Heartthrobs: A History of Women and

Desire 1st Edition Dyhouse

Visit to download the full and correct content document:
https://textbookfull.com/product/heartthrobs-a-history-of-women-and-desire-1st-editio
n-dyhouse/
More products digital (pdf, epub, mobi) instant
download maybe you interests ...

Desire A History of European Sexuality Anna Clark

https://textbookfull.com/product/desire-a-history-of-european-
sexuality-anna-clark/

'Bad' Women of Bombay Films: Studies in Desire and

Anxiety Saswati Sengupta

https://textbookfull.com/product/bad-women-of-bombay-films-
studies-in-desire-and-anxiety-saswati-sengupta/

A History of Women in Medicine Cunning Women Physicians

Witches Sinead Spearing

https://textbookfull.com/product/a-history-of-women-in-medicine-
cunning-women-physicians-witches-sinead-spearing/

Women in the Holocaust : a feminist history First

Edition Waxman

https://textbookfull.com/product/women-in-the-holocaust-a-
feminist-history-first-edition-waxman/
The nature of desire 1st Edition Deonna

https://textbookfull.com/product/the-nature-of-desire-1st-
edition-deonna/

Behind the Wireless: A History of Early Women at the

BBC 1st Edition Kate Murphy (Auth.)

https://textbookfull.com/product/behind-the-wireless-a-history-
of-early-women-at-the-bbc-1st-edition-kate-murphy-auth/

Heroines Powerful Indian Women of Myth and History Ira

Mukhoty

https://textbookfull.com/product/heroines-powerful-indian-women-
of-myth-and-history-ira-mukhoty/

New Approaches in History and Theology to Same-Sex Love

and Desire 1st Edition Mark D. Chapman

https://textbookfull.com/product/new-approaches-in-history-and-
theology-to-same-sex-love-and-desire-1st-edition-mark-d-chapman/

Women Have Always Worked A Concise History Alice

Kessler-Harris

https://textbookfull.com/product/women-have-always-worked-a-
concise-history-alice-kessler-harris/
HEARTTHROBS
1
OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 7/11/2016, SPi

3
Great Clarendon Street, Oxford, OX DP,
United Kingdom
Oxford University Press is a department of the University of Oxford.
It furthers the University’s objective of excellence in research, scholarship,
and education by publishing worldwide. Oxford is a registered trade mark of
Oxford University Press in the UK and in certain other countries
© Carol Dyhouse 
The moral rights of the author have been asserted
First Edition published in 
Impression: 
All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in
a retrieval system, or transmitted, in any form or by any means, without the
prior permission in writing of Oxford University Press, or as expressly permitted
by law, by licence or under terms agreed with the appropriate reprographics
rights organization. Enquiries concerning reproduction outside the scope of the
above should be sent to the Rights Department, Oxford University Press, at the
address above
You must not circulate this work in any other form
and you must impose this same condition on any acquirer
Published in the United States of America by Oxford University Press
 Madison Avenue, New York, NY , United States of America
British Library Cataloguing in Publication Data
Data available
Library of Congress Control Number: 
ISBN ––––
Printed in Great Britain by
Clays Ltd, St Ives plc
Links to third party websites are provided by Oxford in good faith and
for information only. Oxford disclaims any responsibility for the materials
contained in any third party website referenced in this work.
For Nick
 OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 7/11/2016, SPi

CONTENTS

List of Illustrations ix
Acknowledgements xi
Epigraphs xv

Introduction 

. Her Heart’s Desire: What Did Women Want? 

. Unbridled Passions 

. Packaging the Male 

. Once upon a Dream: Prince Charming, Cavaliers,

Regency Beaux 

. Dark Princes, Foreign Powers: Desert Lovers,

Outsiders, and Vampires 

. Soulmates: Intimacy, Integrity, Trust 

. Power: Protection, Transformative Magic,

and Patriarchy 

. Sighing for the Moon? 

Notes 
Select Bibliography and Sources 
Picture Acknowledgements 
Index 

vii
 LIST OF ILLUSTRATIONS

. Peg’s Paper, cover image: Little servant girl,  Nov. . 

. Toffee tin, Keiller’s Kinema Krunchies. 
. Rudolph Valentino as The Sheik. 
. Beatles fans, Empire Pool, Wembley, . 
. Lord Byron. 
. Elvis in concert, . 
. Teenage girl in bedroom, s, with huge poster
of David Essex. 
. Fabio Lanzoni, s model. 
. Lord Nelson. 
. The Duke of Wellington. 
. Rudolph Valentino as Monsieur Beaucaire. 
. Cinderella Love, Aug. . 
. Liberace. 
. Barbara Cartland book cover: A Very Naughty Angel. 
. Lady (later Princess) Diana reading Barbara Cartland. 
. Peg’s Paper, cover image: Call of the East,  Apr. . 
. Elvis channelling Valentino in Harum Scarum. 
. Douglas Fairbanks in The Black Pirate, . 
. William Powell Frith painting of Claude du Vall. 
. Adam Ant posing as dandy highwayman, s. 
. Ivor Novello, advert for Joy, Daily Mirror,
 Feb. . 
. Tyrone Power as Indian Prince, still from
The Rains Came, . 

ix
 LIST OF ILLUSTRATIONS

. Cover illustration and spine of Mills and Boon volume,

Sylvia Sark’s Take Me! Break Me!, . 
. David Cassidy at the Empire Pool, Wembley, . 
. David Cassidy fan wearing huge rosette. 

x
 ACKN OWLEDGEMENTS

I am grateful to the staff at the several institutions which enabled me to

carry out research for this book. Every time I visit the British Library I
find myself aware of just how privileged its readers are, and delighting
anew in its riches. I rather miss the newspaper division in Colindale,
where the staff trudged uncomplainingly back and forth delivering me
bundles of Boyfriend, Roxy, and Mirabelle, but I don’t miss the tube journey
out there, and the periodicals arrive in the reading rooms at St Pancras,
just as magically as before. Thank you so much, all the brilliant staff at
the British Library, for your reliably friendly help over the telephone, for
your efficiency in the reading rooms, and for uncomplainingly helping
me (yet again!) with the photocopying machines and scanners.
My warm thanks, too, to the staff of Reading University’s Museums
and Special Collections Service, (which houses the Mills and Boon
Archive), for guiding me through their holdings. Thanks also to Dr
Phil Wickham and the staff at the Bill Douglas Cinema Museum at the
University of Exeter. I am grateful, as ever, to the staff at the University of
Sussex Library, and to those at The Keep, which now houses the Uni-
versity’s Special Collections holdings, including the Mass Observation
Archive.
Friends and colleagues at the University of Sussex have been extra-
ordinarily generous and supportive while I’ve been working on this
book. I am grateful to the History Department, to colleagues in the
School of History, Art History and Philosophy and to Deborah Jack-
son-Smith and Ahmed Koyes, for continuing to provide me with
facilities for research and writing. Ahmed has shown extraordinary
patience in the face of my panics and often breath-taking technical
incompetence with reprographics and software. It has been a real

xi
 ACKNOWLEDGEMENTS

privilege to continue to work alongside older and newer members of

the department: my special thanks to Ann-Marie Angelo, Hester
Barron, Vinita Damodaran, Sian Edwards, Jim Endersby, Ian Gazeley,
Tim Hitchcock, Rose Holmes, Hilary Kalmbach, Jill Kirby, Claire
Langhamer, Ian McDaniel, Katharina Rietzler, Lucy Robinson, Claudia
Siebrecht, James Thomson, Chris Warne, and Clive Webb. I have
benefited from conversations about history and popular culture
(among other things) with Claire Langhamer, Lucy Robinson, Owen
Emmerson, Alexa Neale, Zoe Strimpel, and Angela Ferreira Campos.
Claire, Hester, and Lucy have, all three of them, been inspirational, as
well as mainstays of support.
My thanks, too, to the many people (some, but not all connected
with the academic world) who have provided ideas and support while
this book was coming together. I owe a particular debt of gratitude to
Imogen Robertson, for introducing me to the riches of Charles
Garvice. It says something about how much historians have still to
learn about popular culture that even after some decades of teaching
social history in universities, I had never before even heard of Garvice.
Thanks to Stephanie Spencer and Penny Tinkler. Camilla Leach
offered words of support which she’s probably forgotten, but I
haven’t. I am grateful to Stephen Brooke, Lesley Hall, Selina Todd,
and Amanda Vickery for their personal and intellectual generosity as
well as for inspiring me with their own historical work and writing.
Ulrike Meinhof has shared friendship, warmth and ideas over many
years. Alison Woodeson, Monica Collingham, Jeanne Openshaw, and
John Bristow have been wise and kind and buoyed me up through low
times. I am hugely grateful to Jenny Shaw and to Marcia Pointon for
their understanding, their ideas, and for their friendship. My thanks to
Madge Dresser and Helen Taylor, too, for many years of friendship,
intellectual stimulus, and emotional support. Alan Sinfield and Vincent
Quinn have offered countless suggestions for more reading and think-
ing: it has been a real privilege to share conversations with them both.
I have benefited from the skills, professional expertise, and compe-
tence of a number of people in bringing this book to press. My warm

xii
 ACKNOWLEDGEMENTS

thanks to Maggie Hanbury and her colleagues at the Hanbury Agency.

Connie Robertson and Deborah Protheroe helped with textual and
picture permissions respectively and both were impressively efficient.
I am grateful to Pat Baxter for her copyediting expertise. Thanks
also to Cheryl Brant who was painstaking and patient in seeing the
manuscript of the book through to production. The team at Oxford
University Press, Luciana O’Flaherty, Matthew Cotton, and Kizzy Taylor-
Richelieu were always an absolute pleasure to work with.
My family, as always, has been a fount of encouragement and
support. Conversations with Alex and Eugénie have never failed to
stimulate, galvanise – or to puncture – my thinking about history and
popular culture. I am boundlessly grateful for their sharp-wittedness,
warmth, and common sense. Talking to, and learning from, Andrew
Whitehurst and Mike Witcombe has also been both a privilege and a
pleasure. The writer Georgette Heyer once observed through the
heroine of one of her novels that ‘a well-informed mind and a great
deal of kindness’ count as major assets in a partner. This book is
dedicated to Nick von Tunzelmann, on whose intelligence, loyalty,
and generosity I have so long been able to rely.

We are grateful for permission to reprint the following material:

Lines from ‘Mad Girl’s Love Song’ by Sylvia Plath, first published in
Mademoiselle , reprinted by permission of Faber & Faber Ltd.
Lines from ‘Holding out for a Hero’, words and music by Dean
Pitchford and Jim Steinman, copyright © , reprinted by permis-
sion of Sony/ATV Melody, London WF LD.
Although every effort has been made to trace and contact all
copyright holders, if notified, the publisher will rectify any errors or
omissions at the earliest opportunity.

xiii
I need a hero
I’m holding out for a hero ‘til the morning light
He’s gotta be sure and it’s gotta be soon
And he’s gotta be larger than life
(Bonnie Tyler, Holding Out for a Hero, Dean
Pitchford/Jim Steinman, )

I dreamed that you bewitched me into bed

And sung me moon-struck, kissed me quite insane.
(I think I made you up inside my head.)
(Sylvia Plath, Mad Girl’s Love Song, )

If thy desire have over thee the power

Subject then art thou and no governor.
(Sir Thomas Wyatt, sixteenth-century poet)

through fantasy, we learn how to desire

(Slavoj Žižek, Looking Awry: An Introduction to Jacques
Lacan through Popular Culture, )

When I read for Entertainment, I had much rather view the Characters of Life as
I would wish they were than as they are: therefore I hate Novels and love
Romances.
(R.B. Sheridan, Letters, )

xv
 Introduction

W hat did women want? asked Sigmund Freud, founding father of

psychoanalysis and excavator of the human mind.1 Despite
some thirty years probing the dark mysteries of the feminine soul, he
confessed himself stumped for an answer. The question still intrigues:
are women’s desires completely different from men’s? How far have
their needs and wants been shaped or blocked by history?
This book narrows the question down to look at what women have
found irresistibly attractive in men. Its scope is historical, with an
emphasis on modern times. I am curious about the men—real and
imagined—who inspired dreams, passions, and obsessions in women
on a grand scale. Have there been patterns in all this sighing and
longing? What do these patterns tell us about women and desire?
The icons of romantic literature—Mr Darcy, Mr Rochester, Heathcliff,
or Rhett Butler—were mostly, in the first instance, products of the
female imagination. Movie stars and rock musicians acquire and
cultivate images that in many cases have little to do with their ‘real’
selves. Many of the most successful ‘romantic leads’ in the past—
Montgomery Clift, Rock Hudson, Dirk Bogarde, Richard Chamberlain,
for instance—have been gay. Their performances nevertheless con-
jured visions of maleness which had women weak at the knees: how
do we make sense of this?
What we now refer to as the ‘alpha male’ hero, rugged, square-built
with a strong jawline, has never held indomitable sway over feminine
emotions. Sensitive types, moody aesthetes, and men exuding andro-
gynous charm have featured equally prominently in the cultural


 INTRODUCTION

landscape of desire. Lord Byron and Rudolph Valentino are obvious

examples. Through history, any whiff of effeminacy in men who
proved particularly attractive to women was likely to evoke censure
from other males. A ‘ladies’ man’ could be suspected of letting the side
down. Male dancers of Valentino’s ilk were castigated as gigolos,
‘lounge lizards’, or ‘tango pirates’ in North America a century ago.
Army men in Britain used the pejorative term ‘poodle-fakers’ to mean
ladies’ men, implying some shortage of masculine grit, and almost
certainly a disinclination for military service.2 The weight of expect-
ations around masculinity increased during wartime, when men were
expected to fight. During the First World War, those who questioned
this imperative were all too likely to be shamed with white feathers,
often presented by women.3
Understanding the icons of masculinity who have served to invoke
female desire is a step towards understanding the history of women’s
wants and needs, but it is more than that. It is also an inquiry into
cultural history, an exploration of changing forms of communication,
representation, and reinterpretation. There are similarities—but also
crucial differences—between ‘Byromania’ in the nineteenth century
and ‘Beatlemania’ in the twentieth. The young women who swooned
over Byron got lovesick on poetry and the printed word via rumours
and reputation. Beatles fans in the s could listen to and watch
their idols on record players and television screens in their bedrooms.
They could, but didn’t have to, storm concerts or converge upon
airports for a glimpse of the real thing. Technology has reshaped
patterns of desire and consumption. When air travel became possible,
pilots and airmen started to feature large as romantic heroes both in
novels and on the cinema screen. Voice recordings made it possible
for women to fantasize about intimacy with ‘crooners’ such as Rudy
Vallée, Bing Crosby, or Frank Sinatra. With the advent of cinema, mass
publishing, and television, the possibilities multiplied. Icons of the
past could be continually reinterpreted: John Barrymore as Beau
Brummel; Richard Chamberlain as Byron; British actor Colin Firth
as a particularly sexy incarnation in a long line of Mr Darcys. Since the


 INTRODUCTION

s, the impact of the internet has massively expanded opportun-

ities for people to express, to play with, and to communicate their
passions. The heartthrobs of the past gain a new lease of life as their
appeal is reinterpreted and argued over through the media of
YouTube, fan sites, blogs, or the discussion forum. Websites such as
‘My Daguerreotype Boyfriend’, described as a forum ‘where early
photography meets extreme hotness’, even explore the sex appeal of
long-dead men in history.4
Economics, as well as technology, impacted on desire. As the
twentieth century progressed, younger women became more inde-
pendent. As wage earners and consumers they began to express
preferences. Sales of magazines like Peg’s Paper and cheaply produced
romances by Charles Garvice, E. M. Hull and Ethel M. Dell rocketed.
Critics sneered at ‘shop-girl romances’ and worried about a decline in
cultural standards.5 Social aspirations—unlike literary standards—
appeared to be rising apace. Were girls wanting too much and getting
above themselves? Stories in early editions of Peg’s Paper had heroines
of modest birth entrapping mill owners and minor gentry, if not
aristocrats. There was uneasiness about girls’ new spending power
and what was seen as their disinclination for self-improvement; their
new and seemingly insatiable appetite for pleasure.
Such anxieties deepened as the habit of cinema going entrenched
itself among the female population, with many women going to ‘the
pictures’ regularly, two or three times a week in the s and s.6
Film offered up new and potent images of masculinity for female
delectation, especially following Rudolph Valentino’s performance as
Sheik Ahmed Ben Hassan in the screen version () of E. M. Hull’s
() best-selling novel, The Sheik. Contemporaries complained that
courtship and common sense were being warped by romance reading
and picture going. And meanwhile, the torrent of printed romance
literature poured from the presses. New magazines—Oracle, Miracle,
Red Star, Glamour, Secrets and Flame—thrilled female readers with a long
procession of male romantic prototypes: sheiks, sultans, and foreign
princes, captains of industry, film stars, aristocrats, and airmen. Even


 INTRODUCTION

Figure . Peg’s Paper, cover image: Little servant girl,  Nov. . There was a
rich vein of fantasy around the possibilities of cross-class relationships.


 INTRODUCTION

those most in sympathy with the habits of young women expressed

concern at the rate at which girls gobbled up cheap ‘novels’ and
magazines of this kind, immersing themselves in a world heavy with
escapist fantasy, even (or especially) in wartime.7
Young women’s wages, and their levels of employment, continued to
increase after the Second World War.8 Teenagers began buying records
and listening to new kinds of music.9 Television began to compete with
the cinema screen. Male pop stars—youthful, and casually dressed—
began to replace sheiks, sultans, and airmen, particularly in the
magazines aimed at the young female market. Another crop of new
magazines—Boyfriend, Roxy, Mirabelle, Romeo, Valentine—mushroomed

Figure . Toffee tin, Keiller’s Kinema Krunchies. A girl dreams about the men she
would see on the cinema screen.


 INTRODUCTION

in the late s, part and parcel of the teenage revolution. Singers
and pop stars such as Elvis Presley, Lonnie Donegan, Tommy Steele,
and Cliff Richard were heavily marketed through the pages of these
magazines, which offered souvenir photos of pop heroes, transfers
which could be ironed onto skirts and embroidered, and other ‘personal
keepsakes’. Teen magazines encouraged fan clubs and gossip. The
Sixties accentuated these trends. Young girls retired to their bedrooms
and swooned over Beatles recordings, played on treasured Dansette
record players.
While teenage girls swore undying allegiance to pop singers, their
mothers’ hearts might have stayed with performers with a more
mature style such as Mario Lanza, Frankie Vaughan, or Perry Como.
Or older women may have sighed—along with their daughters—over
one of the handsome doctors so popular with film and television
audiences in the s and s: Dirk Bogarde as Doctor in the House,
‘Bud’ Tingwell in Emergency Ward Ten, Bill Simpson as Dr Finlay, or
Richard Chamberlain as the handsome young intern, Dr Kildare.
Married women confined to domesticity often had a hard time of it
in the s: the decade of Betty Friedan’s The Feminine Mystique,
housewives’ psychosis, and pill popping. The consumption of tran-
quillizing drugs such as valium (diazepam) rose.10 Medical romances
were popular in these years. Marrying a doctor—with prospects of a
steady income, and status in the community—could appear a safe bet
for a comfortable, middle-class lifestyle. And some women invested a
great deal of faith in family doctors, hoping for understanding of what
had begun to look like a rising tide of female desperation, trusting that
the medical profession would have some of the answers.11
For women’s liberationists of the s, on the other hand,
medics—however paternalistic or avuncular their bedside manner—
were too often identified with the social status quo. As representatives
of patriarchy, they were something of a lost hope. They certainly
couldn’t be relied upon to diagnose women’s social frustration and
predicaments.12 Indeed, as the feminist critique of patriarchy gathered
steam, some of the more radically inclined theorists suggested that


 INTRODUCTION

women’s romantic preoccupations with men were altogether a big

mistake. ‘You start by sinking into his arms and it ends with your arms
in his sink’ was a warning often printed on tea towels. The catchphrase
frequently (though probably wrongly) attributed to Gloria Steinem, ‘a
woman needs a man like a fish needs a bicycle’, circulated widely at
this time.13 If women got sick, it was probably men’s fault.
Feminists fell over themselves in their eagerness to deplore roman-
tic dreams involving the finding of ‘Mr Right’ as deluded, and romantic
fiction as a kind of hallucinatory drug which rotted women’s minds.
Germaine Greer, for instance, roundly condemned the ‘titillating
mush’ of Barbara Cartland and ‘her ilk’.14 And yet notwithstanding
the rising strength of second-wave feminism, sales of romance fiction,
published by Mills & Boon and Harlequin, obstinately continued to
rise. What was this trend about? Why were so many women seem-
ingly addicted to the reading of romances?
Feminist academics argued about whether such readers were drug-
ging themselves into compliance with a male-dominated social order,
or compensating themselves for its miseries through escapist fantasy.
There was no agreement about how these fantasies actually operated.
Was romance fiction a place where uncompromising, manly heroes
knocked women into shape? Or was it a place where female fantasy
knocked men into shape, through narratives where heroes fell pas-
sionately in love, eventually prostrating themselves at the heroine’s
feet, their voices husky with lust, beseeching marriage? Was the
romance plot, in essence, one of transformation, domesticating men
for family life and love ever after? With advances in women’s inde-
pendence in the s and after, the heroines of romance fiction
became more varied and interesting, less prissy and more interested
in sex. But the shape of the imaginary heroes who crushed these
heroines to their manly chests, the templates of desirable masculinity,
changed much more slowly.
The s was a decade in which adolescent girls in Britain rushed
to devour the trendsetting magazine, Jackie. The popularity of the
magazine, with sales reaching some , in , gave rise to


 INTRODUCTION

much consternation among feminists. It was feared that young girls

and even pre-teens were being seduced by strip cartoon romances
which suggested that selfless, feminine behaviour would eventually
earn them the prize of a boy’s true love.15 Any boy with flowing locks,
a flowery shirt and bell-bottomed trousers could act the part of Prince
Charming if a girl played her cards right. True love, it was assumed,
would bring fulfilment and was what made a girl’s life worth living.
Jackie’s covers, and centre pages, sedulously promoted a new breed of
boy-singer heartthrob: David Essex and David Cassidy were outstand-
ingly popular in the early s. David Essex featured in a centrefold
for Valentine’s Day in  coyly grappling with a man-sized heart; a
confection of satin ribbon and red roses. Jackie magazine’s hegemony
eventually gave way in the s to more sexually sophisticated,
celebrity-oriented magazines.
Boy bands increased their following among young girls in the
s, while the media through which they could be marketed and
enjoyed changed rapidly. Performances could now be viewed and
replayed at will through the click of a button. Pop videos, the rise of
MTV, smart phones, and the mushrooming of social media through
the internet have brought a new meaning to the mass adulation of boy
performers by young teenage girls: witness the popularity of Justin
Bieber, or boy band One Direction’s massive and volatile fan base.
With the rise of social media, the popularity of blogging, and the
growth of fan and slash fiction, young women’s expressions of
desire—however ephemeral—have become louder and more difficult
to ignore than they were even twenty years ago.
Have the objects of girls’ passions changed much over the last half
century or so? Is the frenzy of adulation surrounding One Direction in
the twenty-first century essentially the same as Beatlemania in the
s? There are certainly continuities, but the styles and images of
masculinity are very different, as are the media through which the fan
base operates. The behaviour of fans is now notoriously hard to
predict: witness the Twitter attacks on the editors of the British version
of the magazine GQ when it decided to feature the members of One


 INTRODUCTION

Direction on its cover in the autumn of .16 The boys were

represented in a way that many fans felt to be salacious and objec-
tionable and a storm of ‘death threats’ and pungent abuse followed.17
Boy performers who can be described as ‘pretty’ or ‘cute’, many of
whom have exhibited a tendency to clown around like puppies for
public consumption, have evoked strong passions among young (and
not so young) women fairly continuously since the s. More recent
is the widespread obsession with pretty-boy vampires evident over the
last thirty years. The image of the vampire as an intensely desirable
young man (physically youthful, if ages old) gained purchase with the
popularity of Anne Rice’s Vampire Chronicles in the s and s,
together with their film adaptations, particularly Interview with the
Vampire in . Tom Cruise played vampire Lestat de Lioncourt, a
heady mix of French aristocrat and rock superstar, Brad Pitt his
moody, sensitive side-kick, Louis de Pointe du Lac. Edward Cullen,
hero of Stephenie Meyer’s vampire romance series, Twilight, famously
described by his author as ‘sparkling’ and disturbingly beautiful, was
played on screen by Robert Pattinson in the film version of ,
immediately acquiring a cult following among girls and women
worldwide. Internet communities of ‘Twilight Moms’ attested to his
appeal across age groups. The massive increase in popularity of
vampire romance over the last few decades has intrigued many obser-
vers. With it has come a new breed of heartthrobs: witness the many
internet sites announcing readers’ votes for ‘the top ten sexiest vam-
pire heroes’ and suchlike.18
Vampires have become domesticated. The writer Stephen King
recently commented that Twilight and its spin-off stories ‘are not really
about vampires and werewolves. They’re about how the love of a girl can
turn a bad boy good’.19 This is of course the standard narrative of romance
fiction, a narrative which underlies and partly explains the success of
E. L. James’s phenomenally successful volumes in the Fifty Shades of Grey
series.20 Such fantasies of transformation—embodied in the belief that a
loving woman can elicit passion and devotion from a damaged and
difficult man—retain a powerful hold in contemporary culture.


 INTRODUCTION

In , art critic John Berger published an influential book (based

on an earlier television series for the BBC) entitled Ways of Seeing.21 In
one of the most quoted passages from the book, Berger wrote that
‘men act and women appear. Men look at women. Women watch
themselves being looked at’.22 This, he suggested, determines ‘not only
most relationships between men and women, but also the relation of
women to themselves. The surveyor of woman in herself is male: the
surveyed female.’ Influenced by Berger’s observation, a great deal of
feminist literature has represented women as ‘objects of the male
gaze’. One of my primary aims in writing this book is to turn things
round a little, and to look at the emergence of women as desiring
subjects, linking this with their growing independence in a wage-
earning, consumer society. I set out to explore ways in which patterns
of romance and fantasy have changed over the last century, reshaping
women’s ideas about what they find desirable in men. It is a cultural
history of desire from a particular perspective: the book will mainly
look at men through the eyes of women.


 1

Her Heart’s Desire

What Did Women Want?

T he Tiredness of Rosabel, a short story written by Katherine Mansfield

in , offered a glimpse into the daydreams of a young girl
working in a hat shop.1 The young girl, Rosabel, is exhausted and
frustrated: the gap between her desires and longings and the poverty
of her everyday life is immense. Splashing out on a bunch of violets,
she has to go without a proper dinner. She dreams of roast duck with
chestnut stuffing but must resort to a Lyons Corner House to make do
with a boiled egg. Travelling home to a shabby bedsit on a crowded
bus, Rosabel is repelled by the stuffy, steamy atmosphere and her
smelly fellow passengers. She sits next to a girl of her own age who is
absorbed in reading a cheap paperback romance, noticing with dis-
taste that the girl licks her fingers to turn the pages and mouths the
words to herself as she goes along. Back home, Rosabel wearily
trudges up several flights of stairs to her dismal rented room, then
slumps down in the dusk with her head resting on the window ledge
and begins to recollect the events of her day.
A glamorous young couple had burst into the hat shop, indulging
in playful banter. Rosabel had found the girl a perfect hat, adorned
with ‘a great curled feather, and a black velvet rose . . . They had been
charmed,’ she recalled. Asked to model this creation for her custom-
ers, Rosabel had experienced pangs of envy and resentment, made
worse by a suggestive remark by the young man about her own
‘damned pretty little figure’. Unsettled by these recollections, she


 HER HEART’S DESIRE: WHAT DID WOMEN WANT?

found herself brooding on the attributes of the young man and his
sexual appeal. What if she and the girl who had accompanied him
were to change places? Rosabel imagined herself rich, privileged,
loved, and desired. Conjuring up images of lush bouquets of roses,
gorgeous clothes, and rich food in candlelit settings, her thoughts
drifted into erotic reverie.
It is not just the man, Harry, who is at the heart of Rosabel’s desire
in this story. Rosabel dreams about and yearns for the voluptuousness
of physical comforts, wealth, and position. In her fantasy, Harry
provides a passport to a richer life, to a life of physical well-being
where, protected by marriage to a powerful man, she counts for
something in the eyes of others.
In the s, femininity spelled frustration. Women’s opportunities—
for education, for well-paid employment, for political participation,
for sexual expression—were limited. There was still a widespread
assumption that female duties meant servicing others, and that true
womanliness demanded purity and self-sacrifice.2 Victorian images of
‘the angel in the house’ continued to haunt the imagination of young
girls brought up on books stuffed with illustrations of maidens in
white muslin, and garlanded with rosebuds. The writings of Ruskin
and Coventry Patmore, pontificating about femininity, circulated
widely as Sunday School prizes and featured routinely in the kind of
‘improving literature’ distributed by the Girls’ Friendly Society.3
Needy, desiring, or ambitious girls were frowned upon, especially if
they set their sights on personal achievement at the expense of family
and domestic obligations.4
It was easier to conform to social expectations about dutiful daugh-
terliness, wifely submission, and motherly self-sacrifice if a woman
had the protection of rich, liberal-minded males and wasn’t too much
plagued by her own ambitions and need for autonomy. In a society
where women’s crowning achievement was so regularly defined in
terms of motherhood and domestic harmony, it is scarcely surprising
that many women wanted to marry and raise children, hoping to find
genuine and lasting happiness in family life.5 But not everyone wanted


Another random document with
no related content on Scribd:
nog veel meer geldigheid dan heden ten dage. Toen gebeurde het
wel dat de eene of andere A a y e , grootmoeder geworden, haren
naam in dezen vleivorm (en niet in zijne oorspronkelijke gedaante,
als A a l t j e —voluit, van ouds, A d e l a ) aan haar kleindochterke
overerfde, dat de ouders van dat kleinkind werkelijk de jonggeborene
als A a y e , en niet als A a l t j e , lieten doopen, en in het doopboek
(in lateren tijd ook in de registers van den burgerlijken stand) lieten
inschrijven. Zoo is het gekomen dat heden ten dage de eene A a y e
als A a l t j e te boek staat (dit is de regel), en dat de andere A a y e
werkelijk onder dezen naamsvorm in het doopboek der Kerk, in de
registers van den burgerlijken stand ten gemeentehuize van hare
geboorteplaats, staat ingeschreven.

Zoo als dit hier nu met den vrouwennaam A a l t j e , en zijnen

vleivorm A a y e is aangeduid, zoo is het ook gegaan met [249]zoo
menigen anderen Frieschen vóórnaam. Zie hier een lijstje van
eenige Friesche vóórnamen, met hunne vleivormen. Daar zijn er wel
meer. Maar velen van die namen hebben meer het karakter van
verkortingen, en van samengetrokkene naamsvormen; ware
vleivormen zijn dat niet. Het onderscheid tusschen deze soorten van
naamsverbasteringen is niet altijd, of in alle gevallen, even
gemakkelijk aan te toonen. Dies heb ik hier slechts enkele, slechts
de meest bekende vleivormen willen opsommen.

Mansnamen.

E e l k e . Verkleinvorm van E l e , dat een vervloeide vorm is van

E d e l , bijvorm van A d e l , in ouder vorm A t h a l , een
samenstellend deel van volledige namen A t h a l b e r c h t
(A d e l b r e c h t , A l b e r t ), A t h a l b r a n d , A t h a l g e r (A l g e r ).
In vleivorm E k e . Zie bladzijde 218.

G e r r i t (G e r h a r d ), in vleivorm K e i .
D i r k , D u r k (D i e d e r i k , T h i a d r i k ), in vleivorm D u y e ,
Dye, Dukke.

J e l l e , in vleivorm J e y e .

R e i t s e , in vleivorm R e y e .

S i b r e n , in vleivorm P i b e .

F o l k e r t , in vleivorm To l l e .

W i l l e m , in vleivorm W i m of P i m .

Dit zijn alle acht bijzonder Friesche, maar in hunnen oorsprong goed
algemeen Germaansche namen. Onder de mansnamen van
vreemden oorsprong, maar die onder de Friezen burgerrecht
verkregen hebben, zijn er ook enkelen met vleivormen. Te weten:

J o h a n n e s , in vleivorm J a n , H a n n e en K a n n e , weer
verkleind tot J a n c k o (verouderd) en H a n k e .

F r a n s , in vleivorm P a n n e .

C o r n e l i s , in vleivorm K e e s .

K l a a s (samengetrokken en ingekorte vorm van N i c o l a a s ), in

vleivorm K a e y e (K a a y e ).

J u r j e n (oorspronkelijk G e o r g i u s ), in vleivorm J u i .

Uit den aard der zaak zijn de vrouwennamen, die in vleivorm

voorkomen, grooter in aantal dan de mansnamen. [250]

Vrouwennamen.

A e l t s j e (A a l t j e ), A d e l a , in A e y e (A a y e ).
 vleivorm
Aukje, Akke.
,,

,,
B a r t e l t s j e (B a r t e l t j e ), Bakke
,,

,,
Baukje, B a e y e , (B a a y e ).
,,

,,
Dirkje, Durkje, Dukke, Duye, Dye,
,, Didde, Dirre.

,,
Eelkje, Eke, Eekje.
,,

,,
F o k e l t s j e (F o k e l t j e ), Po.
,,

,,
Froukje, Poai, Poi.
,,

,,
Hylkje, Hike.
,,

,,
H i l t s j e (H i l t j e ), Hikke.
,,

,,
J e l t s j e (J e l t j e ), J e i , J e y e ; weer verkleind
,, tot J e i k e .

,,
 Rinske, Kinge.
,,

,,
Romkje, Pomme.
,,

,,
S i b b e l t s j e (S i b b e l t j e ), Pibbe.
,,

,,
S i b r e c h t j e of S i b r i c h j e , Pibe.
,,

,,
Sjoukje, Koai, Koi.
,,

,,
Ts j e a r d t s j e (T j e e r d j e ) en Kekke.
G e a r t s j e (G e e r t j e ), ,,

,,
Tjetske, Jekke.
,,

,,
Tjitske, Jikke.
,,

,,
Uulkje, U k e en O e k e .
,,

,,
Wytske, Wike.
,,

,,
Willemke, Wim, Wimke, Pimke.
 ,,

,,

Vrouwennamen
met vleivormen, van vreemden oorsprong, zijn:

E l i s a b e t h , in Lyske, Like,
vleivorm L i t e .
G r y t s j e (G r i e t j e ), M a r g a r e t h a , Kike.
,,

,,
J u r j e n t s j e (van J u r j e n = G e o r g i u s J u i of J u i k e .
afgeleid), ,,

,,
Maria, Maryke, Maeike
,, (M a a i k e ).

,,
P y t s j e (P i e t j e ) (van P i e t e r = P e t r u s ), Pike.
,,

,,

[251]

T r y n t s j e (T r ij n t j e ), C a t h a r i n a , in vleivorm N y n k e en
N i n e . In de steden ook T i n e en T y n k e .

J o h a n n a , in vleivorm H a n n e , K a n n e en K a n k e .

Te Leeuwarden, en misschien ook elders in Friesland, komen nog

onder de ingezetenen, van ouds, de vreemde vrouwennamen
B e a t r i x en D e b o r a h voor, die als vleivormen B a e t s j e
(B a a t j e ) en D e e t s j e (D e e t j e ) hebben.
Onder de bovengenoemde vleinamen zijn er eenigen, die enkel
maar in mondeling gebruik zijn, maar nooit geschreven worden, en
nooit als geijkte namen voorkomen. Dat zijn bij voorbeeld K o a i en
P o a i , P o m m e en P i b b e , K i n g e en B a k k e bij de
vrouwennamen; K e i en K a e y e en P a n n e bij de mansnamen.
Dezen, en eenige anderen, zijn nog heden louter als echte
vleivormen, louter als noemnamen (sit venia verbo), en niet als
schrijfnamen in gebruik. Maar A k k e en B a e y e (B a a y e ), Eke en
U k e , H i k e en J i k k e , al zijn ze den volke nog genoegzaam als
vleivormen van A u k j e en B a u k j e , enz. bekend, komen toch ook
wel als geijkte namen voor in doopboek en register van den
burgerlijken stand, op de wijze als dit hier voren, bij A e l t s j e en
A e y e is aangetoond. En dat de mansnamen P i b e , J e y e ,
D u y e eigenlijk slechts vleivormen zijn van S i b r e n , J e l l e en
D u r k of D i r k (om van J a n = J o h a n n e s , P i e t e r =
P e t r u s , K l a a s = N i c o l a a s niet te gewagen)—dit is maar
weinigen bekend, omdat deze namen even menigvuldig als de ware
en oorspronkelijke namen, in geijkten zin, voorkomen.

Slechts zeer kortelijk en zeer oppervlakkig, slechts als ter loops heb
ik de zaak der Friesche vleinamen hier te berde gebracht, ofschoon
er juist van dit onderwerp zoo oneindig veel ter verklaring van de
eigenheden en bijzonderheden der Friesche namen in het
algemeen, te zeggen valt. Ik heb slechts voorloopig willen
aanduiden, dat vele Friesche mans- en vrouwenvóórnamen anders
niet zijn dan zulke vleivormen, afgeleid of verbasterd van volledige,
oorspronkelijke namen, die de Friezen met andere Germaansche
volken gemeen hebben of hadden. (Zie ook bl. 205). P i b e bij
voorbeeld is reeds sedert vele eeuwen onder de [252]Friezen in
gebruik in geijkten zin, dus schijnbaar als een echte, een volslagene
mansvóórnaam; en toch is deze naam ontwijfelbaar een vleivorm
van S y b r e n (S i g b e r n ), en anders niet; evenals J e y e en
R e y e slechts vleivormen zijn van J e l l e en R e i t s e , P i m en
K e i van W i l l e m en G e r r i t , enz. Die dit niet weet, moet P i b e
wel houden voor eenen onverklaarbaren, geheel bijzonder Frieschen
naam, die zijn weêrga bij andere Germaansche volken niet heeft. En
zoo moet hij ook denken over dat zeer groote aantal Friesche
namen, die reeds sedert eeuwen en eeuwen, en nog heden ten
dage, onder ons in zwang zijn, en die, evenals P i b e , onder de
Germaansche namen geheel op zich zelven schijnen te staan,
geheel bijzonder Friesch schijnen te wezen. Toch is niets minder
waar, dan dit. Honderden Friesche namen zijn eigenlijk slechts zulke
vleivormen van volledige, algemeen Germaansche namen. (Zie
bladzijde 211). Maar dit kan niet altijd en in alle gevallen met
zekerheid worden aangetoond. Integendeel, het is veelal hoogst
moeilijk om het bewijs daarvan te leveren, ja ondoenlijk, uit gebrek
aan oude oorkonden en bescheiden, waar dit uit zoude kunnen
blijken. Immers die vleivormen zijn reeds sedert eeuwen, velen
reeds sedert 1000 jaren, in volle, geijkte gebruik; zij werden reeds in
de vroege middeleeuwen, veelvuldig als zoodanig, en niet in hunne
oorspronkelijke, volledige, onverbasterde vormen geschreven. Bij de
Friezen kwam dit zeer menigvuldig voor, terwijl Sassen en Franken
en andere den Friezen naverwante volken, in geschrifte, in den regel
de volledige, onverbasterde namen hun recht gaven, ook al hadden
ze, even als de Friezen, in het dagelijksche leven vleivormen van die
volle namen in gebruik.

Ik heb eens eene oude oorkonde, een koopbrief, in het Friesch

geschreven, en uit de 15de eeuw dagteekenende, in handen gehad
en gelezen. Dat stuk begon alzoo: „Ick Wolbrecht Hayesin hlye end
dwa cond mei dissen jenwirdigen breve, dat ic in caep jowen habbe”,
enz. Verder op, in dezen koopbrief, noemt de schrijver, die zich in
den aanvang voluit W o l b r e c h t , de zoon van H a y e , had
genoemd, zich eenvoudig en plat weg: W o b b e („Ic Wobbe
voersein”). W o b b e geldt dus hier ontwijfelbaar voor den
dagelijkschen noemnaam dezes mans W o l b r e c h t , en was
ontwijfelbaar de vleivorm zijns naams, die hem nog van [253]moeders
schoot af was bijgebleven. W o b b e was de naamsvorm, waarbij
W o l b r e c h t dagelijks genoemd werd, en bij iedereen bekend was.
Toch wist de man, dat zijn naam, in volledigen vorm eigenlijk
W o l b r e c h t was, en zóó noemt hij zich dan ook te recht, in den
aanvang van de voor hem gewichtige oorkonde, die hij schreef.

Evenals wij nu weten, dat de volledige naam S y b r e n (S i g b e r n )

tot P i b e en ook (minder verbasterd) tot S i b e geworden is, en dat
W o b b e (met den verkleinvorm W o b k e , misschreven als
W o p k e ) als vleivorm van W o l b r e c h t is afgeleid, zoo mogen wij
met alle waarschijnlijkheid, schier met zekerheid stellen, dat de
Friesche mansnaam A b b e zulk een vleivorm is van A l b e r t
(oudtijds voluit A d e l b r e c h t , A t h a l b e r c h t ). En waar wij nu
weten, dat de oorspronkelijke vorm A d e l b r e c h t niet enkel tot
A l b r e c h t , A l b e r t is geworden, maar (bij de oude Hollanders
vooral) evenzeer tot A a l b e r t (A e l b r e c h t ); waar ook de
oorspronkelijke, volle naam A d e l h a r t bij de Friezen zoowel tot
A l d e r t als tot A a l d e r t is vervormd, daar mogen wij toch wel
aannemen, dat ook A b e , zoowel als A b b e , een vleivorm is van
A l b e r t of A a l b e r t . A b b e nu en A b e behooren al tot de oudst
bekende Friesche mansnamen. Zij komen, al de laatst verloopene
acht eeuwen door, in verschillende schrijfwijzen of spellingen, in
oude geschriften voor, hebben ook aan talrijke geslachtsnamen en
plaatsnamen oorsprong gegeven, en leven nog heden onder ons. Dit
alles wordt in mijne Friesche Naamlijst aangetoond.
Mij zelven is wel nooit, onder het Friesche volk, ter oore gekomen,
dat een knaapke, als A l b e r t gedoopt en ingeschreven, door zijne
moeder, „uit lievigheid” A b b e (of A b k e ) werd genoemd (ofschoon
dit zeer mogelijk is); maar wel hoorde ik dat eene Hollandsche
moeder haar zoontje, A l b e r t geheeten, liefkoozenderwijze A p p i
noemde, en dat hare andere kinderen hun broerke evenzóó heetten.
Heden ten dage zal nu niemand in Holland den naam van dit kind
ook als „A p p i ” schrijven. Maar de oude Friezen, in dezen hunnen
schier al te nuchteren zin voor huiselijken eenvoud ook in het
openbare leven, schreven wel W o b b e als de man voluit
W o l b r e c h t heette, [254]of P i b e en S i b e voor S y b r e n ,
W i b e voor W y b r e n (W i g b e r n ), T j a m m e voor T j a d m e r
(T h i a d m a r ), enz.

Dit een en ander is slechts eene vingerwijzing, slechts eene

oppervlakkige aanduiding ter verklaring van zoo vele honderden
bijzondere, bij de verwante Germaansche volkeren niet
voorkomende Friesche namen—namen, die juist door hunne
bijzonderheid, velen taalgeleerden navorschen, oudtijds en nog
heden ten dage, zoo veel hoofdbrekens gekost hebben, en zoo
menigmaal tot averechtsche beschouwingen aanleiding hebben
gegeven, en die toch zoo eenvoudig en geleidelijk als vleivormen
van volledige algemeen Germaansche namen ontleend zijn. [255]

1 Zie over deze zaak mijne verhandeling Haarringen, Hoofdbengels en Oorijzers,

voorkomende in het werk Oud Nederland, ’s Gravenhage, 1888. ↑
2 A e l d r i k (in Nederlandsche spelling Aaldrik, oorspronkelijk voluit Adelrik),
A e l w y n (in Nederlandsche spelling Aalwijn, oorspronkelijk voluit Adelwin =
Edele vriend), A y o l d , A l b e r t (oorspronkelijk voluit Adelbrecht), A l d e r t (de
zelfde naam als Aaldert, bovenvermeld), A l e f en A l o f (oorspronkelijk voluit
Adelelf, Adellof, Adelwolf), A l f e r t (Alfred, Adelfred, Adelvrede), A l g e r
(oorspronkelijk voluit Adelger, Adelgar), A l m e r (Adelmar), A r e n d (Arnwald of
Arnhold, de zelfde naam als Arnout), B a r e l d (Barwald), B i n d e r t en B i n n e r t
(Bernhard), B r o n g e r , E a d s g e r , E d s e r , E d s e r t , E d z a r d en
I d s e r t ; dan E g b e r t , E i l a r d (Agilhart), E i l o f (Agilolf), E v e r t (Everhart),
F o l k e n (Folkwin), F o l k e r t (Folkhart), F r e a r k of F r j e r k (Freerk, Frederik),
G e r l o f of G e e r l o f , bij samentrekking G e l f (Gerolf, Gerwolf), G e r b e n en
G e r b r e n (Gerbern); G e r b r a n d ; G e r r o l t , bij samentrekking G r e a l t ,
G r e o l t of G r e u l t (Gerhold), G e r m e n (German), G y s b e r t (Giselbrecht),
[201]G i s o l d , G o d s s k a l k (in Nederlandsche spelling Godschalk), H a r t g e r ,
H a r t m a n , H a t t e m of H a t t u m (Harthelm), H i l b e r t (Hildbrecht),
H i l b r a n d of H i l l e b r a n d (Hildbrand), I d s e r t (zie hier voren bij Edser),
Y s b r a n d , J e l g e r (Ethelgar), J e l m e r (Ethelmar), J i l d e r t of J i l l e r t ,
J o d s e r d , J o r r i t (Everhart), J o u w e r t , L a m m e r t (Lambert, Landbrecht),
L e f f e r t (Liafhart), L u b b e r t (Hludbrecht), M e i n d e r t en M e i n e r t
(Meginhart), N i t t e r t (Nidhart), O l f e r t (Olfhart, Wolfhart), R e i n h a r d ,
R e i n e r t en R e i n d e r t (Reginhart), R i c h o l t , R y k e n (Rikwin), R i t s e r t
(Richard, Rikhart), R o d m e r (Hrodmar), S i b r a n d (Sigbrand), S i b r e n of
S y b r e n (Sigbern), S i b o u t (Sigbald), S y m e n (Sigman), Te t m a n , Ts j a l f
(in Nederlandsche spelling Tjalf, oorspronkelijk voluit Thiadlef), W i b r a n d
(Wigbrand), W i b r e n of W y b r e n (Wigbern), W i g b o l d , W i l l e m (Wilhelm),
enz. ↑
3 A l e m (voluit Adelhelm, als Hattem en Willem gevormd), A l m a n (Adelman),
A l w a r t (Adelwart), A s w y n (vriend der Goden), B o r n l e f , B e r n l e f of
B e r n o l f , B r o t r y c k , E d g a r, E d l e ff , E g i l b a l d , E i l b r a n d ,
F o l c b r a t , F o l k m a r, F o l k w a r t , G a r d o l f , G a r h e l m , G a r l e f ,
Gerbald, Gerhold, Gerwalt, Godsfriund, Gondebald,
H a d l e f , H a r a l d , H a r t m o d , H a t e b r a n d , H e y l g a r,
Hellingbern, Helmrik, Herbern, Herbrand, Herdrad,
H i l d e g r i m , H i l d e r i k , H i l d m a r, H i l d u l f , H i l d w i n , I b r a n d ,
L i a f w i n , L i n d r a d , L i u d g e r, L i u d m u n d , L i u d r i c , L i o b b r e n ,
L u d e l e f (Ludelf, Ludolf, Lulof, Hludwolf), M e i n b e r n , M e y n u m
(Meginhelm), M e i n w a r d , N o t g r i m , O d e l b a l d , R a d b a l d ,
R a d b a d , R a d b o d , R a b b o d , R a b b o l d (Radbout), R a n d o l f ,
R a t g e r of R e d g e r , R e d l e f , R e d w a r d , R e i n b e r n , R i c b a l d ,
R i c b e r n , R i c f r e d , R i k l e f , R i c w a r d , R o b e t (Hrodbald),
R o d b e r n , Ta n c m a r , Te t h a r d , T h i a d l e f (Tsjalf; zie hier voren),
U l f b o l d , Wa l d g e r, We r i n h a d , W i c h o l t , W i l b r a n d , Wo l b e r n ,
W o l b r a n d , W o l b r e c h t , enz. ↑
4 B e r n o u , E d w e r , E e d w e r of I d w e r , E l a n d (Edelland), F e r d o u ,
F a r d o u of F r e d o u , G e r l a n d , H a d e w e i (Hedwig), J i l d o u ,
J e l d o u of J o l d o u , L u d e w e i (Hlodwige), M e i n o u , R e i n o u ,
W e l m o e d , enz. ↑
5 Adelgonda, Aldburga, Armgard, Hatheburgis, Herbilda,
Irmgard, Irmtrude, Ysland, Liafburg, Machteld, Rikou,
S w a n e l t (S w a n h i l d a ; zie Swenelt op bladzijde 190 hiervoren),
S w i t b u r g a , T h i a d l i n d i s , W i g m o d , enz. ↑
6 De eenig goede uitspraak van dezen naam is dan ook met den vollen klemtoon
op de eerste lettergreep, op de A, terwijl de tweede lettergreep de toonloos is;
en geenszins als Adeelen, met de stemsate op de tweede lettergreep die dan als
dee wordt uitgesproken, gelijk Hollanders, uit onverstand, wel spreken en
schrijven. Zie bij voorbeeld Mr. J. van Lennep, De Roos van Dekama, in welken
roman een der hoofdpersonen den verknoeiden naam Seerp van Adeelen
draagt. ↑
[Inhoud]
VI
DE NAMEN DER INGEZETENEN VAN
LEEUWARDEN
 t e n j a r e 1 5 11 .

De oorsprong, de beteekenis van zeer velen onzer hedendaagsche

namen is onduidelijk, ja vaak, in schijn, volkomen onverklaarbaar. De
oorzaak daar van is hier in gelegen, dat de hedendaagsche vormen
der namen veelal zeer verbasterd, ontaard, ingekort, ook door
onwetende schrijvers in hunne spelling verknoeid, schier onkenbaar
gemaakt zijn. Met de Friesche namen is dit vooral en in sterke mate
het geval. Dies is de kennis van de oude en oudste, van de
oorspronkelijke, volledige of althans slechts weinig verkorte, weinig
versletene vormen onzer namen, gelijk die in oude oorkonden uit
oude tijden ons overgeleverd zijn, ons dringend noodig, zoo wij een
helder inzicht in den oorsprong en in de beteekenis onzer namen
ons willen eigen maken. Gelukkig vloeit die bron onzer kennisse niet
zuinig—gelukkig leveren vele oorkonden die ons ten dienste staan,
het zij dan in ’t oorspronkelijke, het zij in afschrift of in afdruk, ons
eenen waren schat op van de doopnamen, de vadersnamen of
patronymica en de maagschapsnamen onzer voorgeslachten, en
van hunne woonplaatsen, in steden en dorpen, in huizen, burchten
en stinsen, staten en saten, van akkers en weiden, enz. enz. Zulk
eenen rijk beladenen boom van kennisse vinden wij onder anderen
in de zoogenoemde „Registers van den Aanbreng”, die in vier
deelen, ten jare 1880, door het Friesch [256]Genootschap van
Geschied-, Oudheid- en Taalkunde zijn uitgegeven, en die
uitgebreide lijsten bevatten van de bebouwde en onbebouwde
eigendommen, huizen en landerijen, in sommige steden en
grietenijen van Friesland, met de namen der eigenaars of der
pachters en huurders daarbij. Die registers, opgesteld door de
regeering tot regeling der belasting, zijn van veel belang voor den
taal- en naamkundigen navorscher in het bijzonder; maar eveneens
in het algemeen voor iedereen die belang stelt in de kennis van het
leven onzer voorouders, van de omgeving en van de toestanden
waar in zij verkeerden. Zij vormen inderdaad eene leerrijke bladzijde
in het boek van de beschavingsgeschiedenis der Friezen in het
begin der zestiende eeuw, in een belangrijk tijdsgewricht dus, toen
daar nog geen sprake was of gedachte van de groote
omwentelingen op kerkelijk en staatkundig gebied, welke die 16de
eeuw in haar verder beloop gekenmerkt hebben—een tijdsgewricht
dat nog ten volsten gerekend moet worden als tot de middeleeuwen
te behooren.

De persoonsnamen, voorkomende in een dezer „Registers van den

Aanbreng”, te weten: in dat der stad Leeuwarden, willen wij als het
onderwerp onzer beschouwing nemen.

De personen, die in dat Register genoemd worden als eigenaars van

landerijen, gelegen onder den zoogenoemden „Klokslag” of het
rechtsgebied der stad Leeuwarden, of ook als pachters en
anderszins gebruikers daarvan, of als eigenaars en als huurders en
anderszins bewoners van huizen binnen de wallen der Friesche
hoofdstad, behooren tot allerlei rang en stand. Wij vinden daaronder
zoo wel de aanzienlijkste en de rijkste edellieden als de armste
bedelaars vermeld, zoo wel de aanzienlijke regeeringsambtenaren
als de kleine handwerkslieden, zoo wel de groote kooplui en
neringdoenden als de geringste daglooners, zoo wel de eerwaarde
geestelijken, hoog en laag, en de deftige geleerden, als de
beoefenaars der schoone kunsten—kortom de gansche bevolking
der stad, rijk en arm, groot en klein. Bij de beschouwing van de
namen al dezer personen valt in de eerste plaats op te merken, dat
slechts de edelingen ware geslachts- of maagschapsnamen dragen,
de aloude patronymica, in bijzonder Friesche vormen, die van zeer
oude dagteekening zijn, en vermoedelijk nog wel [257]uit den
Heidenschen tijd des volks stammen; bij voorbeeld: de namen van
F r a n s M e n n a m a (M i n n a m a ), T i a r d B u r m a n n i e (in
onze hedendaagsche spelling T j a a r d B u r m a n i a ), P e t e r
K a m m i n g a (C a m m i n g h a ) en anderen. Maar de onedelen, al
waren het ook zeer aanzienlijke lieden, hadden in 1511 te
Leeuwarden nog geene vaste geslachtsnamen, zoo min als ergens
in de Friesche gewesten. Of, zoo zij, als bij uitzondering, wel zulke
maagschapsnamen hadden (en dit was in der daad met vele
eigenerfden ten platten lande het geval, en ook met sommige oud-
ingezetene geslachten in de Friesche steden), dan voerden zij die
namen in het dagelijksche leven toch niet. Zij worden dan ook niet
onder hunne maagschapsnamen, die even als de geslachtsnamen
der edelen bijna uitsluitend Oud-Friesche patronymica zijn, in ons
register vermeld. Waar, als bij groote uitzondering, een onedele met
eenen waren of schijnbaren geslachtsnaam genoemd wordt, blijkt
het, juist uit den vorm van dien naam, dat die man geen Fries—dat
hij een vreemdeling was; bij voorbeeld: T h o m a s
S c h l e y s w i c k , J a n H o l l a n d e r, G e e r t v a n D o r s t e n .

Feitelijk bestond in 1511 te Leeuwarden de zelfde toestand, die tot in

onze dagen vooral ten platten lande in Friesland heeft voortbestaan;
namelijk, dat men iemand noemde bij den doop- of vóórnaam, en
dan, ter onderscheiding van andere, gelijknamige personen, den
vadersnaam in den tweeden naamval, dus als een waar
patronymicum, daar achter voegde—terwijl men den eigenlijken
geslachtsnaam geheel verwaarloosde. Ja, dit gebruik in de
benaming heeft nog tot in onze dagen onder de Friezen stand
gehouden. Menig man wordt nog heden door de lieden in zijne
omgeving nooit anders genoemd als bij zijnen doop- of vóórnaam
(dat is eigenlijk ook de naam bij uitnemendheid) en zijn vadersnaam
daar achter; bij voorbeeld: Ts j a l l i n g H i d d e s , F o l k e r t
O e n e s , H o a t s e S j u k s , enz. De geslachtsnaam A l g r a ,
R o m k e m a , B r o n g e r s m a , of hoe ook, blijft dan volkomen
buiten spel, en schijnt slechts in aanmerking te komen, als de volle
naam, in geijkten zin, geschreven worden moet. Zoo gebeurt het nog
wel heden, dat men, op de vraag naar den naam van dezen of
genen man—ho hjit er?—ten antwoord bekomt: S j i r k O b b e s , of
F o k k e F r a n k s , of [258]H a y o R o m m e r t s , zonder meer. Wil
men daarenboven den geslachtsnaam van dien man weten, dan
moet men vragen: ho skriuwt er him? Eerst daarop wordt dan
A n d l a , H o m m i n g a , W e e r s t r a of eenige andere
maagschapsnaam ten antwoord gegeven.

Deze eenvoudige wijze van benaming, naar Oud-Friesche zede, was

in 1511 te Leeuwarden nog ten vollen in zwang. Een zeer groot deel
van de namen in ons register komt op die wijze voor. Zie hier
eenigen daarvan: W i g l e S y w r d z (dat is in onze hedendaagsche
spelling: S j o e r d s z o o n of S j o e r d s ), T i a r d B a u c k e z
(T j a a r d B a u k e s ), D o w e R y o e r d s z (D o u w e R u u r d s ),
S y d s W y b e z , R i n t h i e S i b r e n z (R i n t s j e ), B o t t e
O b b e z , enz. 1 Dit zijn allen oorbeeldig Friesche namen en
naamsvormen. Ook andere namen, algemeen Germaansche, en
Bijbelsche, of zulken die van Kerkelijken oorsprong zijn, waren
oudtijds, zoo wel als nog heden, nevens de eigene Friesche namen,
bij de Friezen, in dit geval bijzonderlijk bij ingezetenen van
Leeuwarden, in zwang. Wij vinden ze in de benamingen van
W i l l e m A l b e r t z , van H e r m a n D i r c k z , W i l l e m
H e y n d r i c k x z , alle zes algemeen Germaansche namen.
Bijbelsche namen of Kerkelijke (te weten: namen van Heiligen die
niet in den Bijbel voorkomen), dragen C l a e s T h y s z (C l a e s ,
K l a a s , N i c o l a a s is een Kerkelijke, en T h y s , M a t t h ij s ,
M a t t h e u s een Bijbelsche naam), M a t t h y s G e r r y t z ,
P e t e r J a n z (P e t r u s en J o h a n n e s , twee Bijbelsche
namen), W o l t e r J a n z , A d a m A l b e r t z , C l a e s
H e y n e z , Y s b r a n t C l a e s z , J o e s t W i l l e m s z , 2 enz. [259]
Mansnamen op eene toonlooze e eindigende (J e l l e , H o b b e ,
R i n s e ), in den tweeden naamval staande en als patronymica
voorkomende, werden oudtijds in de Friesche gewesten dikwijls met
is, in plaats van met es geschreven; dus J e l l i s , H o b b i s , in
stede van J e l l e s , H o b b e s , zoo als de hedendaagsche spelling
voorschrijft. Dit gebruik, dat nog wel in de vorige eeuw in Friesland
voorkwam 3, is daar tusschen Flie en Lauwers thans volkomen
uitgestorven, maar heeft zijne sporen nagelaten in sommige West-
Friesche of Noord-Hollandsche geslachtsnamen (vooral aan de
Zaan). Die namen, oorspronkelijk zulke vadersnamen zijnde, worden
thans nog met is geschreven; bij voorbeeld A v i s , D u y v i s
(overeenkomende met D o u w e s ), G a l i s , H e i n i s , Ta n i s ,
W a r r i s , enz. Voorbeelden van die spelwijze en naamsvorming
leveren in ons register de benamingen van A l b e r t W i l k i s ,
T i e p k e J e l l i s (T j e p k e , T j e b b e k e ), W y b e S a e c k i s z
(S a k e s ), H i l k e G a b b i s ; ook J a n S i o e r d i s z (S j o e r d s )
en anderen.

Ware geslachtsnamen, en wel in het bijzonder oorbeeldig Friesche

maagschapsnamen op a eindigende, komen er in ons register
slechts weinig voor. Dit moge aanvankelijk eenige bevreemding
wekken—de oorzaak daar van is echter wel uit te vinden. Immers
zulke geslachtsnamen bestonden er toen wel evenzeer als vroeger
en als heden, al is het ook dat er in de achttiende eeuw en in het
begin van deze eeuw vele zulke namen in Oud-Frieschen vorm door
de Friezen willekeurig gemaakt en aangenomen zijn (Zie bl. 237).
Zoo waren daar, ten tijde dat ons register opgesteld werd, te
Leeuwarden even als elders in de Friesche gouwen, ongetwijfeld
vele Oud-Friesche maagschappen, ook al waren ze niet van edelen
bloede noch van eigenerfden staat, zelfs niet van aanzienlijken
huize, maar tot eenvoudigen en geringen levenskring behoorende,
die eenen eigenen Oud-Frieschen [260]naam voerden. Maar die
namen werden veelvuldig verwaarloosd, in het dagelijksche leven
werden ze zeldzaam, slechts als bij uitzondering gebruikt. Dien ten
gevolge werden zij ook in geschrifte en in geijkten zin dikwijls
veronachtzaamd en buiten spel gelaten, vooral als men met eene
oppervlakkige aanwijzing der personen, bij hunne dagelijksche
benamingen, volstaan kon, gelijk dit bij de „Registers van den
Aanbreng” het geval was. Wij mogen dus veilig aannemen, dat vele
personen, die in deze registers slechts met hunnen vóórnaam en
met hunnen vadersnaam als patronymicum worden aangeduid, toch
wel degelijk ook eenen eigenen, Oud-Frieschen, op a eindigenden
geslachtsnaam hadden. Maar slechts zeer weinigen worden
werkelijk ook met zulk eenen maagschapsnaam aangeduid; het zijn
W y b r e n B o w t s m a (B o u t s m a ), J e l c k L y w a m a ,
H e s s e l I n t e m a . 4 Voor de hand houd ik deze lieden niet voor
edelingen. Maar het kan zeer wel zijn, dat ik mij hier in vergis (weinig
ervaren als ik ben in de kennis der Oud-Friesche adellijke
maagschappen), en dat de personen, die deze namen voerden, wel
degelijk tot den adeldom behoorden. En zoo dit in der daad het geval
is, dan vervalt daar mede de bijzonderheid dezer namen. Immers de
leden der adellijke geslachten worden in ons register wel degelijk
met hunnen Oud-Frieschen geslachtsnaam genoemd; althans in den
regel. Zoo vinden wij vermeld: F r a n s M e n n a m a (M i n n a m a ,
M i n n e m a ), T i a r d B u r m a n n i e , P e t e r K a m m i n g a de
voorstander der Oud-Friesche taal, H e s s e l en D o e k e
M a r t e n a , J o w J o w s m a , J o w (ook I w geschreven)
D e k a m a , W y t z J o n g e m a , T r y n H e r m a n e , enz.

Nog eene andere reden is er, waarom Oud-Friesche, op a uitgaande

maagschapsnamen zoo zeldzaam zijn in het Leeuwarder register. In
het begin der 16de eeuw toch, toen het register geschreven werd,
verliep de Oud-Friesche taal, verloor zij hare oude, volle uitgangen
op a en o, die door eene toonlooze e werden vervangen. De
uitspraak en de spelling van woorden en namen als pundameta, als
to ermora ende elindighera liodena bihoff, als om Buwa ende Beyka