BIOLOGICZNE PODSTAWY

ZACHOWANIA – BIOPSYCHOLOGIA

Wykład 1

Podręcznik Bogdana Sadowskiego pt. „Biologiczne Mechanizmy Zachowania się

człowieka i zwierząt”
Jan Streulała - „Psychologia” - rozdział psychologia fizjologiczna.

Biopsychologia jest dziedziną, pewną częścią psychologii.

Biopsychologia jest dyscypliną interdyscyplinarną co oznacza, że czerpie ona
przynajmniej z dwóch obszarów wiedzy: biologii (wybranych jej obszarów) i
psychologii.

Biopsychologia dysponuje policzalnością aktów behawioralnych.

Zachowanie zależy od bodźców, ale zależy też od tego co się dzieje w środku.
Zmienne znajdujące się w środku, w osobniku, wpływają na przebieg reakcji. Ten
sam bodziec może wywołać różne reakcje u różnych osobników. Każdy z nas ma
swój własny czas utajenia reakcji. Im dłuższy będzie on w odpowiednich testach tym
większy poziom lęku. Istnieją różnice indywidualne, które powodują, że każdy z nas
trochę inaczej się zachowuje w danej sytuacji. Samo zachowanie się jest zjawiskiem
bardzo zmiennym bo dziś zachowam się w jakiś sposób, a za jakiś czas na ten sam
bodziec, w tej samej sytuacji zachowam się inaczej.

Biologia przesuwa trochę psychologię w kierunku nauk eksperymentalnych.

Działy psychologii Biologicznej – biopsychologii

psychologia fizjologiczna – fizjologia jest nauką o czynnościach narządów

wewnętrznych naszego organizmu, o czynnościach tego wszystkiego co w nas tkwi.
Psychologia fizjologiczna zajmuje się badaniami podstawowymi. Bada jakie
procesy fizjologiczne pośredniczą pomiędzy środowiskiem a naszymi reakcjami.
Jakie mechanizmy fizjologiczne i struktury anatomiczne przy okazji legną u
podstaw formowania się pewnych zachowań pod wpływem bodźców. W
większości przypadków badania psychologii fizjologicznej sprowadzają się jedynie
do badań na populacji zwierzęcej. Psycholog fizjologiczny to przede wszystkim
człowiek, który operuje bodźcami, obserwuje i rejestruje zachowanie, a jednocześnie
w między czasie ogląda sobie co tam w środku się dzieje.
Psychofarmakologia – jaka sama nazwa tutaj wskazuje psychika zestawiona jest
tutaj z chemią, która ma jakiś tam wpływ fizjologiczny na struktury nerwowe. U
podstaw wszystkiego co się dzieje w naszym organizmie leży chemia. Jest to
dziedzina stosowana i podstawowa – zatem jest to dziedzina mieszana. Do
psychofarmakologii włączamy całą medyczną część chemii, która ma wpływać na
organizm.

Neuropsychologia - pod tą nazwą kryje się dziedzina i podstawowa i stosowana

chociaż bardziej wyrosła z psychologii stosowanej. Zajmuje się ona poszukiwaniem
zmian w zachowaniu (w domyśle psychice), które pojawiają się w wyniku uszkodzeń
struktur układu nerwowego.

Psychofizjologia – Psychofizjolog ogranicza swoje zainteresowanie przede

wszystkim do człowieka (czasem w swoich badaniach może posłużyć się obiektem
zwierzęcym). Psychofizjologia nie jest inwazyjną metodą. Na przykład badanie fal
mózgowych EEG nie jest inwazyjne w przypadku ludzi. Psychofizjolog szuka
korelatów (korelacja jest to wystąpienie współzmienności) pomiędzy
zachowaniem a funkcjonowaniem, zmiennością wskaźników, fizjologicznych.

Genetyka zachowania (Genetyka behawioralna) – wpływ na nasze zachowanie ma

zarówno to co dziedziczymy czyli materiał genetyczny jak i środowisko. Geny dają
nam gotowe algorytmy zachowań. Środowisko i genetyka to są takie dwie siły, które
odpowiadają za modyfikację naszych zachowań.

Psychologia porównawcza – porównujemy osobniki różnych gatunków,

porównujemy w zakresie tego co interesuje psychologa, a więc zachowań, wynikania
zachowań, mechanizmów zachowania itd. Wszystko co żyje – całe królestwo
zwierząt jest ze sobą w cudzysłowie spokrewnione.

Etologia – pomiar, obserwacja zachowania w warunkach naturalnych (nie

laboratoryjnych) i bez ingerencji eksperymentatora.

2
 Wykład 2

Moment kiedy skonstruowano aparaturę do stereotaksji (przymiotnik od

stereotakcji – stereotaktyczny. Ten przymiotnik jest potrzebny po to aby określić
aparat, który nazywa się stereotaktyczny) jest momentem przełomowym w
biopsychologii.

Stereotaksja jest metodą, która pozwala na bardzo precyzyjne zlokalizowanie

struktur nerwowych przede wszystkim. Do określenia danych struktur mózgowych
niezbędne są wymiary czyli tak zwane koordynaty. Mamy 3 współrzędne, które
określają położenie pewnej struktury. Neuro-anatomi przez lata kroili, cieli i mierzyli
oraz oznaczali poszczególne struktury mózgu, części układu nerwowego aby
dokładnie określić gdzie się znajdują przy pomocy tych współrzędnych. Powstaje
atlas stereotaktyczny gdzie mamy wykaz wszystkich poznanych, znanych struktur i
ich położenie według współrzędnych określanych empirycznie poprzez długie i
żmudne badania neuroanatomiczne. Mając taki atlas możemy dowolną strukturę
namierzyć.

Aparat stereotaktyczny – pomaga dotrzeć precyzyjnie do jakiejś struktury. Dzięki

niemu możemy rejestrować to co się dzieje w komórce nerwowej, w zespole
komórek, jakiejś strukturze, jądrze itd.
Krótko mówiąc możemy rejestrować spontaniczną działalność struktur mózgu.
Ponadto możemy stosować jakiś bodziec, coś się dzieje w środku i wychodzi jakiś
wynik tego działania.
Odpowiedź na bodziec to potencjał wywołany (potencjał wywołany to jest
odpowiedź na wyraźny bodziec, który działa w tym momencie na zwierze. Pozwala
nam to zlokalizować struktury które są związane z działaniem bodźca – w tym
przypadku drogą wzrokową. Po drugie analizując ten bodziec możemy wielu rzeczy
dowiedzieć się o tym jaka nastąpiła obróbka – jak zmienia się to co nazywamy
potencjałem wywołanym). Dzięki stereotaksji, aparatowi stereotaktycznemu możemy
stymulować odpowiednie struktury, które nas interesują. Za pomocą stereotaksji
możemy badać jaką funkcję pełni dana struktura poprzez pobudzanie jej słabym
prądem lub poprzez usunięcie danej struktury – wtedy możemy zobaczyć czy coś się
zmieni w zachowaniu.

Lezja – niszczenie, przecinanie, usuwanie (np. Określonych struktur układu

nerwowego aby sprawdzić jaką pełnia funkcję w danym zachowaniu, do czego służą)

Mózg ma niesłychane zdolności kondensacyjne – regeneracyjne (mikrourazy nie

prowadzą do widocznych zmian).

3
Mózgowie (łac. encephalon) - obok rdzenia kręgowego część ośrodkowego układu
nerwowego. Na mózgowie składa się mózg, móżdżek i rdzeń przedłużony. Między
neuronami czuciowymi i ruchowymi rozmieszczone są komórki kojarzące. Wewnątrz
mózgowia wyróżniamy skupienia komórek nerwowych - jądra (nuclei) i kora.
Wypustki wychodzące z jąder tworzą wiązki oraz spoidła.
W podziale topograficznym dzielimy je na kolejne odcinki, które powstają z
pierwotnych pęcherzyków mózgowych zarodka:
 kresomózgowie telencephalon,
 półkule
 kresomózgowie środkowe
 międzymózgowie diencephalon,
 podwzgórze
 wzgórzomózgowie
 śródmózgowie mesencephalon,
 pokrywa
 konary mózgu
 tyłomózgowie wtórne metencephalon
 móżdżek
 most
 rdzeniomózgowie myelencephalon
 rdzeń przedłużony

(Uproszczony rysunek mózgowia)

Mózgowie – jest tą częścią układu nerwowego, która zawarta jest w puszce

mózgowej.

Ośrodkowy układ nerwowy – składa się z mózgowia i rdzenia kręgowego

Sherington – stworzył preparat nazywany mózgiem izolowanym (mózgowie

izolowane) – Sherington przecinał ciągłość rdzenia kręgowego na granicy pomiędzy
rdzeniem kręgowym a tym co nazywamy mózgowiem – po to aby mieć pewność, że
unerwienie zachowane dotyczy tylko połączeń obwodowych idących do rdzenia
kręgowego. Jakby izolowano mózgowie i ono nie brało udziału w różnych badanych
przez Shrenigtona odruchach. Rdzeń kręgowy może obsługiwać cześć pewnych,
prostych odruchów bez udziału tej odciętej części. Preparat stworzony przez
Sheringtona był sposobem na przebadanie odruchów rdzeniowych.

4
Możliwość obrazowania mózgu

Jest to nieinwazyjna technika. Dzięki niej można na ekranie monitora oglądać

funkcjonowanie mózgu w trakcie wykonywania przez badanego jakiś zadań. Techniki
tego typu badań wykorzystują promienie rentgena, pozytony. Jedna z tych metod
nazywa się:

Tomografia komputerowa – promienie rentgena docierają do mózgowia i jest

obrazowane dzięki obróbce komputerowej w postaci dokładnego odwzorowania
mózgu. W badaniu tym potrzebny jest odpowiedni kontrast wstrzyknięty do układu
krążenia, który dowendrowuje do naczyń mózgowych i w razie jakiejś szczególnej
aktywności jakiejś struktury, jakiegoś obszaru kory mózgowej to na obrazkach
możemy zobaczyć różne zabarwienie określonych struktur mózgowych, kory
mózgowej. Dzięki temu możemy określić jakieś struktury mózgu, które uczestniczą
w jakiejś funkcji intelektualnej, tak samo jest z emocjami. Obserwujemy
współwystąpienie tylko dwóch zjawisk np. Emocji i jakiejś tam aktywacji pewnej
struktury. Nie ma tutaj jeszcze związku przyczynowo skutkowego, nie ma powiązania
bezpośredniego. Mamy tylko informację, że oto ta struktura jest w jakiś sposób
powiązana z tą emocją, uczestniczy jakoś w procesie emocyjnym.

Rezonans magnetyczny – jest to najbardziej zaawansowana metoda jeżeli chodzi o

możliwości. Jest to metoda kompletnie nieinwazyjna... nie trzeba nic wstrzykiwać.
Mamy możliwość obserwacji na żywo.
Daje on obraz anatomiczny, ale również funkcjonalny (dynamiczne zmiany związane
z jakąś aktywnością mózgową)

Psychologowie badając zachowanie tworzą testy.

Testy zwierzęce muszą być tak konstruowane aby była możliwa komunikacja ze
zwierzęciem, aby zwierze swoim zachowaniem odpowiadało nam na nasze pytania.

Aparaty, testy (behawioralne) do badań na zwierzętach:

Testy badające ogólnie rozumianą aktywność (nie ma jakiegoś szczególnego

oprzyrządowania) - jest to test otwartego pola (open field) jest bardzo prostym
aparatem, jest to zazwyczaj jakaś przestrzeń ograniczona ścianami. Rozmiary
wielkości tej przestrzeni w stosunku do szczura są duże. Nic tam nie ma poza
płaszczyzną po której można się poruszać. Można dzięki otwartemu polu rejestrować
następujące wskaźniki behawioralne – wskaźniki behawioralne czyli to co
mierzymy (liczba wykonanych reakcji, odległości przebiegniętych...). Wskaźniki
behawioralne muszą być dobrze zdefiniowane po to aby wiedzieć czego wyrazem jest
dane zachowanie. Na przykład im dłużej zwierze zostaje w miejscu i się nie rusza

5
tym większy lęk odczuwa. Zatem mamy wskaźnik czasowy badający okres
przytajenia reakcji (latencji) na początku doświadczenia – on świadczy o poziomie
lęku. Inną zmienną może być na przykład światło i jest to zmienna niezależna –
wpływa na organizm i mierzymy wynik tego wpływu w postaci zmiennej zależnej –
ona zależy od tego co my damy temu szczurowi na początek. Możemy na przykład
badać liczbę przekroczonych kwadratów w trakcie doświadczenia. Takie klasyczne
badanie w otwartym polu trwa przeważnie od 3 do 5 minut. Czyli ile w ciągu tych
3-5 minut przekroczy kwadratów o znanym boku 4 łapami. Bardziej tchórzliwe będą
mniej biegać.
(zachowania eksploracyjne szczura to są zachowania, którymi dysponuje – to nie są
nowe zachowania).
Jest dużo testów, które pochodzą od idei otwartego pola, a które są komplikowane
przez różne dodatki.
Obiektywizacja badania – badanie odbywa się bez udziału człowieka.

Labirynty – labirynty imitują naturalne środowisko szczurze. Na przykład istnieją Z

oraz Y kształtne labirynty. Za pomocą labiryntów możemy mierzyć czas latencji
(może wystartować wcześniej lub później). Możemy mu na przykład postawić
zadanie, że jeżeli zapali się lampka z prawej strony to ma skręcać w prawy koniec
labiryntu – tu pojawia się element uczenia się. Test alternacji – uczenie szczura, że
jak na przykład pali się lampka z lewej strony to ma skręcać w lewo a jeżeli z prawej
to w prawo. Ogólnie szczur ma wrodzoną tendencję do alternacji stałej to znaczy, że
jak podąża jakąś drogą to raz skręca w jedną a raz w drugą stronę – do zmiany
kierunku za każdym razem. Istnieją też bardzo skomplikowane labirynty tylko z
jedną właściwą drogą do przejścia. Labirynty służą przede wszystkim do badania
procesów uczenia się.

Skrzynka Skinnera (Skinner – postać związana z behawioryzmem) - jest to

skrzynka do badania odruchów instrumentalnych. Z reguły skrzynka ta nie ma z góry
zamknięcia, a jeżeli je ma to jest ono przezroczyste aby można było obserwować
szczura, co się dzieje w środku. W tej skrzynce na jednej lub więcej ścianach
umieszcza się dźwignie. Szczur będzie równie chętnie naciskać dźwignię gdy w
nagrodę zamiast jedzenia będzie dostawać dawkę światła. Dzięki tej skrzynce można
uczyć zwierze jakiejś reakcji instrumentalnej – naciskania np. Dźwigni.

Koło aktywności (kołowrotek) – jest to taki kołowrotek jak dla chomików. Gryzoń
tam w chodzi i może sobie tam biegać – sprawia mu to dużą przyjemność
prawdopodobnie. Szczur biega tam aby otrzymywać pewną stymulację.

Cała reszta innych testów jest pochodną tych podstawowych wyżej wspomnianych.

6
Układ nerwowy – organizacja strukturalna

Układ
nerwowy

Ośrodkowy Obwodowy
Układ Nerwowy Układ Nerwowy

Mózgowie Rdzeń kręgowy Autonomiczny Somatyczny

Układ Nerwowy Układ Nerwowy

Parasympatyczny Sympatyczny
Układ Nerwowy Układ Nerwowy

7
Układ nerwowy – organizacja funkcjonalna

Autonomiczny
Układ
Nerwowy

Ośrodkowy
Drogi Układ Drogi
Nerwowy
Aferentne eferentne
Efektory
Receptory

8
Elementy składowe układu nerwowego

• Układ nerwowy składa się z:

– komórek nerwowych (neuronów)
oraz
– neuroglii (gleju)
– naczyń krwionośnych
– i niewielkiej ilości tkanki łącznej
• Neurony i glej tworzą tkankę nerwową

Neuron

• Neuron – ciało komórki to cytoplazma z ziarnistościami Nissla i jądro.

• Wypustki neuronu to dentryty (krótkie) oraz neuryt (włókno osiowe – akson)
• Cienkie włókna w ciele i wypustkach to neurofibryle
• Włókna osiowe mogą mieć osłonki mielinowe

Rodzaje komórek nerwowych

• Komórki wielobiegunowe
– Typ I wg Golgiego
– Typ II wg Golgiego (interneurony)
• Komórki dwubiegunowe
• Komórki rzekomo jednobiegunowe

Aksony tworzą:

• W ośrodkowym układzie nerwowym:

– Drogi
– Pęczki
– Szlaki
– Pasma
• W obwodowym układzie nerwowym:
– Nerwy obwodowe

9
Glej

• Komórki glejowe nie przekazują impulsów nerwowych tak, jak to czynią

neurony, choć są do tego niezbędne. Biorą udział m.in. we współtworzeniu
bariery krew-mózg, w syntezie niektórych neuroprzekaźników, w procesach
związanych z wydzielaniem i wychwytywaniem neuroprzekaźników, tworzą
osłonki mielinowe aksonów, uczestniczą w odżywianiu neuronów, oraz pełnią
funkcje obronne.

• Wyróżnia się:

• makroglej
• astrocyty
• oligodendrocyty

• mikroglej
• komórki Schwanna

• Astrocyty są największymi komórkami glejowymi, mają liczne wypustki,

którymi m.in. otaczają synapsy, zabezpieczając przed wydostawaniem się
neuroprzekaźników poza ich obręb. Uczestniczą też w metabolizmie
neuroprzekaźników takich jak glutaminian, GABA, czy serotonina. W
zniszczonych rejonach mózgu, jeżeli ubytek tkanki nie jest duży, tworzą tzw.
blizny glejowe.

• Oligodendrocyty tworzą osłonki mielinowe w ośrodkowym układzie

nerwowym, zaś komórki Shwanna – w obwodowym.

• Mikroglej pełni funkcję makrofagów, posiada zdolność do przemieszczania

się. Komórki mikroglejowe aktywują się w stanach zapalnych, a ich silne
namnażanie się określane jest terminem "glejoza".

Rdzeń kręgowy

• Przebiega w kanale kręgosłupa od podstawy czaszki do pierwszych kręgów

lędźwiowych
• W poprzecznym przekroju widać dwa różniące się obszary:
– Istotę białą – zmielinizowane włókna
– Istotę szarą – ciała komórek nerwowych

10
Przewodzenie impulsów

• Łuk odruchowy

– Monosynaptyczny
– Polisynaptyczny

• Do mózgowia impulsy trafiają dzięki neuronom pośredniczącym

– Neurony czuciowe do neuronów II rzędu w rdzeniu lub rdzeniu

przedłużonym, a te do neuronów III rzędu we wzgórzu. Aksony
neuronów III rzędu biegną do kory mózgowej

Mózgowie

• Mózgowie to część centralnego układu nerwowego zawarta w puszce

mózgowej.
• Stanowi 2% masy ciała a pochłania 20% tlenu i glukozy

Przekrój strzałkowy mózgowia

• Mózgowie składa się z:

– Tyłomózgowie

• Móżdźek
• Most
• Rdzeń przedłużony

– Śródmózgowie

– Przodomózgowie

• Międzymózgowie
• Kresomózgowie

11
Tyłomózgowie

• Na szczycie rdzenia kręgowego znajdują się rdzeń przedłużony, most i

móżdżek. Znajdują się tam liczne jądra do których dochodzą aksony komórek
czuciowych.

• Tyłomózgowie jest stacją przekaźnikową dla informacji sensorycznej

podążającej do mózgu

Móżdżek

• Składa się z tkanki osadzonej ponad mostem

• Pełni funkcje organizacyjne i koordynacyjne czynności motorycznych

uzależnionych od konkretnej pozycji ciała w środowisku

Śródmózgowie

• Łączy pień mózgu z międzymózgowiem

• W części grzbietowej znajdują się wzgórki czworacze:

– Górne – bliżej międzymózgowia otrzymują informację wzrokową
– Dolne – otrzymują informację z układu słuchowego

Międzymózgowie

• Podwzgórze – rozległa struktura od płatów czołowych do śródmózgowia u

podstawy mózgu. Bierze bezpośredni udział w regulacji czynności narządów
wewnętrznych i gruczołów

• Wzgórze – część grzbietowa zawiera neurony otrzymujące informacje z

układów sensorycznych i podające je dalej do określonych części kory, część
brzuszna ma jądra biorące udział w regulacji czynności motorycznych

12
Układ Limbiczny

• Niezbyt wyraźnie ograniczona część mózgowia, należą do niej:

– Hipokamp,
– jądra migdałowate
– jądra przegrody
– I niektóre części kory.

• UL reguluje poziom aktywacji oraz ma udział w procesach

emocjonalnych, motywacyjnych i pamięciowych

Kresomózgowie – kora

• Ok. 70% neuronów CUN to kora mózgowa

• ¾ kory mózgowej to obszary kojarzeniowe – nie otrzymują one żadnych

informacji z zewnątrz, ani też nie wysyłają żadnych impulsów poza korę

Wykład 3

Układ nerwowy to niezwykle skomplikowany twór (prawdopodobnie najbardziej

skomplikowana struktura naszego organizmu). Układ nerwowy reguluje wszystko co
dzieje się w naszym organizmie.

Komórka nerwowa – może przyjmować bardzo wiele kształtów. Składa się ona z
ciała komórki, jądra komórkowego i wypustek.

Komórka nerwowa Neuron składa się z:

– Ciało komórki (perikarion) – ciało komórki zawiera jądro oraz drobne struktury
zwane ciałami, ziarnistościami Nissla.
– Wzgórek aksonalny, aksonowy (jest to lekkie zgrubienie)
– wypustki (krótkie i rozgałęzione to dendryty, a ta dłuższa akson zwany też
włóknem osiowym lub neurytem (on występuje zawsze pojedynczo))

Typy komórek nerwowych

komórka ruchowa – łączy się na końcu z mięśniem, pobudzając go do skurczu

13
komórka u której receptor, a więc czuciowy element łączy z dalszą częścią układu
nerwowego

komórka pośrednicząca (neuron taksowy) – pośredniczy między jednymi a

drugimi komórkami. Charakteryzuje się ona krótkimi wypustkami

Podział układu nerwowego

Układ nerwowy (UN)

Układ ośrodkowy(OUN) Układ obwodowy (OB)

Rdzeń kręgowy Mózgowie Somatyczny autonomiczny

Pień mózgu Mózg sympatyczny parasympatyczny

Rdzeń kręgowy – ta część układu nerwowego znajduje się w kręgosłupie, w kanale

rdzeniowym

Rdzeń przedłużony – kontynuacja rdzenia kręgowego, to jest już ta część, która

znajduje się w czaszce. Jest to najniżej położona część mózgowia. Ona dalej
przechodzi w śródmózgowie, kolejno międzymózgowie i dalej nałożona jest
symetryczna struktura nazywana półkulami mózgowymi czyli kresomózgowie.

Rdzeń kręgowy --> pień mózgu (składa się z rdzenia przedłużonego) --> most -->
śródmózgowie --> międzymózgowie i półkule

jądra podstawne – jądra od korowe

układ od góry do dołu

Półkule->jądra podstawne->międzymózgowie->śródmózgowie->most->rdzeń
przedłużony->rdzeń kręgowy

Podział mózgowia:

Pień mózgu – przedłużenie kształtu rdzenia (pień zawarty jest między rdzeniem
przedłużonym a mózgowiem, włączając oczywiście te dwie struktury)

Mózg właściwy – łączy się na ogół z jądrami podstawnymi

14
Podział ontogenetyczny (czyli chodzi o rozwój zarodkowy i dalszy struktury
zwanej układem nerwowym)

rdzeń przedłużony i most zaliczamy razem z doczepionym do niego móżdżkiem

do tyłomózgowia

śródmózgowie – jest w miarę jednolitą strukturą więc nie ma podziału na części

międzymózgowie, razem z jądrami podstawnymi i półkulami należy do

przodomózgowia

Rdzeń kręgowy składa się z:

istoty białej - utworzona z włókien nerwowych, przede wszystkim aksonów. Pęczki

aksonów biegną w duł i wędrują na innych neuronach, które się łączą z
rzeczywistością zewnętrzną

istota szara – składa się z tkanki nerwowej, a tkanka nerwowa to komórki... ciała
komórek wraz z dendrytami tworzą skupienie, które składa się na tę istotę szarą. To
są dosyć typowe neurony, których neurony wychodzą bądź na zewnątrz, bądź
wchodzą do istoty białej i wędrują do góry.

Schemat funkcjonalny (czynnościowy) układu nerwowego

Ośrodkowy układ nerwowych

peryferia naszego ciała (wszelkiego rodzaju elementy czuciowe – to czym zbieramy

te informacje czyli receptory). Na jednym krańcu tych peryferii są receptory, a na
drugim są efektory (wszystkie narządy, urządzenia pozwalające się nam zachowywać
tak czy inaczej np. Gruczoły, układ pokarmowy, jego ścianki...).

Wszystkie informacje, które odbieramy receptorami wędrują do ośrodkowego

układu nerwowego, który analizuje te informacje i podejmuje decyzję czy
reagować, czy nie reagować, mocno reagować, słabo reagować... ośrodkowy
układ nerwowy musi poinformować o tym efektory i o to drogą, która z układu
ośrodkowego wędruje informacja, a właściwie taka przesyłka z rozkazem (kurcz
się, wydzielaj...)

Droga aferentna (wstępująca) – wszystkie połączenia idące ku ośrodkowemu

układowi nerwowemu nazywamy aferentacją – pewnym systemem dostarczania
bodźców do ośrodkowego układu nerwowego

15
Drogi eferentne (zstępujące) – działane odwrotne do aferentacji.

To jest podstawa działania układu nerwowego.

Autonomiczny układ nerwowy – tutaj też mamy wstępująca i zstępującą część.

Tutaj również mamy afektory i efektory. Różnica polega na tym, że to dotyczy
wnętrza naszego ciała. Układ autonomiczny obsługuje wszystkie wewnętrzne
narządy.

Nerwy czaszkowe – w części przynależą do autonomicznego układu a w części do

somatycznego układu. One nie korzystają w swojej drodze z rdzenia kręgowego.
Bezpośrednio z czaszki wędrują do jamy ciała. Ich podstawową funkcją jest
odbieranie i zasilanie tych efektorów i receptorów, które znajdują się w obrębie
głowy (nerw twarzowy, nerw słuchowy, nerw wzrokowy, podjęzykowy,
trójdzielny...).

Neuron czuciowy – rzekomo jedno biegunowy neuron, łączy on receptor z

ośrodkowym układem nerwowym tu reprezentowanym przez rdzeń kręgowy.

Rdzeń kręgowy – rogi tylne (rogi grzbietowe) są one związane z czuciem. Rogi
brzuszne (przednie)

Odruch kolanowy – bardzo prosty bo składa się tylko z dwóch neuronów. Neuron
czuciowy idzie do neuronu ruchowego (motoneuronu) i ten motoneuron powoduje
skurcz mięśnia który nam ten ruch powoduje. Jest to jeden z tak zwanych odruchów
rdzeniowych. Jest to jeden z odruchów z grupy zwanych obronnymi.

Jądro – skupisko podobnych komórek pełniących taką samą lub podobną funkcję.
Jest ono wyraźnie ograniczone (te skupisko).

Zwój – jeżeli takie skupisko komórek jak miało to miejsce w przypadku jądra
znajduje się poza ośrodkowym układem nerwowym to wtedy mówimy o zwoju.

W białej istocie mamy do czynienia z pęczkami włókien.

Nerw – pęczek włókien.

Nerw błędny – 10 para nerwów

Neuron wstawkowy (pośredniczący czasem) albo interneuron – jego ciało jak i

wszystkie wypustki leżą w ośrodkowym układzie nerwowym. Pośredniczą miedzy
jednym a innym poziomem rdzenia.

16
Funkcja obwodowego układu nerwowego – od receptorów do ośrodkowego układu
nerwowego, od ośrodkowego układu do efektorów.

Funkcja ośrodkowego układu nerwowego – istnieje spore zróżnicowanie tego co

się dzieje na różnych poziomach. Rdzeń może sam pełnić funkcję ośrodka pewnych
funkcji a nie tylko służyć do przekazywania informacji góra dół, dół góra.
Przykładem mogą być bardzo proste odruchy rdzeniowe np. Odruch kolanowy –
pojawił się bodziec i on wywołał reakcje – wszystko odbywa się na poziomie rdzenia.
Z rdzeniem u człowieka związane są odruchy obronne (na przykład dotykamy
czegoś gorącego ręką i zanim pomyślimy to cofamy rękę – to jest odruch cofania
(fleksji), realizowany na poziomie rdzenia). Połączenia czuciowe w końcu dochodzą
do głowy bo my czujemy ten ból, ale czucie tego bólu nie jest konieczne do tego aby
został wykonany ten odruch. Czyli poza naszą świadomością wykonujemy ten ruch.
Rdzeń pełni przede wszystkim funkcję przesyłową. On uczestniczy pomiędzy
układem obwodowym a dokładniej mówiąc między tym co się na końcu układu
obwodowego znajduje czyli pomiędzy receptorami, a wyższymi ośrodkami
mózgowymi. Najwyżej położone są półkule mózgowe, które są okryte korą, ta kora
mózgowa jest odpowiednikiem istoty szarej w rdzeniu kręgowym.

Rola rdzenia przedłużonego – jest to dokładne odwzorowanie tego co się znajduje

w kręgosłupie. Na poziomie rdzenia przedłużonego mamy już pierwsze jądra w
których odbywa się zazwyczaj bardzo intensywna analiza zdarzeń o których
informacja dopływa z receptorów. Układ akceleracyjny serca znajduje się w rdzeniu
przedłużonym. oddechowa funkcja również znajduje się w rdzeniu przedłużonym.

Most – most podobnie jak rdzeń przedłużony kontynuuje te funkcje rdzenia

kręgowego – przesyłania i odsyłania informacji. Integruje informacje przychodzące i
wychodzące z układu nerwowego.

Móżdżek – człowiek z uszkodzonym móżdżkiem albo zwierze wygląda na oko jakby

było pijane. Móżdżek odgrywa ogromną rolę w koordynacji ruchu.

Śródmózgowie – odpowiada za funkcje ruchowe, czuciowe. Na granicy

śródmózgowia i mostku znajduje się istota czarna (substancja enigra) - zabarwienie
to bierze się z tego, że znajduję się tam melatonina, jest produktem pośrednim
powstawania ważnej substancji dopaminy. Parkinsonizm pojawia się gdy istota
czarna jest upośledzona. Brak dopaminy powoduje typowe drżenie.

Wzgórki czworacze – są 4 wzgórki (dwa górne i dwa dolne) – górne pełnia ważną
funkcję w układzie wzrokowym, a dolne w układzie słuchowym u zwierząt. U
człowieka jest to tak, że podstawowa analiza wzrokowa odbywa się w korze
wzrokowej.

17
Międzymózgowie - składa się ze wzgórza (odpowiada za głód, pragnienie, popęd
seksualny, agresja, lęk). Wzgórze jest miejscem gdzie wszystkie drogi czuciowe do
kory muszą się na chwilkę zatrzymać. Tam istnieją skupiska bardzo
wyspecjalizowanych komórek i jądra wzgórza (wzrokowe jądro) związane ze
wszystkimi rodzajami czucia poza węchowym. Wzgórze pełni bardzo ważną funkcję
w reakcjach czuciowych i podwzgórza.

Jądra podkorowe – część z nich bierze udział w czuciowych czynnościach.

Układ limbiczny (układ struktur do których wchodzą między innymi niektóre

jądra podkorowe) – odpowiedzialny za uczenie się, za pamięć, emocje.

Półkule – czyli mózg. Mózg średnio waży 1,3 kg.

Wykład 4

Neuron – malutka komórka z wypustkami. Zapewnia nam w połączeniu z innymi

komórkami właściwe zachowanie adaptacyjne.

Błona półprzepuszczalna – woda w której znajduje się ta błona, w której ona pływa
może tworzyć środowisko w którym będą jony, a może go nie stworzyć bo są
elektrolity i nieelektrolity. Na przykład glukoza rozpuści się w wodzie, a elektrolit
zachowa się inaczej, on się rozpadnie na mniejsze cząsteczki, czasem nawet do
atomów i wychodzi z tego rozpadu z tej dysocjacji z ładunkiem – bądź dodatnim,
bądź ujemnym. Dlatego to nazywamy jony a szczegółowo kationy z dodatnim
ładunkiem i aniony z ujemnym ładunkiem. Pod wpływem różnych sił następuje
porządkowanie tego co się znajduje po jednej i po drugiej stronie tej błony. Są dwa
gradienty podstawowe: gradient koncentracji - jeżeli czegoś jest więcej po jednej
stronie to nastąpi wędrówka na przykład jonów sodu poprzez błonę (poprzez pory w
niej) do drugiej części naczynia aby ilość po jednej i po drugiej stronie się
wyrównała.
Drugą siłą, która wpływa na ruch jonów przez błonę czyli drugim gradientem
jest gradient elektryczny albo elektrostatyczny: czyli znaki decydują, koncentracja
plusów po jednej stronie powoduje, że część tych plusów przepłynie na drugą stronę.
Jednoimienne się odpychają, a różnoimienne się przyciągają. Musi w tym zakresie
również nastąpić równowaga po obu stronach.

Neuron: ciało komórki, jądro, dendryty, akson, włókno osiowe lub neuryt

18
Możemy tu wyróżnić dwa środowiska: środowisko wewnętrzne komórki jak i
aksonów (protoplazma z całą zawartością) i środowisko zewnętrzne
(zewnątrzkomórkowe)

Błona komórkowa jest granicą pomiędzy środowiskiem zewnętrznym a

wewnętrznym. Jony sodu i potasu są po obu stronach błony półprzepuszczalnej.
Wewnątrz znajdziemy jeszcze jony o ładunku ujemnym, a więc aniony pochodzenia
białkowego. Jeszcze jest chlor i parę innych, ale na razie dla nas większego znaczenia
nie mają. Jony, które nigdy nie opuszczają komórki ponieważ nie mieszczą się w
kanałach, w porach, które przepuszczają inne jony nazywamy anionami
rezydującymi we wnętrzu komórki. Pozostałe mogą przedostawać się poprzez
błonę, ale tylko w pewnych sytuacjach. Potasu jest dużo więcej w środku niż na
zewnątrz. Więcej sodu na zewnątrz niż wewnątrz. Jeżeli neuron akurat nic nie
przewodzi to rozkład jonów jest właśnie tak usytuowany wewnątrz i na zewnątrz.
Dzieje się tak za sprawą mechanizmu, który nazywa się pompa jonowa albo w
szczególe pompą sodowo potasową. Ta pompa ma spore zapotrzebowanie
energetyczne po to aby aktywnie wypompowywać niektóre jony na zewnątrz i
wpompowywać niektóre jony do wnętrza. Zamyka wszystkie kanały i nie ma już
przepływu dopóki coś się nie wydarzy. Ta nierównowaga sprzeczna z zasadami
fizyko-chemii, ale mówimy o żywej błonie więc nie musimy się dziwić, jest
potrzebna do czegoś co możemy stwierdzić w bardzo prostym doświadczeniu.
Wytnijmy kawałek aksonu i połóżmy na szkle, zalejmy to odpowiednim
roztworem fizjologicznym. W tym doświadczeniu podłączamy jakąś elektrodę
zewnętrzną, jakiś bardzo czuły woltomierz, a drugą elektrodę wprowadzamy do
wnętrza tego włókna. W momencie kiedy wprowadzimy drugą elektrodę do
włókna to woltomierz odchyli się i pokarze pewną wartość – wartość, którą jest
różnica potencjałów między zewnętrzna a wewnętrzną częścią neuronu (a
dokładniej mówiąc włókna). Jest to wartość minusowa pokazująca, że wewnątrz
mamy biegun minusowy, a na zewnątrz dodatni. Największy udział w tej
minusowości mają aniony pochodzenia organicznego. Taki stan jest stanem
nierównowagi, który przy najmniejszym bodźcu spowoduje, że zacznie się jakiś
dynamiczny proces.

Potencjał spoczynkowy – nic się nie dzieje, komórka przygotowana jest do czegoś
tam.

Przy małym bodźcu uzyskamy efekt, że nastąpi zmniejszenie elektroujemności

potencjały spoczynkowego. Dzieje się tak dla tego, że bodziec, którym
zadziałaliśmy bardzo lokalnie. Ten bodziec powoduje zmianę właściwości błony
dokładnie w tym obszarze gdzie zadziałał bodziec. Zmiana polega na tym, że
specjalne kanały na błonie, które są kanałami przeznaczonymi wyłącznie dla ruchu
sodu otwierają się i zaczyna działać w tym punkcie gradient koncentracji. Czyli od

19
większej koncentracji do mniejszej. Czyli z zewnątrz do środka wpływają jony sodu.
Tego sodu na zewnątrz w spoczynkowym stanie komórki jest 10-krotnie razy więcej
niż wewnątrz. Potasu jest 30-krotnie więcej niż na zewnątrz. Te plusy, które
wpływają do środka neutralizują przynajmniej troszeczkę tą minusowość w tym
miejscu gdzie zadziałaliśmy bodźcem, stąd ta malutka depolaryzacja. Jeżeli nic się
więcej nie wydarzy to ta depolaryzacja w skutek działania pompy sodowo potasowej
przepompuje wszystko się tak jak było i wróci do wartości spoczynkowej. Jednak
możemy zastosować silniejszy bodziec, który spowoduje, że ta depolaryzacja
wstępna będzie większa i w pewnym momencie uzyskujemy taką wartość
depolaryzacji, która pociąga za sobą cały szereg zdarzeń późniejszych. Przy
większym bodźcu przepływ jonów sodu jest większy, ta neutralizacja, ta
depolaryzacja minusów jest większa. Zmienia się na tyle, aż w końcu osiąga się
wartość progową, która powoduje odwrócenie zupełne znaku w tym punkcie gdzie
działaliśmy bodźcem.

Depolaryzacja progowa – depolaryzacja po, której następuje odwrócenie znaków w

miejscu gdzie zadziałał bodziec. Co za tym idzie bodziec, który ją wywołał jest
bodźcem progowym.

Bodziec progowy – jest to najmniejsza wartość bodźca, która już wywołuje zmianę
znaku.

Potencjał czynnościowy – jest to zmiana znaku.

W pewnym momencie następuje zamknięcie kanałów sodowych i otwierają się

kanały potasowe. Na początku w nadmiarze tego potasu było wewnątrz czyli plusy
zaczynają teraz uciekać. Zaczyna się zmniejszanie tego potencjału aż do powrotu do
poziomu spoczynkowego, a nawet poniżej. Dzieje się dlatego, że kanały potasowe
mają taką naturę, że są kanałami wolno zamykającymi się. Z pewnym jak gdyby
opóźnieniem do tego co się dzieje, z pewnym opóźnieniem się zamykają.

Hyperpolaryzacja – zwiększenie minusowości potencjału spoczynkowego. Za

chwilę zaczyna działać pompa sodowo potasowa. Przerzucane są we właściwy szyk i
we właściwym kierunku jony, które zaburzyły tę spoczynkowość i w tym miejscy
wraca polaryzowanie takie jak było na początku.

Aby mógł się wydarzyć pewien czynnościowy potencjał musi być specyficzny
wyjściowy rozkład jonów spoczynkowy.

Refrakcja – okres niepobudliwości. Refrakcja ma dwa okresy wewnętrzne. Fazę

refrakcji bezwzględnej kiedy włókna nie można pobudzić żadnym bodźcem.
Refrakcja względna - porządek w sensie tu minus, a tu plus został odzyskany.

20
Błona w tym miejscu straciła trochę na pobudliwości, ale nie na tyle aby się nie dać
wcale pobudzić.

Jony sodu, które wpłynęły do środka na zasadzie dyfuzji na bardzo bliskie, sąsiednie
odcinki się rozprzestrzeniają. Inny pogląd mówi o wewnętrznej i zewnętrznej różnicy
potencjałów pomiędzy sąsiadującymi obszarami, która prowadzi do zmian
przepuszczalności błony. Te zmiany są na tyle silne aby wywołać to samo co wywołał
zewnętrzny bodziec.

Pojawia się coś co możemy nazwać przesuwaniem się wyładowań

czynnościowych, one są często nazywane w skrócie iglicami. Te iglice zaczynają
się rozchodzić bo ten proces się nie zatrzymuje. Lawina została wywołana. Pompa
została wywołana, stare miejsca zaczynają wracać do pierwotnego stanu, następne się
depolaryzują, zmieniają ładunek. Pojawia się coś co możemy nazwać przewodzeniem
i to w obie strony, ale to dotyczy wycinka włókna. To jest właściwość włókna
przewodzenie w obie strony. W przypadku neuronów pobudzenie jest tylko w
jednym kierunku.

Potencjał czynnościowy wraz z jego powielaniem tworzą dwie wartości,

właściwości: pobudliwość i przewodnictwo (w przypadku aksonu)

Prawo, zasada wszystko albo nic

dopóki bodziec progowy nie zostanie osiągnięty, a za tym i depolaryzacja progowa to

nie ma nic. A wszystko gdy tylko osiągniemy wartość progową polaryzacji
oczywiście przy pomocy bodźca progowego. To wcale nie oznacza, że im silniejszy
bodziec tym silniejsze potencjały czynnościowe. Wszystko to znaczy tyle ile jest
charakterystyczne dla danego aksonu i dla danej komórki nerwowej.

Tkanka nerwowa – komórki jej nie tworzą zwartej sieci komórkowej, tak jak ma to
miejsce w przypadku innych tkanek. W układzie nerwowym neurony nie stykają się
ze sobą w sensie fizycznym, dosłownym. Pozostaje między nimi przerwa, która
nazywamy synapsą (styk komórkowy). Synapsa nie jest takim stykiem dosłownym
tylko takim poniekąd, pozostaje między nimi przerwa nazywaną szczeliną
synaptyczną.

Komunikacja między neuronami

Istotne elementy połączenia:

21
Błona presynaptyczna
szczelina synaptyczna
błona postsynaptyczna

te 3 elementy odgrywają istotną rolę w tym co nazywamy czynnościami synaps, czyli

możliwościami fizjologicznymi tych synaps.

Pęcherzyki synaptyczne zawierają substancje chemiczne, które nazwano

neuroprzekaźnikami albo mediatorami. Acetylocholina była pierwszym
odkrytym przekaźnikiem, która pod wpływem pobudzenia dochodzącego do
końcówki aksonu (na końcu mamy kolbkę synaptyczną, która pod wpływem
pobudzenia otwiera pory, szczeliny otwierają się te pęcherzyki i wypuszczają
zawartość – na przykład acetylocholinę i wpływa to wszystko do przestrzeni
synaptycznej, do szczeliny wypełnionej płynem około komórkowym i po prostu
dyfunduje – odległość jest mikroskopijna więc dyfuzja jest bardzo szybka i
przebywa tę szczelinę w „pław” przechodząc na chemiczną transmisję czy też
przewodzenie. Dopływa w okolice błony a tu znajdują się receptory chemiczne, są
to receptory chemiczne zbudowane na zasadzie specyficzności – on wyłapuje tylko
jeden rodzaj substancji i na dodatek dopasowanie tej substancji do receptora jest na
zasadzie klucz do zamka, on pasuje strukturalnie do tego receptora. Acetylocholina
jeśli zostanie zaabsorbowana przez błonę (w błonie tkwią te receptory) zmienia
właściwość błony w tym miejscu, a zmiana właściwości błony powoduje, że
otwierają się kanały sodowe, sód wpływa do środka, zmniejsza się elektroujemność
w środku i pojawia się lokalna depolaryzacja.)

EPSP – pobudzeniowy Potencjał post synaptyczny (ważne!!!)

jeśli nie dopłyną kolejne porcje neurotransmitera nie wywoła niczego tylko zagaśnie,
zaniknie dzięki procesom prowadzącym do depolaryzacji wyjściowej czyli
spoczynkowej (-70).
Pobudzenie które doszło do błony presynaptycznej wypuszcza nie jedną porcyjkę
lecz szereg. One muszą dopływać jeden za drugim bardzo szybko aby następowało
sumowanie depolaryzacji. Kiedy osiągnie wartość progową pojawi się iglica, a skoro
pojawi się iglica to pojawi się też przewodzenie w nowym neuronie. Znowu
zamieniliśmy chemiczną transmisję w bioelektryczną.

Część interneuronów ma wpływ przełączający pobudzenia na hamowanie.

IPSP – hamulcowy potencjał post synaptyczny.

Na błonie postsynaptycznej ciągle toczy się gra pomiędzy EPSP a IPSP, która kończy
się albo przewodzeniem, albo zatrzymaniem jeśli przewaga należy do hamulcowych

22
potencjałów. Równowaga między tymi potencjałami oznacza, że nie ruszamy się, nic
nie wykonujemy – do mięśni nie docierają żadne sygnały.

Przewodzenie zawsze jest od dendrytów do aksonów – tylko w tym kierunku.

Kimograf – jest w stanie zarejestrować bodziec jego wielkość i czas trwania.
Urządzenie to było skonstruowane przez Scherringtona.

Sherrington stworzył preparat izolowanego mózgowia – Mózgowie jest

odizolowane od reszty ośrodkowego układu nerwowego, a co za tym idzie od całego
tułowia. Taki preparat jest potrzebny w badaniach funkcji rdzenia kręgowego. Odruch
fleksji, cofania – odruch obronny jest realizowany wyłącznie na poziomie rdzenia
kręgowego. To zapoczątkowało badania nad tak zwanymi odruchami rdzeniowymi.
Najprostszą jednostką behawioralną są odruchy rdzeniowe.

Dzięki Sherringtonowi mamy dzisiaj coś co się nazywa prawami odruchu.

Sherington stwierdził, że ukucie łapy psa nie powoduje odruchu do póki ten bodziec
nie osiągnie granicznej wartości zwanej progową.

Bodziec progowy – najmniejszy bodziec, który wywołuje reakcję

Promieniowanie – to jest to wg Sheringtona promieniowanie pobudzenia, czyli

bodźca a w efekcie reakcji

Preparat izolowanego śródmózgowia – on się różni od preparatu mózgowia

izolowanego tym, że zwierzę po takim zabiegu sztywnieje i już tak pozostaje.
Wszystkie antygrawitacyjne mięśnie są napięte. Jeżeli taki preparat, takiego psa
ukujemy w łapę, bodziec będzie dosyć silny to nastąpi silne zgięcie tej łapy ale
oprócz tego jeszcze poruszy się łapa przeciwstawna. Tak jakby ten organizm pierwsze
kroki stawiał, lokomocję zaczynał. To zjawisko nazywa się figura odruchowa – jest
to dowód na to, że na poziomie rdzenia znajdują się jakieś pozostałości po ewolucji,
nim ośrodki odpowiedzialne za lokomocje zostały przeniesione z rdzenia w wyższe
partie układu nerwowego.

Sumacja czasowa - bodźce podprogowe się sumują i w końcu mają siłę takiego
bodźca, że wywołują reakcję.

Sumacja przestrzenna – bodźce podprogowe mogą być w różnych miejscach i tak

będą się sumować i w końcu osiągną taki poziom, że wywołają reakcję.

Rdzeń jest w stanie ocenić sytuację z punktu widzenia biologicznego i zareagować na

bodziec bardziej zagrażający.

23
24