãë•
ôþìó vâìë Ùíë èæçÖ çhèâ áhÓìçhë¢
305

øìèë æìÈ ûì×ì vâìë• vð è«*ú Ììâìë•
óãÈ èû`óã óãDo èóíç¢_vâìë ÌèÓôìë
Ììæí`óë æìèð æìèð¢ óìèë°Ö Ì¼ð
øãr ðíú äìúì ðíú ôþìíó Ìðëð
Ììâìë óãúìë Óèë¢ vô ûìäìíû ûþìÐéÀ
vôìÇì øìû Ììæè`óç ¼ã`óíëë ðìè¼À
vôìÇì øìû øã,øì¼ûÀ_Óãçëh ì vùÜì¼
Ûèëúì ôíëè× øìæ æúæ-èæöÞì¼¯¿¿¿
Ììíäì ™èæ Ììùâæé ùìèðí× ¼ìæìÈ•
ß vöæ ôþìèóí× ™Óã_æìÈ• èô×ã æìÈ¯
[è¼aão-èðí`óìÜ]
24 ÌìèxHæ• 1333¯
35¿8 ¼ìëì¤Ð_2
óìèë°Ö âìæã»íô çìë öÇìÇÞ t¬ëH ø
C «*ôìÐ ôíë¯ âìæãí»ë «*ôç · ¼+ì• çþìë âæã»Öí&ë «*ôç
· v÷ðìëì Í
¼âíúÈ Øhíå ßíÒ¯ Ûìëçéú äéûæíûìíÓë âíÓÖ vö çÖìù-èçèçáìë øèë÷ú Ììí×• çì ôÔæÈ ÑxHöÞ èûôìíÐë
âíÓÖ Øhíå ßíÒ æì¯ çìÈ óìèë°ÖÈ âìæã»íô âðíçë ¼@‡ìíæ «*èçèVç ôíë¯ «*èçô—Üçìë âÓÖ èóíúÈ öÇìÇÞ
Ðèkë çéûuçì «*ôìÐ øìú¯
óã¥íÔë óðæ çìíø äéûíæë ¼â¬t¬? ë¼ öÔæ ™èôíú öìú çÔæ óã v÷ìíÔ ™Óã ÌìIæ äUíÜ¯ ØhíÜë v¼îëÛ
Ììë vçâæ ×§ìú æì¯ øüèÇûéë ¼â¬t¬? ôëgËì Óìëì öÔæ ¼ïíöÞë Ôëçìíø ™,¬› ðú çÔæ Ììë äéûíæë t¬« H •‰
çìë ¼ã`óë vôìíæì èô×ãÈ ÌûèÐ,% Çìíô æì¯ ¼â¬t¬? äUìÜì ö¬QËŸ ì vûóæìë Ûìë èæíú vö ùìæ ë÷æì ðú çì vçì
vûóæìëÈ ùìæ¯ çÔæ âíæ ðú óìèë°Ö ×ì§ì äéûíæë vôìíæì èô×ãÈ Ììë ¼çÖ æú¯ âðì óìèëí°Öë «*ÜúWë
Ðèk ¼ûÞt¬H †Œì¼ ôëíç ÅóÖç¯
ÍëÈ âíÓÖ øüèÇûé öÔæ ÌøëCø v¼î`óíöÞ øïËÞ ðú• Ììùâæéë Ììæí`óë ¼ãë Ó[èæç ðú• çÔæ ÌìÐì äìíù•
@¬ìX æâãÔé vÐØìèÜôìß Äíë ø§ûìë Ììíù ùao èûèÜíú öìú¯ «*äìøèç væí÷ vû§ìú øã,ø vÇíô øãí,ø ÷˜Ü
øìÔìú¯ Íë âíÓÖ ôèû-«*ìíË vûóæìë ôëgË ¼ãë vûíä ßíÒ¯ Ììùâæé ùìíæë âíÓÖ vöæ ™æíç øìßúì öìú•
æìÈ• èô×ã æìÈ¯

“óìèë°Ö” ôèûçìèåë ë÷æìôìÜ 24íÐ ÌìÈxHæ 1333 ‘È¤ Ìí=ìûë 1926’¯ Í¼âú ôèû ûaão vðâQ?
ôhâìë ¼ëôìíëë ûÖûòìøæìú ô·Ãæùë ûì¼ ôëè×íÜæ¯ v¼ôìíæ æäëgÜ ûàéú «*äì ¼í@‡Üæ ß ×ìr-öãûì
306

¼í@‡Üíæ x*èâíôë ùìæ ß ×ìróíÜë ùìæ ë÷æì ôíë vùíúí×æ¯ v¼í{@¬ëH âìí¼ ôèûë èPçéú øãr ûãÜûãÜ-
Íë äˆŠ¯ Í¼âú ôèû ¼¤¼ìë øèë÷ìÜæì ôëíç èùíú ôíÒìë óìèëí°Öë ¼íà èæçÖ Ü§ìÈ ôíëí×æ¯ “óìèë°Ö”
ôèûçì «*çÖáç ÍÈ èæ,¬›ëËg óãèóÞíæë v«*áìøíå ëè÷ç¯ ôèûçìèå «*Çâ “ôíGXìÜ” øèrôìú• Ì†ŒðìúË 1333
Í• øíë “¼+ùìç”-Í âìÙ 1333-Í øãæâãèÞ °ç ðú¯ øíë ôèûë ¼@øïËÞ èÛˆ‰ÓâéÞ ôèûçìë ¼¤†Œð †Œp “è¼aão
èðíGXìÜ” ‘1334’-Í ¼¤ôèÜç ðú¯ “è¼`óã-èðíGXìÜ” v«*íâë ôèûçì ¼¤†Œð¯
“óìèë°Ö” ôèûçì ë÷æìë ß «*ôìíÐë v«*áìøå ôèûë Ìøë ¼ðíöìùé ûaão âãäØdØë Ììðâó-Íë
ûËÞæìú_““æäëgÜ È¼Üìâ çÔæ ô·Ãæùíë Çìôç• Ììèâ Ììëß ôäíæë ¼íà Çìôçìâ ßúìôÞì¼ Í„
vøäì`å¼ øìèåÞë ÌèØí¼¿¿¿¯ Ììâìíóë ÌèØ¼ ðíç øåhúìíåìÜì vÜíæ “ôíGXìíÜ”ë ÌèØ¼ èæôíå è×Ü¯
Íôèóæ èô ôìëíË æäëgÜ ôÜôìçìú Íí¼ èØíë öìèE×Ü¯ ¿¿¿¿öìßúìë Ììíù Ììâìë ðìíç v¼ “óìèëí°Ö”ë
øì„ãèÜèøÔìæì èóíú ûÜÜ• “Íåì ÛìÈ çhèâ ôíGXìÜ ÌèØí¼ vøîþí× èóß¯ ¿¿¿¿¿¿èóíæÐ ëJæ óìÐ âèæÌõÞìë vöìíù
óÐèå åìôì øìèÒíúè×íÜæ¯ Íôèå ôèûçìß v÷íúè×íÜæ v¼È ¼íà¯ ÍÈ ôèûçìèå èÜíÔè× û§ óã¥íÔ¯””
æäëgÜ ùíû»ô õ¿ èâÜæ ó+ Í ¼âíúë èô×ã çÇÖ «*âìË ðìèäë ôíëí×æ¯ õ¿ ó+ èÜíÔí×æ_““Ùíë
óìèëí°Ö ÐçâãÔé Ìì¹âË¯ vö Ìì¹âíË «*âéÜì ß èùèëûìÜì ääÞèëç¯ ¿¿¿¿¿Ìí=ìûë âìí¼ 9 çìèëíÔ «*âéÜì
Íôèå øãr ¼Q?ìæ ‘ûãÜûãÜ’ «*¼û ôëíÜæ¯ ¿¿¿Ùíë åìôì væÈ¯ åìôìë «*÷w óëôìë¯ è÷èÒ èÜÔíÜæ «*ôìÐô
ûuäèûðìëé ûâÞæíô_“åìôìë û± óëôìë¯ vöâæ ôíë øìë øþè÷Ðèå åìôì ÌìäÈ våèÜ†Œìâ âèæÌõÞìë ôíë
øìÒìß¯” ûuäèûðìëé øíæíëì åìôì øìèÒíúè×íÜæ¯ åìôì vøíú çìíô äìæìíÜæ_“è÷Q?ìë âíÓÖ ÌÇÞ è÷Q?ìåìÈ
¼ûí÷íú û§¯” Ìøë Íô è÷èÒíç ûaão âãëÜéÓë û¼ãíô èÜíÔí×æ_““èæçÖ ÌÛìíûë è÷+ váìÛ Ììâìú¿¿¿ óãûÜ Þ
ôíë çhÜí×¯¿¿¿”” âãëÜéÓëíô ôíúôèå ôèûçì øìèÒíú “ûàûìæé” vÇíô åìôì ¼¤†Œð ôíë øìÒìíç ÌæãíëìÓ
ôíëí×æ¯ Ììíáø ôíëí×æ• ““Ììë âìæ Èyç ëÈÜ æì•¿¿¿ ÌÇÞìÛìû ûãèÄ âæã»Ö&åìíô vôí§ væú
vÐí»¯””_ÍëÈ âíÓÖ ôèûë °ìèë°Ö ôèûçì_
vð óìèë°Ö çhèâ vâìíë ôíë× âðìæ ¿¿¿¯
äÊæô ¼âìíÜì÷ô ôèûçìú ââÞ¼çÖèå çhíÜ Óíëí×æ_1333 ¼ìíÜë ÐëÁôìíÜ ô·Ãæùíë Ììùâæéë
ôëgË ¼ìæìÈíú vöæ ôèûë äéûíæë ûÖÇì-vûóæìë ôìˆ‰ì Äíë ø§è×Ü• v¼È âãðíï çÞë Ìâë ¼üè,% “óìèë°Ö”1¯
Í ôèûçìú ôèû äéûíæë «*èç ùÛéë Ìæãëìù ûÐç vö è÷+íáìÛ• vûóæìÛìë âæíô èû÷èÜç ôíëí×
v¼ vçì äéûæíô ÍôìQ? ôíë ÛìÜûì¼ìë ôìëíËÈ¯ Íèóô vÇíô è¼aão èðíGXìíÜë ùÛéë äéûæë¼ëè¼ôçì ûì
v«*âÛìûæìë vôìíæì èûíëìÓ væÈ¯
Í ôèûçìú “óìèë°Ö” óã¥¼ð óðíæ «*ìíËë ëCøë¼í¼îùaoÖ ™í» èæíú äéûæíô èûûËÞ ôëíÜß• ôèûë
äéûæìæãëìù vûóæìú è@¬úŒ âìË ðíÜß çì vÐØìèÜë ™q ¼ãëèÛ ×§ìíç øëìbãÔ ðúèæ¯ ÌìÐìðéæ Ûë¼ìðéæ
èû™,¬› èóæIèÜíçß ôèû vóíÔæ• “væí÷ vØíë «*äìøèç ÷˜Ü øìÔìú• óãëQ? væÐìú• øã,ø «*ùÜ d Ûìú ÷h@¬íH æ
èûûÐ ôèë¯”” Ðç ðçìÐìë âíÓÖß ÍÈ ÌìÐìë ôÇì• Ûë¼ìë ôÇì ôèû æäëgíÜë øíáÈ ûÜì ¼@¬ûc ¯
1 ëèØôhÜ È¼Üìâ_ôìäé æäëgÜ È¼Üìâ ¥ äéûæ ß ôèûçì¯ øüVì ¥ 357
307

Í ôèûçìú ôèû Ììíûíùë çéûuçì èæíú ûkûÖíô ÌçÖQ? óüÆ ¼¤ûºoÛìíû «*ôìÐ ôíëí×æ¯ ôèûçìë «*Çâ
¬t¬û? ôèåíç vö ôÇì ûíÜí×æ• çì vôìæ âðÁ èÐGFéë øíáÈ ûÜì ¼@¬ûc ¯ óìèë°Ö ôèûíô âðìæ ôíëí×• èÔuíšë
¼@‡ìæ óìæ ôíëí×_Í ôÇìë âÓÖ èóíú óéæðéæ Ìì¬t¬ì? ûíÜ âìçì vâèëë ¼Q?ìíæë äíˆŠë ûìçÞì vö ûÖJæì ¼üè,%
ôíëí×• çì t‡ëËìçéç ôìíÜë väÖìèçâè„ç Íô Ì@¬ìX æ ûÖèkí&ë ôÇì t‡ëË ôèëíú vóú¯ ôèûß vöæ
óìèëí°Öë âÓÖ èóíú Íô âð+ë äéûíæë ¼pìæ vøíúí×æ¯ øìèÇÞû ¼@øó èëkçìë âíÓÖ äéûíæë øëéÚì èóíú•
âð+ë äéûíæë ûìËéíô ÜìÛ ôíëí×æ• Ììë v¼È «*ìË-ÐèkíçÈ ¼â¬t¬? «*èçô—Üçìë âíÓÖß äéûíæë ¼â¬t¬? óã¥Ô
ö¬QËŸ ìë âíÓÖ äéûæíô ÛìíÜìíûí¼ çìë v«*âí¼î`óöÞíô ôìíûÖ ¼¤ùéíç çhíÜ Óíëí×æ¯ ¼éâìðéæ óìèëí°Öë âíÓÖ
èóíúÈ ôèû v¼î`óöÞíô vöâæ vóíÔí×æ• vçâæÈ vóíÔí×æ èëk äéûæ ûÖèÇíçë Ìx*¯g óìèëí°Öë âÓÖ èóíúÈ ôèû
ÌäÞæ ôíëí×æ v¼È Ðèk öì vâìðâãk óüè,%íç “¼çÖíô” óãëQ? ¼ìð¼ Ûíë Ì¼¤íôìí÷• tø,% ß áhëÓìë Ûì»ìú
«*ôìÐ ôíëí×¯ ôèûë èÐGFé ¼+ì• çþìë v¼î`óöÞ v÷çæì• ¼üè,%ÐéÜ Ììíûù áçèûáç ß ëkìk ðíúí× óìèë°ÖëCøé
èæúèçë ¼íà èæúç ¼¤†Œìâ ôíë¯ çìë øèë÷ú øìßúì öìú_
óã¥¼ð óìðíæ çû vð óøéÞ çìø¼•
Ì@¬ìX æ t¬íH ùÞíë vâìë ôèëíÜ èûë¼_ø¤èkPíú¯
¼ã`óíëë óìæ †ŒðË ôëûìë äæÖ ôèûë âæ öÔæÈ ÅˆŠãÔ ðíúí×• çÔæÈ óìèë°Ö• Ûú¤ôë áhÓìëCíø äéûíæë
¼â¬t¬? v¼î`óöÞ¼ìÓæìíô ûÖÇÞ ôíëí×¯ ôGFæìë äùÁ ðíúí× vöæ ÐïæÖ âëgÛè— â• Í vöæ èæúèçë ¼íà ôèûë
v¼î`óöÞ ôGFæìë ¼¤Ùìç¯
ôèûçìèåë ë÷æìôìÜ ÌìèxHæ• ÐëÁôìÜ•_Ðìëóéúì ÅÁ¼íûë ôìÜ• Ììùâæéë ¼ìæìÈ• vÐØìèÜë ™qçì ß
çìë «*ìËâìçìíæì ¼ãûì¼ ûìÂìèÜë ùüð äéûæíô ûËÞùaoâú ôíë vçìíÜ¯ èô¬Q; èæúèçë èæVãë ÌìÙìíç ôèûë
v¼î`óöÞí÷çæìú ôëgË øèëËèç Øhíå ÅíÒí×_
vûóæì-ðÜãó-ûü`ç ôìâæì Ììâìë
vÐØìèÜë âç ™q ¼ãëèÛ-èûÇìë
èûôèÐ ÅèÒíç ÷ìíð• çhèâ vð èæâÞâ
óÜûüQ? ÛìÂ ÐìÔì ôìÒhèëúì-¼â¯””
ÍÈ ×rIèÜíç Íô ââÞìèQ?ô vûóæìèûÓãë ÌèÛÚçìë è÷rëCø Ìþìôì ðíúí×¯ çûãß ôèû ðíçìóÖâ ðæèæ¯
èçèæ ôí. äUìÜì èæíúß ùìæ vùíú âìÜì vùþíÇ ÷íÜí×æ¯ “áâìðéæ óãûìÞ ¼ì”ë âíçì áhÓìçÞ ¼ûÞ†ìŒ ¼é ëCø èæíú
Pìíë Pìíë èØëí×¯ v¼ vöæ t‡ëË ôèëíú èóíE×_óãûìÞ ¼ìë Ìè†‰û»éÞ óüè,%íçÈ øüèÇûéíç âðìâìèë óãèÛÞá• çhØìæ
óãíöÞìíùë ÙæÙåì væíâ Ììí¼_
Óëæé èûÜì¼-ôhJ æíð æíð ôìíëì
ÌÛìû èûëð Ììí×• Ììí× óã¥Ô Ììíëì•
Ììí× ôþìåì ÐöÖìçíÜ• ûìTíç è«*úìë
çìÈ Ííû ôëd vÛìù¯
Í¼û ¼çÖ ûíå• èô¬Q; Ììëß ¼çÖ ÍëÈ âíÓÖ Ììí× Ðëíçë Ììæ`óâúéë Ììùâíæ ¼ìæìÈ-Íë ¼ãíë
Ììùâæé ùìæ_Í vöæ «*ûì¼é è«*úçíâë «*çéáìë ôìÜ vÐí»ë ùìæ_
308

ûÓïíóë «*ìË Ììä ¼ìæìíúë ¼ãíë
vÛí¼ öìú öÇì Ììä è«*úçâ óïíë
Ììè¼ Ììè¼ ôèëíçí×¯
Ììë è«*ú ¼Ôé ûíÜ• ““ûÜdd âãè×èÜ vôæ æì ÌþìèÔ• âãè×èÜ ôìäÜ¯””_ÍÔìíæÈ Øhíå ÅíÒí× Ðç vûóæìú•
Ðç ðçìÐìú_ÌìÐìë «*óéø äUìÜûìë ¼¤ûìó¯
äéûíæë ÍÈ èûè÷r ëCÊøxHíöÞ ôèû«*ìË öÔæ ¼ãíë çìíÜ Üíú ÅódíûíÜ ðíú ßíÒ çÔæÈ “Óèëré Íèùíú
Ììí¼• vóú Åøðìë¯ ß vöæ ôèæVì vâíú óãÜìÜé Ììâìë¯” _ÍÈ ÌæãÛû öÔæ äìíù• çÔæÈ “¼ð¼ì ÷âèô”
ÅíÒ âíæ øí§ öìú óìèëí°Öë èæâÞâ ö¬QËŸ ìë ôÇì¯ çþìë áhÓìçhë èÐ™ óãèóæ æì vÔíú väíù ÅíÒ ôþìóí×¯
óãÈ èû`óã óãDo èóíç æì øìëìú vûóæìðç ôèû«*ìË ÌìK†Xìèæíç ûíÜæ Ììùâæéë Ììùâíæ çþìë Ììæí`óë væÈ
ÌèÓôìë¯
“óìèë°Ö” æäëgíÜë Íôèå ÌæûóÖ ôèûçì¯ óìèëí°Öë ¼ûÞ†ìŒ ¼é áhÓì âìæûäéûíæë ë¼ ß v¼î`óöÞíô Ó[¤¼
ôíë¯ çèû äéûíæ óìèëí°Öë ¼ãçéûu äUìÜì ôèûçìèåíô èóíúí× æçhæ âìrì¯ èô¬Q; çþìë èûí°ìðé ôèû¼+ì
Ìûæèâç ðú èæ¯ øèûíçÞ Åøðìë èóíúí× Íô ¼¤†Œìâé v÷çæì¯
ôèûçìèå ¼èâÜ «*ûðâìæ èâx*ôÜì ûü+ ×í`ó ëè÷ç¯
ÐéËÞ ôëøãå Ûèë Ý ¼ã`óíëë óìæ¯¯
öçûìë èæíç öìÈÝ_vð ûãÛá h h çhèâ¯¯
Ìí†Œ Ììè¼ ôë øìæ¯**ÝÐïæÖ âëgÛè— â¯¯
vðèë ââ ôGFíÜìô¯**ÝÌìâìë æúæ¯¯
Ììâìèë ¼ã`óíë ôíëÝÌè†‰ ûèë»Ë¯**¯¯
xHì¼öèç ß ÌÇÞöèçë èûöãèk ß øëtøë óãèå ×ír ÌQ?ÖèâÜ ûì èârìáë¯ ×írë èPøèûÞô âìrìèûæÖì¼
öÇì¹íâ 8 + 6 âìrìë¯
ÐjìÜWìíëë âíÓÖ Ìæã«ì* ¼ öÇì ¥ Åºoç ÅÜà óüè,%• çëÜ ùëÜ• Ìâëìë Ìâüç-¼ìÓæì¯ ÌÇÞìÜWìë_öÇì
ÅÁíøáì_““Å×èÜ ÅèÒí× vöæ èóíô èóíô «*ìË•”” ““ÓëËé Íèùíú Ììí¼ vóú ÅøðìëÝß vöæ ôèæVì vâíú
óãÜìÜé Ììâìë¯””
Åøâì ¥ vÐØìèÜë âíçì ™q ¼ãëèÛ èûÇìë•
¼âí¼ìèk ¥ ™èæíçè× Ììíäì Ììèâ «*ìíç ÅèÒúìÈ
“Ììú Ììú” ôþìèóíçí× vçâèæ ¼ìæìÈ¯
Åºüço ÌÜ¤ôìëIèÜ ôûèçìë èûíÐ» çìÁøöÞ ûìè§íúí× ™Óã æú ôìûÖíôß ûÖJæìú ¼âüºo ôíëí×¯
ÐjìÇÞ ß ûÖìÔÖì_
óo ìèæúìí× èÔuí,%ë ¼@‡ìæ_öé™ äìèçíç è×íÜæ ÈTèó¯ èçèæ øëíâxHíëë Pìëì èæûÞìè÷ç óïç¯ èÔuš
Íôäæ âãèkóìçìëCíø ùËÖ ðÜ¯ çþìë «*ûèçÞç ÓâÞâç èÔuš ÓâÞ æìíâ øèëè÷ç¯ öé™ë «*Çâ èÐ»Öëìß ÈTèó
309

è×íÜæ¯ èçèæ çþìë ûìËé «*÷ìë Íû¤ æìæì ÌíÜîèôô âèðâì «*ôìÐ ôëíÜ ÈTèóëì çþìíô èÔuš ûíÜ vâíæ vææ¯
öé™ë ÍÈ ôìöÞìûèÜ ÈTèó ûÖèçèëk ÌæÖíóë âíÓÖ «*÷ìë ôëíÜ• æìæì «*èçè¹úì ¼üè,% ðú¯ öé™ë èûxHäæéæ ß
ÌìÓÖìèKô ûìËé Ìíæô ÈTèó væçì ß öìäôíóë Pìëì «*çÖìÔÖìç ðú¯ çìëì èâÇÖì ëìäí°ìíðë ÌèÛíöìíù
öé™íô èûíóèÐ Ðì¼æôçÞìë ðìíç ¼âøÞË ôíë Íû¤ vÐí» ôþìåìë âãôåh øèëíú ûT Ìøâìæ ß ö¬QËŸ ìë âíÓÖ
çþìíô ¹hÐèûºo ôíë ðçÖì ôëì ðú¯ öé™ èûæì «*èçûìíó âüçÖh ûëË ôíëæ Íû¤ âìæãí»ë øìø ß ÌøëìíÓë äæÖ
t¬úH ¤ «*ìúèfí+ë äæÖ ÌìíKìÁ¼ùÞ ôíëæ¯
öé™ vöâæ èûæì ÌøëìíÓ âüçÖh ûëË ß âìæãí»ë ôÜÖìíË ÌìíKìÁ¼ùÞ ôíëí×æ• vçâèæ ôèûß vöæ èûæì
vóìí» ¼éâìðéæ óìèëí°Öë Pìëì øéè§ç ß ö¬QËŸ ìèûºo ðíú ôìÜ öìøæ ôíëí×æ¯ ÍÈ äéûæ-ö¬QËŸ ì ôèûë âíæ
vö ÛìûìæãÛè— ç ¼üè,% ôíëí×• çì-È “óìèë°Ö ôèûçìë ÅÁ¼” öé™ vöâæ âüçÖh ë âÓÖ èóíú âð+ë äéûíæë ¼çÖíô
çhíÜ Óíëí×æ• ôèûß ÍÈ äéûæ-ö¬QËŸ ìë âÓÖ èóíú äéûíæë âð+ë ¼çÖíô Ììèû,¬›ìë ôíëí×æ¯
Îè» áâìðéæ vð óãûìÞ ¼ì_vôìøæ t¬Û H ìíûë äæÖ ÔÖìç vøîëìèËô Îè»¯ Í vÇíô «*÷èÜç ôÇìú v¹ìÓé
ûÖèkíô “óãûìÞ ¼ì” ûÜì öìú¯ çþìë Å†Œ t¬Û
H ìíûë øèë÷ú æìæì ôìèðèæë âíÓÖ øìßúì öìú¯ ôìèÜóì¼ “ÌèÛÚìæ
ÐôhQÜ? âd” æìåíô øèçè÷Q?ìú èæâ†‰ì ÌææÖâæì ÐôhQÜ ? ìë «*èç óãûìÞ ¼ìë ôíÒìë ÌèÛÐìíøë èûûëË èóíúí×æ¯
ÍÈ ÌèÛÐìíøë ØíÜ øèç óã,‡Q? ÐôhQÜ ? ìë ôÇì ¼@øïËëÞ íC ø èût‡ç ðæ Íû¤ çþìíô óéÙÞôìÜ øèçèûëð vûóæì
¼ðÖ ôëíç ðú¯
‘¼ïr ¥ Ûìëçíôì»• Ô„_4’
ôèû æäëgÜ È¼Üìíâë “óìèë°Ö” ôèûçìú óìèëí°Öë ¼éâìðéæ èæøé§æ ôèû è÷+íô èûðUÜ ôíëí×¯ èçèæ Íë
vôìæì ôìëËÈ Ôãíþ ä øìæ èæ¯ öÔæÈ èçèæ ôìûÖÜ¨éë v«*ëËìú ¼çÖ ¼ã`óíëë ¼ìÓæìú èæëç ðíúí×æ çÔæÈ
vôìíæì ÌÚìç øíÇ áhÓì• óã¥Ô óìèëí°Öë ö¬QËŸ ì çþìë t¬«
H í‰ ô ÷hëâìë ôíë èóíúí×¯ Ììë áhÓìë çì§æìú ÌíÇÞë
«*íúìäíæ Pìíë Pìíë Ììíûóæ äìæìíE×æ_““åìôìë û± óëôìë¿¿¿¿ÌQ?ç øþè÷Ðèå åìôì øìÒìß”” ûì óãèå ùìæ
øìèÒíú «*çÖìÐì ôíëí×æ öèó ßþëì åìôìåì vóú çì ðíÜ Ôãû Åøôìë ðú ÌÇûì Ûìûí×æ• ““ÌÇÞìÛìû ûãèÄ
âæã»Ö& vôí§ væú vÐí»¯””_ÍÈ ÌÇÞè÷Q?ìë v«*áìøíå ÍÈ “óìèë°Ö” ôèûçì• çìÈ “óãûìÞ ¼ìë” Ðìíøë âç “áhÓì•
óìèë°Ö” ôèûíô ö¬QËŸ ì èûºo ôíëí× ÍôÇì ûíÜí×æ¯
Ü¨éë èôëéåé_ÈçÖìèó_Ü¨éë t¬ËH âÞ ô
ã åh • ¼ët¬ç
H éë ûéËì ÑxHöÞ ß ¼üè,%ÐéÜ v¼î`óöÞ ôGFæìë «*èçÛ—_Í
vçì ÓëËéë vx*V ¼@øó¯ èûxH¼@øíóë èûè÷r ¾ûÛû vö IËéäæ ¼üè,% ôíëæ• çþìíóë Åøë óìèëí°Öë ÌíâìÙ
Ìì¹âË v¼ ¼üè,%íô ÌôìíÜ èûæ,% ôíë• èûëCø «*èçô—Üçìú ¼â¬t¬? “¼ãë” vöæ ÌìçÞæìó ðíú ßíÒ¯
310

ÌæãÐéÜæé_2
æéí÷ë «*xI‰ èÜë Å+ë ôëgæ¯ «*ì¼èàô ÌìíÜì÷æì ÛìíÜì ôíë ø§…æ¯ çìðíÜÈ• öÇìöÇ Å+ë vóßúì
¼@¬ûc øë ðíû¯
ô’ óüè,%• ûìËé
ûéËì vâìë çû ðÜ ¯
Ô’ çhÈ æìù• vçìë óíð¯
ûè¼ çhÈ ùþìèÇèû •
ù’ ûéËì-çìíë ðìèæ
• ôé ¼ãë ûìäìíç ÷ìð À
öç ¼ãë ðíú ßíÒ ™èæ¯
2’ “óìèë°Ö” ôèûçìë âïÜ ûkûÖ ¼¤íáíø ûãèÄíú èóæ¯
3’ “óìèë°Ö” ôèûçìë ×`ó-ëéèç ¼@øíôÞ Ììøæìë ÌèÛâç ÷ìëèå ×r Åºüç
o ôíë ÌìíÜì÷æì ôëgæ¯
4’ “óìèë°Ö” ôèûçì vÇíô Íôèå ôíë Ìæã«ì* ¼• Åøâì• ß ÅÁí«*áì ÌÜ¤ôìíëë ÅóìðëË èóæ¯
5’ ô’ “óìèæúì× Ôuéí,%ë ¼@‡ìæ ô`åô âãôåh vÐìÛì”_Åºüèo çë ÌÇÞ ß çìÁøöÞ ûãèÄíú èóæ¯
Ô’ “óãûìÞ ¼ì” vôÀ çìíô áâìðéæ ûÜûìë ôìëË ¼¤íáíø ÌìíÜì÷æì ôëgæ¯
35¿10 †ŒpøèJ
1’ fl¬±Êœ ÚÊı˛≈˘ ˝◊¸˘±˜–¸ø=¡Ó¬±“¸±˝±ı˛±, ø¸j≈ø˝À{°±˘, ‰¬]ı±fl/
2’ Î¬. ı˛øÙ¬fl≈¬˘ ˝◊¸˘±˜–fl¬±Êœ ÚÊı˛≈˘ ˝◊¸˘±˜ – ÊœıÚ › ¸±ø˝Ó¬…/
3’ Î¬. ø˜˘Ú M–ÚÊı˛≈˘ ÊœıÚ-‰¬øı˛Ó¬/
4’ ’Ò…±¬Ûfl¬ ’±Ó¬øˆ¬ı˛ ı˛˝˜±Ú–ÚÊı˛≈˘ fl¬±ı…-¸˜œé¬±/
5’ Î¬. Œé¬S ·≈l–ÚÊı˛≈À˘ı˛ fl¬øıÓ¬± – ’¸—˚À˜ı˛ ø˙ä/
6’ Ûø}¬˜ıº – fl¬±Êœ ÚÊı˛≈˘ ˝◊¸˘±˜ Êiú ˙Ó¬ı¯∏« ¶úı˛Ì ¸—‡…± 1406/
7’ Ûø}¬˜ıº ı±—˘± ’±fl¬±Àø˜ – ÚÊı˛≈˘ Êiú˙Ó¬ı¯∏« ¶ú±ı˛fl¬-¢∂î/
311

Íôô 36 ❐ äéûæìæ`ó óìÐ ¥ Íôèå ôèûçì
ùÒæ
36¿1 Åí!ÐÖ
36¿2 «*¬t¬?ìûæì
36¿3 äéûæìæ`ó óìÐ ¥ ¼¤èá: äéûæûü+ ß ôìûÖ ôÇì
36¿4 âïÜøìÒ_1 ¥ ûæÜçì v¼æ
36¿5 ¼ìëì¤Ð_1
36¿6 «*ì¼èàô ÌìíÜì÷æì Íû¤ ôèûçì èûíxX»Ë ß ûÖìÔÖì¯
36¿7 †ŒpøèJ
36¿1 Åí!ÐÖ
«*Çâ öãíºoì+ëôìíÜ• èûíÐ»ç èûÐ ß èçèëíÐë óÐíô Íô çëgË ôèû-vùìVé ëûé\ôìíûÖë ûü+ vÇíô
vûèëíú Íí¼ t¬ç H ¬QŸ Óëíæë æçhæçë ôìûÖ¼üè,%íç ÅÁ¼ìðé ðíú ÅíÒè×íÜæ¯ çþìëì ûãíÄè×íÜæ ëûé\ «*èçÛìë
¼ûÞûÖì: «*Ûìû vÇíô ÌìKëáì ôëíç æì øìëíÜ• ™Óã çþìë «*èçÓ[èæ ðíú æçhæ èô×ã ¼üè,% ¼@¬ûc æú¯ ôíGXìÜ-
ôìèÜôÜíâë vö ôèûôhÜ ¼âôìíÜë v«*áìøíå æçhæ øíÇë ¼aoìæ ôëè×íÜæ äéûæìæ`ó vûìÓ ôèë çþìíóë
âíÓÖ Ûìû t¬ìH ç¬QÖŸ ß ôìûÖÛèàíç ¼ûí÷íú ÅíGXÔíöìùÖ ôèû¯ Í vðæ ôèûë ôìûÖ ß ô·èç ¼@øíôÞ Ììøæìë
èûíÐ»Ûìíû äìæûìë ¼ãíöìù Ùåíû èçæèå ôèûçì øìíÒë âÓÖ èóíú¯ Ììøèæ ôèûë_
● ôìíûÖë èû»úû¬t¬; èæûÞì÷íæ ß ôìûÖèæâÞìíË ÌèÛæû&•
● «*ôè· çë ëCø-ë¼-ûËÞ-ùíaoë «*èç ÌíâìÙ Ììô»ÞË-Íë øèë÷ú
● ôìíûÖë Åøâì ß è÷rôíGFë ÌææÖçì
● ôìÜí÷çæì ß Èèçðì¼íûìÓ ¼í+Uß çþìë ôèûçì ûkûÖ «*Óìæ æú
● Èèçðì¼ ß ¼âìäí÷çæì Íô çéá£ ß æçhæ vûóæìíûìíÓë ¼˜ìë Ùåìú
● ë÷æìú èûèE×ˆ‰çìíûìíÓë ôìëíË ÐïæÖçì ß èæäÞæçìë Íôèå øèëâ„Ü Øhíå ÅíÒí×
● vëìâìè`åô vâäìä ß âðÁ «*èçÛìë ÌèÓôìëé ðßúì ¼í+Uß Ìíæôåì ÌQ?ëìx*úé ðßúìú èû»#çì çþìë
ôèûçìë ÌQ?Ü†Þ ‰ ðíúí×
● ôìûÖ «*ôëíË Ìè÷èQ?çøïûÞ ¾ûè÷rÖ_«*Ûè· ç èûíÐ» ¾ûèÐ,%ÖIèÜ ¼@øíôÞ Íôèå ÓìëËì ôëíç øìëíûæ¯
Ììë ÍÈ ÓìëËì vÇíô äéûæìæ`ó ß çþìë ¼âôìíÜë ôèûíóë ë÷æì èûíxX»Ë ôíë çþìíóë ÑôÖ ß
t¬ìH ç¬QÖŸ ¼@øíôÞ Ììøèæ ÌìíÜì÷æì ôëíç øìëíûæ¯
312

36¿2 «*¬t¬?ìûæì
èPçéú Íôíô Ììøèæ ÌìÓãèæô ûì¤ÜìôìíûÖ 19Ð ß 20 Ðçíô vóÐôìÜùç øìÇÞôÖ äèæç ôìëíË ôèû
ÓâÞ ß ôèûô·èçë ¾ûè÷rÖ ß t¬ìH çí¬QÖŸ ë ôìëË ß çìë ¼¤èá: øèë÷ú väíæí×æ¯ v¼È øèë÷ú ¼ïír ç·çéú
Íôíô 19Ð Ðçíôë ôèû âÓã¼óï æ ß çþìë vâÙæìóûÓ ôìûÖ »V ¼ùÞ øìÒ ß ÷çhÇÞ Íôíô 19Ð-Íë Å+ëìÓÞ
ß 20Ð Ðçíôë «*ÇâìíÓÞë ôèûâæé»é ëûé\æìÇ Íû¤ ø˜â Íôíô ÍôìQ?Ûìíû «*Çâ öãíºoì+ëôìíÜ ôèû
æäëgÜ È¼Üìíâë ôèûçìë âÓÖ èóíú öãùÜáËIèÜ ¼@øíôÞ Ììøæìë Íôèå ÓìëËì äíˆŠí×¯ ûçÞâìæ Íôíôë
ôèû «*Çâ öãíºoì+ëôìíÜë Pìëì è÷èÿç• èô¬Q; ¼â¼ìâèúô ¼ôÜ ôèûë v÷íú ôGFæì ß «*ôìíÐ èûíÐ» t¬ç H ¬Q¯Ÿ
äéûæìæí`óë «*Çâ ôèûçì ‘“û»Þ Ììûìðæ”_ûusûìóé• ¾ûÐìÔ 1326’ «*ôìÐ• Íè«*Ü• 1919 v¼È ¼âú
vÇíô ÌìâüçÖh ‘âüçÖh 22íÐ Ìí=ìûë• 1954’ èçèæ ôìûÖë÷æì ôíë vùí×æ¯ ¼ãçëì¤ çþìë ôìûÖë÷æìë øèë¼ë
«*ìú 35 û×ë¯ Í ¼âúèå vÇíô 1941-Í ëûé\æìíÇë «*úìË øöÞQ? ëûé\ôìûÖ ë÷æìëß ¼ûí÷íú ¼âüºo ¼âú¯
ëûé\æìíÇë Ìæãëìùéë ¼¤ÔÖìß Ìùèæç¯ v¼È ¼íà Ìæã¼ìëéß ôâ è×Ü æì¯ èûÐ Ðçíôë «*Çâ øþè÷Ð û×íë
Íþíóë ÌíæíôÈ ëûé\æìíÇë âíçì ðíç èùíú çþìë Ûìû• Ûì»ì• ×`ó Ìæã¼ëË ôíëß_vöíðçh èPçéú ëûé\æìÇ
ðßúì Ì¼@¬ûc •_çìÈ vÜìôóüè,% vÇíô ðìèëíú vùí×æ¯ «*âÇæìÇ ß ÛhäàÓë ëìúí÷îÓãëé• ëâæéíâìðæ vÙì»
ÈçÖìèó çìÈ èût‡üç æìâ¯ èô¬Q; ôëgËìèæÓìæ ûí`óÖìøìÓÖìú öçé\íâìðæ ûìùè÷• ôhâóã ëJæ âèGXô• ôìèÜóì¼ ëìú
«*Ûè· çë âíÓÖ ëûé\ ÛìûìæãÛè— çë øèë÷ú ¼í+Uß çìíóë «*íçÖíôë Íôèå t¬ç H ¬QŸ ôèû ûÖèk& Çìôìú Íþëì
ëèûëèxŠíô ™Óã «*èçØèÜç ôíëæèæ¯ t¬ô H éú ÓÖìæÓìëËì èæíú t¬ç
H ¬QŸ Íôèå ôìûÖìóÐÞô çhíÜ Óëíç ¼í÷,%
ðíúí×æ¯ Íèåß è×Ü Ìíæôì¤íÐ ëûé\ ×ìúì×ˆ‰¯ Íþëì vÜìôìúç ¼¤t¬›ìë ß vëìâìè`åô Ûìûæìë ¼è@‡Üíæë
Ìíæôåì v÷,%ì ôíëè×íÜæ• ØíÜ Íþëì ûì¤ÜìôìíûÖ Ìçéç ß Ûèû»Öíçë ¼èaoáíËë ôèû èðí¼íû è÷èÿç ðíç
øìíëæ¯ èô¬Q; øëûçéÞ øþè÷Ð û×ë ôíúôäæ ôèûíô Ììâëì vøíúè× öþìíóë ôèûçì v¼ ¼âú øìÒô ¼âìäíô
¼÷èôç ôíë çhíÜè×Ü¯ æäëgíÜë èûí°ìð• öçé\æìíÇë óã¥Ôûìó Íû¤ vâìèðçÜìíÜë vóðûìóé ÅE÷ìëË
çÁôìíÜ æçhæ Íô Ììûð èæíú Ììí¼¯ ëûé\ Ìæã«ì* èËç ß ëûé\ Ûk ¼íçÖ\æìÇ ó+ ûì¤Üì ôèûçìú ×í`óë
vóìÜì• ûìÂìèÜë ¼âìä ß «*èçíûíÐë æìæì èû»ú èæíú ôìûÖ ë÷æìë Åøìóìæ Ôãíþ ä vøíúí×æ_ëè÷ç ðíúí×
“øìG›éë ùìæ”• “óïíëë øìGXì”• ÈÜíÐ Iþè§”• Íû¤ “ùìèaoäé”• “æØë ôh„”h • “äìèçë øþìèç”• “vâÇíëë” âíçì ôèûçì¯
¼íçÖ\æìÇ vóèÐ èûíóèÐ ôìíûÖë Ìæãûìó ôíë ûì¤Üì ôìíûÖ vóÐ èûíóíÐë âíæìÛ—èâíô ôìí× èæíú Íí¼í×æ¯
èçèæÈ «*Çâ ùìí§ìúìÜ ÓâÞÙå Íû¤ 1313 ¼ìíÜ èô¤ûì çìíëì Ììíù “¼ìâÖ¼ìâ” ë÷æì ôíë Ì¼ìâìæÖ Ùåæì
Ùèåíúí×æ¯ ¼íçÖ¬\æìÇ èÜíÔí×æ•_
““âìèææì èùäÞì• âÒ• âè`óë• ôèG›• vøùˆHë
vóûçì vâìíóë ¼ìâÖ vóûçì ÌQ?íë çìë Ùë¯””_
ÍôÇì èçèæ «*Çâ ûíÜí×æ vöâæ ¼çÖ• vçâèæ ¼çÖ öçé\æìíÇë óã¥Ôûìó ß vxX»èâèx*ç ÅE÷ìëË ß
æäëgíÜë èûí°ìðóé: vÙì»Ëì¯ Íþíóë ôèûçìú vxX»-ûÖà-èû°gíøë ÌìèÓôÖ ÌèæûìöÞÛìíûÈ ûì¤Üì ôèûçìë v¼
313

¼âíúë øìÒôôhÜíô Ììô·,% ôíëè×Ü¯ Í¼û vÇíô ÍÈ ÓìëËì äˆŠìíæì ¼@¬ûc ðÜ vö• ëûé\ ôìûÖÓìëìë
¼ûÞr¼˜ìëé «*Ûìíûë âíÓÖ vÇíôß ¼âôìÜéæ ôìíûÖ t¬ìH ç¬QÖŸ ß t¬ô H éúçì «*ôìÐ ¼@¬ûc ¯ Íþëì ûì¤Üì ôèûçìú
Ììâóìèæ ôëíÜæ âìæãí»ë ÌìÐì Ììôì)áìë ß äéûæìóíÐÞë ôÇì¯ ¼íçÖ\æìÇ äìèæíú èóíÜæ “âìæãí»ë ¼íà
âìæãí»ë vÛó væÈ”¯ èçèæ vâÇëíô ûaão ûíÜ ¼í@¬ìH Óæ ôëíÜæ¯ öçé\æìÇ ÷ìè»íô ÛìÈ ûíÜ ôìí× våíæ
èæíÜæ• æäëgÜ Ììëß ÍôÓìø Íèùíú “ûìëìàæìíô” âìç·¼í@¬ìH Óæ ôëíÜæ¯ ßèóíô vâìèðçÜìÜ ôìíûÖë ëéèç
ß «*ôè· çë vùì§ì Óíë æì§ì èóíúí×æ¯ çþìë ôèûçìë Ûìû¼¤ðèç ß Ìæâæéú vøîëg» çëgËçë ôèûíóë âíæ
ùÛéë «*Ûìû èû¬t¬ì? ë ôíëè×Ü¯ çþìë “vöîûæû`óæì”• çþìë ç¬QÓŸ âéÞ vóðûìó_“ÛhíÜè× ÌìKìë ôÇì âìèæ ™Óã vóíðë
¼éâìæì”_v¼ öãíùë çëgËçë ÌìÓãèæô ôèûíóë âæíô Ììô·,% ôíëè×Ü¯ çþìô ôèûçìë Eternal Passion ß
Eternal Pain_äéûæ• âüçÖh • øìø-øãËÖ «*Ûè· ç äéûíæë «*Óìæ «*Óìæ èû»úIèÜ èçèæ ÌçÖQ? väìíëë ¼íàÈ
çhíÜ Óíëè×íÜæ¯ ôíGXìíÜë ôèûëì Ííç âãDo ðíÜæ¯ v«*íâ\ èâr èÜíÔí×æ• “vâìèðçÜìíÜë äéûæíûìíÓ vö
çéûuçì ““Ìáâ ðìíç ™Óã ÅE×übÜ ÅE×ìí¼ ÌøûÖèúô ðíç øìëç””• çì çþìë ðìíç ““¼ãçéûu ÌÇ÷ Ðìè¼ç
t¬ìH ç¬QÖŸ vøíúí×¯”” ““Èè\úíùì÷ë âüè+ôìx*úé ÌæãÛè— çë çéûu ç: ùìÆ t¬ìH ó”” çþìë âíçì ¼ãèæøãËÛìíû vôÅ
øèëíûÐæ ôëíç øìíëæèæ¯
ÈèçâíÓÖ Ùíå vùí× v¼ìèÛíúç ¼âìä èû«Xû¯ Íë ØíÜ âìæã» ß âìæû ¼âìä ¼@øíôÞ æçhæ v÷çæìë
¼˜ìë Ùíåí×¯ öãíºoì+ë úãíëìøéú vÜÔôíóë ë÷æìûèÜ çëgË vÜÔôíóë âíæ ÛìÂìí÷ìëì øèëûìë ¼âìääéûíæ
æìæì óãíöÞìù óãÛìÞ ûæì èæíú ÌìK«*ôìÐ ôëè×Ü¯ äæ¼âìä äæäéûæ çëgË ôèû ¼ìèðèçÖôíóë âíæ ùÛéë «*Ûìû
èû¬t¬ì? ë ôëè×Ü¯ ôíGXìÜ-ôìèÜôÜâ Å+ëì-«*ùèçë ôèû vùìVé ÍÈ ¼â¬t¬? ÌèÛÚçìú ¼âüºo è×íÜæ ûíÜÈ
çþìíóë ë÷æì «*ìËÐèkíç Ûëøãë ðíúè×Ü¯ äéûæìæí`óë “Óï¼ë øì„hèÜèø”ë Ìíæô ôèûçì v«*íâ\ èâírë
“«*Çâì” ß ûãºío óû û¼ãë “û`óéë û`óæì”ë ôèûçìIèÜ ÍÈ ¼âíúë ë÷æì¯ ßèóíô “øèë÷ú” øèrôìë Ììûðìßúìë
ÜìèÜç ¼ãÓé\æìÇ• Ìèâú ÷¹ûçéÞ Íû¤ èûÃh vó «*Ûè· ç ¼ôíÜÈ 1900_1910-Íë âíÓÖ äíˆŠí×æ¯ v«*íâ\•
äéûæìæ`ó• ûãºío óû-Íë «*ûËçìIèÜíô öèó ¼ïrìèúç ôëì öìú çíû ûÜì vöíç øìíë «*Çíâìk äæ öèó ðæ
TÈåâÖìæéú ÌìóíÐÞ ¼âìä¼í÷çæ• èPçéú èæäÞæ• èæ¥¼à• v«*â ß «*ôè· çí÷çæ Ììë ûè`óë û`óæìú ôèû vóðä
v«*íâë çéûu ÌìôhÜçìú ôìçÜ¯ “øèë÷íúë” ôèûëì Íèóô vÇíô «*íçÖíôÈ t¬ç H ¬QŸ ÷èërÜáËöãk Íû¤ Ìíæô
Ì¤íÐÈ âææÐéÜ âìèäÞç vûîèºoô¯
ôíGXìíÜë «*Çâ øöÞìíú ‘1923-1930’ v«*íâ\ èâírë ‘1904_1988’ ¼èûíÐ» ÅíGXÔíöìùÖ Û—èâôì
è×Ü¯ “«*Çâì”ë ‘1932’ ôèûçìú èçèæ ôÔíæì ûTíÜìíôë èâèÜç ÌæãÛûíô• ôÔíæì ûì ÍôìQ? ûÖèkùç
ÌæãÛûíô ¼˜ìèëç ôíëí×æ¯ ÍÔìíæ ôèûë t¬« H Û
‰ ìÂì «*ìíËë øëâ vûóæì vûìíÓë øèë÷ú Ììí×¯ çþìë
ûÖèkâìæ¼ vöâæ óãùâÞ øÇ ¼aoìæ ôíëí×• vçâèæ ¼ÛÖçìë èûûçÞíæß èçèæ èûxHì¼é è×íÜæ¯ ÌæÖìíúë èûëgíºo
çþìë ôèûô. è×Ü ÌûÖÇÞ¯
ÌìÓãèæô ûì¤Üì ôìíûÖë ÌæÖçâ øãíëìÓì ûãºío óû û¼ã ‘1908_1974’ øèëøïËÞ ûÖèk t¬ìH ç¬QÖŸ ûìóé ôèû¯
v«*íâë ôèûçìíçÈ çþìë ôèû& Ðèkë øïËÞ øèë÷ú¯ çþìë ôìûÖ ¼ìÓæìë ™ëg ëûé\æìÇíô Ìæã¼ëË ôíë¯
314

“ââÞûìËé” ‘1331’ ôìûÖ†Œíp v¼ øèë÷ú Ììí×¯ èçèæ ûãíÄè×íÜæ ëûé\ìæã¼ëíË æçhæ öãù Ûìûæìë «*ôìÐ ¼@¬ûc
æú• çþìíóë ôèû âìæí¼ëß âãèk væÈ¯ ÌæãÛû ôíëè×íÜæ• ëûé\æìíÇë ““ôìûÖôÜì âìëìKô ëCíø «*çìëô¯
v¼È vâìèðæé âìúìë «*ôè· ç æì ûãíÄ Ùë ×ì§íÜ õhûíç ðíû v÷ìëìûìèÜíç¯”” ûãºío óû v«*íâë ôèû¯ Í v«*â âïç•Þ
Ðëéëé “«*ûèü +ë ôìëìùìíë û`óé• vóðä ôìâæìë Ðìíø èæëQ?ë óDo¯” èô¬Q; ûãºío óû ™Óã çìíçÈ èæâèyç
Çìíôæèæ¯ Èè\ú çþìë ôìí× ëCø-ë¼-ùao-tøÐÞ ÌæãÛû ôëûìë Åøìú âìr¯
ûãºío óíûë æìèúôì ëk-âì¤í¼ë æìëé¯ vóðé ûíÜ çìë æìâëCø èóíúí×æ_¾âírúé• ôWìûçé¯ ëûé\æìÇ
“âTúì”ú ûèËÞçûÖ æìëé «*ôè· çíô Óèëíú èóíç æìâ ûÖûðìë ôíëí×æ• çìë vôìíæì Ðëéëé ëCø èóíç ÷ìæèæ¯
“âìæ¼é”• âìæ¼¼ã`óëé vçì ÛìûíÜìôèûðìèëËé¯ ûãºío óû ß ÌìÓãèæô ôèûëì vëìâìè`åô Ìçéè\ú ÌâïçÞ æìèúôìíô
vóðé ëCø èóíúí×æ¯ äéûæìæ`ó ß èûÃh vó çìíóë Ììëß tø,% ôíë çhÜíç øóûé vöìù ôíëí×æ_ûæÜçì v¼æ•
vÐØìèÜôì vûì¼• ÌëgèËâì ¼ìæÖìÜ¯
øíë v«*îÆ øèëËç ûãºío óûíô vóíÔè× èçèæ äéûíæë ÌíâìÙ ¼çÖèåíô ÅøÜèBo ôíëí×æ_äéûíæ vöâæ
¼çÖ vöîûíæë ÑxHö•Þ vçâèæ ¼çÖ vöîûæ-ôìâæì-âãk øèëËç v«*îÆí&ë èæëìÛëË ëCø¯ vâìð ß vâìðâãèk ÍÈ
óãÈ èæíúÈ âìæãí»ë äéûæ÷¹ ¼@øïËÞ ðú¯ çþìë vÐ» øöÞìÞ úé ôìíûÖ_“v°îøóéë Ðìè§” ‘1948’/ “Ðéíçë «*ìÇÞæì”•
û¼íQ?ë Å+ë”• ‘1952’/ “vö ÌìÓìë ÌìíÜìë ÌèÓô” ‘1958’-Í v¼ øèë÷ú Ììí×¯
‘1901_1986’ øèë÷ú øèrôì «*ôìíÐë ôìÜ vÇíôÈ ¼ãÓé\æìÇ ‘1901_1960’• èûÃh vó
‘1909_1980’• ß Ìèâú ÷¹ûçéÞ ‘1901_1986’ ôìûÖ øìÒíôë óüè,% Ììô»ÞË ôíëè×íÜæ¯ ôèûëì ÍôÈ
¼ìâìèäô øåÛ—èâôìú ûì¼ ôíëß t¬ç H ¬QŸ è×íÜæ¯ ¼ãÓé\æìÇ ÑèçðÖûìðé ðíÜß çþìë ôìíûÖ ûÖìøô
ÌìKìæã¼aoìíæë øèë÷ú Ììí×¯ Íô¼âú èæíäíô øïûùÞ ìâé ôèûíóë Ìæã¼ìëé ûÜíÜß• øíë• çþìë ôèûçìú
ÌìÓãèæô ôìíÜë ¼¤ðç âææÐéÜçìë øèë÷ú øìßúì öìú¯ èçèæ «*ûðâìæ ÑèçðÖíô ÌìK¼ìÁ ôíë ôèûçìë
ëCøìQ?ë Ùåìæ¯ èçèæ çþìë t¬ô H éúçìíô ÌäÞæ ôíëè×íÜæ èæÔãçþ ôìëgôè· çë ¼ðìúçìë¯ ¼ìûÜéÜ ë÷æìíô èçèæ
t¬éH ôìë ôëíç ÷ìæèæ¯ ¼ìÓìëË øìÒíôë ôìí× öì t¬EH ×`ó• çìíô èçèæ ÷èûÞç÷ûÞíËë èæóÐÞæ âíæ ôëíçæ¯
ÍôìQ?Ûìíû ûÖèkt¬ìH ç¬QÖŸ ûìóé ¼ãÓé\æìÇ âìæíçæ èæëì¼èk ¼Á¼ìèðíçÖë ÌææÖ ÜáË• çìíô Ììú+ ôëìÈ
ôìûÖ÷÷Þìë vðçh¯ âææ«*Óìæ ôèû ûT ûÖû´ç Ðj «*íúìíùë èûíëìÓé è×íÜæ ûíÜÈ ÌìèÛÓìèæô ß Ì«*÷èÜç
Ðj ûÖûðìë ôíëí×æ¯
èûÃhíóë ôèûçì Í ôìíÜë øìÒíôë ôìí× ÔãûÈ «*çÖá¯ Èèæß Íô¼âú ëûé\æìíÇë âíçì ¼ã`óíëë
¼ìÓæìú Ìì†Œðé è×íÜæ¯ v÷íúè×íÜæ “Ììæ`ó• Ììæ`ó• ™Óã Ììæ`ó-èæ»Ö`óæ ÌìôìÐ” èô¬Q; èûíëìÓé øìèëøìèxHô Þ çì
¼@¬ûc è×Ü æì¯ ÏûÞÐé ß ÌìíåÞèâÐ-Í “v×ó” ôèûçìú ûíÜí×æ•_“vðÇì æìÈ ¼ãíÐìÛæ ëCøóá ëûé\ Òìôhë¯” ØíÜ
¼ìâÖûìóé è÷Q?ìÛìûæìäèæç ¼âè,%ë Ìàéôìë çþìë ôèûçìú Ì¼ìâìæÖ âöÞìóì vøíúí×¯ èPçéú èûxHöº ã •o vóÐÛìù•
óìàì• ÐìèQ?ë äæÖ ¼¤†Œìâ_Í ¼íûë âíÓÖß èçèæ ôÔíæì èûxHì¼ ðìëìæèæ¯ çþìë ôìûÖ t¬«H û‰ ìôd• Ûìûù@¬éc ë• vóèÐ
315

«*çéô ß è÷rôíGFë øìÐìøìèÐ èûíóèÐ «*çéô• Åøâì ß è÷rôíGFë ûÖûðìíë ¼âüº¯o çþìë ôèûçìë Ûì»ì èûæÖì¼
ß «*íúìù vôîÐÜ Ìíæô ¼âú Íôåh äèåÜ ôóìè÷Á çþìë ôèûçìë èû»ú ß Ûì»ì ¼ìÓìëË øìÒíôë ôìí× Íôåh
óãëðC ûíÜ âíæ ðíç øìíë¯
Ìèâú ÷¹ûçéÞë ÌìÓãèæô è÷Q?ìÛìûæì• æçhæçë Ììèàíô ß Ûèàíô ëè÷ç ôèûçì «*Çâ vÇíôÈ
èûèÐ,%çì ÌäÞæ ôíëí×¯ çþìë ôèûçì Ììøìçóüè,%íç Ìíæôåì ¼ðä âíæ ðíÜß• v¼èå èÒô æú¯ ûë¤ ûÜì öìú
çþìë ôèûâìæ¼ Ìíæôåì äèåÜ ß èPÓìèûÛk¯ çþìíô âíæ ðíç øìíë Ìíæôåì ÌìÓÖìèKô ûì èâèšô ûì
âëèâúì v÷çæìë Å+ëìèÓôìëé• û¬t¬ç ; Íèå çþìë Íô Óëíæë ×‚íûÐ¯ ““èæ¬t¬ë? à ¼âãí°ë çÜìú vöâæ Üãèôíú
Çìíô â†‰ ¾ÐÜ ß Ùæ ÌëËÖ• ÙïËìÞ ûçÞ ß äÜ÷ë äéíûë èûíáìÛ• vçâèæ ÓÖìæù@¬éc ë “¼àèç”ë ôèûë «*ÐìèQ?ë
ÌQ?ëìíÜ Üãèôíú Ììí× Íô P`P ääÞë ÌìÓãèæô âìæ¼_¼âˆHú öìë ôìâÖ”” ÌÇ÷ öìíô øìßúì öìú æì¯ çþìë
ôèûâìæí¼ë èûûçÞíæë «*Çâ ¬t¬í? ë û¬t¬; ß v÷çæìë âíÓÖ ÑôÖíô vóíÔí×æ• øíë ÅøÜèBo ôíëí×æ èûÚìæ
ß û¬t¬; v÷çæì èóíú èûíxHë ¼ôÜ ëð¼Öíô ÅøÜèBo ôëì öìú æì¯ ““ûìèðíëë ¼ôÜ Ùåæìë çìÁøöÞ• ¼ôÜ
èûíëìíÓë ¼àèç• ¼ôÜ ¾û»íâÖë ÑôÖ èæèðç Ììí× ôèûë ÓÖìíæ¯”” çìÈ öì vóÔì öìú• çìÈ ¼û æú_ÌÇÞìÁ
““óüè,%ë óÐÞæ”” ¼û ôÇì æú¯ ôìíûÖëß Íôèå vx*úçì Ììí×• çì ¼âìä-èæëíøá• ¼¤¼ìíëë ¼ãÔ óã¥Ô vÇíô
èÛˆ‰_çìíô ÓÖìíæ ÅøÜèBo ôëíç ðú¯ ôìûÖ ÍÛìíû Ìèâú ÷¹ûçéÞíô ¼âìä vÇíô óÐÞíæ vøîþí× èóíúí×¯
ØÜç çþìë ôèûçìú óüè,%ë äùÁ ÓÖìíæë äùíçë èûíëìÓ vûíÓí×_ôèûë âíÓÖ ÌQ?P`Þ P ¼üè,% ôíëí×¯ Í×ì§ì
Ììí× çþìë ôèûçìú èûxHøèÇô ôèûë Íô ÌìQ?äìÞ èçô ÌèÛÚçìë øèë÷ú¯ Åø¼¤ðìíë ûÜì öìú Ìèâú ÷¹ûçéÞ
û¬t¬è; ûxH-¼âìäóÐÞæ-èûxHóÐÞæ-Í èæúç øìëìøìë ôíë vö «*Úìë ÌèÓôìëé ðíúí×æ• çì çþìë ôèûçìíç äèåÜ
ôíëí×¯ ôèûçìë Ûì»ìíô Ììøìç èûÐübÜ• ûÖìôëËíô vÛíÂ÷híë çìíç «*ìíËë ¼ì§ì äìùìíç v÷íú×æ¯ ûÜì
öìú çþìë ë÷æìëéèçíç ¼üè,%ÐéÜ èûÐübÜìë_(Creative violence)-Íë ¼ãtø,% ×ìø Ììí×¯
ÌìÓãèæô ûì¤Üì ôìíûÖë æìæì v÷çæì¼âüºo ¼üè,%ÐéÜ v«*áìøíå äéûæìæí`óë ÌìèûÛÞìû¯ äéûÁôìíÜ ûãºío óû
û¼ã• ¼Jú Ûªì÷ìíöÞë ôìí× èçèæ èô×ãåì ¼âìóë vøíÜß çþìë ôèûâËé»ì âüçÖh ë øë vöÛìíû t¬éH ô·ç ß «*èçVì
vøíúí×• «*Çâ vx*èËë ôèû «*èçÛìë âöÞìóì vøíúí×• çì ëûé\æìÇ ×ì§ì Ììë vôÅ øìæèæ¯ äéûæìæí`óë
äéûæûü+ ß ôìûÖôÇì «*¼íà v¼èå ÌìíÜì÷Ö¯
36¿3 äéûæìæ`ó óìÐ ¥ ¼¤èá: äéûæûü+ ß ôìûÖ ôÇì

ôèû äéûæìæ`ó óìíÐë äˆŠ 6È ØìGiæã 1305• È¤ 18È vØûuúg ìèë 1899• ûèëÐìÜ Ððíë¯ çþìë øïûø Þ ëã »g ëì
Íô ¼âú Õìôì väÜìë èû¹âøãíëë “ùìÅøì§ì” †Œìíâ ûì¼ ôëíçæ¯ v¼èå øíë ø‚ìë ÛìÂíæ Üã: ðíúí×¯
èøçìâð ¼ûÞìæ`ó «*Çíâ ø§ì™æì øíë ÷ìôèë¼ïír ûèëÐìíÜ òìúé ðæ¯ ¼ûÞìæ`ó ûuìs ÓíâÞ óéáì èæíúè×íÜæ¯
çþìë èPçéú øãr ¼çÖìæ`ó ûìûìë ÈE×ìú ôÜôìçìë è¼èå ôíÜíä øí§ «*Çíâ ûuäíâìðæ t¬›ã íÜ èÐáôçì øíë
èæíäë «*èçèVç âíõÜ t¬›ã íÜ «*Óìæ èÐáô èðí¼íû vöìù vóæ¯ ¼çÖìæí`óë t¬éŸ ôh¼âã ôhâìëé ûuìs ÷`óæìÇ óìí¼ë
vâíú¯ vûÇãæ t¬›ã íÜ óÐâ vx*èËíç ø§ûìë ¼âú çþìë èûíú ðú¯ èûíúë øíëß èçèæ ôìíäë Øþìíô vÜÔìø§ì
316

ôëíçæ• ôèûçì èÜÔíçæ¯ óãÈ v×íÜ_väÖV äéûæìæ`ó• ôèæV ÌíÐìôìæ`ó• vûìæ ¼ã÷èëçì óìÐ¯ ¾ÐÐíû vÛìíë
ÅíÒ ûìûìë Åøèæ»ó Ììûüè+• âìíúë ùìæ ™æíçæ¯ øèë÷ìëô-øèë÷ìèëôìíóë ôìí× ùGF-ùìÇì-×§ì ™æíçæ/
ùì×• øìèÔ Üçì øìçì Ííóë ôìí× v÷æì¯ 1915 vç ûuäíâìðæ t¬›ã íÜ vÇíô âÖìèå³ôíh ÜÐæ øìÐ ôëìë øë
ûuäíâìðæ ôíÜíä ÌìÈ¿Í¿ ‘1917’• øíë v«*è¼íõèA ôíÜä vÇíô ¼ì@‡ìèæô È¤íëèä ¼ð èû¿ Í¿ ‘1919’
Íû¤ ôÜôìçì èûxHèûóÖìÜú vÇíô 1921-Í Íâ¿Í¿ øìÐ ôíë è¼èå ôíÜíä ÌÓÖìøæì ™ëg ‘1922’• ôíÜíäë
ÌÇÞ-¼Wíå ôèæV ÌÓÖìøô äéûæìæí`óë ôâÞ÷Öh èç ‘1928’¯ ûÁ¼ëìèÓôôìÜ åhÈÐæ èæÛÞë vûôìë Çìôìë øë
1929-Í âì¼ èçíæô ÔãÜæìë ûìíùëðìå «*ØGh ÷X \ ôíÜíä ø§ìæ¯ ßÈ û×íëë èõí¼@¬íH ë èçèæ èóèGXë ëìâöÐ
ôíÜíä ÌÓÖìøô èðí¼íû vöìù vóæ¯ v¼Ôìíæ ûèëÐìíÜë ÌèxHæé ó+-ë ÛìÈíøì ¼ãôâh ìë ó+ ôíÜíäë ¼ð-
ÌÓÖá è×íÜæ¯ 1930-Íë 9È vâ ÔãÜæìë v¼æðìèå †Œìíâë vëìèðËé Ií:ë ôæÖì ÜìûËÖ vóûéíô èûíú ôíëæ
Õìôìë ûuìs ¼âìíäë âè`óíë¯ vÐìæì öìú• ëìâöÐ ôíÜä èûíúë äæÖ ×ãèå èóíç ÷ìúèæ• çìÈ çþìë Ììë èØíë
öìßúì ðúèæ¯ «*ìú û×ë øþìí÷ô vûôìë è×íÜæ¯ âìíÄ èô×ãèóæ äéûæ èûâìë Ííä`å-Íë ôìä ôíëí×æ¯
èô×ãèóæ ûaãëo ¼íà ûÖû¼ìß ôíëí×æ¯ äéûæÓìëíËë Íôâìr Åøìú ùüð èÐáôçì_ÍÈ ¼ãóéÙÞ Ìaoôìíëë
èóíæë øèë÷ú øìßúì öìú Í ¼âú ëè÷ç ôèûë ôçôIèÜ ùGF ß èçæèå ÅøæÖìí¼¯ öìë ¼aoìæ ôèûë äéûÁôìíÜ
vâíÜèæ¯ ÌûíÐí» ôèû 1935-Í ûèëÐìÜ-Í ûuäíâìðæ ôíÜíä È¤íëèäë òìúé ÌÓÖìøô øíó èæöãk ðíÜæ¯
åìæì Íùìíëì û×ë v¼Ôìíæ ÌÓÖìøæì ôíëí×æ¯ âìíÄ 1943-Í Íôûìë †Œéí,‡ë ×ãèåíç ôÜôìçìú Íí¼
vûè§íú vùí×æ¯ 1946-Í vóÐ èûÛìíùë vûÐ èô×ãèóæ Ììíù ôíÜä vÇíô ×ãèå èæíú ôÜôìçìú Ììí¼æ• Ììë
èØíë öìæèæ¯ û×ë óãíúíôë äæÖ Ììûìë vûôìë¯ âíÓÖ ôíúôâì¼ ¼Jú Ûªì÷ìíöÞë v÷,%ìú “¾óèæô t¬ëH ìä”
øèrôìë ëèûûìíëë ¼ìèðçÖ èûÛìíùë ¼@øìóæì Ûìë øìæ¯ v¼ û×íëë Ðìëó ¼¤ÔÖìß ¼@øìóæì ôíëæ¯ ÍëÈ
âíÓÖ tø,% ðÜ ¼ì¤ûìèóôçì çþìë Óìíç væÈ¯ 1947-Íë âìÄìâìèÄ v×í§ vóæ¯ Íëøë èûÚìøæ vóíÔ ÷ìôhèë
óëÔì¬t¬•? ûaãío óë ôìí× Ììëèä äìæìíæì¯ «*ìú Ìì§ìÈ û×ë vûôìèëí&ë øë 1950-Íë v¼í{@¬íH ë Ô§ùøãë
ôíÜíä ÷ìôèë øìæ¯ v¼Ôìíæ vðìíšíÜ Çìôíçæ Ììë ¼ãíöìù vøíÜÈ ÷íÜ Ìì¼íçæ ôÜôìçìú¯ æìæì
øìèëûìèëô ¼â¼Öìú ääÞèëç äéûæìæ`ó Í ¼âú óãèfQ?ì«*ûË ðíú øí§æ¯ t¬éŸ èû¿ èå¿ vç ÛèçÞ ðíúí×æ¯ ûÜì
öìú ¼¤¼ìë çþìëÈ Ùìí§- èçèæ Ì¼ãò ðíú ø§íÜæ¯ ôèûß «*ìúÈ ×ãèå èæíú ôÜôìçìú Çìíôæ• ÌûíÐí»
vØûuúg ìèë 1951 vç ÷ìôèë ×ìí§æ¯ Ììûìë vûôìèë• Ììûìë ÷ìôèë vÔþìäì¯ 1951 vç ÍèÐúìèåô v¼ì¼ìÈèåíç
èë¼ì÷Þ Íè¼íší`åë äæÖ Íû¤ ÷ìëg÷\ ôíÜíä ÌÓÖìøæì• Ìòìúé ûÖû¼ì• Ììë ¼Jú Ûªì÷ìíöÞë ¼ãøìèëíÐ ôhèâGXì
ûÖìèW¤ ôíøÞìíëÐíæ ÷ìôèëë v÷,%ì ôíë ûÖÇÞ ðæ¯ 1952 vç ÜìûËÖ óì¼ èû¿èå¿ øìÐ ôíë t¬›ã íÜ ÷ìôèë vøíÜ
«*ìÇèâô ¼â¼Öì vâíå ûíå èô¬Q; Åódíûù ôíâèæ¯
1952-ë æíÛ@¬ëH vÇíô 1953-ë vØûuúg ìèë øöÞQ? ÷ìë âì¼ ûè§Ðì èûíûôìæ`ó ôíÜíä èÜÛ ÛÖìíôèAíç
ÌÓÖìøæì ôíëæ¯ ôìùä vóíÔ Ììíûóæ ør øìèÒíú 1953 âìí÷Þ Øèôë÷þìíó ôíÜä• õìúâ„ðìëûìíë• vùìøìÜ
ëìíúë ¼ãøìèëíÐ ÷ìôèë ðíÜß ¼ì¤¼ìèëô Ì¼ãèûÓìë ôìëíË vöìù èóíç øìíëæèæ• ØíÜ åhÈÐæ èæÛÞëÈ äéûæÈ
317

÷Üíç Çìíô¯ ÌûíÐí» 1953-ë âìÄìâìèÄ Åk x*éëìíúë v÷,%ìíçÈ ÌÓÖá èûäúô·Ã Ûªì÷ìíöÞë Ììæãôí— ÜÖ
äéûæìæ`ó ðìß§ì ùìÜÞ¼ ôíÜíä ÌÓÖìøæì vøíÜæ• v¼ÔìíæÈ ÌìâüçÖh ÷ìôèë ôíëí×æ¯ ÈçÖû¼íë ÌÓÖìøô
Tâìúãæ ôûéíëë çÁøëçìú èõ¿ èø¿ ÌìÈ øèëâÜ ëìíúë ¼ìðìíöÖ Íû¤ ëìäÖ ¼ëôìíëë Íû¤ èóèGXë Íôèå
ôíÜíä ÷ìôèëë ¼ãíöìù Íí¼è×Ü• äéûæìæ`ó vöíç ÷ìæèæ¯ ôÜôìçìú Í¼âú ôèû ôíÜíä ÌÓÖìøô èðí¼íû
¼ðôâÞé ß ×ìréíóë ôì× vÇíô vöâæ vçâèæ ôèû èðí¼íûß ûÖìøô «*éèç ¼âìóë ß âöÞìóì ÜìÛ ôëí×æ¯
ôèûâðÜ ×ìè§íú çþìë ÔÖìèç ûìÈíëß ×è§íú øí§í×¯ øèëûèÓÞç “ûæÜçì v¼æ” 1952 vç è¼ùíæå v«*¼
«*ôìÐ ôíë¯ †Œpèå èæèÔÜûà ëûé\ ¼ìèðçÖ ¼í@‡Üæ ôç·ô Þ 1953 ¼ìíÜë vx*V ôìûÖ†Œp èðí¼íû t¬éH ô·èç
vøÜ¯ 1954 äìæãúìèëíç è¼íæå ðíÜë ôèû ¼í@‡Üíæ ôèû t¬ëH è÷ç øí§ vÐìæìíÜæ¯ Í û×ëÈ 13È Ìí=ìûë
vûçìëíôí\ë ôèû-¼è@‡Üíæ ôèûçì ø§íÜæ¯ 14È Ìí=ìûë èûíôíÜ ÌæÖâæt¬› ôèû ëì¼èûðìëé ß ÜÖìAõìÅæ
vëìíõë ¼¤íöìùòíÜ å³ìíâ ÷ìøì øí§ Ð@¬æhc ìÇ øè„ç ðì¼øìçìíÜ ¼¤Úìðéæ Ìûòìú ÛèçÞ ðíÜæ¯ v¼ÛìíûÈ
ôíúôèóæ ôìåÜ• vÐí» v¼øèåô èæÅíâìèæúìú Ìì¹ìQ? ðíú 1954ë 22vÐ Ìí=ìûë ëìíç vÐ» èæxHì¼ çÖìù
ôíëæ¯
ôìûÖôÇì_äéûæìæ`ó ¾ÐÐíûë âìíúë ôìí× ôìûÖ÷÷Þìë v«*ëËì vøíúí×æ¯ âì ôh¼âã ôhâìëé ¼¤¼ìíëë
ôìíäë Øþìíô ôìûÖ÷÷Þì ôëíçæ¯ t¬ÛH ìûôèûë ¾æøãíËÖ èçèæ âãíÔ âãíÔ ôèûçì ë÷æì ôëíçæ¯ “ûusûìóé”• “âãôÜ
h ”•
ß “«*ûì¼é”vç çþìë vûÐ èô×ã ôèûçì «*ôìèÐç ðíúí×¯ ûìûì ¼çÖìæ`ó ûuìs¼âìíäë âãÔør “ûusûìóé” ¼@øìóæì
ôíëæ¯ ÍÔìíæÈ äéûæìæí`óë “û»Þì Ììûìðæ” Ðé»Þô ôèûçì Íè«*Ü 1919 ‘¾ûÐìÔ 1326’ «*Çâ «*ôìèÐç ðú¯
çÔæ èçèæ ¼óÖ èû¿ Í¿ øìÐ ôíëí×æ¯ ôèûçìèåë vôìæ Ì¼ìâìæÖçì è×Ü æì¯ øíë è÷+ëJæ óìí¼ë âüçÖh íç
““vóÐûaão «*úìíË”” ûàûìËé”íç• Íû¤ ÌæÖìæÖ ôèûçì ôíGXìíÜ• «*ûì¼é• Óïø×ìúì• èûäÜé• ôìèÜôÜâ• «*ùèç•
ôèûçì «*Ûè· ç øèrôìú «*ôìèÐç ðú¯ Í øöÞQ? ¼¤ùüðéç ôèûçìë ¼¤ÔÖì 599èå ‘vóûé«*¼ìó ûí`óìøìÓÖìú
¼@øìèóç äéûæìæ`ó ôìûÖ¼¤†Œð’¯
äéûæìæí`óë «*Çâ ôìûÖ†Œp ¥ “Äëì øìÜô” ‘1334’• øãËâã°Þ Ë ‘1379’•
2¿ “Óï¼ë øì„hèÜèø” ‘1343’• èPçéú ¼¤t¬›ëË ‘1363’/
3¿ “ûæÜçì v¼æ” ‘1349’• ôèûçì Ûûæ ¼¤t¬›ëË/ èPçéú ¼¤t¬›ëË è¼ùíæå• ‘1359’/
4¿ “âðìøüèÇûé” ‘1351’• øïûìÞ Ðì è¼ùíæå ¼¤t¬›ëË ‘1376’/
5¿ “¼ìçèå çìëìë èçèâë” ‘1355’• Ûìëèû ¼¤t¬›ëË ‘1376’/
6¿ “äéûæìæ`ó óìíÐë vx*V ôèûçì” ‘1361’• èPçéú ¼¤t¬›ëË ‘1363’/ ç·çéú ¼¤t¬›ëË ‘1367’•
÷çhÇÞ ¼¤t¬›ëË ‘1370’• Ûìëèû ¼¤t¬›ëË ‘1373’ èPçéú Ûìëèû ¼¤t¬›ëË ‘1390’•
çìëøë Í øöÞQ? «*ôìèÐç_
318

7¿ “ëCø¼é ûì¤Üì” ‘1957’• vóíûÐ ëìú ¼@øìèóç ¼¤ ‘1984’/
8¿ “vûÜì ÌíûÜì ôìÜíûÜì” ‘1368’/
9¿ “¼ãóÐÞæì” ‘1380’• È¤ ‘1973’/
10¿ “âæ èûðàâ” ‘1386’• È¤ ‘1975’/
11¿ “ÌìíÜì øüèÇûé” ‘1388’• È¤ 1981 «*Ûè· ç¯
«*ôìÐô ¥ x*é vùìøìÜ ëìú• ¼ìèðçÖ ¼óæ¯ ÍÈ †Œprúé çìèÜôìûºo ðíúí× ÌìûóãÜ âìˆ‰ìæ ¾¼úó
‘¼@øì’ “äéûæìæ`ó” øã¬t¬í? ô¯
319

36¿4 âïÜøìÒ _ 1 ¥ ûæÜçì v¼æ
ûæÜçì v¼æ
ðìäìë û×ë Ó”íë Ììèâ øÇ ðþìèåíçè× øüèÇûéë øíÇ•
è¼¤ðÜ ¼âã° vÇíô èæÐéíÇë Ìaoôìíë âìÜú ¼ìùíë
Ìíæô Ùãíëè× Ììèâ/ èûè@¬¼H ìë ÌíÐìíôë Óï¼ë äùíç
v¼Ôìíæ è×Üìâ Ììèâ/ Ììíëì óïë Ìaoôìíë èûóÛÞ æùíë/
Ììèâ ôYìQ? «*ìË Íô• ÷ìèëèóíô äéûíæë ¼âã° ¼íØæ•
Ììâìíë óã-ó„ ÐìèQ? èóíúè×íÜì æìíåìíëë ûæÜçì v¼æ¯
÷hÜ çìë ôíûôìë Ìaoôìë èûèóÐìë èæÐì•

âãÔ çìë x*ìû¬t¬é? ë ôìëgôìöÞ/ Ìèçóïë ¼âãí°ë ”øë
ðìÜ vÛíÂ vö æìèûô ðìúìíúí× èóÐì
¼ûãä Ùìí¼ë vóÐ öÔæ v¼ v÷ìíÔ óìëgè÷èæ-Péíøë èÛçë•
vçâèæ vóíÔè× çìíë Ìaoôìíë/ ûíÜí× v¼• “Íçèóæ vôìÇìú è×íÜæÀ”
øìèÔë æéí§ë âíçì v÷ìÔ çhíÜ æìíåìíëë ûæÜçì v¼æ¯
¼â¬t¬? èóíæë vÐí» èÐèÐíëë Ðíjë âçæ

¼aoÖì Ììí¼/ õìæìë vëîí°ë ùao âãí× vØíÜ è÷Ü/
øüèÇûéë ¼û ë¤ èæíÛ vùÜ øì„hèÜèø ôíë Ììíúìäæ
çÔæ ùíGFë çíë väìæìèôë ëíÂ èÄÜèâÜ/
¼û øìèÔ Ùíë Ììí¼ _ ¼û æóé _ Øhëìú Í-äéûíæë ¼û vÜæíóæ/
Çìíô ™Óã Ìaoôìë• âãíÔìâãèÔ ûè¼ûìë ûæÜçì v¼æ¯
320

36¿5 ¼ìëì¤Ð _ 1
Ìíæô Ììíûù Ììôì)áì ÌìôhÜçì èæíú ÌíˆH»ìú t¬« H ‰ öÔæ ôYìQ?• øÇíô âíæ ðíúí× óïë«*¼ìëé• äéûíæë
÷ìèëèóíô ¼íØæ ¼âã° ÅóíûÜ ðíú ÅÒí× èô¬Q; ðþìåìë vÐ» ðúèæ _ è¼¤ðÜ ¼âã° vÇíô èæÐéíÇë Ìaoôìíë
âìÜú ¼ìùë øöÞQ? _ èûè@¬¼H ìë ÌíÐìíôë Óï¼ë äùÁ vøèëíú ¼ãóëï èûóÛÞ æùíë ðìÜÛìÂì èóíÐðìëì æìèûíôë
ôGF äùíçë ¼aoìíæ• ÍâæÈ ¼âú èâíÜí× óãóí„ë ÐìèQ? _
“øìèÔë æéí§ë âíçì v÷ìÔ çhíÜ ûíÜí× v¼
Íçèóæ vôìÇìú è×íÜæÀ”
Ììç: ´óú ÌûíÐí» èóíæë vÐí»• ¼aoÖì æìíâ väìæìèô äUíÜ• v¼È Ìaoôìíë ¼û ôìä v¼íë âãíÔìâãèÔ
û¼ûìë ÌûôìÐ øìú¯

“ûæÜçì v¼æ” ôèûçìë «*Çâ «*ôìÐ “ôèûçì” øèrôìú ‘vøî» 1342Í’ vâìå 12èå ôèûçì èæíú ûæÜçì
v¼æ ôìûÖ†Œíp Íèå ¼¤ôèÜç ðú¯ “ôèûçì Ûûæ” «*ôìèÐç ÍÈ †Œpèåë «*ôìÐ vøî» 1349 È¤ èõí¼@¬ëH
1942¯ †Œpèå «*ôìÐâìr æìâôèûçì ¼ð ôìíûÖë ¼ìâè†Œô ÌìíÜì÷æì ôíëæ¯ “ôèûçìú” ûãºío óû û¼ã ß
“÷çhëíà” ÌìûãÜ vðìí¼æ ¾÷r• 1349/ “Íôô”-Í ™ºo¼+U û¼dã ¾ûÐìÔ-¾äÖV• 1350 Íû¤ ¼Jú Ûªì÷ìöÞ•
“èæëgk”• Ìì»ìÆ 1350 ¼¤ÔÖìú ôèû äéûæìæ`ó ¼@øíôÞ ÌìíÜì÷æìôìíÜ “ûæÜçì v¼æ” ôèûçì ¼@øíôÞ çþìë
ôÇì ûíÜí×æ¯ ûãºío óû û¼ã èÜíÔí×æ• “äéûæìæí`óë ôèûçìë ¼ãë Íôûìë ôìíæ ÜìùíÜ çìíô vö vÛìÜì Ðk¯
óïë vóíÐë• çì vöæ Ììôèt‡ô• Ùíëìúì ôÇìë ¼íà ÌìôìÐ-èûðìëé• ôGFæìë ¼¤èâx*íË çì øíó øíó
Ì«*çÖìèÐç¯ äéûæìæí`óë äùÁ ¼@øïËëÞ íC ø v÷ìíÔ vóÔìë äùÁ¯ ëûé\æìÇ äéûæìæí`óë ôèûçìíô “è÷rëCøâú”
ÌìÔÖì èóíúè×íÜæ¯ ¿¿¿¿¿¿¿¿ çþìë ôìûÖ ûËÞæì ûTÜ• çþìë ûËÞæì è÷rûTÜ• Íû¤ çþìë è÷r ûËÞûTÜ¯ çþìë ôèûçì
Èè\ú †ŒìðÖ• çíû• «*Çíâ óüè,%• øíë tøÐÞ¯ çþìë âæ t¬ÛH ìûçÈ óüÐÖèûÜì¼é ß tøÐÞ èøøì¼ã¯ ¿¿¿¿¿¿¿¿äéûæìæ`ó
èÜíÔè×íÜæ• ““ÅøâìÈ ôèû&¯”” çþìë ôèûçìú Åøâìë ×§ì×è§¯ çþìë Åøâì ÅyUÜ• äèåÜ ß óãëûùìð¯ _
vôìæ ÌèÛæû èûíÐ»Ë• èô¤ûì øãëìíæì èûíÐ»íËë t¬ô H éú ûÖûðìë• Íâæèô vôìíæì èûíÐ»Ö øíóë ëCøô «*íúìù
_ Í ¼â¬t¬È? vçì Åøâì¯ _ äéûæìæ`ó öÔæ ûíÜæ _ ûíÜí× v¼• ““Íçèóæ vôìÇìú è×íÜæÀ””
øìèÔë æéí§ë âíçì v÷ìÔ çhíÜ æìíåìíëë ûæÜçì v¼æ¯ _ çÔæ vûìÄì öìú ôèûë âæ ôéÛìíû ôìä
ôíëí×¯ æìíåìíëë ûæÜçì v¼íæë vö v÷ìíÔë ¼íà øìèÔë æéí§ë Åøâì• v¼È æìíåìë• ûæÜçì v¼æ Íû¤ çìë
v÷ìÔ Í ¼â¬t¬È? vö vôìíæì ¼ûÞíóÐ ôìÜûÖìøé Ûìíûë Åøâì âìr çì ÅøÜèBo ôíë Ììâìíóë èût‡íúë ¼éâì
Çìíô æì¯
ÌìûãÜ vðìí¼íæë ûkûÖ _ äéûæìæ`ó ÍôìQ?ÛìíûÈ èûèÐ,% âìæè¼ô Ûèàë «*çéô¯ ëûé\ ÑèçðÖâãk
ðíúß• èçèæ ÍôìQ?ëíC øÈ vëìâìè`åô¯ Ûìûíô èçèæ ôíúôèå Ô„ Ô„ ×èû èô è÷Q?ìë âÓÖ èóíú «*ôìÐ ôíëæ¯
321

¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿ ôèûë ôìíûÖë «*ìË ðÜ Ìlcçã èâx*íË• Ìçéíçë ¼íà ûçÞâìíæë¯ øãíëìíæìë ¼íà æçhíæë¯
Ì¼@¬íc û-¼@¬íc û Íí¼ vóíÔæ æìíåìíëë ûæÜçì v¼æíô v¼ øìèÔë æéí§ë âíçì v÷ìÔ çhíÜ ûíÜ ““Íçèóæ
vôìÇìú è×íÜæÀ”” Ììôèt‡ô èût‡íúë èûóãÖÁ tøíÐÞë èÐðëË ¼˜ìèëç ðú¯ ÍåìÈ äéûæìæí`óë våôèæô¯
™ºo¼+U û¼ãë âíç “ûæÜçì v¼æ” ûì¤Üì ¼ìèðíçÖ èæ¥¼í`óíð Ìâë ¼üè,% Íû¤ ëûé\æìíÇë øë Íç ¼ã`óë ß
¼ìÇÞô vëìâìè`åô ôèûçì Ììë ¼üè,% ðúèæ ûÜì öìú¯ ¼Jú Ûªì÷ìöÞ âíæ ôíëæ äéûæìæ`ó Èíúå¼-Íë âíçì
Ìçéç äùíç Ììë t¬íH «‰ë û¬t¬í; ç v¼î`óöÞ Ôþíã ä øìæ¯ ûæÜçì v¼æ-Í Íâæ Íôèå äùíçë äæÖ Ììôì)áì
çþìë ûÖk ðíúí× vöÔìíæ ´óíúë ÈE×ì Ììë ÌæãÛè— çë ß ôGFæìë ÅGXì¼ ç·è: vøíç øìíë¯ ôèûë v«*â ôìçë
´óú Ìçéíçë ¼â¬t¬? vâìð vöæ ÍÔìíæ «*ôìÐ vøíúí×_ çþìë ÌQ?ðéæ v«*âìæãÛè— ç vô\éÛ—ç ðíúí× “ûæÜçì
v¼æ”-Í_
““÷hÜ çìë ôíûôìë Ìaoôìë èûèóÐìë èæÐì
âãÔ çìë x*ìûQ?éë ôìëgôìöÞÖ ¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¯”” _ æìíåìíëë Íôèå ¼ìÓìëË æìëéíô _ ôèûë v«*âìæãÛè— ç
ôìëgôìöÞÔè÷ç ôíë çhíÜí×¯ ôèûë Ììíûíùë vöæ ôìûÖâú «*çéô v¼¯ ûæÜçì v¼æ” v«*íâë èæèû§çìú
âïçÞ ëCø ×ì§ì Ììë èô×ã æú¯ vö ëCø äéûæìæ`ó ¼üè,% ôíëæ Ììíûíùë çì§æìú çì ™Óã óüíÐÖë èû»úéÛ—ç æú•
çì ÅøÜèBoëß_ÍÔìíæÈ äéûæìæí`óë t¬íH ÷çæ t¬ô H éúçì¯
“ûæÜçì v¼æ” ôìûÖ†Œp «*ôìÐ øíûÞ ôèûß ôèûçì øèrôìë «*ìÇèâô «*èçè¹úì ÌìíÜì÷æì ôëì ðÜ¯
èçèëíÐë óÐíô vö ôèûë ôìûÖöìrì ™ëg «*ìú Íô óÐô øíë çìë «*ìÇèâô t¬éH ô·èç ÜìÛ ÙåÜ¯ ÍÈ èûÜè@¬ç H
t¬éH ô·èçë ôìëËß vö t¬úH ¤ äéûæìæí`óë_çþìë ÌQ?âÔÞã é ùðæ âæ• ùÛéëçë ÛìûìæãÛè— ç• çþìë ÌÛìûæéú ôGFæìë
ÑxHö•Þ Ðj èæûÞì÷æ ß è÷r ë÷æìë èût‡úôë áâçì¯ çìÈ “ûæÜçì v¼æ” ôèûçìèåë èû÷ìë èûíxX»íË
¼âìíÜì÷ôíóë óüè,%Ûèàíç èûèÛˆ‰çì ß ¾ûè÷írÖë øèë÷ú øìßúì öìú¯ ôèûçìèå Íô ¼âú ôìûÖìíÜì÷æìë
Ìì¼íë «*÷„ ÌìíÜì§æ çhíÜè×Ü¯ ôèûçìèå ÌçÖQ? äæè«*ú• vôÅ vôÅ Ííô ôèûë vx*Vë ë÷æì ûíÜí×æ¯
èçæ ¬t¬û? íô 18 ×ír ëè÷ç ôèûçìèå ôçôIèÜ Ì«*çÖìèÐç Ðjíöìäæìú Íâæ Íôèå Ì¼ìâìæÖ ôìûÖ
èÐGF ¼üè,% ôíëí×• çì ÌçÖQ? Iëg&øïË¯Þ ôèûçìèåë Ììë@¬c “ðìäìë û×ë Óíë Ììèâ øÇ ðþìèåíçè× øüèÇûéë
øíÇ”_vöæ vôìæ óïëìùç ôGFæìë äùíç äéûíæë ÌìÛì¼ èæíú Íí¼í×_ÍÈ èæëQ?ë ÷Üìë âíÓÖ Èèçðì¼-
Û—íùìÜ ×ìè§íú èô×ã Ììí×¯ èô¬Q; ôèûçì ôèûë ÌæãÛû vÇíô ¼ü,%_Íë ÅÁ¼• Ììèó-ÌQ?Ö ¼aoìæ óïëûùìð¯
çìÈ è¼¤ðÜ ¼âã°• âìÜú ¼ìùë èûè@¬¼H ìë ÌíÐìíôë û¬t¬; äùÁ vÇíô ôGFæì ûÖJæìÇÞ ¼aoìæÈ t¬ìH Ûìèûô¯ Í vÇíô
Íôèå vóíÐ ß ôìíÜ ûÖì: èû¬t¬é? ËÞ äùíçë öÔæ ÌìÛì¼ Ìì¼í×• çìë âíÓÖ Ìôt‡ìÁ vôìíæì øèë÷úðéæì
æìíåìíëë ûæÜçì v¼æ• öìë «*¼à våíæ çìëÈ ôìí× äéûíæë ¼íØæ ¼âãí° Ûì¼âìæ èæóìëgË Ìè¬t¬í? &ë Ûìíë
ôYìQ? «*ìíËë óãó„ ÐìèQ? øìßúìú ¼¤ûìó_û¬t¬ç
; • v¼È ëâËéú Ì¼ìâìæÖçìíôÈ «*èçèVç ôíëí×æ¯ Åøòìøæìë
ÌèÛæûí& æìíåìíëë ûæÜçì v¼æ ôìûÖ ëè¼íôë ôìí× vðíÜæ ûì èûúìèrí÷ë âíçì è÷ëôìíÜë Íôèå t‡ëËéú
«*èçâì ðíú Ììí×¯
322

ôèûâìæ¼é ¼@øíôÞ ÌìÓãèæô ôèûíóë óüè,%Ûèà ëûé\æìÇ vÇíô Íôåh t¬ç H ¬Q¯Ÿ ëûé\æìíÇë ôìí× çþìëì
âíæìíÜìíôë ûìè¼`óì• Ìíóðé_«*ôè· çë èûè÷r âèðâìú_¼aoÖìë ëèkâ ûíËÞ• Ï»ìë ôæô t¬íH ËÞ• æéÜ ÌìôìíÐë
æéèÜâìú-t¬ø H æ÷ìèëËé¯ ûãºío óû-äéûæìæ`ó-èûÃhíóë ôìí× çìëì Ðëéëé ëkâì¤í¼ë æìëé_çìÈ çìíóë æìâ ëCø
Ììí×_Íâæôé äéûæìæí`ó ùþìÈ vùìrèå øöÞQ_ ? æìíåìíëë ûæÜçì v¼æ¯ vëìâìè`åô v«*íâë Ìçéè\ú ÌâïçÞ
æìèúôì ÍÔìíæ vóðé Íû¤ vÛîíùìèÜôçìú âïçÞ ðíú ÅíÒí×¯ çìÈ øëûçÞé ¬t¬û? íôÈ çþìë Íôèå ûËÞæì øìÈ¯
ûæÜçìë Åøòìøæì øíûÞ_çþìë óãóí„ë ÐìèQ? vóßúìë äæÖ vö «*ÐìQ? âìÓãöÞ øìÒô ÅøÜèBo ôíëí×• çìíçÈ
ÌæãÛû ôëì èùíúí× çìë èt¬D ‰ o ûÖèkí&ë Ììô»Þô ß øëâ ëâËéúçì¯ ôèûë vóßúì ûËÞæìú äìæì öìú ôèû
ôé ôíë èçíÜ èçíÜ çìíô ¼üè,% ôíëí×æ_Ðjíô ôç ¼ðíä ûÖûðìë ôíë Íôèå ÌøëCø v¼î`óíöÞë äùÁ
¼üè,% ôëì öìú¯ ÷hÜ çìë ôíûôìë Ìaoôìë èûèóÐìë èæÐì¯ âãÔ çìë x*ìû¬t¬é? ë ôìëgôìöÞ¯ ôìèÜóìí¼ë ôGFæì ¼üè,%
v¼î`óöÞ äùíçë v¼È Ìtø,% ôGF äùíçë èûèóÐìë Ìaoôìë ëìèrë vÇíôß ôìíÜì öþìë ÷hÜ• âãÔ öþìë «*ì÷éæ
Ûìt¬›öôÞ Üìë vùîëíûìyUÜ ÌÓÖìíúë x*ìû¬t¬é? ë ôìëgôìíöÞë âíçì_ÍâæÈ Íôäæ ûæÜçì v¼æ¯ ÍÈ ÅíGXíÔÈ
øìÒô ôèûë ¼íà ôèû ÌæãÛç — v¼î`óöÞ äùíç èû÷ëË ôíë Íâæ vôìíæì Íô ëâËéú ëCøíô ôGFæì ôíëí×æ
öì ÈíçìøïíûÞ vôÅ ôíëèæ¯ äéûæìæ`ó çþìë øìÒôíô vöæ Íô Ì«*çÖìèÐç äùíçë Ììëß Íô Ì«*çÖìèÐç
æìëéë ¼aoìæ èóíÜæ• öì è×Ü Íçèóæ ÍíôûìíëÈ ÌÛìûæéú¯ ûæÜçì v¼æ• çìÈ Íô ¼÷ôèç-ôëì ôèûçì¯
Ììäß ûæÜçìë v÷ìíÔë ûËÞæì_“øìèÔë æéí§ë âíçì v÷ìÔ”_™Óã Íôèå è÷rôGF æú• çì vöæ ùÛéëçë
ûÖJæìú ¼˜ìë ôíë ÌQ?íÜÞìôíô ÌìE×ˆ‰ ôíë¯ Íèóô vÇíô øìèÔë æé§ ™Óã æé§ æú• øìèÔíóë ôYìèQ?
Ìøíæìóæ ß ÐìèQ?ë æé§¯ v¼È èûx*ìè¬t¬? ß ÐìèQ?ë ÌìxHì¼ Ììí× ûæÜçìë v÷ìíÔ_v¼ v÷ìÔ Ììx*ú vóú• ôYìèQ?
Ìøíæìóæ ôíë• ÐìèQ? vóú¯ Åøâìèå Íèóô vÇíô ¼ìÇÞô¯ ôèûçìèå ÍÔìíæÈ vÐ» ðúèæ¯ Íëøë äéûæìæ`ó
çþìë øìÒôíô Ììøìç èû»ìóâú vùìÓïèÜë Íô èæ¥¼à äùíç èæíú vùí×æ_““¼û øìèÔ Ùíë Ììí¼_¼û
æóé””_ÍÈ «*çÖìûçÞíæë ûìçÞì âìr óãèå Ðíj èûÓüç ðíÜß• Íë ùÛéëçì ¼ãóëï «*¼ìëé¯ ôèû ôèûçìë «*ÇíâÈ
ôìÜ vt¬ìŒ íçë «*ûðâìæçìë Èèàíçë ‘ðìäìë û×ë Óíë øÇ ðìëìú’ ¼íà è÷ëQ?æ èæ¥¼àçìë ¼ðä ¼íçÖë
ÌìÛì¼ èóíúí×æ• çì èPçéú Íôèå Ùåæìë øåÛ—èâ ë÷æì ôíëí×¯ “¼û æóé_Øhëìú Í-äéûíæë ¼û
vÜæíóæ”_äéûíæë óãôÜ — vûíú ÷Üìë æóé ûì ôìÜ«*ûìíðë øíëß ÌûèÐ,% vÇíô vöåhôh ¼âú• v¼èåÈ vçì ôèûë
ôGFäùÁûìè¼æé ôèû âìæ¼éíô ÍôìQ? Ììøæ ôíë øìûìë âãðç ï Þ _ ““âãíÔìâãèÔ ûè¼ûìë ûæÜçì v¼æ””_ûæÜçì
v¼æ çìëÈ âïçÞ «*çéô¯ ûíæë Üçì vöâæ è÷ë ÐÖìâÜçìë «*çéô vçâèæ ûæÜçì v¼æß âìæûéú v¼î`óíöÞë
óéè:âú «*ôìÐ_v¼ ôYìèQ?ðìëé ÐìèQ?ë èæèfç Ììx*ú¯ Íèóô vÇíô ôèûçìèåíô v«*íâë ôèûçì èðí¼íû Óëì
öìú• èô¬Q; ôèûçìèåë vôìÇìß ûæÜçìíô è«*úì ¼í@¬ìH Óæ ûì ôGFæì ôëì ðúèæ_ôèûë Ìì÷ëíËß çìë ÌìÛì¼
væÈ¯ çìÈ ôèûçìèåíô ûÜì öìú èæèûÞíÐí» v«*íâë ôèûçì_æìëé øãëíg »ë øìëtøèëô ¼@øôÞ æú• øìëtøèëô
Ììô»ÞË ÍÈ ôèûçìèåíô Ìíæôåì ëð¼Öâú ôíëí×¯
vôìíæì vôìíæì ¼âìíÜì÷ô ÍäæÖ ûæÜçì v¼æ ôèûçìú âðì¼âíúë ¼íà âðìäéûíæë ÌæãÛíûë
øèëí«*èáíç ûçÞâìæ äéûæíô vóíÔí×æ¯ çþìíóë âíç ôèû vöâæ ûçÞâìæ ¼âú†Œèpíç èæèû,%• æìíåìíëë
323

ûæÜçì v¼æ vçâèæ Ììí×æ¯ Ííç vöâæ Ìaoôìë Ìçéç ß Ìaoôìë Ûèû»ÖÁ âìíÄ óãóí„ë ÐìèQ?ë
ûçÞâìæ_èô¬Q; v¼ß Ìçéç vÇíô èûèE×ˆ‰ æú• çìÈ èâÜæ âãðíï çÞÈ ûíÜí×_“Íçèóæ vôìÇìú è×íÜæÀ”
Èèçðìí¼ë Ìçéíçë äéûæíûìíÓë vö ôGF×èû ôèûë âíæ Óëì øí§í×• çì-È èçèæ vóÔíç vøíúí×æ æìíåìíëë
ûæÜçì v¼æ ß öþìë “÷hÜ ¿¿¿¿ ôíûôìë Ìaoôìë èûèóÐìë èæÐìë” âíçì• çþìë âãÔ vöæ ““x*ìû¬t¬é? ë ôìëgôìöÞ””¯
ôìÜ«*ûìíð Ìçéíçë ¼íà ûçÞâìíæë Íôìôìë ðßúìë ôÇìÈ Í ôèûçìë ôÇì _ âíæ ôíëí×æ èô×ã
¼âìíÜì÷ô¯ ÍÛìíû ôèûçìèåíô è÷ëQ?íæë è¼¤ðì¼íæ òìèøç ðíúí× ûæÜçì v¼æ¯ Ìøë ¼âìíÜì÷ô õ¿
™dº¼o +U û¼ã ÍÈ ôìÜí÷çæìë âíÓÖ Èèçðì¼íûìÓ• Èèçðì¼ v÷çæìíô ÌèÓôìë ôíëí×æ¯ çþìë Ûì»ìú_““ôèû
çþìë âìæ¼øèëâ„íÜ v«*â vðìô Ììë «*ôè· ç vðìô• èô@¬ìH äéûíæë èûèûÓ vûìíÓë ûÖìøìëÈ vðìô• ôìÜÚìæ Íû¤
Èèçðì¼ v÷çæìë vûÓ ß øèëèÓíçÈ èçèæ çìë ëCøóìæ ôëíçæ¯””
çþìë v«*íâë ôèûçìë váírß Èèçðì¼í÷çæìë ¼íà vÛîíùìèÜô øèë¼íëë ûÖìè:ß øìÒíôë óüè,% Ììô»ÞË
ôíë¯ “ûæÜçì v¼æ” ôèûçìú «*ìÊùèçðìè¼ô ôìÜ vÇíô_““Íâæ èô ¼üè,%ë «*Çâ èóæ vÇíôÈ âìæã» äéûæ-
¼¤†Œìíâ èæëç vÇíôß æìëéë «*èç ÛìíÜìûì¼ì vÇíô âãðíï çÞë äæÖß èûëç Çìíôèæ¯ ðìäìë û×ë Óíë øüèÇûéë
øÇ ðþìåìë «*çéôçìú v¼È v÷çæìÈ Ålcìè¼ç ðíúí×¯ Ìçéíçë x*ìû¬t¬é? øãëéë èÐGFé èæä ÌQ?íëë ¼¤íûóæÐéÜçìú
vö «*èçâì èæâÞìË ôíëí×æ_v¼È ââçìë «*èçE×èû ûæÜçì v¼íæë âãíÔ¯ Íôûìë è¼¤ðÜ ¼âã°• øëâãðíï çÞÈ
âìÜú-¼ìùë• èûè@¬¼H ìë-ÌíÐìíôë Óï¼ë äùÁ vÇíô ÌûíÐí» ûçÞâìíæ æìíåìíëë ûæÜçì v¼æíô èâèÜíú
èóíúí×æ¯
äéûæìæ`ó çþìë ôìíûÖ ôìÜí÷çæìë ôÇì ûíÜí×æ_““ôèûçìë Ìèò-ë èÛçíë Çìôíû Èèçðì¼ v÷çæì
Íû¤ âíâÞ Çìôíû øèëE×ˆ‰ ôìÜÚìæ¯”” ÍÈ Èèçðì¼ v÷çæìß ôìÜÚìæ ôèûë âíæìíÜìôíô ÅíPÜ ôëíÜÈ•
èçèæ ÑèçíðÖë ÌèÓôìëé èðí¼íû èæíäíô «*èçèVç ôíëæ¯ ÍÈ ““ÌøèëðìöÞ ¼çÖèå”” èçèæ ÅøÜèBo
ôíëè×íÜæ¯
ÍÈ ôìëíËÈ èçèæ çþìë æìúô æìèúôìë æìíâë ¼íà ÅøìèÓ ûè¼íú ûì¬t¬û? íûìÓ ¼˜ìë ôíë çþìíóë
«*çÖáùâÖ ôíë çhíÜí×æ¯ ÍäæÖÈ èçèæ Ìæìúìí¼ Ìçéíçë x*ìû¬t¬é? vÇíô ûçÞâìíæë æìíåìíëë âãðíï çÞ øìè§
äâìíç vøíëí×æ¯ äéûæìæí`óë ôGFæìë ÍÈ ÌÛìûæéú ûÖìè: «*¼ç
ü ¼âú¼éâì ß Û—íùìÜí÷çæìë ÍÈ èût‡úôë
ß ÌèÛæû ¼âéÛûíæë äæÖÈ çþìë øìÒôíóë ÷âèôç ôíëí×¯
äéûæìæí`óë ôèûçìú ™Óã ôìÜ-Èèçðì¼-ôGFæìë ôÇìÈ ûì ûèÜ vôæ• çþìë «*ôè· çíç ¼â¬t¬? Èè\ú èóíú
vóÔûìë• ÅøíÛìù ôëûìë ß øìÒôíô v¼È ÌæãÛè— çë Ì¤Ðéóìë ôëûìë äæÖ Ì¼ìÓìëË ¼¤íûóæÐéÜçìë
øèë÷ú øìßúì öìú¯ èçèæ ™Óã v÷ìÔ èóíú «*ôè· çë ëCø âìÓãëé vóíÔæèæ• ôìæ èóíú çìë Ó[èæ âìÓãöÞ ™íæí×æ•
âæ èóíú èçèæ Èè\úùâÖ û¬t¬í; ô ÌæãÛû ôíëí×æ¯ ÍÛìíû çþìë vëìâìè`åô ÌæãÛè— ç ÷—§ìQ? øöÞìíú vøþîí× çþìíô
Íô Èè\íúë û¬t¬; ÌæÖ Èè\ú èóíú ÅøÜèBo ôëíç ¼ìðìöÖ ôíëí×¯ vöâæ• ÌìíÜì÷Ö ûæÜçì v¼æ ôèûçìë
ç·çéú ¬t¬û? íô “èÐèÐíëë Ðj” “õìæìë vëîí°ë ùao”¯ ¼ìÓìëË ÌèÛÚçìú Ûìûì öìú æì¯ vëìíóë ûËÞ æúíæè\íúë
èû»ú ðíÜß• ùao çì ÙuìíËè\íúë¯ èô¬Q; ôèû çþìë çéûu ß ùÛéë Èè\úìæãÛè— ç èóíú vëîí°ë ÙuìË ÅøÜèBoùâÖ
324

ôíë èæíúí×æ¯ ÍÔìíæÈ Øhíå ÅíÒí× ôèûë Èè\ú ¼í÷çæçì_öìíô È¤íëèäíç ûÜì ðú sensuousness ûì
Èè\úÙæ&¯ Íëôâ Ììëß Ìíæô ÅóìðëË äéûæìæí`óë ôèûçìú øìßúì öìú_“Ùãíâë ÙuìË”• “ûìçìí¼ èÄþèÄë
ùao”¯
äéûæìæ`ó ôìûÖ Ðëéë ¼@øíôÞ ÔãûÈ ¼í÷çæ è×íÜæ¯ Ðj ß Ûì»ì ûÖûðìíëë vôîÐÜ• øóèûæÖì¼• Åøâì
ûÖûðìë ûìô«*èçâìë ëCøèæèâÞèçíç èçèæ Íôô ß ÌææÖ¯ èæíäë Ûì»ì ûÜíú èçèæ ûìë ûìë Ììûüç ðíúí×¯
èçèæ çÁ¼â• çlcû• vóèÐ• èûíóèÐ Ðíjë øìÐìøìèÐ Ì«*÷èÜç Ðj• †ŒìâÖÐj Ìæìúìí¼ ûÖûðìë ôíëí×æ¯
ôìíûÖë ôìúìùÒíæ Íëì óã-Íôèå ûÖèç¹â ×ì§ì Íô ÌìföÞ âìúìâú äìóã ¼üè,% ôíëí×¯ vÐí»ë èóíô
äéûæìæí`óë ¼âìä ¼í÷çæçì Íû¤ ûì¬t¬û? íûìÓ ¼@øèôÞç èô×ã ôèûçìú èûèá: è÷Q?ìë Ûìûäèæç ôìëíË Ìèç
°gççìú è÷r vÇíô è÷rìQ?íë èùíúí×æ¯ ØíÜ vôìÇìß vôìÇìß èôè˜Á Ì¼¤ùèçë øèë÷ú Øhíå ÅíÒí×¯
“ûæÜçì v¼æ” Íèóô vÇíô Íôèå èæíåìÜ èÐGFëø C âú ôèûçì¯ Í ôèûçìë vôìæ ÐjÈ óãëðC ûì æçhæ æú¯
vôìÇìß vôìíæì Ðjíô èæíú ô,% ôGFæìë ÌûôìÐ væÈ¯ è÷rë÷æìú ÌææÖ ß Ì¼ìâìæÖ Íô èÐèGFç âæíæë
øèë÷ú Ììí×¯ “èûè@¬¼H ìë ÌíÐìíôë Óï¼ë äùÁ”• “¼ûãä Ùìí¼ë vóÐ öÔæ v¼ v÷ìíÔ vóíÔ óìëgè÷èæ Péíøë èÛçë”•
“väìæìèôë ëíÂ èÄÜèâÜ” «*Ûè· ç ÐjIE× vö è÷r çhíÜ Óíëí×¯ çì ÐjìÇÞíô Ìèç¹â ôíë æçhæçë ûÖJæìú•
ÌæÖçë èÛˆ‰çë ÌÇÞ vóÖìçæì ôíë¯ Íû¤ v¼èå âæ ß ÌæãÛè— ç èæíú vûìÄûìë èû»ú¯ Í æì ðíÜ èæ×ô
ÌèÛÓìíæë ÐjìÇÞ èóíú Íë ââÞìÇÞ vûìÄì ¼@¬ûc æú¯ äéûæìæí`óë ×r_“èÐèÐíëë Ðíjë âçæ ¼aoÖì Ììí¼”
ûì “÷hÜ çìë ôíûôìë Ìaoôìë èûèóÐìë èæÐì”_Ó[èæ ¼ã»âì çþìë vëìâìè`åô âæèåíô çhíÜ Óëûìë ¼íà•
øìÒíôë ¾÷çíæÖë ùÛéíë ¼ì§ì èóíú çìíô ÌìE×ˆ‰ ôíë vóú¯
×`ó ûÖûðìë äéûæì`ó èâx*ôÜìûü+ ûì çìæ«*Óìæ ×í`óÈ Ìíæôåì t¬EH ×`ó¯ “ûæÜçì v¼æ” ôèûçìú èçèæ
8 + 8 + 6 âìrìë èçæèå øíûÞ 22 âìrìë ×ír èûæÖ¬t¬? ôíëí×æ¯
ðìäìë û×ë Óíë Ý Ììèâ øÇ ðþìèåíçè× Ý øüèÇûéë øíÇ•
è¼¤ðÜ ¼âã° vÇíô Ý èæÐéíÇë Ìaoôìíë Ý âìÜú ¼ìùíë
Ìíæô Ùãíëè× Ììèâ/Ý
Íë èâíÜë váírß èô×ã ÌèÛæû& Ììí×¯ èâÜèûæÖì¼ âïÜç ÍôìQ?èëô• ÌÇÞìÁ «*Çâ ¬t¬û? íô «*Çâ-
ç·çéú• èPçéú-÷çhÇ•Þ èô¬Q; ø˜â ß »íV èPøóé èâÜ¯ èPçéú ¬t¬û? íô Ìæãëø
C èâÜ ÇìôíÜß ×írë âìrì
èûæÖìí¼ ¾ûè÷rÖ Ììí×¯ ç·çéú ¬t¬û? íôß èâÜ ÍôÈ ëôâ çíû ×írë âìrìèûæÖì¼ èÛˆ‰çë¯
ÌÜWìë «*íúìíù Åøâì ôìèÜóì¼¼Ö-ë øë vûìÓ ôèû äéûæìæí`óë ôÇì ûÜíç ðú¯ ““ÅøâìÈ ôèû&””_Í
ôÇìë ôÇô-Íë ôíúôèå ÅóìðëË “ûæÜçì v¼æ” vÇíôÈ vóßúì ðÜ ¥
* ““õìæìú vëîí°ë ùao””
* ““÷hÜ çìë ôìíûÖë Ìaoôìë èûèóÐìë èæÐì””
* ““ûíÜí× v¼ _ Íçèóæ vôìÇìú è×íÜæÀ
325

øìÔéë æéí§ë âíçì v÷ìÔ çhíÜ æìíåìíëë ûæÜçì v¼æ¯””
óãèåÈ Üãí:ìøâìë ÅóìðëË¯ óãèåíçÈ Åøâìæ ß Åøíâú ÇìôíÜß ¼ìâìæÖ ÓâÞ Ìæãøèòç¯ èPçéúèåíç
v÷ìÔ Åøíâú• øìèÔë æé§ Åøâìæ• âç ¼ìóüÐÖûì÷ô Ðj èô¬Q; ¼ìâìæÖ ûì ¼ìÓìëË ÓíâÞë ÅíGXÔ væÈ¯ øìèÔë
æé§ vöâæ èt¬D ‰ o ß ÐìQ?• ûæÜçì v¼íæë v÷ìÔß vçâèæ èt¬D
‰ o ß ÐìQ?_Íèå øìÒôíô Óíë èæíç ðíúí×¯
vö vôìíæì âðÁ ôèûë âíçì äéûæìæí`óë ôèûçìë ÅÁ¼ çþìë âíæ• çþìë ÌæãÛíû_ÌQ?íÜÞìíôë ëð¼Öâú
øíÇ çìë äˆŠ¯ ÍÈ äíˆŠë ¼íà ¼ðäìç çìë Ðj-×`ó-Ó[èæ-ÌÜ¤ôìë¯ Í ¼ûÈ Ûìû Ûìûæìíô ëÂd• ëCíø•
ëí¼ «*ôìíÐë äæÖ_ÌíÇÞ ß ûÖJæìú¯ èçèæ äùÁ ß äéûæíô ÛìíÜìíûí¼è×íÜæ_«*ôè· ç ß v«*â ðìç ÓëìÓèë
ôíë çþìë ôèûçìú æìæì Åøâìú «*çéèôçìú Å+éËÞ ðíúí×• ôìíÜ ôìíÜì+íë¯ “ûæÜçì v¼æ” Í öãíùë ôèûçì
øìÒôíô “«*Çâ øìÒ” èðí¼íû æçhæçë øÇ vóèÔíúí×¯
«*¼à ûÖìÔÖì ¥
ðìäìë û×ë Óíë øÇ ðþìèåíçè× _ ðìäìë û×ë Óíë vôìíæì âìæãí»ë øíá øÇ ðþìåì ¼@¬ûc æú• çÇìèø
Í Ðj IíE×ë ûÖJæìú ¼ãóëï Ìçéç vÇíô ûçÞâìæ øöÞQ? ûÖì: ÌQ?ðéæ øèë¹âì vûìÄìíç ûÖûðìë ôëì ðíúí×¯
Íèå ûì¬t¬í? ûë ¼çÖ æú• ôèûë ÌæãÛíûë ¼çÖ¯ äéûíæë ¼íØæ ¼âã° âpæ ôëíç ôëíç ÍÈ ÌæQ? öìrìë
äæÖÈ ôYìQ? «*ìË óãóí„ë ÐìèQ? «*çÖìÐì ôíë¯ ÌèˆH,% v¼È ÌÓëì Ûìíûë öèó âïçÞ «*çÖá ëCø ðú ûæÜçì v¼æ•
çìë øíáÈ v¼ ÐìèQ?ë Ììx*ú vóßúì ¼@¬ûc ¯
Ììèâ ôYìQ? «*ìË Íô _ ôYìèQ? ß âüçÖh í÷çæì äéûæìæí`óë âíçì Í öãíùë Ìíæô ÌìÓãèæô ôèûë ÌæÖçâ
«*Óìæ ¼ãë¯ ÍÈ v÷çæì ÌûÐÖ ¼û ¼âú ¾óèðô âüçÖh íô vô\ ôíë äì†Œç ðúèæ¯ öãíùë ûaoÖì ëCø• Ì÷èëçìÇÞ
äéûíæë Ììôì)áì vÇíôÈ Íë ÅÁ¼ìë¯ ëûé\-ôèûÛìûæìú vëìâìè`åô ´óúìíûù âìæ¼é• âìæ¼¼ã`óëéë Ûìû
ûÖJæìú «*ôìèÐç ðç¯ ÌìÓãèæô ôèûëì û¬t¬è; ûíxH• Ûìû ûÖJæìë øèëûíçÞ ¼û èô×ãíôÈ Ðëéëé ôëíç v÷íúí×æ•
çìÈ äéûæìæ`óß çþìë ôìíûÖ «*Óìæç ûì¬t¬û? ¼ïríô ÌûÜ@¬æH ôíë çìíô «*ôìÐ ôíëí×æ¯ ÌQ?ðéæ øÇ ÷Üìë
vÐ» væÈ• çÇìèø ôYìQ? vóðâæ-Íë Ûìëì¹ìQ? ëCøèå Í ×ír «*ôìÐ vøíúí×¯
Ììâìíë óãó„ ÐìèQ? èóíúí×æ æìíåìíëë ûæÜçì v¼æ_
ÌÓÖìèøôì ¼ãèâçì ÷¹ûçÞé-Íë ûÖìÔÖìú ûíÜí×æ_““èûíÐ» ÜáÖ ôëíç ðíû “óã-ó„” Ðj ûao¯ ÍÈ ÐìèQ?
áËôìÜéæ• ôìëË âìæãí»ë öìrìøíÇ Ììx*ú• ÐìèQ? ß èòèçë Óuûg ÌìxHì¼ èæíú vôìíæì ûæÜçì v¼íæë ÌìèûÛÞìû
Ùíåèæ¯ Èèçðìí¼ë vôìíæì vôìíæì è¼ºo Üí†‰ ÷èôç-Ålcìí¼ ðÒìÁ ôÔæß vóÔì öìú çìíô• vöâæ ôèû
vóíÔè×íÜæ çþìë èûxHì¼é ¾ôíÐìíë• æìíåìíëë vôìíæì Íô û¼íQ?ë vÛìíë¯””
¼û øìèÔ Ùíë Ììí¼ _ ¼û æóé Øhëìú _ Í-äéûíæë ¼û vÜæíóæ_ “¼û æóé” Ðj öãí†Šë ¼¤íôç Íôåh
ûÖìÔÖì¼ìíøá¯ èóæìíQ? øìèÔë Ùíë vØëì• çìë ÐìèQ? æéí§ vØëì¯ æóé Øhëìú äéûíæë vÜæíóæ _ Ì¤Ðèåë
çìÁøöÞ ðÜ æóé ß âìæãí»ë äéûæ û¬t¬ç
; Íôèå «*ûðâìæ Óìëì _ äéûíæë vÜæíóæ èâèåíú vöâæ âìæãí»ë
äéûæìû¼ìæ• æóéß çìë ÅÁ¼ vÇíô èæëQ?ë ÷Üìë øë v¼ âðì¼âãí° çìë ÷Üìë Ìû¼ìæ ðú ÌÇÞìÁ ¼âãí° Üéæ
326

ðíú æóé çìë èæä¬t¬ç
H ì ðìëìú¯ âìæã»ß çìë äéûíæë ¼â¬t¬? ôâÞ Ìû¼ìíæ• äéûíæë ¼â¬t¬? vóæìøìßæì v¼íë•
æéÜ âüçÖh Åäìùë Ìaoôìíë èûÜéæ ðú¯
ÌæãÐéÜæé_1
æéí÷ë «*xI‰ èÜë Å+ë ôëgæ¯ ÌæÖìæÖ «*íx‰ë äæÖ «*ì¼èàô ÌìíÜì÷æì Ì¤ÐIèÜ ÛìíÜì ôíë ø§…æ¯
Å+ë ôëíç øìëíûæ¯
ô’ Ìíæô Ùãíëè× Ììèâ/ Óï¼ë äùíç
v¼Ôìíæ è×Üìâ Ììèâ/ Ììíëì óïë Ìaoôìíë •
Ô’ ¼â¬t¬? èóíæë vÐí» âçæ
Ììí¼/ õìæìë âãí× vØíÜ è÷Ü/
ù’ äéûæìæí`óë «*Çâ ôèûçì «*ôìÐ øèrôìú• ¾ûÐìíÔ ¯
Ù’ äéûæìæí`óë äˆŠ èÔušìíj• âüçÖh èÔušìíj¯
Â’ æäëgíÜë • öçé\æìíÇë Íû¤ vâìèðçÜìíÜë
ÅE÷ìëË çÁôìíÜ æçhæ Íô èæíú Ììí¼¯
2’ ôèû ¼íçÖ\æìÇ ó+-ë ôèûçìë ¼ìÓìëË ¾ûèÐ,%ÖIèÜ ¼¤íáíø ÌìíÜì÷æì ôëgæ¯
3’ ôèû vâìèðçÜìÜ âäãâóìíëë ôèûô·èç ¼@øíôÞ ¼¤íáíø ÌìíÜì÷æì ôëgæ¯
4’ “ôíGXìÜ”-“ôìèÜôÜâ” øèrôìë ¼â¼ìâèúô óãèå øèrôìë æìâ ôëgæ¯
5’ “øèë÷ú” øèrôìë Ììûðìßúìú ÜìèÜç èçæäæ ôèûë æìâ ÅíGXÔ ôëgæ¯
6’ ûãºío óû û¼ãë vÐí»ë èóíôë óãèå ôìûÖ†Œípë æìâ ÅíGXÔ ôëgæ¯
7’ äéûæìæ`ó t¬GH F ¼âíúë äæÖ Íôèå ¾óèæô øèrôìú ôìä ôíëí×æ¯ øèrôìèåë æìâ ôéÀ
8’ äéûæìæí`óë Í øöÞQ? ¼¤ùüðéç ôèûçìë ¼¤ÔÖì ôçÀ
9’ “ÅøâìÈ ôèû&” vô ûíÜí×æÀ
10’ “ûæÜçì v¼æ” ôìûÖ†Œpèå “ôèûçì Ûûæ” «*ôìèÐç ¼¤t¬›ëË ôíë «*ôìèÐç ðíúí×À
11’ äéûæìæ`ó ôèÇç “ôìÜí÷çæì” èû»úèå Íôåh ûãèÄíú èÜÔãæ¯
327

36¿7 †ŒpøèJ
1’ vóûé«*¼ìó ûí`óÖìøìÓÖìú ‘¼@øì¥’_äéûæìæ`ó óìíÐë ôìûÖ ¼¤†Œð¯
2’ Ì@¬ä
ãH û¼ã_Íôèå æár Ììí¼¯
3’ õ¿ ™ºoì¼+U û¼ã_ôèû äéûæìæ`ó¯
4’ ¼Jú Ûªì÷ìöÞ_ôèû äéûæìæ`ó óìÐ¯
5’ ÌëgË Ûªì÷ìöÞ_ëûé\æìÇ ¥ ÌìÓãèæô ûì¤Üì ôèûçì ß æìæì «*¼à¯
6’ õ¿ óéè: èrøìÒé_ÌìÓãèæô ûì¤Üì ôìûÖ øèë÷ú¯
7’ «*Ûìçôhâìë óì¼_äéûæìæ`ó óìÐ¯
8¯ øèûr âãíÔìøìÓÖìú_¼ïöô
Þ íëìyUÜ ôèû äéûæìæ`ó¯
9¯ Ìæã,%ø
h ¥ äéûæìæ`ó èûíÐ» ¼¤ÔÖì_1405¯
328

SBG 02

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

SBG 02

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Û—èâôì

23¿3 âïÜøìÒ-1 ¥ ×`ó• çìë Åøìóìæ

ðþìèåíç ¼øÞ | ôhôô

23¿3¿4¿ âìrì• ôÜì

23¿3¿5 v×ó• öèç

ÌìôìÐ èÙíë | vâÙ äãíåí× | ÷þìíóë vÜìíÛ | vÜìíÛ || = 4+4+4+2

«*Çâ ×írë âìÄÔìíæ 3-ûìë ôâ-Çìâì• vÐí» øãíëì Çìâì¯

ii) ¼ìaoÖ û¼ãaëo ì ç\ì ðìëìú

iii) ÄËÞì• ÄËÞì ¼ã`óëé ÄËÞì

iv) ¾ûëìùÖ¼ìÓíæ âãèk v¼ Ììâìë æú

‘ù’ ÌÓÞöèç Ììë øïËöÞ èçë è÷ÿ ûè¼íú èóæ ¥

iv) öâãæìûçé ¼ët¬ç

23¿6¿2 øûÞìà• ÅøøûÞ

øûÞìà ¥ èóíæë ½ ÌìíÜì ¯ èæíû ½ ÍÜ ¯ ¼ãäèd ä ½ võìíû ¯ võìíû

23¿6¿3¿ ÷ëË• øÂdèk

111 111 11 12 111

23¿6¿4 ¬t¬?ûô• vxXìô

3¿ âèëíç ÷ìèð æì | Ììèâ ¼ãæód ë Ûhûíæ || 8+6 = 14

vôîÐÜ Ììú+ ôëíç øìëíûæ¯

¼çÖ ûãíÄ èæíú vöíôìæì ôèûçìë ×`ó èû÷ìë ôëíç øìëíûæ¯

24¿2 «*¬t¬ì? ûæì

24¿3¿1 óÜûü+ ûì xHì¼ìÙìç«*Óìæ ëéèç

24¿3¿3 èâx*Ë ûì çìæ«*Óìæ ëéèç

111 111 11 1212 1 12

111 111 12 1 11 12 111 2

ÍÈ óü,%ìQ?-ôèå vÇíô Üá ôëíÜæ• èâx*û+

óÜûü+ ûì xHì¼ìÙìç«*Óìæ ëéèç ¥

ôÜìûü+ ûì Ó[èæ«*Óìæ ëéèç ¥

óÜûü+ øü-31-35• 246 × øü-65• 71-86

25¿3 âïÜøìÒ-1 ¥ øúìë

1 1 2 1 2 1 1 111 111 1111

25¿6 âïÜøìÒ-2 ¥ Ìèârìáë

ôèûçì-øWíä ëèû• x*éôèûôWË• ÷

ûìèäíú vóíÔè× vÕë ûéË ß ëûìû• ù

Ììä çìÈ ×ìè§ öç Óuø g ó Óìâìë ÷

çûã âíæ vëíÔì• öèó ûí§ì ôìí× Çìèô• ù

çûã âíæ vëíÔì• öèó çìíð âìíÄ âìíÄ ø

çûã âíæ vëíÔì• öèó âíæ øí§ Ììë ÷

vâìð vâìë âãèkëCíø ÅèÒíû äUèÜúì• ä

25¿12 ¼ìâè†Œô ÌæãÐéÜæé

ÍÈ øöÞìíúë ÍôôIèÜ ¾çèë ôëíç ÍÈ 3èå ûÈíúë ¼ìðìöÖ væßúì ðíúí× ¥

27¿2 «*¬t¬ì? ûæì

¼¤Úì ½ øíóÖ ÷ëíËë Ììèóíç öâô ÇìôíÜ çìë æìâ ÌìóÖöâô¯

‘ô’ ÌÛà vxX» ‘Ô’ ¼Ûà vxX»¯

28¿3 âïÜøìÒ-1 ½ ÌÇÞìÜ¤ôìíëë ¼ìÓìëË øèë÷ú

28¿6 âïÜøìÒ-2 ½ ¼ìóüÐÖâïÜô ÌÇÞìÜ¤ôìë

28¿9 âïÜøìÒ -3 ½ ÌÇÞìÜ¤ôìíëë ÌæÖìæÖ vx*èË

28¿9¿1 èûíëìÓâïÜô ÌÇÞìÜ¤ôìë

M#2\D:\EBG-2\Unit-7 Pm6.5\1st proof

M#2\D:\EBG-2\Unit-7 Pm6.5\1st proof

M#2\D:\EBG-2\Unit-7 Pm6.5\1st proof

Ó¬±Ó¬˘ Δ¸ﬂ¡Ó¬ ¬ ı±ø¬ı˛ø¬ıμ≈ ¸˜

M#2\D:\EBG-2\Unit-7 Pm6.5\1st proof

M#2\D:\EBG-2\Unit-7 Pm6.5\1st proof

M#2\D:\EBG-2\Unit-7 Pm6.5\1st proof

29.3 ˜”˘¬Û±Í¬ – ‰¬G¬œ√±¸, ø¬ı√…±¬ÛøÓ¬, :±Ú√±¸ › Œ·±ø¬ıμ√±À¸¬ı˛ ≈√øÈ¬ ﬂ¡À¬ı˛

M#2\D:\EBG-2\Unit-7 Pm6.5\1st proof

M#2\D:\EBG-2\Unit-7 Pm6.5\1st proof

‰¬`¬œ√±À¸¬ı˛ ¬Û√ [2 Ú—]

¸±¬ı˛ ¸—Àé¬¬Û › ﬂ¡±¬ı… ˜”˘…±˚˛Ú –

M#2\D:\EBG-2\Unit-7 Pm6.5\1st proof

¸±¬ı˛-¸—Àé¬¬Û › ﬂ¡±¬ı… ˜”˘…±˚˛Ú –

M#2\D:\EBG-2\Unit-7 Pm6.5\1st proof

24¿3¿3 èâxË ûì çìæ«Óìæ ëéèç