ΗΛΕΚΤΡΟΤΕΧΝΙΑ-ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ
Ενότητα 10: Επανάληψη στο Εναλλασσόμενο Ρεύμα

Αριστείδης Νικ. Παυλίδης

Τμήμα Μηχανολόγων Μηχανικών και Βιομηχανικού
Σχεδιασμού ΤΕ
 Άδειες Χρήσης
• Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε
άδειες χρήσης Creative Commons.
• Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που
υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η
άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς.

2
 Χρηματοδότηση
• Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια
του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα.
• Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο TEI Δυτικής
Μακεδονίας και στην Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία
Θεσσαλονίκης» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη
αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού.
• Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού
Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και
συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό
Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.

3
 Σκοποί ενότητας
Με την ολοκλήρωση του μαθήματος ο φοιτητής
θα πρέπει να κατανοεί την διαφορά μεταξύ
εναλλασσομένου και συνεχούς ρεύματος και να
μπορεί να αντιληφθεί την λειτουργία του
εναλλασσομένου ρεύματος.

4
 Περιεχόμενα ενότητας
• Εισαγωγή στο AC.
• Συντονισμός.
• Ισχύς στο AC.

5
ΕΝΑΛΛΑΣΣΟΜΕΝΟ ΡΕΥΜΑ

6
 Ημιτονοειδής μεταβολή σε σχέση
με τον χρόνο

Σχήμα 1: Ημιτονοειδής
μεταβολή σε σχέση με τον
χρόνο (Διδάσκων, 2014).

7
 Διάγραμμα Τάσεων
• Οι τάσεις προστίθενται διανυσματικά.
• Στην R η τάση είναι σε φάση με την ένταση.
• Στο πηνίο (ιδανικό) η τάση προπορεύεται
της έντασης κατά 900.
• Στον πυκνωτή η τάση καθυστερεί της
έντασης κατά 900.

8
 Κύκλωμα R-L-C σειράς

Σχήμα 2: Κύκλωμα R-L-C σειράς (Διδάσκων, 2014).

9
 Διάγραμμα Τάσεων

Σχήμα 3: Διάγραμμα Τάσεων (Διδάσκων, 2014).

10
 Υπολογισμός τάσης
Το μέτρο της τάσης δίνεται από την σχέση:
U= √U2R +(UL-UC)2

Το όρισμα δίνεται από την σχέση: cosφ = UR /

U

Και η γωνία βρίσκεται από το:

cos-1

11
 R-L-C παράλληλο
• Θεωρούμε το πηνίο ιδανικό.

Σχήμα 4: R-L-C παράλληλο (Διδάσκων, 2014).

12
Διάγραμμα Εντάσεων 1/2

Σχήμα 5: Διάγραμμα Εντάσεων (Διδάσκων, 2014).

13
 Διάγραμμα Εντάσεων 2/2
• Το μέτρο του ρεύματος δίνεται από την σχέση:
I= √I2R +(-IL+IC)2

• Το όρισμα δίνεται απο την σχέση:

cos-1

• Και η γωνία βρίσκεται από το:

cosφ = IR / I

14
 Αντιστάσεις
• R = Ωμική αντίσταση που μετριέται σε (Ω).
• XL = Επαγωγική αντίσταση που μετριέται σε (Ω).
• XL = ω*L.
• Όπου L = συντελεστής αυτεπαγωγής και μετριέται σε (Henry).
• Όπου ω = 2πf η γωνιακή ταχύτητα και μετριέται σε rad/sec.
• ΧC = Χωρητική αντίσταση και μετριέται σε (Ω).

XC = 1/ω*C

• Όπου C η χωρητικότητα του πυκνωτή και μετριέται σε F

(Farad).

15
 Διάγραμμα αντιστάσεων σε
ορθογώνιο άξονα

Οι αντιστάσεις προστίθενται
διανυσματικά.
Το μέτρο τους δίνεται από τον
τύπο:

Και το όρισμά τους από το

Σχήμα 6: Διάγραμμα συνημίτονο της γωνίας φ.
αντιστάσεων σε ορθογώνιο
άξονα (Διδάσκων, 2014).

16
 Συντονισμός σε κύκλωμα L-C
• Όταν ένα πηνίο και ένας πυκνωτής συνδέονται σε
σειρά ή παράλληλα, τότε υπάρχει κάποια
συχνότητα στην οποία η επαγωγική και χωρητική
αντίδραση γίνονται ίσες μεταξύ τους.
• Το σημείο στο οποίο οι δύο αντιδράσεις
εξισώνονται μεταξύ τους, λέγεται συντονισμός.

17
 ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ 1/2
• Διάγραμμα μεταβολής ΧL και Χc σε συνάρτηση με
την f:

Σχήμα 7: ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ (Διδάσκων, 2014).

18
 ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ 2/2
• Υπάρχει ένα μοναδικό σημείο f0 στο οποίο:
ΧL = XC
• Λέμε τότε ότι για f = f0 έχουμε συντονισμό.
• Η συχνότητα f0 ονομάζεται συχνότητα
συντονισμού.

19
 Κύκλωμα σειράς RLC 1

Σχήμα 8: Κύκλωμα σειράς RLC 1 (Διδάσκων,

2014).

20
 Κύκλωμα σειράς RLC 2
Στον συντονισμό σειράς έχουμε:
ΧL = XC  XL- XC = 0
Επίσης : UL = UC  UL – UC = 0

U= √UR2+ [UL – UC)2 και U= √UR2+ 0 = U=UR

Z= √R2+ [XL – XC)2 και Z= √R2+ 0 = Z=R

Cosφ = R/Z=1
Άρα η γωνία φ=0.

21
 Κύκλωμα σειράς RLC 3
• Το ρεύμα του κυκλώματος παίρνει την
μεγαλύτερη τιμή του που είναι Imax=U/R. Η
συχνότητα f0 στην οποία εμφανίζεται
συντονισμός ονομάζεται συχνότητα συντονισμού
και δίνεται από τον τύπο:

XL=XC και άρα L*ω0= 1/ω0*C οπότε ω02= 1/L*C

4π2Fo2= 1/L*C και Fo2=1/4*π2* L*C και Fo=1/[2*π*
√L*C]

22
 Κύκλωμα σειράς RLC 4
Η μεταβολή της σύνθετης αντίστασης Ζ και του
ρεύματος Ι σε ένα συντονισμένο κύκλωμα, όταν
μεταβάλλεται η κυκλική συχνότητα ω και
παραμένουν σταθερά η τάση U και τα στοιχεία
R,L,C, δίνεται από τις σχέσεις:

Ζ= √R2+ [L*ω – 1/C*ω)2 και

I=U/Z = U/ √R2+ [L*ω – 1/C*ω)2

23
 Κύκλωμα σειράς RLC 5
Με βάση τις σχέσεις αυτές θα
έχουμε:
•Για ω0 : Ζ και Ι0
•Για

έχουμε : Z0=R και I0=U/R

•Για ω έχουμε Ζ και Ι
Με βάση τα παραπάνω
κατασκευάζουμε τις καμπύλες
συντονισμού Ζ=f(ω) και I=f(ω)
Σχήμα 9: Κύκλωμα σειράς RLC 5
που είναι γνωστές σαν καμπύλες
(Διδάσκων, 2014).
συντονισμού.

24
Παράλληλο κύκλωμα LC 1

Σχήμα 10: Παράλληλο κύκλωμα LC 1 (Διδάσκων,

2014).

25
 Παράλληλο κύκλωμα LC 2
• Για να έχουμε συντονισμό θα πρέπει το ρεύμα του πυκνωτή IC να
είναι ίσο με την άεργη συνιστώσα IL του ρεύματος IRL που διαρρέει το
πηνίο. Επειδή στο πηνίο η XL είναι σε σειρά με την RL, θα έχουμε:
ZRL= √RL2+ XL2 και ZRL = √RL2+ (L*ω)2

• Το ρεύμα IRL που διαρρέει το πηνίο θα είναι:

ΙRL= U/ ZRL =U/ √RL2+ (L*ω0)2

• Η συνιστώσα IL του ρεύματος IRL με βάση το παραπάνω διανυσματικό

διάγραμμα, θα είναι:
= ΙRL *ημφ και ΙL =U/ √RL2+ (L*ω0)2 *ημφ

26
 Παράλληλο κύκλωμα LC 3
• επειδή IC = U*C*ω0 και IC = IL (συντονισμός), θα
έχουμε:
U*C*ω0 =U/√ [RL2+ [L*ω0)2 *ημφ
C*ω0 =1/√ [RL2+ [L*ω0)2 *ημφ
• Στα άκρα του πηνίου θα έχουμε:
ημφ= XL / ZRL=(L*ω0)/ √ [RL2+ [L*ω0)2

• επειδή C*ω0 =1/√ [RL2+ [L*ω0)2 *ημφ

θα έχουμε:

27
 Παράλληλο κύκλωμα LC 4
C*ω0 =[1/√ [RL2+ [L*ω0)2 ]* [L*ω0 /√ [RL2+ [L*ω0)2 ]
C*ω0 = L*ω0 /(√ [RL2+ [L*ω0)2 ]) 2
C*ω0 = L*ω0 /( [RL2+ [L*ω0)2 ]

• Επειδή στην πράξη στα πραγματικά πηνία, η επαγωγική αντίσταση XL

είναι πολύ μεγαλύτερη από την ωμική RL , τότε και η προηγούμενη
σχέση μπορεί να γίνει :

C*ω0 =1/ (L*ω0)

28
 Παράλληλο κύκλωμα LC 5
• Από τη σχέση αυτή προκύπτει, η γνωστή από τα κυκλώματα
συντονισμού σειράς σχέση, όπου:
ω0 = 1/√L*C και f0 ~= 1/2π√L*C

• Στην πράξη όταν σε ένα παράλληλο κύκλωμα έχουμε

συντονισμό, μπορούμε να πούμε ότι αυτό συμπεριφέρεται σαν
να περιλαμβάνει αποκλειστικά μια ωμική αντίσταση R στην
οποία καταναλώνεται η ενέργεια που προσφέρεται από την
πηγή. Στο εσωτερικό του κυκλώματος έχουμε περιοδικά
ανταλλαγή ενέργειας ανάμεσα στον πυκνωτή και στο πηνίο. Για
το λόγο αυτό το κύκλωμα ονομάζεται ταλαντευόμενο κύκλωμα.

29
 Παράλληλο κύκλωμα LC 6
Όταν έχουμε συντονισμό σ’ ένα κύκλωμα με πηνίο και
πυκνωτή συνδεδεμένα παράλληλα, θα έχουμε:
Α) Κυκλική συχνότητα πηγής ω=ω0 και συχνότητα πηγής f =
f0.
Β) Ολικό ρεύμα του κυκλώματος Ι0 στην μικρότερη τιμή και
ίσο με την πραγματική συνιστώσα ΙR του ρεύματος ΙRL του
πηνίου.
Γ) Σύνθετη αντίσταση του κυκλώματος Ζ0 στην μεγαλύτερή
της τιμή και ίση με U/I.

30
 Εφαρμογές
1. Τα κυκλώματα συντονισμού σειράς είναι φίλτρα
διέλευσης: Επιτρέπουν την διέλευση ενός
φάσματος συχνοτήτων γύρω από την f0 και
κόβουν τις συχνότητες έξω από αυτό το φάσμα.
(Επιλογή ραδιοφωνικών σταθμών).
2. Τα κυκλώματα παράλληλου συντονισμού είναι
φίλτρα αποκοπής: Κόβουν τις συχνότητες γύρω
από την f0 και επιτρέπουν την διέλευση των
υπόλοιπων συχνοτήτων.

31
 Διόρθωση συντελεστή ισχύος 1/7
Στα κυκλώματα AC υπάρχουν και πηνία τα οποία
βρίσκονται στους διάφορους κινητήρες των
συσκευών που χρησιμοποιούμε.
Η αυτεπαγωγή των πηνίων δημιουργεί μία ισχύ η
οποία όμως δεν μας προσφέρει κανένα έργο και γι
αυτό ονομάζεται Άεργη Ισχύς και συμβολίζεται με
το γράμμα Q.
Q=U*I *sinφ σε (VAR)

32
 Διόρθωση συντελεστή ισχύος 2/7
Επειδή στο AC είπαμε ότι μιλάμε για διανύσματα,
το διανυσματικό άθροισμα αυτών των δύο είναι
αυτό που εμείς ζητάμε από τον πάροχό μας για να
μπορέσουμε να λειτουργήσουμε σωστά τις
συσκευές μας .
Η ισχύς λοιπόν που μας παρέχει ο πάροχός μας
ονομάζεται Φαινομένη Ισχύς και συμβολίζεται με
το γράμμα S.
S=U*I σε (VA)

33
 Διόρθωση συντελεστή ισχύος 3/7
• Παριστάνοντας διανυσματικά σε ορθογώνιο
άξονα τις τρεις αυτές ισχείς έχουμε το τρίγωνο
ισχύος.

Σχήμα 11: Διόρθωση συντελεστή ισχύος (Διδάσκων, 2014).

34
 Διόρθωση συντελεστή ισχύος 4/7
Από το τρίγωνο αυτό έχουμε τις ακόλουθες σχέσεις:

S2=P2+Q2

cosφ = P/S , sinφ =Q/S , tanφ=Q/R

Το συνημίτονο της γωνίας «φ» μας δίνει τον

συντελεστή ισχύος.

35
 Διόρθωση συντελεστή ισχύος 5/7
Το συνφ στην πράξη είναι πάντα επαγωγικό και γι αυτό στο
διάγραμμά μας δεν έχουμε υπολογίσει καθόλου χωρητική
άεργη ισχύ. Οι καταναλωτές που παρουσιάζουν επαγωγική
συμπεριφορά και έχουν μικρό συνφ είναι:
Α) Οι κινητήρες εναλλασσόμενου ρεύματος.
Β) Οι μετασχηματιστές.
Γ) Όλα τα είδη λαμπτήρων φθορισμού.
Το συνφ σ’ αυτούς τους καταναλωτές κυμαίνεται από 0,5
έως 0,7 περίπου.

36
 Διόρθωση συντελεστή ισχύος 6/7
Η διόρθωση του συνφ γίνεται τοποθετώντας παράλληλα με
την κατανάλωση πυκνωτές.
Η χωρητικότητα των πυκνωτών αυτών δεν είναι καθόλου
τυχαία. Υπολογίζεται από τον τύπο :
C = [P*(tanφ1 – tanφ2)] / U2 *ω

Όπου:
C = η χωρητικότητα του πυκνωτή.
P = η πραγματική ισχύς που χρειαζόμαστε.
Tanφ1 = η εφαπτομένη της γωνίας που έχει η εγκατάστασή μας.
Tanφ2 = η εφαπτομένη της γωνίας που θα πρέπει να έχουμε.
U = η τάση της εγκατάστασης.
ω = η κυκλική συχνότητα.

37
 Διόρθωση συντελεστή ισχύος 7/7
Αυτό που θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε είναι ότι η πραγματική
ισχύς πρέπει και παραμένει σταθερή. Αυτό που μεταβάλλεται
είναι η γωνία (φ) μεταξύ πραγματικής και άεργης ισχύος.
Αν λοιπόν θελήσουμε να παραστήσουμε γραφικά το τρίγωνο
ισχύος πριν και μετά την τοποθέτηση των πυκνωτών θα έχουμε
ένα διάγραμμα της μορφής:

Σχήμα 12: Διόρθωση συντελεστή ισχύος (Διδάσκων, 2014).

38
 Βιβλιογραφία μαθήματος
• Herman, S. L. (1998). Ηλεκτρολογία. Εκδόσεις Ίων.
• Καλαμπούκας, Ζ. (1997). Σημειώσεις ηλεκτροτεχνίας για
Ηλεκτρολόγους. ΤΕΙ Κοζάνης.
• Κολλιόπουλος, Δ. Μ. (2006). Βασική Ηλεκτρολογία.
Εκδόσεις Ίων.

39
Τέλος Ενότητας
 Σημείωμα Αναφοράς
Copyright ΤΕΙ Δυτικής Μακεδονίας,
Αριστείδης Νικ. Παυλίδης. «ΗΛΕΚΤΡΟΤΕΧΝΙΑ-
ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ». Έκδοση: 1.0.
Κοζάνη 2015.

41
 Σημείωμα Αδειοδότησης
Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons
Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής
Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα
κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους
χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων».

[1] http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/

Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση:

• που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του
έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο.
• που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή
πρόσβαση στο έργο.
• που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό
όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο.

Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το

έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί.

42
 Διατήρηση Σημειωμάτων
Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα
πρέπει να συμπεριλαμβάνει:
 το Σημείωμα Αναφοράς.
 το Σημείωμα Αδειοδότησης.
 τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων.
 το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει).
μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους.

43