TRZY MURY HISTOLOGII

BY GUMOWEMYŚLI

Trzy mury które obronią ludzkość przed tytanami histologii

Część trzecia: Mur Sina

1
GUMOWEMYŚLI
 2
GUMOWEMYŚLI
Spis treści

Błona śluzowa jamy ustnej ............................................................................................................... 4

Żołądek i jelita ................................................................................................................................ 13
Wątroba.......................................................................................................................................... 25
Trzustka .......................................................................................................................................... 30
Układ moczowy .............................................................................................................................. 32
Narządy płciowe męskie ................................................................................................................. 46
Narządy płciowe żeńskie ................................................................................................................ 52
Układ dokrewny.............................................................................................................................. 59
Układ nerwowy............................................................................................................................... 74

3
GUMOWEMYŚLI
Błona śluzowa jamy ustnej

Wargi:

• Część skórna – (skóra owłosiona z gruczołami łojowymi i potowymi) nabłonek

wielowarstwowy płaski rogowaciejący, pod nim skóra właściwa.
• Część śluzowa – błona śluzowa z nabłonkiem wielowarstwowym płaskim
nierogowaciejącym. W blaszce właściwej gruczoły wargowe (wydzielina śluzowo-
surowicza). W okolicach kącików ust znajdują się plamki Fordyce’a – gruczoły łojowe.
• Czerwień wargowa – znajduje się pomiędzy częścią skórną a śluzową. Przez cienki
nabłonek wielowarstwowy płaski nierogowaciejący prześwitują naczynia krwionośne. W
niej także liczne zakończenia nerwowe. Do nabłonka wielowarstwowego płaskiego
wpukla się błona śluzowa właściwa – brodawki (liczne nerwy i naczynia, brak gruczołów
łojowych i potowych).
• Część środkowa – zbudowana z mięśni, które tworzą mięsień okrężny ust.

Przejście czerwieni wargowej w błonę śluzową

Typy budowy błony śluzowej w jamie ustnej:

• żująca (mastykacyjna) – położona jest wokół zębów, w obrębie podniebienia twardego i

na górnej powierzchni języka (narażona na silne tarcie w trakcie żucia).
• wyścielająca – występuje w obrębie warg, policzków, podniebienia miękkiego i dna jamy
ustnej (nie ulega urazom podczas żucia i ma uproszczoną budowę).
• specjalna – występuje na grzbiecie języka i pełni zarazem funkcję żującą jak i zmysłową.

4
GUMOWEMYŚLI
Nabłonki jamy ustnej:

• wielowarstwowy płaski rogowaciejący – śluzówka żująca (warstwy komórek):

o podstawna (pojedynczy rząd komórek sześciennych i komórek macierzystych)
o kolczysta (kilka warstw komórek )
o ziarnista (komórki zawierają ziarnistości keratohialinowe i wydzielają ciała
blaszkowate)
o rogowa (kilka warstw płaskich, martwych komórek)
• wielowarstwowy płaski nierogowaciejący – błona śluzowa warg, policzków,
podniebienie miękkie, dolna część języka (brak warstwy ziarnistej, jest warstwa
pośrednia, ostatnia to warstwa komórek złuszczających się).

Język
Mięśnie:

• podłużny górny
• podłużny dolny
• poprzeczny
• pionowy

Powierzchnia grzbietowa – nabłonek wielowarstwowy płaski rogowaciejący.

Powierzchnia brzuszna – nabłonek nierogowaciejący.

Generalna zasada wywoływania bodźców smakowych polega na wiązaniu się substancji

rozpuszczonych w płynie pokrywającym komórki kubków z odpowiednimi białkami
receptorowymi (smak słodki i gorzki) lub kanałami jonowymi (smak słony i kwaśny)
występującymi w błonie komórkowej mikrokosmków szczytowej części komórek
chemoreceptorowych kubków.

5
GUMOWEMYŚLI
Brodawki języka:

• Nitkowate: 90% brodawek języka, stożkowaty kształt, pokryte silnie zrogowaciałym

nabłonkiem, brak kubków smakowych, są dobrze unerwione. Tworzą tarkę. Są
brodawkami mechanicznymi.
• Grzybowate: pokryte silnie zrogowaciałym nabłonkiem (górna powierzchnia), obecne są
kubki smakowe, dużo naczyń krwionośnych, mechano i termoreceptorów, występują
zakończenia włókien nerwu twarzowego.
• Okolone: duża struktura, nieliczne, ułożone w kształt litery V w tylnej części języka,
powierzchnia – nabłonek wielowarstwowy płaski nierogowaciejącym, liczne kubki
smakowe. W swojej budowie posiadają rowek okołobrodawkowy i wał
okołobrodawkowy. Do dna rowka uchodzą przewody wyprowadzające gruczołów
surowiczych von Ebnera (należą do gruczołów językowych tylnych).
• Liściaste: szczątkowe u człowieka, dużo kubków smakowych.

6
GUMOWEMYŚLI
Budowa kubka smakowego:

• Znajdują się tylko w brodawkach zmysłowych, ale także w nabłonku podniebienia ustnej
części gardła. 50-150 zmodyfikowanych komórek nabłonka – komórki nabłonkowo-
zmysłowe. Spoczywają na błonie podstawnej, część szczytowa zawiera otworek (por)
smakowy. W otworku mikrokosmki – pręciki smakowe.
• Rodzaje smaku u ludzi: słony, słodki, kwaśny, gorzki, pikantny, umami (pojawia się po
spożyciu soli glutaminianu sodu/potasu).
• Kubki smakowe to chemoreceptory, przekształcone komórki nabłonkowe o cechach
komórek nerwowych.
• Są owalnymi strukturami (śr. 30-80 μm, wys. 50-80 μm) zbudowane z 50-80
wałeczkowatych komórek ułożonych pionowo:
o Komórki I typu (komórki ciemne) – najliczniejsze. Pełnią rolę komórek
podporowych. Mają kształt wrzecionowaty.
o Komórki II typu (komórki jasne) – owalne komórki. Dobrze rozwinięta siateczka
śródplazmatyczna gładka.
o Komórki III typu – najmniej liczne. Są tu wytwarzane i wydzielane
neuroprzekaźniki. Uważa się je za komórki receptorowe.
o Komórki IV typu – niezróżnicowane komórki podstawne. Tworzą populację
komórek macierzystych.

Budowa kubka smakowego:

7
GUMOWEMYŚLI
Gruczoły ślinowe – ślinianki
Duże gruczoły ślinowe – leżą poza jamą ustną jako oddzielne narządy, podzielone na płaty i
płaciki, występują nerwy, naczynia krwionośne i limfatyczne (parzyste ślinianki: przyuszna,
podżuchwowa, podjęzykowa).

Małe gruczoły ślinowe – (kilkaset: gruczoły wargowe, policzkowe, podniebienne, językowe).

Gruczoły ślinowe:

• Pęcherzyki surowicze (ślinianki przyuszna, gruczoły Ebnera). Odcinek wydzielniczy jest

kształtu kulistego. Wytwarza wydzielinę surowiczą. Jedna warstwa komórek
piramidalnych – komórki surowicze. Ziarna zymogenu. Wydzielina surowicza ślinianek
zawiera: wodę, enzymy (amylaza ślinowa, peroksydaza, lizozym), naskórkowy czynnik
wzrostu, IgA.
• Cewki śluzowe (małe gruczoły błony śluzowej jamy ustnej- gruczoły podniebienne).
Odcinek wydzielniczy śluzowy, budują je jedna warstwa komórek sześciennych. Ziarna
mucynogenu. Dojrzała wydzielina zawiera mycyny.
• Mieszane z większą (ślinianka podjęzykowa) i mniejszą (ślinianka podżuchwowa) ilością
komórek śluzowych. Dno tworzą komórki surowicze, które tworzą półksiężyce surowicze
(półksiężyce Giannuzziego).

8
GUMOWEMYŚLI
A) Komórka surowicza – wydzielina wodnista i bogatobiałkowa
B) Komórka śluzowa – wydzielina lepka i bogatocukrowcowa

Komórki mioepitelialne – otaczają zarówno pęcherzyki wydzielnicze, jak i wstawki.

9
GUMOWEMYŚLI
 Przewody wydzielnicze ślinianek:

Struktura komórek:

Wstawki Przewodu prążkowanego

10
GUMOWEMYŚLI
Gruczoły ślinowe przyuszne – są otoczone torebką łącznotkankową, która wnikając w głąb dzieli
je na płaty i płaciki. Część wydzielniczą stanowią wyłącznie pęcherzyki surowicze.

Gruczoły ślinowe podżuchwowe – posiadają zakończenia typu cewkowo-pęcherzykowego.

Wydzielina śluzowo-surowicza. Komórki surowicze syntetyzują i wydzielają amylazę, lizozym, a
komórki śluzowe – śluz. Półksiężyce surowicze (Gianuzziego).

Gruczoł ślinowy podjęzykowy – zasadniczym składnikiem wydzielniczym są cewki śluzowe. Brak

wyraźnej torebki łącznotkankowej.

Budowa odcinków Przewody Cechy szczególne

wydzielniczych wyprowadzające
Ślinianka przyuszna Pęcherzykowa Dobrze rozwinięte, Liczne komórki
(surowicza) dużo przewodów tłuszczowe
prążkowanych

Ślinianka Cewkowo- Dobrze rozwinięte, Na cewkach

podżuchwowa pęcherzykowa mniej wstawek i śluzowych
(śluzowo-surowicza) przewodów półksiężyce surowicze
przewaga prążkowanych niż w
surowiczych przyusznej

Ślinianka Pęcherzykowo- Rzadko wstawki i Na cewkach

podjęzykowa cewkowa (surowiczo- przewody śluzowych
śluzowa) przewaga prążkowane półksiężyce surowicze
śluzowych

11
GUMOWEMYŚLI

Jony
Drobne związki organiczne
Białka wydzielane przez
komórki sekrecyjne
Składniki śliny
Na+ , K+ , Cl- , HCO3 - , Ca+2, Mg+2, HPO4 -2 , (SCN)- , F, J
glukoza, a-kwasy, sialina, mocznik, k. moczowy, lipidy
amylaza, mucyny, kalikreina (enzym proteolityczny)
muramidaza (lizozym), peroksydaza, laktoferyna, histatyna,
defensyny naskórkowy czynnik wzrostu (EGF), parotyna, białka
bogate w prolinę, stateryna

Białka i inne składniki albuminy, hormony sterydowe, substancje grupowe

surowicy krwi erytrocytów, witaminy
Immunoglobuliny sekrecyjna IgA, IgG, IgM
Produkty bakteryjne enzymy, witaminy

Acetylocholina (układ PS+) pobudza w komórce surowiczej wydzielanie jonów chloru, za którymi
podąża Na+ poprzez obwódkę zamykającą. Woda przechodzi do śliny drogą kanałów
zbudowanych przez białko akwaporynę oraz przez obwódkę zamykającą.

Noradrenalina (układ S+) pobudza poprzez receptory beta-adrenergiczne syntezę cyklicznego

AMP, co prowadzi do egzocytozy ziarnistości wydzielniczych.

Produkcja śliny:

1) ETAP I (ślina pierwotna) – wydzielina która powstaje na poziomie zakończeń przewodów

pęcherzykowych, jest podobna pod względem zawartości jonów Na+ , K+ , Cl- całkowitej
osmolarności do płynu pozakomórkowego. Zawiera większość składników organicznych
śliny ostatecznej. W miarę przepływu śliny przez przewody wstawkowe dochodzi do:
• aktywnego wchłaniania Na+, Ca2+, Cl- , HPO4 2-
• biernego wydzielania HCO3- i K+ do światła przewodów
• wytwarza się gradient osmotyczny i powoduje bierny transport wody
2) ETAP II – na poziomie przewodów prążkowanych i wydzielniczych tworzy się wydzielina
ostateczna, w której:
• Na+ są aktywnie wchłaniane zwrotnie
• Cl- są transportowane biernie
• K+ aktywnie wydzielane przy udziale Na+/K+ ATP-azy
• aktywnie wydzielany jest HCO3-

Ponieważ resorpcja jonów w przewodach gruczołowych odbywa się szybciej niż ich
wydzielanie przenikanie wody jest małe w efekcie końcowym ślina jest hipotoniczna.
Przy bardzo wysokim przepływie skład śliny ostatecznej zbliża się do składu śliny
pierwotnej.

12
GUMOWEMYŚLI
Żołądek i jelita

Ogólna budowa:

• Błona śluzowa – zawierająca:

o nabłonek wielowarstwowy płaski (przełyk i dalsza część odbytnicy)
o nabłonek jednowarstwowy walcowaty (pozostałe części przewodu)
o blaszkę właściwą błony śluzowej
o blaszkę mięśniową błony śluzowej
• Błona podśluzowa – zawierająca liczne naczynia i włókna nerwowe (splot
podśluzówkowy).
• Błona mięśniowa – zawierająca dwie lub trzy warstwy komórek mięśniowych.
• Błona surowicza lub przydanka

Schemat budowy ściany cewy pokarmowej:

13
GUMOWEMYŚLI
Przełyk
Budowa:

• Błona śluzowa:
o nabłonek wielowarstwowy płaski nierogowaciejący
o blaszka właściwa – tkanka łączna właściwa, grudki limfatyczne
o blaszka mięśniowa – kilka warstw m. gładkiej
o liczne gruczoły śluzowe w odcinku dolnym
• Błona podśluzowa – liczne gruczoły śluzowe w odcinku górnym i środkowym
• Błona mięśniowa:
o w górnym odcinku – mięśnie poprzecznie prążkowane
o w środkowym odcinku – mieszane, mięśnie poprzecznie prążkowane i gładkie
o w dolnym odcinku – mięśnie gładkie
• Błona surowicza

14
GUMOWEMYŚLI
Połączenie przełyk-żołądek – Okolica ta często ulega metaplazji (np. na skutek zarzucania treści
pkarmowej przy refluksie) – nabłonek wielowarstwowy płaski zmienia się w walcowaty (Przełyk
Barreta). Błona śluzowa żołądka tworzy na powierzchni liczne pola żołądkowe w których obrębie
widoczne są liczne dołki żołądkowe, do których uchodzą gruczoły.

Żołądek
Budowa:

• Błona śluzowa:
o nabłonek jednowarstwowy walcowaty – tworzy pola, w których widać liczne
dołki żołądkowe
o blaszka właściwa
o blaszka mięśniowa – kilka warstw mięśniówki gładkiej
• Błona podśluzowa – tkanka łączna włóknista o utkaniu nieregularnym
• Błona mięśniowa – 3 warstwy:
o wewnętrzna – skośna
o środkowa – okrężna
o zewnętrzna – podłużna
• Błona surowicza

Budowa gruczołów żołądkowych – Gruczoł składa się z dna, szyjki i ujścia:

• Gruczoły żołądkowe właściwe – występują w błonie śluzowej trzonu i dna żołądka

• Gruczoły żołądkowe wpustowe
• Gruczoły żołądkowe odźwiernikowe

15
GUMOWEMYŚLI
1 – nabłonek 2 – dołki żołądkowe 3 – gruczoły

16
GUMOWEMYŚLI
 Komórki gruczoły żołądka:

Komórki śluzowe szyjki gruczołu różnią się od śluzowych komórek powierzchniowych. Są wśród
nich komórki macierzyste dla pozostałych rodzajów komórek gruczołu. Wszystkie komórki
śluzowe wytwarzają duże ilości mucyny w rozbudowanym AG. Te glikoproteiny transportowane
są w pęcherzykach tworząc duże śluzowe ziarnistości na szczycie komórki. Komórki śluzowe
szyjki gruczołu zawierają kwaśne glikoproteiny, w tym O-glikany, oraz produkują histon H2 –
buforyna II, a powierzchniowe komórki śluzowe – obojętne mucyny.

Komórki główne:

• silnie zasadochłonne (dużo RER u podstawy), produkują proenzymy (pepsynogen,

prolipazę, proreninę).
• liczne ziarnistości wydzielnicze w górnej części komórki zawierają zymogen.
• szczytowa błona komórkowa ma kilka mikrokosmków pokrytych grubą warstwą
glikokaliksu.

17
GUMOWEMYŚLI
Komórki okładzinowe:

• piramidowa lub owalna, kwasochłonna, dość często nie sięga światła gruczołu.
• po stymulacji powstaje gęsta sieć kanalików wewnątrzkomórkowych zawierających dużo
wydłużonych mikrokosmków.
• produkcja i wydzielanie H+ i Cl- zachodzi dzięki anhydrazie węglanowej, pompie
protonowej i wydzielaniu Cl- drogą dyfuzji ułatwionej.
• wydzielanie H+ wymaga dużych ilości ATP. Mitochondria stanowią od 30 do 40%
objętości komórki.

Inne cechy komórek okładzinowych:

• Reakcja anhydrazy węglanowej: H2O+CO2  H2CO3  H+ + HCO3-

• Komórki okładzinowe nie mają glikokaliksu na mikrokosmkach.
• Liczne fałdy podstawnobocznej powierzchni błony komórkowej zwiększają powierzchnię
wymiany jonów HCO3- na jony Cl-. Jony H+ opuszczają komórkę i wnikają do naczyń
błony śluzowej.
• Komórki okładzinowe wydzielają tzw. czynnik wewnętrzny (Castle`a), glikoproteinę
niezbędną do wchłaniania witamin B12 w jelicie krętym. Wit. B12 jest kofaktorem
ważnego enzymu uczestniczącego w syntezie DNA w erytroblastach.
• Niedobór czynnika wewnętrznego powoduje brak witaminy B12, co prowadzi do tzw.
niedokrwistości złośliwej.

18
GUMOWEMYŚLI
Komórki endokrynne – komórki endokrynne enterochromafinowe (EEC) wydzielają hormony GI:

• Komórki G (około 50%) – wydzielają gastrynę pobudzającą wraz z histaminą wydzielanie

HCl, soku trzustkowego, perystaltykę.
• Komórki EC – (30%, enterochromafinowe) – serotonina.
• Komórki ECL – (podobne do enterochromafinowych) – histamina, która stymuluje
wydzielanie kwasy tłuszczowych.
• Komórki D (15%) – produkują somatostatynę hamującą wydzielanie HCl, pepsyny, soku
trzustkowego, insuliny.
• Komórki S – wydzielają sekretynę pobudzającą wydzielanie HCl, soku trzustkowego,
insuliny, skurcze przewodu pokarmowego.
• Komórki I – wydzielają cholecystokininę (CKK) jak wyżej.
• Komórki A – produkują grelinę, która wzmaga łaknienie.
• Komórki EG – enteroglukagon, zwalnia perystaltykę pod wpływem tłuszczów.

Komórki endokrynne (wewnątrzwydzielnicze) błony śluzowej przewodu pokarmowego

charakteryzuje się poprzez wykazanie zawartości ziarnistości wydzielniczych metodą
immunohistochemiczną.

Leptyna – hormon produkowany przez adipocyty, która hamuje łaknienie, uwalniana jest
również przez komórki główne, krwiobiegu przez niewielką ilość małych komórek rozrzuconych
w dołkach żołądka. Żołądkowa leptyna jest odpowiedzialna za krótkotrwała regulację łaknienia,
w tym opóźnia opróżnianie żołądka, wchłanianie substancji pokarmowych, oraz uwalnianie
hormonów żołądkowych, jelitowych oraz trzustkowych.

Jelito cienkie
Budowa:

• Błona śluzowa – tworzy kosmki i krypty

o nabłonek jednowarstwowy walcowaty
o blaszka właściwa
o blaszka mięśniowa – kilka warstw mięśniówki gładkiej
• Błona podśluzowa – tkanka łączna luźna, sploty nerwowe Meissnera a w dwunastnicy –
gruczoły Brunnera.
• Błona mięśniowa – sploty Auerbacha
• Błona surowicza

19
GUMOWEMYŚLI
Budowa ściany jelita cienkiego – struktury zwiększające powierzchnię wchłaniania w jelicie
cienkim:

• fałdy Kerkring`a - okrężne (błona podśluzowa)

• kosmki (błona śluzowa)
• mikrokosmki

Kosmki i krypty:

20
GUMOWEMYŚLI
Komórki jelita cienkiego:

• Enterocyty – komórki z rąbkiem szczoteczkowym, których zadaniem jest wchłanianie

produktów trawienia i przekazywanie ich do naczyń krwionośnych i limfatycznych.
• Komórki kubkowe – wydzielające śluz.
• Komórki dokrewne – produkujące hormony peptydowe: serotoninę, sekretynę,
somatostatynę, enterogastron, VIP, grelinę.
• Komórki macierzyste – odpowiedzialne za regenerację nabłonka.
• Komórki Panetha – (w dnie krypty), produkujące substancje antybakteryjne (defensyny)
i antypasożytnicze.
• Limfocyty T i T

Zjawiska odpornościowe zachodzące w ścianie jelita:

21
GUMOWEMYŚLI
Dwunastnica. Komórki Panetha:

22
GUMOWEMYŚLI
Jelito grube
Nie posiada kosmków – błona śluzowa zajęta jest przez głębokie i regularne krypty jelitowe, w
których jest bardzo dużo komórek kubkowych (śluzowych), natomiast nie ma komórek Panetha.
Występują także komórki walcowate (wchłaniają wodę i sole), komórki macierzyste i dokrewne
(substancja P, somatostatyna, chromogranina). Zewnętrzna warstwa mięśniówki nie jest ciągła –
ma formę trzech taśm. W jelicie grubym nabłonek wchłania wodę i wydziela śluz, co prowadzi do
formowania i zagęszczania mas kałowych.

Splot nerwów błony mięśniowej (Auerbacha) leży między warstwą okrężną i podłużną mięśni od
żołądka do górnej części odbytnicy (komórki Cajala – rozrusznik jelit).

23
GUMOWEMYŚLI
Wyrostek robaczkowy
Uchyłek kątnicy, którego ściana składa się z błony śluzowej, błony podśluzowej, błony
mięśniowej i surowiczej. Cechy charakterystyczne:

• zanik wyraźnych granic pomiędzy warstwami

• zmniejszona liczba gruczołów jelitowych (krypt)
• bardzo obfita tkanka limfatyczna

24
GUMOWEMYŚLI
Wątroba

Największy gruczoł organizmu człowieka. Zbudowana z łącznotkankowego zrębu i miąższu, który

stanowią komórki wątrobowe. Wnętrze podzielone jest na płaty i płaciki wątrobowe otoczone
tkanką łączną luźną. W odnogach tkanki łącznej znajdują się naczynia krwionośne, limfatyczne,
przewody żółciowe oraz nerwy.

Funkcje:

• Synteza białek krwi – albumin, protrombiny, fibrynogenu

• Utlenianie aminokwasów i synteza mocznika
• Glukoneogeneza – synteza glukozy z aminokwasów i lipidów
• Utlenianie nukleotydów i synteza kwasu moczowego
• Wydalanie bilirubiny
• Magazynowanie glikogenu
• Utlenianie kwasu mlekowego
• Metabolizm toksyn i leków
• Wytwarzanie żółci i udział w trawieniu tłuszczów

25
GUMOWEMYŚLI
Komórki wątroby:

• Hepatocyty – bogate w organelle:

o Mitochondria (>1000)
o Peroksysomy (200-300)
o Poliploidalne jądra
o Bogata ER, AG
o Złogi glikogenu i tłuszcze w cytozolu
• Komórki pochodzenia nie nabłonkowego w wątrobie
o Komórki żerne (Browicza-Kupffera) makrofagi – pochodzące od monocytów. W
warunkach patologicznych wydzielają cytokiny oraz wytwarzają włókna
kolagenowe.
o Komórki Ito – W warunkach fizjologicznych magazynują witaminy. W warunkach
patologicznych syntezują włókienka kolagenowe.

Jednostki strukturalne wątroby:

• Zraziki klasyczne – w centrum zrazika żyła centralna, kształt heksagonalny.

• Zraziki portalne – w centrum triada wątrobowa, w narożnikach żyły centralne (od trzech
różnych zrazików klasycznych), kształt trójkątny.
• Gronko wątrobowe – dwa sąsiadujące ze sobą zraziki klasyczne; są zaopatrywane przez
dwie tętnice okołozrazikowe, które odchodzą od tej samej tętnicy międzyzrazikowej.
Kształt rombu.
• Blaszki wątrobowe – w zrazikach klasycznych promieniście do żyły centralnej. Między
blaszkami znajdują się naczynia zatokowe, a między rzędami hepatocytów kanaliki
żółciowe.

26
GUMOWEMYŚLI
 Schemat budowy płacika wątroby:

Płacik wątrobowy, między blaszkami zbudowanymi z jednej warstwy hepatocytów leżą

sinusoidy, kanaliki żółciowe to szczeliny między dwoma rzędami komórek wątrobowych w jednej
blaszce

27
GUMOWEMYŚLI
Budowa wątroby:

Wątroba świni:

28
GUMOWEMYŚLI
Pęcherzyk żółciowy

Jest połączony z wątrobą i dwunastnicą poprzez drogi żółciowe.

Budowa:

• błona śluzowa – nabłonek jednowarstwowy walcowaty

• błona mięśniowa
• błona surowicza

M błona śluzowa i podśluzowa

SM MW – mięśniówka gładka
BB – mikrokosmki nabłonka jednowarstwowego walcowatego

29
GUMOWEMYŚLI
Trzustka

Budowa:

• Podzielona na zraziki – między nimi tkanka łączna wiotka z naczyniami, włóknami

nerwowymi, zakończenia przywspółczulne, przewody wyprowadzające międzyzrazikowe.
• Zrazik – pęcherzyk z komórek piramidalnych (w szczytowej części ziarna zymogenowe).
Dobrze widoczne jest w nich jąderko. Występuje dużo siateczki śródplazmatycznej
szorstkiej.
• Nieaktywne enzymy w formie ziaren zymogenowych magazynowane w szczytowej części
komórki.
• Część egzokrynowa jest zaopatrywana przez krążenie odżywcze.
• Przewody wyprowadzające międzyzrazikowe tworzą przewód wyprowadzający
Wirsunga.

Funkcja zewnątrzwydzielnicza trzustki polega na produkcji soku trzustkowego w którego skład

wchodzą:

• trypsynogen – aktywowany w dwunastnicy przez enterokinazy przy pH<6 (powstaje

trypsyna).
• chymotrypsynogen – aktywowany w dwunastnicy przez trypsynę przy pH 8,0 (powstaje
chymotrypsyna).
• amylaza i lipaza trzustkowa
• elastaza
• hydrolaza estrów cholesterolowych
• fosfolipaza A2
• karboksypeptydaza
• rybonukleaza i deoksyrybonukleaza

30
GUMOWEMYŚLI
Cześć wewnątrzwydzielnicza to wyspy trzustkowe (Langerhansa) – zgrupowania komórek
endokrynowych. Cztery główne typy komórek wysp Langerhansa wydzielają:

• komórki α – glukagon
• komórki β – insulina
• komórki δ – somatostatyna
• komórki PP – peptyd trzustkowy

31
GUMOWEMYŚLI
Układ moczowy

Funkcje:

• filtracja i oczyszczenie krwi, wydalanie końcowych produktów przemiany materii, toksyn

i leków.
• utrzymywanie równowagi osmotycznej organizmu (poprzez filtrację krwi, resorpcję i
wydzielanie H2O, cząsteczek, jonów).
• resorpcja związków niskocząsteczkowych
• wydzielanie:
o Renina (RAS) – steruje ciśnieniem krwi (aparat przykłębuszkowy)
o Erytropoetyna – stymuluje produkcję krwinek (fibroblasty śródmiąższowe)
o 25-OH D3 hydroksylacja (kanaliki proksymalne) do 1α,25 (OH)2 D3
o Prostoglandyny (śródmiąższ rdzenia nerek)

Produkcja moczu – nerki filtrują około 20% krwi wyrzutowej serca, czyli około 1,25 litra na
minutę. W wyniku czego powstaje 125 ml moczu pierwotnego, ale 124 ml ulegnie resorpcji w
kanalikach nerkowych. Tak więc z 160-180 l moczu pierwotnego tylko 1.5 litra zostanie wydalone
jako mocz. Wszystkie cząsteczki mniejsze niż 60 kDa ulegną filtracji przez ciałko nerkowe, ale
większość z nich zostanie wchłonięte ponownie. U zdrowych ludzi mocz nie zawiera białek ani
glukozy.

Do wnęki nerkowej uchodzą nerwy, naczynia krwionośne i limfatyczne oraz mniejsze i większe
kielichy nerkowe łączące się z miedniczką. Rdzeń nerki tworzą piramidy nerkowe w liczbie 10-18,
podstawami zwrócone w kierunku torebki, natomiast szczytami do wnęki. Kora nerki
oddzielająca podstawy piramid od torebki, zawiera odchodzące prostopadle od podstaw piramid
tzw. promienie rdzenne, które są pęczkami kanalików nerkowych.

32
GUMOWEMYŚLI
Budowa nerki – pojedyncza nerka okryta jest łącznotkankową torebką włóknistą, zewnętrznie
znajduje się torebka tłuszczowa. Na dośrodkowej powierzchni znajduje się wnęka do której
wchodzi unaczynienie tętnicze, a wychodzi z niej unaczynienie żylne i moczowód. Między wnęką
a wnętrzem znajduje się zatoka nerkowa, zawierająca miedniczkę nerkową do której uchodzą 2
lub 3 kielichy większe, a do nich uchodzą kielichy mniejsze. Do każdego kielicha mniejszego
wpukla się brodawka nerkowa (szczyt piramidy). Nerka ma dwie strefy – ciemniejszą korę na
zewnątrz oraz od środka jaśniejszy rdzeń utworzony z piramid nerkowych (podstawą graniczą z
korą). Między piramidami znajdują się pasma kory tworzące słupy nerkowe.

Płat nerki to obszar miąższu złożony z piramidy i otaczającej ją kor.

Płacik to obszar kory obejmujący jeden promień rdzenny i przylegające do niego z obu stron
labirynty nerki.

Nerka dziecka ma 3 piramidy a ich liczba zwiększa się z wiekiem aż do 10-18. U osoby dorosłej
rdzeń nerki tworzą piramidy nerkowe w liczbie 10-18, podstawami zwrócone w kierunku torebki,
natomiast szczytami do wnęki.

Nefron jest funkcjonalnym i strukturalnym elementem nerki. Uczestniczy w:

• Filtrowaniu krwi (ciałko nerkowe)

• Resorpcji (kanaliki kręte)
• Sekrecji (kanaliki I rzędu)

33
GUMOWEMYŚLI
 Nefron:

34
GUMOWEMYŚLI
Kanalik proksymalny (pierwszego rzędu)

• nabłonek jednowarstwowy sześcienny z mikrokosmkami

• resorpcja wody, Na+ , Cl- (60-80%)
• resorpcja glukozy, białek, aminokwasów (100%)

Część cienka pętli Henlego

• nabłonek jednowarstwowy płaski

• absorpcja Na+ , Cl- , K+ , Ca2+, HCO3 - , wody
• wzmacniacz przeciwprądowy

Kanalik dystalny (drugiego rzędu)

• nabłonek jednowarstwowy sześcienny

• plamka gęsta – osmoreceptor wrażliwy na zmiany stężenia Na+
• absorpcja Na+ , Cl- , wody w odpowiedzi na aldosteron

Kanalik zbiorczy

• nabłonek sześcienny, składa się z komórek jasnych i ciemnych

• nieprzepuszczalny dla wody, przepuszczalny w obecności ADH

35
GUMOWEMYŚLI
 Nefron – ciałko nerkowe:

Barierę krew-mocz stanowi błona podstawna wspólna dla śródbłonka i części trzewnej torebki.

36
GUMOWEMYŚLI
Ciałko nerkowe
To kulista struktura w korze nerki, ma biegun naczyniowy (wchodzi tętniczka doprowadzająca,
wychodzi odprowadzająca) i biegun kanalikowy (początek systemu kanalików), zbudowane z:

• torebki Bowmana – ma blaszkę ścienną i trzewną oddzielone od siebie przestrzenią

moczową (tu gromadzony przesącz krwi – mocz pierwotny, stąd odprowadzany do
kanalików).
o Blaszka ścienna zbudowana jest nabłonka jednowarstwowego płaskiego na
błonie podstawnej.
o Blaszka trzewna przylega do naczyń włosowatych kłębka, utworzona z
podocytów (są wyspecjalizowanymi komórkami nabłonkowymi), ich wypustki
leżą na błonie podstawnej, będącej wytworem podocytów.
• kłębka naczyniowego (Malpighiego) – zbudowany z licznych pętli naczyń włosowatych
wyścielonych przez śródbłonek typu okienkowego.

Ciałko nerkowe:

Pierwszą warstwę bariery filtracyjnej kłębka tworzą komórki śródbłonka naczyń włosowatych.

Drugą warstwą jest błona podstawna kłębka (wspólna dla podocytów i komórek śródbłonka).
Błonę podstawną buduje głównie kolagen IV, fibronektyna, laminina i siarczanu heparanu

37
GUMOWEMYŚLI
Podocyty tworzą nabłonek część trzewnej. Mają wypustki I rzędu które rozgałęziają się na
wypustki II rzędu. Są w stałym kontakcie z błoną podstawną kapilar. Wypustki II rzędu łączą się
ze sobą tworząc przeponę. Glikokaliks podocytów zawiera nefrynę, białko transbłonowe z
rodziny (CAM) oraz glikoporoteinę podokaliksynę (należąc od sialoprotein) będącą silnym
polianionem zatrzymującą wszystkie ujemnie naładowane cząsteczki.

Filtracja osocza odbywa się przez filtr składający się z nabłonka okienkowego, błony podstawnej
oraz szczeliny filtracyjnej utworzonej między wypustkami II-rzędu oraz przepony między nimi. W
wyniku filtracji powstaje mocz pierwotny zbliżony składem do osocza, ale bez związków
wielkocząsteczkowych i silnie dodatnio naładowanych.

38
GUMOWEMYŚLI
Błona podstawna naczyń włosowatych kłębuszka nerkowego jest bardzo gruba, w mikroskopie
EM, ma elektronowo gęsty środek i dwa fragmenty cienkie i jaśniejsze na bokach. Wydaje się że
polianionowy charakter składników błony podstawnej – kolagen typu IV, siarczan heparanu czy
podokalcyna stanowią barierę elektrostatyczną.

Komórki mezangium wewnętrznego – są w stałym kontakcie z pętlami naczyń włosowatych

mogą zastępować brak błony podstawnej. Wydzielają ECM, cytokiny, endoteliny oraz
prostoglandyny. Mogą fagocytować duże białka błony podstawnej oraz kurczyć się przez co
wpływają na ciśnienie krwi.

39
GUMOWEMYŚLI
Kanaliki nefronu

Początek kanalika I-rzędowego przy biegunie kanalikowym. Kanalik ten skręca się wielokrotnie,
aby zwiększyć powierzchnię resorpcji, co jest dodatkowo wspomagane przez obecność rąbka
szczoteczkowego.

Kanalik proksymalny:

• jego ściana zbudowana jest z nabłonka jednowarstwowego sześciennego lub niskiego

walcowatego.
• na powierzchni szczytowej znajduje się rąbek szczoteczkowy z mikrokosmków z grubą
warstwą glikokaliksu – tam znajduje się szereg enzymów związanych z hydrolizą i
transportem wchłanianych substancji.
• komórki kanalika leżą na błonie podstawnej blisko naczyń ze śródbłonkiem okienkowym.
• kanalik proksymalny jest wyspecjalizowany w ekstensywnej resorpcji składników moczu
pierwotnego (modyfikacja składu i zmniejszenie obj. o 85% – resorpcja H2O,
aminokwasów, witamin i jonów, polipeptydów i drobnocząsteczkowych białek (te
ostatnie na drodze endocytozy)

Kanalik proksymalny (PT) pełni też funkcję sekrecją. Wydziela:

• Jony amonowe
• Penicylina
• Hormony sterydowe

40
GUMOWEMYŚLI
Liczne mitochondria znajdują się między fałdami podstawy błony plazmatycznej komórki kanalika
proksymalnego.

Pętla nefronu (Henlego):

• zbudowana przez gruby odcinek zstępujący, cienka środkowa część pętli i gruby odcinek
wstępujący.
• wytwarza śródmiąższowy gradient hipertoniczności – to możliwe dzięki zróżnicowanej
przepuszczalności dla wody i jonów ściany ramienia wstępującej i zstępującej i dzięki
przepływowi moczu w przeciwnych kierunkach (wzmacniacz przeciwprądowy).
• wschodzące ramię pętli Henlego pokryte jest na początku wysłane nabłonkiem płaskim,
który przechodzi w sześcienny.
• ramię zstępujące nefronu jest nieprzepuszczalne dla wody, ale przepuszczalne dla Na+,
Cl-, and mocznika. Tak więc, rdzeń jest hiperosomatyczny w stosunku do krwi w
odróżnieniu od izotonicznego moczu pierwotnego.

H – część cienka pętli nefronu C – kapilara

41
GUMOWEMYŚLI
 Rdzeń nerki, przekrój przez pentle Henlego, kanaliki zbiorcze oraz naczynia krwionośne.

T- część cienka A – część gruba CT – kanaliki kręte CD – kanalik zbiorczy V- naczynie

Kanalik dystalny – cechy charakterystyczne (różniące od kanalika proksymalnego):

• światło kanalików jest wyraźne i szerokie, bo gorzej wykształcony rąbek szczoteczkowy .

• mniejsza intensywność resorpcji zwrotnej przez mniejszą ilość mikrokosmków, wakuoli i
lizosomów.
• w miejscu przylegania kanalika dystalnego do bieguna naczyniowego kłębka jest
zróżnicowanie struktury nabłonka.
• reabsorbowane są jony Na+, a wydzielane K+.
• resorpcja wody kontrolowana jest przez wazopresynę (zwiększa się przepuszczalność
krętego odcinka) co skutkuje resorpcja zwrotna wody (fakultatywna) i zagęszczeniem
moczu.
• resorpcja jonów dwuwęglanowych i wydzielanie H+ (regulacja równowagi kwasowo-
zasadowej).

Kanaliki zbiorcze w korze posiadają dwa rodzaje komórek jasne (główne) oraz ciemne
(wstawkowe). Jasne komórki na apikalnej powierzchni mają nieruchomą rzęskę –
mechanoreceptor wrażliwy na przepływ płynu i jego skład. W błonie rzęski znajduje się
kompleks: policystyna 1 oraz policystyna 2 (glikoproteiny połączeń międzykomórkowe, tworzące
kanał wapniowy).

Kanalik zbiorcze wpadają do brodawki i mają nabłonek walcowaty.

42
GUMOWEMYŚLI
Aparat przykłębuszkowy – grupa zmodyfikowanych komórek blisko bieguna naczyniowego.
Stanowią go:

• Plamka gęsta – zawiera dużo mikrokosmków. Zbudowana jest z komórek nabłonka

kanalika dystalnego.
• Komórki mezangium zewnętrznego (mezangium pozakłębkowe) – wypełnia miejsca
między obiema tętniczkami i plamką gęstą. Mają liczne wypustki (do kontaktu z
sąsiednimi komórek mezangium lub komórek mięśniowymi tętniczek).
• Komórki mioidalne (przykłębuszkowe w warstwie środkowej tętniczki doprowadzającej)
– wydzielają reninę, są to zmodyfikowane komórki mięśniowe ścianki tętniczki
doprowadzającej i odprowadzającej, mają zredukowany aparat kurczliwy, silnie
rozwiniętą siateczkę szorstką i AG, w cytoplazmie ziarnistości wydzielnicze.

Aparat przykłębuszkowy uczestniczy w autoregulacji przepływu krwi przez kłębuszek i filtrację

kłębuszkową. Dodatkowo aparat przykłębuszkowy bierze udział w regulacji ciśnienia krwi i
resorpcji wody.

43
GUMOWEMYŚLI
Drogi wyprowadzające mocz

Drogi śródnerkowe (kielichy i miedniczki) i drogi pozanerkowe (moczowody, pęcherz moczowy i

cewka moczowa).

Ściany dróg wyprowadzających mają 3 warstwy:

• błona śluzowa – pokryta nabłonkiem przejściowym leżącym na błonie podstawnej

(wielorzędowy, o zmiennej wysokości) – gdy drogi są wypełnione to nabłonek staje się
cienki i z 2-3 rzędów komórek, a gdy są puste to wysokość wzrasta i 5-6 rzędów
komórek. Ma warstwę podstawną komórek sześciennych, warstwę środkową z komórek
wielobocznych i warstwę powierzchowną z komórek baldaszkowatych.
• błona mięśniowa – różni się grubością w drogach śródnerkowych, moczowodach i w
pęcherzu moczowym – jej grubość zwiększa się aż do pęcherza.
• błona surowicza – (na tylnej ścianie pęcherza) lub łącznotkankowa przydanka (u
pozostałych).

Miedniczki nerkowe oraz moczowód jest pokryty nabłonkiem przejściowym. Ich ściany składają
się z błony śluzowej i błony mięśniowej (warstwy wewnętrznej – podłużnej, zewnętrzna
okrężna).

Przewody miedniczki – przewody Belliniego (DB) końcowy element kanalików zbiorczych.

44
GUMOWEMYŚLI
Moczowód ma charakterystyczny kształt błony śluzowej:

Komórki baldaszkowe (U) w nabłonku przejściowym:

45
GUMOWEMYŚLI
Narządy płciowe męskie

Jądra
Budowa:

• Otoczone błoną białawą zbudowaną z warstwy zewnętrznej (włóknistej zbitej) oraz

wewnętrznej (naczyniowej). Zgrubienie warstwy wewnętrznej to śródjądrze zawierające
sieć jądra – od niego odchodzą łącznotkankowe pasma dzielące na płaciki.
• Płaciki jądra są kształtu piramidalnego z wierzchołkiem w kierunku do śródjąrza. Ich zrąb
zbudowany jest z tkanki łącznej luźnej z kanalikami krętymi (w ilości od 1 do4) oraz
komórek śródmiąższowych (Leydiga), które tworzą razem gruczoł śródmiąższowy jądra.

Kanaliki kręte nasienne (plemnikotwórcze) są zbudowane z:

• błony podstawnej, leżącego na niej nabłonka plemnikotwórczego + 3-5 warstw komórek

mioidalnych (wypychają plemniki) i tkanki łącznej luźnej (wchodzi w skład bariery krew –
jądro).
• nabłonka rozrodczego (plemnikotwórczego) – budują go komórki podporowe
(Sertoliego) i stale namnażające się komórki plemnikotwórcze (szeregu
spermatogenezy). Istotną cechą komórek Sertoliego są rozbudowane obwódki
zamykające pomiędzy ich błonami podsawno-bocznymi, które tworzą barierę krew-
jądro.

Spermatogeneza składa się z trzech etapów:

• Spermacytogeneza – od spermatogonii do spermacytów I rzędu. Spermatogonia leża

bezpośrednio na błonie podstawnej, pochodzą z komórek macierzystych
spermatogonialnych, dzielących się na trzy typy:
o spermatogonia Ad (dark) – ciemne jądra, rzadko się dzielą
o spermatogonia Ap (pale) – jasne jądra, dzielące się mitotycznie
o spermatogonia B – powiększają się, syntetyzują DNA i przesuwają bliżej światła
kanalika przekształcając się w spermatocyty I rzędu, które wchodzą w profazę I
mitozy.
• Mejoza:
o mejoza I – powstają dwa haploidalne spermatocyty II rzędu
o mejoza II – podział ekwacyjny (mitotyczny), powstają dwie spermatydy
połączone mostkiem cytoplazmatycznym
• Spermiogeneza – przekształcenie spermatyd w plemniki

46
GUMOWEMYŚLI
Cykl nabłonka plemnikotwórczego – w nabłonku znajduje się sześć cyklicznie powtarzających się
układów komórek na różnych etapach spermatogenezy ułożonych na kształt helisy. Cykle
nakładają się co sprawia, że fabryka nasienia jest nieustannie otwarta. Czas między pojawieniem
się kolejnych układów trwa 16 dni (każdy zapoczątkowany komórką macierzystą).

47
GUMOWEMYŚLI
Plemnik – budowa:

• Główka – zawiera dużą ilością skondensowanej, nieaktywnej i mocno odpornej

chromatyny. W przedniej części znajduje się akrosom – wydziela enzymy umożliwiające
zapłodnienie.
• Szyjka – centriola dalsza od której odchodzi włókno osiowe oraz 9 par grubych włóknach
obwodowych gęstych.
• Wstawka – centralne włókna osiowe z 9 par mikrotubul obwodowych i 1 pary centralnej
+ włókna obwodowe gęste i osłonka mitochondrialna.
• Witka – włókna osiowe + włókna obwodowe gęste i otoczka włóknista.

48
GUMOWEMYŚLI
Bariera krew-jądro – przepuszczalna dla hormonów i innych niezbędnych substancji,
nieprzepuszczalna dla substancji szkodliwych, antygenów i przeciwciał. Tworzą ją: śródbłonek
naczyń, błona własna kanalika krętego nasiennego i przegrody powstałe z połączeń wypustek
komórek Sertoliego.

Komórki Leydiga:

• tworzą testosteron, dehydropiandosteron, androstendion

• wieloboczne komórki, z pęcherzykowatym jądrem i kwasochłonnej piankowatej
cytoplazmie
• znajdują się w nich w nich kryształy Reinkego (przybywa ich z wiekiem)
• stają się aktywne 8-18 tyg ciąży, potem zanikają stopniowo, aby znów stać aktywne w
pokwitaniu

Przewody wyprowadzające jąder:

• kanaliki proste – ich ściana początkowo zbudowana jest z komórek Sertoliego, potem z
nbłonka jednowarstwowego sześciennego
• kanaliki sieci jądra – znajdują się w śródjądrzu, są wyścielone nabłonkiem
jednowarstwowym sześciennym. Łączą się w 10-15 kanalików wyprowadzających
• kanaliki wyprowadzające – początkowo są proste, potem się zwijają stając się częścią
najądrza. Są wyścielone nabłonkiem jednowarstwowym sześciennym i walcowatym (ich
przemienność umożliwia fałdowanie).

Czynności hormonalne jądra – z podwzgórza wydzielana gonadoliberyna pobudzająca przysadkę

do wydzielania hormonów działających na gonady.

• lutropina (LH) – pobudza komórki Leydiga do wydzielania testosteronu. Jego duże

stężenie pobudza spermatogenezę, zapewnia prawidłową strukturę dróg
wyprowadzających nasienie, wpływa na funkcję dodatkowych gruczołów płciowych i
wytwarzania drugorzędowych cech płciowych.
• prolaktyna (PRL) – reguluje funkcję komórek Leydiga przez ekspresję receptora LH.
Hiperprolaktynemia hamuje męskie funkcje płciowe.
• folitropina (FSH) – pobudza komórki Sertoliego do wydzielania ABP, inhibiny i aktywiny
(niedojrzałe komórki Sertoliego również wydzielają, też hamującą substancję Mullera).

49
GUMOWEMYŚLI
Drogi wyprowadzające nasienie

Nadjądrze – jest otoczone cienką tkanką łączna, łączy się z jądrem i razem z nim jest umocowane
do worka mosznowego powrózkiem nasiennym. Jest zbudowane z głowy, trzonu, ogona i
przewodu nadjądrza – z nabłonka dwurządowego walcowatego (niskie komórki przypodstawne i
komórki walcowate główne). Komórki główne mają stereocilia zapobiegające fagocytowaniu
plemników. Komórki nabłonka wydzielają lekko kwasowy płyn.

Nasieniowód – łączy przewód najądrza z częścią sterczową cewki moczowej. Jest budowany z
błony śluzowej, grubej błony mięśniowej i przydanki. W okolicy prostaty znajduje się
rozszerzenie – bańka nasieniowodu (magazyn plemników). Na końcu bańki uchodzą przewody
wyprowadzające z pęcherzyków nasiennych i od tego miejsca do ujścia nasieniowód zwany
przewodem wytryskowym.

Dodatkowe gruczoły płciowe:

• Pęcherzyki nasienne – cewkowe, pofałdowane uchyłki nasieniowodu które uchodzą do

przewodu wytryskowego. Ich wydzielina jest lepka i słabo zasadowa, z białkami
koagulującymi nasienie, fruktozą i prostaglandynami.
• Gruczoł krokowy (prostata) – zbudowany z 30-50 gruczołów cewkowo-pęcherzykowych
których przewody uchodzą do części sterczowej cewki moczowej którą gruczoł otacza.
Gruczoły tworzą 3 warstwy (od wewnątrz): okołocewkowe gruczoły śluzówkowe,
gruczoły podśluzówkowe, gruczoły główne. Cały gruczoł jest otoczony torebką
łącznotkankową z pokładem mięśni gładkich. Torebka wnika do gruczoły dzieląc go
płaciki.
• Gruczoły opuszkowo-cewkowe – małe, fasolowate, zbudowane z płacików, odcinków
wydzielniczych i przewodów wyprowadzających. Wytwarzają lekko zasadową wydzielinę
śluzową.

Prącie:

• Jest z dwóch ciał jamistych i ciała gąbczastego pokrytych błoną białawą i skórą.
• Ciała jamiste zbudowane z beleczek z mięśniówki gładkiej i włókien elastycznych. Między
beleczkami znajdują się jamki (sieć naczyniowa), które wypełniają się krwią podczas
wzwodu.
• Ciało gąbczaste zawiera większą ilością włókien elastycznych i przechodzącą przez nie
cewką moczową.

50
GUMOWEMYŚLI
 Położenie Nabłonek Tkanki wspierające Funkcje
Kanaliki Płaciki jądra Plemnikotwórczy z Komórki mioidalne i Produkcja
plemnikotwórcze komórek Sertoliego i tkanka łączna luźna plemników
komórkami rozrodczymi

Kanaliki proste Część obwodowa Komórki Sertoliego w Tkanka łączna Odprowadzanie

śródjądrza odcinkach bliższych, plemników do sieci
nabłonek jednowarstwowy jądra
sześcienny w częściach
dalszych

Sieć jądra Śródjądrze Jednowarstwowy Tkanka łączna zbita o Kanaliki zbierające

sześcienny z utkaniu plemniki ze
mikrokosmkami i nieregularnym wszystkich
pojedynczymi rzęskami kanalików
plemnikotwórczych
Przewodziki Od sieci jądra do Naprzemiennie obszary Cienka warstwa Absorbowanie
odprowadzające głowy nadjądrza jednowarstwowego okrężna mięśni większej części
sześciennego gładkich i płynu z kanalików
nieurzęsionego i unaczyniona tkanka plemnikotwórczych
jednowarstwowego łączna luźna oraz
sześciennego urzęsionego odprowadzanie
plemników do
nadjądrza

Przewód Głowa, trzon i Wielowarstwowy W początkowym Miejsce

nadjądrza ogon nadjądrza walcowaty z małymi odcinku okrężna dojrzewania i
komórkami podstawnymi i warstwa mięśni krótkotrwałego
wysokimi komórkami gładkich uzupełniona magazynowania
głównymi z długimi o podłużne warstwy plemników
stereociliami mięśni gładkich

Nasieniowód Od nadjądrza do Wielorzędowy walcowaty z Włóknisto-sprężysta Przemieszczanie

przewodów niewielką liczbą sereocilów blaszka właściwa i plemników dzięki
wytryskowym w trzy bardzo grube gwałtownym
gruczole warstwy mięśni skurczom z
krokowym gładkich nadjądrza do
przewodów
wytryskowych

Przewody W gruczole Wielorzędowy i Tkanka włóknisto Mieszanie

wytryskowe krokowym jednowarstwowy sprężysta i mięśnie plemników i
walcowaty gładkie zrębu wydzieliny
gruczołu krokowego pęcherzyków
nasiennych,
transport nasienia
do cewki moczowej
w celu uzupełniania
wydzieloną
gruczołu
krokowego

51
GUMOWEMYŚLI
Narządy płciowe żeńskie

Narządy płciowe wewnętrzne: jajnik, jajowód, macica, pochwa.

Narządy płciowe zewnętrzne: wargi sromowe większe, mniejsze, łechtaczka, przedsionek

pochwy, gruczoły piersiowe.

Jajnik
Powierzchnia jajnika pokryta jest niskim nabłonkiem jednowarstwowym sześciennym (nabłonek
płciowy). Pod nim warstwa tkanki łącznej zbitej z włóknami kolagenowymi (błona biaława).
naczynia krwionośne i nerwy wnikają przez wnękę.

Cześć korowa (zewnętrzna) zawiera pęcherzyki jajnikowe. Pomiędzy pęcherzykami jajnikowym

znajduje się gruczoł śródmiąższowy jajnika.

• Pęcherzyki pierwotne leżą najbardziej obwodowo, jest ich najwięcej. W nich znajduje się
oocyt I rzędu, otoczony jedną warstwą płaskich komórek.
• Pęcherzyki wzrastające – leżą głębiej w korze jajnika, więcej i większe, komórki płaskie,
tworzą się komórki ziarniste (warstwa ziarnista pęcherzyka jajnikowego). Od
wewnętrznej strony komórek ziarnistych znajduje się oocyt I rzędu – wytwarza osłonkę
przezroczystą (proteoglikany – zapobiegają polispermii, receptor dla główki plemnika),
zrąb przekształca się w osłonkę pęcherzyka. Osłonka na kolejnym etapie zaczyna
różnicować się na część wewnętrzną (komórki wewnątrzwydzielnicze) oraz zewnętrzną
(włókna kolagenowe).

52
GUMOWEMYŚLI
• Pęcherzyki dojrzewające – w warstwie ziarnistej pojawiają się przestrzenie zawierające
płyn pęcherzykowy, walcowate komórki otaczające komórkę jajową tworzą wieniec
promienisty, a pozostałe warstwę ziarnistą. Komórki osłonki wewnętrznej produkują
androgeny, które po dostarczeniu do komórek warstwy ziarnistej ulegają konwersji do
estrogenów. Komórki ziarniste produkują, inhibinę która hamuje wydzielanie FSH.
• Pęcherzyk dojrzały (Graafa) – największy, w jego wnętrzu znajduje się jama
pęcherzykowa powstała wskutek połączenia przestrzeni pomiędzy komórkami
ziarnistymi, na biegunie pęcherzyka komórki ziarniste tworzą wzgórek jajonośny, w
którym znajduje się oocyt II rzędu z komórkami wzgórka promienistego.

53
GUMOWEMYŚLI
Cykl jajnikowy – cykliczne zmiany strukturalne i czynnościowe, co 28 dni, jako skutek wydzielania
LH i FSH przez przysadkę, kontrolowane są przez gonadoliberyny podwzgórzowe (LH-RH, FSH-
RH).

Faza folikularna/pęcherzykowa/estrogenowa:

1) Dojrzewanie kilkunastu pęcherzyków pierwotnych (wzrost stężenia FSH we krwi)

2) Produkcja estrogenów przez komórki ziarniste (najwyższy poziom 14 dnia)
3) Produkcja estrogenów hamuje wydzielanie FSH
4) Atrezja pęcherzyków jajnikowych
5) Rozwijają się pęcherzyk z wystarczającą ilością estrogenów
6) Wzrost błony śluzowej macicy
7) 14 dnia nagły wzrost LH i owulacja

Faza lutealna:

1) Ciałko żółte produkuje progesteron (przez progesteron pojawia się więcej gruczołów w
macicy)
2) Ciałko żółte menstruacyjne zanika lub powstaje ciałko żółte ciążowe

Hormony regulujące cykl jajnikowy:

54
GUMOWEMYŚLI
1 – FSH (folikulotropina):

• wpływa stymulująco u kobiet na wzrost pęcherzyków jajnikowych oraz na produkowanie

i wydzielanie estrogenów.
• u mężczyzn wpływa na komórki podporowe kanalików nasiennych i na spermatogenezę.

2 – LH (lutropina):

• wpływa stymulująco u kobiet na owulację, wytwarzanie ciałka żółtego oraz na produkcję

i uwalnianie progesteronu.
• u mężczyzn wpływa na produkcję i uwalnianie testosteronu.

3 – estrogeny

4 – progesteron (wytwarzany przez komórki luteinowe ciałka żółtego)

55
GUMOWEMYŚLI
Ciałko żółte:

• Komórki ziarniste pęcherzyka przekształcają się w komórki luteinowe – produkują

progesteron, oksytocynę i neurofizynę.
• Komórki osłonki wewnętrznej przekształcają się w komórki paraluteinowe – produkują
estrogeny i relaksynę.

(CZ) – Ciałko żółte (KL) – komórki luteinowe (TL) – komórki paraluteinowe

56
GUMOWEMYŚLI
Jajowód
• Błona śluzowa pofałdowana w bańce (w cieśni i części macicznej nie występuje),
nabłonek jednowarstwowy walcowaty, pod nim blaszka właściwa błony śluzowej z tkanki
łącznej luźnej:
o komórki migawkowe – urzęsione, przy ujściu brzusznym jajowodu, ich liczba
rośnie wraz ze wzrostem stężeniem estrogenów
o komórki wydzielnicze – mają pęcherzyki wydzielnicze, wytwarzają płyn
jajowodowy (glikoproteiny)
o komórki klinowate – forma spoczynkowa komórek wydzielniczych
o śródnabłonkowe limfocyty – z limfocytów T i NK
• Błona mięśniowa jajowodu – najgrubsza część ściany, warstwa wewnętrzna okrężna,
zewnętrzna podłużna, skurcze pod wpływem estrogenów.
• Błona surowicza jajowodu – nabłonek jednowarstwowy płaski pod nim tkanki łączna
luźna.

57
GUMOWEMYŚLI
Macica
Błona śluzowa/endometrium – nabłonek jednowarstwowy walcowaty z limfocytami T, NK i
komórki migawkowe, pod nabłonkiem blaszka właściwa błony śluzowej zbudowana z tkanki
łącznej luźniej siateczkowej, w blaszkę właściwą zagłębiają się gruczoły maciczne proste i
cewkowe wytwarzające śluz. Tętnice proste i spiralne. Ma warstwę czynnościową i postawną, w
czasie krwawienia nabłonek powierzchowny i warstwa czynnościowa ulegają złuszczaniu.

Błona mięśniowa/myometrium – najgrubsza warstwa, pokłady komórek mięśniowych:

• warstwa wewnętrzna (podśluzówkowa) – podłużna

• warstwa środkowa (naczyniowa) – skośna lub okrężna
• warstwa zewnętrzna (nadnaczyniowa, podsurowicza) – podłużna

Błona surowicza/perimetrium – na przedniej i tylnej ścianie, na bokach tworzy więzadło

szerokie. Składa się z nabłonka jednowarstwowego płaskiego i tkanki łącznej.

Szyjka macicy – przez cieśń łączy się z trzonem. Występuje nabłonek jednowarstwowy
walcowaty przechodzący w nabłonek wielowarstwowy płaski nierogowaciejący (strefa
przejściowa w okolicy ujścia zewnętrznego).

Pochwa
• Błona śluzowa – nabłonek wielowarstwowy płaski tworzy okrężne fałdy pochwy.
• Błona mięśniowa – komórki mięśniowe gładkie, włókna okrężne, podłużne.
• Przydanka pochwy – tkanka łączna luźna z włóknami sprężystymi.

Cykl miesiączkowy:

• faza proliferacyjna/estrogenowa – 4-14 dzień cyklu, wzrost stężenia estrogenów

pobudza błonę śluzową macicy do regeneracji, warstwa czynnościowa różnicuje się na
część zbitą i gąbczastą. Zachodzi owulacja.
• faza sekrecyjna – 15-27 dzień cyklu. Wzrost błony śluzowej stymulowany przez
progesteron produkowany przez komórki luteinowe ciałka żółtego. Gromadzenie
glikogenu i lipidów. Komórki podścieliska przekształcają się w komórki doczesnowe.
Obecność płynu przesiękowego sprawia ze endometrium jest opuchnięte, tętnice
spiralne poszerzają się, gruczoły maciczne zaczynają się skręcać, ta faza przedłuża się,
jeśli dojdzie do zapłodnienia.
• faza niedokrwienna poprzedza miesiączkę, trwa kilka godzin, w wyniku spadku
progesteronu i estrogenów synteza prostaglandyn odpowiedzialnych za skurcz tętnic
spiralnych, dochodzi do niedokrwienia warstwy czynnościowej co powoduje zmiany
martwicze i apoptotyczne.
• faza złuszczania/miesiączkowa – ponowny napływ krwi do tętnic spiralnych, krew
wydostaje się przez uszkodzone tętnice spiralne. Z endometrium pozostaje warstwa
podstawna z dolnymi odcinkami gruczołów macicznych.

58
GUMOWEMYŚLI
Układ dokrewny
Wydziela hormony do układy krążenia i jednocześnie zawiaduje komórkami docelowymi
położonymi w różnych częściach organizmu. Komórka docelowa musi mieć odpowiedni receptor
i układ dający odpowiedź komórkową (zmianę funkcji komórki). Układ współpracuje ściśle z
układem nerwowym tworząc układ nueroendokrynowy.

Stężenie hormonów regulowane jest przez sprzężenie zwrotne: gruczoły dokrewne + OUN
(kontroluje podwzgórze).

Receptory dla hormonów:

59
GUMOWEMYŚLI
Gruczoły dokrewne:

• Narządy zwarte – wydzielanie endokrynowe (wewnętrzne):

o przysadka
o szyszynka
o nadnercze
o tarczyca
o przytarczyce
• Gruczoły amfikrynowe – zespoły komórek endokrynowych w gruczołach egzokrynowych
(zewnątrzwydzielniczych):
o wyspy trzustkowe
o jajnik
o jądro
o mózgowie
o nerka (komórki śródmiąższowe)
o łożysko
• Rozsiane pojedyncze komórki endokrynowe należące do układu DNES:
o układ pokarmowy (komórki enteroendokrynowe)
o układ oddechowy (komórki ziarniste)

Przysadka mózgowa

Funkcjonalnie możemy podzielić ją na przysadkę nerwową (wyniosłość pośrodkowa, część

nerwowa PTP, szypuła lejka) i przysadkę gruczołową (PPP, część dalsza i część pośrednia TPP,
część guzowa).

60
GUMOWEMYŚLI
Płat przedni przysadki (PPP) – zbudowany z grup i pasm komórek z naczyniami włosowatymi
zatokowymi pomiędzy nimi. Budują go dwa rodzaje komórek:

• chromofoby – są niebarwliwymi, niezróżnicowanymi i zdegranulowanymi komórkami

• komórki chormofilne – posiadają budowę typową dla komórek wydzielających.
polipeptydy, są kwasochłonne lub zasadochłonne i posiadają liczne ziarna wydzielnicze
magazynujące hormony. Istnieje kilka ich typów, każdy typ wytwarza inny hormon.

61
GUMOWEMYŚLI
 Komórki części gruczołowej przysadki
Komórka (główny hormon) Znaczenie hormonu
Kwasochłonne
Laktotrofy (prolaktyna) Wzmaga wytwarzanie mleka w gruczole
mlekowym i laktację oraz wydzielanie
regulowane przez dopaminę.
Somatotrofy (somatotropina) Stymuluje wytwarzanie somatomedyny
C=IGF-1 (wątroba) – wzrost kości na długość
poprzez proliferację komórek chrząstki
wzrostowej.
Zasadochłonne
Kortykotrofy (kortykotropina) Stymulacja kortyzolu przez część pasmową
kory nadnerczy.
Gonadotrofy – gonadotropiny (filitropina i Filitropina – stymuluje wzrost pęcherzyków
lutropina) jajnikowych, wzrost syntezy estrogenów u
kobiet, stymuluje spermatogenezę przez
wytwarzanie ABP.
Lutropina – wywołuje owulację, stymuluje
syntezę progesteronu u kobiet, stymuluje
wytwarzanie androgenów u mężczyzn
Tyreotrofy (tyreotropina) Stymuluje wydzielanie, magazynowanie i
uwalnianie hormonów tarczycy.

Podział komórek przysadki gruczołowej ze względu na barwliwość

62
GUMOWEMYŚLI
Proopiomelanokortyna POMC jest prekursorem dla co najmniej 4 głównych hormonów
peptydowych, które powstają w wyniku reakcji proteolizy:

• Adrenokortykotropina (ACTH)
• Melanokortyna (alfa-MSH)
• -lipotropina (LPH)
• -endorfina

Płat tylny przysadki (PTP):

63
GUMOWEMYŚLI
Przysadka nerwowa (tylna część przysadki): szypuła lejka i część nerwowa którą charakteryzują:

• bezmielinowe aksony wielkokomórkowych neuronów neurosekrecyjnych

• pituicyty podobne do astrocytów (25% objętości)
• bogata sieć naczyń włosowatych
• neurosekrecja – synteza hormonów w neuronach, pod kontrolą układu nerwowego
• hormon antydiuretyczny (ADH) (wazopresyna) i oksytocyna – hormony te
transportowane są wzdłuż aksonów do części nerwowej i tam magazynowane w
rozszerzeniach aksonów zwanych kulami Heringa (HB).

Część pośrednia płata przedniego – wąska strefa leżąca między częścią dalszą a częścią
nerwową. Zawiera komórki zasadochłonne (kortykotropowe) i chromofobowe oraz małe torbiele
wypełnione koloidem.

Część tylna, pośrednia i przednia przysadki mózgowej.

64
GUMOWEMYŚLI
Nadnercza
Pod torebką łącznotkankową znajduje się kora powstała z mezodermy. Kora całkowicie otacza
rdzeń który uformowany jest z komórek grzebienia nerwowego (ektodermy). Oba te rejony są
bogato unaczynione poprzez system naczyń i zatok z nabłonkiem okienkowym.

Część korowa – wytwarza hormony steroidowe. Ma trzy warstwy:

• warstwa kłębuszkowata (13% grubości kory) – tworzy układy przypominające kłębuszki,

brak 17-α-hydroksylazy. Odpowiada za synteze mineralokortykoidów (aldosteronu) –
regulacja gospodarki wodno-elektrolitowej i ciśnienia krwi.
• warstwa pasmowata (80% grubości kory) – więcej wakuoli lipidowych, komórki są
jaśniejsze, mają 17-α-hydroksylazę. Synteza glikokortykoidów (kortyzol) –
wielokierunkowe działanie, gównie wpływają na ciśnienie krwi, hemopoezę, pracę serca,
wydzielanie HCl i pepsyny w żołądku.
• warstwa siateczkowata – syntetyzuje hormony płciowe – androgeny i estrogeny, ale w
takim stężeniu, że nie mają one znaczenia.

65
GUMOWEMYŚLI
 66
GUMOWEMYŚLI
Rdzeń nadnerczy – zbudowana z komórek chromafinowych (duże komórki z silnie zasadową
cytoplazmą), które wytwarzają katecholaminy (pochodne tyrozyny) – powodują wzrost stężenia
glukozy we krwi (glikogenoliza), uwalnianie wolnych KT z tkanki tłuszczowej, podnoszą ciśnienie
krwi, wzmagają czujność mózgu:

• adrenalinę (epinefrynę z N-metylową grupą)

• noradrenalinę (norepinefrynę bez grupy N-metylowej)

Budują gniazda i pasma otoczone naczyniami włosowatymi zatokowymi z nabłonkiem

okienkowym. Występują też komórki zwojowe (nerwowe). Zawierają żyły z silnie rozwiniętą i
nieregularnie rozmieszczoną mięśniówką. Komórki wydzielnicze nie wydzielają stale, gromadzą
ziarnistości w cytoplazmie i wydzielają po pobudzeniu.

ż.n.c. – żyła nadnerczowa centralna z dużą ilością mięśniówki gładkiej (m)

3 – przylegająca warstwa siateczkowata kory nadnerczy

r – rdzeń

67
GUMOWEMYŚLI
 Oś podwzgórzowo-przysadkowo-tarczycowa

Tarczyca
Budowa:

• Torebka łącznotkankowa i przegrody dzielące gruczoł na płaciki.

• Pęcherzyk tarczycy – jednostka strukturalna i funkcjonalna gruczołu – różnej wielkości
kuliste struktury, wysłane nabłonkiem jednowarstwowym (płaski – sześcienny –
walcowaty) i błoną podstawną.
o Zawiera homogenny koloid (tyreoglobulinę)
o Gruczoł aktywny budują małe pęcherzyki z mniejszą ilością koloidu, nabłonek
sześcienny/walcowaty.
o Gruczoł mniej aktywny budują większe pęcherzyki, wysłane nabłonkiem płaskim.

68
GUMOWEMYŚLI
 t – torebka (tkanka łączna luźna)
k – koloid, pępęcherzyki wysłane nabłonkiem od płaskiego do walcowatego
tt – tętniczka

Komórki C (parafolikularne, przypęcherzykowe) – znajdują się w ścianie pęcherzyków, ale nie w

świetle. Wydzielają kalcytoninę.

69
GUMOWEMYŚLI
Kalcytonia:

• Hormon peptydowy
• Obniża poziom wapnia we krwi poprzez hamowanie resorpcji kości przez osteoklasty
oraz stymulację osteoblastów.
• Synteza oraz uwalnianie jest regulowana przez poziom wapnia we krwi (błonowe
receptory Ca+2).

Komórki główne przytarczyc syntezują parathormon w odpowiedzi na niski poziom Ca2+

odbierany przez receptory wapniowe błony komórkowej należące do GPRC.

Przytarczyca przylega do tarczycy:

70
GUMOWEMYŚLI
Funkcje komórki pęcherzykowej (tyreocyta) oraz jej błon komórkowej:

• endocytoza Tg
• proteoliza w lizosomach
• uwolnienie T3 i T4 do krwi

Pompa sodowo-jodowa (NIS) umożliwia transport I- do komórek nabłonka pęcherzyków

tarczycowych z krwi (symport). Gradient elektrochemiczny wytwarzany jest przez pompę
sodową. Pendryna transportuje I- do wnętrza pęcherzyków. Peroksydaza tarczycowa, TPO,
katalizuje dwie reakcje:

• Jodowanie reszt tyrozynowych tyreoglobuliny.

• Syntezę tyroksyny i trójjodotyroniny z dwóch jodotyrozyn.

71
GUMOWEMYŚLI
Przytarczyce
• 4 małe gruczoły są zatopione w torebce tarczycy.
• Przegrody odchodzące od cienkiej torebki dzielą gruczoł na pasma gęsto ułożonych
komórek wydzielniczych.
• Posiadają 2 typy komórek wydzielniczych:
o główne – wydzielają parathormon (PTH). Posiadają duże jądro i relatywnie mało
cytoplazmy.
o oksyfilne – mają tendencje do tworzenia zgrupowań przy komórkach głównych.
Posiadają mniejsze jaśniejsze jądro, dużo mitochondriów i silnie eozynofilną
cytoplazmę z obecnością ziarnistości. Zwiększa się ich ilość po okresie
dojrzewania. Ich funkcja jest nieznana.

Niewielki płat przytarczycy, otoczony torebką łącznotkankową (S), wykazuje gęsto upakowane
komórki główne (P). Dużo większe i silnie eozynofilne oksyfilne komórki (O) występują w
skupieniach o różnej wielkości.

72
GUMOWEMYŚLI
Szyszynka
Część nadwzgórza nad komorą III i za nią. Wytwarza melatoninę i serotoninę. Pokryta oponą
miękką, wnika do gruczołu i dzieli ją na płaciki. Do przestrzeni okołonaczyniowych pinealoctów
dochodzą bezrdzenne włókna nerwowe andrenergiczne (informacje z siatkówki).

• pinealocyty – komórki zasadochlonne z okrągłymi jądrami komórkowymi, wydzielające

melatoninę i wazotocynę.
• komórki śródmiąższowe – astrocyty neurogleju rozproszone pomiędzy pinealocytami,
mają podłużne jądra komórkowe, długie wypustki cytoplazmatyczne.
• „Piasek szyszynkowy” – złogi hydroksyapatytu
• wydzielanie w rytmie okołodobowym

Melatonina – pochodna serotoniny. Reguluje cykl dobowy u człowieka, wywołuje efekt

antygonadotropowy (hamuje gonadoliberyny). Bodźce świetlne regulują wydzielanie melatoniny
(wzrost stężenia w nocy).

73
GUMOWEMYŚLI
Układ nerwowy

• Mózgowie - w jamie czaszki, mózg, pień mózgu, móżdżek

• Rdzeń kręgowy – w kanale kręgowym

Czynnościowo w układzie nerwowym wyróżniamy:

• Somatyczny układ nerwowy. Kieruje on funkcjami, które znajdują się pod świadomą
kontrolą. Zapewnia unerwienie czuciowe i motoryczne wszystkich części ciała z
wyjątkiem narządów wewnętrznych, mięśni gładkich, mięśnia sercowego oraz
gruczołów.
• Autonomiczny układ nerwowy – eferentne unerwienie ruchowe mięśni gładkich, układu
przewodzącego serca i gruczołów, a także aferentne unerwienie czuciowe narządów
wewnętrznych (ból i odruchy autonomiczne) - odbierane informacje nie są kontrolowane
w sposób świadomy. Układ ten jest dalej podzielony na:
o Układ współczulny
o Układ przywspółczulny
o Jelitowy układ nerwowy, ulokowany w ścianie przewodu pokarmowego.
Komunikuje się on z OUN poprzez włókna nerwowe współczulne i
przywspółczulne, ale może również funkcjonować niezależnie od pozostałych
dwóch części autonomicznego układu nerwowego.

74
GUMOWEMYŚLI
Część jelitowa autonomicznego układu nerwowego. Jelitowy układ nerwowy składa się ze
zwojów i włókien nerwowych, które unerwiają przewód pokarmowy. Kontroluje ruchy (skurcze
ściany jelita), czynność gruczołów zewnątrz- i wewnątrzwydzielniczych oraz przepływ krwi przez
przewód pokarmowy, reguluje również procesy immunologiczne i zapalne. Jelitowy układ
nerwowy może funkcjonować niezależnie od OUN i jest uważany za „mózg jelita”.

Mózgowie i rdzeń zbudowane są z:

Istoty białej – zmielinizowane aksony i oligodendrocyty. Włókna nerwowe dzielą się na 3 rodzaje:

• Projekcyjne – łączą odległe odcinki ośrodkowego układu nerwowego

• Spoidłowe – łączą neurony symetrycznych struktur OUN
• Kojarzeniowe – łączą neurony tych samych struktur

75
GUMOWEMYŚLI
Opony mózgowo – rdzeniowe
Zbudowane z tkani łącznej właściwej, otaczają OUN. Ich funkcją jest mechaniczna ochrona i
odżywianie OUN.

Opona twarda – tkanka łączna właściwa zbita o utkaniu nieregularnym z pęczkami włókien
kolagenowych, włóknami sprężystymi, fibroblastami. Opona twarda jest oddzielona od okostnej
kręgów przestrzenią nadtwardówkową. Składa się z:

• blaszki zewnętrznej (jest przedłużeniem okostnej czaszki)

• blaszki wewnętrzna z licznymi naczyniami krwionośnymi i zatokami żylnymi. Jej funkcją
jest ustalanie położenia OUN, chroni przed urazami.

Pajęczynówka – włóknista błona, złożona z dwóch elementów:

• części zewnętrznej (tkanka łączna zbita) przylegającej do opony twardej.

• beleczki łącznotkankowe łączące pajęczynówkę z oponą miękką, pomiędzy beleczkami
znajduje się jama podpajęczynówkowa wypełniona płynem mózgowo-rdzeniowym

Zewnętrzna część pajęczynówki i wewnętrzna część opony twardej wytwarzają kosmki

(ziarnistości pajęczynówki), które odprowadzają CSF do układu żylnego. Płyta pajęczynówki i
beleczki są pokryte nabłonkiem surowiczym (nie posiada naczyń krwionośnych).

Opona miękka – unaczyniona, z tkanki łącznej właściwej zawierającej włókna kolagenowe,

sprężyste, siateczkowe, fibroblasty. Pokrywa bezpośrednio mózgowie i rdzeń kręgowy. Jej
funkcje to doprowadzanie naczyń krwionośnych do OUN, pośredniczenie w wymianie substancji
między płynem mózgowo-rdzeniowym a tkanką nerwową i tworzenie elastycznych rusztowań
dla miękkich struktur. Zbudowana z:

• warstwy zewnętrznej o luźnym utkaniu i bogatym unaczynieniu

• warstwy wewnętrznej – zbita, bez naczyń

76
GUMOWEMYŚLI
Splot naczyniówkowy – jest to część opony miękkiej, która wpukla się do światła komór mózgu.
Zbudowany z tkanki łącznej luźnej właściwej, od strony komór pokryty przez nabłonek
jednowarstwowy sześcienny (ependyma) lub walcowaty z mikrokosmkami. Wytwarza CSF.

Jej komórki – ependymocyty mają strukturę charakterystyczną dla komórek pompujących jony.
Na wolnej powierzchni ependymy znajdują się makrofagi (komórki Kolmera). Splot produkuje:
płyn mózgowo rdzeniowy. Produkcja odbywa się przez przesączanie osocza krwi do komór oraz
przez pompowanie Na+ do komór (aktywna faza wydzielania płynu mózgowo-rdzeniowego).

77
GUMOWEMYŚLI
Płyn mózgowo-rdzeniowy – wodnista, przejrzysta ciecz o niewielkiej gęstości, śladowa ilość
białek, zawiera pojedyncze limfocyty. Wytwarzany z prędkością 30ml/h. Całkowita objętość to
120 ml. Wypełnia przestrzenie podpajęczynówkowe i komory mózgu, wchłaniany przez
ziarnistości pajęczynówki do zatok żylnych. Funkcje – amortyzator wstrząsów i urazów
mechanicznych, wymiana substancji między krwią a OUN.

78
GUMOWEMYŚLI
 Kształty głównych komórek kory mózgowej:

I warstwa drobinowa – mało komórek, wsytępują komórki Cajala oraz bogaty splot włókien
(aksony i dendryty innych warstw kory oraz komórek tej warstwy).

II warstwa ziarnista zewnętrzna – dużo małych komórek piramidowych i ziarnistych.

III warstwa piramidowa zewnętrzna – ciała komórek piramidowych średniej wielkości. Ich
aksony docierają do górnych warstw sąsiadujących okolic kory. Jest też dużo komórek ziarnistych
i komórek Martinotti’ego.

IV warstwa ziarnista wewnętrzna – gęsto upakowane komórki gwiaździste oraz rozgałęzienia

aksonów włókien aferentnych, np. czuciowe ze wzgórza.

V warstwa piramidowa wewnętrzna – średniej wielkości i duże komórki piramidowe z

otaczającymi komórkami gwiaździstymi i komórkami Martinotti’ego.

VI warstwa komórek różnokształtnych – wiele typów komórek różnej wielkości i kształtu.

Budowa komórki piramidowej:

• Gruby dendryt kieruje się od szczytu komórki do powierzchni, gdzie rozgałęzia się na
delikatne wypustki. Od podstawy komórki odchodzą krótkie dendryty i rozgałęziają się
bocznie. W efekcie powstaje wielka powierzchnia dendrytyczna dla wielu zakończeń
synaptycznych.
• Niektóre dendryty posiadają „kolce synaptyczne”, cienkie wypustki określane jako
gemmule, które powiększają powierzchnię. Duże neurony mogą tworzyć synapsy nawet
ze 100000 zakończeń aksonów.
• Akson: jest cienki, o jednakowej średnicy ale różnej długości
• Projekcje aksonów do: 1 odległych części kory, 2 innych części mózgowia, 3 rdzenia
kręgowego.

79
GUMOWEMYŚLI
Móżdżek
Kora móżdżku:

• Warstwa drobinowa – zawiera dendryty komórek Purkinjego, aksony komórek

ziarnistych, komórki gwiaździste małe i komórki gwiaździste duże.
• Warstwa zwojowa (komórek Purkinjego) – zawiera duże komórki gruszkowate
(zwojowe, Purkinjego).
• Warstwa ziarnista – zawiera dużo okrągłych komórek nerwowych (komórki ziarniste
małe i komórki ziarniste duże).

80
GUMOWEMYŚLI
2 główne komponenty móżdżku: warstwowa kora oraz istota rdzenna (biała) z jądrami.

Istota biała móżdżku zawiera włókna aferentne i znacznie mniej liczne włókna eferentne.

Kora móżdżku: Kora móżdżku – metoda Nissla:

81
GUMOWEMYŚLI
Warstwy kory móżdżku:

• Wewnętrzna warstwa ziarniasta – upakowana gęsto małymi komórkami ziarnistymi –

odbierają większość aferentnych impulsów (włókna kiciaste).
• Pojedyncza warstwa komórek zwojowych (Purkinjego) – potężnie rozgałęzione w
warstwie drobinowej drzewo dendrytyczne. Aksony opuszczają korę.
• Zewnętrzna warstwa drobinowa – to głównie warstwa synaptyczna (mało komórek).
Zawiera głównie dendryty komórek Purkinjego, aksony komórek ziarnistych oraz aksony
i dendryty komórek gwiaździstych małych, Golgiego (ziarnistych dużych) i koszyczkowych
(gwiaździstych dużych). Jądra komórkowe należą głównie do komórek glejowych.

Komórki kory móżdżku:

• Warstwa ziarnista:
o komórki ziarniste małe – to najliczniejszy typ komórek w ludzkim mózgu. Ich
wypustki tworzą w warstwie drobinowej synapsy z dendrytami komórek
Purkinjego, koszyczkowymi, gwiaździstymi małymi i Golgiego.
o komórki ziarniste duże (Golgiego) – dendryty w warstwie drobinowej.
Otrzymują impulsy od włókien kiciastych.
• Warstwa drobinowa:
o komórki gwiaździste małe – zwykle małe, krótkie dendryty i delikatne
bezrdzenne aksony biegnące poziomo.
o komórki gwiaździste duże (koszyczkowe) – leżą w pobliżu komórek zwojowych.
Aksony biegną poziomo i zaginają się, a ich kolaterale tworzą liczne synapsy z
perikarionami komórek zwojowych „koszyczki”.

82
GUMOWEMYŚLI
 Komórka Purkinjego:

Aksony komórek Purkinjego przechodzą przez warstwę ziarnistą i wnikają do rdzenia móżdżku.
Docierają do głębokich jąder móżdżku lub do neuronów poza nim. Ich zadanie to integracja do
kilkuset tysięcy otrzymywanych impulsów pobudzających i hamujących.

Trzy bariery przepuszczalności obecne w mózgu:

Bariera pajęczynówka – płyn mózgowordzeniowy. Reprezentowana przez kosmki pajęczynówki

lub jej ziarnistości rozmieszczone wzdłuż zatok żylnych, a w szczególności przez komórki
barierowe pajęczynówki połączone ze sobą połączeniami zamykającymi. Kosmki pajęczynówki
przenoszą płyn mózgowo-rdzeniowy (PMR) do układu żylnego (zatoka strzałkowa górna). Płyn
przestrzeni podpajęczynówkowej działa jako amortyzator, który zapobiega uciskaniu korzeni
nerwowych i naczyń krwionośnych przez masę mózgu .

Bariera krew-płyn mózgowo-rdzeniowy – obejmuje połączenia zamykające pomiędzy

komórkami nabłonka splotu naczyniówkowego, odpowiedzialnego za produkcję płynu
mózgowordzeniowego. Połączenia zamykające nie dopuszczają do wnikania do PMR szeregu
substancji opuszczających naczynia włosowate splotu naczyniówkowego drogą parakomórkową.

Bariera krew-mózg – jest utworzona przez połączenia zamykające znajdujące się pomiędzy
komórkami śródbłonka.

83
GUMOWEMYŚLI
 Bariera pajęczynówka – płyn mózgowordzeniowy

Bariera krew – płyn mózgowo-rdzeniowy

Bariera krew-mózg:

• Nieprzepuszczalny śródbłonek (obwódki zamykające i zwierające)

• Nieprzepuszczalna błona podstawna naczyń krwionośnych
• Powierzchniowa warstwa graniczna glejowa (astrocyty)

84
GUMOWEMYŚLI
Oko

W budowie oka można wyróżnić 3 koncentrycznie ułożone warstwy:

• błona włóknista – warstwa zewnętrzna, zbudowana z twardówki i rogówki.

• błona naczyniowa – warstwa środkowa, zbudowana z naczyniówki, ciała rzęskowego i
tęczówki.
• siatkówka – wewnętrzna warstwa zmysłowa, która komunikuje się z mózgiem za
pośrednictwem nerwu wzrokowego położonego w tylnej części oka.

85
GUMOWEMYŚLI
Błona włóknista – warstwa zewnętrzna
• Rogówka – 1/6 błony włóknistej. Zawiera dwie warstwy nabłonka, między którymi
znajduje się tkanka łączna. Jest przezroczysta i całkowicie pozbawiona naczyń
krwionośnych. Jest dobrze unerwiona. Ochrania przednią powierzchnię oka i załamuje
promienie świetlne wpadające do oka.
• Twardówka – 5/6 błony włóknistej. Buduje ją tkanka łączna zbita o utkaniu
nieregularnym. Utrzymuje kształt oka, ochrania delikatne struktury wewnętrzne oraz
stanowi miejsce przyczepu mięśni gałki ocznej.

W budowie rogówki znajduje się:

• zewnętrzny, wielowarstwowy płaski nabłonek przedni rogówki. Składa się z 5–6

warstw komórek i stanowi ok. 10% grubości rogówki. Komórki podstawne, które mają
wysokie zdolności proliferacyjne istotne w procesie odnowy i naprawy powierzchni
rogówki, wywodzą się z komórek macierzystych rąbka rogówkowo-twardówkowego.
• blaszka graniczna przednia (błona Bowmana) będąca błoną podstawną nabłonka
przedniego.
• gruby zrąb rogówki
• blaszka graniczna tylna (błona Descemeta) stanowiąca błonę podstawną śródbłonka.
• wewnętrzny, jednowarstwowy płaski nabłonek tylny – śródbłonek.

86
GUMOWEMYŚLI
Rąbek to strefa przejściowa, w której przezroczysta rogówka łączy się z twardówką. Rogówka jest
okrężnie otoczona rąbkiem. Zrąb rąbka jest unaczyniony i mniej uporządkowany, a pęczki
włókien kolagenowych łączą się z włóknami twardówki. Nabłonkowe komórki macierzyste w
rejonie rąbka dają początek dzielącym się intensywnie komórkom progenitorowym, które
przemieszczają się dośrodkowo w nabłonku rogówki.

87
GUMOWEMYŚLI
Błona naczyniowa – warstwa środkowa

Tęczówka – zlokalizowana w przedniej części oka, przed soczewką, w centralnej części jest
źrenica. Przednia powierzchnia tęczówki styka się z cieczą wodnistą komory przedniej oka. Do jej
funkcji należy kontrola średnicy źrenicy, przez to ilość światła docierającego do wnętrza oka.

Budowa:

• Przednia powierzchnię tęczówki – zbudowana jest gęstej warstwy fibroblastów i

melanocytów. Brak jest nabłonka pokrywającego.
• Zrąb – zbudowany jest z tkanki łącznej luźnej, zawiera melanocyty i nieliczne naczynia
krwionośne.
• Tylna powierzchnia tęczówki – pokryta jest przez zawierający ziarna melaniny
dwuwarstwowy nabłonek, będący kontynuacją nabłonka wyrostków rzęskowych:
zewnętrzny nabłonek barwnikowy i nabłonek wewnętrzny częściowo pigmentowany.
Nabłonek wewnętrzny tworzą komórki mioepitelialne rozciągające się promieniście jako
bardzo cienki mięsień rozwieracz źrenicy.
• Mięsień zwieracz źrenicy – zlokalizowany jest blisko źrenicy, tworzony przez miocyty
gładkie.

88
GUMOWEMYŚLI
a – dwie warstwy nabłonka barwnikowego kontaktują się z mięśniem rozwieraczem źrenicy.
b – linia przerywana oddziela warstwę nabłonka barwnikowego zewnętrznego od warstwy
komórek mioepitelialnych tworzących nabłonek wewnętrzny. Komórki mioepitelialne zawierają
w tylnej części melaninę, a w przedniej elementy kurczliwe tworzące mięsień rozwieracz źrenicy.
Mięsień zwieracz źrenicy jest zlokalizowany w zrębie tęczówki.

Kolor tęczówki zależy od liczby melanocytów występujących w łącznotkankowym zrębie.

Ciało rzęskowe – utrzymuje więzadła soczewki i zmienia jej kształt, dostosowując go do

dalekiego lub bliskiego widzenia. Nabłonek ciałka rzęskowego wytwarza ciecz wodnistą.

Budowa:

• mięsień rzęskowy – tworzy większą część zrębu ciała rzęskowego i składa się z trzech
grup włókien mięśni gładkich. Skurcz mięśni wpływa na kształt soczewki i jest istotny w
procesie akomodacji oka.
• wyrostki rzęskowe - ułożone promieniście wypustki pokryte podwójną warstwą niskich,
walcowatych komórek nabłonkowych zwanych nabłonkiem rzęskowym; komórki
nabłonkowe bezpośrednio przylegające do zrębu zawierają dużo melaniny i są
kontynuacją nabłonka barwnikowego siatkówki, natomiast komórki warstwy
powierzchniowej nie mają barwnika i pozostają w ciągłości z warstwą nerwową
siatkówki.
• obwódka rzęskowa – stanowi układ licznych, promieniście zorientowanych włókien,
które przyłączają się do powierzchni soczewki utrzymując ją we właściwym położeniu.

89
GUMOWEMYŚLI
Naczyniówka – pokrywa 2/3 tylnej części oka. Dostarcza siatkówce substancje odżywcze, a
barwnik w niej zawarty absorbuje nadmiar światła.

Budowa – zbudowana jest dobrze unaczynionej tkanki łącznej luźnej, zawierającej liczne
melanocyty, które tworzą charakterystyczną czarną warstwę naczyniówki. W budowie
naczyniówki występuje:

• wewnętrzna blaszka naczyń włosowatych z bogatym mikrounaczynieniem

uczestniczącym w odżywianiu zewnętrznych warstw siatkówki
• błona Brucha – cienka blaszka pozakomórkowa zbudowana z włókien kolagenowych i
sprężystych otaczających małe naczynia krwionośne oraz błonę podstawną nabłonka
barwnikowego siatkówki.

R – siatkówka Ch – naczyniówka P – nabłonek barwnikowy S – twardówka

90
GUMOWEMYŚLI
Soczewka
Ogniskuje światło na siatkówce. Jest przezroczystą, dwuwypukła struktura zlokalizowana tuż za
tęczówką. Jest nieunaczyniona i wysoce elastyczna.

Różnicujące się włókna soczewki (DFL, differentiating lens fibers) wciąż zawierają jądro
komórkowe, są jednak bardzo wydłużone, a ich cytoplazma zostaje wypełniona krystalinami.
Dojrzałe włókna soczewki (MFL, mature l. f.) tracą jądra komórkowe i organella i stają się bardzo
gęsto upakowane, tworząc unikalną, przezroczystą strukturę wyspecjalizowaną w załamywaniu
światła.

W budowie soczewki występują:

• torebka soczewki – otacza soczewkę i jest miejscem przyczepu włókien obwódki

rzęskowej.
• nabłonek soczewki – zlokalizowany pod torebkową, zbudowany z pojedynczej warstwy
sześciennych/niskich walcowatych komórek występujących jedynie na przedniej
powierzchni soczewki.
• włókna soczewki – bardzo wydłużone, ostatecznie zróżnicowane komórki w formie
cienkich, spłaszczonych struktur.

91
GUMOWEMYŚLI
Soczewka jest utrzymywana w swej pozycji dzięki włóknom obwódki rzęskowej (więzadła Zinna)
rozciągniętym między torebką soczewki a ciałem rzęskowym.

Akomodacja soczewki – ciągłe zmiany kształtu soczewki zapewniają ogniskowanie obrazów na

siatkówce.

(a) Soczewka spłaszcza się podczas patrzenia w dal, gdy mięśnie rzęskowe są rozluźnione, a
kształt ciała rzęskowego utrzymuje obwódkę rzęskową w stanie napiętym.

(b) Aby zobaczyć obiekty leżące bliżej, włókna mięśnia rzęskowego kurczą się, zmieniając kształt
ciała rzęskowego, co rozluźnia napięcie obwódki rzęskowej i pozwala soczewce na przyjęcie
bardziej okrągłego kształtu.

92
GUMOWEMYŚLI
Ciało szkliste
Zajmuje komorę ciała szklistego. Składa się ono z przezroczystej, galaretowatej tkanki łącznej,
zawierającej w 99% wodę (ciecz szklista) oraz włókna kolagenowe i hialuronian. Ciało szkliste
otoczone jest zewnętrzną blaszką zwaną błoną szklistą. Jedynymi komórkami w ciele szklistym są
komórki mezenchymatyczne zwane hialocytami (wydzielają kwas hialuronowy i kolagen) oraz
nieliczne makrofagi.

Siatkówka – warstwa wewnętrzna

Warstwa nerwowa – siatkówka receptorowa (wzrokowa) – wykrywa wnikające promienie

światła, które są zamieniane na sygnały nerwowe i przekazywane do mózgu. Budowa
warstwowa, główne rodzaje komórek to:

• fotoreceptory
• neurony dwubiegunowe
• komórki zwojowe
• komórki poziome
• komórki amakrynowe
• komórki podporowe Müllera

93
GUMOWEMYŚLI
Od miejsca zwanego rąbkiem zębatym zaczyna się część niereceptorowa siatkówki, w której
warstwa nerwowa wchodzi jako nabłonek w skład podwójnego nabłonka pokrywającego
powierzchnię ciała rzęskowego i tylną poweirzchnię tęczówki.

Warstwa barwnikowa – absorbuje nadmiar światła i dostarcza komórkom fotoreceptorowym

witaminę A. Budują ją barwnikowe komórki nabłonkowe przylegają do naczyniówki. Ta warstwa
komórek tworzy również część podwójnego nabłonka pokrywającego ciało rzęskowe i tęczówkę.

94
GUMOWEMYŚLI
 Siatkówka:

• Warstwa graniczna wewnętrzna (ILM) to błona podstawna wytworzona przez

rozciągnięte wypustki komórek Müllera, które nie są widoczne w rutynowym barwieniu.
• Warstwa włókien nerwowych (NFL) zawiera aksony komórek zwojowych, które zbiegają
się w tarczy nerwu wzrokowego i tworzą nerw wzrokowy.
• Warstwa zwojowa (GL) zawiera ciała komórek zwojowych i jest grubsza w części
środkowej siatkówki niż na jej obwodzie.
• Warstwa splotowata wewnętrzna (IPL) zawiera aksony i synapsy komórek zwojowych z
komórkami dwubiegunowymi kolejnej warstwy.
• Warstwa jądrowa wewnętrzna (INL) grupuje ciała kilku rodzajów komórek
dwubiegunowych, które integrują sygnały pochodzące z komórek pręciko- i
czopkonośnych.
• Warstwa splotowata zewnętrzna (OPL) zawiera włókna nerwowe i synapsy pomiędzy
komórkami dwubiegunowymi a komórkami pręciko- i czopkonośnymi.
• Warstwa jądrowa zewnętrzna (ONL) zbudowana jest z ciał światłoczułych komórek
pręciko- i czopkonośnych.
• Warstwa graniczna zewnętrzna (OLL) to linia wytworzona przez kompleksy
połączeniowe między komórkami fotoreceptorowymi a leżącymi pomiędzy nimi
komórkami Müllera.
• Warstwa pręcików i czopków (RCL) zawierająca zewnętrzne segmenty komórek pręciko-
i czopkonośnych, w których znajdują się fotoreceptory.
• Nabłonek barwnikowy (PL) pełniący szereg funkcji wspomagających czynności i
strukturę siatkówki receptorowej.

95
GUMOWEMYŚLI
Komórki pręcikonośne – siatkówka ludzka zawiera ok. 92 mln komórek pręcikonośnych. Są to
wąskie i wydłużone komórki bardzo wrażliwe na światło, reagują na pojedynczy foton,
zapewniają możliwość widzenia nawet przy niskim poziomie oświetlenia o zmierzchu lub w nocy.

• Segment zewnętrzny (pręcik) to zmodyfikowana, wrażliwa na światło pierwotna rzęska.

• Segment wewnętrzny zawiera glikogen, mitochondria i polirybosomy.
• przewężenie między segmentami to – szypuła łącząca pręcik zawiera 600–1000
spłaszczonych dysków błonowych ułożonych jeden nad drugim jak stos monet i
otoczonych błoną komórkową. Cytoplazmatyczne powierzchnie każdego dysku są bogate
w rodopsynę, białko zwane też purpurą wzrokową, która blaknie pod wpływem światła,
co inicjuje bodziec wzrokowy.

Komórki czopkonośne – siatkówka ludzka zawiera ok. 4.6 mln komórek czopkonośnych.Są słabiej
wrażliwe na światło niż komórki pręcikonośne. Umożliwiają widzenie barwne przy jasnym
oświetleniu. Są wydłużone, w ich budowie wyróżnia się segment zewnętrzny i segment
wewnętrzny. Pomiędzy segmentem zewnętrznym a wewnętrznym znajduje się szypuła łącząca.
wyróżnia się trzy morfologicznie zbliżone klasy komórek czopkonośnych, a każda z nich zawiera
jeden typ barwnika wzrokowego jodopsyny (fotopsyny). Każdy z trzech rodzajów jodopsyny
charakteryzuje się maksymalną czułością na światło o różnej długości fali, odpowiednio w
czerwonej, niebieskiej i zielonej części widma światła widzialnego. poprzez zmieszanie sygnałów
neuronalnych wytwarzanych przez te barwniki wzrokowe komórki czopkonośne umożliwiają
widzenie obrazu w kolorze.

96
GUMOWEMYŚLI
Tarcza nerwu wzrokowego (plamka ślepa) – (OD, optic disc), będąca początkiem nerwu
wzrokowego (ON, optic nerve), stanowi miejsce, w którym zbiegają się aksony komórek
zwojowych wszystkich okolic siatkówki (R, retina). Naczynia krwionośne (BV, blood vessel) w
warstwie zwojowej i w warstwie włókien nerwowych grupują się w tarczy nerwu wzrokowego,
tworząc wewnątrz nerwu wzrokowego tętnicę (CA, central artery) i żyłę środkową.

Prawidłowy obraz dna prawego oka w badaniu okulistycznym. Miejsce, gdzie aksony komórek
zwojowych zbiegają się tworząc nerw wzrokowy to tarcza nerwu wzrokowego (optic disc). Jest
ono pozbawione komórek fotoreceptorowych, dlatego w polu widzenia jest to plamka ślepa. Z
centralnej części nerwu wzrokowego wychodzą naczynia środkowe siatkówki (central retinal
vessels). Nieunaczyniony, barwny obszar przedstawia plamkę żółtą (macula lutea). Dołek
środkowy (fovea centralis) to niewielkie zagłębienie, znajduje się w środkowej części plamki
żółtej.

97
GUMOWEMYŚLI
Ucho
Budowa:

• ucho zewnętrzne – odbiera fale dźwiękowe.

• ucho środkowe – w którym fale dźwiękowe są przekazywane z powietrza do płynów
ucha wewnętrznego poprzez zestaw małych kości.
• ucho wewnętrzne – w którym ruch cieczy jest zamieniany w impulsy nerwowe biegnące
drogą nerwu słuchowego do OUN.

Obok narządu słuchu, jakim jest ślimak, ucho wewnętrzne zawiera także narząd przedsionkowy
umożliwiający utrzymanie równowagi ciała.

Ucho zewnętrzne:

• małżowina uszna – nieregularna, lejkoształtna płytka chrząstki sprężystej pokryta ściśle

skórą, która bezpośrednio kieruje fale dźwiękowe do ucha.
• przewód słuchowy zewnętrzny – kanał wyścielony nabłonkiem wielowarstwowym
płaskim i biegnący od małżowiny do ucha środkowego.
• błona bębenkowa (bębenek) – cienka blaszka leżąca głęboko na końcu przewodu
słuchowego zewnętrznego. Błona ta składa się z włóknisto-sprężystej tkanki łącznej
pokrytej od zewnątrz naskórkiem, a od wewnątrz jednowarstwowym sześciennym
nabłonkiem błony śluzowej wyściełającej jamę ucha środkowego.

98
GUMOWEMYŚLI
Ucho środkowe:

• Jama bębenkowa to wypełniona powietrzem, nieregularna przestrzeń leżąca wewnątrz

kości skroniowej pomiędzy błoną bębenkową a kostną powierzchnią ucha
wewnętrznego Od przodu jama ta komunikuje się z gardłem za pośrednictwem trąbki
słuchowej (gardłowo-bębenkowej) zwanej również trąbką Eustachiusza.
• W przyśrodkowej ścianie kostnej ucha środkowego znajdują się dwa małe, pokryte błoną
otwory: okienko owalne (okienko przedsionka) i okienko okrągłe (okienko ślimaka), za
którymi zaczyna się ucho wewnętrzne.
• Kosteczki słuchowe to młoteczek, kowadełko i strzemiączko. Błona bębenkowa jest
połączona z okienkiem owalnym poprzez kosteczki słuchowe, które przewodzą
mechaniczne drgania błony bębenkowej do ucha wewnętrznego
• Młoteczek przylega do błony bębenkowej, natomiast strzemiączko jest przytwierdzone
do błony okienka owalnego.

Ucho wewnętrzne:

W całości znajduje się wewnątrz kości skroniowej, tworząc zespół połączonych ze sobą
przestrzeni zwanych błędnikiem kostnym, w którym zamknięty jest mniejszy błędnik błoniasty.

W błędniku kostnym wyróżnia się:

• przedsionek – nieregularna środkowa jama, która zawiera woreczek i łagiewkę.

• trzy kanały półkoliste – które zawierają przewody półkoliste.
• ślimak – położony jest po przeciwnej stronie przedsionka i zawiera przewód ślimakowy.

99
GUMOWEMYŚLI
W błędniku błoniastym wyróżnia się:

• dwa połączone zbiorniki zwane łagiewką i woreczkiem.

• 3 przewody półkoliste pozostające w ciągłości z łagiewką.
• przewód ślimakowy odpowiedzialny za słuch i połączony z woreczkiem.

Woreczek, łagiewka i przewody półkoliste warunkują zmysł równowagi, przewód ślimakowy

odpowiedzialny jest za wykrywanie dźwięków.

Bańki i grzebienie przewodów półkolistych – każdy przewód półkolisty ma rozszerzony koniec

zwany bańką. W ścianie każdej bańki jest uniesiona krawędź zwana grzebieniem bańkowym,
którego przekrój przedstawiono na schemacie. Nabłonek zmysłowy grzebienia bańkowego
zbudowany jest z komórek włoskowatych typu I i II i komórek podporowych. Komórki
włoskowate zawierają pęczki stereocilii i jedno kinocilium penetrujących do stożkowatej warstwy
proteoglikanów zwanej osklepkiem. Osklepek jest przymocowany do ściany położonej
naprzeciwko grzebienia bańkowego i zmienia położenie wraz z ruchami śródchłonki wewnątrz
przewodów półkolistych.

100
GUMOWEMYŚLI
Ślimak i narząd spiralny (Cortiego) – właściwy przewód ślimakowy tworzy wypełniony
śródchłonką przedział środkowy, czyli schody środkowe. Schody przedsionka i schody bębenka
zawierają perylimfę.

101
GUMOWEMYŚLI
Mikrofotografia i schemat przewodu ślimakowego i narządu spiralnego Cortiego. W budowie
narządu Cortiego występuje jeden rząd komórek włoskowatych wewnętrznych i trzy rzędy
komórek włoskowatych zewnętrznych. Komórki podporowe to komórki filarowe wewnętrzne i
zewnętrzne, komórki falangowe wewnętrzne i zewnętrzne (Deitera), komórki graniczne
zewnętrzne (Hensena), komórki graniczne wewnętrzne, komórki Klaudiusza i komórki Bottchera.

Przekrój przez ślimak:

ZS – zwój spiralny A – schody bębenka B – schody przedsionka

na strzałce PS – przewód ślimakowy środkowy (Narząd Cortiego)

102
GUMOWEMYŚLI
 Ucho wewnętrzne (78) – ślimak błoniasty:

SP – schody przedsionka
PS – przewód środowy
SB – schody bębenka
NC – narząd Cortiego
PN – prążek naczyniowy
BPR – błona przedsionka Reisnera
BS – blaszka spiralna
BP – blaszka podstawna
bn – błona nakrywkowa

103
GUMOWEMYŚLI