Kryteria na sprawdzian podsumowujący z "Zemsty":

1. Znam genezę - okoliczności powstania tego dzieła;

Aleksander Fredro, pisząc „Zemstę”, posiłkował się autentyczną historią sporu o zamek, w
którym mieszkał. Do zamku odrzykońskiego pisarz uzyskał prawa po ślubie z Zofią z
Jabłonowskich (1828) i właśnie wówczas na podstawie dokumentów zgłębił autentyczne
wydarzenia, które miały tu miejsce w połowie XVII wieku. Zamek był wówczas podzielony
pomiędzy zwaśnionych: Piotra z Dąbrownicy Firleja – właściciela zamku dolnego i Jana
Skotnickiego, do którego należał zamek górny. Sąsiedzi toczyli spór (także sądowny). Ponoć
Skotnicki rynny skierował na część Firleja, a Firlej napadł na murarzy naprawiających mur,
przy okazji niszcząc rynny. Sprawa trafiła do sądu. Spór został zażegnany dopiero po ślubie
wojewodzica Piotra Firleja z kasztelanką Zofią Skotnicką. Prawdziwa historia przypomina
zatem do złudzenia perypetie bohaterów Zemsty, konflikt Cześnika z Rejentem i ich
pogodzenie po ślubie Wacława i Klary.

2. Potrafię wymienić osoby dramatu (bohaterów) i krótko je scharakteryzować;

Cześnik: (Maciej Raptusiewicz) jest jednym z głównych bohaterów komedii Aleksandra

Fredry „Zemsta”. Nie posiada dużego majątku. Zajmuje połowę zamku, którą kupił jego brat,
ojciec Klary Raptusiewiczówny. Brat Cześnika prawdopodobnie nie żyje, ponieważ mężczyzna
opiekuje się jego majątkiem i swoją bratanicą. Cześnik jest wysokim i barczystym mężczyzną
w średnim wieku. Nosi szlachecki strój, a u boku ma szablę - karabelę. Nękają go choroby,
które w dużym stopniu mogą być wynikiem bujnego życia towarzyskiego w młodości. Cześnik
jest nieśmiały wobec kobiet, prosi Papkina, aby wyswatał go z Podstoliną.

Rejent (Milczek): właściciel drugiej połowy zamku. Rejent to określenie adwokata

szlacheckiego, który współcześnie pełniłby funkcję notariusza. Milczek sam dorobił się
majątku, dzięki któremu mógł pozwolić sobie na zakup zamku. Jest wdowcem, mieszka ze
swoim synem Wacławem. Stanowi przeciwieństwo Cześnika. Jest szczupłym, niskim
mężczyzną o flegmatycznym usposobieniu. Często pochyla głowę i składa ręce na znak
pokory lub wznosi oczy do góry, prosząc o boskie wsparcie. W każdej sytuacji stwierdza, że
należy zgadzać się z „wolą nieba”. Postawa Rejenta nie jest jednak szczera. Mężczyznę
cechuje hipokryzja. Udaje osobę pobożną, cichą i spokojną, a w rzeczywistości potrafi być
podstępnym intrygantem. Jest bezwzględny nawet dla własnego syna.

Józef Papkin: jest prawdopodobnie najbarwniejszą postacią komedii. Posiada dwie

tożsamości: autentyczną i zmyśloną, będącą wytworem jego fantazji. Jest synem Jana, z
pewnością pochodzi ze szlacheckiej rodziny, ponieważ zna dworskie obyczaje. Nie posiada
jednak żadnych nieruchomości ani tytułów, utrzymuje się z przysług, świadczonych
zamożniejszym szlachcicom oraz gry w karty. Jego cały majątek to szabla Artemiza, angielska
gitara, kolekcja motyli i długi. Papkin jest wesołym hulaką, karciarzem i utracjuszem. Nie
można odmówić mu oczytania, posiada też talent poetycki i wypowiada się w wykwintny
sposób.
Klara Raptusiewiczówna: to młoda bratanica Cześnika. Jest zakochana w Wacławie, ale
zachowuje zdrowy rozsądek. Nie zgadza się na ucieczkę, ponieważ obawia się o swoją
reputację. Nie traci nadziei na pojednanie Cześnika i Rejenta. Wykazuje się inteligencją,
wyznaczając Papkinowi trzy absurdalne zadania, którymi chce zniechęcić go do zalotów.
Bywa także naiwna, nie zauważa flirtu Wacława z Podstoliną. Klara jest hojna, oddaje
wdowie część swojego majątku, aby zapewnić jej godne życie.

Wacław Milczek: to ukochany Klary i syn Rejenta. Jest odważny i niecierpliwy. W młodości
Wacław uczył się w Warszawie, gdzie prowadził bujne życie towarzyskie. Wdał się nawet w
romans z Podstoliną, udając litewskiego księcia Rodosława. Po latach nie chce jednak
odnawiać znajomości z wdową, pozostaje wierny Klarze.

Hanna Czerpiesińska: to trzykrotna wdowa. Jest nazywana Podstoliną, ze względu na urząd

jej ostatniego męża. Kobieta myśli o ponownym małżeństwie, aby zapewnić sobie dostatnią
starość. Mimo dojrzałego wieku, wciąż jest atrakcyjną kobietą. Do związków podchodzi w
wyrachowany sposób. Szybko decyduje się na zerwanie zaręczyn z Cześnikiem, gdy Rejent
proponuje jej ślub z Wacławem. Podstolina jest opiekunką Klary i jej majątku, ale sama nie
należy do zamożnych.

Dyndalski: jest marszałkiem Cześnika. Jego słabą stroną jest pisanie, myli się i bezmyślnie
zapisuje wszystkie słowa Cześnika, co prowadzi do zabawnej sytuacji.

Śmigielski: to dworzanin Cześnika. Odważnie przepędza murarzy, zatrudnionych przez

Rejenta do naprawy muru granicznego. Stanowi przeciwieństwo Papkina, który w tej sytuacji
chowa się na uboczu.

Perełka: jest kuchmistrzem Cześnika. Raptusiewicz ufa jego zdolnościom kulinarnym, każe
mu przygotować swoją ucztę weselną.

3. Określam czas i miejsce akcji;

Akcja „Zemsty” dzieje się na przełomie XVIII i XIX wieku. Akcja toczy się na zamku w
Odrzykoniu na prowincji.
 4. Znam chronologię wydarzeń;

1. Plany matrymonialne Cześnika.

2. Przybycie Papkina i wysłanie go do Podstoliny w roli swata.
3. Zgoda Podstoliny na małżeństwo z Cześnikiem.
4. Praca murarzy, zatrudnionych przez Rejenta.
5. Potajemne spotkanie Klary i Wacława.
6. Bójka pod murem.
7. Wacław jeńcem Papkina.
8. Odesłanie jeńca-Wacława przez Cześnika.
9. Plan przejednania Podstoliny przez Wacława.
10. Ponowne spotkanie dawnych kochanków - Wacława i Podstoliny.
11. Oświadczyny Papkina i zadania wyznaczone przez Klarę.
12. Wyzwanie Rejenta do pojedynku na szable przez Cześnika.
13. Spisywanie sfałszowanych zeznań murarzy przez Rejenta.
14. Zmuszanie Wacława do ślubu z Podstoliną przez Rejenta.
15. Wizyta Papkina u Rejenta.
16. Przygotowania Cześnika do wesela i pojedynku.
17. Odczytanie listu od Rejenta przez Cześnika.
18. Obawy Papkina o własne życie.
19. Plany zemsty Cześnika na Rejencie.
20. Ślub Klary i Wacława.
21. Pogodzenie się Cześnika i Rejenta

5. Potrafię scharakteryzować Cześnika i Rejenta, wskazując różnice;

Cześnik (Maciej Raptusiewicz) oraz Rejent Milczek.

Są to dwie postacie o zupełnie innych charakterach.

Cześnik to człowiek bardzo porywczy i gwałtowny, natomiast Rejent to „cicha woda” -

pozornie spokojny i pokorny, ale podstępny i przebiegły, a także bardzo skąpy.
 6. Znam budowę zewnętrzną i wewnętrzną dramatu

Budowa zewnętrzna dramatu:

Akty, które dzielą się na sceny i odsłony.

Budowa wewnętrzna dramatu odnosi się do tego, jak skonstruowana jest akcja utworu.
W każdej akcji możemy wyróżnić jej etapy:

Ekspozycja: Cześnik chce poślubić Podstolinę. Cześnik i Rejent żyją w niezgodzie

Wacław kocha Klarę, ale ich małżeństwu stoją na przeszkodzie rodzinne waśnie.

Zawiązanie akcji: Rejent naprawia mur graniczny, co nie podoba się Cześnikowi, następuje
między bohaterami kłótnia.

Rozwinięcie akcji: Cześnik oświadcza się Podstolinie (za pośrednictwem Papkina), zostaje
przyjęty, przygotowuje wesele. Wacław, chcąc być bliżej Klary, za sprawą Papkina znajduje
się w zamku Cześnika
Wacław spotyka Podstolinę, ucieka. Papkin wyznaje miłość Klarze. Cześnik wyzywa Rejenta
na pojedynek, chcąc rozstrzygnąć spór o mur. Rejent spisuje pozew przeciwko Cześnikowi,
zawiera umowę z Podstoliną, planując jej ślub z Wacławem. Podstolina zrywa zaręczyny z
Cześnikiem. Cześnik odkrywa plany Rejenta, przygotowuje zemstę – postanawia „zmusić”
Wacława do ślubu z Klarą

Punkt kulminacyjny: Rejent, nie zastawszy Cześnika w miejscu pojedynku, zjawia się w jego
zamku, słyszy odgłosy wesela, szczęście młodych jest zagrożone

Rozwiązanie akcji: Rejent, udobruchany wiadomością o majątku Klary pozwala na ślub

młodych. Cześnik rezygnuje z pojedynku ze względu na szacunek do gościa w swoim domu.
Następuje zgoda między szlachcicami.

7. potrafię określić rodzaj literacki i gatunek lektury;

Zemsta jest komedią w czterech aktach podzielonych na sceny.

Zapamiętaj! Komedia - gatunek dramatyczny - utwór o pogodnej tematyce i żywej akcji,
zamkniętej zakończeniem pomyślnym dla głównych bohaterów; może w niej występować
komizm sytuacyjny, językowy i komizm charakterów.
 8. wskazuję cechy komedii, uwzględniając rodzaje komizmu;

Cechy komizmu: Komizm to przede wszystkim zabawne, humorystyczne, często bardzo

błyskotliwe treści. Humor może być prosty, wręcz rubaszny, ale w wielu dziełach literackich
pojawia się również humor inteligentny, na przykład oparty na grach słownych. Komizm w
utworze może być również komizmem groteskowym, wywołującym zdziwienie u czytelnika.

Rodzaje komizmu:
- Komizm słowny oznacza zabawną, błyskotliwą grę słów, pomyłki itp.
- Komizm sytuacyjny odnosi się do śmiesznych sytuacji w fabule, często wynikających na
przykład z niezdarności głównych bohaterów.
- Komizm postaci odnosi się do bohaterów literackich – ich zachowania, poglądów, przywar,
a także wyglądu.

9. na konkretnych przykładach (Papkin, Milczek i Raptusiewicz) wyjaśniam, czym są

nazwiska znaczące.

Papkin (Józef): pochodzi od słowa papka, co w staropolskim języku oznacza „resztki z

pańskiego stołu” – znakomicie pasujące określenie, bowiem Papkin szuka łaski u Cześnika, by
chwilę potem przymilać się również do Rejenta.

Milczek (Rejent): oznacza: człowiek cichy, spokojny, skryty.

Raptusiewicz (Cześnik): "raptus" - to ktoś gwałtowny, porywczy, skłonny do gniewu.