NEUROPSYCHOLOGIA

Wiktoria Kubiec
2023/2024
WSB Merito Opole
WPROWADZENIE DO
NEUROPSYCHOLOGII
Układ nerwowy człowieka
Po co nam układ nerwowy?
Układ nerwowy ma za zadanie odebrać
informacje ze środowiska zewnętrznego
i wewnętrznego organizmu, przetworzyć
te informacje i odpowiednio zareagować
na nie impulsami do narządów
wykonawczych.
Trzy mózgi?

• Mózg gadzi- składa się z podwzgórza z gruczołami przysadki i

szyszynki, rdzenia przedłużonego i móżdżku. Nadrzędnym zadaniem
tej części mózgu jest zapewnienie organizmowi przeżycia. Ta część
mózgu reguluje podstawowe czynności życiowe, takie jak
oddychanie, pracę serca i ciśnienie krwi, temperaturę, metabolizm
oraz uczucie głodu i pragnienia, a także integrację bodźców
słuchowych i czuciowych.
Trzy mózgi?

• Nad mózgiem gadzim znajduje się układ limbiczny, znany także

jako mózg ssaczy. Ta część mózgu reguluje m.in. reakcje
emocjonalne i jest odpowiedzialna za uczenie się i pamięć
długotrwałą.
Składa się z hipokampa, jąder migdałowatych i podwzgórza.
Hipokamp jest kluczową strukturą dla orientacji przestrzennej i
pamięci długotrwałej.
Trzy mózgi?

• Kora mózgowa- zewnętrzna, górna część mózgu, składająca się z

sześciu różnych warstw grubości 30 mm stanowi najmłodszą część
mózgu ukształtowaną ok. 100 milionów lat temu. Kora zawiera
ośrodki gromadzące i interpretujące wszystkie informacje, które
docierają do mózgu przez narządy zmysłów.
 Budowa anatomiczna układu nerwowego

Układ
nerwowy

Ośrodkowy Obwodowy
UN UN

Rdzeń Rdzeń
Mózg Móżdżek Nerwy Zwoje
przedłużony kręgowy
 Ośrodkowy układ nerwowy
Mózg i rdzeń kręgowy
otoczone są 3 oponami
mózgowymi, które je
chronią. Opona miękka
jest unaczyniona, tak,
aby możliwe było
odżywianie tkanki
nerwowej.
• Między oponami a tkanką nerwową przepływa
płyn mózgowo-rdzeniowy (CSF), który:
• amortyzuje wstrząsy
• rozprowadza substancje odżywcze
• odprowadza produkty przemiany materii

• Płyn mózgowo-rdzeniowy
tworzony jest z osocza krwi
przez splot naczyniówkowy
znajdujący się w
układzie komorowym mózgu.
 ZESPÓŁ ZAMKNIĘCIA
Udar pnia mózgu może doprowadzić
do tzw. zespołu zamknięcia, który dla
pacjentów doświadczających tej
jednostki jest z pewnością niebywale
dramatycznym przeżyciem. W
zespole zamknięcia dochodzi
bowiem do paraliżu wszelkich
ruchów poza ruchami gałek ocznych
– pacjent pozostaje przy tym
wszystkim świadomy, a jego jedyną
możliwością kontaktu ze światem
zewnętrznym pozostaje mruganie
powiekami oraz poruszanie oczami.
„Motyl i skafander” (2007)
Obwodowy układ nerwowy
• To wszystkie nerwy pozostające poza mózgiem i rdzeniem
kręgowym. Dzielimy je na:
• nerwy czaszkowe(12 par),które są m.in odpowiedzialne za odczucia
smakowe, węchowe, wzrokowe
• nerwy rdzeniowe(31 par),które doprowadzają informację od
receptorów do rdzenia (droga czuciowa, aferentna) i od rdzenia do
narządów docelowych (droga ruchowa, eferentna)
Droga czuciowa- dośrodkowa, aferentna
Droga motoryczna (somatyczna)-
odśrodkowa, eferentna
Droga motoryczna- autonomiczna
Autonomiczny układ nerwowy (łac. systema nervosum
autonomicum)- nazywany również wegetatywnym układem
nerwowym, to część układu nerwowego, którego nerwy unerwiają
narządy wewnętrzne. Został on wyodrębniony ze względu na
pełnione przez siebie funkcje i budowę.
• W przeciwieństwie do somatycznego układu nerwowego, działanie
układu autonomicznego powoduje reakcje niezależne od naszej
woli.
• Układ autonomiczny dzieli się na:
• układ współczulny, inaczej sympatyczny (pobudzający)
• układ przywspółczulny, inaczej parasympatyczny (hamujący).
• Wszystkie narządy wewnętrzne są unerwione jednocześnie
przez oba te układy – ich działanie jest względem siebie
antagonistyczne. W sytuacjach stresowych działanie układu
współczulnego przeważa nad działaniem układu
przywspółczulnego. Część sympatyczna i parasympatyczna
wzajemnie uzupełniają się w działaniu.
P
R
Z W
Y S
W P
S Ó
P Ł
Ó C
Ł Z
C U
Z L
U N
L Y
N
Y
Organizacja funkcjonalna układu nerwowego
Plastyczność układu nerwowego
• Plastyczność układu nerwowego to zdolność do reorganizacji
tego układu w wyniku działających na niego sił z wewnątrz oraz z
zewnątrz organizmu.
• Szczególnego znaczenia nabiera po urodzeniu dziecka, gdy
wyposażenie biologiczne organizmu wchodzi w interakcję ze
środowiskiem zewnętrznym.
 Odruchy
• Odruch – odpowiedź
efektora wywołana przez
bodziec działający na
receptor i wyzwolona za
pośrednictwem układu
nerwowego
• Łuk odruchowy
1. Receptor
2. Aferentne włókna
nerwowe
3. Ośrodek nerwowy
4. Eferentne włókna nerwowe
5. Efektor
• Odruchy monosynaptyczne- łuk
odruchowy zawiera jedną synapsę
pomiędzy drogą dośrodkową, a
od środkową.
Przykładem takiego odruchu jest odruch na
rozciąganie oraz odruch kolanowy.
• Odruchy polisynaptyczne- impuls
przewodzony jest przez neurony
pośredniczące. Łuk odruchowy
zawiera więcej niż jedną synapsę
pomiędzy drogą dośrodkową, a
odśrodkową. Przykładem takiego
odruchu jest odruch zginania.
WPROWADZENIE DO
NEUROPSYCHOLOGII
Mózg- anatomia i funkcje
Budowa anatomiczna mózgu wynika z procesów rozwoju, którym
układ nerwowy podlega we wczesnych tygodniach życia
człowieka (okres prenatalny).
Jedna z klasyfikacji budowy mózgu:
1. kresomózgowie
2. międzymózgowie
3. śródmózgowie
4. tyłomózgowie wtórne
5. rdzeniomózgowie (rdzeń przedłużony)
1. Kresomózgowie jest największą częścią mózgu. Składa się z
dwóch półkul pokrytych korą mózgową, czyli silnie pofałdowaną
istotą szarą. Półkule są ze sobą połączone trzema włóknami istoty
białej tzw. spoidłami, z których największym jest ciało
modzelowate (spoidło wielkie mózgu).
2. Międzymózgowie to stosunkowo niewielki odcinek mózgowia,
w którym znajdują się ośrodki kontrolujące pracę
autonomicznego układu nerwowego i hormonalnego.
Najważniejszymi strukturami międzymózgowia są:
• szyszynka
• wzgórze
• podwzgórze
• przysadka
• Szyszynka - niewielki gruczoł produkujący tzw. hormon snu, czyli
melatoninę, która reguluje dobowy rytm organizmu, a także
hamuje wydzielanie hormonów gonadotropowych,
zapobiegając przedwczesnemu dojrzewaniu płciowemu.
• w przeszłości uważana
była za źródło tajemnej
wiedzy i zdolności
jasnowidzenia
• Wzgórze- parzysta struktura mająca połączenia z pozostałymi
częściami ośrodkowego układu nerwowego. Jest przekaźnikiem
impulsów nerwowych niemal we wszystkich drogach
czuciowych.
• Podwzgórze - obejmuje ośrodki czynności niezależnych od woli,
jak ośrodki termoregulacji, sytości i głodu, pragnienia, ośrodki
kontrolujące poziom cukrów, aminokwasów i jonów we krwi. W
nim też są zlokalizowane ośrodki motywacyjne, które
umożliwiają człowiekowi zaspokajanie popędów.
• Neurony podwzgórza wydzielają hormony regulujące skurcze
mięśni gładkich narządów rozrodczych obu płci, pracę nerek i
przysadki.
• Przysadka - gruczoł wytwarzający m.in. hormony, które
pobudzają inne gruczoły do wydzielania własnych hormonów.
3. Śródmózgowie to część mózgowia, w której znajdują się m.in.
ośrodki reakcji słuchowych i wzrokowych, takich jak ruchy powiek
czy zmiana średnicy źrenicy.
• Składa się z pokrywy i nakrywki
• Otacza główny wodociąg mózgu
• Zawiera istotę czarną i jądro czerwienne,
które należą do ważnych komponentów
układu sensomotorycznego mózgu.
• Aksony w jądrze czerwiennym stanowią jeden z dwóch głównych
układów włókien nerwowych przekazujących informacje ruchowe z
kory mózgowej i móżdżku do rdzenia kręgowego.
• Istota czarna zawiera neurony, których aksony dochodzą do jądra
ogoniastego i skorupy (należących do zwojów podstawy).
4. Tyłomózgowie wtórne to struktura składająca się z wielu
zstępujących i wstępujących dróg nerwowych oraz części tworu
siatkowatego.
• most- wybrzuszenie na brzusznej
powierzchni pnia mózgu
• móżdżek- struktura sensomo-
toryczna znajdująca się na
grzbietowej powierzchni
pnia mózgu
• Móżdżek odpowiada za koordynację ruchów i postawę ciała
• do móżdżku docierają impulsy wzrokowe, słuchowe, przedsionkowe
i somatosensoryczne, jak również informacje o poszczególnych
ruchach mięśni kontrolowanych przez mózg. Móżdżek dokonuje
integracji tych informacji i stosownie do tego modyfikuje
opuszczające mózg bodźce ruchowe, koordynując je i wygładzając
• Uszkodzenie móżdżku pozbawia człowieka zdolności do
precyzyjnego kontrolowania ruchów ciała i dostosowywania ich do
zmieniających się warunków. Ruchy stają się szarpane, przesadne,
nieskoordynowane, a gdy uszkodzenie jest rozległe, niemożliwe jest
nawet stanie
• Skutkiem uszkodzenia móżdżku są również liczne deficyty
poznawcze, co sugeruje, że jego funkcja nie jest ograniczona
wyłącznie do kontroli sensomotorycznej
5. Rdzeniomózgowie (rdzeń przedłużony) składa się głownie z dróg
nerwowych (szlaków nerwowych) odpowiedzialnych za wymianę
informacji miedzy resztą mózgu a ciałem.
• rozwija się z tylnej części tyłomózgowia i jest najbardziej tylną częścią mózgu
• w rdzeniu przedłużonym znajdziemy twór siatkowaty (reticular formation),
który jest złożoną siecią prawie stu niewielkich jader
• zajmuje on środkowy rdzeń pnia mózgu, od tylnej granicy rdzeniomózgowia aż
do przedniej granicy śródmózgowia
• czasami określany jest jako aktywujący układ siatkowaty (reticular activating
system, RAS), ponieważ jego części odgrywają rolę we wzbudzeniu
• należące do tworu siatkowatego jądra są zaangażowane
w kontrolę bardzo wielu funkcji
• snu
• uwagi
• czuwania
• poruszania się
• utrzymania odpowiedniego tonusu mięśniowego
• różne odruchy dotyczące serca, cyrkulacji krwi i oddychania
Układ limbiczny jest obwodem struktur przyśrodkowych, które
okrążają wzgórze. Układ ten zaangażowany jest w regulację
zachowań motywacyjnych.
Do głównych struktur układu należą:
• jądro migdałowate (amygdala)
• sklepienie (fornix)
• zakręt obręczy (cingulate cortex)
• jądro przegrody (septum)
• hipokamp (hippocampus)
• ciała suteczkowate (mammillary bodies)
Funkcje układu limbicznego:
• odpowiedzialność za doznania węchowe
• wyzwalanie niektórych emocji oraz
zachowań popędowych (np. strachu, agresji)
• uczucie głodu, pragnienia oraz popęd seksualny
• hipokamp- przetwarzanie informacji, które docierają do nas na
bieżąco w danej chwili (pamięć krótkotrwała), a także za procesy
pamięciowe i emocje, konsolidacja pamięci i bieżących informacji
(na przykład podczas czytania jakiegoś tekstu)
• ciało migdałowate- wyzwalanie emocji takich jak radość,
zadowolenie i euforia, ale także lęk, odpowiedzialne za tzw. pamięć
emocjonalną
• sterowanie gospodarką hormonalną
Kora mózgowa
Kora mózgowa jest warstwą pofałdowanej tkanki pokrywającej
półkule mózgu.
• Czemu służy to pofałdowanie? Zwiększa ono powierzchnię kory
mózgu bez zwiększania całkowitej objętości mózgu.
• Duże zagłębienia obecne w pofałdowanym mózgu nazywane są
szczelinami (fissures), mniejsze natomiast bruzdami (sulcus/sulci).
• Uwypuklenia pomiędzy szczelinami i bruzdami nazywane są
zakrętami (gyrus/gyri).
Około 90% kory mózgowej u ludzi zaliczane jest do tak zwanej kory nowej (neocortex).
Jest ona najnowszą ewolucyjnie warstwą istoty szarej i zgodnie z obowiązującym
kanonem dzielimy ją na sześć warstw. Posuwając sią od zewnątrz w głąb tkanki
mózgowej są to:
1. warstwa drobinowa (I) - niewiele ciał komórek, głównie aksony i dendryty
2. warstwa ziarnista zewnętrzna (II) - tu gęsto upakowane komórki gwiaździste, z
rzadka również niewielkie komórki piramidowe
3. warstwa piramidowa zewnętrzna (III) - luźno upakowane komórki gwiaździste oraz
średniej wielkości komórki piramidowe
4. warstwa ziarnista wewnętrzna (IV) - podobna do (II), gęsto upakowane komórki
gwiaździste, lecz brak komórek piramidowych
5. warstwa piramidowa wewnętrzna (V) - zawiera duże komórki piramidowe, a także
luźno upakowane komórki gwiaździste
6. warstwa komórek wielokształtnych/różnokształtnych (VI)- zawiera komórki
piramidowe o różnych rozmiarach i luźno upakowane komórki gwiaździste.
• Pod warstwą szóstą występuje istota biała – zmielinizowane aksony komórek
piramidowych, niewiele ciał komórek.
• Półkule mózgowe są prawie
całkiem od siebie odseparowane
przez największą ze szczelin –
szczelinę pośrodkową mózgu
(longitudinal fissure).
• półkule mózgu są ze sobą
bezpośrednio połączone przez kilka
szlaków nerwowych przecinających
szczeliną pośrodkową mózgu
nazywanych spoidłami mózgu
(cerebral commissures).
• największym ze spoideł mózgu jest
ciało modzelowate (corpus callosum)
• Dwoma głównymi punktami
orientacyjnymi na bocznej
powierzchni każdej z półkul są:
• bruzda środkowa mózgu/bruzda
Rolanda (central fissure/sulcus
centralis)
• szczelina boczna mózgu/bruzda
Sylwiusza (lateral fissure)

• Szczeliny te wyznaczają
częściowo podział półkul mózgu
na cztery płaty mózgu.
Płat czołowy
• część górna - funkcje ruchowe, pierwotna kora ruchowa, kora
przedruchowa, dodatkowa kora ruchowa;
• pamięć wyuczonych działań ruchowych, np. taniec, nawyki, specyficzne
schematy zachowań, wyrazy twarzy;
• lewy płat - obszar Broki (mowa, rozumienie zachowań);
• pola czołowe oczu (ruch gałek ocznych zależny od woli);
• część przedczołowa: "zdawanie sobie sprawy";
• planowanie i inicjacja działania w odpowiedzi na zdarzenia zewnętrzne;
• ocena sytuacji;
• przewidywanie konsekwencji działań - symulacje w modelu świata;
• konformizm społeczny, takt, wyczucie sytuacji;
• analiza i kontrola stanów emocjonalnych, ekspresji językowej;
• uczucia błogostanu (układ nagrody), frustracji, lęku i napięcia;
• lewy płat - kojarzenie znaczenia i symbolu (słowa), kojarzenie sytuacyjne;
• pamięć robocza;
• wola działania, podejmowanie decyzji;
• relacje czasowe, kontrola sekwencji zdarzeń
Płat czołowy - uszkodzenie
• utrata możliwości poruszania częściami ciała;
• afazja Broki (afazja ruchowa- pacjent rozumie mowę, nie może
się jednak wypowiadać);
• niezdolność do planowania wykonania sekwencji ruchów przy
wykonywaniu czynności;
• niezdolność do działań spontanicznych;
• schematyczność myślenia;
• "zapętlenie", uporczywe nawracanie do jednej myśli;
• trudności w koncentracji na danym zadaniu; trudności w rozwiązywaniu
problemów;
• niestabilność emocjonalna; zmiany nastroju;
• nieakceptowalne zachowania społeczne; zachowania agresywne;
• lewy płat - depresja, prawy - zadowolenie;
• prawy tylny - trudności w zrozumieniu kawałów i śmiesznych rysunków,
preferencje dla niewybrednego humoru;
Płat ciemieniowy
• część górna: czucie dotyku, temperatury, bólu;
• umiejscowienie wrażeń czuciowych;
• prawa część dolna: pamięć robocza związana z orientacją przestrzenną,
wyobraźnia, układ odniesienia względem swojego ciała konstruowany na
podstawie wrażeń wzrokowych;
• lewa część dolna: modelowanie relacji przestrzennych ruchów palców,
rotacja mentalna, ocena szybkości ruchu;
• pomiędzy i część przyśrodkowa: celowe ruchy;
• integracja ruchu i wzroku;
• integracja czucia i wzroku w jeden percept;
• manipulacja obiektami wymagająca koordynacji i wyobraźni
przestrzenno/ruchowej.
• rozumienie języka symbolicznego, pojęć abstrakcyjnych, geometrycznych.
Płat ciemieniowy - uszkodzenie
• całkowita niepodzielność uwagi;
• niezdolność do skupiania wzroku na określonym miejscu (apraksja wzrokowa);
• trudności w orientacji przestrzennej;
• trudności w integracji wrażeń wzrokowych w jedną całość (symultagnozja);
• trudności w koordynacji ruchu oczu i rąk;
• niezdolność do celowego działania wymagającego ruchu (apraksja), problemy w
troszczeniu się o siebie;
• lewy - niezdolność do odróżnienia kierunków, lewa-prawa
• trudności w liczeniu (dyskalkulia) i matematyce, zarówno algebrze jak i geometrii;
• niezdolność do nazwania obiektu (anomia);
• okolice lewego zakrętu kątowego - niezdolność do umiejscowienia słów pisanych
(agrafia);
• problemy z czytaniem;
• prawy - brak świadomości niektórych obszarów przestrzeni i części ciała
(jednostronne zaniedbanie);
• anozagnozja, zaprzeczanie niesprawności;
• trudności w rysowaniu;
• trudności w konstruowaniu obiektów;
• zaburzenia osobowości (zwykle lezje ciemieniowo-skroniowe).
Płat skroniowy
• zakręt górny i wieczko: słuch muzyczny, fonematyczny i
wrażenia dźwiękowe;
• obszar Wernickego - rozumienie mowy, gramatyka, prozodia;
• zakręt dolny: rozpoznawanie obiektów;
• kategoryzacja obiektów; pamięć werbalna,
zapamiętywanie;
• część podstawna: analiza zapachów
Płat skroniowy - uszkodzenie
• zaburzenia słuchu, rozumienia mowy i percepcji dźwięków;
• zaburzenia wybiórczej uwagi na bodźce słuchowe i wzrokowe;
• problemy w rozpoznawaniu widzianych obiektów; trudności w
rozpoznawaniu twarzy (prozopagnozja);
• upośledzenie porządkowania i kategoryzacji informacji werbalnych;
• lewa półkula - trudności w rozumieniu mowy (afazja Wernickego/czuciowa);
• uszkodzenia prawej półkuli mogą spowodować słowotok;
• trudności w opisywaniu widzianych obiektów;
• zaburzenia pamięci - amnezja następcza,
problemy z przypominaniem;
• zaburzenia zachowań seksualnych;
• zaburzenia kontroli zachowań agresywnych
Płat potyliczny
• widzenie; analiza koloru, ruchu, kształtu, głębi;
• skojarzenia wzrokowe, ocena, decyduje czy wrażenie jest analizowane i jaki
jest jego priorytet.

• uszkodzenie:
• dziury w polach wzrokowych (skotoma);
• trudności w umiejscowieniu widzianych obiektów;
• halucynacje wzrokowe; niedokładne widzenie obiektów, widzenie aureoli;
• trudności w rozpoznawaniu kolorów;
• trudności w rozpoznawaniu znaków, symboli, słów pisanych;
• trudności w rozpoznawaniu rysunków;
• trudności w rozpoznawaniu ruchu obiektu;
• trudności z czytaniem i/lub pisaniem.
Płat limbiczny
• analiza wrażeń węchowych;
• analiza wrażenia bólu;
• kontrola negatywnych emocji; współpraca z ciałem migdałowatym;
• skupienie uwagi;
• reprezentacja pojęć dotyczących "ja".

Uszkodzenia:
• złudzenia węchowe; zanik wrażeń węchowych;
• nadpobudliwość; niepokój;
• utrata kontroli nad emocjami;
• wrażenia ciągłego bólu lub brak wrażeń bólowych
Kora wyspy
• Kora wyspy gra ważną rolę w analizie bólu, strachu, wstrętu, złości, smutku
i szczęścia.
• Jest też kluczową strukturą w tworzeniu poczucia przymusu wykonania
pewnych czynności związanego z uzależnieniami narkotycznymi, jak i z
uczuciem głodu.
• Prawdopodobnie jedną z jej ról jest interpretacja zmiany stanów ciała w
wyniku emocji, co pozwala na ich ocenę i zapamiętanie, uprzytomnienie,
świadomość emocji.
• Przednia część kory wyspy oraz przednia część kory zakrętu
obręczy (aCC) u człowieka i małp naczelnych zaangażowane
są w procesy poznawczo-emocjonalne związane z
samoświadomością i empatią.
Kora wyspy- uszkodzenie
• Drażnienie kory wyspy prowadzi do:
• rozszerzenia źrenic,
• zmian oddychania,
• zmiany pracy serca,
• zmian ciśnienia tętniczego,
• ruchów kończyn.
• Zniszczenie kory wyspy łagodzi reakcje emocjonalne wywołane bodźcami
bólowymi. Prowadzi jednak również do braku reakcji
emocjonalnych, co przypomina zespół autyzmu.
• W innej części kory wyspy znajduje się korowa okolica
smakowa, ośrodek percepcji smaku.
Obszary kory mózgu można podzielić
na trzy podstawowe obszary:
• obszar związany z odbieraniem i
początkowym przetwarzaniem
informacji zmysłowych (m.in.
pierwszorzędowa kora czuciowa,
pierwszorzędowa kora wzrokowa,
pierwszorzędowa kora słuchowa)
• obszar związany z kontrolą
czynności ruchowych (kora
ruchowa)
• obszary asocjacyjne (m.in. drugo-
i trzeciorzędowa kora wzrokowa,
drugorzędowa kora czuciowa, kora
przedczołowa, obszary związane z
funkcjami językowymi: ośrodek
Broki, ośrodek Wernickego)
 Ośrodki Brodmanna
• Korbinian Brodmann w roku 1909
stworzył cytoarchitektoniczną mapę
mózgu
• dokonany przez niego podział
bazował na zmianach w budowie kory
mózgowej w określonych obszarach
(zagęszczenie, kształt i rodzaj
komórek nerwowych, grubość istoty
szarej itp.)
• później okazało się, że podział
cytoarchitektoniczny pokrywa się z
funkcjami pełnionymi przez określone
pola
• Włókna kojarzeniowe (asocjacyjne)- łączą ze sobą różne ośrodki
w obrębie tej samej półkuli mózgu, dzięki czemu komunikacja
między nimi integracja danych z nich pochodzących umożliwia
nam dokonywanie skomplikowanej
analizy otaczającego nas
świata
Asymetria półkulowa- półkule naszego mózgu zawiadują różnymi
obszarami naszego ciała i dominują w kontroli różnych czynności:
• U większości ludzi lewa półkula odpowiada za mowę, a każda z
półkul steruje ruchami przeciwnej ręki, widzi przeciwną stronę
świata i odbiera bodźce dotykowe z przeciwnej
połowy ciała
• Prawa półkula odgrywa dominującą rolę w
rozpoznawaniu emocjonalnego tonu wypowiedzi,
a także stanów emocjonalnych innych ludzi
na podstawie ich mimiki lub sposobu mówienia;
steruje wyrażaniem emocji strachu, gniewu i wstrętu
• Prawa półkula zwraca uwagę na ogólny zarys
przedmiotu, lewa półkula specjalizuje się
w analizie szczegółów
Obserwuje się różnice anatomiczne w budowie półkul, a mózg osoby
leworęcznej jest lustrzanym odbiciem mózgu osoby praworęcznej
Wpływ uszkodzenia lewej półkuli na funkcjonowanie człowieka
Wpływ uszkodzenia prawej półkuli na funkcjonowanie człowieka
Wpływ uszkodzenia obszaru przyśrodkowego półkul mózgu
na funkcjonowanie człowieka
WPROWADZENIE DO
NEUROPSYCHOLOGII
zmysły
 Iloma
zmysłami
posługuje się
człowiek?
Percepcja zmysłowa człowieka
Nerwy czaszkowe
Receptor
• Receptory to struktury nerwowe (narząd zmysłowy), w którym
dochodzi do przekształcenia energii działającego bodźca na
impulsy nerwowe.
• Receptor odbiera bodziec, który wywołuje impuls nerwowy,
neuron czuciowy przewodzi impuls z receptora do
odpowiedniego ośrodka nerwowego w mózgu lub rdzeniu
kręgowym, gdzie zostaje odpowiednio przetworzony i
zmodyfikowany, a następnie przewodzony przez neuron
ruchowy do efektora, którym jest najczęściej mięsień lub
gruczoł, w którym impuls nerwowy wywołuje pobudzenie i
reakcję lub czynność właściwą dla danego odruchu.
• Zarejestrowanie energii specyficznej dla bodźca
• Przekształcenie tej energii do formy w jakiej jest przetwarzana
informacja w organizmie – sygnału elektrycznego – potencjału
czynnościowego
• Działanie proporcjonalne do siły działającego bodźca

mechanoreceptor
 RECEPTORY

Eksteroreceptory- Interoreceptory- Proprioreceptory-

bodźce pochodzące z bodźce z wnętrza bodźce których źródłem
zewnątrz organizmu jest sam organizm
Typ receptora Energia Wrażenie zmysłowe
termoreceptory energia cieplna temperatura
mechanoreceptory energia mechaniczna dotyk i ruch
chemoreceptory cząsteczki chemiczne smak i zapach
fotoreceptory fotony światło/ obraz
nocyceptory czynniki uszkadzające ból

Wiele sygnałów analizowanych przez nasz mózg i obecnych w polu

świadomości to efekt działania kilku obszarów mózgu oraz wrażenie złożone
z czucia kilku różnych sygnałów jako całości- tzw. czucie złożone:
• np. czucie wilgoci- nie ma receptorów wilgoci
• czucie wilgoci to czucie temperatury, dotyku i nacisku
• centralna integracja informacji z różnych receptorów
Pole recepcyjne- odbiór bodźca przez określone pole lub pola
decyduje o tym, czy odbieramy jeden czy kilka sygnałów
Termoreceptory
Mechanoreceptory- dźwięk, ruch i dotyk
Rejestracja zmiany
położenia głowy i ciała za
pomocą kanałów
półkolistych w strukturach
ucha wewnętrznego
Chemoreceptory-
smak, węch
Fotorecepcja- wzrok
Ból
WPROWADZENIE DO
NEUROPSYCHOLOGII
Rola zmysłów na przykładzie węchu
WĘCHOMÓZGOWIE
• Ludzie mają około 40 mln
komórek węchowych, w tym
ponad 1000 rodzajów
receptorów węchowych.
• Geny receptorów węchowych
stanowią około 3% genomu, a
kobiety mają lepszy węch niż
mężczyźni.
• Kodowanie zapachów jest
kombinatoryczne.
• 2004 rok- nagroda nobla dla R.
Buck i L. Axel za odkrycie
budowy węchowych receptorów
białkowych i sposobów ich
kodowania przez około 640
genów.
 receptor

opuszka
węchowa
(neuron
mitralny)

ciało
hipokamp
migdałowate
 Najkrótsza i najszybsza droga nerwowa
w ludzkim układzie nerwowym.

Węch jest Jedyna nieskrzyżowana droga przewodnictwa informacji

zmysłowych.
wyjątkowy
ZMYSŁ
WĘCHU
wśród Jedyna droga przewodnictwa zmysłowego,
w której wzgórze nie jest ośrodkiem pośredniczącym.
zmysłów
Najszybsza habituacja.
 8 tydzień życia- opuszka węchowa zaczyna przybierać właściwy sobie
kształt

10 tydzień życia- zaczynają kształtować się komórki mitralne

Rozwój
węchu w
ROZWÓJ
ZMYSŁU 13 tydzień życia- tworzy się blaszka sitowa
okresie
WĘCHU
prenatalnym około 28 tygodnia życia- dziecko ma zdolność odbierania zapachów, a
dzięki płynowi owodniowemu może doświadczać zmysłowo prawie
wszystkiego co matka je i czuje

drogi węchowe są w pełni zmielinizowane przed urodzeniem dziecka

 Noworodek reaguje na zapach głównie ssaniem, płaczem lub zmianą
rytmu bicia serca, reakcje mimiczne są mniej specyficzne choć obecne.

Noworodek rozpoznaje prawie tyle samo zapachów co osoba

Rozwój dorosła.

węchu
ROZWÓJw
ZMYSŁU
Dzieci preferują zapach piersi kobiety karmiącej, pierwszeństwo
ma pierś własnej matki (nawet dwutygodniowe noworodki nie
okresie
WĘCHU
karmione piersią).

postnatalnym Wczesne rozpoznawanie woni rodziców zależy od częstotliwości

kontaktów z nimi.

Już trzydniowy noworodek potrafi zwolnić ruchy ciała i uspokoić się

czując zapach skóry matki.
 Znakowanie zapachowe- dziecko przyciąga do piersi zapach mleka
Rozwój ale również zapach własnej śliny (kojąca moc kocyka lub maskotki)

zdolności do
2 r.ż.- dzieci nie podnoszą głowy gdy w otoczeniu pojawia się
rozpoznawa
ROZWÓJ nieprzyjemny zapach

niaZMYSŁU
WĘCHU
zapachów 3 r.ż.- dzieci sortują zapachy na przyjemne i nieprzyjemne w
subiektywnej ocenie; prawidłowe rozpoznawanie rodzeństwa
w okresie
dzieciństwa 6-7 r.ż.- pełna zdolność do rozpoznawania zapachów przyjemnych i
nieprzyjemnych
 zapachy
i wspomnienia
związane z nimi
dzielimy na:

przyjemne nieprzyjemne

pobudzenie kory pobudzenie jąder

oczodołowej, migdałowatych
zwłaszcza prawej i wysepki płata
półkuli ciemieniowego
 Węch a zachowanie

wrażenie
zmysłowe
- zachowanie
dążenie
nastrój wspomnienia vs - komfort
unikanie
emocjonalny
wiedza

odniesienia do
stan bieżący skutek
przeszłości
 • uwaga
• odbiór
• odruchy • pamięć
informacji
zmysłowej przesłanie • hamowanie/ analiza • funkcje
bodziec
• myśl lub
informacji selekcja informacji wyższe
bodźców • funkcje
emocja
zarządzające