Jawapan Strategi A - Sains Tingkatan 3

Kandungan
Nota Ekspres N1 – N16

Aktiviti Pembelajaran Abad ke-21 P1 – P3
Rekod Prestasi Murid R1 – R5
Bab 1 Rangsangan dan Gerak Balas 1 – 18
Bab 2 Respirasi 19 – 27
Ujian Bulanan 1 (Bab 1 – Bab 2) 28 – 33
Bab 3 Pengangkutan 34 – 47
Bab 4 Kereaktifan Logam 48 – 57
Bab 5 Termokimia 58 – 62
Pentaksiran Pertengahan Tahun 63 – 75
Bab 6 Elektrik dan Kemagnetan 76 – 91
Bab 7 Tenaga dan Kuasa 92 – 103
Ujian Bulanan 2 (Bab 6 – Bab 7) 104 – 108
Bab 8 Keradioaktifan 109 – 115
Bab 9 Cuaca Angkasa Lepas 116 – 118
Bab 10 Penerokaan Angkasa Lepas 119 – 122
Ujian Akhir Sesi Akademik 123 – 134
Strategi A+ Sains Tkt 3-Kandg TE 3rd.indd 2 17/10/2023 3:45:39 PM

NOTA EKSPRES
The central nervous system consists of the brain and the spinal
Bab 1 Rangsangan dan Gerak Balas cord.
1.1 Sistem Saraf Manusia 4 Sistem saraf periferi terdiri daripada 12 pasang
saraf kranium yang keluar dari otak dan 31 pasang
1 Unit asas bagi sistem saraf ialah sel saraf atau saraf spina yang keluar dari saraf tunjang.
dikenali sebagai neuron. The peripheral nervous system consists of 12 pairs of cranium
The basic unit of the nervous system is the nerve cell known as nerves that come out from the brain and 31 pairs of spinal
neurone. nerves that come out from the spinal cord.
2 Sistem saraf manusia terdiri daripada sistem saraf 5 Sistem saraf berfungsi mengawal koordinasi
pusat dan sistem saraf periferi. badan dan ia melibatkan tiga bahagian sistem
The human nervous system consists of the central nervous saraf yang mempunyai tiga fungsi utama, iaitu:
system and the peripheral nervous system. The nervous system controls body coordination and it involves
3 Sistem saraf pusat terdiri daripada otak dan saraf three parts of the nervous system that have three main functions:
tunjang.
Bahagian yang terlibat Fungsi

Parts involved Function
(a) Afektor (reseptor) Mengesan dan menerima perubahan persekitaran yang dikenali sebagai rangsangan
Affector (receptor) dan menukarkan maklumat yang diterima kepada impuls saraf.
Detects and receives environmental changes known as stimuli and converts the information received
to nerve impulses.
(b) Sel saraf atau neuron
The nerve cells or neurones
(i) Neuron deria Membawa maklumat dalam bentuk impuls saraf dari reseptor ke sistem saraf pusat
Sensory neurones untuk ditafsirkan.
Carry information in the form of nerve impulses from the receptors to the central nervous system to
be interpreted.
(ii) Neuron motor Membawa impuls saraf dari sistem saraf pusat ke organ efektor.
Motor neurones Carry nerve impulses from the central nervous system to the effector organs.
(c) Efektor / Effector Impuls saraf diterima oleh efektor. Efektor menghasilkan gerak balas yang sepadan
Contoh: otot dan kelenjar dengan rangsangan.
Examples: muscles and glands Nerve impulses are received by the effector. The effector produces a response corresponding to the
stimulus.
6 Laluan impuls dalam sistem saraf manusia:

The pathway of impulses in the human nervous system:
Neuron deria Neuron motor
Rangsangan Afektor (Reseptor) Sensory neurone Sistem saraf pusat Motor neurone Efektor Gerak balas
Stimulus Affector (Receptor) Central nervous system Effector Response
7 Laluan impuls dalam tindakan terkawal:

The pathway of impulses in a voluntary action:
Rangsangan Afektor (Reseptor) Sensory neurone Serebrum Motor neurone Efektor Gerak balas
Stimulus Affector (Receptor) Cerebrum Effector Response
8 Laluan impuls dalam tindakan luar kawal:

The pathway of impulses in an involuntary action:
Rangsangan Afektor (Reseptor) Sensory neurone Medula oblongata Motor neurone Efektor Gerak balas
Stimulus Affector (Receptor) Medulla oblongata Effector Response
9 Tindakan luar kawal ialah tindakan yang tidak disedari yang dikawal oleh medula oblongata.
Involuntary actions are actions not under conscious mind which are controlled by the medulla oblongata.
10 Tindakan refleks ialah tindakan luar kawal yang berlaku secara automatik dan melibatkan saraf tunjang.
Reflex actions are involuntary actions that occurs automatically which involved the spinal cord.
N1
Strategi A+ Sains Tg3(Dwi) Nota Eksp 4th.indd 1 17/10/2023 2:57:20 PM

1.2 Rangsangan dan Gerak Balas dalam Manusia HEBAT SAINS MODUL 11
1 Manusia mempunyai lima organ deria yang dapat mengesan perubahan persekitaran atau rangsangan.
Human beings have five sensory organs that are able to detect changes in the environment or stimuli.
Rangsangan / Stimulus Organ deria / Sensory organ Jenis deria / Types of senses
Cahaya Mata Penglihatan
Light Eyes Sight
Bahan kimia Lidah Rasa
Chemicals Tongue Taste
Haba (panas, sejuk), sentuhan, tekanan, kesakitan Kulit Sentuhan
Heat (hot, cold), touch, pressure, pain Skin Touch
Bahan kimia Hidung Bau
Chemicals Nose Smell
Bunyi Telinga Pendengaran
Sound Ears Hearing
2 Kulit/Skin
Rambut /Hair
Reseptor sentuhan
Reseptor sakit (Mengesan sentuhan ringan pada kulit)
(Mengesan rasa sakit pada kulit) Epidermis
Touch receptor
Pain receptor (To detect pain) (To detect light touch on the skin)
Dermis
Tisu lemak
Fat tissues Reseptor tekanan (Mengesan
Reseptor haba tekanan yang kuat pada kulit)
(Mengesan haba atau keadaan panas) Pressure receptor
Heat receptor (To detect heat) Reseptor sejuk (To detect pressure on the skin)
Kelenjar peluh (Mengesan kesejukan)
Sweat gland Cold receptor (To detect cold)
Rajah 1 Keratan rentas kulit manusia

Diagram 1 Cross-section of the human skin
Kepekaan kulit pada bahagian tubuh badan

yang berlainan adalah berbeza. Kepekaan kulit
Umami
bergantung pada ketebalan epidermis dan Umami
bilangan reseptor yang terdapat pada kulit. Pahit
Bitter Masam
The sensitivity of the skin in different parts of the body is
Sour
different. Skin sensitivity depends on the thickness of the
epidermis and the number of receptors found in the skin. Masam
Masin
3 Lidah/Tongue Sour
Salty
(a) Permukaan lidah diliputi tunas rasa. Tunas
Masin
rasa mengandungi reseptor-reseptor rasa. Salty
Manis
Sweet
The surface of the tongue is covered by taste buds. Taste
buds contain taste receptors.
(b) Tunas rasa dapat mengesan rasa manis, Rajah 3 Bahagian lidah yang berbeza peka
masin, masam, pahit dan umami. kepada rasa yang berbeza
Diagram 3 Different parts of the tongue sensitive to different tastes
Taste buds can detect sweet, salty, sour, bitter and umami
tastes.
4 Mata/Eyes
Permukaan lidah Reseptor rasa (a) Retina mata mengandungi sel-sel yang
The surface of the tongue Taste receptor bergerak balas terhadap cahaya. Sel-sel
ini disebut fotoreseptor. Terdapat dua jenis
fotoreseptor, iaitu sel rod dan sel kon.
Retina of the eye contains cells that respond to light. These
cells are called photoreceptors. There are two types of
photoreceptors, which are the rod cells and the cone cells.
(b) Sel rod peka kepada keamatan cahaya dan
Tunas rasa Saraf mengandungi hanya satu jenis pigmen yang
Taste buds Nerve
peka cahaya.
Rajah 2 Tunas rasa Rod cells are sensitive to intensity of light and contain only
Diagram 2 Taste buds one type of light sensitive pigment.
N2

Ligamen penggantung Sklera 5 Telinga
Suspensory ligament Sclera
Koroid
Ears
Konjunktiva Choroid (a) Bahagian telinga yang mengesan getaran dan
Conjunctiva
Retina menukarkannya kepada impuls ialah koklea.
Iris
Anak mata Bintik kuning Koklea mengandungi reseptor yang peka
Pupil Yellow spot kepada getaran.
Kanta Bintik buta
Blind spot The part of the ear that detects vibrations and changes
Lens
Kornea them to nerve impulses is the cochlea. The cochlea
Video
Cornea Saraf optik contains receptors that are sensitive to vibrations.
Gelemair Gelemaca Optic nerve (b) Saraf auditori menghubungkan reseptor dalam
Aqueous humor Otot silium Vitreous humor
Ciliary body koklea dengan otak. Impuls saraf dari reseptor
Rajah 4 Keratan rentas mata manusia
dihantar ke otak oleh saraf auditori.
Diagram 4 Cross-section of the human eye Auditory nerves connect the receptors in the cochlea to
the brain. Nerve impulses from the receptors are sent to the
(c) Sel kon peka kepada warna. Sel kon brain by auditory nerves.
menghantar isyarat ke otak, dan otak
menafsirkannya kepada warna. Sel kon bekerja Tulang osikel Jendela bujur
hanya dalam keadaan terang. Ossicles Oval window
Salur separuh bulat
Cone cells are sensitive to colours. Cone cells send signals Cuping Semicircular canal
telinga
to the brain, which translates it into perception of colour. Pinna
Cone cells work only in bright light. Saraf auditori
Auditory nerve
Fotoreseptor Koklea
Sel ganglion Sel bipolar Kon Rod Photoreceptors Salur telinga Cochlea
Ganglion cells Bipolar cells Cone Rod Ear canal Gegendang
Akson saraf optik Epitelium telinga
Eardrum Tiub Eustachio
Axons of optic nerve pigmen retina Eustachian tube
Retinal pigment
epithelium
Cahaya Rajah 6 Struktur telinga manusia
Light Diagram 6 The structure of the human ear
Sklera
Sclera
Koroid
Choroid Video
Lapisan dalam Lapisan luar Untuk tujuan pembelajaran
Inner layer Lapisan tengah
Middle layer Outer layer Imbas kod QR atau layari https://www.youtube.com/
watch?v=m_9SqIQ0BQQ untuk menonton video
Rajah 5 Sel kon dan sel rod tentang mekanisme pendengaran.
Diagram 5 Cone cells and rod cells
1.3 Gerak Balas dalam Tumbuhan

1 Gerak balas tumbuhan terhadap rangsangan adalah perlahan. Terdapat dua jenis gerak balas tumbuhan, iaitu
tropisme dan gerak balas nastik.
Responses of plants towards stimuli are slow. There are two types of plants responses, namely tropism and nastic response.
Tropisme/Tropism Gerak balas nastik/Nastic response
Gerak balas terarah pertumbuhan tumbuhan yang Gerak balas tumbuhan terhadap rangsangan yang tidak
dipengaruhi oleh arah rangsangan. bergantung pada arah rangsangan.
The directional growth responses of plants that is dependent on Plant response towards the stimulus that are not dependent on
the direction of the stimulus. the direction of the stimulus.
Tropisme positif – pertumbuhan ke arah rangsangan Hanya bahagian tumbuhan yang menerima rangsangan
Positive tropism – growth towards the stimulus menunjukkan gerak balas nastik.
Tropisme negatif – pertumbuhan menjauhi rangsangan Only parts of the plant that receive the stimulus show nastic
Negative tropism – growth away from the stimulus response.
Rangsangan: graviti, air, cahaya dan sentuhan. Rangsangan: sentuhan, suhu, cahaya
Stimuli: gravity, water, light and touch. Stimuli: touch, temperature, light
Lambat dan tidak berbalik / Slow and irreversible Lebih cepat dan berbalik / Faster and reversible
Jenis tropisme/Type of tropism Jenis gerak balas nastik/Type of nastic response

Geotropisme – gerak balas terhadap tarikan graviti Seismonastik – gerak balas nastik terhadap
Geotropism – response towards the gravitational pull rangsangan sentuhan
Hidrotropisme – gerak balas terhadap air Seismonastic – nastic response towards touch stimuli
Hydrotropism – response towards water Fotonastik – gerak balas nastik terhadap rangsangan
Fototropisme – gerak balas terhadap cahaya keamatan cahaya
Phototropism – response towards light Photonastic – nastic response towards light intensity stimuli
N3

Tropisme/Tropism Gerak balas nastik/Nastic response
Tigmotropisme – gerak balas terhadap sentuhan Termonastik – gerak balas nastik terhadap rangsangan
dengan objek pejal untuk sokongan suhu
Thigmotropism – response to touch or contact with solid objects Thermonastic – nastic response towards temperature stimuli
for support
2 Gerak balas bahagian tumbuhan yang berbeza terhadap rangsangan

Responses of different parts of the plant
Gerak balas Bahagian tumbuhan Arah pertumbuhan Kebaikan

Response Part of plant Direction of growth Advantage
Fototropisme positif Hujung batang/pucuk Ke arah cahaya Untuk mendapatkan cahaya maksimum
Positive phototropism Stem tip/shoot Towards light bagi fotosintesis
To get maximum light for photosynthesis
Fototropisme negatif Hujung akar Menjauhi cahaya Kurang peluang menjadi kering
Negative phototropism Root tip Away from light Less chance of drying out
Geotropisme positif Hujung akar Mengikut arah graviti Lebih peluang mendapat kelembapan
Positive geotropism Root tip Towards gravity More chance of getting moisture
Geotropisme negatif Hujung batang/pucuk Menjauhi arah graviti Lebih peluang untuk mendapatkan cahaya
Negative geotropism Stem tip/shoot Away from gravity More chance of getting light
3 Mekanisme pernafasan semasa hembusan nafas

Bab 2 Respirasi
Breathing mechanism during exhalation
2.1 Sistem Respirasi Manusia (a) Otot interkostal luar mengendur dan otot
interkostal dalam mengecut.
Struktur sistem respirasi External intercostal muscles relax and internal intercostal
Structure of respiratory system muscles contract.
(b) Sangkar tulang rusuk bergerak ke bawah dan
ke dalam.
Rongga hidung The rib cage moves downwards and inwards.
Lubang hidung Nasal cavity
Nostril (c) Otot diafragma mengendur dan melengkung
ke atas.
Trakea
Trachea The diaphragm muscle relaxes and curves upwards.
Otot interkostal (d) Isi padu rongga toraks berkurangan.
Intercostal muscles
Bronkus The volume of the thoracic cavity decreases.
Bronchus (e) Tekanan udara dalam rongga toraks meningkat.
Bronkiol Air pressure in the thoracic cavity increases.
Bronchiole Rusuk (f) Udara dalam peparu ditolak keluar.
Rib
Air in the lungs is pushed out.
Alveolus Diafragma 4 Mekanisme pernafasan semasa menarik nafas
Alveolus Diaphragm Breathing mechanism during inhalation
(a) Otot interkostal luar mengecut dan otot
Rajah 7 Sistem respirasi manusia interkostal dalam mengendur.
Diagram 7 Human respiratory system
External intercostal muscles contract and internal
intercostal muscles relax.
Mekanisme pernafasan
(b) Sangkar tulang rusuk bergerak ke atas dan
Breathing mechanism
keluar.
1 Pernafasan terdiri daripada dua proses fizikal, iaitu
The rib cage moves upwards and outwards.
menarik nafas dan menghembus nafas.
(c) Otot diafragma mengecut dan menjadi rata.
Breathing consists of two physical processes, i.e inhalation and
The diaphragm muscle contracts and flattens.
exhalation.
(d) Isi padu rongga toraks bertambah.
2 Pernafasan melibatkan tindakan diafragma dan
The volume of thoracic cavity increases.
otot interkostal, pergerakan sangkar rusuk dan
(e) Tekanan udara dalam rongga toraks menurun.
perubahan isi padu serta tekanan udara rongga
Air pressure in the thoracic cavity decreases.
toraks.
(f) Udara dari persekitaran masuk ke dalam peparu.
Breathing involves the action of diaphragm and intercostal
Surrounding air enters the lungs.
muscles, the movement of the rib cage and the changes in the
volume and air pressure of thoracic cavity.
N4

2.2 Pergerakan dan Pertukaran Gas dalam 2 Pembukaan dan penutupan liang stoma
Badan Manusia dipengaruhi oleh kesegahan sel-sel pengawal.
The opening and closing of the stomatal pores are influenced by
Pengangkutan oksigen dan karbon dioksida dalam darah the turgidity of the guard cells.
Transport of oxygen and carbon dioxide in the blood 3 Apabila sel pengawal segah, liang stoma akan
1 Sel darah merah mengandungi pigmen berwarna terbuka dan apabila sel pengawal flasid liang
merah yang disebut hemoglobin. Oksigen diangkut stoma akan tertutup.
oleh darah ke sel-sel badan dalam bentuk When the guard cells turgid, the stomatal pores will open and
oksihemoglobin. Oksigen bergabung dengan when the guard cells flaccid, the stomatal pores will close.
hemoglobin membentuk sebatian oksihemoglobin
yang tak stabil dan mudah terurai untuk Sel epidermis
membebaskan semula oksigen ke sel-sel badan Sel pengawal
Epidermis cell
yang mempunyai kepekatan oksigen lebih rendah. Guard cells Nukleus
Red blood cells contain red-coloured pigment called Nucleus
haemoglobin. Oxygen is transported by blood to body cells in the
Liang stoma Kloroplas
form of oxyhaemoglobin. Oxygen combines with haemoglobin to Stomatal pore Chloroplast
form oxyhaemoglobin, which is unstable and easily dissociate to
release oxygen back to body cells with lower oxygen concentration.
Rajah 8 Stoma
2 Pengangkutan karbon dioksida dalam darah Diagram 8 Stoma
berlaku melalui tiga cara:
The transport of carbon dioxide in the blood occurs in three
ways: Bab 3 Pengangkutan
(a) Meresap terus ke dalam plasma darah.
Diffuses directly into the blood plasma.
3.1 Sistem Pengangkutan dalam
Organisma
(b) Mengikat dengan molekul hemoglobin dalam
sel darah merah untuk membentuk sebatian 1 Sistem pengangkutan dalam haiwan boleh
karbaminohemoglobin. dikategorikan kepada dua:
Binds with haemoglobin molecules in the red blood cells to The transport system in animals can be categorised into two:
form compound of carbaminohaemoglobin. (a) Resapan ringkas melalui membran sel atau
(c) Kebanyakan karbon dioksida diangkut dalam permukaan badan organisma ringkas.
bentuk ion bikarbonat. Karbon dioksida mudah Simple diffusion through the cell membrane or body
larut dalam air di dalam plasma darah untuk surface of the simple organisms.
membentuk asid karbonik yang tak stabil yang (b) Sistem peredaran darah bagi organisma
akan terurai kepada ion bikarbonat. kompleks.
Most carbon dioxide is transported in the form of Blood circulation system for complex organisms.
bicarbonate ions. Carbon dioxide dissolves easily in the 2 Fungsi sistem pengangkutan organisma hidup:
water in the blood plasma to form an unstable carbonic The function of the transport system of living organisms:
acid which will dissociate into bicarbonate ions. (a) Mengangkut oksigen dan nutrien ke sel-sel
3 Ciri-ciri khas alveolus yang meningkatkan badan.
kecekapan pertukaran gas di alveolus: Transports oxygen and nutrients to body cells.
Special features of the alveolus that increase the efficiency (b) Mengangkut bahan kumuh seperti karbon
of gaseous exchange: dioksida dan air berlebihan untuk disingkirkan.
(a) Dinding alveolus sangat nipis. Transports waste products such as carbon dioxide and
The wall of the alveolus is very thin. excess water to be expelled.
(b) Permukaan alveolus sentiasa lembap. (c) Membolehkan pertukaran bahan antara
The surface of the alveolus is always moist. persekitaran luar dan sel-sel badan.
(c) Alveolus dikelilingi oleh jaringan kapilari darah Enables the exchange of substances between the external
yang banyak. environment and body cells.
The alveolus is surrounded by a large network of blood
capillaries. 3.2 Sistem Peredaran Darah
(d) Bilangan alveolus yang sangat banyak
1 Sistem peredaran darah haiwan terdiri daripada
menghasilkan nisbah luas permukaan per isi
jaringan salur-salur darah. Terdapat organ yang
padu yang besar.
mengepam darah, iaitu jantung untuk memastikan
Large number of alveolus, forming a large surface area to
darah mengalir dan injap untuk memastikan
volume ratio.
pengaliran darah adalah sehala.
The animal blood circulation system consists of network of
2.5 Pertukaran Gas dalam Tumbuhan
blood vessels. There is a blood pumping organ, which is the
1 Pertukaran gas dalam tumbuhan berlaku heart to keep blood flowing and valves to ensure blood flows
terutamanya pada liang stoma yang terdapat in one direction.
di epidermis daun melalui proses resapan. 2 Darah berfungsi mengangkut bahan-bahan
The exchange of gases in plants takes place mostly at the penting terutamanya nutrien, oksigen, hormon
stomatal pores found in the epidermis of the leaves through the dan antibodi ke sel-sel badan. Darah juga
process of diffusion.
N5

membawa bahan kumuh seperti karbon dioksida, The walls of left ventricle are thicker and more muscular
air berlebihan dan haba untuk disingkirkan keluar than the right ventricle. This is because the left ventricle
daripada badan. needs to pump blood to the whole body whereas the right
Blood functions to transport essential substances, especially ventricle only pumps blood to the lungs.
nutrients, oxygen, hormones, and antibodies to body cells. (b) Atrium kanan menerima darah terdeoksigen
Blood also carries waste materials such as carbon dioxide, dari seluruh badan melalui salur darah disebut
excess water and heat to be removed from the body. vena kava.
3 Sistem peredaran darah manusia terdiri daripada The right atrium receives deoxygenated blood from the
dua peredaran darah berasingan: entire body through the blood vessel called vena cava.
The human blood circulatory system consists of two separate 4 Satu denyutan nadi ialah satu kitaran pengecutan
blood circulation: dan pengenduran otot jantung yang mengambil
(a) Peredaran pulmonari: lintasan pengaliran masa lebih kurang satu saat.
darah dari jantung → peparu → jantung A heartbeat is a cycle of contraction and relaxation of the heart
Pulmonary circulation: the blood flows from the heart → muscles that takes about one second.
the lungs → the heart 5 Satu kitaran lengkap pengecutan dan pengenduran
(b) Peredaran sistemik: lintasan pengaliran darah otot jantung menghasilkan bunyi ‘lub dub’, iaitu:
dari jantung → ke seluruh badan (kecuali A complete cycle of contraction and relaxation of the heart
peparu) → jantung muscles produces a ‘lub dub’ sound whereby:
Systemic circulation: the blood flows from the heart → to (a) bunyi ‘lub’ disebabkan penutupan injap
all parts of the body (except the lungs) → the heart bikuspid dan injap trikuspid semasa
pengecutan ventrikel dikenali sebagai sistol.
Jantung the ‘lub’ sound is due to the closure of the bicuspid and
The heart tricuspid valves during contraction of ventricle is called
1 Jantung ialah organ berotot yang berfungsi systole.
mengepam darah ke seluruh badan. (b) Bunyi ‘dub’ disebabkan penutupan injap
The heart is a muscular organ that functions to pump blood to sabit semasa pengenduran ventrikel dikenali
all over the body. sebagai diastol.
2 Tiga jenis salur darah manusia, iaitu arteri, vena The ‘dub’ sound is due to closure of the semilunar valves
dan kapilari. during relaxation of ventricles is called diastole.
Three types of human blood vessels, namely arteries, veins and
capillaries. 3.3 Darah Manusia
3 Jantung manusia terdiri daripada empat ruang,
1 Empat jenis kumpulan darah utama manusia ialah
iaitu ventrikel kiri, ventrikel kanan, atrium kiri dan
A, B, AB dan O.
atrium kanan.
The four major types of human blood groups are A, B, AB and O.
The human heart consists of four chambers, the left ventricle,
2 Setiap jenis kumpulan darah mempunyai antigen di
the right ventricle, the left atrium and the right atrium.
permukaan sel darah dan antibodi bagi jenis darah
Arteri pulmonari Aorta / Aorta dalam plasma darahnya.
Vena kava Pulmonary artery (mengangkut Each type of blood group has antigens on the surface of the
superior (mengangkut darah ke
darah ke Vena pulmonari blood cell and antibody for the blood type in its blood plasma.
Superior seluruh tubuh)
peparu) Pulmonary vein 3 Percampuran dua jenis kumpulan darah yang tak
vena cava (carries blood to
(mengangkut
(mengangkut (carries blood to the whole body) serasi akan menyebabkan penggumpalan darah
the lungs) darah dari
darah ke
jantung dari
peparu ke kerana tindak balas antara darah dan antibodi
jantung) yang tak sepadan dengan darah.
seluruh tubuh)
(carries blood to
(carries blood to The mixing of two types of blood which are incompatible will
the heart from
the heart from all
body parts)
the lungs) cause agglutination of blood due to the reaction between
Atrium kanan Atrium kiri blood and antibodies that do not match the blood.
Right atrium Left atrium (a) Penderma universal ialah individu yang boleh
Injap bikuspid mendermakan darahnya kepada penerima dari
Injap trikuspid Bicuspid valves
Tricuspid valves semua jenis kumpulan darah ABO.
Ventrikel kiri
Left ventricle Universal donor is an individual who can donate blood to
Ventrikel kanan
Right ventricle Injap sabit recipients of all types of ABO blood group.
Septum
Septum
Semilunar valves (b) Penerima universal ialah individu yang boleh
menerima darah daripada penderma dari
Darah beroksigen / Oxygenated blood
semua jenis kumpulan darah ABO.
Darah terdeoksigen / Deoxygenated blood
Universal recipient is an individual who can receive blood
Rajah 9 Struktur jantung from donors of all types of ABO blood group.
Diagram 9 Structure of the heart
(a) Dinding ventrikel kiri lebih tebal dan berotot 3.4 Pengangkutan dalam Tumbuhan
daripada ventrikel kanan. Ini disebabkan 1 Sistem pengangkutan tumbuhan terdiri daripada
ventrikel kiri perlu mengepam darah tisu-tisu vaskular, iaitu xilem dan floem.
ke seluruh badan, manakala ventrikel kanan The plant transport system consists of vascular tissues, namely
hanya mengepam darah ke peparu. xylem and phloem.
N6

(a) Tisu xilem terbina daripada sel-sel mati yang (iv) Pelembakan tidak menyebabkan kelayuan.
berfungsi mengangkut air dan garam mineral Guttation does not cause wilting.
terlarut daripada akar ke seluruh bahagian
tumbuhan. Bab 4 Kereaktifan Logam
Xylem tissue is made up of dead cells that functions to
transport water and dissolved mineral salts from the 4.1 Kepelbagaian Mineral
roots to all parts of the plant.
1 Mineral ialah pepejal tak organik yang wujud
(b) Floem berfungsi mengangkut makanan
secara semula jadi dalam kerak Bumi dalam
(glukosa) dari daun ke seluruh bahagian
bentuk unsur atau sebatian.
tumbuhan.
Minerals are inorganic solids found naturally in the Earth’s crust
Phloem functions to transport food (glucose) from the
in the form of elements or compounds.
leaves to all parts of the plant.
2 Mineral boleh wujud sebagai unsur-unsur semula
Epidermis / Epidermis jadi atau sebatian semula jadi.
Endodermis / Endodermis Minerals can exist as natural elements or natural compounds.
Epidermis / Epidermis
Floem 3 Mineral yang tidak reaktif didapati sebagai unsur
EndodermisPhloem
/ Endodermis semula jadi yang tidak bergabung dengan unsur lain.
Berkas vaskular
Floem Xilem Vascular bundle Contohnya, emas dan perak.
PhloemXylem
Berkas vaskular Minerals that are non-reactive are found as natural elements,
Xilem Vascular bundle
Akar rambut / Root hair
Xylem
which do not combine with other elements. For example, gold
Korteks /Cortex and silver.
Akar rambut /Root hair 4 Kebanyakan mineral wujud dalam bentuk sebatian
Rajah 10 Keratan rentas akar
Korteks / Cortex
Floem
Diagram 10 Cross-section of the root semula jadi seperti oksida, sulfida, karbonat dan
Phloem silikat.
Pit / Pith
Floem Berkas vaskular
Most minerals exist in the form of natural compounds such as
Xilem
Phloem
Xylem Vascular bundle oxides, sulphides, carbonates and silicates.
Pit/Pith
Xilem Berkas vaskular 5 Sebatian semula jadi terdiri daripada logam yang
Kambium
CambiumVascular bundle
Xylem bergabung secara kimia dengan satu atau lebih
Epidermis
Epidermis Kambium bukan logam.
Korteks / Cortex Cambium
Epidermis A natural compound consists of a metal combined chemically
Epidermis with one or more non-metals.
Korteks /Cortex
Rajah 11 Keratan rentas batang

Diagram 11 Cross-section of the stem
4.2 Siri Kereaktifan Logam
1 Siri kereaktifan logam ialah satu senarai logam
2 Perbezaan antara transpirasi dengan gutasi. mengikut susunan kereaktifan. Logam paling
Differences between transpiration and guttation. reaktif diletakkan pada kedudukan teratas,
(a) Transpirasi/Transpiration manakala logam paling tidak reaktif diletakkan
(i) Transpirasi ialah kehilangan air dalam pada kedudukan paling bawah dalam susunan siri.
bentuk wap air. The metal reactivity series is a list of metals in the order of
Transpiration is loss of water in the form of water reactivity. The most reactive metal is placed at the top and
vapour. the least reactive metal is placed at the bottom in the series
(ii) Transpirasi berlaku melalui liang stoma arrangement.
pada daun dan lentisel pada batang. 2 Siri kereaktifan logam dengan kedudukan karbon
Transpiration occurs through the stomatal pores on dan hidrogen dalam siri ditunjukkan di bawah.
the leaves and lenticels on the stem. The metal reactivity series with the position of carbon and
(iii) Transpirasi berlaku pada siang hari, hydrogen in the series is shown below.
biasanya pada hari yang panas.
Transpiration occurs during daytime, usually on hot Sangat reaktif
Kalium / Potassium K Most reactive
days.
Natrium / Sodium Na
(iv) Transpirasi berlebihan menyebabkan Kalsium / Calcium Ca
kelayuan. Magnesium / Magnesium Mg
Excessive transpiration causes wilting. Aluminium / Aluminium Al
(b) Gutasi (Pelembakan)/Guttation KARBON / CARBON C
(i) Pelembakan ialah kehilangan air dalam Zink / Zinc Zn
bentuk cecair. HIDROGEN / HYDROGEN H HIDROGEN
Besi / Iron Fe HYDROGEN
Guttation is loss of water in the form of liquid.
Timah / Stanum Sn
(ii) Pelembakan terjadi melalui hidatod pada Plumbum / Plumbum Pb
pinggir daun. Kuprum / Copper Cu
Guttation occurs through the hydathodes at the Merkuri / Mercury Hg
edges of the leaves. Perak / Argentum Ag
(iii) Pelembakan berlaku pada waktu malam Emas / Aurum Au Sangat tidak reaktif
Least reactive
apabila keadaan sejuk dan lembap.
Guttation occurs at night when it is cold and humid.
N7

3 Siri kereaktifan logam dapat dibina dengan Hidrogen + oksida logam → logam + air
mengkaji kereaktifan tindak balas antara logam Hydrogen + metal oxide → metal + water
dengan oksigen.
The reactivity series of metals can be constructed by studying
4.3 Pengekstrakan Logam Tulen daripada
the reactivity reaction between metals and oxygen.
Bijihnya
4 Kedudukan karbon dalam siri kereaktifan logam.
The position of carbon in the reactivity series of metals. 1 Pengekstrakan logam ialah proses mendapatkan
Kedudukan karbon dalam siri kereaktifan logam logam tulen daripada bijih logamnya.
dapat ditentukan dengan dua cara: Metal extraction is the process of obtaining pure metal from its
The position of carbon in the reactivity series of metals can be metal ore.
determined in two ways: Bijih besi, arang kok dan batu kapur
(a) Membandingkan keupayaan logam untuk Iron ore, coke and limestone
menyingkirkan oksigen daripada karbon Gas sisa panas Gas sisa panas
dioksida. Pembentukan oksida logam Hot waste gases Hot waste gases
menunjukkan karbon adalah lebih reaktif
daripada logam dan sebaliknya.
By comparing the ability of a metal to remove oxygen from
carbon dioxide. The formation of metal oxide shows that 400 ˚C
carbon is more reactive than the metal and vice versa.
Keluli dilapisi bata
Kaedah: Penurunan gas karbon dioksida oleh yang tahan haba
logam Steel lined with
heat-resistant bricks
Method: Reduction of carbon dioxide gas by metals Sanga lebur
Tindak balas antara logam yang telah Molten slag
dipanaskan dengan gas karbon dioksida. 1 800 ˚C
˚C
Udara panas Udara panas
The reaction between a heated metal and carbon dioxide Hot air blast Hot air blast
Besi lebur
gas. Lubang untuk Molten iron Lubang untuk
Logam + karbon dioksida → besi keluar sanga keluar
oksida logam + karbon Tap hole for iron Tap hole for slag
Metal + carbon dioxide → metal oxide + carbon
Rajah 12 Pengekstrakan besi di dalam relau bagas
(b) Membandingkan keupayaan karbon untuk Diagram 12 Extraction of iron in a blast furnace
menyingkirkan oksigen daripada oksida logam.
Pembentukan logam tulen menunjukkan 2 Dalam industri pengekstrakan logam seperti
karbon adalah lebih reaktif daripada logam pengekstrakan bijih timah dan besi di Malaysia,
dan sebaliknya. karbon dalam bentuk arang kok digunakan sebagai
By comparing the ability of carbon to remove oxygen from agen penurunan kerana karbon lebih reaktif
metal oxide. The formation of pure metal indicates that daripada timah atau besi, dan harganya juga
carbon is more reactive than the metal and vice versa. murah serta ia mudah didapati dengan banyak
Kaedah: Penurunan oksida logam dengan cara di persekitaran.
memanaskan oksida logam dengan karbon In metal extraction industries such as extraction of tin and iron
Method: Reduction of metal oxide by heating the metal ores in Malaysia, carbon in the form of coke is used as a reduction
oxide with carbon agent because carbon is more reactive than tin or iron, and it is
Oksida logam + karbon → also cheap and can be found abundantly in the environment.
logam + karbon dioksida 3 Timah tulen diekstrak daripada sebatian timah(IV)
Metal oxide + carbon → metal + carbon dioxide
oksida yang terdapat dalam kasiterit atau bijih
5 Kedudukan hidrogen dalam siri kereaktifan logam. timah.
The position of hydrogen in the reactivity series of metals. Pure tin is extracted from tin(IV) oxide compound that is found
(a) Kedudukan hidrogen dalam siri kereaktifan in the cassiterite or tin ore.
logam dapat ditentukan berdasarkan 4 Besi tulen diekstrak daripada sebatian besi(III)
keupayaan hidrogen menyingkirkan oksigen oksida yang terdapat dalam hematit atau bijih besi.
daripada oksida logam. Tindak balas ini Pure iron is extracted from iron(III) oxide compound that is
dilakukan melalui pemanasan oksida logam found in hematite or iron ore.
dalam kehadiran gas hidrogen. 5 Batu kapur ditambah supaya bertindak balas
The position of hydrogen in the reactivity series of metals dengan bendasing di dalam bijih logam seperti pasir,
can be determined based on the ability of hydrogen to tanah, sulfur, karbon, dan minyak untuk membentuk
remove oxygen from metal oxides. This reaction is carried sanga. Selepas tindak balas, sanga lebur terasing
out by heating metal oxides in the presence of hydrogen gas. daripada logam tulen lebur kerana ia terapung di
(b) Hidrogen adalah lebih reaktif daripada sesuatu atas logam tulen lebur yang lebih tumpat itu.
logam apabila tindak balas di antara gas Limestone is added to react with impurities in the metal ore
hidrogen dengan oksida logam membentuk such as sand, soil, sulphur, carbon and oil to form slag. After the
logam dan air, iaitu hidrogen oksida. reaction, molten slag is separated from molten pure metal as it
Hydrogen is more reactive than metal when the reaction floats on the denser molten pure metal.
between hydrogen gas and metal oxide, forming metal
and water, namely hydrogen oxide.
N8

During a chemical reaction, chemical energy contained in the
Bab 5 Termokimia
reactants is changed to other forms, normally heat energy.
5.1 Tindak Balas Endotermik dan Tindak 3 Terdapat dua jenis tindak balas kimia:
Balas Eksotermik There are two types of chemical reactions:
(a) tindak balas endotermik
1 Termokimia ialah kajian tentang perubahan haba
endothermic reaction
dalam tindak balas kimia.
(b) tindak balas eksotermik
Thermochemistry is a study about the changes in heat in
exothermic reaction
chemical reactions.
2 Semasa tindak balas kimia, tenaga kimia yang
terkandung dalam bahan tindak balas ditukarkan
kepada bentuk lain, lazimnya tenaga haba.
Membanding dan membezakan tindak balas endotermik dengan eksotermik
Compare and contrast endothermic and exothermic reactions
Tindak balas endotermik / Endothermic reaction Tindak balas eksotermik / Exothermic reaction
Tindak balas kimia yang menyerap tenaga haba Tindak balas kimia yang membebaskan tenaga haba
daripada persekitaran. ke persekitaran.
Chemical reactions that absorb heat energy from the Chemical reactions that release heat energy to the surroundings.
surroundings.
Hasil tindak balas lebih sejuk daripada bahan tindak Hasil tindak balas lebih panas daripada bahan tindak balas
balas asal. asal.
The product is colder than the reactants. The product is warmer than the reactants.
Contoh/Examples: Contoh/Examples:
(a) Melarutkan garam ammonium klorida atau (a) Melarutkan kalsium klorida dalam air
ammonium sulfat dalam air. Dissolving calcium chloride in water
Dissolving ammonium chloride or ammonium sulphate in (b) Melarutkan hablur natrium hidroksida dalam air
water. Dissolving sodium hydroxide crystals in water
(b) Fotosintesis / Photosynthesis (c) Tindak balas peneutralan
(c) Pendidihan / Boiling Neutralisation reaction
(d) Memasak / Cooking (d) Pembentukan ammonia dalam ‘Proses haber’ di industri
(e) Membakar kek / Baking cakes Formation of ammonia in ‘Haber Process’ in the industry
(f) Peleburan lilin / Melting of wax (e) Pengaratan / Rusting
(g) Penyejatan / Evaporation (f) Pereputan / Decomposition
(g) Pembakaran / Combustion
(h) Respirasi / Respiration
(i) Kondensasi / Condensation
(j) Pembekuan / Freezing
Bab 6 Elektrik dan Kemagnetan 6.2 Transformer

1 Transformer ialah alat yang digunakan untuk
6.1 Penjanaan Tenaga Elektrik
meningkatkan atau menurunkan voltan arus
1 Penjana ialah sebuah mesin yang menukarkan ulang-alik.
tenaga mekanikal kepada tenaga elektrik. Transformer is a device used to increase or decrease the voltage
Generator is a machine that converts mechanical energy to of alternating current.
electricity. 2 Transformer mengandungi gegelung primer,
2 Jenis-jenis penjana tenaga elektrik ialah penjana gegelung sekunder, teras besi lembut, voltan input
elektrik terma, penjana hidroelektrik, penjana dan voltan output.
elektrik turbin gas, penjana elektrik diesel dan The transformer contains primary coil, secondary coil, soft iron
penjana elektrik nuklear. core, input voltage and output voltage.
Types of electric generators, namely thermal generator, 3 Apabila arus ulang-alik melalui gegelung primer,
hydroelectric generator, gas turbine generator, diesel electric ia menghasilkan medan elektromagnet.
generator and nuclear power generator. When an alternating current flows through the primary coil, it
3 Sumber tenaga alternatif ialah tenaga hidro, tenaga produces an electromagnetic field.
biojisim, tenaga angin, tenaga solar, tenaga ombak, 4 Perubahan arah arus menyebabkan perubahan arah
tenaga geoterma dan tenaga pasang surut. medan magnet. Medan magnet yang dipotong oleh
Alternative energy sources, namely hydro energy, biomass gegelung sekunder menyebabkan terbentuknya
energy, wind energy, solar energy, wave energy, geothermal aruhan magnet di dalam gegelung sekunder.
energy and tidal energy. The change in the direction of current causes a change in the
direction of magnetic field. The magnetic field that is cut by the
secondary coils causes the formation of magnetic induction in
the secondary coils.
N9

5 Terdapat dua jenis transformer, iaitu transformer
injak naik dan transformer injak turun. Bab 7 Tenaga dan Kuasa
There are two types of transformers, namely the step-up
transformer and step-down transformer. 7.1 Kerja, Tenaga dan Kuasa
6 Transformer injak naik menaikkan voltan output,
1 Kerja didefinisikan sebagai hasil darab daya dan
manakala transformer injak turun menurunkan
sesaran (jarak dilalui) pada arah yang sama dengan
voltan output.
daya.
The step-up transformer increases the output voltage while the
Work is defined as the product of force and displacement
Video
step-down transformer decreases the output voltage.

(distance travelled) in the same direction of the force.
7 Gegelung sekunder transformer injak naik
2 Tenaga ialah keupayaan untuk melakukan kerja.
mempunyai lebih banyak lilitan daripada gegelung
Energy is the ability to do work.
primer. Voltan outputnya lebih besar daripada
3 Kerja tidak dilakukan jika daya dan sesaran adalah
voltan input.
sifar.
Laman Web
The secondary coil of the step-up transformer has more turns

Work is not done if force and displacement are zero.
than the primary coil. The output voltage is greater than the
input voltage. Kerja = Daya × Sesaran
8 Gegelung sekunder transformer injak turun Work = Force × Displacement
mempunyai kurang lilitan daripada gegelung primer. W = F (N) × s (m)
Voltan outputnya lebih kecil daripada voltan input. = N m
The secondary coil of the step-down transformer has fewer = J
turns than the primary coil. The output voltage is lower than the
input voltage. 4 Unit S.I bagi kerja ialah Joule (J).
The S.I unit for work is Joule (J).
Video 5 Apabila daya 1 Newton digunakan untuk
Untuk tujuan pembelajaran
menggerakkan objek sejauh 1 meter dalam arah
Imbas kod QR atau layari https://www.youtube.com/
watch?v=20Vb6hlLQSg untuk menonton video tentang daya, tenaga sebanyak 1 J telah digunakan.
penjanaan dan pengagihan tenaga elektrik. When the force of 1 Newton is used to move an object through a
distance of 1 meter in the direction of the force, the energy of 1 J
has been used.
6.4 Pengiraan Kos Penggunaan Elektrik
Kerja
1 Kuasa ialah kadar perubahan tenaga daripada satu Kuasa =
bentuk kepada bentuk yang lain. Masa
Power is the rate of energy change from one form to another. Work
Power =
2 Unit S.I bagi kuasa ialah watt atau joule per saat. Time
The S.I unit for power is watts or joules per second.
7 Kuasa didefinisikan sebagai kadar melakukan kerja.
3 Jumlah tenaga elektrik yang digunakan oleh
Power is defined as the rate of doing work.
peralatan elektrik bergantung pada kuasa alat
8 Unit S.I. bagi kuasa ialah Watt.
elektrik dan masa penggunaan alat elektrik
The S.I. unit for power is Watt.
tersebut.
9 Apabila kerja 1 Joule dilakukan dalam masa 1 saat,
The amount of electricity used by electrical appliances depends
kuasa sebanyak 1 Watt telah digunakan.
on the power of the appliance and the time of use of the
When 1 Joule of work is done within 1 second, power of 1 Watt
electrical appliance.
is used.
Tenaga elektrik (kWj) = Kuasa (kW) × Masa (j) 1 J s–1 = 1 W
Electrical energy (kWh) = Power (kW) × Time (h)
4 1 unit tenaga bersamaan 1 kWj. Laman Web
1 unit of energy equal to 1 kWh. Untuk tujuan pembelajaran
Imbas kod QR atau layari https://justenergy.com/blog/
5 Perhubungan antara kuasa, voltan dan arus potential-and-kinetic-energy-explained/ untuk mengetahui
ditunjukkan oleh formula berikut: tentang perbezaan tenaga keupayaan dan tenaga kinetik.
The relationship between power, voltage and current is shown
by the following formula:
7.2 Tenaga Keupayaan dan Tenaga Kinetik
Kuasa (P) = Voltan (V) × Arus (I)
Power (P) = Voltage (V) × Current (I) 1 Tenaga keupayaan graviti ialah tenaga yang
tersimpan dalam objek disebabkan ketinggiannya
6 Formula untuk mengira penggunaan kos elektrik: dari permukaan Bumi.
The formula to calculate the cost of electricity: Gravitational potential energy is the energy stored in objects
due to their heights from the surface of the Earth.
Kos penggunaan elektrik 2 Tenaga keupayaan graviti ialah kerja yang
= Kuasa (kW) × Masa (j) × Kos per unit dilakukan untuk mengangkat sesuatu objek
Cost of electrical energy used ke suatu ketinggian, h dari permukaan Bumi.
= Power (kW) × Time (h) × Cost per unit Gravitational potential energy is the work done to lift an object
through a height, h from the surface of the Earth.
N10

Tenaga keupayaan graviti 1
mgh = mv2
= jisim (m) × pecutan graviti (g) × ketinggian (h) 2
Gravitational potential energy 1
Fx = mgh
= mass (m) × acceleration due to gravity (g) × height (h) 2
1 1
Berat (W) = jisim (m) × pecutan graviti (g) Fx = mv2
2 2
Weight (W) = mass (m) × acceleration of gravity (g)
3 Pecutan graviti di Bumi dianggarkan sebagai Video
Video
10 m s–2 atau N kg–1.
The acceleration of gravity on Earth is estimated as 10 m s or N kg .
–2 –1
watch?v=KT6y1kn_xeU untuk menonton video
4 Tenaga keupayaan kenyal ialah tenaga yang tentang prinsip keabadian tenaga.
tersimpan di dalam objek kenyal akibat daripada
mampatan atau regangan objek itu.
Elastic potential energy is the energy stored in elastic objects Bab 8 Keradioaktifan
due to the compression or stretching of the objects.
5 Kerja yang dilakukan untuk meregang atau 8.1 Sejarah Penemuan Keradioaktifan
memampatkan suatu spring adalah sama dengan 1 Penemuan keradioaktifan oleh Henri Becquerel
tenaga keupayaan kenyal yang tersimpan dalam berlaku pada tahun 1896.
spring itu. The discovery of radioactivity by Henry Becquerel took place in
The work done to stretch or compress a spring is equal to the 1896.
elastic potential energy stored in the spring. 2 Penemuan ini dimulakan oleh penemuan sinar-X
6 Tenaga keupayaan kenyal ialah hasil darab daya oleh Wilhelm Conrad Roentgen pada tahun
untuk memampat atau meregang suatu spring 1895. Sinar-X (sinar roentgen) ialah sinaran
dengan sesaran x dari kedudukan keseimbangan. elektromagnet yang terhasil daripada pelanggaran
Elastic potential energy is the product of force to compress or elektron berkelajuan tinggi (sinar katod) dengan
stretch a spring with distance x from the equilibrium position. bahan (anod).
1 The discovery was initiated by Wilhelm Conrad Roentgen’s
Tenaga keupayaan kenyal (Ep) = Fx
2 X-ray discovery in 1895. X-rays (roentgen rays) are
Elastic potential energy (Ep) = 1 Fx electromagnetic radiation arising from high-speed violation of
2
electrons (cathode rays) with material (anode).
7 Daya untuk meregang spring bertambah secara 3 Bahan radioaktif yang pertama ditemui ialah uranium.
seragam dengan regangan spring tersebut. Oleh The first radioactive substance found is uranium.
itu, untuk mengira kerja untuk meregang spring, 4 Marie dan Pierre Curie merupakan pasangan yang
kita menggunakan nilai purata daya, iaitu: menemui dan mengasingkan dua elemen baharu
(0 + F) 1 yang terbentuk daripada pereputan uranium, iaitu
Daya purata = = F
2 2 polonium dan radium. Kedua-dua elemen tersebut
The force required to stretch the spring increases uniformly with
adalah radioaktif.
the stretching of the spring. Therefore, to calculate the work to
Marie and Pierre Curie are couples who discover and isolate
stretch the spring, we use the average force, which is
two new elements that are formed from the decay of uranium,
(0 + F) 1
Average force = = F namely polonium and radium. The two elements are radioactive.
2 2
8 Tenaga kinetik ialah tenaga yang diperoleh objek 5 Sinaran radioaktif boleh dikesan menggunakan
yang bergerak. kebuk awan.
Radioactive radiation can be detected using the cloud chamber.
Kinetic energy is the energy obtained by moving objects.
6 Kebuk awan boleh mengesan ketiga-tiga jenis
1 sinaran radioaktif, iaitu sinar alfa, sinar beta dan
Tenaga kinetik = mv 2 / Kinetic energy = 12 mv 2
2 sinar gama.
m = jisim in kg / mass in kg Cloud chambers can detect the three types of radioactive
v = halaju dalam m s–1 / velocity in m s–1 radiation, i.e alpha rays, beta rays and gamma rays.
7 Runut yang terhasil oleh ketiga-tiga sinaran
7.3 Prinsip Keabadian Tenaga radioaktif mempunyai bentuk yang berbeza.
The tracks produced by the three radioactive radiations are of
1 Prinsip keabadian tenaga menyatakan bahawa different shapes.
tenaga tidak boleh dicipta atau dimusnahkan 8 Bahan radioaktif ialah bahan yang mempunyai
tetapi boleh berubah daripada suatu bentuk ke nukleus yang tidak stabil.
bentuk yang lain. Oleh itu, jumlah tenaga adalah Radioactive substance is a substance with unstable nucleus.
abadi (tetap). 9 Keradioaktifan ialah pereputan secara spontan
The principle of conservation of energy states that energy nukleus bahan radioaktif dengan memancarkan
cannot be created or destroyed but may change from one form sinaran yang dikenali sebagai sinaran radioaktif.
to another. Thus, the amount of energy is constant (fixed). Radioactivity is a spontaneous decomposition of nucleus
2 Apabila kerja dilakukan, perubahan tenaga juga of radioactive substance by emitting radiation known as
berlaku. radioactive radiation.
When work is done, energy changes also occur.
N11

10 Contoh bahan radioaktif ialah Carbon-14, 11 Sebatian ionik mempunyai takat lebur dan takat
(C-14), Radon-222 (Rn-222), Thorium-232 didih yang tinggi.
(Th-232), Uranium-235 (U-235). Ionic compounds have high melting and boiling points.
Examples of radioactive substances are Carbon-14, (C-14),
Radon-222 (Rn-222), Thorium-232 (Th-232), Uranium-235 (U-235). 8.3 Sinaran Mengion dan Sinaran Tidak
11 Keradioaktifan diukur dalam unit Becquerel (Bq) Mengion
dan Curie (Ci).
1 Sinaran elektromagnet boleh dikelaskan kepada
Radioactivity is measured in Becquerel (Bq) and Curie (Ci) units.
dua jenis, iaitu sinaran mengion dan sinaran tak
12 Unit asal untuk mengukur jumlah radioaktiviti
mengion.
adalah curie (Ci).
Electromagnetic radiation can be divided into two types, namely
1 curie = 3.7 × 1010 pereputan radioaktif per saat
ionising and non-ionising radiations.
The original unit to measure the amount of radioactivity is curie
(Ci). 1 curie = 3.7 × 1010 radioactive decay per second
Sinaran elektromagnet
13 Dalam Sistem Unit Antarabangsa (SI), curie telah
Electromagnetic radiation
digantikan oleh becquerel (Bq), iaitu,
1 becquerel = 1 pereputan radioaktif per saat
= 2.703 × 10–11 Ci.
In the International System of units (SI), curie has been replaced Sinaran mengion Sinaran tidak mengion
by becquerel (Bq), where, 1 becquerel = 1 radioactive decay per Ionising radiation Non-ionising radiation
second = 2.703 × 10–11 Ci.
Contoh: sinar alfa, sinar Contoh: gelombang
8.2 Atom dan Nukleus beta, sinar gama, sinar radio, gelombang
1 Menurut Teori Atom Dalton, atom ialah zarah terkecil. X dan sinar neutron mikro, sinar infra
According to the Dalton’s Atomic Theory, atom is the smallest Examples: alpha rays, beta merah, cahaya nampak
particle. rays, gamma rays, x-rays Examples: radio waves,
2 Atom mengandungi zarah-zarah subatom iaitu, and neutron rays. microwaves, infrared,
proton, elektron dan neutron. visible light
Atom contains subatomic particles, which are proton, electron
and neutron. Rajah 13 Sinaran elektromagnet
Diagram 13 Electromagnetic radiation
3 Nukleus suatu atom terdiri daripada nukleon-
nukleon. Jenis Gama
The nucleus of an atom consists of nucleons. Alfa Beta
sinaran Gamma
4 Nukleon terdiri daripada proton yang bercas positif Alpha Beta
Types of (ϒ
ϒ)
dan neutron tidak bercas. (α
α) (β
β)
radiation
The nucleon is made up of positively charged protons and
Cas Positif Negatif Neutral
neutrons with no electrostatic charge.
Charge Positive (+2e) Negative (–1e) Neutral
5 Elektron bergerak dengan kelajuan tinggi
mengelilingi nukleus mengikut orbit tertentu. Kuasa Tinggi/kuat Sederhana Rendah/
pengionan (menghasilkan (bilangan lemah
Elektron bercas negatif.
Ionisation banyak ion) ion yang (bilangan
The electron moves at high speed around the nucleus in a
power High/strong dihasilkan ion
particular orbit. Electrons are negatively charged.
(produces a lot of sederhana) dihasilkan
6 Atom yang neutral mempunyai bilangan proton Moderate paling
ions)
dan bilangan elektron yang sama. (the number sedikit)
Neutral atom has the same number of protons and number of Low/weak
of ions
electrons. (the number
produced is
7 Ion ialah zarah bercas yang terbentuk apabila atom moderate) of ions
kehilangan atau menerima elektron. produced is
Ion is a charged particle formed when an atom loses or receives the smallest)
an electron.
Laju Perlahan/Slow Laju/Fast Sama
8 Atom logam kehilangan elektron dan menjadi ion 0.1 (10%) 0.9 (90%) dengan
Speed
bercas positif. halaju cahaya halaju halaju
A metal atom loses electrons and becomes positively charged speed of light cahaya cahaya (3 ×
ion. speed of light 108 ms–1)
9 Atom bukan logam menerima elektron dan menjadi Same as the
ion bercas negatif. speed of light
A non-metallic atom receives electrons and becomes negatively (3 × 108 ms–1)
charged ions. Kuasa Paling rendah, Tinggi, Sangat
10 Daya tarikan elektrostatik yang kuat di antara ion- penembusan dapat dihalang boleh tinggi,
ion yang bertentangan disebut ikatan ionik. Penetration oleh sekeping dihalang hanya boleh
The strong electrostatic force between the opposite ions is called power kertas oleh dihalang
the ionic bond. kepingan oleh
N12

Jenis Gama (ii) Isotop fosforus-32 ditambah ke dalam
Alfa Beta baja untuk mengkaji penyerapan baja oleh
sinaran Gamma
Alpha Beta tumbuhan.
Types of (ϒ
ϒ)
(α
α) (β
β) Phosphorus-32 isotope is added to fertilisers to study
radiation
the absorption of fertilisers by plants.
Weakest, can aluminium bongkah
setebal plumbum (c) Perindustrian/Industries
be blocked by a
5 mm setebal (i) Isotop natrium-24 digunakan untuk
piece of paper
High, can be 10 cm mengesan kebocoran paip bawah tanah.
blocked by Highest, can Sodium-24 isotope is used to detect leakages of
a block of be blocked underground pipes.
aluminium by a block of (ii) Sinaran radioaktif digunakan untuk
with a lead with a mengawal ketebalan bahan seperti
thickness of thickness of kertas, logam dan plastik semasa proses
5 mm 10 cm perkilangan.
Radioactive radiation is used to control the thickness
Julat Beberapa Beberapa Beberapa
of materials such as paper, metal and plastic during
pancaran sentimeter meter ratus meter
di udara the process of manufacturing.
A few centimetres A few metres A few hundred
Range of (d) Pengawetan makanan/Food preservation
metres
radiation in Sinar gama boleh digunakan untuk membunuh
the air mikroorganisma seperti bakteria dan spora
kulat yang terperangkap dalam makanan
2 Sinaran mengion boleh berlaku secara semula jadi supaya tempoh penyimpanan makanan dalam
atau melalui buatan manusia. bungkusan dan tin dapat dilanjutkan.
The ionising radiation can occur naturally or through human Gamma rays can be used to kill microorganisms such as
creation. bacteria and fungal spores which are trapped in the food
3 Contoh sinaran mengion yang dihasilkan secara so that the shelf life of canned and packaged food can be
semula jadi ialah sinar gama dan beta yang prolonged.
terbentuk apabila sinaran Matahari bertindak (e) Arkeologi / Archeology
balas dengan ozon Bumi. Unsur-unsur nadir Bumi Isotop karbon-14 digunakan untuk
juga menghasilkan sinaran mengion alfa, beta menganggar usia artifak purba.
atau gama secara semula jadi seperti Plutonium, Carbon-14 isotope is used to estimate the age of ancient
Lanthanum dan Thorium. artifacts.
Examples of naturally generated ionising radiations are gamma (f) Geokronologi / Geochronology
and beta rays which are formed when the Sun’s radiation reacts Plumbum-210 digunakan untuk menentukan
with the Earth’s ozone. Rare-earth elements also generate alpha, usia batu, fosil dan endapan.
beta or gamma radiations such as Plutonium, Lanthanum and Lead-210 is used to determine the age of rocks, fossils and
Thorium. sediments.
(g) Pertahanan / Defence
8.4 Kegunaan Sinaran Radioaktif (i) Strontium-90 digunakan untuk
1 Sinaran radioaktif berguna di dalam pelbagai pemantauan ketenteraan.
bidang. Strontium-90 is used for military monitoring.
Radioactive radiation is useful in many fields. (ii) Uranium dan plutonium digunakan untuk
2 Contoh kegunaan sinaran radioaktif: membuat bom atom.
Examples of the use of radioactive radiation: Uranium and plutonium are used to make atomic
(a) Bidang perubatan/Medical field bombs.
(i) Sinar gama daripada cobalt-60 digunakan
untuk membunuh sel kanser. Bab 9 Cuaca Angkasa Lepas
Gamma rays from cobalt-60 are used to kill cancer
cells. 9.1 Aktiviti Matahari yang Memberi Kesan
(ii) Zarah beta fosforus-32 dan strontium-90 kepada Bumi
dapat merawat kanser kulit. 1 Matahari ialah sebuah bintang, bebola panas
Beta-phosphorus-32 and strontium-90 particles can bercahaya di pusat Sistem Suria.
treat skin cancer. The Sun is a star, a hot ball of glowing gases at the centre of the
(b) Bidang pertanian/Agricultural field Solar System.
(i) Sinaran gama digunakan untuk 2 Tanpa tenaga cahaya dan haba daripada Matahari,
memandulkan populasi serangga perosak tidak akan ada nyawa di Bumi.
jantan. Without the light and heat energies from the Sun, there would
Gamma radiation is used to sterilise male population be no life on Earth.
of insect pests.
N13

Teras / Core 2 Cuaca angkasa terhasil akibat ribut suria daripada
Zon radiasi Matahari yang bergerak merentasi angkasa dan
Radiation zone menghentam atmosfera Bumi.
Zon perolakan Space weather occurs as a result of a solar storm from the Sun
Convection zone that moves across the space and strikes the Earth’s atmosphere.
Fotosfera 3 Aktiviti seperti ribut suria, limpahan zarah-zarah
Photosphere elektromagnetik dan radiasi memberi impak yang
Kromosfera
besar kepada hidupan dan juga teknologi.
Video
Chromosphere Activities such as solar storms, overflows of electromagnetic and

Korona radiation particles can give a great impact on living things as
Corona well as technology.
4 Cuaca angkasa boleh menyebabkan kerosakan
Rajah 14 Lapisan-lapisan Matahari pada satelit, mengganggu sistem komunikasi
Diagram 14 Layers of the Sun dan navigasi, sistem grid kuasa, hakisan saluran
3 Matahari mempunyai enam lapisan. Tiga lapisan paip bawah tanah, kapal angkasa dan juga
luar ialah korona, kromosfera, dan fotosfera, yang membahayakan nyawa angkasawan.
membentuk atmosfera Matahari. Tiga lapisan Space weather can cause damage to satellites, disturbing
dalam ialah zon perolakan, zon radiasi, dan teras. communication and navigation systems, power grid systems,
The Sun has six layers. The three outer layers are the corona, underground pipeline erosion, spacecraft and also endangered
chromosphere, and photosphere, which form the Sun’s astronauts.
atmosphere. The three inner layers are the convection zone, 5 Lapisan magnetosfera akan menghalang zarah-
radiation zone and the core. zarah bercas ini daripada melepasinya dan
4 Terdapat beberapa fenomena yang berlaku di terhasilnya satu fenomena yang digelar aurora
permukaan Matahari seperti granul, semarak suria, yang hanya berlaku di kutub utara dan kutub
nyalaan suria, kitaran suria, tompok matahari, selatan Bumi.
lentingan jisim korona dan angin suria. The magnetosphere layer will block the charged particles from
There are a few phenomena occurring at the surface of the Sun passing through it and a phenomenon called aurora is formed
such as granules, solar prominence, solar flares, solar cycles, that only occurs at the north pole and the south pole of the
sunspots, coronal mass ejection and solar winds. Earth.
5 Magnetosfera ialah ruang angkasa yang 6 Kesan buruk lentingan jisim korona kepada Bumi
mengelilingi objek astronomi di mana zarah-zarah termasuk gangguan bekalan elektrik, gangguan
bercas dimanipulasi atau dipengaruhi oleh medan kepada sistem telekomunikasi radio dan satelit,
magnet objek itu. kerosakan elektronik pada kapal angkasa yang
A magnetosphere is the region of space surrounding an mengelilingi dunia, mengganggu kesan tindak
astronomical object in which charged particles are manipulated balas biologi manusia (mental, emosi dan fizikal).
or affected by that object’s magnetic field. Adverse effects of coronal mass ejection on the Earth include
6 Jika Bumi kehilangan magnetosfera interruptions to power supply, disruptions to radio and satellite
If the Earth loses the magnetosphere: telecommunications systems, electronic damage to spacecraft
(a) Kompas tidak boleh berfungsi that surrounds the globe, interfering with human biological
Compasses cannot function reactions (mental, emotional and physical).
(b) Burung tidak boleh bermigrasi untuk musim Video
sejuk Untuk tujuan pembelajaran
Birds couldn’t migrate for the winter Imbas kod QR atau layari https://www.youtube.com/
(c) Aurora tidak akan sama seperti sebelumnya watch?v=HJfy8acFaOg untuk menonton video tentang
cuaca angkasa dan aurora Bumi.
The aurora wouldn’t be the same like before
(d) Sinar kosmik dapat tiba ke permukaan Bumi
Cosmic rays could reach the Earth’s surface
(e) Masalah pada satelit dan jentera lain Bab 10 Penerokaan Angkasa Lepas
Problems in satellites and other machinery
(f) Merosakkan DNA hidupan 10.1 Perkembangan dalam Astronomi
Could damage DNA of living things 1 Astronomi ialah kajian sains mengenai Alam
(g) Atmosfera Bumi boleh terhapus Semesta dan jasad di dalamnya termasuk galaksi,
The Earth’s atmosphere could be destroyed bintang, planet, komet, asteroid dan fenomenanya.
Astronomy is a scientific study of the Universe and the bodies
9.2 Cuaca Angkasa in it including the galaxies, stars, planets, comets, asteroids and
1 Cuaca angkasa ialah perubahan keadaan alam phenomena.
sekitar di ruang berhampiran Bumi atau ruang dari 2 Kajian dalam bidang astronomi telah bermula
atmosfera Matahari hingga ke atmosfera Bumi. sejak beribu tahun dahulu. Ahli-ahli astronomi
The space weather is a change in the environment of the space terawal adalah berbangsa Yunani yang
near the Earth or the space from the Sun’s atmosphere up to the mengisytiharkan Bumi berbentuk sfera dan planet
Earth’s atmosphere. beredar mengikut orbit berbentuk bulatan.
N14

The studies in astronomy have begun thousands of years ago. Islamic astronomers include Al-Battani, al-Sufi, al-Biruni and Ibn
The earliest astronomers are from the Greeks who proclaimed Yunus.
that the Earth in the shape of sphere and planets circulated in 4 Pada masa dahulu, saintis membuat kajian
circular orbits. berdasarkan ramalan dengan murujuk kedudukan
3 Saintis Islam membuat kajian mengenai putaran bintang dan planet di langit. Mereka juga
Bumi, gerhana Matahari dan gerhana Bulan. Ahli menggunakan bintang dan buruj sebagai rujukan
astronomi Islam yang terkenal termasuk Al- untuk pelayaran.
Battani, al-Sufi, al-Biruni dan Ibn Yunus. In ancient times, scientists made a prediction based on the
Islamic scientists studied the rotation of the Earth and the position of the stars and planets in the sky. They also used stars
eclipses of the Sun and the Moon. The names of well-known and constellations as references for navigation.
5 Berikut ialah beberapa perkembangan teori serta sumbangan ahli astronomi pada masa dahulu.
Here are some developments in theories and contributions of astronomers in the past.
Ahli astronomi Teori / Sumbangan

Astronomers Theory / Contribution
Pythagoras Menyatakan Bumi berbentuk sfera.
(580 – 500 B.C) Stated that the Earth was a sphere.
Claudius Ptolemy Mengeluarkan teori ‘geocentric’, iaitu Bumi merupakan pusat Alam Semesta dan Matahari,
(100 – 170 A.D) bulan, bintang serta planet lain berputar mengelilingi Bumi yang tidak bergerak.
Suggested the ‘geocentric’ theory, i.e. the Earth is the center of the Universe and the Sun, the moon, the stars
and other planets revolved around the Earth, which does not move.
Nicolaus Copernicus Menyatakan bahawa Bumi berputar pada paksinya sambil berputar mengelilingi Matahari.
(1473 – 1543) Stated that the Earth rotated on its axis while revolved around the Sun.
Johannes Kepler Membuktikan planet mengorbit Matahari dalam bentuk elips.
(1571 – 1630) Proved that planets orbited the Sun in an elliptical form.
Galileo Galilei Mencipta teleskop untuk memerhati angkasa lepas. Menyokong teori Johannes Kepler.
(1564 – 1642) Created a telescope to observe the space. Supported Johannes Kepler’s theory.
Sir Isaac Newton Menggunakan Hukum Pergerakan dan Hukum Graviti untuk membuktikan Hukum Kepler.
(1642 – 1727) Hukum Graviti digunakan sehingga sekarang untuk mengukur orbit kapal angkasa
manakala Hukum Newton digunakan untuk melancarkan roket ke angkasa lepas.
Used the Law of Motion and the Law of Gravity to prove Kepler’s law. The law of gravity was used until now
to measure the orbit of spacecraft whereas Newton’s Law was used to launch a rocket into space.
10.2 Perkembangan dan Teknologi dalam Penerokaan Angkasa Lepas

1 Penerokaan angkasa lepas bermula sejak tahun 1950. Ia bermula apabila alat-alat penerokaan dicipta dan
dihantar ke angkasa untuk membuat pemerhatian dengan lebih dekat.
Space exploration began in 1950. It began when exploration tools were created and sent into space to make close observations.
2 Perkembangan dan aplikasi teknologi penerokaan angkasa lepas:
Developments and applications of technology of space exploration:
Tahun Perkembangan teknologi penerokaan angkasa lepas

Year Developments of technology of space exploration
1950 – Teleskop radio dan teleskop angkasa digunakan untuk memerhati objek jauh di angkasa.
1960 Radio telescopes and space telescopes were used to observe distant objects in space.
1957 Satelit pertama, Sputnik 1 dilancarkan oleh Rusia.
The first satellite, Sputnik 1 was launched by the Russian.
1957 Sputnik 2 dilancarkan dan mengorbit Bumi.
Sputnik 2 was launched and orbited the Earth.
1961 Yuri Gargarin menjadi orang yang pertama ke angkasa lepas.
Yuri Gargarin became the first person to go to space.
1962 Prob angkasa yang pertama dihantar ke planet Zuhrah.
The first space probe was sent to Venus.
1966 Kapal angkasa Rusia, Lunar 9 mendarat di Bulan.
The Russian spacecraft, Lunar 9 landed on the Moon.
1969 Neil Armstrong menjadi orang yang pertama menjejakkan kaki ke Bulan dengan kapal angkasa Apollo II.
Neil Armstrong became the first person to set foot on the Moon from the Apollo II spacecraft.
N15

Tahun Perkembangan teknologi penerokaan angkasa lepas
Year Developments of technology of space exploration
1971 Stesen angkasa lepas pertama, Salyut 1 dilancarkan oleh Rusia.
The first space station, Salyut 1, was launched by the Russian.
1972 Prob angkasa US, Pioneer 10 dilancarkan ke planet Musytari.
The US space probe, Pioneer 10 was launched to the Jupiter.
1973 Prob angkasa US Pioneer 10 dilancarkan ke planet Zuhal. Prob angkasa Robotik Mariner 10
Video
dilancarkan ke planet Zuhrah dan Utarid. Stesen angkasa Skylab dilancarkan untuk mengorbit Bumi.
The US space probe, Pioneer 10 was launched to the Saturn planet. The space probe Mariner 10 Robotic was launched to
Venus and Mercury. The space station, Skylab was launched to orbit the Earth.
1976 Prob angkasa, Viking 1 dan Viking 2 mendarat di planet Marikh.
The space probes, Viking 1 and Viking 2 landed on Mars.
1981 Kapal angkasa pertama U.S, Columbia dilancarkan.
The first U.S. spacecraft, Columbia was launched.
1984 Prob angkasa, Voyager 2 bergerak melintasi planet Uranus.
The space probe, Voyager 2 travelled across Uranus.
1989 Prob angkasa, Voyager 2 bergerak melintasi Pluto.
The space probe, Voyager 2 travelled across Pluto.
1990 Kapal angkasa, Discovery melancarkan Teleskop Angkasa Hubble ke angkasa.
The space ship, Discovery launched the Hubble Space Telescope into space.
1992 Kapal angkasa, Mars Observer mengorbit planet Marikh.
The spacecraft, Mars Observer, orbited Mars.
1996 Malaysia melancarkan dua satelit, Measat 1 dan Measat 2.
Malaysia launched two satellites, Measat 1 and Measat 2.
2000 Malaysia melancarkan satelit-mikro yang pertama, TiungSAT-1.
Malaysia launched the first micro-satellite, TiungSAT-1.
2007 Angkasawan Malaysia pertama, Sheikh Muszaphar Shukor bin Sheikh Mustapha berlepas ke
angkasa dengan kapal angkasa Soyuz TMA-11.
The first Malaysian astronomer, Sheikh Muszaphar Shukor bin Sheikh Mustapha was launched into space with the
Soyuz TMA-11 spacecraft.
2009 Satelit RazakSAT dilancarkan untuk mengorbit Bumi.
RazakSAT satellite was launched to orbit the Earth.
3 Teknologi penderiaan jauh (remote sensing) melibatkan kajian mengenai keadaan Bumi dari angkasa lepas.
Data direkodkan oleh satelit penderiaan jauh dan imejnya dipaparkan di skrin komputer.
Remote sensing technology involves a study of the state of the Earth from outer space. Data is recorded by remote sensing satellites and
their images are displayed on the computer screen.
4 Terdapat dua jenis penderiaan jauh, iaitu penderiaan jauh aktif (satelit menghantar isyarat ke Bumi dan jumlah
pantulan isyarat diukur) dan penderiaan jauh pasif (satelit merekodkan pantulan sinaran Matahari oleh pelbagai
permukaan di Bumi).
There are two types of remote sensing i.e. active remote sensing (satellite sends signal to the Earth and the total number of signal reflection
is measured) and passive remote sensing (satellite records the reflection of sunlight by various surfaces on Earth).
5 Teknologi penderiaan jauh digunakan dalam pertanian, geologi, pengurusan bencana, pertahanan dan
sebagainya.
Remote sensing technology is used in agriculture, geology, disaster management, defence and etc.
6 Agensi Remote Sensing Malaysia (ARSM) bertanggungjawab bagi segala aktiviti penderiaan jauh di Malaysia.
Malaysian Remote Sensing Agency (MRSA) is responsible for all remote sensing activities in Malaysia.
7 (ARSM) menyimpan data penyelidikan mengenai penderiaan jauh dan kajian berkaitan Sistem Kedudukan Global
(GPS), marin, bentuk muka bumi dan pengurusan ekosistem dan bencana alam.
MRSA stores research data on remote sensing and studies on Global Positioning System (GPS), marine, terrain and management of
ecosystem and natural disasters.
Video
watch?v=sBI3MIbzIBA untuk menonton video tentang
penderiaan jauh (remote sensing).
N16

Aktiviti Pembelajaran Abad ke-21 PAK-21
Aktiviti 1 Who am I?
Tajuk/Title
Ciri-ciri dan jenis tropisme
Characteristics and types of tropism
Topik berkaitan/Related topic

Rangsangan dan gerak balas
Stimuli and response
Pernyataan masalah/Problem statement

Apakah jenis-jenis rangsangan dan gerak balas tumbuhan?
What are the types of stimuli and responses in plants?
Arahan/Instructions
1 Bentukkan kumpulan yang terdiri daripada lima hingga enam orang ahli.
Form a group of five to six members.
2 Setiap murid dalam kumpulan diberikan satu identiti dengan menampalkan Kad Identiti pada
belakang bajunya. Pastikan murid tidak mengetahui identiti mereka sendiri.
Each student is given an identity by pasting the Identity Card on his back. Make sure that the student do not know their own
identities.
Contoh/Example:
(a) Murid/Student A – Fototropisme/Phototropism
(b) Murid/Student B – Hidrotropisme/Hydrotropism
(c) Murid/Student C – Geotropisme/Geotropism
(d) Murid/Student D – Tigmotropisme/Thigmotropism
3 Setiap murid diberikan tiga kali peluang (tiga soalan) sahaja untuk bertanya kepada ahli kumpulan
untuk mengenal pasti identiti masing-masing.
Each student is given only three chances (three questions) to ask group members in order to identify his own identity.
Contoh soalan/Examples of questions:
(a) Adakah saya bergerak balas terhadap cahaya?
Do I respond towards light?
(b) Adakah saya bergerak balas terhadap air?
Do I respond towards water?
(c) Adakah saya bergerak balas terhadap sentuhan?
Do I respond towards touch?
4 Ahli kumpulan hanya boleh menjawab “Ya” atau “Tidak”.
Group members can only answer “Yes” or “No”.
5 Apabila identiti diri sendiri dikenal pasti daripada pembayang jawapan yang diberikan oleh ahli lain,
individu tersebut boleh menjadi ‘pakar rujuk’ kepada rakan yang belum kenal identiti sendiri.
Once the identity of the person is identified from the answer hint given by other members, the individual may become a
‘referral expert’ to the friend who does not know his own identity.
P1
Strategi A+ Sains Tkt 3-PAK 3rd.indd 1 17/10/2023 2:59:22 PM

Aktiviti 2 Same-Different
Tajuk/Title
Perbandingan antara dua penjana elektrik
Comparison between two electric generators

Elektrik dan kemagnetan
Electricity and magnetism

Adakah semua penjana elektrik berfungsi dengan mekanisme yang sama?
Do all electric generators function with the same mechanism?
Arahan/Instructions
1 Bentukkan kumpulan yang terdiri daripada dua orang ahli.
Form a group of two members.
2 Setiap ahli diberikan gambar penjana elektrik yang berbeza oleh guru.
Each member is given a different picture of the electric generator by the teacher.
3 Kedua-dua ahli memberi persamaan dan perbezaan bagi kedua-dua penjana elektrik dalam gambar
termasuk mewajarkan penggunaan kedua-dua jenis penjana elektrik tersebut.
Both members give the similarities and differences for both electric generators in the picture including justifying the use of both
types of electric generators.
4 Setelah selesai, tukar pasangan dalam kumpulan dan ulang langkah 2 dan 3.
When done, switch pairs in groups and repeat steps 2 and 3.
Contoh/Example:
Menara Air mengalir melalui terowong Menara

elektrik Water flows through the tunnel elektrik
Salur Pylon Pylon
dandang Empangan Turbin
Boiler tube Stim Turbin Dam memutarkan
Steam Dinamo
Turbine Dynamo dinamo
Turbine rotates
the dynamo
Dandang
Boiler
Dinamo
Dynamo
Bahan
api Air laut/Sea water
Fuel Air/Water
Takungan air Tenaga kinetik air

Air Kondenser memutarkan turbin
Water Reservoir
Condenser Kinetic energy of water
Pam
Pump rotates the turbine
P2

Aktiviti 3 Gallery Walk
Tajuk/Title
Kerja, tenaga dan kuasa
Work, energy and power

Tenaga dan kuasa
Energy and power

Hitung kerja dan kuasa.
Calculate work and power.
Arahan/Instructions
Peringatan: Aktiviti ini perlu dijalankan dengan memakai pakaian yang bersesuaian.
Reminder: This activity should be carried out in appropriate attire.
1 Bentukkan kumpulan yang terdiri daripada lima orang ahli.

Form a group of five members.
2 Ahli 1 mengukur dan mencatat jisim badan setiap ahli kumpulan.

Member 1 measures and records the body mass of each member.
3 Ahli 2 mengukur masa larian setiap ahli yang lain dengan menggunakan jam randik.
Member 2 measures the running time of other members using the stopwatch.
4 Ahli 3, 4 dan 5 diminta berlari sejauh 25 meter. Jarak 25 meter diukur dan ditanda oleh murid dengan
bantuan guru.
Members 3, 4 and 5 are asked to run for a distance of 25 metres. The distance of 25 metres is measured and marked by students
with the help of the teacher.
5 Semua ahli kumpulan berbincang dan mengira kerja dan kuasa yang dijana oleh ahli 3, 4 dan 5.
All members of the group discuss and calculate the work and power generated by members 3, 4 and 5.
6 Hasil perbincangan ditulis dalam bentuk poster dan ditampal di dinding kelas untuk dilihat oleh
murid lain. Murid kumpulan lain memberi komen dengan menampal nota pada poster tersebut.
The results of the discussion are written in the form of poster and pasted on the classroom wall for other students to see.
Students from other groups will give their comments by posting notes on the posters.
P3

Rekod Prestasi Murid
Sains KSSM Tingkatan 3
NAMA MURID : KELAS :
NAMA GURU :
Penguasaan
(✓)
Standard Tahap
Standard Pembelajaran Halaman Menguasai
Kandungan Penguasaan
(✗) Belum
Menguasai
Tema 1: Penyenggaraan dan Kesinambungan Hidup
Bab 1: Rangsangan dan Gerak Balas
1.1 Sistem saraf 1.1.1 Memerihalkan dengan lakaran struktur
1 1
manusia dan fungsi sistem saraf manusia.
1.1.2 Membuat urutan aliran impuls dalam 2 2
tindakan terkawal dan luar kawal.
3 3
1.2 Rangsangan dan 1.2.1 Melakar struktur organ deria dan 4 2
gerak balas dalam menerangkan fungsi serta kepekaannya
manusia terhadap rangsangan.
5–6 2, 3
7 2
8–9 1, 2
1.2.2 Menerangkan mekanisme pendengaran
10 – 11 3
dan penglihatan dengan lakaran.
1.2.3 Menghubungkaitkan organ deria
manusia dengan kepekaan terhadap 12 1, 2, 3
pelbagai kombinasi rangsangan.
1.2.4 Menjelaskan melalui contoh bagaimana
had deria, kecacatan organ deria
13 2, 3
dan proses penuaan mempengaruhi
pendengaran dan penglihatan manusia.
1.2.5 Mewajarkan bagaimana inovasi
dan teknologi boleh meningkatkan 14 2, 3
keupayaan organ deria.
1.3 Rangsangan dan 1.3.1 Memerihalkan bahagian tumbuhan yang
gerak balas dalam peka terhadap rangsangan.
tumbuhan 1.3.2 Mewajarkan bagaimana gerak balas 15 – 16 1, 2, 3
tumbuhan dalam menjamin kelestarian
dan kemandirian tumbuhan tersebut.
1.4 Kepentingan gerak 1.4.1 Menjelaskan dengan contoh jenis
balas terhadap penglihatan dan pendengaran haiwan
17 – 18 1, 2, 3, 5
rangsangan dalam lain.
haiwan lain
Bab 2: Respirasi
2.1 Sistem respirasi 2.1.1 Melakar dan melabelkan struktur
dalam sistem respirasi manusia serta 19 – 20 1, 3
memerihalkan mekanisme pernafasan.
2.2 Pergerakan dan 2.2.1 Memerihalkan pergerakan dan
pertukaran gas pertukaran gas oksigen dan karbon
dalam badan dioksida dalam badan manusia.
manusia 2.2.2 Mewajarkan kepentingan adaptasi 21 1, 2, 4
struktur alveolus untuk meningkatkan
kecekapan pertukaran gas dalam badan
manusia.
R1
Strategi A+ Sains Tkt 3-Rekod 3rd.indd 1 17/10/2023 3:58:23 PM

Penguasaan
(✓)
Standard Tahap
(✗) Belum
Menguasai
2.3 Kesihatan sistem 2.3.1 Berkomunikasi dengan contoh bahan
respirasi manusia yang boleh memudaratkan sistem
22 – 23 1, 3, 4
respirasi beserta simptom dan penyakit
yang terlibat.
2.4 Adaptasi dalam 2.4.1 Mewajarkan bagaimana sistem respirasi
24 – 25 1, 2, 3, 4, 5
sistem respirasi beradaptasi dalam situasi berbeza.
2.5 Pertukaran gas 2.5.1 Merumuskan mekanisme pertukaran gas
dalam tumbuhan dalam tumbuhan.
2.5.2 Berkomunikasi bagi mewajarkan
26 – 27 2, 3, 4, 5
kepentingan persekitaran yang tidak
tercemar untuk tumbesaran dan
kemandirian tumbuhan.
Bab 3: Pengangkutan
3.1 Sistem 3.1.1 Memerihalkan fungsi sistem
pengangkutan pengangkutan dalam organisma 34 2, 3
dalam organisma kompleks dan organisma ringkas.
3.1.2 Membanding dan membezakan fungsi
sistem pengangkutan dalam organisma 35 3, 4
kompleks dan organisma ringkas.
3.1.3 Mewajarkan kepentingan fungsi sistem
36 3, 4
pengangkutan dalam organisma.
3.2 Sistem peredaran 3.2.1 Mengitlak maksud sistem peredaran
37 2, 3
darah darah bagi haiwan.
3.2.2 Berkomunikasi untuk menerangkan
struktur dan fungsi jantung serta salur
38 3
darah dalam sistem peredaran darah
manusia.
3.2.3 Menjalankan eksperimen untuk
mengkaji faktor yang mempengaruhi 39 2, 3, 4
kadar denyutan nadi.
3.2.4 Merancang dan melaksanakan program
kesedaran mengenai kepentingan 40 5
menjaga kesihatan jantung.
3.3 Darah manusia 3.3.1 Mencerakinkan komponen dan
kandungan darah manusia.
3.3.2 Membuat kajian mengenai kumpulan 41 1, 4
darah serta kesan menerima darah yang
tidak sepadan.
3.3.2 Membuat kajian mengenai kumpulan
darah serta kesan menerima darah yang 42 2, 3
tidak sepadan.
3.3.3 Berkomunikasi bagi mewajarkan
kepentingan menderma darah dalam 43 3
konteks kehidupan harian.
3.4 Pengangkutan 3.4.1 Memerihalkan transpirasi dalam
44 2, 3
dalam tumbuhan tumbuhan.
mengkaji faktor yang mempengaruhi 45 1, 3, 4
kadar transpirasi.
3.4.3 Membezakan struktur dan fungsi
komponen dalam berkas vaskular pada 46 1, 2, 3
tumbuhan serta kepentingannya
R2

Penguasaan
(✓)
Standard Tahap
(✗) Belum
Menguasai
3.5 Sistem peredaran 3.5.1 Membandingkan sistem peredaran
darah haiwan darah dalam haiwan dengan sistem
dan sistem pengangkutan dalam tumbuhan. 47 3
pengangkutan
dalam tumbuhan
Bab 4: Kereaktifan Logam
4.1 Kepelbagaian 4.1.1 Menjelaskan dengan contoh
mineral kepelbagaian bentuk mineral dalam 48 1, 2
kerak bumi.
4.1.2 Mengenal pasti unsur yang terdapat
49 2
dalam sebatian semula jadi.
4.1.3 Menjelaskan dengan contoh ciri mineral 50 2, 3
semula jadi dengan kegunaan dalam
kehidupan harian. 51 4
4.2 Siri kereaktifan 4.2.1 Membina siri kereaktifan logam
logam berdasarkan tindak balas logam
terhadap oksigen serta menulis 52 2, 3
persamaan perkataan bagi tindak balas
tersebut.
4.2.2 Menentukan kedudukan karbon dan 53 2, 3
hidrogen dalam siri kereaktifan logam.
54 3, 4
4.3 Pengekstrakan 4.3.1 Berkomunikasi untuk menerangkan
logam daripada bagaimana logam diekstrak dalam sektor 55 – 56 1, 2, 3, 5
bijihnya perlombongan dengan lakaran.
4.3.2 Menjana idea untuk menyelesaikan
masalah kesan buruk daripada aktiviti
perlombongan yang tidak dirancang 57 4, 5
dengan baik kepada semua hidupan
di Bumi.
Bab 5: Termokimia
5.1 Tindak balas 5.1.1 Mendefinisikan tindak balas endotermik
58 – 59 1, 2, 3
endotermik dan dan tindak balas eksotermik.
eksotermik
5.1.2 Menghubungkait perubahan kimia yang
melibatkan haba dengan tindak balas 60 3, 4
endotermik dan tindak balas eksotermik.
membanding dan membeza tindak
61 4
balas eksotermik dengan tindak balas
endotermik.
5.1.4 Menjelaskan dengan contoh dan
mewajarkan tindak balas eksotermik dan 62 4, 5
tindak balas endotermik.
Tema 3: Tenaga dan Kelestarian Hidup
Bab 6: Elektrik dan Kemagnetan
6.1 Penjanaan tenaga 6.1.1 Memerihalkan sumber tenaga kepada
elektrik tenaga boleh baharu dan tenaga tidak
boleh baharu.
76 – 77 1, 2, 3
6.1.2 Menerangkan dengan contoh proses
penjanaan tenaga elektrik daripada
pelbagai sumber tenaga.
6.1.3 Membezakan antara arus terus dan arus
78 1, 3, 4
ulang alik.
R3

Penguasaan
(✓)
Standard Tahap
(✗) Belum
Menguasai
6.1.4 Menyelesaikan masalah berkaitan
bekalan tenaga elektrik dalam 79 4, 6
kehidupan
6.2 Transformer 6.2.2 Berkomunikasi mengenai transformer
dan fungsi transformer dalam 80 2, 3, 4
penggunaan peralatan elektrik di rumah.
6.2.3 Menyelesaikan masalah berkaitan
transformer dalam kehidupan 81 5
menggunakan rumus.
6.3 Penghantaran 6.3.1 Menerangkan fungsi komponen dalam
dan pengagihan sistem penghantaran dan pengagihan 82 – 83 1, 2, 5
tenaga elektrik tenaga elektrik dengan lakaran visual.
6.3.2 Menerangkan dengan contoh
pembekalan elektrik dan sistem 84 – 85 1, 2, 3
pendawaian elektrik di rumah.
6.3.3 Membezakan komponen keselamatan
86 1, 2, 3
dalam sistem pendawaian di rumah.
6.3.4 Berkomunikasi mengenai keselamatan
dalam sistem penghantaran dan
87 1, 2
pengagihan tenaga elektrik dan
penggunaan peralatan elektrik.
6.4 Pengiraan kos 6.4.1 Mendefinisikan maksud kecekapan
penggunaan tenaga.
88 1, 2
elektrik 6.4.2 Menyenaraikan contoh teknologi yang
berkonsepkan kecekapan tenaga.
6.4.3 Menentukan jumlah penggunaan tenaga
elektrik dalam peralatan elektrik.
6.4.4 Menghubungkaitkan penggunaan
89 – 90 3, 4, 5
tenaga elektrik, kuasa dan masa dengan
mengira kos penggunaan tenaga elektrik
peralatan elektrik.
6.4.6 Berkomunkasi mengenai kaedah
91 2, 6
penjimatan penggunaan tenaga elektrik.
Bab 7: Tenaga dan Kuasa
7.1 Kerja, tenaga dan 7.1.1 Mendefinisikan kerja dan menyelesaikan
kuasa masalah berkaitan tenaga dalam konteks 92 – 93 1, 2, 3
kehidupan harian.
7.1.2 Menghubungkaitkan kuasa dengan
berat dan menyelesaikan masalah dalam 94 – 95 1, 3, 4
konteks kehidupan harian.
7.2 Tenaga 7.2.1 Menerangkan dengan contoh tenaga
keupayaan dan keupayaan graviti dan menyelesaikan
96 – 97 1, 2, 3, 4
tenaga kinetik masalah dalam konteks kehidupan
harian.
7.2.2 Mengirakan tenaga keupayaan kenyal
98 3
dalam konteks kehidupan harian.
7.2.3 Menjelaskan dengan contoh tenaga
99 2, 3
kinetik dalam konteks kehidupan harian.
7.3 Prinsip keabadian 7.3.1 Menerangkan dengan contoh Prinsip
100 – 101 1, 2, 3
tenaga Keabadian Tenaga.
7.3.2 Menyelesaikan masalah kualitatif dan
kuantitatif yang melibatkan perubahan
102 – 103 3, 4, 5
tenaga kinetik dan tenaga keupayaan
bagi suatu sistem tertutup.
R4

Penguasaan
(✓)
Standard Tahap
(✗) Belum
Menguasai
Bab 8: Keradioaktifan
8.1 Sejarah 8.1.1 Memerihalkan sejarah penemuan
penemuan keradioaktifan.
keradioaktifan 8.1.2 Menerangkan dengan contoh maksud
109 – 110 1, 2, 6
bahan radioaktif, keradioaktifan dan
konsep separuh hayat pereputan
radioaktif.
8.2 Atom dan nukleus 8.2.1 Melakar struktur atom yang
111 1, 2
menunjukkan keadaan stabil.
8.2.2 Menerangkan pembentukan ion positif
112 2, 4
dan ion negatif.
8.3 Sinaran mengion 8.3.1 Memerihalkan sinaran mengion dan
dan sinaran tidak sinaran tidak mengion.
113 1, 2, 3
mengion 8.3.2 Membezakan ketiga-tiga jenis sinaran
mengion.
8.3.3 Menjelaskan dengan contoh sumber
sinaran mengion dalam alam sekitar
iaitu sumber semula jadi dan sumber
buatan manusia. 114 1, 2, 5
8.3.4 Menyelesaikan masalah mengenai
risiko terdedah kepada sinaran mengion
semula jadi.
8.4 Kegunaan sinaran 8.4.1 Berkomunikasi tentang kegunaan
radioaktif sinaran radioaktif untuk kesejahteraan 115 2, 3
hidup manusia.
Tema 4: Penerokaan Bumi dan Angkasa Lepas
Bab 9: Cuaca Angkasa Lepas
9.1 Aktiviti Matahari 9.1.1 Menerangkan dengan lakaran mengenai
yang memberi struktur dan fenomena yang berlaku di 116 2
kesan kepada permukaan Matahari.
Bumi
9.1.2 Mewajarkan kewujudan magnetosfera
117 1, 2, 3
Bumi serta kepentingannya.
9.2 Cuaca angkasa 9.2.1 Berkomunikasi mengenai cuaca angkasa
118 4, 5
lepas dan kesannya terhadap Bumi.
Bab 10: Penerokaan Angkasa Lepas
10.1 Perkembangan 10.1.1 Menerangkan dengan lakaran mengenai
dalam astronomi perkembangan sejarah model Sistem 119 1, 2
Suria.
10.2 Perkembangan 10.2.1 Berkomunikasi mengenai
dan teknologi perkembangan dan aplikasi teknologi
dalam dalam penerokaan angkasa lepas serta 120 – 121 1, 2, 3, 5
penerokaan kepentingannya.
angkasa lepas
10.2 Perkembangan 10.2.1 Berkomunikasi mengenai
dan teknologi perkembangan dan aplikasi teknologi
dalam dalam penerokaan angkasa lepas serta
122 2, 3
penerokaan kepentingannya.
angkasa lepas 10.2.2 Berkomunikasi mengenai kewajaran
meneruskan penerokaan angkasa lepas.
R5

Bab
Rangsangan dan Gerak Balas
1 Stimuli and Responses
Tema 1: Penyelenggaraan dan Kesinambungan Hidup Buku Teks: Halaman 2 – 43
Buku Teks: Halaman 4 – 5

1.1
Sistem Saraf Manusia
Video
Jawab soalan-soalan berikut. SP 1.1.1
Answer the following questions.
1 Garis perkataan yang betul dalam pernyataan berikut. TP 1
Underline the correct words in the following statement.
Sistem saraf berfungsi untuk ( menyelaras / membantu ) pelbagai organ dan bahagian badan supaya
badan dapat berfungsi sebagai satu sistem yang dapat berintegrasi dengan baik dengan menghasilkan
( gerak balas / pengesanan ) yang betul terhadap perubahan persekitaran atau dikenali sebagai
( rangsangan / deria ).
The nervous system works to ( coordinate / assist ) the various organs and body parts so that the body can function as a system that
can integrate well by producing the correct ( response / detection ) to the changes in the surrounding or known as ( stimuli / sense ).
2 Lengkapkan peta pokok di bawah. TP 1 HEBAT SAINS MODUL 11

Complete the tree map below.
i-THINK Peta Pokok
Sistem saraf
Nervous system
Sistem saraf pusat Sistem saraf periferi

Central nervous system Peripheral nervous system
Otak Saraf tunjang Saraf kranium Saraf spina

Brain Spinal cord Cranial nerves Spinal nerves
3 Labelkan bahagian-bahagian utama dalam sistem saraf manusia. TP 1
Label main parts of the human nervous system.
Otak
Saraf kranium Brain
Sistem saraf
Sistem saraf
Cranial nerves pusat
Central nervous
periferi Saraf tunjang system
Peripheral Spinal cord
nervous system
Saraf spina
Spinal nerves
Video
Imbas kod QR atau layari https://www.

youtube.com/watch?v=4M82WwFACLg untuk
menonton video tentang sistem saraf manusia.
1.1 Belum Menguasai : TP 1 Menguasai : TP 1
Strategi A+ Sains Tkt 3-Bab 1 4th.indd 1 17/10/2023 4:00:22 PM

1.1

1 Isi tempat kosong dengan pilihan jawapan yang betul. TP 2
Fill in the blanks with the correct answer choice.
Afektor Efektor Impuls saraf

Affector Effector Nerve impulse
(a) Sistem saraf menghantar maklumat dalam bentuk impuls saraf .

nerve impulse
The nervous system sends information in the form of .
(b) Afektor berfungsi mengesan dan menerima rangsangan.

affector
The function is to detect and receive stimuli.
(c) Efektor menghasilkan gerak balas sebaik sahaja menerima impuls saraf.
The effector produces response upon receiving nerve impulse.
2 Lengkapkan urutan aliran impuls saraf bagi tindakan yang berikut. TP 2
Complete the pathway of nerve impulses for the following actions.
Afektor/Reseptor Gerak balas Efektor Otak Saraf tunjang Medula oblongata Rangsangan
Affector/Receptor Response Effector Brain Spinal cord Medulla oblongata Stimulus
(a) Tindakan terkawal

Voluntary actions
(i) (ii) (iii)

Rangsangan Afektor/Reseptor Otak Efektor Gerak balas
Stimulus Affector/Receptor Brain Effector Response
(b) Tindakan luar kawal

Involuntary actions
(i) (ii) (iii)

Rangsangan Afektor Medula oblongata Efektor Gerak balas
Stimulus Affector Medulla oblongata Effector Response
(c) Tindakan refleks

Reflex actions
(i) (ii) (iii)

Rangsangan Afektor/Reseptor Saraf tunjang Efektor Gerak balas
Stimulus Affector/Receptor Spinal cord Effector Response

1.1

1 Padankan jenis tindakan dengan penerangannya dan bahagian sistem saraf yang mengawalnya. TP 3
Match the type of action with its explanation and part of the nervous system that controls the action.
Jenis
tindakan Penerangan Dikawal oleh
Explanation Controlled by
Types of action
Tindakan serta-merta atau gerak

Tindakan balas automatik untuk mengelakkan Medula
terkawal kecederaan lebih serius. oblongata
Voluntary action An instant action or automatic response to prevent Medulla oblongata
serious injuries.
Tindakan serta-merta yang berlaku

Tindakan
tanpa disedari atau difikirkan terlebih Saraf tunjang
luar kawal
Involuntary
dahulu. Spinal cord
action An instant action occurs without conscious mind
control or prior thoughts.
Tindakan yang berlaku mengikut

Tindakan kehendak seseorang dan secara Otak/Serebrum
refleks disedari. Brain/Cerebrum
Reflex action An action occurs by one’s will and under conscious
mind.
2 Nyatakan jenis tindakan dan bahagian badan yang mengawal tindakan tersebut. TP 3
State the type of action and the body part or organ that controls the action.
Contoh tindakan Jenis tindakan Dikawal oleh …

Example of actions Type of action Controlled by…
(a) Bersin (i) Tindakan refleks (ii) Saraf tunjang

Sneezing Reflex action Spinal cord
(b) Membaca (i) Tindakan terkawal (ii) Otak/Serebrum

Reading Voluntary actions Brain/Cerebrum
(c) Peristalsis (i) Tindakan luar kawal (ii) Medula oblongata

Peristalsis Involuntary action Medulla oblongata
(d) Mengangkat kaki apabila terpijak objek tajam (i) Tindakan refleks (ii) Saraf tunjang
Raising the leg when tripping over a sharp object Reflex actions Spinal cord
(e) Berfikir (i) Tindakan terkawal (ii) Otak/Serebrum

Thinking Voluntary actions Brain/Cerebrum
(f) Menarik tangan apabila terpegang objek panas (i) Tindakan refleks (ii) Saraf tunjang
Pulling hand away after accidentally touching a hot object Reflex action Spinal cord
(g) Denyutan jantung (i) Tindakan luar kawal (ii) Medula oblongata
Heartbeat Involuntary actions Medulla oblongata

1.2
Rangsangan dan Gerak Balas dalam Manusia

1 Labelkan bahagian-bahagian telinga dalam rajah di bawah. TP 2 HEBAT SAINS MODUL 11

Label parts of the ear in the diagram below.
(a) Osikel (b) Salur separuh bulat

Ossicles Semicircular canal
(l) Cuping telinga
Earlobe
(c) Saraf auditori
Auditory nerve
(d) Koklea
(k) Salur telinga Cochlea
Ear canal
(e) Jendela bujur

Oval window
(j) Gegendang telinga (f) Tiub Eustachio

Eardrum
Eustachian tube
(i) Telinga luar (h) Telinga tengah (g) Telinga dalam

Outer ear Middle ear Inner ear
2 Namakan bahagian telinga yang menjalankan fungsi berikut. TP 2

Name parts of the ear that perform the following functions.
Fungsi Bahagian telinga

Function Part of ear
(a) Mengesan getaran bunyi dan menukarkannya kepada impuls saraf Koklea
Detects and converts sound vibration into nerve impulses Cochlea
(b) Mengimbangkan tekanan udara di kedua-dua belah gegendang Tiub Eustachio

Balances the air pressure on both sides of the eardrum Eustachian tube
(c) Menerima gelombang bunyi dan menghasilkan getaran Gegendang telinga

Receives sound wave and produces vibration Eardrum
(d) Menguatkan getaran bunyi Osikel

Amplify sound vibrations Ossicles
(e) Mengesan kedudukan kepala dan mengawal keseimbangan badan Salur separuh bulat
Detect the position of the head and helps to balance the body Semicircular canals
(f) Menghantar impuls saraf ke otak Saraf auditori

Sends nerve impulses to brain Auditory nerve

1.2

1 Namakan bahagian mata yang dilabelkan 1 hingga 14 dalam rajah di bawah.

Name parts of the eye labelled 1 to 14 in the diagram below. TP 2 HEBAT SAINS MODUL 11
7 6
5
8
4
9
3
10
2
11
12
1
13
14
1 Saraf optik 2 Bintik buta 3 Bintik kuning 4 Retina

Optic nerve Blind spot Yellow spot Retina
5 Sklera 6 Koroid 7 Otot silia 8 Kanta mata

Sclera Choroid Ciliary muscle Eye lens
9 Kornea 10 Pupil 11 Gelemair 12 Iris

Cornea Pupil Aqueous humour Iris
13 Ligamen penggantung 14 Gelemaca

Suspensory ligaments Vitreous humour
2 Garis perkataan yang tepat mengenai fungsi dan ciri-ciri bahagian mata. TP 2
Underline the correct words about the function and characteristics of the eye parts.
(a) Cahaya masuk ke mata apabila sinar cahaya ( dibiaskan / dipantulkan ) dari objek ke mata.
Light enters the eye when light ray is ( refracted / reflected ) from an object to the eye.
(b) Kanta mata ialah sejenis kanta ( cembung / cekung ) yang berfungsi ( memantulkan / memfokuskan )
cahaya ke retina.
Eye len is a type of ( convex / concave ) lens that ( reflects / focuses ) light onto the retina.

(c) Pupil mengawal ( kelajuan / kuantiti ) cahaya yang masuk ke dalam mata, manakala iris mengawal
( saiz / ketebalan ) pupil.
Pupil controls the ( velocity / quantity ) of light entering the eye, while iris controls the ( size / opening ) of the pupil.
(d) Selain kanta mata, bahagian mata yang lain seperti kornea, gelemair dan gelemaca
juga bersifat ( lut sinar / lut cahaya ) dan berfungsi untuk memfokuskan cahaya ke atas
( kanta mata / retina ).
Beside the eye lens, other ( transparent / translucent ) parts of the eye such as cornea, aqueous humour and vitreous humour
also works to focus light onto the ( eye lens / retina ).

Aktiviti PAK-21
(e) ( Koroid / Sklera ) ialah lapisan hitam yang mencegah pantulan cahaya dalam mata dan
membekalkan oksigen dan nutrien kepada mata.
( Choroid / Sclera ) is a black layer that prevent reflection of light in the eyes and supplies oxygen and nutrients to the eye.
(f) Fotoreseptor ialah sel peka cahaya pada retina yang berfungsi ( mengesan / mentafsir ) rangsangan
cahaya.
Fotoreceptor is a light sensitive cell on the retina that functions to ( detects / interprets ) light stimuli.
(g) Saraf optik membawa impuls saraf ke otak untuk ( bergerak balas / ditafsirkan )
Optic nerves carry nerve impulse to the brain to be ( responded / interpreted )
(h) Bintik buta ialah kawasan di retina yang ( kurang / tidak ) peka kepada rangsangan cahaya kerana
tiada fotoreseptor.
Blind spot is an area in the retina that is ( less / not ) sensitive to light stimuli as there are no photoreceptors.
Aktiviti TP 3 KBAT Mengaplikasi
1 Jalankan aktiviti ini secara berpasangan.

Carry out this activity in pairs.
2 Perhatikan mata rakan anda dan kenal pasti bahagian mata seperti iris, pupil dan sklera.
Observe your friend’s eye and determine parts of the eye such as iris, pupil and sclera.
3 Bincangkan mengenai bahagian konjunktiva dan kornea.
Discuss about the conjunctiva and cornea.
4 Lukis rajah berlabel pandangan hadapan bahagian mata dalam ruang di bawah.
Draw and label the front view eye parts in the space below.
Sklera
Sclera
Iris Pupil
Iris Pupil
Projek Kumpulan PAK-21 PdPc
1.2 Belum Menguasai : TP 2 TP 3 Menguasai : TP 2 TP 3

1.2
Berdasarkan rajah di bawah jawab soalan-soalan berikut. SP 1.2.1 HEBAT SAINS MODUL 11
Based on the diagram below, answer the following questions.
1 Rajah di bawah menunjukkan keratan rentas kulit manusia.

The diagram below shows the cross-section of the human skin.
Reseptor sentuhan
Q: Touch receptor R:
Reseptor sakit
Pain receptor
Reseptor haba Reseptor sejuk

P: S: Cold receptor
Heat receptor
Reseptor tekanan
T: Pressure receptor
(a) Labelkan struktur P, Q, R, S dan T dalam rajah di atas. TP 2

Label structures P, Q, R, S and T in the digaram above.
(b) Lengkapkan pernyataan berikut tentang kulit manusia. TP 2
Complete the following statements about human skin.
(i) Kulit ialah organ deria paling besar dalam badan manusia.
Skin is the largest organ in the human body.
(ii) Empat jenis rangsangan yang dapat dikesan oleh kulit ialah haba , sentuhan,
kesakitan dan tekanan.
heat pain
Four types of stimuli that can be detected by skin are , touch, and
pressure.
(iii) Kepekaan kulit terhadap rangsangan dipengaruhi oleh dua faktor, iaitu ketebalan epidermis
dan bilangan reseptor .

thickness of the epidermis
The sensitivity of the skin depends on two factors which are the and
the number of receptors .

1.2

1 Labelkan bahagian-bahagian bagi setiap organ deria dalam rajah di bawah. TP 1
Label the parts of each of the sensory organs in the diagrams below.
(a) Saraf (d) Reseptor rasa (e) Sel penyokong

Nerves Taste receptor Supporting cell
(b) Sel deria bau

Sensory cells for smell
(c) Mukus
Mucus
(f) Saraf
Nerves
Rajah A / Diagram A Rajah B / Diagram B
2 Lengkapkan jadual berikut berpandukan rajah di atas. TP 1
Complete the following table based on the above diagrams.
Rajah Jenis deria Organ deria

Diagram Type of senses Sensory organ
(i) Deria bau (ii) Hidung

A Sense of smell Nose
(iii) Deria rasa (iv) Lidah

B Sense of taste Tongue
3 Isi tempat kosong dengan jawapan yang betul. TP 2
Fill in the blanks with the correct words.
(a) Sel deria bau diselaputi dengan lapisan (i) mukus yang mengesan rangsangan
dalam bentuk (ii) bahan kimia .
Sensory cell for smell is covered with a layer of (i) mucus which detects stimuli in the form of
chemical substances
(ii) .
(b) Sejenis deria yang berkait rapat dengan fungsi deria bau ialah deria rasa .
sense of taste
A type of sense that is closely related to the sense of smell is .

1.2

1 Lengkapkan pernyataan berikut tentang deria rasa dengan perkataan yang betul. TP 1
Complete the statements below about sense of taste with the correct words.
bahan kimia lidah tunas rasa reseptor rasa

chemical substances tongue taste buds taste receptors
(a) Organ deria bagi deria rasa ialah (i) lidah yang menerima rangsangan dalam bentuk
(ii) bahan kimia .
tongue chemical substances
The sensory organ of taste is the (i) that receives stimuli in the form of (ii) .
(b) Permukaan lidah diliputi oleh (i) tunas rasa yang mempunyai banyak (ii) reseptor rasa
yang dapat mengesan beberapa jenis rasa.

taste buds taste receptors
The surface of the tongue is covered by (i) that consist of many (ii) that can detect
different types of taste.
2 Namakan jenis rasa yang dapat dikesan di bahagian berlabel K, L, M, N dan X pada lidah. TP 2
Name the types of taste that can be detected in parts labelled K, L, M, N and X on the tongue. HEBAT SAINS MODUL 11
Bahagian lidah Jenis rasa

Parts of the tongue Type of taste
K (a) Pahit / Bitter
K L (b) Masam / Sour
L L M (c) Masin / Salty

X
N (d) Manis / Sweet
M M X (e) Umami
3 Tentukan bahagian lidah yang mana dapat merasa makanan yang berikut. Tulis K, L, M, N atau X. TP 2
Determine which part of the tongue that can taste the following food. Write K, L, M, N or X.
Garam
Salt
(a) K (b) N (c) L (d) M (e) X

1.2

1 Lengkapkan peta alir dengan perkataan yang betul bagi menerangkan mekanisme rasa. TP 3
Complete the flow chart with the correct words to explain about mechanism of taste.
Impuls saraf Reseptor rasa Air liur

Nerve impulses Taste receptors Saliva
Rasa makanan Bahan kimia Otak
Taste of food Chemical substances The brain
i-THINK Peta Alir
Rangsangan berupa (a) bahan kimia dalam Bahan kimia terlarut merangsang
makanan melarut dalam (b) air liur . reseptor rasa
(c) pada tunas rasa.
The stimulus from the (a) chemical substances dissolve in the Dissolved chemicals stimulates (c) taste receptors
saliva at the taste buds.
(b) .
Reseptor rasa menghasilkan Impuls saraf bergerak di Otak mentafsir dan mengenal
(d) impuls saraf . sepanjang saraf ke (e) otak . pasti (f) rasa makanan .
Taste receptors produce The nerve impulses move along the nerves The brain interprets and identifies the
nerve impulses . to (e) the brain . (f) taste of food .
(d)
2 Huraikan bagaimana anda boleh mendengar bunyi. Isi tempat kosong dengan jawapan yang betul.
Describe how you can hear a sound. Fill in the blanks with the correct answers. TP 3
i-THINK Peta Alir
(a) Cuping telinga (c) Gegendang telinga Getaran (e) dikuatkan

mengumpul dan menerima gelombang
oleh (f) tulang osikel
mengarahkan gelombang bunyi dan menukarkannya
dan kemudian dihantar
bunyi masuk ke dalam getaran
kepada (d) . jendela bujur
salur telinga ke (g) .
(b) . eardrum
The (c) receives amplified
earlobe sound waves and converts them Vibrations are (e)
The (a) collects and
directs sound waves into the ossicles
into (d) vibration . by the (f) and
ear canal then transmitted to the
(b) .
(g) oval window .
Getaran jendela bujur menyebabkan

Otak
(h) bendalir koklea bergetar dan ini
Impuls saraf dibawa oleh (m) mentafsirkan
merangsang (i) reseptor dalam saraf auditori impuls saraf sebagai
(k) ke
koklea untuk menghasilkan
otak (n) bunyi .
impuls saraf (l) .
(j) . Nerve impulses are carried by the
The vibration of the oval window causes the The brain
auditory nerves
cochlea fluid (k) to the interpretes
(h) to vibrate and this (m)
(l) brain . the nerve impulses as
receptors
stimulates the (i) in the cochlea
(n) sound .
to produce (j) nerve impulses .
10

3 Lengkapkan peta alir di bawah tentang mekanisme penglihatan. TP 3
Complete the flow map below about the mechanism of sight.

i-THINK Peta Alir
Cahaya Sinar cahaya Imej terbentuk di Impuls saraf

dipantulkan memasuki mata dan retina dihantar melalui
(a) dari atas (c) .
difokuskan oleh
objek ke anak mata. Fotoreseptor dalam (e) saraf optik
(b) kanta mata . retina dirangsang
Light is (a) reflected ke otak untuk
from the object to the
Light rays enter the eyes and untuk menghasilkan ditafsirkan
are focussed by the (f) .
pupil. impuls saraf
eye lens (d) . Nerve impulses are
(b) . Image is formed on the transmitted through the
retina optic nerve
(c) . The (e) to
photoreceptor in the retina the brain to be
is stimulated to produce interpreted
(f) .
nerve impulses
(d) .
4 Lengkapkan peta alir di bawah tentang mekanisme bau. TP 3
Complete the flow map below about the mechanism of smell.
Sel deria bau Lapisan mukus Otak

Sensory cell for smell Mucus layer The brain
Bahan kimia Rongga hidung Impuls saraf
Chemical substances Nasal cavity Nerve impulses
i-THINK Peta Alir
Rangsangan (a) bahan Bahan kimia memasuki Bahan kimia melarut

kimia dalam
dalam udara. (b) rongga hidung .
The chemical substances enters (c) lapisan mukus .
The (a) chemical substances
nasal cavity The chemical substances dissolve
stimulus in the air. the (b) .
mucus layer
in (c) .
(d) Sel-sel deria bau (e) Impuls saraf (f) Otak

dirangsang untuk dihantar ke otak. mentafsirkan impuls
menghasilkan impuls saraf dan bau dikenal
(e) Nerve impulses are
saraf. sent to the brain. pasti.
(d) Sensory cell for smell is (f) The brain interprets
stimulated to produce nerve the nerve impulses and smell
impulses. is identified.
E-Soalan
E-Soalan
Imbas Kod QR untuk membuat

latihan tambahan Bab 1.
11

1.2

1 Padankan setiap organ deria dengan rangsangan dan jenis deria. TP 1 HEBAT SAINS MODUL 11
Match each sensory organ with its stimulus and the type of sense.
Rangsangan / Stimulus Organ deria / Sensory organ Jenis deria / Type of sense
Cahaya / Light Lidah / Tongue Sentuhan / Touch
Bahan kimia Kulit / Skin Rasa / Taste

Chemical substances
Haba / Heat Telinga / Ear Penglihatan / Sight
Bunyi / Sound Mata / Eyes Bau / Smell
Hidung / Nose Pendengaran / Hearing
2 Nyatakan kombinasi deria yang terlibat dalam aktiviti-aktiviti berikut. TP 2
State the combination of senses involved in the following activities.
Aktiviti
Activity
Bermain biola Menikmati durian Bermain wau

Playing a violin Enjoying durian Flying a kite
(a) Deria sentuhan, penglihatan (b) Deria bau dan deria rasa (c) Deria sentuhan dan deria
Jenis deria dan pendengaran Sense of smell and taste penglihatan
Type of Sense of touch, sight and hearing Sense of touch and sight
senses
3 Mengapakah deria bau seseorang yang demam selesema menjadi kurang peka?
Why does a person with flu have a less sensitive sense of smell? TP 3 KBAT Mengaplikasi
Apabila selesema, rongga hidung dipenuhi mukus. Hal ini menghalang reseptor bau daripada menerima rangsangan wap
bahan kimia dan menjadi kurang peka. Oleh itu, deria bau kurang berfungsi untuk mengesan bau.
When having flu, the nasal cavity is congested with mucus. This prevents the smell receptors from receiving chemical stimulus and become less
sensitive. So, the sense of smell is less functional in detecting smell.
1.2 Belum Menguasai : TP 1 TP 2 TP 3 Menguasai : TP 1 TP 2 TP 3
12

1.2

1 Lengkapkan peta bulatan di bawah dengan menyatakan sebab-sebab kecacatan pendengaran. TP 2
Complete the circle map below by stating the causes of hearing defects.
i-THINK Peta Bulatan
Guru Internet
Teachers
(a) [Apa] Faktor penuaan (b) Terdedah kepada bunyi

[What] Aging factor yang sangat kuat
Exposed to a very loud sound
Sebab
(e) Jangkitan bakteria kecacatan (c) Ketumbuhan di dalam
Bacterial infection pendengaran telinga
Causes of hearing
defects Tumour inside the ear
(d) Kecederaan gegendang

telinga
Eardrum injury
Perpustakan Buku teks
Library Textbook
2 Tandakan (✓) bagi pernyataan yang betul dan (✗) bagi pernyataan yang salah. TP 2
Mark (✓) for the correct statements and (✗) for the wrong statements.
(a) Gegendang telinga kanak-kanak lebih kenyal daripada gegendang telinga orang tua. ✓
Children’s eardrums are more elastic than the elderly’s eardrums.
(b) Gegendang telinga yang pecah tidak akan dapat diperbetulkan. ✗
Damaged eardrums cannot be corrected.
(c) Implan koklea boleh dilakukan bagi menggantikan koklea yang rosak. ✓
Cochlear implants are used to replace damaged cochlea.
(d) Manusia mempunyai julat pendengaran tanpa had. ✗
Human beings have unlimited range of hearing.
3 Beri penjelasan bagi situasi yang berikut. TP 3
Give explanations for the following situations.
Situasi / Situation Penjelasan / Explanation

(a) Manusia tidak dapat [Mengapa] Julat pendengaran bagi manusia normal ialah antara 20 Hz
mendengar bunyi yang sangat dan 20 000 Hz (hertz) sahaja.
perlahan. [Why] The range of hearing for normal people is between 20 Hz and 20 000 Hz (hertz)
Humans cannot hear a very soft sound. only.
(b) Semakin tua seseorang itu,

keupayaan pendengarannya Penuaan menyebabkan gegendang telinga semakin kurang kenyal dan
semakin lemah. julat pendengaran semakin rendah.
Aging causes the eardrums to be less elastic and the range of hearing getting smaller.
The older a person is, the weaker his/her
ability of hearing.
13

1.2

1 Nyatakan jenis kecacatan penglihatan yang ditunjukkan dalam rajah di bawah. TP 2
State the defects of vision shown in the diagrams below.
(a) (b) (c)
Rabun jauh Rabun dekat Astigmatisme

Short sightedness Long sightedness Astigmatism
2 Padankan setiap kecacatan penglihatan dengan sebab dan kaedah pembetulannya. TP 3
Match each vision defect with its cause and method of correction.
Kecacatan Kaedah
penglihatan Sebab pembetulan
Cause
Vision defects Correction method
Permukaan lengkungan
Rabun jauh Menggunakan kata cembung
Short sightedness
kornea tak sekata By using a convex lens
Irregular curvature of the cornea
Astigmatisme Imej terbentuk di hadapan retina Menggunakan kanta cekung

Astigmatism Image is formed in front of the retina By using a concave lens
Rabun dekat Imej terbentuk di belakang retina Menggunakan kanta silinder

Long sightedness Image is formed behind the retina By using a cylindrical lens
3 Padankan had penglihatan berikut dengan alat inovasi teknologi untuk mengatasinya. TP 3
Match the limitations of vision with an innovative technological device to overcome them.
Had penglihatan / Limitations of vision Alat / Device
Alat pengimejan resonans
(a) Melihat fetus dalam kandungan ibu
Observing the foetus in the mother’s womb
magnetik (MRI)
Magnetic resonance imaging device (MRI)
(b) Melihat tisu dalam badan untuk mengesan
penyakit Periskop
Observing tissues in the body to detect diseases Periscope
(c) Melihat atas permukaan laut dari dalam kapal

Alat pengimbas ultrabunyi
selam
Ultrasound scanning device
Looking above the surface of the sea from inside of the submarine
(d) Melihat burung helang terbang Mikroskop

Looking at an eagle flying Microscope
(e) Memerhati mikroorganisma seperti bakteria Teleskop

Observing microorganisms like bacteria Telescope
(f) Memerhati buruj di langit Binokular (teropong)

Observing a constellation in the sky Binoculars
14

1.3
Rangsangan dan Gerak Balas dalam Tumbuhan
Jawab soalan-soalan berikut. SP 1.3.1 SP 1.3.2

1 Lengkapkan peta titi di bawah. TP 1
Complete the bridge map below.

i-THINK Peta Titi
Gerak balas Geotropisme Hidrotropisme Fototropisme Tigmotropisme

Response Geotropism Hydrotropism Phototropism Thigmotropism
as as as
Rangsangan (a) Graviti (b) Air (c) Cahaya (d) Sentuhan
Stimulus Gravity Water Light Touch
2 Namakan gerak balas tumbuhan yang ditunjukkan dalam rajah di bawah. TP 2
Name the response of plants shown in the diagram below.
(a) (b)
B
A
A
CC
A : Geotropisme positif / Positive geotropism

C : Fototropisme positif / Positive phototropism
B: Geotropisme negatif / Negative geotropism
(c) (d)
Air
Water
E
E
Anak benih
Pasu berliang Seedling
Porous pot
Pasir D
Sand
D : Hidrotropisme positif / Positive hydrotropism E : Tigmotropisme positif / Positive thigmotropism
(e)
FF
F : Gerak balas nastik / Nastic movement
15

3 Lengkapkan penerangan yang berikut dengan perkataan yang betul. TP 2
Complete the following explanations with the correct words.
Gerak balas tumbuhan Penerangan

Plant responses Explanation
Akar tumbuh dengan bergerak balas ke arah

(a) Geotropisme positif graviti
Positive geotropism .
roots gravity
The grow in response to .
Pucuk tumbuh menjauhi graviti.

(b) Geotropisme negatif
Negative geotropism shoots away from
The grow gravity.
Pucuk tumbuh ke arah cahaya .

(c) Fototropisme positif
Positive phototropism shoots light
The grow towards the .
Akar tumbuh ke arah sumber air .

(d) Hidrotropisme positif
Positive hydrotropism roots water source
The grow towards the .
Gerak balas tumbuhan terhadap sentuhan dengan objek

(e) Tigmotropisme positif pejal untuk sokongan.
Positive thigmotropism
touch
Growth of plants in response to with solid objects for support.
Gerak balas bahagian tertentu tumbuhan terhadap rangsangan

(f) Gerak balas nastik sentuhan .
Nastic movement
touch
Response of certain parts of plants to stimuli.
4 Lengkapkan jadual di bawah dengan menyatakan kepentingan gerak balas tumbuhan kepada
tumbesaran tumbuhan. TP 3
Complete the table below by stating the importance of responses in plant for the growth of plants.
Gerak balas Kepentingan

Responses Importance
(a) Geotropisme [Apa] Membolehkan akar mencengkam tanah untuk menyokong tumbuhan
Geotropism [What] Enables the roots to grip the soil to support plants
Membolehkan tumbuhan tumbuh tegak ke atas bagi mendapatkan cahaya matahari untuk
(b) Fototropisme
fotosintesis
Phototropism Enables plants to grow upright to obtain sunlight for photosynthesis
(c) Hidrotropisme Membolehkan akar mendapat sumber air dan garam mineral larut untuk nutrien
Hydrotropism Enables roots to find source of water and dissolved mineral salts for nutrient
(d) Tigmotropisme Membolehkan tumbuhan mendapat sokongan

Thigmotropism Enables plants to get support
16

1.4
Kepentingan Gerak Balas Terhadap Rangsangan dalam Haiwan Lain

1 Lukis rajah medan penglihatan bagi kedua-dua jenis penglihatan monokular dan stereoskopik di
bawah. TP 3
Draw the field of vision for both monocular and stereoscopic vision below.
(a) Penglihatan monokular (b) Penglihatan stereoskopik

Monocular vision Stereoscopic vision
Arah pandangan Arah pandangan

Direction of view Direction of view
2 Nyatakan jenis penglihatan dan sama ada haiwan berikut ialah haiwan pemangsa atau haiwan
mangsa. TP 1
State the type of vision, and whether the following animals are prey animals or predator animals.
Haiwan
Animals
Jenis (a) Penglihatan (b) Penglihatan (c) Penglihatan (d) Penglihatan

penglihatan stereoskopik monokular stereoskopik monokular
Stereoscopic vision Monocular vision Stereoscopic vision Monocular vision
haiwan
Type of vision
Mangsa atau (e) Pemangsa (f) Mangsa (g) Pemangsa (h) Mangsa
pemangsa Predator Prey Predator Prey
Prey or predator
Mark (✓) the correct statements and (✗) for the incorrect statements.
Pernyataan
Statement
(a) Keluasan medan penglihatan monokular adalah lebih besar berbanding dengan
medan penglihatan stereoskopik. ✓
The area of the monocular field of vision is larger than that of the stereoscopic field of vision.
(b) Manusia mempunyai penglihatan stereoskopik kerana mempunyai sepasang mata di
hadapan kepala. ✓
Humans have stereoscopic vision because they have a pair of eyes in the front of their heads.
(c) Kebanyakan pengguna primer mempunyai jenis penglihatan stereoskopik. ✗
Most primary users have a type of stereoscopic vision.
17

(d) Medan penglihatan bertindih lebih besar bagi haiwan menunjukkan keupayaan
menganggar jarak yang lebih baik. ✓
Large overlapping field of vision in animals indicates better ability in estimating distances.
(e) Haiwan dengan penglihatan monokular dapat menganggar jarak dan kedalaman
dengan lebih baik daripada haiwan dengan penglihatan stereoskopik. ✗
Animals with monocular visions can estimate distance and depth better than animals with stereoscopic visions.
4 Lengkapkan pernyataan berikut dengan perkataan yang betul. TP 2
Complete the following sentences with the correct words.
(a) Pendengaran stereofonik ialah pendengaran dengan menggunakan kedua-dua belah telinga .
both ears
Aktiviti PAK-21
Stereophonic hearing is a hearing using .
(b) Telinga yang lebih dekat dengan sumber bunyi akan dapat mengesan bunyi lebih awal
daripada telinga yang sebelah lagi.
The ear closer to the source of sound will be able to detect the sound earlier than the other ear.
5 Tulis ‘Benar’ bagi pernyataan yang betul dan ‘Palsu’ bagi pernyataan yang salah. TP 2
Write ‘True’ for the correct statements and ‘False’ for the wrong statements.
(a) Pendengaran stereofonik penting untuk menentukan arah bunyi. Benar / True
Stereophonic hearing is important to determine the direction of sound.
(b) Pendengaran stereofonik membolehkan haiwan menganggar kedudukan

sumber bunyi. Benar / True
Stereophonic hearing enables animals to estimate position of source of sound.
(c) Pendengaran stereofonik membolehkan haiwan mengesan bunyi yang sangat

perlahan. Palsu / False
Stereophonic hearing enables animals to detect very soft sound.
(d) Anjing dapat mendengar bunyi yang berfrekuensi lebih tinggi berbanding
dengan manusia. Benar / True
Dogs can hear higher frequency sounds compared to humans.
Aktiviti TP 5 KBAT Menilai
1 Jalankan aktiviti dalam kumpulan yang terdiri daripada 5 orang murid.

Conduct the activity in groups of 5 students.
2 Setiap kumpulan diminta mengumpul maklumat daripada pusat sumber atau Internet tentang
Each group is required to collect information from the resource centre and the Internet about
(a) pendengaran stereofonik dan frekuensi pendengaran haiwan-haiwan berbeza
stereophonic hearing and hearing frequencies of different animals
(b) gerak balas organ deria haiwan bagi menjamin kesinambungan hidup haiwan di Bumi
responses of animals’ sensory organs for survival of the animals on Earth
3 Persembahkan hasil dapatan anda dalam bentuk penulisan kreatif yang mengandungi aspek-aspek berikut:
Present your findings in the form of creative writing which includes the following aspects:
(a) Tajuk/Title
(b) Objektif/Objective
(c) Perbincangan/Discussion
(d) Kesimpulan/Conclusion
4 Serahkan hasil kerja anda kepada guru.
Submit your work to your teacher.
1.4 Belum Menguasai : TP 1 TP 2 TP 3 TP 5 Menguasai : TP 1 TP 2 TP 3 TP 5
TAHAP PENGUASAAN YANG DICAPAI 1 2 3 4 5 6

Ulasan: ................................................................................................................................................. Tandatangan Guru: ................................................ Tarikh: ....................................
18

Bab
Respirasi
2 Respiration

2.1
Sistem Respirasi Manusia

1 Labelkan sistem respirasi manusia di bawah. TP 1 HEBAT SAINS MODUL 11

Label the human respiratory system below.
(a) Rongga hidung (e) Farinks

Nasal cavity Pharynx
(b) Tulang rusuk (f) Trakea

Ribs Trachea
(c) Bronkiol (g) Bronkus

Bronchiole Bronchus
(d) Alveolus (h) Diafragma

Alveolus Diaphragm
2 Lengkapkan peta alir di bawah untuk menunjukkan laluan udara masuk ke dalam peparu dalam
mekanisme pernafasan. TP 1
Complete the flow map below to show the pathway of air into the lungs in the mechanism of breathing.
i-THINK Peta Alir
(a) Lubang hidung Rongga hidung (b) Farinks (c) Larinks

Nostrils Nasal cavity Pharynx Larynx
(d) Trakea (e) Bronkus (f) Bronkiol (g) Alveolus

Trachea Bronchus Bronchiole Alveolus
3 Rajah di bawah menunjukkan proses P dan Q yang berlaku semasa pernafasan.

The diagram below shows processes P and Q that take place during breathing.
P Q
Peparu
Lungs
Tulang
rusuk
Ribs
Diafragma
Diaphragm
(a) Namakan proses P dan Q. / Name processes P and Q. TP 1
P: Hembus nafas / Exhalation
Q: Tarik nafas / Inhalation
19

(b) Lengkapkan mekanisme pernafasan manusia berpandukan rajah. TP 3
Complete the human breathing mechanism based on the diagram.
Tarik nafas Hembus nafas
Inhalation Exhalation
Sangkar tulang rusuk

Rib cage
Peparu
Lungs
Otot diafragma
Diaphragm muscle
mengecut mengendur
1 Otot diafragma (a) dan 1 Otot diafragma (a) dan
(b) menjadi rata . (b) melengkung ke atas kembali kepada
contract bentuk asalnya.
Diaphragm muscles (a) and
relaxes
flatten Diaphragm muscles (a) and
(b) .
curved
mengecut (b) returning to its resting position.
2 Otot interkostal .
mengendur
contract 2 Otot interkostal .
Intercostal muscles .
relax
Intercostal muscles .
3 Sangkar rusuk bergerak 3 Sangkar rusuk bergerak

(a) ke atas dan (b) ke luar (a) ke bawah dan (b) ke dalam
menyebabkan saiz rongga toraks menyebabkan saiz rongga toraks
menjadi (c) lebih besar dan tekanan (c) mengecil dan tekanan di
di dalamnya (d) menurun . dalamnya (d) meningkat .
upward downward
Rib cage moves (a) and Rib cage moves (a) and
outward inward
(b) causing the size of thoracic (b) causing the size of thoracic
larger smaller
cavity to become (c) and the air cavity to become (c) and the
decreases increases
pressure inside (d) . pressure inside (d) .
4 Peparu (a) mengembang , isi padu 4 Peparu (a) mengecut , isi padu
peparu (b) bertambah dan tekanan peparu (b) menurun dan tekanan
udara dalam peparu (c) menurun . udara dalam peparu (c) meningkat
inflates deflate
Lungs (a) , lungs volume Lungs (a) , lungs volume
increases increases
(b) and air pressure inside the (b) and air pressure inside the
decreases increases
lungs (c) . lungs (c) .
5 Udara bergerak (a) masuk ke (b) peparu . 5 Udara bergerak keluar dari peparu.
into lungs out of
Air drawn (a) the (b) . Air moves the lung.
20

2.2
Pergerakan dan Pertukaran Gas dalam Badan Manusia
Jawab soalan-soalan berikut berdasarkan rajah di bawah. SP 2.2.1 HEBAT SAINS MODUL 11
Answer the following questions based on the diagram below.
Sel Q Salur darah P

X Cell Q Blood vessel P
Salur darah P Sel Q
Blood vessel P Cell Q
Gas M
Bendalir tisu
Tissue fluid
Gas N
Y
(a) Pertukaran gas di peparu (b) Pertukaran gas di sel-sel badan

Gaseous exchange in the lungs Gaseous exchange in body cells
1 Kenal pasti setiap yang berikut. TP 1
Identify each of the following.
(a) Gas M : Oksigen / Oxygen

(b) Gas N : Karbon dioksida / Carbon dioxide
(c) Struktur / Structure X : Alveolus / Alveolus
(d) Struktur / Structure Y : Sel-sel badan / Body cells
(e) Sel Q : Sel darah merah / Red blood cell
(f) Salur darah P / Blood vessel P : Kapilari darah/Arteri pulmonari // Blood capillary/Pulmonary artery
2 Sel Q mengandungi molekul pembawa bagi gas M. Namakan molekul pembawa tersebut. TP 2
Cell Q contains carrier molecules of gas M. Name the carrier molecule.

[Apa] Hemoglobin / [What] Haemoglobin
3 Namakan proses pertukaran gas antara salur darah P dan struktur X. TP 2
Name the process of gaseous exchange between blood vessel P and structure X.
[Apa] Resapan ringkas / [What] Simple diffusion
4 Garis jawapan yang betul tentang ciri-ciri khas alveolus yang meningkatkan kecekapan
pertukaran gas dalam sistem respirasi manusia. SP 2.2.2 TP 4
Underline the correct answer about the special features of the alveolus that enhance the efficiency of gaseous exchange in the human
respiratory system.
(a) Dinding alveolus yang sangat ( nipis / tebal ).

The wall of the alveolus is very ( thin / thick ).
(b) Bilangan alveolus yang sangat ( sedikit / banyak ).

( Small / Large ) number of alveolus.
(c) Permukaan alveolus sentiasa ( lembap / kering ).

The surface of the alveolus is always ( moist / dry ).
(d) Alveolus dikelilingi oleh jaringan kapilari darah yang ( sedikit / banyak ).
The alveolus is surrounded by a ( small / large ) network of blood capillaries.
21

2.3
Kesihatan Sistem Respirasi Manusia

1 Tulis sumber bagi bahan cemar yang dinyatakan dalam peta titi di bawah. TP 3
Write the source of harmful substances stated in the bridge map below.
i-THINK Peta Titi
Tar tembakau Karbon Jerebu, partikel Sulfur dioksida

Bahan cemar Tobacco tar monoksida karbon dan debu Sulphur dioxide
Harmful Carbon monoxide Haze, carbon and dust
substances particle
as as as
Sumber Asap rokok Asap kenderaan Pembakaran Pembakaran arang
Sources Cigarette smoke Vehicle smoke terbuka, kebakaran batu di stesen jana
hutan kuasa elektrik
Open burning, forest Combustion of coal in
burning power station
(as = sama seperti)
2 Tulis kesan buruk bahan berikut dengan melengkapkan peta titi di bawah. TP 3
Write the harmful effects of the substances by completing the bridge map below.
i-THINK Peta Titi
Tar tembakau Karbon Jerebu, partikel Sulfur

Bahan Tobacco tar monoksida karbon dan debu dioksida
Substances Carbon monoxide Haze, carbon and dust Sulphur dioxide
particle
as as as
Kesan buruk Menyebabkan Merendahkan Menyebabkan sesak Menyebabkan
Harmful effects kanser kandungan oksigen nafas kanser peparu
Causes cancer darah Causes breathing Causes lung cancer
Reduces oxygen content problem
in blood
(as = sama seperti)
3 Padankan penyakit respiratori berikut dengan sebab dan gejala penyakit yang betul. TP 3
Match the following respiratory diseases with their correct causes and symptoms.
Penyakit respiratori Sebab penyakit Gejala penyakit

Respiratory diseases Causes of diseases Symptoms of diseases
(a) Tisu peparu di alveolus yang terlibat Sesak nafas, semput,
Asma dalam pertukaran gas-gas telah musnah. batuk semasa cuaca sejuk
Asthma The lung tissue in the alveolus involved in gas Shorten of breath, tight chest,
exchange has been destroyed. coughing during cold weather
(b) Trakea dan bronkus mengalami Batuk kuat, batuk berdarah,

Bronkitis keradangan dan membengkak. kehilangan berat badan
Bronchitis Trachea and bronchus have inflammation Strong cough, coughing up blood
and swelling. and weight loss
(c) Pertumbuhan tisu-tisu peparu Sesak nafas dan batuk

Emfisema yang tidak terkawal. berterusan
Emphysema Uncontrolled growth of lung tissues. Shortness of breath,
persistent cough
(d) Laluan udara menjadi sempit, Sesak nafas, sakit ketika

Kanser
peparu kerana dipenuhi mukus. bernafas dan mudah letih
The air passage becomes narrow, Shortness of breath, pain when
Lungs cancer
because it is filled with mucus. breathing and easily tired
22

4 Jawab soalan berikut. SP 2.3.1 HEBAT SAINS MODUL 25 PISA/
TIMSS
Rajah di sebelah menunjukkan penggunaan tampalan nikotin untuk

membantu perokok berhenti merokok. Tampalan dilekatkan pada kulit
dan nikotin akan dibebaskan ke dalam darah. Ini membantu melegakan
Laman Web
ketagihan dan kesan sampingan apabila seseorang berhenti merokok.
The diagram on the right shows the application of nicotine patches to aid smokers in quitting.
Nicotine is released into the blood after the patches are applied to the skin. When someone stops
smoking, this helps to reduce cravings and withdrawal symptoms.
(a) Nyatakan kesan buruk nikotin kepada perokok. TP 1
State the harmful effect of nicotine to smokers.
[Apa] Menyebabkan ketagihan merokok
[What] Causes addiction to smoking.
(b) Pada pendapat anda, bolehkah tampalan nikotin digunakan tanpa kawalan atau tidak mengikut
dos tertentu? Terangkan. TP 4 KBAT Menganalisis
In your opinion, can the nicotine patch be used without control or not following a specific dose? Explain.
Tidak, [Mengapa] kerana nikotin dalam tampalan nikotin akan meresap terus ke dalam darah. Oleh itu perlu ada
sukatan atau dos yang tertentu yang ditetapkan mengikut tahap ketagihan perokok.
No, [Why] because the nicotine in the nicotine patch will diffuse directly into the blood. Therefore, a certain dose or dosage should be set
according to the smoker’s level of addiction.
(c) Untuk mengkaji keberkesanan tampalan nikotin, sekumpulan 50 perokok yang mahu berhenti
merokok dipilih secara rawak. Kumpulan itu perlu dikaji selama dua bulan. Keberkesanan
tampalan nikotin diukur dengan mengira berapa ramai orang dalam kumpulan itu tidak terus
merokok pada akhir kajian. Reka bentuk eksperimen terbaik adalah separuh dipilih secara rawak
untuk menggunakan tampalan nikotin dan separuh lagi tidak menggunakannya.
To study the effectiveness of nicotine patches, a group of 50 smokers who want to quit smoking is chosen randomly. The group is
to be studied for two months. The effectiveness of the nicotine patches can be measured by calculating how many people in the
group have not resumed smoking by the end of the study. The best experimental design is half is chosen randomly to use nicotine
patches and the other half not to use them.
Beri sebab mengapa hanya separuh daripada perokok menggunakan tampalan nikotin untuk
penyiasatan. TP 4 KBAT Menganalisis
Give a reason why only half of the smokers use nicotine patches for the experiment.
[Mengapa] Separuh yang tidak dipilih untuk menggunakan tampalan nikotin bertindak sebagai eksperimen kawalan.
Keberkesanan penggunaan tampalan nikotin untuk tidak meneruskan penagihan merokok dapat diukur lebih tepat
dengan membandingkan hasil daripada kedua-dua kumpulan.
[Why] The half which is not chosen to use nicotine patches acts as control experiment. The effectiveness of using nicotine patches for not
resuming smoking addiction can be measured significantly by comparing the results of the two groups.
Laman Web
Imbas kod QR atau layari http://www.biology-pages.
info/P/Pulmonary.html untuk mengetahui lebih lanjut
tentang sistem respirasi dan penyakit respiratori.
23

2.4
Adaptasi dalam Sistem Respirasi

1 Lengkapkan peta buih di bawah dengan ciri-ciri struktur sistem respirasi yang meningkatkan
kecekapan proses pertukaran gas. TP 2
Complete the bubble map below about the characteristics of respiratory system structure that makes an efficient gas exchange.
i-THINK Peta Buih
(a)
Permukaan
yang lembap
A moist surface
Ciri-ciri
(c) struktur sistem (b)
Dinding sel
respirasi Luas
yang nipis Characteristics of permukaan
Very thin cell respiratory structure yang besar
structure system system Large surface
area
2 Rajah P dan Q menunjukkan dua struktur sistem respirasi haiwan. TP 1

Diagrams P and Q show two structures of animal respiration system.
Lamella insang
Kantung udara Gill’s lamella
Trakea
Trachea Air sacs
(ii) Filamen insang

Gill’s filaments
(i) Spirakel
Spiracles
Rajah P / Diagram P Rajah Q / Diagram Q

(a) Labelkan struktur respirasi dalam rajah P dan Q.
Label the respiratory structures in diagram P and Q.
(b) Namakan struktur respirasi P dan Q dan kumpulan haiwan yang terlibat.
Name the respiratory structure P and Q and the animals involve.
P : [Apa] Trakea bagi serangga / [What] tracheal system in insects

Q : Insang bagi ikan / Gills in fishes
Tick (✓) for the correct statements and (✗) for the wrong statements.
Pernyataan / Statement
(a) Amfibia boleh melakukan respirasi melalui kulit luarnya yang lembap dan nipis. ✓
Amphibians can carry out respiration through their moist and thin skin.
(b) Arah pengaliran air yang memasuki lamela insang ikan adalah berlawanan dengan
arah pengaliran darah. ✓
The direction of water flow that enters the gills’ lamella in fishes is opposite the direction of blood flow.
(c) Semua jenis ikan bernafas melalui insang. ✗
All type of fishes breathe using gills.
(d) Sistem peredaran dan sistem respirasi serangga terlibat dalam mekanisme respirasi
serangga. ✗
The circulatory and respiration system in insects involve in the respiration mechanism.
24

4 Rajah di bawah menunjukkan dua aktiviti sukan yang dilakukan di kawasan bertekanan udara
yang berbeza. Nyatakan adaptasi sistem respirasi manusia dalam situasi tersebut. TP 4
The diagram below shows two sport activities performed in different atmospheric pressure area. State the adaptation of respiratory
system in both situations. KBAT Menganalisis
(a) (b)
Aktiviti PAK-21
Tekanan atmosfera rendah Tekanan atmosfera normal
Low atmospheric pressure Normal atmospheric pressure
[Apa] Kadar pernafasan dan kadar denyutan jantung Kadar pernafasan meningkat and sel badan akan
ditingkatkan sehingga dua kali ganda daripada biasa melakukan respirasi anaerobik apabila berlaku keadaan
walaupun semasa keadaan rehat. sangat kekurangan/hutang oksigen.
The breathing rate increases and body cells will perform anaerobic
[What] Breathing rate and heartbeat rates are increased to twice as respiration when there is a severe lack/indebtedness of oxygen.
normal even during rest.
Aktiviti STEAM
TP 5 KBAT Menilai

2 Setiap kumpulan diminta mengumpul maklumat daripada pusat sumber atau Internet tentang respirasi haiwan melalui
Each group is required to collect information from the resource centre and the Internet about respiration of animals through
(a) kulit lembap
moist skin
(b) insang
gills
(c) trakea
trachea
3 Persembahkan hasil dapatan anda di hadapan kelas dalam bentuk persembahan Multimedia menggunakan Microsoft
PowerPoint yang mengandungi aspek-aspek berikut:
Present your findings in front of the class in the form of Multimedia presentation using the Microsoft PowerPoint which includes the
following aspects:
(a) Tajuk
Title
(b) Objektif
Objective
(c) Perbincangan
Discussion
(e) Kesimpulan
Conclusion
2.4 Belum Menguasai : TP 1 TP 2 TP 3 TP 4 TP 5 Menguasai : TP 1 TP 2 TP 3 TP 4 TP 5
25

2.5
Pertukaran Gas dalam Tumbuhan

1 Lukis dan labelkan rajah liang stoma. TP 2 KBAT Menganalisis

Draw and label the diagram of stomatal pore.
Sel pengawal
Guard cells
Nukleus
Nucleus
Sel epidermis
Epidermal cells Liang stoma
Stomatal pore
Kloroplas
Chloroplast
2 Garis jawapan yang betul. TP 3
Underline the correct answer.
(a) Pembukaan dan penutupan liang stoma dipengaruhi oleh kesegahan ( sel-sel pengawal / sel-sel
epidermis ).
The opening and closing of the stomatal pores are influenced by the turgidity of ( guard cells / epidermal cells ).
(b) Apabila sel pengawal ( segah / flasid ) liang stoma akan terbuka. Sebaliknya, apabila sel pengawal
( segah / flasid ) liang stoma akan tertutup.
When the guard cells become ( turgid / flaccid ) the stomatal pore opens. On the other hand, when the guard cells become
( turgid / flaccid ) the stomatal pore closed.
(c) Kesegahan sel-sel pengawal dipengaruhi oleh kepekatan ( ion terlarut / gas respirasi) dalam sel
pengawal dan sel epidermis yang mengelilinginya.
The turgidity of the guard cells is influenced by the concentration of ( dissolved ions / respiratory gases ) in the guard cells and the
epidermal cells surrounding it.
(d) Osmosis ialah pergerakan ( molekul-molekul air / molekul-molekul garam ) dari kawasan yang
( banyak / sedikit ) molekul air ke kawasan yang ( banyak / sedikit ) molekul air melalui membran
separa telap sehingga mencapai keseimbangan.
Osmosis is the movement of ( water molecules / salts molecules ) from the area of ( many / less ) water molecules to the area of
( many / less ) water molecules through a semi-permeable membrane until an equilibrium is reached.
(e) Dalam keadaan terang, sel pengawal menyerap air secara ( osmosis / resapan ) dan menjadi
segah, menyebabkan ( pembukaan / penutupan ) liang stoma. Dalam keadaan gelap, sel pengawal
kehilangan air lalu menjadi flasid, menyebabkan ( pembukaan / penutupan ) liang stoma.
When there is light, guard cells take up water by ( osmosis / diffusion ) and become turgid, resulting in the ( opening / closing )
of the stomatal pore. When it is dark, the guard cells lose water and become flaccid, resulting in the ( opening / closing ) of the
stomatal pore.
26

3 Tandakan (✓) bagi keadaan persekitaran yang menyebabkan liang stoma terbuka seperti dalam
rajah. TP 3
Mark (✓) for the environmental conditions that cause the stomatal pore to open as shown in the diagram.
Keadaan persekitaran / Environmental condition

(a) Keamatan cahaya tinggi / High light intensity ✓
(b) Keamatan cahaya rendah / Low light intensity

(c) Kandungan ion garam mineral dalam sel pengawal
tinggi ✓
High content of mineral salt ions in the guard cells
Aktiviti PAK-21
(d) Kandungan air dalam sel epidermis tinggi
High content of water in the epidermal cells
4 Nyatakan sama ada stoma terbuka atau tertutup dan terangkan kepentingannya dengan
melengkapkan jadual di bawah. TP 4
State whether the stoma is open or closed and explain its importance by completing the table below.
Keadaan stoma
Keadaan Stoma condition Kepentingan
persekitaran
Terbuka Tertutup Importance
Surrounding condition
Opens Closed
(a) Cuaca panas [Mengapa] Liang stoma terbuka membenarkan
Hot weather penyerapan gas karbon dioksida dan pembebasan
✓ oksigen semasa fotosintesis.
[Why] The opening of stomatal pores allows the absorption of
carbon dioxide and the release of oxygen during photosynthesis.
(b) Cuaca sangat Liang stoma tertutup mengurangkan kehilangan air

panas melalui penyejatan.
Closed stomatal pores reduce the loss of water through
Very hot weather ✓ evaporation.
Aktiviti STEAM
TP 5 KBAT Menilai

Each group is required to collect information from the resource centre and the Internet about
(a) kesan pencemaran ke atas tumbuhan
the impact of pollution on plants
(b) langkah pencegahan dalam konteks tempatan atau global
the preventive measures in local and global context
3 Persembahkan hasil dapatan anda dalam kelas dalam bentuk persembahan multimedia yang mengandungi aspek-aspek
berikut:
Present your findings in the class in the form of multimedia presentation which includes the following aspects:
(a) Tajuk / Title
(b) Objektif / Objective
(c) Perbincangan / Discussion
(d) Kesimpulan / Conclusion

27

Ujian Bulanan 1 (Bab 1 – Bab 2)
Jawab semua soalan. / Answer all questions.

Bahagian A
1 Rajah 1 menunjukkan lintasan impuls saraf di 3 Rajah 3 menunjukkan satu keadaan kecacatan
dalam sistem saraf manusia. penglihatan.
Diagram 1 shows the pathway of nerve impulses in the Diagram 3 shows a state of vision defect.
human nervous system.
Rangsangan Neuron deria

P Sensory neurone
Stimulus
Sistem saraf pusat

Central nervous system
Rajah 3 / Diagram 3
Gerak balas Bagaimanakah kecacatan penglihatan ini
R Q
Response
boleh diperbaik?
Rajah 1 / Diagram 1 How can this vision defect be corrected?
Apakah P, Q dan R? A Menggunakan kanta cembung

By using a convex lens
What are P, Q and R?
B Menggunakan kanta cekung
P Q R By using a concave lens
A Reseptor Saraf tunjang Efektor C Menggunakan kanta silinder
Receptor Spinal chord Effector By using a cylindrical lens
B Neuron Neuron Otak D Menggunakan kanta dwifokus
motor perantaraan Brain By using a bifocal lens
Motor neurone Interneurone
C Efektor Neuron motor Reseptor 4 Rajah 4 menunjukkan bahagian-bahagian
Effector Motor neurone Receptor lidah berlabel J, K dan L.
Diagram 4 shows the parts of the tongue labelled
D Reseptor Neuron motor Efektor J, K and L.
Receptor Motor neurone Effector
2 Rajah 2 menunjukkan bahagian utama sistem

saraf manusia.
J
Diagram 2 shows the major parts of a human nervous
system. L K L
Sistem saraf manusia

Human nervous system
Sistem saraf pusat Sistem saraf periferi Rajah 4 / Diagram 4

Central nervous system Peripheral nervous system Antara makanan berikut, yang manakah
dapat dikesan oleh bahagian J, K dan L?
Otak X Which of the following food can be detected by parts J, K
Brain and L?
Rajah 2 / Diagram 2 J K L
Apakah satu contoh tindakan badan yang A Peria Daging Limau
dikawal secara khusus oleh X? Bitter gourd Meat Lime
What is an example of body action that is specifically B Peria Madu Limau
controlled by X? Bitter gourd Honey Lime
A Bernafas C Lentingan lutut C Daging Garam Peria
Breathing Knee jerk Meat Salt Bitter gourd
B Menyanyi D Berfikir D Garam Daging Peria
Singing Thinking Salt Meat Bitter gourd
28
Strategi A+ Sains Tkt 3-Ujian Bln 1 4th.indd 28 17/10/2023 3:55:22 PM

5 Antara faktor berikut, yang manakah 8 Rajah 6 menunjukkan struktur X dalam
mempengaruhi kepekaan kulit terhadap peparu manusia.
rangsangan? Diagram 6 shows structure X in the human lungs.
Which of the following factors affect the skin sensitivity
towards stimulus?
I Kekuatan rangsangan
The strength of stimulus
II Bilangan efektor X
The number of efectors
III Ketebalan epidermis
The thickness of the epidermis
IV Bilangan reseptor Rajah 6 / Diagram 6
The number of receptors
Apakah ciri-ciri struktur X yang membolehkan
A I dan/and II C II dan/and III
proses resapan gas berlaku dengan cekap?
B III dan/and IV D I dan/and IV
What are the characteristics of structure X that allow efficient
gas diffusion process?
6 Susun langkah-langkah P, Q, R dan S bagi I Permukaan yang licin
menerangkan mekanisme bau. Smooth surface
Arrange steps P, Q, R and S to explain the mechanism of smell.
II Permukaan yang lembap
Moist surface
P – Wap bahan kimia larut dalam lapisan III Dinding sel yang sangat nipis hanya setebal
mukus satu sel
Chemical vapour dissolves in mucus layer Very thin cell wall which is only one cell thick
Q – Rangsangan bahan kimia dalam IV Kurang jaringan kapilari darah
udara masuk ke dalam rongga hidung Less network of blood capillaries
Chemical stimulus in the air enters the nasal
cavity A I dan/and II C II dan/and III
R – Sel-sel deria bau menghasilkan B III dan/and IV D I dan/and IV
impuls saraf
The sensory cells for smell produce nerve impulses 9 P, Q, R dan S ialah langkah-langkah proses
S – Otak mentafsirkan impuls saraf dan pengangkutan oksigen dalam darah manusia.
bau dikenal pasti P, Q, R and S are steps in the process of transportation of
The brain interprets the nerve impulses and the oxygen in the human blood.
smell is identified
P – Oksihemoglobin terurai dan oksigen
A P→Q→R→S C Q→R→P→S dibebaskan ke sel-sel badan
B Q→P→R→S D S→P→Q→R Oxyhaemoglobin decomposes and oxygen is released
to body cells
7 Peta alir dalam Rajah 5 menunjukkan laluan Q – Oksigen meresap dari alveolus ke dalam
udara yang masuk ke dalam sistem respirasi kapilari darah
manusia. Oxygen diffuses from the alveolus into blood
The flow map in Diagram 5 shows the pathway of air that capillaries
enters the human respiratory system. R – Oksigen bergabung dengan hemoglobin
membentuk sebatian oksihemoglobin
Trakea Bronkiol
P Q R Oxygen combines with haemoglobin to form
Trachea Bronchiole
oxyhaemoglobin compound
Rajah 5 / Diagram 5 S – Oksigen masuk ke peparu semasa proses
Apakah organ P, Q dan R? tarik nafas
Oxygen enters the lungs during inhalation process
What are organs P, Q and R?
P Q R Antara yang berikut, yang manakah

A Mulut Bronkus Alveolus menunjukkan urutan proses pengangkutan
Mouth Bronchus Alveolus oksigen dalam darah manusia yang betul?
B Hidung Esofagus Peparu Which of the following correctly shows the sequence in
Nose Oesophagus Lungs oxygen transport process in the human blood?
C A P→R→Q→S
Hidung Bronkus Alveolus
Nose Bronchus Alveolus B S→P→R→Q
D Peparu C S→Q→R→P
Bronkus Salur darah
Lungs Bronchus Blood vessel D R→P→S→Q
29

10 Rajah 7 menunjukkan eksperimen untuk I Suhu meningkat
mengkaji kesan asap rokok terhadap peparu. Temperature increases
Diagram 7 below shows an experiment set-up to investigate II Warna kapas kekal putih
the effects of cigarette smoke to lungs. The colour of white cotton is retained
Termometer III Larutan penunjuk hidrogen karbonat
Thermometer bertukar dari merah ke hijau
Rokok Ke pam penapis The colour of hydrogen carbonate indicator solution
Cigarette To filter pump changes from red to green
IV Larutan penunjuk hidrogen karbonat
Kapas lembap Larutan penunjuk
Moist cotton hidrogen karbonat bertukar dari merah ke kuning
Hydrogen carbonate The colour of hydrogen carbonate indicator solution
indicator solution
changes from red to yellow
Rajah 7 / Diagram 7 A I dan/and II
Antara yang berikut, yang manakah ialah B III dan/and IV
pemerhatian yang betul bagi eksperimen C II dan/and III
tersebut? D I dan/and IV
Which of the following are the correct observations for the
experiment?
Bahagian B
1 (a) Padankan afektor dan efektor dengan contoh yang betul.

Match the affector and effector with the correct examples.
Otot
Muscle
(i) Afektor
Affector
Kelenjar
Gland
(ii) Efektor
Effector
Fotoreseptor
Photoreceptor
[2 markah/marks] TP 1
(b) Tulis ‘Benar’ bagi pernyataan yang betul dan ‘Palsu’ bagi pernyataan yang salah mengenai sistem
saraf manusia.
Write ‘True’ for the correct statement and ‘False’ for the wrong statements about the human nervous system.
Pernyataan Benar atau Palsu

Statements True or False
(i) Sistem saraf mengawal dan mengkoordinasi organ dan bahagian badan Benar
The nervous system controls and coordinates the organs and parts of the body True
(ii) Tindakan terkawal dikawal oleh sistem saraf pusat Palsu

Controlled actions are controlled by the central nervous system False
(iii) Afektor menerima rangsangan dan menghasilkan impuls saraf Benar

Affectors receive stimuli and produce nerve impulses True
30

2 (a) Padankan struktur pada lidah yang berikut dengan nama yang betul.
Match the following structures of the tongue with the correct name.
Struktur pada lidah Nama

Structures of the tongue Name
(i)
Tunas rasa
Taste bud
Sel penyokong
Supporting cell
(ii)
Papila
Papilae
Koroid
Choroid
(b) Isi tempat kosong dengan jenis makanan yang dapat dirasa pada bahagian lidah yang berlabel.
Fill in the blanks with the type of food that can be tasted on the labelled parts of the tongue.
Garam Peria Jus lemon Gula

Salt Bitter gourd Lemon juice Sugar
X : Peria / Bitter gourd

Y : Jus lemon / Lemon juice
Z : Garam / Salt
Bahagian C
1 Ketebalan epidermis kulit berbeza pada bahagian-bahagian berbeza pada tubuh manusia. Jadual 1
menunjukkan ketebalan epidermis bagi beberapa bahagian tubuh manusia.
The thickness of epidermis of the skin varies in different parts of the human body. Table 1 shows the thickness of the epidermis
of a few parts of the human body.
Bahagian tubuh Ketebalan epidermis

Part of the body Thickness of epidermis (μm)
Pipi / Cheek 38.8
Cuping telinga / Earlobes 30.0
Abdomen / Abdomen 46.6
Lengan / Forearm 74.9
Punggung / Buttock 96.5
Jadual 1 / Table 1
31

(a) (i) Berdasarkan Jadual 1, cadangkan bahagian tubuh yang paling sesuai untuk menerima
suntikan. KBAT Menganalisis
Based on Table 1, suggest the part of the body that is most suitable to receive injections.
[Apa] Punggung / [What] Buttock
[1 markah/mark] TP 2
(ii) Jelaskan jawapan anda.
Explain your answer.
[Mengapa] Kerana bahagian ini mempunyai epidermis yang tebal dan kurang bilangan reseptor sakit. Maka,
kurang rasa sakit. / [Why] Because this part of the body has thick epidermis and less number of pain receptors. Thus, less pain.
(b) Beri dua faktor yang mempengaruhi kepekaan kulit.

Give two factors that influence the sensitivity of the skin.
– [Apa] Ketebalan lapisan epidermis / The thickness of the epidermal layer
– [What] Bilangan reseptor / The number of receptors

(c) Penduduk di negara sejuk lazimnya memakai penutup telinga semasa musim sejuk. Jelaskan
mengapa. KBAT Mengaplikasi
People in cold countries normally wear earmuffs during cold winter days. Explain why.
[Mengapa] Cuping telinga mempunyai epidermis yang paling nipis. Oleh itu, bahagian ini akan mengesan
kesejukan paling cepat. Dengan memakai penutup telinga, telinga dapat dilindungi daripada sejuk melampau.
[Why] Earlobes have thin epidermis. Thus, this part of the body will be the first to detect cold. Wearing earmuffs can protect the ears from
extreme cold.
2 (a) (i) Ros memakai cermin mata berkanta cembung. Apakah jenis kecacatan penglihatan yang
dihidapi Ros?
Ros is wearing convex lens spectacles. What is her vision defect?
[Apa] Rabun dekat / [What] Long-sightedness
[1 markah/mark]
(ii) Nyatakan keadaan penglihatan Ros jika dia tidak memakai cermin mata. KBAT Menganalisis
State her vision problem if Rose is not wearing spectacles.
[Bagaimana] Boleh melihat objek jauh dengan jelas tetapi objek dekat kelihatan kabur.
[How] Able to see distant objects clearly but near objects are blurred.
(b) (i) Dalam satu kajian lapangan di taman sekolah, Ali menyedari bahawa dia sukar membezakan
warna-warna bunga, terutamanya warna merah dan hijau. Apakah jenis kecacatan penglihatan
Ali?
In a field study at the school garden, Ali realises that he has problem to distinguish the colours of flowers, especially red and
green. What is Ali’s vision defect?
Rabun warna / Colour blindness
(ii) Nyatakan sebab kecacatan tersebut berlaku. KBAT Mengaplikasi

State the cause of the defect.
[Mengapa] Disebabkan kecacatan atau kekurangan sel kon yang mengesan warna dalam retina matanya.
[Why] Due to defect or lack of cone cells that detect colour in the retina of his eyes.
32

(iii) Bagaimanakah masalah tersebut dapat dibetulkan? / How can the problem be corrected?
[Bagaimana] Rabun warna ialah sejenis penyakit genetik yang tidak dapat dibetulkan dan belum ada rawatan.
[How] Colour blindness is a genetic disorder which cannot be corrected and has no treatment yet.
3 Jadual 2 menunjukkan komposisi bagi udara hembusan dan udara sedutan manusia.
Table 2 shows the composition of human inhaled and exhaled air.
Komponen / Component Udara sedutan / Inhaled air Udara hembusan / Exhaled air
Oksigen / Oxygen 21.0% 16.0%
Karbon dioksida / Carbon dioxide 0.03% 4%
Nitrogen / Nitrogen 78.1% 78.1%
Wap air / Water vapour Kurang / Lesser Lebih banyak / More
Suhu / Temperature Boleh berubah-ubah Pada suhu badan manusia
May vary At human body temperature
Jadual 2 / Table 2
(a) Bandingkan kandungan oksigen dan karbon dioksida dalam udara sedutan dan udara hembusan.
Compare the oxygen and carbon dioxide contents in inhaled air and exhaled air. KBAT Menganalisis
[Apa] Kandungan oksigen adalah lebih tinggi dalam udara sedutan daripada udara hembusan, manakala kandungan
karbon dioksida pula lebih tinggi dalam udara hembusan.
[What] The oxygen content is higher in inhaled air than in exhaled air, whereas the carbon dioxide content is higher in exhaled air.
(b) Huraikan jawapan anda di 3(a). / Describe your answer in 3(a). KBAT Menganalisis
[Mengapa] Oksigen yang disedut masuk ke dalam sistem respirasi digunakan untuk proses respirasi sel yang
membebaskan karbon dioksida keluar dari tubuh semasa hembusan nafas. Oleh itu, udara hembusan mengandungi
kurang oksigen dan lebih karbon dioksida berbanding dengan udara sedutan.
[Why] Oxygen inhaled into the respiratory system is used for cell respiration process that releases carbon dioxide out of the body during
exhalation. Therefore, exhaled air contains less oxygen and more carbon dioxide compared to inhaled air.
(c) Beri satu persamaan antara udara sedutan dengan udara hembusan. Jelaskan. KBAT Menganalisis
Give one similarity between the inhaled and exhaled air. Explain.
[Apa] Kandungan gas nitrogen dalam udara sedutan dan udara hembusan adalah sama iaitu 78.1%. Ini disebabkan
gas nitrogen tidak digunakan semasa respirasi oleh sel badan manusia.
[What] The content of nitrogen gas in inhaled air is the same as in exhaled air, which is 78.1%. This is because nitrogen gas is not used in
respiration by human body cells.
(d) Mengapakah kita merasa lebih panas apabila berada di ruang yang sempit dengan ramai orang?
Jelaskan berdasarkan data dalam Jadual 2. KBAT Menganalisis
Why do we feel warmer when we are in a cramped space with lots of people? Explain based on the data in Table 2.
Di dalam ruang yang kecil, kandungan oksigen adalah terhad. Proses pernafasan yang dilakukan oleh ramai orang
menyebabkan kandungan oksigen di udara dalam ruang tersebut berkurangan dan kandungan karbon dioksida
meningkat. Ini menyebabkan suhu udara sekeliling lebih tinggi dan kita berasa lebih panas.
In a small space, the oxygen content is limited. Breathing process carried out by many people causes the oxygen content in the space reduces
and the carbon dioxide content increases, resulting in higher temperature. So, we feel warmer.
33

Bab
Pengangkutan
3 Transportation

3.1
Sistem Pengangkutan dalam Organisma

1 Isi tempat kosong dengan perkataan yang betul mengenai fungsi sistem pengangkutan dalam
organisma. TP 2
Fill in the blanks with the correct words about the function of transport system in organisms.
(a) Mengangkut oksigen dan nutrien ke sel-sel badan untuk proses respirasi sel
bagi menghasilkan tenaga.
oxygen nutrient
Transport and to the body cells for cell respiration process to produce energy.
(b) Mengangkut air dan garam mineral serta hasil fotosintesis dalam tumbuhan.
water mineral salts
Transport and and also products of photosynthesis in plants.
(c) Menyingkirkan bahan kumuh seperti karbon dioksida untuk mengelakkan ketoksikan
dalam sel.
waste products
Eliminates such as carbon dioxide to prevent toxicity in cells.
(d) Membolehkan proses pertukaran gas dan bahan keperluan sel berlaku.
exchange
Enables the of gases and cell’s vital materials to occur.
2 Nyatakan tiga kelebihan organisma di bawah yang membolehkan proses resapan ringkas berlaku
dengan mudah dan cekap. TP 3
State three advantages of the organisms shown below that allow a simple diffusion to occur easily and efficiently.
i-THINK Peta Pokok
(a) (b) (c)

[Apa] Tinggal di persekitaran Jarak antara sitoplasma sel dengan Mempunyai jumlah luas
akuatik yang kaya dengan oksigen persekitaran luar sangat dekat, permukaan per isi padu yang
dan nutrien. iaitu hanya satu sel. besar berbanding dengan saiz.
The distance between cytoplasm and the Has a large total surface area per volume
[Mengapa] Living in aquatic
external environment is very close, which is compared to the size.
environments that are rich in oxygen and
only one cell thick.
nutrients.
34

3.1

1 Namakan jenis sistem pengangkutan bagi organisma berikut. TP 3
Name the type of transport system for the following organisms.

i-THINK Peta Titi
Amoeba Pokok bunga Lebah Manusia

Organisma Amoeba raya Bee Human
Organism Hibiscus plant
as as as
Jenis sistem Resapan Sistem vaskular Bendalir tisu Sistem
pengangkutan Diffusion Vascular system Tissue fluid peredaran darah
Blood circulatory
Type of transport system
system
(as = sama seperti)
2 Lengkapkan peta buih berganda di bawah untuk menunjukkan persamaan dan perbezaan sistem
pengangkutan organisma unisel dan organisma multisel bersaiz besar. TP 4
Complete the double bubble map below to show the similarities and differences of transport system in unicellular organisms and large
multicellular organisms.
i-THINK Peta Buih Berganda
(a) (b)
Tiada sistem Ada sistem
pengangkutan pengangkutan
khusus khusus
No specific Has
specific
transport system (h) transport system
Mengangkut (c)
(h)
gas-gas respirasi,
Pengangkutan Pengangkutan
bahan melalui nutrien, bahan bahan penting
proses Organisma
Organisma kumuh melalui sistem
resapan ringkas unisel multisel besar
Large peredaran darah
The transport of Unicellular Transport
multicellular The transport of vital
substances through organism
respiratory gases, organism substances through
the process of
blood circulatory
simple diffusion nutrients, waste
system
products
(g) (d)
(f) (e)
Jarak di antara Jarak di antara
persekitaran luar Nisbah JLP/I Nisbah JLP/I persekitaran luar
dengan sel badan berbanding berbanding dengan sel badan
sangat dekat dengan saiz dengan saiz sangat jauh
The distance adalah besar adalah kecil The distance
between the external The ratio of TSA/V The ratio of TSA/V between the external
environment and body compared to size is compared to size is environment and body
near big small far
cells is cells is
Nota JLP/I = Jumlah Luas Permukaan per Isi padu / TSA/V = The Total Surface Area per Volume
35

3.1

1 Padankan setiap jenis pengangkutan dalam organisma dengan proses hidup yang terlibat dan
kepentingannya. TP 3
Match each type of transport in organisms with the life process involved and its importance.
Jenis pengangkutan Proses hidup Kepentingan

Type of transport Life process Importance
Pengangkutan nutrien Respirasi sel Mengelakkan ketoksikan sel

Transport of nutrient Cell respiration Prevents cell toxicity
Pengangkutan oksigen Perkumuhan Menghasilkan tenaga

Transport of oxygen Excretion Produces energy
Sumber tenaga, menggantikan

Pengangkutan karbon Pertumbuhan sel mati dan rosak
dioksida Growth Source of energy, to replace dead and
Transport of carbon dioxide damaged cells
2 Mengapakah organisma multisel memerlukan sistem pengangkutan yang lebih kompleks dan
berkembang? Tandakan (✓) bagi jawapan yang benar. TP 4 KBAT Menganalisis
Why do multicellular organisms need more complex and developed transport system? Tick (✓) for the correct answers.
(a) Mempunyai nisbah jumlah luas permukaan per isi padu yang besar.
Has a large total surface area to volume ratio.
(b) Oksigen tidak dapat sampai ke seluruh sel-sel badan secara resapan merentasi
permukaan badan. ✓
Oxygen cannot reach all body cells by diffusion across the body surface.
(c) Jarak antara sel-sel badan dengan persekitaran luar sangat dekat.
The distance between body cells and the external environment is very close.
(d) Pengangkutan secara resapan adalah sangat perlahan dan tidak mampu untuk
mengangkut cukup nutrien ke seluruh sel-sel badan dengan pantas. ✓
Transportation by diffusion is too slow and not able to carry enough nutrients to all body cells quickly.
(e) Memerlukan sistem pengangkutan khusus untuk mengedarkan bahan keperluan sel
ke seluruh sel-sel badan dengan cekap. ✓
Require specific transport system to transport essential substances to all body cells efficiently.
36

3.2
Sistem Peredaran Darah

1 Lengkapkan pernyataan di bawah. / Complete the statements below. TP 2
(a) Sistem peredaran darah vertebrata terdiri daripada jaringan salur yang mengandungi
darah
dan organ mengepam, iaitu jantung untuk memastikan pengaliran darah
ke seluruh badan.
network of vessels blood
The vertebrate circulatory system consists of that contains and a pump, which is the
heart
that assures blood flows to the whole body.
(b) Sistem peredaran darah mempunyai fungsi untuk mengangkut bahan keperluan sel seperti
nutrien
dan oksigen , dan juga bahan kumuh seperti karbon dioksida, haba dan
air berlebihan untuk disingkirkan daripada badan.
nutrients oxygen
The circulatory system functions to transport substances required for cells such as and , and
waste materials
also such as carbon dioxide, heat and excess water to be removed from the body.
2 Padankan haiwan dengan rajah sistem peredaran darahnya. Kemudian, namakan sistem peredaran itu.
Match the animal to its blood circulatory system diagram. Then, name the blood circulatory system. TP 3
Haiwan Rajah sistem peredaran darah Jenis sistem peredaran darah

Animal Blood circulatory system diagram Type of blood circulatory system
Mamalia dan burung Kapilari di kulit

dan peparu
Mammal dan bird Capillaries in the
lungs and skin
Atrium Atrium kiri
kanan Sistem peredaran gandadua
Left atrium
Right Double circulatory system
atrium Ventrikel Jantung
Ventricle Heart
Kapilari di badan
Capillaries in the body
Ikan Kapilari di peparu

Capillaries in the lungs
Fish
Atrium Atrium
Atrium Atrium Sistem peredaran gandadua
Ventrikel Jantung Double circulatory system
Ventricle Heart
Kapilari di badan
Capillaries in the body
Reptilia Kapilari di peparu

Reptile
Atrium
kanan Atrium kiri
Right Left atrium
atrium
Sistem peredaran gandadua
Ventrikel kiri
Left ventricle Double circulatory system
Ventrikel
kanan Jantung/Heart
Right
ventricle Kapilari di badan
Amfibia Kapilari
insang
Amphibian Gill
Arteri
Artery capillaries
Ventrikel
Ventricle Sistem peredaran tunggal
Atrium Single circulatory system
Vena Atrium
Vein Kapilari
di badan
Capillaries in
the body
37

3.2

1 Lengkapkan jadual berikut berpandukan rajah di bawah. TP 3 HEBAT SAINS MODUL 11

Laman Web
Complete the following table based on the diagram below.
V
Laman Web
W
U Imbas kod QR atau layari http://training.seer.
cancer.gov/anatomy/cardiovascular/heart/
T structure.html untuk mengetahui lebih lanjut
tentang struktur jantung manusia.
X S
Y
R
Struktur berlabel Struktur jantung Fungsi

Labelled structure Structure of the heart Function
Aorta Mengangkut darah beroksigen ke seluruh badan

(a) V Aorta Carries oxygenated blood to all over the body
Arteri pulmonari Membawa darah terdeoksigen dari jantung ke peparu

(b) U
Carries deoxygenated blood from the heart to the lungs
Pulmonary artery
Vena pulmonari Membawa darah beroksigen dari peparu ke jantung

(c) T
Carries oxygenated blood from the lungs to the heart
Pulmonary vein
Vena kava Membawa darah terdeoksigen dari seluruh badan ke jantung

(d) W
Carries deoxygenated blood from all over the body to the heart
Vena cava
Injap sabit Memastikan darah mengalir sehala/tiada pengaliran balik darah

(e) X Semilunar valve Ensures that blood flows in one direction/no backflow of blood
Injap trikuspid Memastikan darah mengalir sehala/tiada pengaliran balik darah

(f) Y Tricuspid valve Ensures that blood flows in one direction/no backflow of blood
Ventrikel kiri Mengepam darah beroksigen ke seluruh badan

(g) R Left ventricle Pumps blood to all over the body
Mengasingkan ruang kanan dan kiri jantung, memastikan tiada

Septum percampuran darah beroksigen dan darah terdeoksigen
(h) S Septum Separates the right and the left chambers of the heart, ensures no mixing of
oxygenated and deoxygenated blood
2 Ramalkan apa yang akan berlaku jika struktur S tidak ada. TP 3 KBAT Mengaplikasi
Predict what will happen if structure S does not exist.
[Apa] Jika S tiada, darah beroksigen akan bercampur dengan darah terdeoksigen.
[What] If S does not exist, the oxygenated blood will mix with the deoxygenated blood.
38

3.2
Jawab soalan di bawah. SP 3.2.3 HEBAT SAINS MODUL 25 PISA/TIMSS

Answer the question below.
1 Seorang murid ingin mengetahui perubahan kadar Senaman/Exercise

denyutan nadi manusia ketika melakukan aktiviti
{
140
Pulse rate (beats/minute)

Kadar denyutan nadi
fizikal. Dia mengukur kadar denyutan nadinya sebelum 120
(denyutan/minit)
100
melakukan senaman dan selepas senaman. Kemudian, dia 80
mengukur kadar denyutan nadinya lagi setiap satu minit 60
untuk beberapa minit selepas senaman. Dia melukis graf 40
20
untuk menunjukkan keputusan yang diperoleh.
A student wants to investigate the changes in the human pulse rate when 0 1 2 3 4 5 6
doing physical activities. He measures his pulse rate before doing exercise Masa (minit)/Time (minutes)
and after exercise. Then, he measures his pulse rate again at every minute for
several minutes. He draws a graph to show the results obtained.
(a) Berapakah kadar denyutan nadinya sebelum senaman? TP 2

What is his pulse rate before exercise?
70 denyutan per minit / 70 beats per minute
(b) Tandakan (✓) pernyataan yang benar berdasarkan graf. TP 2

Tick (✓) the correct statements by referring to the graph.
(i) Kadar denyutan nadinya bertambah sebanyak 40 denyutan per minit

His pulse rate increases by 40 beats per minute
(ii) Kadar denyutan nadinya mengambil masa yang lebih panjang untuk menurun
daripada meningkat ✓
His pulse rate takes a longer time to slow down than to increase
(iii) Kadar denyutan nadinya selepas 4 minit bersenam ialah 80 denyutan per minit
His pulse rate after 4 minutes of exercising is 80 beats per minute
(iv) Kadar denyutan nadinya kembali kepada normal selepas 3 minit ✓

His pulse rate returns to normal after 3 minutes
(c) Apakah kepentingan senaman kepada kesihatan badan? TP 3 KBAT Mengaplikasi

What are the benefits of exercise to our health?
Senaman baik untuk jantung//melancarkan peredaran darah, paras oksigen// mengurangkan berat badan//
mengelakkan pengumpulan lemak//merendahkan paras kolesterol darah//membakar lemak//untuk membina
otot badan / Exercise is beneficial for the heart,// for good blood circulation, oxygen levels//weight loss//, prevents fat storage, //lowers
cholesterol,// burns fat. // builds muscle strength/tone
(d) Terangkan mengapa jantung berdenyut lebih cepat apabila kita membuat senaman. TP 4
Explain why our heart beats faster when we exercise. KBAT Menganalisis
– [Mengapa] Sel-sel badan kita memerlukan lebih banyak oksigen untuk tenaga, // pengoksidaan makanan
memerlukan oksigen dan semasa bersenam lebih banyak bahan kumuh disingkirkan
[Why] Our body cells need more oxygen for energy,// oxidation of food needs oxygen and during exercise more waste products are removed
– Jantung mengepam lebih banyak darah untuk meningkatkan aliran darah kerana sel-sel kita memerlukan lebih
banyak oksigen semasa bersenam. // darah kita mengalir lebih cepat untuk membawa oksigen ke sel-sel dan
membuang bahan kumuh/The heart pumps more blood to increase blood flow because our cells need more oxygen during exercise. //
our blood flows faster to carry oxygen to body cells and to carry away waste products
39

3.2
Jawab soalan di bawah. SP 3.2.4

Answer the question below.
1 Sekolah anda akan menganjurkan satu program kesihatan “Minggu sayangi jantung anda”. Rancangkan
beberapa aktiviti yang bersesuaian untuk meningkatkan kesedaran supaya mengamalkan gaya hidup
sihat dan menjaga kesihatan jantung. HEBAT SAINS MODUL 25 STEAM TP 5
Your school will be organising a “Love your heart week” health program. Plan a number of suitable activities to raise awareness on
practicing a healthy lifestyle and maintaining heart health.
Padankan tema aktiviti dengan aktiviti yang bersesuaian bagi program kesihatan tersebut.
Aktiviti PAK-21
Match the theme of activity with the appropriate activity for the health program.
Tema aktiviti / Theme of activity Aktiviti / Activity
Bahaya obesiti Pameran tentang bahaya merokok dan penyalahgunaan dadah

The risk of obesity An exhibition on dangers of smoking cigarette and drug abuse
Amalan gaya hidup cergas Pertandingan mewarna piramid makanan

Active lifestyle practice Food pyramid colouring contest
Amalan gaya hidup sihat Ceramah tentang penyakit kardiovaskular

Healthy lifestyle practice A talk on cardiovascular diseases
Pemakanan seimbang Aktiviti senamrobik

A balanced diet Aerobic exercise activity
Aktiviti STEAM
HEBAT SAINS MODUL 25 TP 5 KBAT Menilai

2 Setiap kumpulan diminta merancang satu kempen kesedaran bagi meningkatkan pengetahuan dan pemahaman
tentang kesihatan jantung.
Each group is required to plan an awareness campaign to enhance the knowledge and understanding of a healthy heart.
3 Seorang ahli daripada setiap kumpulan diminta membuat pembentangan menggunakan Microsoft PowerPoint.
Ahli kumpulan lain mendengar dan menyoal hasil kumpulan lain. Setiap pembentangan mestilah mengandungi
aspek-aspek berikut:
A member of each group is asked to do a presentation using Microsoft PowerPoint. Members of other groups listen and
question the ideas presented by other groups. Each presentation must include the following aspects:
(a) Tajuk
Title
(b) Objektif kempen
Objectives of the campaign
(c) Pelan tindakan
Action plan
(d) Perbincangan
Discussion
(e) Kesimpulan
Conclusion
40

3.3
Darah Manusia
Jawab soalan-soalan berikut.

1 Lengkapkan jadual di bawah dengan nama dan fungsi setiap komponen darah. SP 3.3.1 TP 1
Complete the table below with the name and function of each blood components.
Nama/Name : Nama/Name : Nama/Name :

Sel darah putih Sel darah merah Platelet
White blood cells Red blood cells Platelets
Fungsi/Function: Fungsi/Function: Fungsi/Function:

[Apa] Melawan penyakit dengan Mengangkut oksigen ke seluruh Membantu pembekuan darah untuk
membunuh mikroorganisma yang bahagian badan memberhentikan pendarahan
masuk ke dalam badan Transports oxygen to all parts of the body Helps in blood clotting to stop bleeding
[What] Fight against diseases by killing
microorganisms that enter the body
2 Lengkapkan jadual berikut berdasarkan rajah di bawah. SP 3.3.2 TP 4 KBAT Menganalisis

Complete the following table based on the diagram below.
Penderma darah: Encik Danial Penerima darah: Cik Lin

Blood donor: Encik Danial Blood receiver: Cik Lin Video Tutorial
✓ ✓ ✓ ✓
Imbas kod QR atau layari
✓ ✓ ✓ ✓ http://www.youtube.com/
watch?v=DZ9UKSPjyIE
untuk menonton video tutorial
tentang komponen dan
A B A B kandungan darah manusia.
O AB O AB
Penerima darah / Blood receivers Penderma darah / Blood donors

Petunjuk: ✓ – tiada penggumpalan / Key: ✓ – no agglutination
Apakah jenis darah Encik Danial dan Cik Lin dan apakah gelaran yang sesuai bagi mereka?
What are Encik Danial’s and Cik Lin’s blood types, and what are appropriate titles for them?
Jenis darah Gelaran bagi keserasian darah Wajarkan gelaran yang diberikan
Video Tutorial
Type of blood Title for blood compatibility Reason for the given title
Encik (a) Darah jenis O (b) Penderma universal (c) Boleh mendermakan darahnya kepada
Danial Blood type O Universal donor penerima daripada semua jenis
kumpulan darah ABO
Can donate blood to recipients of all types of ABO
blood group
Cik Lin (d) Darah jenis AB (e) Penerima universal (f) Boleh menerima darah penderma
Blood type AB Universal recipient daripada semua jenis kumpulan darah
ABO
Can receive blood from donors of all types of ABO
blood group
41

3.3
Darah Manusia

1 Garis jawapan yang betul. TP 2
Underline the correct answer.
(a) Kumpulan darah manusia A, B, AB dan O ditentukan mengikut jenis ( antigen / antibodi ) yang
terdapat di permukaan sel darah merah.
Human blood groups A, B, AB and O are determined by the type of ( antigen / antibody ) found on the surface of red blood cells.
(b) Antibodi bagi darah terdapat dalam ( plasma darah / sel darah putih ).
Antibodies for blood are found in ( blood plasma / white blood cells ).
(c) Percampuran dua jenis darah yang tidak serasi akan menyebabkan ( penggumpalan / pencairan )
darah.
Mixing of two types of blood that are incompatible will cause ( agglutination / dilution ) of blood.
(d) Pemindahan darah berlainan jenis yang tidak serasi adalah ( wajar / tidak wajar ) kerana boleh
menyebabkan ( kesakitan / kematian ).
The transfusion of blood of different types which are incompatible is ( reasonable / unreasonable ) as it may cause ( pain / death ).
(e) Penggumpalan darah berlaku apabila ( antibodi / sel darah merah ) menyerang antigen yang
sepadan dengannya.
Agglutination of blood occurs when an ( antibody / red blood cell ) attacks its corresponding antigen.
2 Lengkapkan jadual di bawah tentang pemindahan darah yang selamat. TP 3
Complete the table below about safe blood transfusion.
Jenis antigen Jenis antibodi Pemindahan darah yang selamat

Jenis kumpulan dalam sel darah dalam plasma Safe blood transfusion
darah merah darah
Types of blood groups Types of antigen in the Types of antibody in Derma kepada Terima daripada
red blood cell blood plasma Donate to Receive from
A A Anti-B A, AB A, O
B B Anti-A B, AB B, O
Tiada antibodi
AB A dan/and B
No antibody
AB A, B, AB, O
Anti-A dan/ and

O Tiada/ None
Anti-B
A, B, AB, O O
42

3.3
Darah Manusia

1 Padankan masalah kekurangan darah berikut dengan komponen darah yang boleh didermakan. TP 3
Match the following blood deficiency with the component of blood that can be donated.
Masalah kekurangan darah Komponen darah

Blood deficiency Component of blood
(a) Melecur akibat kebakaran Sel darah merah

Burned due to fire Red blood cell
(b) Pesakit anemia yang kekurangan hemoglobin Keseluruhan darah

Anaemia patients who lack haemoglobin Whole blood
(c) Pembedahan Platelet darah

Operation Blood platelet
(d) Pesakit leukemia Plasma darah

Leukemia patient Blood plasma
2 Senaraikan kriteria yang melayakkan seseorang untuk menderma darah. TP 3
List the criteria that qualify a person to donate blood.

i-THINK Peta Buih
(a)
[Apa] Berat
badan tidak
kurang 45kg
[What] Weight is
not less than 45kg
(e) (b)
Tidak mengandung, Bukan homoseksual,

sedang haid atau atau melakukan seks
menyusukan anak rambang
Not pregnant, in Not a homosexual, or
menstruation or sexually promicious
breastfeeding
Kriteria
penderma
darah
Blood donor
criteria
(d) (c)
Berumur 18 - 60 Sihat tubuh

tahun pada kali badan, tiada
pertama penyakit
Aged 18-60 years old for No health problems
first time
43

3.4
Pengangkutan dalam Tumbuhan

1 Lengkapkan pernyataan berikut. / Complete the following statement. TP 2
Transpirasi ialah proses (a) kehilangan air daripada daun tumbuhan dalam bentuk
(b) wap air melalui (c) stoma menerusi proses (d) penyejatan .
lose water
Transpiration is the process by which plants (a) from the leaves of the plants in the form of
water vapour stomata evaporation
(b) through the (c) by (d) process.
2 Lengkapkan peta bulatan di bawah dengan faktor-faktor yang mempengaruhi kadar transpirasi
tumbuhan. TP 3
Complete the circle map below with the factors that affect the rate of transpiration in plants.
Buku rujukan Buku teks

Reference book Textbook
(a) Kelembapan udara

Air humidity
Faktor yang
mempengaruhi
(d) Suhu persekitaran kadar (b) Pergerakan udara
transpirasi Air movement
Surrounding temperature
Factors that
affect the rate of
transpiration
(c) Keamatan cahaya

Light intensity
Internet Guru
Teacher
Mark (✓) for the correct statements and (✗) for the incorrect statements.
(a) Transpirasi ialah kehilangan air dalam bentuk wap air. ✓

Transpiration is the loss of water in the form of water vapour.
(b) Pelembakan terjadi melalui liang stoma dan lentisel pada batang tumbuhan. ✗
Guttation occurs through the stomatal pores and lenticels on the stem of plants.
(c) Pelembakan ialah kehilangan air dalam bentuk cecair. ✓

Guttation is the loss of water in the form of liquid.
(d) Pelembakan yang berlebihan menyebabkan kelayuan. ✗

Excessive guttation causes wilting.
44

3.4
Jawab soalan berikut. SP 3.4.2
Answer the following question.
1 Susan ingin mengkaji proses transpirasi dalam tumbuhan untuk menunjukkan bahawa air bergerak
dalam tumbuhan dan dibebaskan sebagai wap air ke udara. Susan menggunakan sepohon pokok
dalam pasu yang sihat untuk penyiasatan saintifiknya. TP 1
Susan wants to study the transpiration process in plants to show that water moves in plants and is released as water vapour into the air.
Susan uses a healthy potted plant for her scientific investigation.
(a) Prosedur dan pemerhatian yang manakah adalah betul dan tepat bagi penyiasatan saintifik
tersebut? Tandakan (✓) bagi jawapan yang betul.
Which procedure and observation are correct and accurate for the scientific investigation? Mark (✓) for the correct answer.
(i) Prosedur: Letakkan air di dalam bekas di bawah pokok

Pemerhatian: Air akan hilang daripada bekas
Procedure: Put water in a container under the plant
Observation: Water will disappear from the container
(ii) Prosedur: Letakkan satu dahan yang telah dipotong daripada pokok itu di dalam beg
plastik
Pemerhatian: Titisan air akan dapat dilihat di dalam beg plastik
Procedure: Place a cut branch from the plant in a plastic bag
Observation: Water droplets will be seen in the plastic bag
(iii) Prosedur: Tutup pokok dengan beg plastik dan siram pokok tersebut setiap hari
Pemerhatian: Titisan air akan dapat dilihat di dalam beg plastik ✓
Procedure: Cover the plant with a plastic bag and water the plant every day
Observation: Water droplets will be seen in the plastic bag
(iv) Prosedur: Letakkan satu dahan yang telah dipotong daripada pokok itu di dalam
segelas air berwarna
Pemerhatian: Warna daun akan berubah.
Procedure: Place a cut branch from the plant in a glass filled with coloured water
Observation: The leaves will change colour.
(b) Bagaimanakah proses transpirasi membantu tumbuhan? TP 3 KBAT Mengaplikasi

How does the transpiration process help plants?
Daya transpirasi membantu menarik air dan garam mineral ke atas dari akar ke batang dan daun / sejatan wap air
pada daun membantu menyejukkan tumbuhan semasa cuaca panas
Transpirational pull helps to draw water and mineral salts upwards from the roots to the stem and leaves / evaporation of water vapour on the
leaves helps to cool the plants during a hot weather
(c) (i) Adakah transpirasi mempunyai kesan sampingan ke atas tumbuh-tumbuhan?

Does transpiration have side effects to the plants?
Ya/ Yes
(ii) Terangkan jawapan anda. TP 4 KBAT Menganalisis

[Bagaimana] Transpirasi berlebihan menyebabkan kelayuan. / [How] Excessive transpiration causes wilting.
45

3.4
Jawab soalan-soalan di bawah. SP 3.4.3

Answer the questions below.
1 Rajah di bawah menunjukkan keratan rentas batang, akar dan daun tumbuhan dikotiledon.
The diagram below shows the cross-section of the stem, root and leaf of a dicotyledon plant.
(a) Tentukan bahagian tumbuhan yang berlabel P, Q dan R. TP 1
Determine the plant parts labelled as P, Q and R.
N N
N
M
M
M
P : Akar / Root Q : Batang / Stem R : Daun / Leaf

(b) M dan N ialah tisu dalam berkas vaskular tumbuhan. Lengkapkan jadual di bawah. TP 2
M and N are tissues in a plant vascular bundle. Complete the table below.
Tisu Sel-sel yang membina tisu Nama tisu Fungsi tisu

Tissue Cells that build the tissue Name of the tissue Function of the tissue
(i) (ii)
Terdiri daripada sel-sel mati Mengangkut air dan garam mineral
M Xilem
Made up of dead cells dari akar ke bahagian lain
Xylem
Transports water and mineral salts from the
roots to other parts of the plant
(iii) (iv)
Terdiri daripada sel-sel Mengangkut makanan dari daun ke
N hidup Floem
bahagian lain tumbuhan
Phloem
Made up of living cells Transports food from the leaves to other parts
of the plant
2 Nyatakan fungsi pengangkutan bagi struktur tumbuhan yang berikut. Lengkapkan peta titi di bawah.
State the function of transport for the following plant structures. Complete the bridge map below. TP 2
i-THINK Peta Titi
Struktur tumbuhan Liang stoma Xilem Floem Rerambut akar

Plant structure Stomatal pores Xylem Phloem Root hairs
as as as
Fungsi Pengangkutan
pengangkutan Transpirasi Pengangkutan air makanan Penyerapan air
Function of transport Transpiration Transport of water Transport of food Absorption of water
(as = sama seperti)
3 Adakah susunan berkas vaskular dalam batang sama bagi semua jenis tumbuhan? Terangkan.
Is the arrangement of vascular bundles in the stem same for all plant species? Explain. TP 3 KBAT Mengaplikasi
Tidak sama. [Bagaimana] Tumbuhan monokotiledon mempunyai berkas vaskular yang berselerak, manakala tumbuhan
dikotiledon mempunyai berkas vaskular yang tersusun dalam satu gelang.
Not the same. [How] Monocotyledonous plants have scattered vascular bundles while dicotyledonous plants have vascular bundles arranged
in a ring.
46

Buku Teks: Halaman 113
3.5
Sistem Peredaran Darah Haiwan dan Sistem Pengangkutan Tumbuhan

1 Bandingkan sistem peredaran darah dalam haiwan dengan sistem pengangkutan dalam tumbuhan.
Lengkapkan peta buih berganda di bawah. TP 3 KBAT Menganalisis
Compare the blood circulatory system in animals with the transport system in plants. Complete the double bubble map below.
(a) (c)
Kepekatan bahan yang Kepekatan bahan
diangkut dikawal oleh yang diangkut
proses homeostasis tidak dikawal .
.
The concentration of carried The concentration of
carried substances
is controlled by
substances
(b) is not controlled .
homeostasis process . Merupakan
sistem
(i) pengangkutan (d)
transport Tiub pengangkutan
A terdiri daripada
Semua tiub
system
pengangkutan terbina sel-sel hidup
daripada sel-sel hidup . dan juga sel-sel mati .

All transport tubes are made
Transport tubes are made
up of living cells . living cells and also
up of
Sistem Sistem
dead cells
peredaran pengangkutan .
darah haiwan tumbuhan
(h) Animal blood Plant transport (e)
circulatory system system
Medium pengangkutan
Medium
ialah darah dan
pengangkutan ialah
kandungan air dalam darah . air sepenuhnya .
Transport medium are Transport medium
blood and water contents is fully water .
in the blood .
(g) (f)
Pengangkutan gas Pengangkutan

respirasi memerlukan oksigen
berlaku secara
molekul pembawa . resapan ringkas .
The transport of respiratory
Transport of oxygen
gases needs carrier occurs through
molecules . simple diffusion .

47

Bab
Kereaktifan Logam
4 Reactivity of Metals
Tema 2: Penerokaan Unsur dalam Alam Buku Teks: Halaman 122 – 145

4.1
Kepelbagaian Mineral

1 Tandakan (✓) pada pernyataan yang benar dan (✗) pada pernyataan yang palsu. TP 1
Tick (✓) for true statements and (✗) for false statements.
Pernyataan
Statement
(a) Mineral ialah pepejal tak organik yang wujud sebagai sebatian sahaja ✗
Minerals are inorganic solid found only in the form of compounds
(b) Mineral wujud secara semula jadi dalam kerak Bumi sebagai unsur atau sebatian ✓
Minerals found in the Earth’s crust naturally in the form of elements or compounds
(c) Unsur semula jadi ialah mineral reaktif yang wujud sebagai unsur bebas ✗
Natural elements are reactive minerals that exist naturally as free element
(d) Sebatian semula jadi ialah minerals yang terdiri daripada gabungan unsur-unsur
secara kimia ✓
Natural compounds are minerals that consist of combination of elements chemically
2 Kelaskan mineral di bawah kepada kumpulan unsur semula jadi dan sebatian semula jadi. TP 2
Classsify the minerals below into group of natural elements and natural compounds.
i-THINK Peta Pokok
Mineral semula jadi

Natural minerals
Kalsit, bauksit, perak, hematit, kuarza, berlian, emas, galena, kasiterit

Calsite, bauxite, silver, hematite, quartz, diamond, gold, galena, kasiterite
Unsur semula jadi Sebatian semula jadi

Natural elements Natural compounds
Perak, berlian, emas Kalsit, bauksit, hematit, galena, kuarza, kasiterit
Silver, diamond, gold Calsite, bauxite, hematite, galena, quartz, kasiterite
48

4.1

1 Lengkapkan jadual di bawah. TP 2
Complete the table below.
Sebatian semula jadi Bijih mineral Unsur-unsur dalam sebatian

Natural compounds Mineral ores Elements in compound
(a)
Hematit (Besi oksida) Besi, oksigen
Hematite (Iron oxide) Iron, oxygen
(b)
Oksida Kasiterit (Timah oksida) Timah, oksigen
Oxides Cassiterite (Stanum oxide) Stanum, oxygen
(c)
Bauksit (Aluminium oksida) Aluminium, oksigen
Bauxite (Aluminium oxide) Aluminium, oxygen
(d)
Malakit (Kuprum karbonat) Kuprum, karbon, oksigen
Malachite (Copper carbonate) Copper, carbon, oxygen
(e)
Karbonat Kalsit (Kalsium karbonat) Kalsium, karbon, oksigen
Carbonate Calcite (Calcium carbonate) Calcium, carbon, oxygen
(f)
Marmar (Kalsium karbonat) Kalsium, karbon, oksigen
Marble (Calcium carbonate) Calcium, carbon, oxygen
(g)
Pirit (Besi sulfida) Besi, sulfur
Pyrite (Iron sulphite) Iron, sulphur
Sulfida
Sulphide (h)
Galena (Plumbum sulfida) Plumbum, sulfur
Galena (Lead sulphide) Lead, sulphur
(i)
Kalsium silikat Kalsium, silikon, oksigen
Calcium silicate Calcium, silicon, oxygen
(j)
Silikat Tanah liat (Aluminium silikat) Aluminium, silikon, oksigen
Silicate China Clay (Aluminium silicate) Aluminium, silicon, oxygen
(k)
Feldspar Kalium, aluminium, silikon, oksigen
Feldspar Potassium, aluminium, silicon, oxygen
49

4.1

1 Padankan mineral semula jadi dengan ciri-cirinya. TP 2
Match the natural minerals with their characteristics.
Mineral semula jadi Ciri-ciri

Natural minerals Characteristics
Pasir (silikon dioksida) Lembut, tahan haba, mengandungi air

Sand (silicon dioxide) Soft, heat resistant, contains water
Kaolin (aluminium silikat) Bersifat bes/alkali, lembut

Kaolin (aluminium silicate) Base/alkaline, soft
Kalsit (kalsium karbonat) Lut sinar, tahan haba dan asid, berhablur
Calcite (calcium carbonate) Transparent, resistant to heat and acid, crystallise
Kuarza (silikon dioksida) Stabil, takat lebur tinggi, tak larut air
Quartz (silicon dioxide) Stabil, high melting point, insoluble in water
2 Padankan mineral semula jadi dengan kegunaannya. TP 3
Match the natural minerals with their uses.
Mineral semula jadi Kegunaan

Natural minerals Uses
Untuk membuat pelbagai jenis barangan

Pasir (silikon dioksida)
Sand (silicon dioxide)
seramik
For making various ceramic items
Untuk meneutralkan tanah berasid dan

Kaolin (aluminium silikat)
Kaolin (aluminium silicate)
digunakan dalam rawatan air berasid
To neutralise acidic soil and used in the treatment of acidic water
Digunakan dalam masakan dan untuk mencairkan

Kalsit (kalsium karbonat) ais selepas ribut salji di negara beriklim sejuk
Calcite (calcium carbonate) Used in cooking and to melt ice after snowstorm in cold climate
countries
Untuk menghasilkan pelbagai jenis barangan

Halit (natrium klorida)
Halite (sodium chloride)
kaca
For making various glassware items
50

4.1
Jawab soalan-soalan berikut. SP 4.1.3 TP 4 PISA/TIMSS

1 Hujan yang turun biasanya sedikit berasid kerana telah menyerap gas karbon dioksida dalam udara.
Hujan asid menjadi lebih berasid apabila gas-gas berasid seperti nitrogen dioksida dan sulfur dioksida
melarut dalam air hujan. Hujan asid yang turun di bukit-bukit batu kapur melarutkan permukaan batu
kapur dan mengubah rupa bukit. Perkara yang sama terjadi kepada binaan monumen atau bangunan
yang dibuat daripada marmar atau kalsit yang merupakan kalsium karbonat.
The normal rain is usually slightly acidic because it absorbs carbon dioxide gas in the air. Acid rain is even more acidic as acidic gases
such as nitrogen dioxide and sulfur dioxide dissolved in rainwater. Acid rain that falls in the limestone hills dissolves the limestone and
changes the landscape of the hills. The same goes for monuments or buildings made of marble or calcite, which is calcium carbonate.
Dari manakah gas sulfur dioksida dan nitrogen dioksida ini hadir?
Where do these sulphur dioxide and nitrogen dioxide gases come from?
Daripada ekzos kenderaan// buangan daripada kilang/ perindustrian//pembakaran bahan api fosil// gas-gas
daripada letusan gunung berapi / From vehicle exhausts // factory/industrial emission // burning of fossil fuels //gases from volcano eruptions
2 Cangkerang haiwan laut ialah contoh sebatian kalsium karbonat semula jadi. Sedikit pecahan
cangkerang dimasukkan ke dalam bikar kecil berisi cuka makan semalaman. Jisim cangkerang
sebelum dimasukkan ke dalam cuka ialah 3.0 gram. Jisim cangkerang selepas direndam semalaman
dalam cuka juga ditimbang dan dicatatkan.
Seashell is an example of natural calcium carbonate compound. A small fragment of seashell is placed into a small beaker containing
vinegar overnight. The mass of the seashell before being placed into the vinegar is 3.0 grams. The mass of the seashell after being
soaked overnight in the vinegar is also weighed and recorded.
(a) Ramalkan jisim cangkerang selepas direndam di dalam cuka. Tandakan (✓) jawapan yang betul.
Predict the mass of the shell after being soaked in the vinegar. Tick (✓) the correct answer. KBAT Menganalisis
Kurang daripada 3.0 gram ✓

Less than 3.0 grams
Sama dengan 3.0 gram

Exactly 3.0 grams
Antara 3.0 dan 3.4 gram

Between 3.0 and 3.4 grams
Lebih daripada 3.4 gram

More than 3.4 grams
(b) Terangkan jawapan anda. KBAT Menganalisis

[Mengapa] Sebatian kalsium karbonat (cangkerang) larut dalam asid, iaitu larutan cuka//bertindak balas
dalam asid menghasilkan garam. Oleh itu, jisim asalnya berkurang.
Video Tutorial
[Why] The calcium carbonate compound (seashell) is soluble in acids such as vinegar solution //reacts in acid to produce salt.
Therefore, its mass decreases.
Video Tutorial
Imbas kod QR atau layari http://www.youtube.com/
watch?v=OGawEC5x-8A untuk menonton video
tutorial tentang kepelbagaian mineral.
51

4.2
Siri Kereaktifan Logam
Jawab soalan-soalan berikut berpandukan rajah. SP 4.2.1

Answer the following questions based on the diagram.
Kapas kaca
Glass wool
Kalium manganat(VII)
Potassium manganate(VII) Serbuk logam
Metal powder
Haba
Heat
1 Bagaimanakah gas oksigen digunakan dalam eksperimen ini? TP 2
How is oxygen gas used in this experiment?

Ia dipanaskan bersama kalium manganat VII
It was heated together with the potassium manganate VII
2 Terangkan prosedur yang betul supaya tindak balas yang dikehendaki dapat berlaku dalam eksperimen
ini. / Explain the correct procedure to make sure the expected reaction can occur in the experiment. TP 2
[Bagaimana] Serbuk logam dipanaskan dengan kuat sehingga berbara sebelum memanaskan kalium manganat(VII)
[How] The metal powder is heated strongly until it glows before heating the potassium manganate(VII)
3 Tulis persamaan perkataan umum bagi tindak balas antara logam dan oksigen. TP 2
Write the common word equation for the reaction between metal and oxygen.
Logam + oksigen → oksida logam / Metal + oxygen → metal oxide
4 Jadual di bawah menunjukkan kadar kecergasan tindak balas antara logam dengan oksigen. TP 3
The table below shows the reactivity rate of the reaction between a metal and oxygen.
Logam /Metals Pemerhatian / Observation Kadar tindak balas / Rate of reaction

Terbakar pantas dengan nyalaan berkilau terang
P 1
Burns fast with a bright glowing flame
Terbakar pantas dengan nyalaan terang
Q 2
Burns fast with a bright flame
Berbara perlahan
R 4
Glows slowly
Berbara malap
S 5
Glows dimly
Menyala dengan terang
T 3
Burns with a bright flame
(a) Nomborkan 1 hingga 5 kadar tindak balas daripada yang paling cergas kepada yang paling kurang
cergas. / Number the reactions 1 to 5 from the most reactive rate to the least reactive rate.
(b) Susun logam daripada yang paling kurang reaktif kepada yang paling reaktif.
Arrange the metals from the least reactive to the most reactive.
S → R → T → Q → P
5 P ialah magnesium. Tulis persamaan perkataan bagi tindak balas antara P dengan oksigen. TP 2
P is magnesium. Write the word equation for the reaction between P and oxygen.
Magnesium + oksigen→ magnesium oksida
Magnesium + oxygen → magnesium oxide
52

4.2

1 Rajah di bawah menunjukkan susunan logam dalam siri kereaktifan logam. TP 2
The diagram below shows the arrangement of metals in the reactivity series of metals.
Tulis kedudukan logam magnesium, kalium, plumbum, emas dan unsur karbon dan hidrogen dalam
siri kereaktifan logam ini mengikut susunan kereaktifan.
Write the position of magnesium, potassium, lead, gold (aurum), and the elements carbon and hydrogen in the reactivity series of
metals following the arrangement of reactivity.
(f) Kalium
Potassium
Natrium
Sodium
Kalsium
Calcium
(e) Magnesium
Magnesium
Aluminium
Aluminium
(d) Karbon
Carbon
Zink
Zinc
(c) Hidrogen
Hydrogen
Kereaktifan meningkat
Ferum
Iron
Timah
Increasing reactivity
Tin
(b) Plumbum
Lead
Kuprum
Copper
Merkuri
Mercury
Argentum
Silver
(a) Emas
Gold (Aurum)
2 Logam yang sangat reaktif seperti kalium bertindak balas dengan cergas dengan air. KBAT Mengaplikasi
Bagaimanakah cara penyimpanan logam kalium supaya tidak mudah terdedah kepada wap air? TP 3
A very reactive metal such as potassium reacts vigorously with water.
How to keep potassium so that it will not expose to water vapour?
Simpan kalium dalam minyak paraffin di dalam botol legap.
Keep potassium in paraffin oil in an opaque bottle.
53

4.2
Jawab soalan-soalan yang berikut. / Answer the following questions. SP 4.2.2
1 Rajah A dan B dalam jadual di bawah menunjukkan set radas eksperimen untuk menentukan
kedudukan karbon dan hidrogen dalam siri kereaktifan logam.
Diagrams A and B in the table below show the set-up of apparatus for the experiment to determine the position of carbon and hydrogen
in the reactivity series of metals.
Dengan merujuk rajah, lengkapkan jadual dengan perkataan yang betul. TP 4
By referring to the diagram, complete the table with the correct words.
Rajah tindak balas Campuran

Campuranoksidaoksida Oksida
Oksidalogam
logam
logamdan
logam dankarbon
karbon Hidrogen Metal
Hidrogen Metaloxide
oxide
Reaction diagram
A Amixture
mixtureofof Hydrogen
Hydrogen
metaloxide
metal oxideandand
carbon
carbon
Panaskan
Panaskan/ Heat
/ Heat
Rajah A / Diagram A Rajah B / Diagram B
Bahan tindak balas (a) Oksida logam, karbon (b) Oksida logam, hidrogen
Reactants Metal oxide, carbon Metal oxide, hydrogen
Hasil tindak balas sekiranya (c) Logam tulen (d) Logam tulen
karbon/hidrogen lebih Pure metal Pure metal
reaktif daripada logam

The products of reaction if carbon/
hydrogen is more reactive than metal
Persamaan perkataan bagi Oksida logam Oksida logam

tindak balas (e) + karbon (f) + hidrogen
The word equation for the reaction → logam + karbon dioksida → logam + air
Metal oxide Metal oxide

+ carbon → + hydrogen →
metal carbon dioxide metal water
+ +
Deduksikan kaedah bagi Penurunan Penurunan

tindak balas (g) oksida logam (h) oksida logam
Deduce the method for reaction melalui tindak balas antara melalui tindak balas antara
oksida logam dengan karbon . oksida logam dengan
reduction hidrogen .
The of metal
reduction
oxide through the reaction between The of metal oxide
metal oxide through the reaction between a
a and
carbon metal oxide hydrogen
. and .
2
Aluminium, kuprum, besi, zink, magnesium
Aluminium, copper, iron, zinc, magnesium
(a) Susun logam-logam di atas mengikut susunan penurunan kereaktifan. TP 3

Arrange the above metals in the order of decreasing reactivity.
Magnesium, aluminium, zink, besi, kuprum / Magnesium, aluminium, zinc, iron, copper
(b) Tunjukkan kedudukan karbon dan hidrogen dalam susunan logam dalam jawapan anda di 2(a).
Show the positions of carbon and hydrogen in the arrangement of metals in your answer in 2(a). TP 3
Magnesium, aluminium, karbon, zink, hidrogen, besi, kuprum
Magnesium, aluminium, carbon, zinc, hydrogen, iron, copper
54

4.3
Pengekstrakan Logam daripada Bijihnya
Jawab soalan-soalan yang berikut. SP 4.3.1

Rajah di bawah menunjukkan sebuah relau bagas untuk mengekstrak besi tulen.
The diagram below shows a blast furnace to extract pure iron.
A
Sisa gas
Waste gas
400 oC
800 oC
1 700 oC
Semburan udara panas

Besi tulen Hot gas blast
Pure iron
Jermang/ Sanga
Slag
1 Tulis nombor mengikut urutan tindak balas yang berlaku dalam relau bagas semasa proses
pengekstrakan logam. TP 3
Write the numbers according to the sequence of reactions that occurs in the blast furnace during the extraction of metal process.
Persamaan tindak balas Urutan tindak balas

Equation reaction Sequence of the reaction
(a) Besi oksida + karbon → Besi + karbon dioksida 3

Iron oxide + carbon → Iron + carbon dioxide
(b) Besi oksida + karbon monoksida → Besi + karbon dioksida 4

Iron oxide + carbon monoxide → Iron + carbon dioxide
(c) Karbon + oksigen → karbon dioksida 1

Carbon + oxygen → carbon dioxide
(d) Karbon dioksida + karbon → Karbon monoksida 2

Carbon dioxide + carbon → Carbon monoxide
(e) Kalsium karbonat → kalsium oksida + karbon dioksida 5

Calcium carbonat → calcium oxide + carbon dioxide
(f) Kalsium oksida + silikon dioksida → Kalsium silikat 6

Calcium oxide + silicon dioxide → Calcium cilicate
55

2 Garis perkataan yang betul. TP 1
Underline the correct answers.
(a) ( Batu kapur , Karbon ) digunakan untuk menyingkirkan bendasing. (b) ( Batu kapur , Karbon )
bertindak balas dengan bendasing membentuk cecair jermang (sanga) yang terapung di atas timah
tulen lebur kerana sanga (c) ( kurang , lebih ) tumpat daripada logam tulen.
Laman Web
(a) ( Limestone , Coke ) is used to remove the impurities. The (b) ( limestone , coke ) reacts with the impurities to form slag that floating
on pure tin because slag is (c) ( less , more ) dense than molten iron.
3 Sekiranya relau bagas digunakan dalam pengekstrakan bijih timah, namakan semua bahan tindak
Aktiviti PAK-21
balas yang dimasukkan ke dalam relau bagas. TP 2

If a blast furnace is used in the extraction of tin ore, name all the reactants added into the blast furnace.
Kasiterit (bijih timah), arang kok, batu kapur
Stanum IV oxide (casiterite), coke, limestone
4 Terangkan sama ada kaedah pengekstrakan ini boleh digunakan untuk mengekstrak kuprum dan
aluminium daripada bijihnya. TP 5 KBAT Menilai
Explain whether this method of extraction can be used to extract aluminium and copper from their ores.
(a) Kuprum : Boleh, [Mengapa] kerana kuprum kurang reaktif daripada karbon.
Copper : Can, [Why] because copper is less reactive than carbon.
(b) Aluminium: Tidak boleh, kerana aluminium lebih reaktif daripada karbon.
Kaedah elektrolisis patut digunakan.
Aluminium: Cannot, because aluminium is more reactive than carbon.

Electrolyis method should be used.
Aktiviti TP 5 KBAT Menilai
1 Jalankan aktiviti ini dalam kumpulan yang terdiri daripada 5 orang murid.
Each group is required to collect information from the resource room or Internet about
(a) Proses pengekstrakan besi di Malaysia.
Iron extraction process in Malaysia
(b) Proses pengekstrakan timah di Malaysia.
Tin extraction process in Malaysia
3 Persembahkan hasil dapatan anda dalam bentuk penulisan kreatif.
Present your findings in the form of creative writing.
4 Serah hasil kerja anda kepada guru.
Submit your work to your teacher.
Laman Web
Imbas Kod QR atau layari http://www.bbc.co.uk/bitesize/
guides/zv7f3k7/revision/2 untuk mengetahui lebih lanjut
tentang pengekstrakan logam daripada bijihnya.
56

4.3
Pengekstrakan Logam daripada Bijihnya

1 Padankan isu perlombongan di Malaysia dengan jenis pencemaran yang disebabkannya dan kesan
buruknya. TP 4 KBAT Menganalisis
Match the mining issue in Malaysia with the type of pollution caused and its adverse effects.
Isu perlombongan Jenis pencemaran Kesan buruk perlombongan

Mining issue Type of pollution Mining adverse effects
Pembakaran bahan api Kesan rumah hijau
membebaskan banyak karbon Pencemaran tanih dan masalah penyakit
dioksida dan karbon monoksida Soil pollution respiratori
Burning fuel releases a lot of carbon Greenhouse effect and repiratory
dioxide and carbon monoxide diseases problems
Pencucian bijih Pemusnahan habitat

Pencemaran udara
mencemarkan air dan hakisan tanah
Air pollution
Cleaning metal ores pollutes the water Destroy habitat and soil
Penggunaan tanah yang luas Menjejaskan siratan

Pencemaran air
untuk perlombongan makanan
Water pollution
Use a large land area for mining Affected the food chain
2 Wajarkan kaedah penyelesaian masalah perlombongan di Malaysia. TP 5 KBAT Menilai

Justify the methods of solving mining problems in Malaysia.
Kaedah penyelesaian Wajarkan kaedah penyelesaian

Solving method Justify the solving method
Menggunakan kaedah (a) Dapat mengelakkan dan mengurangkan pencemaran alam sekitar yang
pemprosesan bijih yang paling boleh membahayakan nyawa manusia dan hidupan.
Can prevent and minimize environmental pollution that may danger human life and
selamat dan mesra alam sekitar living things.
Use the safest and environmentally
friendly ore processing method
(b) Dapat mengelakkan berlaku pencemaran di kawasan perumahan

Sistem pengangkutan bijih disebabkan oleh kenderaan yang mengangkut bijih dan juga mencegah
yang bagus kerosakan jalan raya.
Can prevent pollution in the residential areas caused by the vehicles that transport the
Good ore transportation system ores and may also prevent road damage.
(c) Mengenakan denda atau hukuman berat kepada pengusaha perlombongan

yang tidak mematuhi prosedur operasi standard bagi mengelakkan aktiviti
Penglibatan pihak berkuasa perlombongan yang mengganggu kesejahteraan awam.
The involvement of the authorities Imposing fines and penalties on mining operators who do not comply with standard
operational procedures to prevent mining activity that disrupts public welfare.
(d) Aktiviti perlombongan merubah bentuk muka bumi dan memusnahkan

Memulihara kawasan lapisan tanah atas yang subur. Oleh itu, tindakan mestilah diambil untuk
perlombongan memulihara kawasan perlombongan.
Mining activities change the landform and destroy the fertile topsoil. Thus, action must be
Conserve mining areas taken to conserve mining areas.

57

Bab
Termokimia
5 Thermochemistry
Tema 2: Penerokaan Unsur dalam Alam Buku Teks: Halaman 146 – 158

5.1
Tindak Balas Endotermik dan Eksotermik

1 Isi tempat kosong dengan perkataan yang betul. TP 1 HEBAT SAINS MODUL 6
Tindak balas endotermik Menurun

Endothermic reaction Decreases
Meningkat Tindak balas eksotermik
Increases Exothermic reaction
(a) Tindak balas yang melibatkan pembebasan haba ke persekitaran dikenali sebagai
tindak balas eksotermik .
exothermic reaction
A reaction that involves the release of heat to the environment is known as .
(b) Tindak balas yang melibatkan penyerapan haba daripada persekitaran dikenali sebagai
tindak balas endotermik .
endothermic reaction
A reaction that involves the absorption of heat from the environment is known as .
2 Lengkapkan peta bulatan di bawah dengan konsep tindak balas eksotermik dan endotermik. TP 2
Complete the circle maps below with the concept of exothermic and endothermic reactions. HEBAT SAINS MODUL 6
Perpustakaan Internet
Library
(a) Membebaskan haba
Heat is released
(d) Jumlah kandungan

tenaga dalam bahan
(b) Suhu hasil tindak
tindak balas lebih
balas lebih
tinggi daripada Tindak
tinggi daripada
hasil tindak balas balas
eksotermik bahan tindak balas
The total energy content
Exothermic The temperature of the
of the reactants is
reaction higher
higher product is
than the
than the reactants
products
(c) Dinding luar bekas tindak balas

berasa panas apabila disentuh
Outer walls of reaction container feel
warm to the touch
Buku teks Guru
Textbook Teachers
58
Strategi A+ Sains Tkt 3-Bab 5 2nd.indd 58 17/10/2023 4:10:29 PM

Perpustakaan Internet
Library
(a) Menyerap haba

absorbed
Heat is .
(d) Jumlah kandungan (b) Suhu hasil tindak

tenaga dalam balas lebih
bahan tindak balas rendah
lebih rendah
daripada bahan
daripada hasil Tindak balas tindak balas
tindak balas endotermik The temperature of the
Endothermic
The total energy content lower
reaction product is
of the reactants is
than the reactants
lower
than the
products
(c) Dinding luar bekas tindak balas

berasa sejuk apabila disentuh
Outer walls of reaction container feel
cold
to the touch
Buku teks Guru
Textbook Teachers
3 Lengkapkan gambar rajah aras tenaga di bawah dengan perkataan-perkataan yang diberikan untuk
menunjukkan perubahan haba bagi bahan tindak balas dan hasil tindak balas dalam tindak balas
endotermik dan eksotermik. TP 3
Complete the energy level diagrams below with the words given to show the changes of heat in the reactants and the products of
endothermic and exothermic reactions.
Hasil tindak balas Bahan tindak balas

Products Reactants
Tindak balas endotermik Tindak balas eksotermik
Endothermic reaction Exothermic reaction
(e) Hasil tindak balas

(a) Bahan tindak balas Products
Reactants
Tenaga / Energy
Tenaga / Energy
Haba / Heat
Haba / Heat
(b) Hasil tindak balas (d) Bahan tindak balas

Products Reactants
(c) Rajah aras tenaga bagi tindak balas eksotermik (f) Rajah aras tenaga bagi tindak balas endotermik
exothermic reaction endothermic reaction
The energy level diagram for The energy level diagram for
59

5.1

1 Jadual di bawah menunjukkan bacaan suhu awal dan akhir eksperimen untuk mengkaji perubahan
haba dalam tindak balas kimia. Lengkapkan jadual di bawah. TP 3 HEBAT SAINS MODUL 6
Video
The table below shows the initial and final temperatures of an experiment to study the change of heat in chemical reactions. Complete
the table below.
Suhu awal Suhu akhir Perubahan suhu Jenis tindak

Eksperimen Initial temperature Final temperature Change in temperature balas
Experiment
(°C) (°C) (°C) Type of reaction
A Melarutkan natrium (a)
hidroksida pekat dalam air 32 41 +9 Tindak balas
Dissolving concentrated sodium eksotermik
hydroxide in water Exothermic reaction
B Melarutkan garam (b)

ammonium klorida Tindak balas
dalam air 32 27 –5 endotermik
Endothermic reaction
Dissolving ammonium chloride salt
in water
C Tindak balas peneutralan (c)
antara asid dan alkali 28 36 +8 Tindak balas
Neutralisation reaction between eksotermik
acid and alkaline Exothermic reaction
2 Lukis anak panah untuk menunjukkan arah pengaliran haba bagi tindak balas dalam eksperimen A
dan B dalam soalan 1. TP 4
Draw arrows to show the direction of heat flow for the reaction in experiments A and B in question 1.
600
600
500
500
400
Natrium hidroksida 400
Garam ammonium 300
pekat + air 300 klorida + air
Concentrated sodium 200 Ammonium chloride 200
hydroxide + water salt + water 100
100
Eksperimen / Experiment A Eksperimen / Experiment B
Video
Imbas kod QR atau layari http://www.youtube.
com/watch?v=eJXL0lrbtqE untuk menonton video
tentang tindak balas endotermik dan eksotermik.
60

5.1

1 Banding dan bezakan tindak balas eksotermik dan endotermik dengan melengkapkan peta buih
berganda di bawah. TP 4 KBAT Menganalisis
Compare and contrast exothermic and endothermic reactions by completing the double bubble map below.
tindak balas lebih

The energy content
tenaga bahan
in the reactants is
Kandungan
tinggi
higher
(f)
Suhu persekitaran
Membebaskan
eksotermik
Surrounding
temperature
Exothermic
meningkat
Tindak
reaction
increases
Releases
balas
(a)
haba
heat
(e)
perubahan haba bahan

Melibatkan
change of heat
in substances
Involve
(g)
Surrounding temperature
Suhu persekitaran
Tindak balas
endotermik
Endothermic
Menyerap
menurun
reaction
decreases
Absorbs
haba
heat
(d)
(b)
Video Tutorial
lebih
The energy content
tenaga bahan
in the reactants is
tindak balas
Kandungan
Video Tutorial
lower

(c)
rendah

http://www.youtube.com/
watch?v=ibVpL-zAJAs
untuk menonton video
tutorial tentang tindak balas
endotermik dan eksotermik.
61

5.1

1 Perhatikan rajah di bawah. Namakan fenomena harian yang terlibat, nyatakan jenis tindak balas sama
ada eksotermik atau endotermik dan wajarkan jawapan anda. TP 4 TP 5
Observe the diagrams below. Name the daily phenomena involved, state the type of reaction whether an endothermic or exothermic
reaction, and justify your answers.
(a) (b)
Pembentukan hujan
Fenomena / Phenomenon: Rain formation Fenomena / Phenomenon: Penyejatan / Evaporation
Eksotermik Endotermik
Jenis tindak balas /Type of reaction: Exothermic Jenis tindak balas /Type of reaction: Endothermic
Wajarkan / Justify: Molekul wap air kehilangan tenaga Wajarkan / Justify: Haba diserap semasa penyejatan
sebagai haba untuk menjadi cecair / Water vapour molecules air untuk mengeringkan pakaian / Heat is absorbed during
lose energy as heat to become liquid evaporation of water to dry clothes
(c) (d)
Fenomena / Phenomenon: Pendidihan / Boiling Fenomena / Phenomenon: Peleburan / Melting

Endotermik Endotermik
Jenis tindak balas /Type of reaction: Endothermic Jenis tindak balas /Type of reaction: Endothermic
Wajarkan / Justify: Haba diserap untuk mendidihkan Wajarkan / Justify: Haba diserap untuk meleburkan
air / Heat is absorbed to boil water aiskrim / Heat is absorbed to melt the ice cream
(e) (f)
Fenomena / Phenomenon: Pembekuan / Freezing Fenomena / Phenomenon: Pengaratan / Rusting

Eksotermik Eksotermik
Jenis tindak balas /Type of reaction: Exothermic Jenis tindak balas /Type of reaction: Exothermic
Wajarkan / Justify: Air kehilangan haba ke persekitaran Wajarkan / Justify: Haba dibebaskan semasa
untuk menjadi ais / Water loses heat to the surroundings to pengoksidaan besi kepada oksida besi, iaitu karat / Heat is
become ice released during oxidation of iron into iron oxide, i.e rust

62

Pentaksiran Pertengahan Tahun 100
Bahagian A
[20 markah/marks]
Jawab semua soalan.
Answer all questions.
1 Antara bahagian sistem saraf manusia yang II Ketebalan epidermis kulit / Thickness of the skin
berikut, yang manakah mengawal tindakan epidermis
terkawal? III Jenis rangsangan / Type of stimulus
Which of the following parts of the human nervous system IV Kepekaan reseptor / Sensitivity of receptors
controls voluntary actions? A I dan / and II C III dan / and IV
A Otak / Brain B II dan / and III D I dan / and IV
B Saraf tunjang / Spinal cord
C Medula oblongata / Medulla oblongata 4 Pernyataan di bawah berkaitan dengan had
D Sistem saraf pusat / Central nervous system deria pendengaran manusia.
The statement below is about the limitations of the human
2 Rajah 1 menunjukkan struktur telinga manusia. sense of hearing.
Diagram 1 shows the structure of human ear.
Keupayaan pendengaran seseorang individu
merosot dengan peningkatan usia.
The hearing ability of an individual declines with age.
Q Apakah yang mewajarkan pernyataan di atas?
What justifies the above statement?
A Gegendang telinga koyak
Torn eardrum
P
B Jangkitan pada gegendang telinga
Rajah 1 / Diagram 1 Infection in eardrum
Apakah struktur P dalam Rajah 1 dan C Gegendang telinga menjadi kurang kenyal
Eardrum becomes less elastic
fungsinya?
What is structure P in Diagram 1 and its function? D Gegendang telinga mempunyai kurang saraf
Eardrum has fewer nerves
Struktur P Fungsi P
Structure P Function of P 5 Antara yang berikut, kombinasi deria yang
A Gegendang Menerima dan menukar manakah membolehkan kita menikmati
Eardrum gelombang bunyi kepada makanan?
Which of the following combinations of senses allows us to
getaran bunyi
enjoy our food?
Receives and converts sound waves
into vibration sound I Deria rasa III Deria sentuhan
Sense of taste Sense of touch
B Osikel Menguatkan getaran bunyi II Deria bau IV Deria penglihatan
Ossicle Amplifies sound vibrations
Sense of smell Sense of sight
C Koklea Mengesan getaran bunyi A I dan / and II C III dan / and IV
Cochlea dan menukarnya kepada B II dan / and III D II dan / and IV
impuls saraf
Detects sound vibrations and 6 Padanan bahagian tumbuhan dengan jenis
converts them into nerve impulses tropisme yang manakah adalah benar?
D Jendela Menghantar getaran ke Which part of plants and the type of tropism match is correct?
bujur telinga tengah
Oval window Sends vibrations to the middle ear Bahagian tumbuhan Jenis tropisme
Part of plants Type of tropism
3 Apakah faktor yang mempengaruhi kepekaan A Pucuk tumbuhan Geotropisme
kulit terhadap rangsangan? Plant shoot positif
What factors affect the skin’s sensitivity to stimulation? Positive geotropisme
I Bilangan reseptor / Number of receptors
63
Strategi A+ Sains Tkt 3-PPT 4th.indd 63 17/10/2023 3:48:06 PM

B Akar Fototropisme III Tekanan udara rongga toraks meningkat
Root positif The pressure in the thoracic cavity increases
Positive phototropisme IV Sangkar rusuk bergerak ke atas dan ke luar
The rib cage moves upwards and outwards
C Sulur paut Gerakan nastik
Tendril Nastic movement A I dan / and II C III dan / and IV
B II dan / and III D I dan / and IV
D Pucuk tumbuhan Fototropisme
Plant shoot positif
Positive phototropisme
9 Antara yang berikut, padanan bahan kimia
dalam asap rokok dan kesan buruk yang
7 Rajah 2 menunjukkan sejenis gerak balas manakah adalah betul?
Which of the following pairs of chemical substance in
tropisme dalam tumbuhan.
cigarette smoke and the harmful effect is correct?
Diagram 2 shows a type of tropism response in plants.
Bahan kimia
dalam asap rokok Kesan buruk
Chemical substance in Harmful effect
cigarette smoke
A Nitrogen dioksida Menyebabkan
Nitrogen dioxide ketagihan
Causes addiction
Rajah 2 / Diagram 2 B Tar rokok Menyebabkan
Apakah jenis tropisme yang ditunjukkan dan Cigarette tar kanser peparu
kepentingannya kepada tumbuhan? Causes lungs cancer
What is the type of tropism shown and its importance to C Karbon Merengsa laluan
plants? monoksida pernafasan
Carbon monoxide Irritates the air passage
Jenis tropisme Kepentingan
Type of tropism Importance
D Sulfur dioksida Merendahkan paras
Sulphur dioxide karbon dioksida darah
A Geotropisme Membolehkan akar Reduces carbon dioxide
Geotropism mencengkam tanah levels in the blood
sebagai sokongan kepada
tumbuhan
Enables the roots to grip the soil
10 Rajah 3 menunjukkan keadaan liang stoma
as a support for the plant pada daun tumbuhan.
Diagram 3 shows the state of the stomatal pore on a plant
B Hidrotropisme Membolehkan akar leaf.
Hydrotropism mencari sumber air dan
garam mineral larut
sebagai nutrien
Allows roots to find water sources
and dissolved mineral salts for
nutrients
C Gerakan nastik Gerak balas terhadap
Nastic movement sentuhan untuk sokongan
Response to touch for support Rajah 3 / Diagram 3
D Tigmotropisme Membolehkan tumbuhan
Thigmotropism tumbuh secara menegak Antara berikut, yang manakah menyebabkan
dan mencengkam objek keadaan dalam Rajah 3?
untuk memperoleh Which of the following cause the condition in Diagram 3?
sokongan I Waktu siang hari
Enables plants to grow upwards During the day
and grip objects to obtain support II Cuaca sangat panas
Very hot weather
8 Antara yang berikut, peristiwa yang manakah III Kandungan air tumbuhan rendah
berlaku semasa proses menarik nafas? Low water content in plant
Which of the following events occur during the process of IV Kepekatan glukosa dalam sel pengawal
inhalation? tinggi
I Otot diafragma mengecut High concentration of glucose in the guard cells
Diaphragm muscles contract A I dan / and II C III dan / and IV
II Otot interkostal mengendur B II dan / and III D I dan / and IV
Intercostal muscles relax
64

11 Antara bahan berikut, yang manakah Apakah salur darah P, Q dan R?
merupakan keperluan sel bagi proses respirasi What are blood vessels P, Q and R?
sel dalam organisma hidup?
Which of the following substances are required for the process
P Q R
of cell respiration in living organisms? A Arteri Vena Kapilari
I Oksigen III Nitrogen Artery Vein Capillary
Oxygen Nitrogen B Kapilari Arteri Vena
II Karbon dioksida IV Nutrien Capillary Artery Vein
Karbon dioxide Nutrient C Vena Kapilari Arteri
A I dan / and II C III dan / and IV Vein Capillary Artery
B II dan / and III D I dan / and IV D Arteri Kapilari Vena
Artery Capillary Vein
12 Rajah 4 menunjukkan tisu X daripada keratan
rentas satu bahagian tumbuhan. 14 Rajah 6 menunjukkan sistem peredaran darah
Diagram 4 shows tissue X from a cross-section of a part of
bagi suatu haiwan vertebrata.
plant.
Diagram 6 shows the blood circulatory system in a vertebrate.
X
Sistem
peredaran
darah M
Blood
Rajah 4 / Diagram 4 circulatory
system M
Antara berikut, yang manakah betul tentang
tisu X, fungsinya dan bahagian tumbuhan dari
mana keratan rentas ini diperoleh? Rajah 6 / Diagram 6
Which of the following is correct regarding tissue X, its function
and the part of plant where the cross-section was obtained? Apakah jenis sistem peredaran darah M dan
kelas vertebrata yang mempunyai sistem
Bahagian
Tisu X Fungsi tisu X peredaran tersebut?
Tissue X Function of tissue X tumbuhan What is the type of blood circulatory system M and the class
Part of plants
of vertebrate that have this type of blood circulatory system?
A Floem Mengangkut garam Akar
Phloem mineral Root Sistem peredaran darah Kelas
Transports mineral salts M vertebrata
B Xilem Mengangkut air dan Batang Blood circulatory system M Class of vertebrate
Xylem garam mineral Stem A Sistem peredaran tunggal Ikan
Transports water and Single circulatory system Fish
mineral salts B Sistem peredaran tunggal Burung
C Floem Mengangkut Daun Single circulatory system Birds
Phloem makanan Leaf C Sistem peredaran ganda dua Mamalia
Transports food Double circulatory system Mammals
D Berkas Mengangkut air dan Batang D Sistem peredaran terbuka Reptilia
vaskular garam mineral Stem Open circulatory system Reptiles
Vascular Transports water and
bundle mineral salts 15 Rajah 7 menunjukkan keratan rentas
membujur jantung manusia.
13 Rajah 5 menunjukkan jenis-jenis salur darah Diagram 7 shows the longitudinal section of the human heart.
utama dalam manusia.
Diagram 5 shows the types of main blood vessels in humans.
Dari jantung Ke jantung P
From the heart To the heart
Q
P R
Rajah 7 / Diagram 7
Apakah salur darah P dan fungsinya?

Rajah 5 / Diagram 5 What is blood vessel P and its function?
65

Salur darah P Fungsi salur darah P Fungsi arang kok Fungsi batu kapur
Blood vessel P Function of blood vessel P Function of the coke Function of limestone
A Aorta Mengangkut darah A Agen pengoksidaan Mempercepat
Aorta beroksigen ke seluruh badan Oxidation agent tindak balas
Carries oxygenated blood to the Accelerates the reaction
whole body B Agen penurunan Untuk
B Vena Membawa darah beroksigen Reducing agent menyingkirkan
pulmonari dari peparu ke jantung bendasing
Pulmonary vein Carries oxygenated blood from To remove the impurities
lungs to the heart C Untuk Agen penurunan
C Vena kava Membawa darah menyingkirkan Reducing agent
Vena cava terdeoksigen dari seluruh bendasing
badan ke jantung To remove the impurities
Carries deoxygenated blood from D Menghasilkan timah Agen penurunan
the whole body into the heart tulen Reducing agent
D Vena Membawa darah To produce pure tin
pulmonari terdeoksigen dari peparu ke
Pulmonary vein jantung 18 Antara berikut, yang manakah ialah ciri yang
Carries deoxygenated blood from benar bagi tindak balas endotermik?
lungs to the heart Which of the following is the correct characteristic of an
endothermic reaction?
16 Rajah 8 menunjukkan susunan radas untuk A Haba dibebaskan ke persekitaran
menentukan kedudukan karbon dalam siri Heat is release to the environment
kereaktifan logam. B Suhu akhir campuran tindak balas
Diagram 8 shows the apparatus set-up to determine the meningkat
position of carbon in the reactivity series of metals. The final temperature of mixture increases
C Bekas tindak balas berasa sejuk apabila
Mangkuk pijar disentuh
Crucible Campuran
oksida The reaction container feels cold to the touch
logam dan D Bekas tindak balas berasa panas apabila
karbon
Tungku kaki tiga A mixture of metal disentuh
Tripod stand oxide and carbon The reaction container feels hot to the touch
Rajah 8 / Diagram 8 19 Antara pernyataan berikut, yang manakah

Antara persamaan perkataan berikut, yang benar tentang tindak balas peneutralan?
Which of the following statements is true about neutralisation
manakah menunjukkan karbon lebih reaktif
reaction?
daripada oksida logam yang dikaji?
Which of the following word equations shows that carbon is
A Melibatkan penyerapan haba dari
more reactive than the metal oxide being studied? persekitaran
Involves the absorption of heat from the environment
A Logam + oksigen → oksida logam
Metal + oxygen → metal oxide B Melibatkan pembebasan haba ke
B Logam + karbon dioksida → oksida logam + persekitaran
Involves the release of heat to the environment
karbon
Metal + carbon dioxide → metal oxide + carbon C Suhu akhir campuran tindak balas berkurang
The final temperature of the reaction mixture decreases
C Oksida logam + karbon → logam + karbon
dioksida D Kelalang kon berasa sejuk apabila disentuh
The conical flask feels cold to the touch
Metal oxide + karbon → metal + carbon dioxide
D Oksida logam + oksigen → logam + karbon
Metal oxide + oxygen → metal + carbon 20 Antara proses berikut, yang manakah
melibatkan pembebasan haba?
Which of the following processes involves the release of heat?
17 Apakah fungsi arang kok dan batu kapur dalam
proses pengekstrakan timah di dalam relau A Penyejatan C Fotosintesis
Evaporation Photosynthesis
bagas?
What is the function of coke and limestone in the extraction
B Pereputan D Peleburan
Decomposition Melting
process of tin in a blast furnace?
66

Bahagian B
[20 markah/marks]
Jawab semua soalan.
1 Rajah 1 menunjukkan tiga lapisan kulit manusia. /Diagram 1 shows the three layers of human skin.
Dermis / Dermis Lapisan lemak / Fat layer Epidermis / Epidermis
(a) Labelkan lapisan kulit Q dan R dalam Rajah 1. / Label the skin layers, Q and R, in Diagram 1.
Q: Dermis / Dermis
R: Lapisan lemak / Fat layer

Rajah 1 / Diagram 1
(b) Namakan lapisan kulit yang menjalankan fungsi-fungsi berikut.

Name the layer of skin that performs the following functions.
Fungsi lapisan kulit / Function of the skin layer Lapisan kulit / Layer of the skin
(i) Penebat yang mengekalkan suhu badan Lapisan lemak / Fat layer
An insulator that maintains body temperature
(ii) Menghalang kemasukan mikroorganisma Epidermis / Epidermis
Prevents the entry of microorganisms
2 (a) Padankan struktur sistem respirasi manusia berikut dengan huraiannya yang betul.
Match the following structures of the human respiratory system with their correct functions.
Struktur sistem respirasi Huraian
Structure of the respiratory system Description
Tiub yang disokong oleh gelang rawan dan tidak mudah runtuh
A tube that is supported by a cartilage ring and is not easy to collapse
(i) Trakea
Trachea Otot yang membenarkan pergerakan sangkar tulang rusuk
Muscles that allow the movement of the rib cage
(ii) Diafragma
Otot yang mengubah isi padu rongga toraks dan tekanan
Diaphragm
dalam peparu
Muscle that changes the volume of the thoracic cavity and pressure in the lungs
(b) Isi tempat kosong dalam carta alir di bawah dengan perkataan yang betul tentang mekanisme
hembusan nafas.
Fill in the blanks in the flow chart below with the correct words about the mechanism of exhalation.
Berkurang Meningkat Otot diafragma Sangkar rusuk

Decreases Increases Diaphragm muscles Rib cage
(i) Sangkar (ii) Otot diafragma Isi padu rongga Tekanan udara
rusuk mengendur. toraks dalam peparu
bergerak ke bawah. (iii) berkurang . meningkat.
(ii) Diaphragm muscles
Air pressure in the lungs
Rib cage relax. Volume of the thoracic
(i) increases.
decreases
moves downwards. cavity (iii) .
67

3 (a) Padankan sistem peredaran darah berikut dengan haiwan vertebrata yang betul.
Match the following blood circulatory systems with the correct vertebrates.
Sistem peredaran darah Haiwan vertebrata

Blaystem Vertebrates
(i)
Amfibia
Amphibians
Jantung
Heart
Ikan
Fish
(ii)
Jantung Reptilia
Heart
Reptiles
(b) Tandakan (✓) bagi pernyataan yang betul dan (✗) bagi pernyataan yang salah tentang sistem
pengangkutan dalam tumbuhan.
Mark (✓) for the correct statements and (✗) for the incorrect statements about the transport system in plants.
Pernyataan / Statements
(i) Tisu xilem merupakan tisu berkayu yang terdiri daripada sel-sel mati ✓
Xylem tissue is a woody tissue made up of dead cells
(ii) Air dibebaskan dalam bentuk cecair semasa transpirasi ✗
Water loss in the form of liquid during transpiration
(iii) Transpirasi ialah proses kawal atur kandungan air dalam tumbuhan ✓
Transpiration is the process of regulating water content in plants
4 (a) Lengkapkan pernyataan di bawah dengan pilihan jawapan yang betul.

Complete the statements below with the correct answer choice.
Hidrogen / Hydrogen Oksida / Oxide Karbon / Carbon
(i) Hidrogen dihasilkan melalui pemanasan kalium mangganat(VII).

Hydrogen is produced by heating potassium manganate(VII).
(ii) Sebatian karbon tidak terurai apabila dipanaskan.

Carbon compounds do not decompose when heated.
(b) Garis jawapan yang betul dalam pernyataan berikut.

Underline the correct answer in the following statements.
(i) ( Karbon / Zink ) merupakan unsur bukan logam.

( Carbon / Zinc ) is a non-metal element.
(ii) Besi oksida terhasil daripada proses ( pengaratan / penguraian ).

Iron oxide is produced from the ( rusting / decomposition ) process.
68

5 (a) Garis perkataan yang betul dalam pernyataan berikut.
Underline the correct words in the following statement.
Pengekstrakan logam yang (i) ( lebih / kurang ) reaktif daripada karbon adalah melalui penurunan
(ii) ( oksida logam / sulfida logam ) tersebut dengan karbon.
The extraction of metals that is (i) ( more / less ) reactive than carbon is through reduction of the (ii) ( metal oxide / metal sulfide )
with carbon.
(b) Tandakan (✓) cara pengekstrakan logam daripada sebatian logamnya yang betul.
Mark (✓) the correct method of metal extraction from its metal compound.
Cara pengekstrakan / Method of extraction

Logam Penurunan oksida Pemanasan terus Elektrolisis sebatian
Metal logam dengan karbon sebatian logam logam lebur
Reduction of metal oxides Direct heating of metal Electrolysis of molten
with carbon compounds metal compounds
(i) Magnesium / Magnesium ✓
(ii) Plumbum / Plumbum ✓
(iii) Kuprum / Copper ✓
Bahagian C
[60 markah/marks]
Jawab semua soalan.
1 Rajah 1.1 menunjukkan suatu struktur yang terdapat pada

permukaan lidah yang membolehkan lidah mengenal pasti rasa.
Diagram 1.1 shows a structure found on the surface of the tongue that allows the
tongue to identify taste.
(a) Apakah struktur yang ditunjukkan dalam Rajah 1.1?

What is the structure shown in Diagram 1.1?
Tunas rasa / Taste buds M
[1 markah/mark] TP 1 Rajah 1.1 / Diagram 1.1
(b) Namakan struktur berlabel M dan nyatakan fungsinya. / Name structure M and state its function.
Struktur M: Reseptor rasa / Structure M: Taste receptor
Fungsi: Mengesan lima jenis rasa asas, iaitu manis, masin, masam, pahit dan umami.
Function: To detect five types of basic tastes which are sweet, salty, sour, bitter and umami.
(c) Mengapakah seorang perokok tegar kurang sensitif terhadap rasa makanan?
Why does a heavy smoker have less taste sensitivity?
Tunas rasa perokok tegar berubah dan menjadi kurang peka terhadap rangsangan bahan kimia
Taste buds of a heavy smoker changes and become less sensitive towards chemical stimuli
69

(d) Rajah 1.2 menunjukkan inovasi sebatang berus gigi berserta
lapisan getah untuk membersihkan membran mukosa
seperti pipi, bibir dan lidah.
Diagram 1.2 shows the innovation of a toothbrush with a layer of rubber to
clean mucous membranes such as the cheeks, lips and tongue.
Adakah penggunaan pembersih lidah ini mengurangkan

kepekaan lidah? KBAT Menilai
Rajah 1.2 / Diagram 1.2
Does the use of the tongue cleaner reduce the sensitivity of the tongue?
Tidak, penggunaan pembersih lidah akan meningkatkan kepekaan lidah apabila kotoran (lapisan putih) yang melekat
pada lidah dapat dibersihkan.
No, the use of a tongue cleaner will increase the sensitivity of the tongue when the plaque (white coating) on the tongue was removed.
(e) Rajah 1.3 menunjukkan Puan Salmi menitiskan beberapa

titis susu formula yang telah dibancuh pada tapak tangannya
sebelum memberikan susu tersebut kepada bayinya.
Diagram 1.3 shows Puan Salmi dripping a few drops of formula milk that has
been mixed on her palm before giving the milk to her baby.
Wajarkan tindakan Puan Salmi. / Justify Puan Salmi’s action. KBAT Menilai Rajah 1.3 / Diagram 1.3
Tindakan Puan Salmi adalah wajar kerana kulit pada bahagian tapak tangan sangat peka terhadap rangsangan kerana
mempunyai lapisan epidermis yang nipis. Tindakan ini dapat mengelakkan kecederaan pada mulut bayinya seperti
melecur. / Puan Salmi’s action is appropriate, because the skin on the palm is very sensitive to stimulation because of the thin epidermis layer.
By doing this, she can protect the baby’s mouth from burns and other injuries.
2 Rajah 2.1 menunjukkan gambar mata

Puan Lina yang diambil dalam dua
keadaan pencahayaan yang berbeza.
Diagram 2.1 shows the pictures of Puan Lina’s eyes M N
taken in two different lighting conditions. Rajah 2.1 / Diagram 2.1
(a) Nyatakan satu perbezaan keadaan mata Puan Lina yang dapat diperhatikan dalam Rajah 2.1.
State one difference between Puan Lina’s eyes that can be observed in Diagram 2.1.
Saiz pupil Puan Lina dalam situasi M adalah lebih besar berbanding dengan saiz pupil dalam situasi N.
The size of Puan Lina’s pupil in situation M is larger than the size of the pupil in situation N.
(b) Nyatakan keadaan pencahayaan semasa gambar mata Puan Lina diambil. KBAT Mengaplikasi
State the lighting conditions when the pictures of Puan Lina’s eyes were taken.
M : Cahaya malap / keamatan cahaya rendah / Dim light / low light intensity
N : Cahaya terang / keamatan cahaya tinggi / Bright light / high light intensity
(c) Terangkan bagaimana mata Puan Lina bergerak balas terhadap keadaan pencahayaan dalam
Rajah 2.1. / Explain how Puan Lina’s eyes response to the lighting condition in Diagram 2.1. KBAT Menganalisis
Dalam pencahayaan yang malap, anak mata membesar untuk mendapatkan lebih banyak cahaya dan dalam
pencahayaan yang terang, anak mata mengecil untuk mengurangkan jumlah cahaya yang masuk ke dalam mata.
Where the lighting condition is dim, the pupil enlarges to let in more light and where the lighting is bright, the pupil shrinks to reduce the
amount of light entering the eyes.
70 [2 markah/marks] TP 4

(d) Beberapa bulan kemudian, Puan Lina membuat pemeriksaan mata dan disahkan mengalami
rabun dekat. / A few months later, Puan Lina had an eye examination and was diagnosed with long-sightedness.
(i) Lukis gambar rajah sinar pembentukan imej bagi mata
Puan Lina dalam Rajah 2.2.
Draw a ray diagram of image formation for Puan Lina’s eyes in Diagram 2.2.
(ii) Apakah jenis kanta mata yang sesuai untuk membetulkan
masalah rabun jauh Puan Lina? KBAT Mengaplikasi
What type of lens is suitable to correct Puan Lina’s long-sightedness? Rajah 2.2 / Diagram 2.2
Kanta cembung / Convex lens
3 Rajah 3 menunjukkan sebuah kawasan perumahan

yang dibina berdekatan dengan kawasan
perindustrian. Asap dan debu daripada kilang
telah menyebabkan pencemaran udara di kawasan
perumahan yang berdekatan sehingga berlaku
hujan asid dan fenomena jerebu.
Diagram 3 shows a residential area built close to an industrial area.
Smoke and dust from factories have caused air pollution in nearby Rajah 3 / Diagram 3
residential areas, leading to acid rain and haze phenomena.
(a) (i) Namakan satu gas pencemar udara yang menyebabkan hujan asid.
Name one pollutant gas that causes acid rain.
Sulfur dioksida // nitrogen dioksida / Sulphur dioxide // nitrogen dioxide
(ii) Bagaimanakah hujan asid terbentuk? / How is acid rain formed?

Gas berasid seperti sulfur dioksida / nitrogen dioksida melarut dalam air hujan dan menghasilkan hujan asid.
Acidic gases such as sulphur dioxide / nitrogen dioxide dissolve in rainwater and produce acid rain.
(iii) Apakah kesan hujan asid kepada tumbuhan? / What is the effect of acid rain on plants?
Hujan asid membunuh sel tumbuhan // menyebabkan tanah berasid dan kurang subur.
Acid rain kills plant cells // makes the soil acidic and less fertile.
(b) (i) Terangkan kesan buruk asap dan debu daripada fenomena jerebu kepada proses fotosintesis
dalam tumbuhan. KBAT Menganalisis
Explain the harmful effect of smoke and dust from the haze phenomenon to the photosynthesis process in plants.
Asap dan debu menutupi liang stoma menyebabkan proses respirasi dan fotosintesis terhalang dan kadar
fotosintesis menjadi rendah. Tumbuhan tidak dapat melakukan proses respirasi sel dan membuat makanan.
Tumbuhan tidak dapat tumbuh subur dan akhirnya mati.
Smoke and dust cover the stomatal pores, causing the process of respiration and photosynthesis to be hindered and the rate of
photosynthesis to be low. Plants cannot do cell respiration and make food. Plants cannot thrive and will eventually die.
(ii) Apakah dua langkah keselamatan yang boleh diambil jika fenomena jerebu berlaku di kawasan
tempat tinggal anda? KBAT Mengaplikasi
What are the two safety measures that can be taken if the haze phenomenon occurs in the area where you live?
Memakai topeng muka apabila keluar rumah // Menghidupkan lampu kenderaan kerana jarak penglihatan
berkurang. / Wearing face mask when going out. // Turn on vehicle lights due to low visibility.
71

(c) (i) Namakan satu penyakit respiratori manusia yang disebabkan oleh pencemaran udara.
Name one human respiratory disease caused by air pollution.
Asma // emfisema // bronkitis / Asthma // emphysema // bronchitis
(ii) Tulis dua simptom penyakit respiratori yang dinyatakan di 3(c)(i).

Write two symptoms of the respiratory disease mentioned in 3(c)(i).
Asma: sesak nafas, semput, batuk // Emfisema: sesak nafas, sakit ketika bernafas, mudah letih // Bronkitis: batuk
berterusan, sukar tidur / Asthma: shortness of breath, wheezing, cough // Emphysema: shortness of breath, pain when breathing,
easily tired // Bronchitis: persistent cough, difficulty sleeping
(d) Tulis dua cara mencegah pencemaran udara. / Write two ways to prevent air pollution. KBAT Mengaplikasi
Mengharamkan pembakaran terbuka // Memasang pengubah katalitik pada cerobong asap kilang // Menggantikan
penggunaan bahan api fosil dengan sumber tenaga alternatif seperti tenaga suria dan tenaga biojisim //
Mengehadkan bilangan kenderaan bermotor di dalam bandar
Ban open burning // Install catalytic converters on factory chimneys // Replace the use of fossil fuels with alternative energy sources such as solar
and biomass // Restrict the number of motorised vehicles in the city
4 Rajah 4.1 menunjukkan dua proses kehilangan air dalam tumbuhan.

Diagram 4.1 shows the two processes of water loss in plants.
R T
(a) Berdasarkan Rajah 4.1, namakan proses kehilangan air dalam

Based on Diagram 4.1, name the process of water loss in
(i) R : Pelembakan / Guttation (ii) T : Transpirasi / Transpiration

(b) Tulis satu perbezaan antara proses kehilangan air di T dengan di R.

Write one difference between the water loss processes in T and R.
Pelembakan berlaku pada waktu malam/semasa kelembapan tinggi, manakala transpirasi berlaku pada waktu siang/
semasa cuaca panas / Guttation occurs at night/during high humidity while transpiration occurs during the day/during hot weather
(c) Tulis dua faedah proses kehilangan air di R. / Write two benefits of the water loss process in R.
Menyingkirkan air yang berlebihan daripada akar, batang dan daun tumbuhan. Membantu tumbuhan menyerap
garam mineral daripada tanah ketika pembajaan tanaman supaya tanaman tumbuh subur.
Remove excess water from plant roots, stems and leaves.
Helps plants absorb mineral salts from the soil during fertilisation so that the plants grow well/flourish.
72

(d) Nyatakan satu faktor persekitaran yang mempengaruhi proses di T.
State one environmental factor that affects the process in T.
Kelembapan udara // keamatan cahaya // suhu // pergerakan udara / Air humidity // light intensity // temperature // air movement
(e) Keadaan pokok dalam Rajah 4.2 ialah kesan daripada proses kehilangan air.
The condition of the plant in Diagram 4.2 is the result of the water loss process.
(i) Namakan fenomena keadaan tumbuhan dalam Rajah 4.2.

Name the phenomenon of the state of the plant in Diagram 4.2.
Kelayuan tumbuhan / Wilting of plants
(ii) Namakan proses yang menyebabkan keadaan pokok dalam Rajah 4.2 dan huraikan.
Name the process that causes the plant condition in Diagram 4.2 and elaborate.
Proses transpirasi. Keadaan tersebut berlaku apabila kadar transpirasi lebih tinggi daripada kadar penyerapan air
oleh akar.
Transpiration process. The condition occurs when the rate of transpiration is higher than the rate of water absorption by the roots.
5 Rajah 5.1 menunjukkan siri kereaktifan logam. / Diagram 5.1 shows a reactivity series of metals.
Kalium / Potassium K Sangat reaktif / Most reactive
Natrium / Sodium Na
Kalsium / Calcium Ca
Magnesium / Magnesium Mg
Aluminium / Aluminium Al
UNSUR X, ELEMENT X
Zink / Zinc Zn
UNSUR Y, ELEMENT Y
Ferum / Iron Fe
Timah / Tin Sn
Plumbum / Plumbum Pb
Kuprum / Copper Cu
Merkuri / Mercury Hg
Argentum / Silver Ag
Emas / Gold Au Sangat tidak reaktif / Least reactive
(a) Unsur X dan Y ialah unsur bukan logam yang diletakkan dalam siri kereaktifan logam. Apakah
unsur X dan unsur Y?
Elements X and Y are non-metal elements placed in the reactivity series of metals. What are elements X and Y?
(i) Unsur X / Element X: Oksigen / Oxygen

(ii) Unsur Y / Element Y: Hidrogen / Hydrogen
(b) Rajah 5.2 menunjukkan susunan radas untuk mengkaji siri Kalium manganat(VII)
Potassium manganate(VII)
kereaktifan logam dengan cara memanaskan logam dengan Kapas kaca
unsur X. Glass wool
Logam
Diagram 5.2 shows the apparatus set-up to investigate the reactivity series of Metal
metals by heating metals with element X.
Haba
Heat
(i) Apakah fungsi kalium manganat(VII)?
What is the function of potassium manganate(VII)? Rajah 5.2 / Diagram 5.2
Pemanasan kalium manganat(VII) menghasilkan unsur X.
Heating of potassium manganate(VII) produces element X.
73

(ii) Tulis persamaan tindak balas antara magnesium dengan unsur X.
Write the reaction equation between magnesium and element X.
Magnesium + oksigen → magnesium oksida / Magnesium + oxygen → magnesium oxide
(c) (i) Namakan satu kaedah mengekstrak logam berikut untuk mendapatkan logam tulennya.
Name one method of extracting the following metals to obtain their pure metal.
Logam / Metal Kaedah pengekstrakan / Method of extraction
Aluminium / Aluminium Elektrolisis / Electrolysis
Memanaskan timah oksida // oksida logam dengan karbon

Timah / Stanum Heating stanum oxide // metal oxides with carbon
(ii) Bolehkah logam zink tulen diperoleh melalui tindak balas antara sebatian zink oksida dengan
unsur Y? Terangkan jawapan anda. KBAT Mengaplikasi
Can pure zinc metal be obtained through the reaction between zinc oxide compounds and element Y? Explain your answer.
Tidak boleh kerana unsur Y/hidrogen kurang reaktif daripada zink.
Cannot, because the Y element/hydrogen is less reactive than zinc.
(d) Apabila diberi pilihan antara cincin besi dan cincin emas, Siew Mei memilih cincin emas untuk
dijadikan cincin perkahwinan. Wajarkan pilihan Siew Mei. KBAT Menilai
Siew Mei chose a gold ring to be worn as a wedding ring after being offered the option between an iron ring and a gold ring.
Justify Siew Mei’s choice.
Emas tidak berkarat kerana emas ialah logam yang sangat tidak reaktif dan tidak bertindak balas dengan bahan/unsur
lain seperti oksigen. Sebaliknya, besi pula mudah berkarat kerana besi bertindak balas dengan oksigen membentuk
besi karat. / Gold does not rust because gold is a very unreactive metal and do not react with other materials/elements such as oxygen. On the
other hand, iron rusts easily because iron reacts with oxygen to form iron rust.
6 Jadual 1 menunjukkan data pemerhatian eksperimen untuk mengkaji tindak balas endotermik dan
eksotermik.
Table 1 shows the observation data of an experiment to study endothermic and exothermic reactions.
Suhu awal Suhu akhir Rasa permukaan luar

Campuran bahan
Tindak balas campuran campuran bikar apabila disentuh
tindak balas
Reaction Initial temperature Final temperature The feel of outer surface of
Mixture of reactants
of mixture (°C) of mixture (°C) beaker to touch
Tindak balas X Natrium hidroksida
Berasa panas
Reaction X dan air suling 30 36 Feels hot
Sodium hydroxide and water
Tindak balas Y Ammonium klorida
Berasa sejuk
Reaction Y dan air suling 30 25 Feels cold
Ammonium chloride and water
Jadual 1 / Table 1
(a) Lengkapkan Jadual 1 dengan menulis rasa pada permukaan luar bikar apabila disentuh dengan
tangan. / Complete Table 1 by writing the feel of the outer surface of the beaker to touch. [2 markah/marks] TP 2
74

(b) Berdasarkan data dalam Jadual 1, nyatakan jenis tindak balas sama ada tindak balas endotermik
atau eksotermik dan jelaskan jawapan anda.
Based on the data in Table 1, state the type of reaction whether it is an endothermic or exothermic reaction and explain your
answer.
Tindak balas / Reaction X : Tindak balas eksotermik / Exothermic reaction

Penerangan / Explanation :
Suhu akhir campuran tindak balas meningkat dan membebaskan haba ke persekitaran yang menyebabkan bikar
berasa panas apabila disentuh.
The final temperature of the reaction mixture rises and releases heat to the environment that causes the beaker feel hot to the touch
Tindak balas / Reaction Y : Tindak balas endotermik / Endothermic reaction

Penerangan / Explanation :
Suhu akhir campuran tindak balas menurun dan haba diserap dari persekitaran yang menyebabkan bikar berasa
sejuk apabila disentuh. / The final temperature of the reaction mixture decreases and heat is absorbed from the environment that causes
the beaker to feel cold to the touch.
(c) Ali hendak membuat pek sejuk segera sendiri. Apakah bahan kimia yang sesuai digunakan untuk
membuat pek sejuk itu? Wajarkan jawapan anda. KBAT Mengaplikasi
Ali wants to make his own instant cooling pack. What chemical is appropriate to use to make the cooling pack? Justify your answer.
Garam ammonium boleh bertindak sebagai agen penyejuk kerana ia boleh menyerap haba dari udara dan
mengubahnya menjadi bahan yang sejuk apabila disentuh.
Ammonium salts can act as a cooling agent because they can absorb heat from the air and turn it into a substance that is cool to the touch.
(d) Dengan menggunakan bahan-bahan dalam Rajah 6, terangkan cara menghasilkan satu pek panas
segera. / By using the materials in Diagram 6, explain how to make an instant hot pack. KBAT Mencipta
Kalsium klorida Beg plastik ‘zip lock’ besar dan kecil Air
Calcium chloride Big and small zip lock bags Water
Rajah 6 / Diagram 6
(i) Satu cawan air dimasukkan ke dalam beg plastik kecil

One cup of water is put in a small plastic bag.
(ii) Satu spatula kalsium klorida dimasukkan ke dalam beg plastik yang berisi air.
One spatula of calcium chloride is put into the plastic bag that filled with water.
(iii) Tutup beg plastik kecil dan masukkan ke dalam beg plastik besar. .
small plastic bag put it in a large plastic bag.
Close the and .
75

Bab
Elektrik dan Kemagnetan
6 Electricity and Magnetism
Tema 3: Tenaga dan Kelestarian Hidup Buku Teks: Halaman 160 – 207

6.1
Penjanaan Tenaga Elektrik

1 Lengkapkan peta pokok di bawah. TP 1 HEBAT SAINS MODUL 19

Complete the tree map below.
i-THINK Peta Pokok
Sumber tenaga / Energy resources
(a) Boleh baharu / Renewable (b) Tidak boleh baharu / Non-renewable
Definisi / Definition : Definisi / Definition :

Bekalan sumber tidak terhad dan dapat diganti Bekalan sumber adalah terhad dan akan
dalam masa yang singkat habis satu hari nanti
The supply of sources is not limited and can be replenished in The supply of sources is limited and will be used up
a short period of time some day
Contoh / Examples : Contoh / Examples :

Tenaga hidro, ombak, solar, pasang surut, angin, Tenaga nuklear, arang batu, gas asli, petroleum
biojisim, geoterma Nuclear energy, coal, natural gas, petroleum
Hydro energy, wave, solar, tidal, wind, biomass, geothermal

6.1
1 Namakan penjana elektrik di bawah, lengkapkan penerangan bagi setiap penjana elektrik dan tulis
perubahan tenaga yang terlibat. TP 2 TP 3 HEBAT SAINS MODUL 22
Name the electric generators below, complete the description for each electric generator and write the energy changes involved.
Penjana elektrik Perubahan tenaga

Electric generator Energy changes
(a) Menara elektrik

Penerangan / Explanation:
Electrical tower Air
Empangan (ii) dari empangan mengalir dan
Dam memutarkan
Turbin (iii) turbin.
Turbine
Water
Dinamo (ii) flows from the dam and
Air Dynamo rotates
Water (iii) the turbine.
Perubahan tenaga / Energy change:

Penjana elektrik (i) hidro
Hydro
(iv) Tenaga keupayaan → tenaga kinetik → tenaga elektrik
(i) electric generator
(iv) Potential energy → kinetic energy → electrical energy
76

(b) Penapis udara Kebuk pembakaran Penerangan / Explanation:
Air filter Combustion chamber
Pemampat Turbin Campuran (ii) udara dan gas (iii) dimampatkan
Compressor Turbine
dan kemudiannya (iv) dibakar . Campuran gas
mengembang dan memutarkan turbin.
air compressed
Dinamo The mixture of (ii) and gas is (iii)
Motor Dynamo
Motor Palam pencucuh burnt
Spark plug and (iv) . The gas mixture expands and rotates the
turbine.
Penjana elektrik (i) turbin gas
Gas turbine
Perubahan tenaga / Energy change:
(i) electric generator
(v) Tenaga kimia→tenaga haba→tenaga kinetik→tenaga elektrik
(v) Chemical energy → heat energy → kinetic energy → electrical energy
(c) Stim Penerangan / Explanation:

Turbin Dinamo
Steam Turbine Dynamo
(ii) Arang batu dan (iii) gas asli digunakan
Dandang
Boiler
untuk mendidihkan air. (iv) Stim yang
Air sungai
panas memutarkan turbin.
Air panas
Bahan api Hot water River water
Coal natural gas
(ii) and (iii) are used to boil
Air Fuel Kondenser
Water Condenser steam
Pam / Pump water. The hot (iv) rotates the turbine.
Penjana elektrik (i) terma Perubahan tenaga / Energy change:
(i) Thermal electric generator (v) Tenagakimia→tenagahaba→tenagakinetik→tenagaelektrik

(v) Chemical energy → heat energy → kinetic energy → electrical energy
2 Nyatakan perubahan tenaga yang terlibat bagi penjanaan tenaga elektrik daripada tenaga solar. TP 1
State the energy change that involved in the generation of electrical energy from solar energy.
Tenaga cahaya → Tenaga haba → Tenaga kinetik → Tenaga elektrik
Light energy → Heat energy → Kinetic energy → Electrical energy
3 Mengapakah kerajaan menggalakkan penggunaan tenaga solar? TP 2
Why does the government encourage the use of solar energy?

1. Penggunaan tenaga solar adalah bebas pencemaran dan tidak menyebabkan pembebasan gas rumah hijau.
Solar energy is pollution free and causes no emission of greenhouse gases.
2. Mengurangkan kebergantungan kepada bahan api fosil.
Reduces the dependence on fossil fuels.
3. Tenaga solar ialah tenaga boleh baharu. Maka, kita tidak akan kehabisan tenaga solar.
Solar energy is a renewable energy source. So, we will not be run out of solar energy.
4 Terangkan masalah yang dihadapi untuk membina stesen jana kuasa solar. TP 3
Explain the problems faced to build a solar power station.

[Apa] Memerlukan kawasan lapang yang sangat luas [Mengapa] kerana jumlah cahaya matahari yang tiba di
permukaan Bumi tidak tetap dan bergantung pada lokasi, hari, tahun dan keadaan cuaca.
[What] Requires a very large open space [Why] because the amount of sunlight that reaches the surface of the Earth is not fixed and depends on
the location, day, year and weather conditions.
77

6.1

1 (a) Rajah di bawah menunjukkan dua bentuk graf yang dihasilkan oleh osiloskop sinar katod.
Nyatakan jenis arus yang diwakili oleh setiap graf di bawah. TP 1
Video
The diagram below shows two form of graph produced by the cathode ray oscilloscope. State the type of current represented by
each graph below.
Voltan / Voltage Voltan / Voltage
Masa Masa
Time Time
Graf P / Graph P Graf Q / Graph Q
P: Arus ulang-alik / Alternating current Q: Arus terus / Direct current
(b) Banding dan bezakan arus P dan Q. TP 4 KBAT Menganalisis

Compare and contrast current P and current Q.
Persamaan / Similarities:
1. Menghasilkan kesan pemanasan / Produces a warming effect
2. Menghasilkan elektromagnet / Produces electromagnet
Perbezaan / Differences:
1. Arah arus Q adalah tetap, manakala arah arus P berubah-ubah.
The direction of current in Q is fixed while the direction of current in P reverses periodically.
2. Frekuensi Q ialah sifar, manakala P mempunyai frekuensi 50 Hz.

The frequency of Q is zero, whereas P has frequency 50 Hz.
(c) Beri dua contoh alat yang menggunakan arus Q. TP 3

Give two examples of devices that use current Q.
1. Lampu suluh / Torch light
2. Kalkulator / Calculator
Video
Imbas kod QR atau layari http://www.youtube.com/
watch?v=20Vb6hlLQSg untuk menonton video
tentang penjanaan dan pengagihan tenaga elektrik.
78

6.1
Jawab soalan berikut. / Answer the following question. SP 6.1.4
1 Anda telah membuat kajian lapangan tentang bekalan elektrik di sebuah kawasan pedalaman.
Penduduk di kawasan tersebut kerap mengalami masalah terputus bekalan elektrik. Berdekatan
kawasan tersebut terdapat sebuah air terjun. Anda diminta membina sebuah model penjana elektrik
yang sesuai bagi menyelesaikan masalah penduduk kawasan tersebut. Anda dibekalkan dengan
bahan-bahan berikut. HEBAT SAINS MODUL 22
You have conducted a field study on electrical supply in a remote area. Residents in the area often experience power cuts. Near the area
there is a waterfall. You are asked to construct a suitable electric generator model to solve the problem faced by the residents in the area.
You are provided with the following materials.
Sudu plastik Motor 12 V A.T Lampu LED

Plastic spoons 12 V D.C motor LED light
Wayar dan klip buaya Polistirena

Wires and crocodile clips Polystyrene
(a) Lukis dan labelkan model dalam ruang di bawah. TP 6 KBAT Mencipta
Draw and label the model in the space below.
Motor 12 VA.T Sudu plastik

12 VD.C motor Plastic spoons
Lampu LED
LED light Polistirena
Polystyrene
Wayar dan klip buaya

Wires and crocodile clips
(b) Terangkan bagaimana model di 1(a) berfungsi. / Explain how the model in 1(a) works. TP 4 KBAT Menganalisis
[Bagaimana] Sudu plastik bertindak sebagai turbin. Apabila air yang deras mengalir pada sudu, sudu akan berputar.
Putaran sudu menyebabkan motor berputar dan menjana tenaga elektrik. Seterusnya, menyalakan lampu LED.
[How] The plastic spoons act as a turbine. When fast flowing water flows over the spoons, the spoons will rotate. The rotation of the spoons
causes the motor to rotate and generates electricity. Thus, lights up the LED light.
79

6.2
Transformer

1 Label transformer di bawah dengan menggunakan perkataan-perkataan berikut. TP 2

Laman Web
Label the transformer below using the following words.
Voltan output Gegelung primer Gegelung sekunder Voltan input

Output voltage Primary coil Secondary coil Input voltage
Teras besi lembut

Soft iron core
(a) Gegelung primer (b) Gegelung sekunder
Secondary coil
Primary coil
(c) Voltan output

a.u Output voltage
a.c
(d) Voltan input

Input voltage Laman Web
Imbas kod QR atau layari https://www.bbc.
co.uk/bitesize/guides/znsn8xs/revision/1 untuk
mengetahui lebih lanjut tentang transformer.
2 Lengkapkan jadual di bawah. TP 3 TP 4
Complete the table below.
Jenis transformer: (a) Transformer injak naik (b) Transformer injak turun
Type of transformer: Step-up transformer Step-down transformer
Penjelasan (c) Mempunyai bilangan lilitan gegelung (d) Mempunyai bilangan lilitan gegelung
Description sekunder yang lebih banyak daripada sekunder yang sedikit daripada
bilangan lilitan gegelung primer bilangan lilitan gegelung primer
Has greater number of turns on the secondary Has fewer number of turns on the secondary
coil than the primary coil coil than the primary coil
Fungsi (e) Untuk menaikkan voltan output (f) Untuk menurunkan voltan output
Function To increase the output voltage To reduce the output voltage
Alat elektrik yang (g) Peti sejuk (h) Komputer riba

menggunakan Refrigerator Laptop
transformer ini Mesin basuh Pencukur elektrik
Washing machine Electric shaver
Electrical appliances
that use this transformer
80

6.2
Transformer
Selesaikan masalah-masalah yang berikut. SP 6.2.3 TP 5

Solve the following problems.
1 Sebuah transformer mempunyai 20 lilitan gegelung primer, 40 lilitan gegelung sekunder dan
dibekalkan voltan input sebanyak 12 V. Hitung voltan output bagi transformer tersebut.
A transformer has 20 turns of the primary coils, 40 turns of the secondary coils and the input voltage is 12 V. Calculate the output
voltage of the transformer.
Bilangan lilitan gegelung primer Voltan input gegelung primer

Number of turns of primary coil Input voltage of primary coil
=
Bilangan lilitan gegelung sekunder Voltan output gegelung sekunder
Number of turns of secondary coil Output voltage of secondary coil
Voltan output gegelung sekunder = 40 × 12 V

Output voltage of secondary coil 20
= 24 V
2 Sebuah transformer mempunyai 500 lilitan pada gegelung primer dan 25 lilitan pada gegelung
sekunder. Tentukan voltan primer jika voltan sekunder ialah 12 V.
A transformer has 500 turns of the primary coils and 25 turns of the secondary coils. Determine the primary voltage if the secondary
voltage is 12 V.

=
Voltan input gegelung primer = 500 × 12 V

Input voltage of primary coil 25
= 240 V
3 Jika voltan input dan output sebuah transformer masing-masing ialah 240 V dan 80 V, hitung bilangan
lilitan pada gegelung sekunder jika gegelung primer ada 60 lilitan.
If the input voltage and output voltage of a transformer is 240 V and 80 V respectively, calculate the number of turns of secondary coil
if the primary coil has 60 turns.

=
Bilangan lilitan gegelung sekunder = 80 V × 60

Number of turns of secondary coil 240 V
= 20 lilitan / turns
81

6.3
Penghantaran dan Pengagihan Tenaga Elektrik

1 (a) Lengkapkan sistem penghantaran dan pengagihan tenaga elektrik di bawah dengan perkataan
yang diberi. TP 1
Complete the electricity transmission and distribution system below with the words given.
Pencawang bahagian Lapangan suis Rangkaian Grid Nasional

Branch substation Switch zone National Grid Network
(i) Lapangan suis

Switch zone
250 kV atau 500 kV

250 kV or 500 kV 132 kV
11 kV
T1 T2
Stesen jana kuasa

Power station (ii) Rangkaian Grid Nasional
National Grid Network
T4 33 kV
T3
240 V (iii) Pencawang bahagian
Rumah Branch substation
Home Industri berat
T5 Heavy industries
11 kV
415 V
Pencawang bahagian
Branch substation Industri ringan
Bandar Light industries
Town
(b) Berdasarkan rajah di atas, tentukan jenis transformer bagi T1, T2, T3, T4 dan T5. TP 2
Based on the diagram above, determine the type of transformer for T1, T2, T3, T4 and T5.
T1 Transformer injak naik / Step-up transformer
T2 Transformer injak turun / Step-down transformer
82

2 Nyatakan fungsi komponen dalam sistem penghantaran dan pengagihan tenaga elektrik. TP 2
State the function of the components in the electricity transmission and distribution systems.
Komponen Fungsi
Component Functions
(a) Pencawang bahagian Menurunkan voltan arus untuk dihantar ke industri ringan
Branch substation To decrease the voltage of the current supplied to light industries
(b) Rangkaian Grid Nasional Memastikan bekalan elektrik dihantar secara berterusan kepada pengguna
National Grid Network To ensure electricity supply is transmitted continuously to consumers
(c) Pencawang masuk utama Menurunkan voltan arus untuk dihantar ke industri berat
Main substation To reduce the voltage of the current supplied to heavy industries
(d) Stesen jana kuasa Menghasilkan arus ulang-alik dengan voltan 11 kV

Power station Produces alternating current with the voltage of 11 kV
(e) Transformer injak naik Menaikkan voltan arus untuk dihantar ke Rangkaian Grid Nasional
Step-up transformer To increase the voltage of the current to be channelled to the National Grid Network
3 Rajah di bawah menunjukkan pemandangan di satu kawasan penempatan.

The diagram below shows the scenery in a residential area.
Pemaju bertindak mengosongkan tanah di bahagian bawah kabel elektrik tersebut. Wajarkan tindakan
itu. TP 5 KBAT Menilai
The developer empties the land below the electric cables. Justify the action.
1. [Mengapa] Mencegah renjatan elektrik
[Why] To prevent electric shock
2. Mengelakkan gangguan telekomunikasi
To avoid telecommunication disturbances
3. Mencegah gangguan terhadap skrin komputer
To prevent disturbance on computer screens
4. Mencegah gangguan siaran radio dan televisyen
To prevent radio and television broadcast interference
83

6.3

1 Rajah di bawah menunjukkan sistem pendawaian elektrik di rumah. Label rajah di bawah menggunakan
perkataan-perkataan yang diberi. TP 1
The diagram below shows the electrical wiring system at homes. Label the diagram below using the words given.
Dawai bumi Pemutus litar Dawai hidup

Earth wire Circuit breakers Live wire
Meter elektrik Dawai neutral Fius utama Suis utama

Electric meter Neutral wire Main fuse Main switch
(b) Fius utama (c) Meter elektrik

Main fuse Electric meter
(a) Dawai hidup

Live wire
Kabel
bekalan Soket
sesalur Socket
Main
supply
kWh
cable
Mentol
Bulb
(d) Dawai neutral
Neutral wire Suis
(e) Dawai bumi Switch
Earth wire
(g) Pemutus litar
(f) Suis utama Circuit breakers
Main switch
2 Namakan dua jenis pendawaian di dalam bangunan dan nyatakan nilai voltan yang dibekalkan dalam
setiap jenis pendawaian. TP 2
Name two types of wiring in buildings and state the supplied voltage value in each type of wiring.
Jenis pendawaian Voltan yang dibekalkan (V)

Types of wiring Supplied voltage (V)
(a) (c)
Pendawaian satu fasa 240 V
Single-phase wiring
(b) (d)
Pendawaian tiga fasa 415 V
Three-phase wiring
3 (a) Label komponen yang terdapat dalam palam elektrik di bawah. TP 1

Label the components in the electrical plug below.
(i) Dawai bumi

Earth wire (iii) Fius
Fuse
(ii) Dawai neutral

Neutral wire (iv) Dawai hidup
Live wire
84

(b) Nyatakan warna dan fungsi komponen berikut. TP 2
State the colours and functions of the following components.
Komponen Warna Fungsi

Components Colour Function
(i)
Fius Untuk memutuskan litar apabila arus elektrik yang
Fuse berlebihan mengalir melaluinya yang melebihi nilai fius itu
To break the circuit when too much current flow through it, which
exceeds the fuse rating
(ii) (iii)
Dawai bumi Jalur hijau dan kuning Membawa arus yang bocor ke tanah/Bumi
Earth wire Green and yellow stripes Carries a leakage current to the ground/Earth
(iv) (v)
Dawai neutral Biru Membawa arus elektrik berlebihan dari perkakas
Neutral wire Blue elektrik kembali ke bekalan sesalur
Carries excessive electric current from the electrical appliance back to
the mains supply
(vi) (vii)
Dawai hidup Perang Membawa arus elektrik ke perkakas elektrik
Live wire Brown Carries electric current to the electrical appliance
4 Rajah di bawah menunjukkan suatu alat yang dijual di pasaran. Terangkan keperluan menggunakan
alat yang ditunjukkan. TP 3
The diagram below shows a device sold in the market. Explain the need of using the device shown.
UK EUROPE USA/AUS
[Mengapa] Terdapat pelbagai jenis soket yang digunakan di negara-negara berlainan di seluruh dunia. Alat ini terdiri
daripada beberapa jenis pin palam yang sesuai dengan soket masing-masing. Alat ini memudahkan kita menggunakan
palam yang bersesuaian ketika berada di negara-negara yang berlainan.
[Why] There are several different sockets used in different countries across the world. The device shown consists of several types of plug pins that
are compatible with their respective sockets. The device helps us to use the appropriate plug while we are in different countries.
85

6.3

1 Namakan komponen-komponen elektrik yang berikut. TP 1
Name the following electrical components.
(a) (b)
Fius katrij / Catridge fuse Fius wayar / Wire fuse
2 Isi tempat kosong dengan jawapan yang betul. TP 2

memutuskan berlebihan
Fius berfungsi untuk (a) litar. Apabila arus (b) mengalir
melalui fius tersebut, wayar di dalam fius akan (c) melebur . Fius mencegah kerosakan alat
elektrik akibat arus yang (d) berlebihan .
break excessive
Fuse is used to (a) a circuit. When (b) current flows through the fuse, the wire inside
melt excessive
the fuse will (c) . Fuse prevents electrical appliances from damage due to (d) current.
3 Hitung nilai arus dan nyatakan nilai fius yang sesuai untuk setiap alat elektrik berikut. TP 3
Calculate the current value and state the suitable fuse rating for each of the following electrical appliance.
Peralatan elektrik Voltan (V) Kuasa (W) Arus (A) Fius yang sesuai (A)
Electrical appliance Voltage (V) Power (W) Current (A) Suitable fuse (A)
Periuk nasi / Rice cooker 240 450 (a) 1.88 (b) 2

Radio / Radio 240 2 000 (c) 8.33 (d) 10
Seterika / Iron 240 1 000 (e) 4.17 (f) 5
4 Nyatakan fungsi bagi setiap alat keselamatan berikut. TP 3
State the function of each of the following safety devices.
Alat keselamatan Fungsi

Safety devices Function
(a) Dawai bumi Untuk membawa arus yang bocor ke Bumi
Earth wire To carry leakage current to the Earth
(b) Pengalir kilat Untuk menyediakan laluan rintangan rendah ke tanah yang boleh digunakan untuk
Lightning conductor mengkonduksikan arus elektrik yang besar apabila panahan kilat berlaku
To provide a low-resistance path to the ground that can be used to conduct enormous electric current
when a lightning strikes
(c) Pemutus Litar Untuk memutuskan litar elektrik dan melindunginya daripada kerosakan yang disebabkan
Miniatur (MCB) oleh arus berlebihan, biasanya disebabkan oleh beban atau litar pintas
Miniature Circuit To break the electrical circuit and protect it from damage caused by excessive current, normally caused by
Breaker (MCB) overload or short circuit
(d) Pemutus Litar Untuk mengesan voltan sesat yang kecil pada penutup logam peralatan elektrik, dan
Bumi (ELCB) memutuskan litar jika voltan berbahaya dikesan
Earth Leakage Circuit To detect small stray voltages on the metal cover of electrical appliances, and breaks the circuit if a dangerous
Breaker (ELCB) voltage is detected
86

6.3

1 Nyatakan maksud litar pintas. TP 1
State the meaning of short circuit.

Litar pintas ialah sambungan berintangan sangat rendah antara dua titik yang berbeza voltan dalam litar elektrik secara
tidak sengaja. Ia mengakibatkan lebihan arus elektrik mengalir melaluinya.
Short circuit is a low resistance connection between two points of different voltages in an electric circuit, which occur unintentionally. It causes
excessive current to flow through the circuit.
2 Beri empat punca berlakunya litar pintas. TP 2
Give four causes of short circuits.

– [Mengapa] Penebat wayar elektrik yang sudah terkoyak atau reput / [Why] Electrical wires with torn or broken insulators
– Haiwan perosak yang menggigit wayar elektrik / Household pests that bite electrical wires
– Alat elektrik yang lama atau rosak / Old or damaged electrical appliances
– Litar dengan sambungan longgar / Circuits with loose connections
3 Semasa menggunakan elektrik, kita terdedah kepada kemalangan akibat kejutan elektrik. Oleh itu,
beberapa langkah perlu diambil semasa mengendalikan elektrik. Nyatakan tiga langkah keselamatan
semasa menggunakan elektrik. TP 2
When using electricity, we are exposed to accidents due to electric shock. Therefore, some steps should be taken when handling
electricity. State three safety measures when using electricity.
– Elakkan air pada setiap masa apabila bekerja dengan elektrik. / Avoid water at all times when working with electricity.
– Jangan sekali-kali menggunakan peralatan elektrik dengan wayar atau palam yang pecah dan rosak.
Never use electrical appliances with damaged or exposed wires and broken plugs.
– Matikan suis utama apabila melakukan kerja-kerja pembaikan. / Turn off the main switch when doing repair works.
4 Rajah di sebelah menunjukkan seorang lelaki terkena kejutan elektrik.

Nyatakan langkah-langkah yang perlu diambil untuk menyelamatkan
mangsa kejutan elektrik. TP 2
The diagram on the right shows a man got an electric shock. State the steps that need
to be taken to safe the electric shock victim.
1 [Apa] Matikan sumber elektrik utama sebelum menyentuh mangsa
[What] Turn off the main electrical source before touching the victim
2 Tarik mangsa menjauhi sumber elektrik dengan menggunakan penebat seperti kayu
Pull the victim away from the electrical source by using insulator such as wood
3 Baringkan mangsa dalam kedudukan yang sesuai untuk memudahkan pernafasan
Lay the victim in the appropriate position to facilitate respiration
4 Lakukan CPR jika mangsa sukar bernafas / Perform CPR if the victim has trouble breathing
5 Hubungi ambulans / Call the ambulance
87

6.4
Pengiraan Kos Penggunaan Elektrik

1 Beri maksud kecekapan tenaga. SP 6.4.1 TP 1
Give the meaning of energy efficiency.

Kecekapan tenaga merujuk penggunaan tenaga yang cermat, berhemat dan bijaksana.
Energy efficiency refers to the careful, prudent and wise use of energy.
2 Rajah di bawah menunjukkan sejenis label yang ditampal pada sesetengah peralatan elektrik.
The diagram below shows a type of label that is pasted on some electrical appliances. SP 6.4.1
Lebih Banyak Bintang

Lebih Jimat Tenaga
More Stars
More Energy Saving
PENGGUNAAN TENAGA
ENERGY CONSUMPTION
Kelengkapan No. Model

Elektrik
5
Penggunaan Tenaga Purata Setahun
Average Energy Consumption Per Year
450 kWj
kWh
Penggunaan Tenaga Produk Ini Adalah

25% Lebih Cekap Daripada Produk Biasa
This Product Is 25% More Energy Efficient Than An Average Product
www.st.gov.my
(a) Namakan jabatan yang bertanggungjawab mengeluarkan label tersebut. TP 1

Name the department that is responsible for producing the label.
Suruhanjaya Tenaga / Energy Commission
(b) Nyatakan tujuan label tersebut dikeluarkan. TP 2

State the purpose of the labels being issued.
[Apa] Memberi maklumat yang lebih terperinci bagi membantu pengguna memilih barang elektrik yang cekap tenaga.
[What] Provides more detailed information to help consumers to choose energy efficient electrical goods.
3 Beri dua contoh teknologi yang mengaplikasikan konsep kecekapan tenaga. SP 6.4.2 TP 2
Give two examples of technologies that apply the concept of energy efficiency.
1. Mentol LED / LED bulb
2. Alat elektrik inverter / Inverter electrical appliances
88

6.4

1 Jadual di bawah menunjukkan maklumat berkaitan beberapa peralatan elektrik. Lengkapkan jadual
di bawah. SP 6.4.3 TP 3
The table below shows information on some electrical appliances. Complete the table below.
Kuasa Voltan Arus diperlukan

Peralatan elektrik Power Voltage Current required
Electrical appliances
(W) (V) (A)
Pembakar roti
(a) 960 240 4
Bread toaster
Komputer
(b) 120 240 0.50
Computer
Radio
(c) 60 240 0.25
Radio
Pengering rambut
300 240 (d) 1.25
Hair dryer
Cerek elektrik
1 600 240 (e) 6.67
Electric kettle
2 (a) Jadual di bawah menunjukkan penggunaan beberapa peralatan elektrik setiap hari di rumah
Encik Rahim. Hitung penggunaan tenaga bagi setiap peralatan elektrik dalam jadual. Tunjukkan
langkah pengiraan anda. SP 6.4.4 TP 3
The table below shows the usage of some electrical appliances every day at Mr. Rahim’s house. Calculate the energy consumption
of each electrical appliance in the table. Show your calculations.
Masa
Peralatan Kuasa
Bilangan penggunaan Penggunaan tenaga (kWj)
elektrik Power
Number setiap hari (j) Energy consumption (kWh)
Electrical appliances (W)
Time used per day (h)
(i) Peti sejuk = 1 × 0.1 kw × 24 j / h

1 100 24 = 2.4 kWj / kWh
Refrigerator
(ii) Pendingin
= 2 × 2 kw × 8 j / h
udara 2 2 000 8 = 32 kWj / kWh
Air conditioner
(iii) Mentol
= 5 × 0.06 kw × 6 j / h
filamen 5 60 6 = 1.8 kWj / kWh
Filament bulb
(iv) Televisyen = 1 × 0.1 kw × 6 j / h

1 100 6 = 0.6 kWj/ kWh
Television
(v) Seterika = 1 × 1.2 × 1 j / h

1 1 200 1 = 1.2 kWj / kWh
Iron
89

(b) Hitung jumlah kos penggunaan elektrik yang perlu dibayar oleh Encik Rahim dalam bulan April
bagi kesemua alat elektrik tersebut berdasarkan kadar tarif berikut. TP 4 KBAT Menganalisis
Calculate the total cost of electricity consumption need to be paid by Mr Rahim in April for all the electrical appliances based on
the following tariff rates.
Tarif (per bulan) Kos per unit

Tariff (per month) Cost per unit
200 unit pertama

20 sen
First 200 units
Unit tambahan
30 sen
Additional units
Jumlah tenaga elektrik yang digunakan sebulan

Total electricity used a month
= (2.4 + 32 + 1.8 + 0.6 + 1.2) kWj / kWh
= 38 kWj / kWh × 30
= 1 140 kWj / kWh
Kos tenaga elektrik sebulan

Cost of electricity in a month
= (200 × RM0.20) + (940 × RM0.30)
= RM40 + RM282
= RM322
(c) Pada bulan Jun, Encik Rahim telah menukarkan kesemua mentol filamen di rumahnya kepada
mentol LED 18 W. Terangkan kesan tindakan Encik Rahim terhadap kos penggunaan tenaga
elektrik yang ditanggung olehnya. Tunjukkan pengiraan untuk membuktikan jawapan anda.
TP 5 KBAT Menilai
In June, Mr. Rahim changed all the filament bulbs at his home to the 18 W LED bulbs. Explain the effect of Encik Rahim’s action on
the cost of electricity consumption. Show calculations to prove your answer.
Kos penggunaan mentol filamen selama sebulan

The cost of using filament bulbs for a month
= 5 × 0.06 × 6 × 30 × RM0.20
= RM10.80
Kos penggunaan mentol LED selama sebulan

The cost of using LED bulbs for a month
= 5 × 0.018 × 6 × 30 × RM0.20
= RM3.24
Encik Rahim telah mengurangkan kos penggunaan tenaga elektrik sebanyak RM10.80 – RM3.24 = RM7.56 pada bulan
Jun. Mentol LED menggunakan kuasa yang lebih kecil menyebabkan penggunaan tenaga elektrik berkurang.
Encik Rahim has reduced the cost of electricity consumption by RM10.80 – RM3.24 = RM7.56 in June. LED bulbs use lesser power, resulting in
lower power consumption.
90

6.4

1 Lengkapkan peta bulatan di bawah untuk menunjukkan kaedah penjimatan penggunaan tenaga
elektrik. TP 2
Complete the circle map below to show the method of saving electricity consumption.
Perpustakaan Buku teks

Library Tutup suis apabila tidak Textbook
(a)
Aktiviti PAK-21
digunakan
Turn off the switch when not in use
(g) Jangan membuka pintu peti

(b) Menyeterika pakaian dengan
sejuk terlalu kerap
banyak sekali gus
Do not open the refrigerator door
Kaedah Ironing many clothes at one time
too often
penjimatan
penggunaan (c) Tetapkan suhu penyaman
Basuh pakaian dalam muatan tenaga elektrik
(f) udara pada 24 °C – 26 °C
Method of
yang penuh
saving electricity Set the air conditioning temperature
Wash clothes only in full loads consumption
at 24 °C – 26 °C
(e) Cabut palam peralatan elektrik (d) Gunakan peralatan elektrik

daripada soket apabila tidak digunakan cekap tenaga
Unplug electrical appliances from the Use energy-efficient electrical
sockets when not in use appliances
Internet Majalah
Internet Magazine
Aktiviti STEAM
TP 6 KBAT Mencipta
1 Jalankan aktiviti dalam kumpulan yang terdiri daripada 5 orang murid. / Conduct activity in groups of 5 students.
2 Setiap kumpulan diminta membuat persembahan multimedia tentang konsep bangunan hijau. Setiap kumpulan juga
diminta membuat inovasi satu bangunan hijau. Antara perkara yang perlu diberi penekanan termasuk:
Each group is required to do multimedia presentation about the concept of green building. Each group is also required to do
innovation in green building. The things that need to be emphasised include:
(a) kecekapan tenaga / energy efficiency
(b) penjualan tenaga / power sales
(c) penggunaan peralatan yang mempunyai label cekap tenaga / the use of appliances that have energy efficient rating labels
3 Seorang ahli daripada setiap kumpulan diminta membuat pembentangan menggunakan Microsoft PowerPoint. Setiap
pembentangan mestilah mengandungi aspek-aspek berikut:
A member of each group is asked to make a presentation using Microsoft PowerPoint. Each presentation must include the following
aspects:
(a) Tajuk / Title (c) Perbincangan / Discussion
(b) Objektif / Objective (d) Kesimpulan / Conclusion
Pembelajaran Berasaskan Projek PAK-21 PdPc

91

Bab
Tenaga dan Kuasa
7 Energy and Power

7.1
Kerja, Tenaga dan Kuasa

1 Lengkapkan pernyataan di bawah dengan perkataan yang betul. TP 1
Complete the statements below with the correct words.
(a) Kerja dilakukan apabila suatu objek (i) disesarkan melalui suatu jarak dalam arah
(ii) daya yang dikenakan pada objek itu.
displaced force
Work is done when an object is (i) through a distance in the direction of (ii)
imposed on the object.
(b) Kerja ialah suatu kuantiti skalar .

scalar
Work is a quantity.
(c) Tenaga sebanyak 1 Joule telah digunakan apabila daya (i) 1 Newton digunakan untuk
menggerakkan objek sejauh (ii) 1 meter dalam arah daya.
1 Newton
Energy of 1 Joule has been used when (i) force is used to move an object through a distance of
1 metre
(ii) in the direction of the force.
(d) Unit S.I. bagi kerja ialah Joule (J) .

Joule (J)
The S.I. unit for work is .
2 Tandakan (✓) bagi aktiviti yang menunjukkan kerja dilakukan. TP 2
Mark (✓) for activities that show work is done.
(a) (b) (c) (d)
✓ ✓
3 Hitung kerja yang dilakukan bagi setiap yang berikut. TP 3
Calculate the work done for each of the following.
(a) Satu objek telah ditolak dengan daya 20 N sejauh 10 m.

One object was pushed with 20 N force at a distance of 10 m.
20 N
10 m
Kerja = Daya × Sesaran
Work = Force × Displacement
= 20 N × 10 m
= 200 N m
= 200 J
92
Strategi A+ Sains Tkt 3-Bab 7 3rd.indd 92 17/10/2023 4:18:18 PM

(b) Satu objek telah ditarik setinggi 5 m dari lantai dengan daya 30 N.
An object was pulled up 5 m above the floor with 30 N force.
30 N
5m

= 30 N × 5 m
= 150 N m
= 150 J
(c) Sebuah bongkah ditolak dengan daya 200 N menaiki permukaan condong seperti dalam rajah di
bawah.
A block is pushed with 200 N force on a slanting surface as shown below.
200 N
3m
4m
s2
=3 +4
2 2
s2 = 9 + 16
s2 = 25
s =5m

= 200 N × 5 m
= 1 000 N m
= 1 000 J
E-Soalan
E-Soalan
Imbas Kod QR untuk menjawab

latihan tambahan Bab 7.
93

7.1
Kerja, Tenaga dan Kuasa

1 Nyatakan maksud kuasa. TP 1
State the meaning of power.

Kuasa ialah kadar melakukan kerja
Power is the rate of doing work.
2 Unit S.I. bagi kuasa ialah Watt (W) . TP 1
Watt (W)
The S.I. unit for power is .
3 Sebuah lif dengan penumpang mempunyai jisim 1 000 kg. Lif itu bergerak setinggi 40 meter dalam
masa 25 saat. Hitung kuasa lif tersebut. TP 3
An elevator with passengers weighs 1 000 kg. The elevator moves up 40 meter in 25 seconds. Calculate the power of the elevator.
Kuasa = Kerja
Masa
Work
Power =
Time
Kuasa / Power = 1 000 kg × 10 N kg × 40 m
–1
25 s
= 10 000 N × 40 m
25 s
= 16 000 W
4 Seorang lelaki seberat 75 kg menaiki tangga seperti yang ditunjukkan dalam rajah di bawah.
Dia mengambil masa selama 10 saat untuk sampai ke puncak tangga tersebut. TP 3
A man weighing 75 kg climbs up the stairs as shown in the diagram below. He takes 10 seconds to get to the top of the stairs.
2.2 m
3.0 m
(a) Hitung kerja yang dilakukan.
Calculate the work done.

= (75 kg × 10 N kg–1) × 2.2 m
= 750 N × 2.2 m
= 1 650 J
94

(b) Hitung kuasa yang dihasilkan oleh lelaki itu.
Calculate the power generated by the man.
Kuasa = Kerja
Masa
Work
Power =
Time
Kuasa / Power = 1 650 J

10 S
= 165 W
5 Satu pertandingan larian 100 m telah diadakan di Sekolah Menengah Seri Bahagia. Jadual berikut
menunjukkan maklumat setiap peserta dan kuasa yang dihasilkan oleh mereka. TP 4
A 100-metre running competition was held at Seri Bahagia Secondary School. The following table shows the information of each
participant and the power generated by them.
Jisim peserta Kerja Kuasa Masa

Peserta Mass of participant Work Power Time
Participant
(kg) (J) (W) (s)
Arif 58 (a) 58 000 4 500 (g) 12.89
Johan 52 (b) 52 000 4 200 (h) 12.38
Samuel 54 (c) 54 000 4 650 (i) 11.61
Jason 52 (d) 52 000 4 400 (j) 11.82
Ramesh 60 (e) 60 000 4 300 (k) 13.95
Zahid 55 (f) 55 000 4 650 (l) 11.83
(a) Lengkapkan jadual di atas.

Complete the table above.
(b) Berdasarkan jadual di atas, siapakah pemenang bagi pertandingan larian tersebut? Terangkan
jawapan anda. KBAT Menganalisis
Based on the table above, who is the winner of the running competition? Explain your answer.
Samuel. [Mengapa] Masa yang diambil paling pendek.
Samuel. [Why] The time taken is the shortest.
(c) Siapakah yang menghasilkan tenaga yang paling banyak? Jelaskan jawapan anda. KBAT Menganalisis
Who generates the most energy? Explain your answer.
Ramesh. [Mengapa] Kerja yang dilakukan adalah paling besar.
Ramesh. [Why] The work done is the greatest.
7.1 Belum Menguasai : TP 1 TP 3 TP4 Menguasai : TP 1 TP 3 TP 4
95

7.2
Tenaga Keupayaan dan Tenaga Kinetik
Jawab soalan-soalan yang berikut. SP 7.2.1 Laman Web

Imbas kod QR atau layari https://justenergy.com/
blog/potential-and-kinetic-energy-explained/
1 Nyatakan maksud tenaga keupayaan graviti. TP 1 untuk mengetahui tentang perbezaan tenaga
Laman Web
keupayaan dan tenaga kinetik.

State the meaning of gravitational potential energy.
Tenaga yang disimpan dalam objek disebabkan ketinggiannya dari permukaan Bumi.
Energy stored in objects due to their heights from the surface of the Earth.
2 Perhatikan rajah di sebelah.

Observe the diagram on the right. Kelapa K
Coconut K
(a) Nyatakan tenaga yang dimiliki oleh kelapa K. TP 2
State the energy possessed by coconut K.

Tenaga keupayaan graviti / Gravitational potential energy
(b) Hitung tenaga keupayaan graviti yang tersimpan di

dalam buah kelapa K yang berjisim 2.0 kg. Dianggarkan
5.5 m
pecutan graviti adalah 10 m s–2. TP 3
Calculate the gravitational potential energy stored in coconut K weighing
2.0 kg. The estimated acceleration of gravity is 10 m s–2.
Tenaga keupayaan graviti = jisim (m) × pecutan graviti (g) × ketinggian (h)
Gravitational potential energy = mass (m) × acceleration of gravity (g) × height (h)
= 2.0 kg × 10 m s–2 × 5.5 m
= 110 J
3 Rajah di bawah menunjukkan sebiji bola tenis yang melantun di atas lantai.
The diagram below shows a tennis ball bouncing on the floor.
M N
(a) Berdasarkan rajah di atas, pada titik manakah tenaga keupayaan graviti adalah… TP 2
Based on the diagram above, at which point the gravitational potential energy is …
(i) minimum / minimum : J
(ii) maksimum / maximum : L
(b) Terangkan jawapan anda di 3(a). TP 4 KBAT Menganalisis

Explain your answers in 3(a).
J berada pada jarak yang paling dekat dari permukaan Bumi, manakala L berada pada jarak paling jauh dari
permukaan Bumi. Dalam keadaan ini, jisim bola dan pecutan graviti adalah malar.
J is at the nearest distance from the surface of the Earth while L is at the furthest distance from the surface of the Earth. In this condition, the
mass of the ball and the acceleration of gravity are constant.
96

4 Sebuah troli berisi beg ditolak di sepanjang cerun seperti ditunjukkan dalam rajah di bawah. Jisim
troli termasuk muatan ialah 45 kg. Hitung tenaga keupayaan graviti apabila troli itu sampai ke puncak
cerun. Diberi, pecutan graviti ialah 10 m s–2. TP 3 KBAT Mengaplikasi
A trolley loaded with bags is pushed along the slope as shown in the diagram below. The mass of the trolley and the load is 45 kg.
Calculate the gravitational potential energy when the trolley reaches the top of the slope. Given that the acceleration of gravity is
10 m s–2.
10 m
6m
= 45 kg × 10 m s–2 × 6 m
= 2 700 J
= 2.7 kJ
5 Sebuah kren mengangkat beban berjisim 80 kg setinggi 12 m. Hitung tenaga keupayaan graviti yang
diperoleh beban tersebut. (g = 10 m s–2 atau N/kg). TP 3 KBAT Mengaplikasi
A crane lifts a load of mass 80 kg for a height of 12 m. Calculate the gravitational potential energy gained by the load.
(g = 10 m s–2 or N/kg).
= 80 kg × 10 m s–2 × 12 m
= 9 600 J
= 9.6 kJ
6 Sebuah kotak berjisim 1 500 g diangkat ke atas rak dari lantai. Tenaga keupayaan graviti yang diperoleh
kotak tersebut ialah 75 J. Hitung ketinggian rak tersebut. (g = 10 m s–2 atau N/kg). TP 3
KBAT Mengaplikasi
A box with a mass of 1 500 g is lifted onto a rack from the floor. The gravitational potential energy gained by the box is 75 J. Calculate
the height of the rack. (g = 10 m s–2 or N/kg).
75 J = 1.5 kg × 10 m s–2 × h
75 J
Ketinggian / Height (h) =
1.5 kg × 10 m s–2
= 5 m
97

7.2

1 Hitung tenaga keupayaan kenyal bagi spring dalam situasi di bawah. TP 3
Calculate the elastic potential energy of the spring in the situations below.
Situasi Penyelesaian
Situation Solution
(a)
Pemberat
250 g
Weight Tenaga keupayaan kenyal (EP) = 1 Fx
Elastic potential energy (E )
2
10 cm p
7 cm
Pemberat = 1 × 2.5 N × 0.03 m
250 g 2
Weight
= 0.0375 J
10 cm
7 cm
(b) 250 g
Pemberat
5 cm Weight
10 cm 9 cm
7 cm
5 cm
Tenaga keupayaan kenyal (Ep) = 1 Fx
9 cm 2
200 g Pemberat Elastic potential energy (Ep)
Weight
= 1 × 2 N × 0.04 m
2
200 g Pemberat = 0.04 J
x
Weight
5 cm
5N 9 cm
x
5N
2 Berdasarkan rajah di bawah, hitung nilai x sekiranya tenaga
200 keupayaan
g kenyal bagi spring ialah 0.125 J.
Pemberat
Weight
Based on the diagram below, calculate the value of x if the elastic potential energy of the spring is 0.125 J. TP 3
5N
1
Tenaga keupayaan kenyal / Elastic potential energy (Ep) = Fx
2
Tenaga keupayaan kenyal × 2
x =
F
Elastic potential energy × 2
x =
F
0.125 J × 2
=
5N
= 0.05 m
98

7.2

1 Rajah di bawah menunjukkan seekor helang berjisim 4.8 kg yang sedang terbang. Hitung tenaga
kinetik yang dimiliki helang tersebut. TP 3
The diagram below shows an eagle weighing 4.8 kg flying. Calculate the kinetic energy possessed by the eagle.
Tenaga kinetik / Kinetic energy
= 1 mv2
2
= 1 × 4.8 kg × (30 m s–1)2
2
30 m s–1 = 1 × 4.8 × 900
2
= 2 160 J
= 2.16 kJ
2 Hitung tenaga kinetik seorang atlet berjisim 55 kg yang berlari pada halaju 10 m s–1. TP 3
Calculate the kinetic energy of an athlete who weighs 55 kg running at the velocity of 10 m s . –1
Tenaga kinetik / Kinetic energy = 1 mv2

2
1
Tenaga kinetik / Kinetic energy = × 55 kg × (10 m s–1)2
2
= 1 × 55 × 100
2
= 2 750 J
= 2.75 kJ
3 Rajah di bawah menunjukkan seorang pelontar peluru sedang melontarkan peluru yang berjisim 6 kg.
The diagram below shows a shot putter throwing a shot with a mass of 6 kg.
P
(a) Nyatakan perbezaan tenaga kinetik di titik P dan titik Q. TP 2

State the difference in kinetic energy at point P and point Q.
[Apa] Q mempunyai tenaga kinetik yang lebih besar daripada P
[What] Q has a higher kinetic energy than P
(b) Hitung tenaga kinetik peluru di titik Q sekiranya halaju peluru tersebut ialah 15 m s–1. TP 3
Calculate the kinetic energy of the shot at point Q if the velocity of the shot is 15 m s .
–1
Tenaga kinetik = 1 mv2

2
Kinetic energy
= 1 mv2
2
= 1 × 6 kg × (15 m s–1)2
2
= 1 × 6 × 225
2
= 675 J
99

7.3
Prinsip Keabadian Tenaga

1 Apakah yang dinyatakan oleh prinsip keabadian tenaga? TP 1
What is stated by the principle of energy conservation?

Video
Tenaga tidak boleh dicipta atau dimusnahkan tetapi boleh berubah dari suatu bentuk ke bentuk yang lain. Jumlah tenaga
adalah malar.
Energy cannot be created or destroyed but may change from one form to another. The total energy is constant.
2 Nyatakan apa yang berlaku kepada tenaga sekiranya kerja dilakukan berubah. TP 1
State what will happen to energy if work done is changed.

Tenaga akan berubah. / Energy will change.
3 Rajah di bawah menunjukkan ayunan sebuah bandul. P, Q, R dan S ialah kedudukan bandul tersebut
semasa ayunan.
The diagram below shows a swinging pendulum. P, Q, R and S are the positions of the pendulum during the swing.
Q S
Ep = 6 J
Ep = 6 J R
P Ek = 0 J
Ek = 0 J Ep = 4 J
Ep = 0 J Ek = 2 J
Ek = 6 J
(a) Tentukan tenaga kinetik dan tenaga keupayaan dalam ladung di kedudukan P, Q dan S jika
tenaga keupayaan di titik R ialah 4 J dan tenaga kinetik ialah 2 J. TP 2
Determine the kinetic energy and potential energy in the pendulum at positions P, Q and S if the potential energy at point R is 4 J
and the kinetic energy is 2 J.
(b) Nyatakan pada kedudukan mana ladung mempunyai… TP 2
State at which position the pendulum has…
(i) tenaga keupayaan paling rendah

the lowest potential energy
P
(ii) tenaga kinetik paling rendah

the lowest kinetic energy
Q dan /and S
Video
Imbas kod QR atau layari https://www.youtube.
com/watch?v=KT6y1kn_xeU untuk menonton
video tentang prinsip keabadian tenaga.
100

4 Rajah bawah menunjukkan sebiji bola 500 g dijatuhkan dari ketinggian 40 m.
The diagram below shows a ball weighing 500 g is dropped from a height of 40 m.
S
v = 20 m s-1
40 m
20 m
(a) Hitung tenaga keupayaan graviti bola di kedudukan R. TP 3

Calculate the gravitational potential energy of the ball at position R.
= 0.5 kg × 10 m s–2 × 40 m
= 200 J
(b) (i) Hitung tenaga keupayaan graviti bola di kedudukan S. TP 3

Calculate the gravitational potential energy of the ball at position S.
= 0.5 kg × 10 m s–2 × 20 m
= 100 J
(ii) Hitung tenaga kinetik bola di kedudukan S. TP 3

Calculate the kinetic energy of the ball at position S.
Tenaga kinetik /Kinetic energy = 1 mv2

2
= 1 × 0.5 kg × (20 m s–1)2
2
= 100 J
101

7.3
Prinsip Keabadian Tenaga

1 Rajah di bawah menunjukkan sebuah troli yang bergerak di atas satu landasan dari titik J ke titik M.
The diagram below shows a trolley moving down a ramp from point J to point M.
K
8m
L 4m
Aras tanah
Ground level
(a) Nyatakan pada titik mana tenaga keupayaan graviti dan tenaga kinetik adalah maksimum. TP 3
State at which points the gravitational potential energy and kinetic energy are maximum.
(i) Tenaga keupayaan graviti maksimum.

Maximum gravitational potential energy.
Titik J / Point J
(ii) Tenaga kinetik maksimum.

Maximum kinetic energy.
Titik L / Point L
(b) Terangkan perubahan tenaga keupayaan graviti dan tenaga kinetik yang berlaku apabila troli
menuruni landasan dari titik J ke titik K. TP 4 KBAT Menganalisis
Explain the change of gravitational potential energy and kinetic energy that occurs when the trolley moves down the ramp from
point J to point K.
[Apa] Tenaga keupayaan graviti berkurang kerana ketinggian berkurang manakala tenaga kinetik bertambah. Semasa
troli menuruni landasan, tenaga keupayaan graviti semakin hilang dan ditukar kepada tenaga kinetik.
[What] The gravitational potential energy decreases as the height decreases while the kinetic energy increases. As the trolley moves down
the ramp, the gravitational potential energy decreases and is converted to kinetic energy.
(c) Terangkan perubahan tenaga keupayaan graviti dan tenaga kinetik yang berlaku apabila troli
mendaki landasan dari titik L ke titik M. TP 4 KBAT Menganalisis
Explain the change of gravitational potential energy and kinetic energy that occurs when the trolley moves up the ramp from
point L to point M.
[Apa] Tenaga keupayaan graviti bertambah kerana ketinggian bertambah manakala tenaga kinetik berkurang.
Semasa mendaki landasan, tenaga kinetik semakin hilang dan ditukar kepada tenaga keupayaan graviti.
[What] The gravitational potential energy increases as the height increases while the kinetic energy decreases. As the trolley moves up the
ramp, kinetic energy decreases and is converted to gravitational potential energy.
102

(d) Ramalkan tenaga keupayaan graviti dan tenaga kinetik yang dimiliki troli tersebut pada kedudukan
M jika tenaga kinetik troli di titik L ialah 400 J. Dengan menggunakan prinsip keabadian tenaga,
terangkan jawapan anda. TP 5 KBAT Menilai
Predict the gravitational potential energy and the kinetic energy of the trolley at position M if the kinetic energy of the trolley at point L
is 400 J. By using the principle of energy conservation, explain your answer.
Tenaga keupayaan graviti / Gravitational potential energy: 200 J
Tenaga kinetik / Kinetic energy : 200 J
Penerangan / Explanation:
Mengikut prinsip keabadian tenaga, jumlah tenaga dalam troli di semua titik adalah malar. Di titik L, tenaga
keupayaan graviti adalah 0 J kerana berada pada ketinggian aras tanah manakala tenaga kinetiknya adalah 400 J.
Di titik M, jumlah tenaga masih kekal 400 J. Semasa mendaki landasan, troli telah kehilangan 200 J tenaga kinetiknya
di titik M kerana tenaga kinetik ditukarkan kepada tenaga keupayaan graviti. Apabila troli berada di titik M iaitu
separuh daripada ketinggian titik J, tenaga keupayaan yang dimiliki oleh troli di titik M adalah separuh daripada di
titik J, iaitu 200 J. Tenaga kinetik yang tinggal pada troli di titik M adalah 200 J.
According to the principle of energy conservation, the total amount of energy in the trolley at all points is constant. At point L, the gravitational
potential energy is 0 J because it is at the ground level while its kinetic energy is 400 J. At point M, the total energy is still 400 J. As the trolley
moves up the ramp, it loses 200 J kinetic energy at point M because the kinetic energy is converted to gravitational potential energy. When the
trolley is at point M which is half the height of point J, the potential energy of the trolley at point M is half of point J, which is 200 J. The remaining
kinetic energy of the trolley at point M is 200 J.
2 Sebiji bola 400 g dilambung secara menegak ke atas dengan halaju 20 m s–1.
A 400 g ball is thrown vertically upwards with a velocity of 20 m s–1.
(a) Hitung tenaga keupayaan graviti maksimum yang diterima bola itu. TP 3 KBAT Mengaplikasi
Calculate the maximum gravitational potential energy gained by the ball.
Tenaga keupayaan graviti maksimum yang diterima = Kehilangan tenaga kinetik maksimum
Maximum gravitational energy gained Maximum kinetic energy loss
mgh = 1 mv2
2
= 1 × 0.4 kg × (20 m s–1)2
2
= 80 J
(b) Hitung ketinggian maksimum yang dicapai oleh bola itu. Dianggarkan pecutan graviti ialah
10 m s–2. TP 3 KBAT Mengaplikasi
Calculate the maximum height reached by the ball. The estimated acceleration of gravity is 10 m s–2.
Tenaga keupayaan graviti maksimum yang diterima = Kehilangan tenaga kinetik maksimum
Maximum gravitational energy gained Maximum kinetic energy loss
1
mv2 mgh =
2
0.4 kg × 10 m s–2 × h = 80 J
80
h =
0.4 × 10
h = 20 m

103

Ujian Bulanan 2 (Bab 6 – Bab 7)
Jawab semua soalan. / Answer all questions.

Bahagian A
1 Antara pasangan berikut, yang manakah Hitung voltan output yang dihasilkan oleh
merupakan komponen penting untuk transformer tersebut.
menjana arus elektrik dalam generator? Calculate the output voltage produced by the transformer.
Which of the following pairs is an important component of
generating electric current in a generator? Bilangan lilitan gegelung primer
A Ammeter dan galvanometer Number of turns in primary coils
Ammeter and galvanometer Bilangan lilitan gegelung sekunder
B Solenoid dan magnet Number of turns in secondary coils
Solenoid and magnet
Voltan input
C Galvanometer dan magnet Input voltage
Galvanometer and magnet =
Voltan output
D Ammeter dan solenoid Output voltage
Ammeter and solenoid
A 2.5 V C 480 V
2 Rajah 1 menunjukkan sebuah stesen jana B 80 V D 1 440 V
kuasa elektrik.
Diagram 1 shows an electric power station. 4 Rajah 3 menunjukkan palam tiga pin.
Empangan Diagram 3 shows a three-pin plug.
Dam
Dinamo
Dynamo
P
Air
Water
Turbin / Turbine
Rajah 1 / Diagram 1
Rajah 3 / Diagram 3
Apakah perubahan tenaga yang terlibat dalam
stesen jana kuasa dalam Rajah 1? Apakah fungsi P?
What is the energy change involved in the power station in What is the function of P?
Diagram 1? A Untuk memutuskan litar
A Tenaga kinetik → Tenaga kimia → Tenaga Disconnects the circuit
elektrik B Membawa arus yang bocor ke Bumi
Kinetic energy → Chemical energy → Electrical energy Carries a leakage current to the ground
B Tenaga kimia → Tenaga keupayaan → C Membawa arus elektrik ke perkakas elektrik
Tenaga elektrik Carries electric current to the electrical appliance
Chemical energy → Potential energy → Electrical energy D Membawa arus elektrik berlebihan dari
C Tenaga keupayaan → Tenaga kinetik → perkakas elektrik kembali ke bekalan
Tenaga elektrik sesalur
Potential energy → Kinetic energy → Electrical energy Carries excessive electric current from the electrical
D Tenaga elektrik → Tenaga keupayaan → appliance back to the mains supply
Tenaga kimia
Electrical energy → Potential energy → Chemical energy 5 Rajah 4 menunjukkan suatu iklan ketuhar
elektrik.
3 Rajah 2 menunjukkan simbol sebuah Diagram 4 shows an advertisement of an electric oven.
transformer.
Diagram 2 shows a symbol of a transformer. 1 250 W
240 V
+
60 lilitan 20 lilitan
240 V 60 turns 20 turns
–
Rajah 2 / Diagram 2 Rajah 4 / Diagram 4
104

Fius yang manakah sesuai bagi ketuhar Apabila wanita Q memasuki lif, lif tersebut
tersebut? bergerak ke atas setinggi 30 m dengan tenaga
Which fuse is suitable for the oven? keupayaan graviti 75 000 J. Berapakah jisim
Power
wanita Q, dalam kg?
Arus = Kuasa Current = When woman Q enters the elevator, the elevator moves up
Voltan Voltage
30 m with 75 000 J gravitational potential energy. What is the
A 3A C 10 A mass of woman Q, in kg?
B 5A D 13 A Tenaga keupayaan graviti = mgh
Gravitational potential energy = mgh
6 Antara aktiviti berikut, yang manakah
melibatkan kerja yang dilakukan? (Daya graviti / Gravitational force = 10 m s–2)
Which of the following activities involves work done? A 55 C 65
A Seorang bayi sedang menangis B 60 D 70
A baby crying
B Seorang ibu yang sedang menyusukan bayi 9 Rajah 7 menunjukkan seorang murid melontar
A mother breastfeeding a baby bola keranjang ke dalam jaring.
C Seorang kanak-kanak lelaki berlari menaiki Diagram 7 shows a student throwing a basketball into the
net.
tangga
A boy running up the stairs
A
D Seorang dewasa sedang memegang sebakul
buah mangga
An adult holding a basket filled with mangoes C
7 Rajah 5 menunjukkan seorang pekerja sedang

mengangkat suatu beban seberat 30 kg. D
Diagram 5 shows a worker lifting a weight of 30 kg.
B
Rajah 7 / Diagram 7
Pada kedudukan manakah, A, B, C atau D

tenaga kinetik adalah maksimum?
At which position, A, B, C or D the kinetic energy is maximum?
70 cm
10 Jadual 1 menunjukkan maklumat tentang

Rajah 5 / Diagram 5
empat orang murid yang menaiki sebuah
Hitung kerja yang dilakukan oleh pekerja tangga dengan ketinggian 3 m.
tersebut. Table 1 shows the information about four students who walk
Calculate the work done by the worker. up the stairs of 3 m high.
Kerja = Daya × Sesaran Jisim badan Masa untuk sampai

Murid
Work = Force × Displacement (kg) ke puncak (s)
Students
Body mass (kg) Time to get to the top (s)
A 21 J C 210 J
Ahmad 80 15
B 100 J D 1 000 J
Jamal 60 12
8 Rajah 6 menunjukkan seorang wanita Ramesh 50 10
memasuki sebuah lif. Joshua 70 15
Diagram 6 shows a woman entering an elevator.
Jadual 1 / Table 1
60 kg 80 kg Siapakah yang mempunyai kuasa paling besar?

50 kg Who has the greatest power?
Kerja yang dilakukan

Kuasa =
Masa
Work done
Power =
Time
A Ahmad
B Jamal
Wanita/Woman Q C Ramesh
Rajah 6 / Diagram 6 D Joshua
105

Bahagian B
1 (a) Rajah 1 menunjukkan sebuah palam tiga-pin.

Diagram 1 shows a three-pin plug. ✓
✓
Tandakan (✓) bagi dua komponen keselamatan
dalam Rajah 1.
Mark (✓) for the two security components in Diagram 1.
Rajah 1 / Diagram 1
(b) Garis perkataan yang betul.

Underline the correct words.
(i) Fius ( katrij / wayar ) lazimnya digunakan sebagai fius utama.

( Cartridge / Wire) fuse is usually used as the main fuse.
(ii) Fius yang digunakan mempunyai nilai yang lebih ( tinggi / rendah ) sedikit daripada nilai
arus.
The fuse used has a slightly ( higher / lower ) value than the current value.
2 (a) Rajah 2 menunjukkan perubahan tenaga yang berlaku di stesen jana kuasa elektrik.
Diagram 2 shows the energy changes that occur at an electric power station.
Tenaga kimia → Tenaga haba → Tenaga kinetik → Tenaga elektrik

Chemical energy → Thermal energy → Kinetic energy → Electrical energy
Rajah 2 / Diagram 2
Tandakan (✓) dua stesen jana kuasa elektrik yang mengalami perubahan tenaga seperti dalam
rajah di atas.
Mark (✓) two electric power stations that experience energy changes as shown in the diagram above.
(i) Stesen jana kuasa hidroelektrik / Hydroelectric power station

(ii) Stesen jana kuasa menggunakan nuklear / Power station using nuclear
(iii) Stesen jana kuasa terma / Thermal power station ✓
(iv) Stesen jana kuasa menggunakan biojisim / Power station using biomass ✓
(b) Rajah 3 menunjukkan sebuah alat elektronik.

Diagram 3 shows an electronic device.
POWER
ON OFF
VOLTS/DIV. TIME/DIV.
POSITION VOLT VAR. POSITION TIME VAR. LEVEL
INPUT
DC AC
Rajah 3 / Diagram 3
106

Tulis ‘Benar’ bagi pernyataan yang betul dan ‘Palsu’ bagi pernyataan yang salah mengenai alat di
atas.
Write ‘True’ for the correct statement and ‘False’ for the incorrect statement about the device above.

Pernyataan Benar atau Palsu
Statements True or False
(i) Boleh menunjukkan arah arus Benar
Can show the direction of current True
(ii) Boleh menunjukkan nilai rintangan Palsu

Can show the value of resistance False
(iii) Boleh menunjukkan perbezaan graf arus terus dan arus ulang alik Benar
Can show the difference between direct current and alternating current graphs True
Bahagian C
1 Rajah 1 menunjukkan label cekap tenaga yang ditampal pada dua buah kipas meja yang berbeza
model, iaitu P dan Q.
Diagram 1 shows energy efficiency labels pasted on two table fans of different models, P and Q.
Lebih Banyak Bintang Lebih Banyak Bintang

Lebih Jimat Tenaga Lebih Jimat Tenaga
More Stars More Stars
More Energy Saving More Energy Saving
PENGGUNAAN TENAGA PENGGUNAAN TENAGA

ENERGY CONSUMPTION ENERGY CONSUMPTION
Kipas Model P Kipas Model Q

Meja Meja
5 3
Penggunaan Tenaga Purata Setahun Penggunaan Tenaga Purata Setahun
Average Energy Consumption Per Year Average Energy Consumption Per Year
171 kWj
kWh 221kWj
kWh
Penggunaan Tenaga Produk Ini Adalah Penggunaan Tenaga Produk Ini Adalah
25% Lebih Cekap Daripada Produk Biasa 25% Lebih Cekap Daripada Produk Biasa
This Product Is 25% More Energy Efficient Than An Average Product This Product Is 25% More Energy Efficient Than An Average Product
Diuji Mengikut / Tested According to ISOB561,1994 Diuji Mengikut / Tested According to ISOB561,1994
www.st.gov.my www.st.gov.my
P Q
Rajah 1 / Diagram 1
(a) Pada pendapat anda, model kipas meja yang manakah lebih sesuai digunakan supaya boleh
menjimatkan kos penggunaan elektrik? Jelaskan. KBAT Menilai
In your opinion, which model of table fan is more suitable to be used in order to save electricity consumption cost? Explain.
[Apa] Model P. [Mengapa] Penggunaan tenaga purata setahun lebih kecil. Model P dilabel 5 bintang yang
menunjukkkan lebih menjimatkan tenaga berbanding dengan model Q yang hanya 3 bintang.
[What] Model P. [Why] The average energy consumption per year is smaller. Model P is labelled 5 stars, which indicates more energy
saving than model Q that is labelled 3 stars only.
(b) Sekiranya anda membeli sebuah kipas meja model P dan dua buah kipas meja model Q, kira kos
penggunaan elektrik bagi kesemua kipas tersebut dalam tempoh satu tahun. Diberi, kos seunit
tenaga elektrik ialah RM0.35. KBAT Menganalisis
If you buy one desk fan of model P and two table fans of model Q, calculate the cost of electricity consumption of the fans in
a year. Given, the cost per unit electricity is RM0.35.
Kos penggunaan tenaga elektrik
Cost of electricity consumption
= (171 + (2 × 221)) × RM0.35
= RM214.55
107

(c) Nyatakan dua fungsi pelabelan kecekapan tenaga.
State two functions of energy efficiency labelling.
– [Apa] Mendidik dan meningkatkan kesedaran pengguna tentang penggunaan tenaga bagi alat elektrik
[What] Educates and increases consumers’ awareness regarding the use of energy for electrical appliances
– Mempromosikan alat elektrik cekap tenaga
Promotes energy efficient electrical appliances
2 Rajah 2 menunjukkan dua orang lelaki, P dan Q yang sedang menolak dua bebola logam.
Diagram 2 shows two men, P and Q pushing two metal balls.
300 kg
100 kg
500 N 500 N
Tiada pergerakan
No movement
P Q 6m
5s
Rajah 2 / Diagram 2
(a) Tentukan kerja yang dilakukan oleh lelaki P dan lelaki Q. KBAT Mengaplikasi
Determine the work done by man P and man Q.
Lelaki P / Man P :
Work Force × Displacement
= (500 + 3 000) × 0
= 0 J
Lelaki Q / Man Q :
Work Force × Displacement
= (500 + 1 000) × 6
= 9 000 J
(b) Hitung kuasa yang dijana oleh lelaki Q untuk menolak bebola logam tersebut. KBAT Mengaplikasi
Calculate the power generated by man Q to push the metal ball.
Kerja/Work
Kuasa/Power =
Masa/Time
= 000 J
9
5s
= 1 800 W
(c) Apakah perubahan yang berlaku kepada kuasa yang dijana jika masa untuk menolak bebola tersebut
bertambah?
What are the changes that occur to the power generated if the time to push the ball is increased?
Berkurang / Decreases
(d) Nyatakan hubungan antara kerja yang dilakukan dengan kuasa yang dijana jika masa adalah
malar.
State the relationship between the work done and the power generated if the time is constant.
Semakin besar kerja yang dilakukan, semakin besar kuasa yang dijana. / The greater the work done, the greater the power generated.
108

Bab
Keradioaktifan
8 Radioactivity

8.1
Sejarah Penemuan Keradioaktifan

1 Namakan tokoh-tokoh yang terlibat dalam penemuan keradioaktifan yang berikut. SP 8.1.1 TP 1
Name the figures involved in the following radioactivity discoveries.
Penemuan keradioaktifan Tokoh terlibat

Radioactivity discoveries Figure involved
(a) Penemuan sinar-X Wilhelm Conrad Roentgen

X-ray discovery
(b) Menghasilkan sinar-X daripada uranium Henri Becquerel

Produced X-rays from uranium
(c) Mengasingkan polonium dan radium daripada

uranium Marie Curie dan / and Pierre Curie
Separated polonium and radium from uranium
2 Nyatakan maksud bagi istilah berikut. SP 8.1.1 TP 1
State the meaning of the following terms.
Istilah Maksud
Terms Meaning
(a) Bahan radioaktif Bahan radioaktif ialah bahan yang mempunyai nukleus yang tidak stabil.
Radioactive substance Radioactive substance is a substance with unstable nucleus.
Proses pereputan suatu nukleus yang tidak stabil secara spontan dengan memancarkan
(b) Keradioaktifan
sinaran radioaktif.
Radioactivity The spontaneous decomposition process of an unstable nucleus by transmitting radioactive radiation.
3 Rajah di bawah menunjukkan satu kaedah yang digunakan untuk melihat runut yang dihasilkan oleh
bahan radioaktif. SP 8.1.2
The diagram below shows a method used to view the tracks produced by a radioactive substance.
Tudung perspeks
Perspex cover
Kepingan kain felt direndam

Sumber radioaktif dalam alkohol campur air
Radioactive source Felt sheet is soaked in water
Cahaya mixed with alcohol
Light
Plat logam hitam
Black metal plate
Pepejal karbon dioksida

Solid carbon dioxide
Span
Sponge
109

(a) Namakan kaedah yang ditunjukkan dalam rajah di atas. TP 2
Name the method shown in the diagram above.
Kebuk awan / Cloud chamber
(b) Rajah di bawah menunjukkan runut yang dihasilkan oleh bahan radioaktif, P, Q dan R.
The diagram below shows the tracks produced by radioactive substances, P, Q and R.
Namakan zarah-zarah yang menghasilkan runut di bawah dan nyatakan ciri-ciri runut tersebut.
Video
Name the particles that produce the tracks below and state the characteristics of the track. TP 2
Aktiviti PAK-21
Beta / Beta Alfa / Alpha Gama / Gamma

P: Q: R:
Ciri-ciri runut: Ciri-ciri runut: Ciri-ciri runut:

Characteristics of track: Characteristics of track: Characteristics of track:
1. Kurang padat / Less compact 1. Padat / Compact 1. Pendek / Short

2. Tidak lurus / Not straight 2. Lurus / Straight 2. Berselerak / Messy
4 Namakan dua bahan radioaktif. TP 2
Name two radioactive substances.

Uranium-235 / Plutonium / Radium / Thorium-232 / Karbon-14 / Radon-222
Uranium-235 / Plutonium / Radium / Thorium-232 / Carbon-14 / Radon-222
5 Nyatakan dua unit yang digunakan untuk mengukur keradioaktifan. TP 2
State two units used to measure radioactivity.

Becquerel (Bq) dan/and Curie (Ci).
Aktiviti TP 6 KBAT Mencipta

Conduct activity in groups of 5 students.
2 Setiap kumpulan diminta membina sebuah kebuk awan untuk melihat runut yang dihasilkan oleh bahan radioaktif.
Each group is required to build a cloud chamber to watch tracks produced by radioactive substances.
3 Seorang ahli daripada setiap kumpulan diminta membuat pembentangan. Ahli kumpulan lain mendengar dan menyoal
hasil kumpulan lain.
A member of each group is asked to make a presentation. Members of other groups listen and question the ideas presented by other groups.
Video Video
Untuk tujuan pembelajaran Untuk tujuan pembelajaran
Imbas kod QR atau layari https://www.youtube.com/ Imbas kod QR atau layari https://www.youtube.
watch?v=EVF4H7B6PsM untuk menonton video tentang com/watch?v=400xfGmSlqQ untuk menonton
cara membina kebuk awan dan cara menggunakannya. video tentang membina kebuk awan.
110

8.2
Atom dan Nukleus

1 Rajah di bawah menunjukkan struktur atom suatu unsur.

The diagram below shows the atomic structure of an element.
(a) Label struktur atom dalam rajah di bawah. TP 2
Label the structure of the atom in the diagram below.
P : Neutron / Neutron
Q : Proton / Proton
R : Elektron / Electron
(b) Nyatakan cas bagi zarah subatom P, Q dan R. TP 1

State the charge for subatomic particles P, Q and R.
Neutral / Neutral
P:
Positif / Positive
Q:
Negatif / Negative
R:
2 Jadual di bawah menunjukkan zarah subatom bagi isotop hidrogen.

The table below shows the subatomic particles of the hydrogen isotopes.
Isotop Bilangan proton Bilangan neutron

Isotope Number of proton Number of neutron
Deuterium 1 2
Tritium 1 3
Berdasarkan jadual di atas, lukis dan label isotop hidrogen tersebut di dalam ruang yang disediakan.
Based on the table above, draw and label the hydrogen isotopes in the space provided. TP 2
(a) (b)
Proton
Proton Proton
Proton
Elektron/Electron
Elektron/Electron Neutron
Neutron Elektron/Electron
Elektron/Electron Neutron
Neutron
Deuterium Tritium
111

8.2
Atom dan Nukleus

1 Natrium ialah bahan logam, manakala klorin ialah bahan bukan logam. Natrium bertindak balas
dengan klorin membentuk sebatian ion, natrium klorida.
Sodium is a metal, whereas chlorine is a non-metal. Sodium reacts with chlorine to form an ionic compound, sodium chloride.
(a) Rajah di bawah menunjukkan tindak balas yang berlaku pada atom natrium.
The diagram below shows the reaction that occurs on sodium atom.
Na Na + e-
Atom natrium, Na Ion natrium, Na+

Sodium atom, Na Sodium ion, Na+
Terangkan proses yang ditunjukkan dalam rajah di atas. TP 4 KBAT Menganalisis

Explain the process shown in the diagram above.
[Bagaimana] Atom natrium mengandungi 11 elektron. Atom natrium mendermakan satu elektron dan membentuk
ion natrium, Na+.
[How] Sodium atom contains 11 electrons. Sodium atom donates one electron and form a sodium ion, Na+.
(b) Rajah di bawah menunjukkan tindak balas yang berlaku pada atom klorin.
The diagram below shows the reaction that occurs on chlorine atom.
Cl + e– Cl
Atom klorin, Cl Ion klorin, Cl–

Chlorine atom, Cl Chlorine ion, Cl–
Terangkan proses yang ditunjukkan dalam rajah di atas. TP 4 KBAT Menganalisis

Explain the process shown in the diagram above.
[Bagaimana] Atom klorin mengandungi 17 elektron. Atom klorin menerima satu elektron dan membentuk ion
klorin, Cl–.
[How] A chlorine atom contains 17 electrons. Chlorine atom receives one electron and form a chlorine ion, Cl .
–
(c) Kenal pasti ion positif dan ion negatif bagi sebatian ion berikut. TP 2
Identify positive and negative ions for the following ionic compounds.
Sebatian Ion positif Ion negatif

Compounds Positive ion Negative ion
(i) Magnesium oksida / Magnesium oxide Magnesium / Magnesium Oksigen / Oxygen
(ii) Kalsium nitrat / Calcium nitrate Kalsium / Calcium Nitrogen / Nitrogen
(iii) Plumbum bromida / Lead bromide Plumbum / Lead Bromin / Bromine
112

8.3
Sinaran Mengion dan Sinaran Tidak Mengion

1 Lengkapkan pernyataan berikut menggunakan perkataan yang diberi. SP 8.3.1 TP 1
Complete the following statements using the words given.
Elektron Jirim Tenaga Getaran

Electron Matter Energy Vibrations
jirim
Sinaran mengion menyebabkan pengionan apabila sinaran berinteraksi dengan (a) .
tenaga
Pengionan berlaku apabila zarah mempunyai (b) yang cukup untuk membebaskan
elektron
satu (c) daripada atom. Sinaran tidak mengion merujuk tindak balas tenaga yang tidak
getaran
dapat membebaskan elektron daripada atom namun menghasilkan (d) .
matter
Ionising radiation causes ionisation when the radiation interacts with (a) . Ionisation occurs when a particle has
energy electron
enough (b) to release one (c) from an atom. Non-ionising radiation refers to the energy
vibrations
reaction that cannot remove electrons from an atom but produces (d) .
2 Kenal pasti sama ada sinaran berikut merupakan sinaran mengion atau sinaran tidak mengion.
Identify whether is the following radiations ionising or non-ionising radiation. SP 8.3.2 TP 2
Sinaran Sinaran mengion atau sinaran tidak mengion

Radiation Ionising radiation or non-ionising radiation
(a) Ultraungu / Ultra violet Sinaran mengion / Ionising radiation
(b) Sinar-X / X-Ray Sinaran mengion / Ionising radiation
(c) Gelombang mikro / Microwave Sinaran tidak mengion / Non-ionising radiation
(d) Inframerah / Infrared Sinaran tidak mengion / Non-ionising radiation
3 Lengkapkan jadual berikut untuk membezakan ketiga-tiga jenis sinaran mengion.

Complete the following table to differentiate the three types of ionising radiations. TP 3 KBAT Mengaplikasi
Jenis / Types Sinaran / Radiation

Sifat / Properties α)/Alpha (α
Alfa (α α) β)/Beta (ββ)
Beta (β Gama (γγ)/Gamma (γγ)
Jenis zarah (a) Nukleus helium (b) Elektron (c) Gelombang
Helium nucleus Electron elektromagnet
Types of particles Electromagnetic wave
Jenis cas (d) Positif (e) Negatif (f) Neutral

Types of charge Positive Negative Neutral
Kuasa penembusan (g) Lemah (h) Kuat (i) Paling kuat

Penetration power Weak Strong Strongest
Kuasa pengionan (j) Tinggi (k) Sederhana (l) Rendah

Ionising power High Medium Low
(m) Terpesong dengan (n) Terpesong dengan (o) Tidak terpesong

Kesan medan magnet magnitud kecil magnitud besar Not deflected
Impact of magnetic field Deflected with small Deflected with large
magnitude magnitude
Kelajuan (p) Perlahan (q) Laju (r) Sangat laju

Speed Slow Fast Very fast
113

8.3
Sinaran Mengion dan Sinaran Tidak Mengion
Jawab soalan-soalan di bawah. / Answer the questions below.

1 Sinaran mengion dalam alam sekitar berlaku secara semula jadi dan juga melalui aktiviti manusia.
Beri contoh sumber sinaran mengion semula jadi dan sumber sinaran mengion buatan manusia.
Ionising radiations in the environment occur naturally and also through human activities. Give examples of natural sources of ionising
radiation and man-made sources of ionising radiation. SP 8.3.3 TP 2
(a) Sumber sinaran mengion semula jadi (b) Sumber sinaran mengion buatan manusia
Natural sources of ionising radiation Man-made sources of ionising radiation
(i) Sinaran matahari (i) Kemalangan nuklear

Sunlight Nuclear accidents
(ii) Sinaran kosmik (ii) Ujian nuklear

Cosmic rays Nuclear tests
(iii) Sinaran latar belakang (iii) Penghasilan radioisotop

Background radiations The production of radioisotopes
(iv) Unsur nadir bumi (iv) Pendedahan kepada sinaran semasa perubatan
Rare-earth elements Medical exposure to radiations
2 Nyatakan unit pengukuran dos sinaran latar belakang. SP 8.3.3 TP 1
State the unit of measurement for background radiation dose.

mikroSievert/jam (µSv/j) / microSievert/hour (µSv/h)
3 Nyatakan paras sinaran yang berbahaya kepada manusia. SP 8.3.3 TP 2
State the level of radiation that is harmful to humans.

Lebih daripada 0.2 µSv/j / More than 0.2 µSv/h
4 Rajah di sebelah menunjukkan satu simbol yang ditampal pada pintu

bilik pengimejan sinar-X.
The diagram on the right shows a symbol pasted on the door of X-ray imaging room.
(a) Seorang wanita hamil mengabaikan simbol tersebut. Dia meneruskan Sila maklumkan kepada
prosedur pengimejan menggunakan sinar-X. Wajarkan tindakan yang pegawai bertugas, sekiranya
dilakukan oleh wanita tersebut. SP 8.3.4 TP 5 KBAT Menilai anda mengandung
Please inform the officer
A pregnant woman ignores the symbol. She continues the imaging procedure using X-rays. incharged, if you are pregnant
Justify the action taken by the woman.
Sinar-X merupakan sinar mengion. Ia boleh menembusi badan manusia. Sinar-X boleh merosakkan sel badan dan sel
otak fetus. / X-ray is an ionising ray. It can penetrate the human body. X-ray can damage foetus’s body cells and brain cells.
(b) Nyatakan dua langkah keselamatan yang perlu diambil oleh seorang jururadiografi untuk
mengelakkan risiko kesihatan semasa bekerja. SP 8.3.4 TP 1
State two safety precautions that a radiographer should take to avoid health risks while working.
– [Bagaimana] Meninggalkan bilik atau berdiri di belakang perisai pelindung seperti tirai yang direka untuk
menghalang sinaran.
[How] Leave the room or stand behind a protective shield such as a curtain, that is designed to keep out radiation.
– Memakai peranti perisai seperti apron, sarung tangan, cermin mata dan topeng plumbum.
Wear shielding devices such as lead aprons, gloves, goggles and masks.
114

8.4
Kegunaan Sinaran Radioaktif
Jawab soalan-soalan di bawah. / Answer the questions below.

1 Suaikan radioisotop berikut dengan kegunaan masing-masing. SP 8.4.1 TP 3
Match the following radioisotopes with their respective uses.
Radioisotop Kegunaan
Radioisotopes Uses
(a) Uranium Untuk membuat bom

Uranium To make a bomb
(b) Kobalt-60 Untuk menjana kuasa elektrik

Cobalt-60 To generate electricity
(c) Plutonium Untuk membunuh sel kanser

Plutonium To kill cancer cells
(d) Karbon-14 Untuk mengesan kebocoran paip

Carbon-14 To detect pipe leakage
(e) Iodin-131 Untuk memeriksa keadaan kelenjar tiroid

Iodine-131 To check the state of the thyroid gland
(f) Fosforus-32 Untuk menentukan usia artifak purba

Phosphorus-32 To determine the age of ancient artifacts
(g) Natrium-24 Untuk mengkaji keberkesanan penyerapan baja

Sodium-24 To investigate the effectiveness of fertiliser absorption
2 Pada bulan Mac 2011, Fukushima Daiichi, Jepun telah dilanda gempa bumi dan tsunami yang sangat
dahsyat sehingga memusnahkan stesen jana kuasa nuklear. Beberapa letupan telah berlaku di stesen
tersebut.
In March 2011, Fukushima Daiichi, Japan was hit by a devastating earthquake and tsunami that destroyed a nuclear power plant.
There were explosions erupted in the plant.
Nyatakan risiko jangka pendek dan jangka panjang yang dihadapi oleh penduduk berhampiran
kawasan tersebut sekiranya masalah ini tidak ditangani dengan segera. SP 8.4.2 TP 2
State the short-term risks and long-term risks faced by the residents that live near the area if the problem is not addressed immediately.
Risiko jangka pendek / Short term risk:

[Apa] Cirit-birit, loya, muntah, keguguran rambut, hilang selera makan, pendarahan dalaman
[What] Diarrhoea, nausea, vomiting, hair loss, loss of appetite, internal bleeding
Risiko jangka panjang / Long term risk:

Mutasi, kanser, leukemia, kecacatan kelahiran / Mutation, cancer, leukaemia, birth defects
3 Tandakan (✓) bagi pernyataan yang betul dan (✗) bagi pernyataan yang salah. SP 8.4.2 TP 2
Mark (✓) for the correct statement and (✗) for the wrong statement.
(a) Bahan radioaktif biasanya disimpan di dalam bekas plumbum tebal dan
dikelilingi oleh konkrit tebal. ✓
Radioactive substances are usually stored in thick lead containers surrounded by thick concrete.
(b) Sisa bahan radioaktif biasanya dibuang di kawasan hutan yang jauh dari kawasan
kediaman manusia. ✗
Radioactive wastes are usually dumped in forest areas far away from human resident areas.

115

Bab
Cuaca Angkasa Lepas
9 Space Weather
Tema 4: Penerokaan Bumi dan Angkasa Lepas Buku Teks: Halaman 256 – 267

9.1
Aktiviti Matahari yang Memberi Kesan kepada Bumi

1 Label struktur Matahari dalam rajah di bawah menggunakan perkataan yang diberi. TP 2
Label the structure of the Sun in the diagram below using the words given.
Fotosfera Teras Korona Zon perolakan Zon radiasi Kromosfera

Photosphere Core Corona Convection zone Radiation zone Chromosphere
(a) Korona
Corona
(d) Zon perolakan
Convection zone
(b) Kromosfera (e) Zon radiasi

Chromosphere
Radiation zone
(f) Teras
(c) Fotosfera Core
Photosphere
2 Label fenomena pada permukaan Matahari dalam rajah di bawah dengan menggunakan perkataan
berikut. TP 2
Label the phenomena on the surface of the Sun in the diagram below using the following words.
Granul Semarak suria Nyalaan suria Tompok Matahari

Granule Solar prominence Solar flare Sunspot
(a) Granul
Granule
(b) Nyalaan suria

Video Tutorial
Solar flare
(c) Tompok Matahari

Sunspot
Video Tutorial
(d) Semarak suria https://www.youtube.com/
Solar prominence watch?v=h9lXEml7x-w untuk
menonton video tutorial
tentang aktiviti Matahari yang
memberi kesan kepada Bumi.
116

9.1
Aktiviti Matahari yang Memberi Kesan kepada Bumi
Jawab soalan-soalan berikut. / Answer the following questions. SP 9.1.2
1 (a) Mengapakah tompok Matahari lebih gelap berbanding dengan kawasan di sekelilingnya? TP 1
Why are the sunspots darker than the area around them?
Suhu tompok Matahari lebih rendah berbanding dengan suhu di kawasan sekelilingnya.
The temperature of the sunspots is lower than the temperature of the surrounding area.
(b) Nyatakan dua perbezaan semarak suria dan nyalaan suria. TP 2

State two differences between solar prominences and solar flares.
1. Semarak suria boleh bertahan selama beberapa bulan, manakala nyalaan suria hanya bertahan selama beberapa
minit atau beberapa jam sahaja.
Solar prominence can last for several months while solar flares can last only for a few minutes or a few hours.
2. Letusan semarak suria boleh mencapai sejauh beribu batu, manakala letusan nyalaan suria boleh mencapai
sejauh beratus batu sahaja.
The solar prominence explosion can reach as far as thousand miles while the eruption of solar flares can only reach hundreds of miles.
2 Nyatakan maksud magnetosfera Bumi. / State the meaning of the Earth’s magnetosphere. TP 1
Ruang yang mengelilingi Bumi di mana zarah-zarah bercas dimanipulasi atau dipengaruhi oleh medan magnet Bumi.
The space surrounding the Earth where charged particles are manipulated or influenced by the Earth’s magnetic field.
3 Nyatakan bentuk magnetosfera Bumi. / State the shape of the Earth’s magnetosphere. TP 1
Berbentuk seperti titisan air mata, dengan “ekor” yang panjang menjauhi Matahari.
Its shape is like a teardrop, with a long “tail” extending away from the Sun.
4 Kehadiran magnetosfera memberi kesan kepada alam sekitar dan kehidupan manusia serta haiwan di
Bumi. Jelaskan bagaimana magnetosfera Bumi mempengaruhi keadaan berikut. TP 3 KBAT Mengaplikasi
The presence of magnetosphere affects the environment and the life of humans and animals on Earth. Describe how the Earth’s
magnetosphere affects the following conditions:
(a) Fungsi kompas / Compass function

Kompas terdiri daripada jarum logam kecil yang termagnet sendiri dan boleh berputar bebas ke mana-mana arah.
Jarum kompas sejajar dengan arah medan magnet Bumi dan menunjuk arah utara-selatan. Sebaik sahaja anda tahu di
mana arah utara, anda boleh mengetahui arah lain.
A compass consists of a small magnetised metal needle which can spin freely in any direction. The compass needle aligns with the Earth’s
magnetic field direction and points to north-south direction. Once you know where the north is, you can figure out any other directions.
(b) Pembentukan aurora / Formation of aurora

Aurora terbentuk apabila zarah yang dipancarkan dari Matahari ketika nyalaan suria menembusi magnetosfera
Bumi dan berlanggar dengan atom dan molekul di atmosfera Bumi. Perlanggaran ini mengeluarkan cahaya yang
menyebabkan langit kelihatan berwarna-warni.
The aurora is formed when charged particles emitted from the Sun during a solar flare penetrate the Earth’s magnetosphere and
collide with atoms and molecules in the atmosphere. These collisions give off light that cause the sky to appear colourful.
117

9.2
Cuaca Angkasa Lepas

Video
Answer the following questions. Untuk tujuan pembelajaran
Imbas kod QR atau layari https://www.
1 Graf di bawah menunjukkan hubungan antara perubahan youtube.com/watch?v=HJfy8acFaOg
untuk menonton video tentang cuaca
suhu Bumi, kepekatan gas karbon dioksida dan bilangan angkasa dan aurora Bumi.
Video
tompok Matahari daripada tahun 1860 sehingga tahun 2000.

The graph below shows the relationship between the changes in the Earth’s temperature, the concentration of carbon dioxide gas and
the number of sunspots from the year 1860 to 2000.
Perubahan suhu Bumi (°C)
Suhu
Bilangan tompok Matahari Changes in the Earth’s
0.4 Temperature
Karbon dioksida
0.2
temperature (°C)
Carbon dioxide
Concentration of carbon dioxide (ppm)

Kepekatan karbon dioksida (ppm)
0.0 Tompok Matahari 400
Sunspot 380
-0.2
-0.4 360
-0.6 340
320
The number of sunspot
150 300
100 280
50
0 1860 1880 1900 1920 1940 1960 1980 2000
(a) Pada pendapat anda, adakah suhu Bumi dipengaruhi sepenuhnya oleh bilangan tompok Matahari?
Terangkan jawapan anda. TP 5 KBAT Menilai
In your opinion, is the Earth’s temperature fully affected by the number of sunspots? Explain your answer.
Tidak. [Mengapa] Bermula pada tahun 1860, suhu Bumi menunjukkan peningkatan sedangkan bilangan tompok
Matahari berkurang. Suhu Bumi meningkat dipengaruhi oleh kepekatan karbon dioksida yang semakin meningkat.
Hal ini disebabkan oleh aktiviti manusia seperti pembakaran bahan api fosil dan penebangan hutan.
No. [Why] Starting from year 1860, the Earth’s temperature increased while the number of sunspots decreased. The increase in the
temperature of the Earth is influenced by the increase in the concentration of carbon dioxide. This is caused by human activities such as burning
of fossil fuels and deforestation.
(b) Berdasarkan jawapan anda di (a), cadangkan tindakan yang boleh diambil oleh manusia untuk
mengurangkan peningkatan suhu Bumi. TP 4 KBAT Menganalisis
Based on your answer in (a), suggest actions that can be taken by humans to minimise the rising of the Earth’s temperature.
– [Apa] Mengurangkan pelepasan gas karbon dioksida dengan mengurangkan pembakaran terbuka dan
mengurangkan penggunaan bahan api fosil. / [What] Reduces the emissions of carbon dioxide by reducing open burning and
reducing fossil fuel consumption.
– Mengurangkan kandungan karbon dioksida dalam udara dengan menanam semula pokok dan mengawal
penebangan hutan. / Reduces the content of carbon dioxide in the air by replanting trees and controlling deforestation.

118

Bab
Penerokaan Angkasa Lepas
10 Space Exploration
Tema 4: Penerokaan Bumi dan Angkasa Lepas Buku Teks: Halaman 268 – 280

10.1
Perkembangan dalam Astronomi

1 Suaikan ahli astronomi berikut dengan sumbangannya dalam bidang astronomi. TP 1
Match the following astronomers with their contributions in astronomy.
Ahli astronomi Sumbangan

Astronomers Contributions
(a) Nicolaus Menemukan Hukum Graviti.

Copernicus Discovered the Law of Gravity.
(b) Claudius Mencipta teleskop untuk memerhati angkasa lepas.

Ptolemy Created a telescope to observe space.
(c) Johannes Membuktikan planet mengorbit Matahari dalam bentuk elips.

Kepler Proved that planets orbiting the Sun in elliptical form.
Menyatakan bahawa Bumi berputar pada paksinya sambil

(d) Galileo Galilei berputar mengelilingi Matahari.
Stated that the Earth rotates on its axis while revolving around the Sun.
Bumi merupakan pusat Alam Semesta dan Matahari, bulan,

(e) Isaac Newton bintang serta planet lain mengelilingi Bumi.
The Earth is the center of the Universe and the Sun, moon, stars and other planets
revolved around the Earth.
2 Rajah di bawah menunjukkan dua buah model Sistem Suria yang dicipta oleh ahli astronomi pada
zaman dahulu. Namakan ahli astronomi yang mencipta model tersebut. TP 2
The diagram below shows two Solar System models created by astronomers in ancient times. Name the astronomers who
created the model.
(a) Bintang
Bintangtak
takterhingga/Infinite
terhingga/Infinitestars
stars (b) Bintang
Bintangyang
yangjauh
jauhdan
dantidak
tidakbergerak
bergerak
Distant
Distantmotionless
motionlessstars
stars
Zuhal/
Zuhal/Saturn
Zuhal/Saturn
Zuhal/Saturn
Saturn Zuhal/
Zuhal/Saturn
Zuhal/Saturn
Zuhal/Saturn
Saturn
Musytari/Jupiter
Musytari/Jupiter
Musytari/
Musytari/ Jupiter
Jupiter Musytari/Jupiter
Musytari/Jupiter
Musytari/
Musytari/ Jupiter
Jupiter
Marikh/Mars
Marikh/Mars
Marikh/
Marikh/Mars
Mars Marikh/
Marikh/Mars
Marikh/Mars
Marikh/Mars
Mars
Bulan/
Bulan/Moon
Bulan/Moon
Bulan/Moon
Moon
Matahari/
Matahari/Sun
Matahari/Sun
Matahari/Sun
Sun Bumi/Earth
Bumi/Earth
Bumi/
Bumi/Earth
Earth
Zuhrah/Venus
Zuhrah/Venus
Zuhrah/
Zuhrah/Venus
Venus Zuhrah/
Zuhrah/Venus
Zuhrah/Venus
Zuhrah/Venus
Venus
Utarid/Mercury
Utarid/Mercury
Utarid/
Utarid/Mercury
Mercury Utarid/
Utarid/
Utarid/Mercury
Utarid/Mercury
Mercury
Mercury
Bulan/
Bulan/Moon
Bulan/Moon
Bulan/Moon
Moon
Bumi
Bumi Sun
Sun
Earth
Earth Matahari
Matahari
Claudius Ptolemy Nicolaus Copernicus
119

10.2
Perkembangan dan Teknologi dalam Penerokaan Angkasa Lepas

1 (a) Namakan angkasawan pertama yang mengorbit Bumi dengan kapal angkasa. TP 1
Name the first astronaut that orbited the Earth in the spacecraft.
Yuri Gagarin
(b) Namakan angkasawan pertama yang menjejakkan kaki ke Bulan. TP 1

Name the first astronaut to set foot on the Moon.
Neil Armstrong
2 Rajah di bawah menunjukkan beberapa alat teknologi angkasa. Namakan alat tersebut dan nyatakan
fungsinya. TP 2
The diagram below shows some space technology devices. Name the devices and state their functions.
Alat teknologi angkasa Nama dan fungsi

Space technology device Name and function
(a)
Teleskop Hubble / Hubble telescope

Untuk memerhati objek yang sangat jauh dari Bumi.
To observe objects that are very far from the Earth.
(b)
Stesen angkasa / Space station

Tempat angkasawan menjalankan kajian saintifik di angkasa lepas.
A place where astronauts conduct scientific research in space.
(c)
Satelit / Satellite
Digunakan dalam bidang komunikasi dan pemantauan.
Used in the field of communication and monitoring.
(d)
Prob angkasa / Space probe

Menghantar data dan imej ke Bumi.
Sends data and images to the Earth.
(e)
Kapal angkasa ulang-alik / Space shuttle
Membawa angkasawan dan menghantar barang keperluan ke
stesen angkasa lepas.
Carries astronauts and ships their belongings to the space station.
120

3 Lengkapkan pernyataan berikut. TP 3
Complete the following statements.
(a) Satelit navigasi membantu pelayaran dan penerbangan semasa kawalan trafik
udara.
Navigation
satellite aids in cruises and flights during air traffic control.
Video
(b) Satelit tentera / pertahanan membantu meningkatkan keselamatan dan pertahanan negara.
Military / Defence
satellite helps to increase national security and defence.
(c) Satelit meteorologi / cuaca digunakan untuk memantau perubahan cuaca dan meramal
keadaan cuaca.
Meteorology / Weather
satellite is used to monitor weather changes and forecast weather conditions.
(d) Satelit penderiaan jauh digunakan dalam pemantauan perubahan muka bumi dan
ekosistem serta bencana alam.
Remote sensing
satellite is used for monitoring the changes in terrain and ecosystem and also natural disasters.
4 (a) Sebuah syarikat perladangan kelapa sawit ingin membuka tanah untuk penanaman kelapa sawit.
Nyatakan teknologi angkasa lepas yang boleh membantu syarikat tersebut meneroka tanah yang
bersesuaian. Terangkan jawapan anda. TP 5 KBAT Menilai
An oil palm plantation company wants to open land for oil palm plantation. State the space technology that can help the company
explore a suitable land. Explain your answer.
[Apa] Menggunakan penderiaan jauh. [Mengapa] Penderiaan jauh boleh mengesan bentuk muka bumi, jenis
tanah, tanah yang bermasalah, saliran, kandungan air dalam tanah dan kelembapan udara. Data ini membantu
syarikat tersebut membuat keputusan sama ada kawasan tersebut sesuai untuk penanaman kelapa sawit tanpa perlu
mengambil sampel daripada kawasan tersebut.
[What] Using remote sensing. [Why] Remote sensing can detect terrain, soil type, problematic soil, drainage, soil moisture content and
air humidity. This data helps the company to decide whether the area is suitable for oil palm plantation without having to take samples from
the area.
(b) Nyatakan maksud penderiaan jauh. TP 1

State the meaning of remote sensing.
Kajian mengenai keadaan Bumi dari angkasa lepas / A study of the Earth’s condition from the space
(c) Namakan agensi yang bertanggungjawab ke atas penderiaan jauh di Malaysia. TP 1

Name the agency in Malaysia that is responsible for remote sensing.
Agensi Remote Sensing Malaysia (ARSM)
Malaysian Remote Sensing Agency (MRSA)

E-Soalan
E-Soalan Video
Untuk tujuan pembelajaran Untuk tujuan pembelajaran
Imbas kod QR atau layari https://www.youtube.
Imbas Kod QR untuk menjawab com/watch?v=sBI3MIbzIBA untuk menonton
soalan tambahan Bab 10. video tentang penderiaan jauh (remote sensing).
121

10.2
Perkembangan dan Teknologi dalam Penerokaan Angkasa Lepas

1 Lengkapkan peta buih di bawah. SP 10.2.1 TP 3
Complete the bubble map below.

i-THINK Peta Buih
(a)
Untuk mengesan
dan mendapatkan
lokasi sumber
semula jadi
(f) To detect and locate (b)
natural resources
Mengesan
perubahan [Apa] Mengesan
dalam ekosistem pencemaran
Detects the changes [What] Detects
in ecosystem pollution
Kepentingan
penderiaan
jauh
(e) The importance of (c)
remote sensing
Mengesan
Mengesan
pembalakan
bencana alam
Detects natural haram
disasters Detects illegal
(d) logging
Mengesan
tumpahan
minyak
Detects oil spills
2 Nyatakan tiga kebaikan dan tiga keburukan penerokaan angkasa lepas. SP 10.2.2 TP 2
State three advantages and three disadvantages of space exploration.
(a) Kebaikan (b) Keburukan

Advantages Disadvantages
(i) Memberi peluang pekerjaan dalam bidang

(i) Membahayakan nyawa angkasawan.
penerokaan angkasa lepas. Endangers the lives of astronauts.
Provides job opportunities in the field of space exploration.
(ii) Membenarkan manusia memahami lebih lanjut (ii) Menyebabkan pencemaran di angkasa lepas.
tentang Alam Semesta. Causes pollution in space.
Allows people to know more about the Universe.
(iii) Banyak reka cipta terhasil daripada penyelidikan (iii) Kos perbelanjaan untuk program angkasa adalah
angkasa. tinggi.
Many inventions are resulted from space research. The cost of funding space program is high.

122

Ujian Akhir Sesi Akademik 100
Bahagian A
[20 markah/marks]
Jawab semua soalan.
1 Rajah 1 menunjukkan bahagian-bahagian 3 Berikut menunjukkan laluan udara semasa

telinga manusia. penghembusan nafas.
Diagram 1 shows the parts of the human ear. The following shows the pathway of air during exhalation.
Osikel / Ossicles Alveolus → P → Bronkus → Trakea → Q

Alveolus → P → Bronchus → Trachea → Q
Apakah P dan Q? / What are P and Q?

P Q
A Larinks Hidung
Larynx Nose
B Farinks Larinks
Pharynx Larynx
Rajah 1 / Diagram 1
C Bronkiol Hidung
Apakah fungsi osikel? Bronchiole Nose
What is the function of ossicles?
A Mentafsirkan impuls saraf D Hidung Bronkiol
Interpret nerve impulses Nose Bronchiole
B Menguatkan getaran bunyi
Amplify sound vibrations 4 Antara sel berikut, yang manakah mengawal
C Mengumpul gelombang bunyi pembukaan liang stoma?
Collect sound waves Which of the following cells controls the opening of the
D Menukarkan getaran bunyi kepada impuls stomatal pore?
saraf A Sel pengawal
Convert sound vibrations into nerve impulses Guard cell
B Sel epidermis
Epidermal cell
2 Rajah 2 menunjukkan garis lateral yang
terdapat pada badan seekor ikan. C Sel mesofil palisad
Palisade mesophyll cell
Diagram 2 shows a lateral line found on the body of a fish.
D Sel mesofil berspan
Spongy mesophyll cell
5 Rajah 3 menunjukkan keratan membujur

jantung manusia.
Diagram 3 shows the longitudinal section of the human heart.
Garis lateral / Lateral line
Rajah 2 / Diagram 2
Apakah fungsi garis lateral itu?

What is the function of the lateral line?
A Merembeskan racun
Secretes poison X
B Mengesan rangsangan
Detects stimuli
C Mengeluarkan feromon Rajah 3 / Diagram 3
Produces pheromone
D Menghasilkan medan elektrik Apakah ciri struktur X?
Produces electric field What is the characteristic of structure X?
123
Strategi A+ Sains Tkt 3-UASA 4th.indd 123 17/10/2023 4:52:14 PM

A Mempunyai ruang paling kecil Apakah X? / What is X?
Has the smallest chamber A Timah karbonat / Tin carbonate
B Mempunyai dinding yang kurang berotot B Logam timah / Tin metal
Has a less muscular wall C Timah oksida / Tin oxide
C Mempunyai dinding berotot yang paling D Serbuk timah / Tin powder
tebal
Has the thickest muscular wall 9 Permukaan luar sebuah bikar yang
D Mempunyai dinding berotot yang paling mengandungi air menjadi sejuk selepas
nipis ammonium klorida dilarutkan di dalamnya.
Has the thinnest muscular wall Apakah tindak balas yang berlaku?
The outer surface of a beaker containing water becomes
6 Rajah 4 menunjukkan keratan rentas batang cold after ammonium chloride is dissolved in it. What is the
tumbuhan. reaction that occurred?
Diagram 4 shows a cross-section of a plant stem. A Peneutralan / Neutralisation
B Penyesaran / Displacement
P C Eksotermik / Exothermic
R
D Endotermik / Endothermic
Q
S 10 Apakah yang berlaku kepada bacaan
termometer selepas natrium hidrogen
karbonat dilarutkan ke dalam asid hidroklorik?
Rajah 4 / Diagram 4
What happens to the thermometer reading after sodium
Struktur yang manakah merupakan tisu hydrogen carbonate is dissolved in hydrochloric acid?
pengangkut dalam tumbuhan? A Menurun / Drops
Which structures are the transport tissues in the plant? B Meningkat / Rises
A P dan Q / P and Q C P dan R / P and R C Tidak berubah / No changes
B Q dan R / Q and R D R dan S / R and S D Menurun dan kemudian menaik
Drops and then rises
7 Antara gabungan unsur berikut, yang manakah
membentuk bauksit? 11 Antara rajah berikut, yang manakah
Which of the following combinations of elements forms menghasilkan arus aruhan?
bauxite? In which of the following diagrams, induced current is
A Aluminium dan karbon produced?
Aluminium and carbon A
Solenoid C G
B Aluminium dan oksigen Solenoid

G
Aluminium and oxygen Magnet pegun

C Aluminium dan hidrogen Static magnet
Aluminium and hydrogen Dawai penyambung
Connecting wire
D Aluminium, oksigen dan karbon
Aluminium, oxygen and carbon B
Solenoid D G
Solenoid
G
8 Rajah 5 menunjukkan pengekstrakan sejenis

logam daripada bijihnya, iaitu X, di dalam
relau bagas. Magnet pegun
Static magnet Dawai penyambung
Diagram 5 shows the extraction of a type of metal from its ore, digerakkan
X, in a blast furnace. Connecting wire is moved
12 Satu peralatan elektrik dilabelkan 240 V, 800 W.

X, arang kok dan batu kapur
X, coke and limestone Gas relau Nilai arus dihitung dengan menggunakan
Furnace gases rumus berikut.
An electrical appliance is rated 240 V, 800 W. The value of
current is calculated by using the following formula.
Arus/ Current (A) = Kuasa / Power (W)

Voltan / Voltage (V)
Apakah nilai fius yang paling sesuai digunakan
Udara panas Udara panas pada peralatan elektrik itu?
Hot air Hot air
Timah lebur Sanga What is the most suitable value of fuse that can be used in the
Molten tin Slag electrical appliance?
A 1A C 5A
Rajah 5 / Diagram 5 B 3A D 13 A
124

13 Rajah 6 menunjukkan seorang lelaki menolak C Ribut geomagnetik / Geomagnetic storms
sebuah kereta dengan daya 200 N dari titik P ke D Lingkaran Van Allen / Van Allen Belt
titik Q.
Diagram 6 shows a man pushing a car with a force of 200 N 18 Apakah yang dimaksudkan dengan cuaca
from point P to point Q. angkasa lepas?
What is meant by space weather?
A Fenomena yang berlaku di semua bintang
2m
di alam semesta
The phenomena that occur in all the stars in the universe
Q P B Fenomena yang berlaku di permukaan
Rajah 6 / Diagram 6 Bumi dan angkasa lepas
The phenomena that occur on the surface of the Earth
Hitung kerja yang dilakukan oleh lelaki itu.
and outer space
Calculate the work done by the man.
A 100 J C 300 J C Fenomena yang berlaku di permukaan
B 200 J D 400 J Matahari dan angkasa lepas
The phenomena that occur on the surface of the Sun and
outer space
14 Rajah 7 menunjukkan panjang suatu spring
D Fenomena yang berlaku di permukaan
sebelum dan selepas satu beban seberat 20 N
Matahari sehingga mempengaruhi Bumi
diletakkan di atasnya. The phenomena that occur on the surface of the Sun thus
Diagram 7 shows the length of a spring before and after a
affecting the Earth
load of 20 N is placed on it.
20 N 19 Rajah 8 menunjukkan alat pertama dicipta

untuk mencerap objek di angkasa lepas.
Diagram 8 shows the first device invented to observe objects
30 cm
25 cm in the outer space.
Rajah 7 / Diagram 7
Hitung tenaga keupayaan kenyal yang

dipunyai oleh spring yang termampat itu.
Calculate the elastic potential energy possessed by the
compressed spring.
A 50 J C 0.5 J Rajah 8 / Diagram 8
B 1.0 J D 0.1 J Apakah nama alat itu dan siapakah yang
menciptanya?
15 Apakah kegunaan radium dalam bidang What is the name of the device and who created it?
perubatan? Alat Tokoh
What is the use of radium in medicine?
Device Figure
A Merawat kanser / Treats cancer
B Merawat kecacatan otot / Treats muscle defects A Teropong bintang
Edmund Halley
Star binoculars
C Menghasilkan ubat bius / Produces anesthetics
D Menghasilkan ubat penahan sakit B Satelit mikro
William Herschel
Produces painkillers Micro satellite
C Jam angkasa
Hans Lippershey
16 Atom P mempunyai 25 elektron. Atom ini telah Space clock
kehilangan 2 elektron dan membentuk ion P. D Teleskop
Apakah cas pada ion P? Galileo Galilei
Telescope
Atom P has 25 electrons. This atom loses 2 electrons and forms
ion P. What is the charge on ion P?
20 Antara yang berikut, yang manakah aplikasi
A Negatif 2 / Negative 2 C Neutral / Neutral teknologi penderiaan jauh?
B Positif 2 / Positive 2 D Sifar / Zero Which of the following is an application of remote sensing
technology?
17 Fenomena yang manakah berlaku di A Alat komunikasi yang menghubungkan dua
permukaan Matahari? kawasan paling jauh di atas permukaan
Which phenomenon occurs on the surface of the Sun? Bumi
A Granul / Granules A communication device that connects two farthest
B Ribut radiasi suria / Solar radiation storms regions on the Earth’s surface
125

B Alat yang dihantar ke angkasa lepas bagi A survey device that is wider than the spectrum of the
merekod aktiviti Matahari yang boleh human eyes without being in the area
menjejaskan Bumi D Alat komunikasi yang digunakan untuk
A device sent to outer space to record solar activity that menghubungkan orang yang berada di
can affect the Earth permukaan Bumi dan di angkasa lepas
C Alat peninjau kawasan yang lebih luas A communication tool used to connect people on the
daripada spektrum mata manusia tanpa Earth’s surface and in outer space
berada di kawasan tersebut
Bahagian B
[20 markah/marks]
Jawab semua soalan.
Trakeol
1 Rajah 1 menunjukkan struktur respirasi pada seekor belalang. Tracheole
Diagram 1 shows the respiratory structure of a grasshopper.
Spirakel
Namakan struktur respirasi berdasarkan setiap fungsi Spiracle
di bawah.
Name the respiratory structure based on each function below. Rajah 1 / Diagram 1
Struktur respirasi Fungsi

Respiratory structure Function
(i) Spirakel / Spiracle Liang seni yang membenarkan udara masuk dan keluar dari trakea.
Tiny pore that allows air to enter and leave the trachea.
(ii) Trakeol / Tracheole Salur yang membawa gas respirasi ke sel-sel bagi proses pertukaran gas.
A channel that carries respiratory gases to the cells for the process of gaseous exchange.
(b) Lengkapkan peta buih di bawah tentang ciri-ciri trakeol.

Complete the bubble map below on the characteristics of tracheoles.
Luas Ciri-ciri (i) Dinding

permukaan trakeol yang nipis
yang besar Characteristics
Thin wall
Large surface of tracheoles
area
(ii) Dinding
yang
lembap
Moist wall
2 Unsur atau sebatian pepejal yang terdapat di dalam kerak Bumi dikenali sebagai mineral.
Solid elements or compounds found in the Earth’s crust are known as minerals.
(a) Antara yang berikut, yang manakah unsur? Tandakan (✓) pada kotak yang disediakan.
Which of the following are elements? Tick (✓) the boxes provided.
Bauksit Timah ✓
Bauxite Tin
Magnesium ✓
Kasiterit
Magnesium Cassiterite
126

(b) Padankan setiap sebatian dengan unsur-unsur yang membentuknya.
Match each compound to the elements that make it up.
Sebatian / Compound Unsur-unsur / Elements
(i) Hematit / Hematite Ferum dan oksigen / Iron and oxygen

Magnesium dan oksigen / Magnesium and oxygen
(ii) Galena / Galena Plumbum dan sulfur / Lead and sulphur
3 (a) Padankan setiap rajah dengan jenis transformer yang betul.

Match each diagram to the correct type of transformer.
(i)
Gegelung Gegelung
primer sekunder Transformer injak naik
Primary Secondary Step-up transformer
coil coil
(ii)
Transformer injak turun
Gegelung Gegelung
primer
Step-down transformer
sekunder
Primary Secondary
coil coil
(b) Rajah 2 menunjukkan dua bahagian pada palam 3-pin yang tidak dilabel. Lengkapkan Rajah 2.
Diagram 2 shows two parts of a 3-pin plug which are not labelled. Complete Diagram 2.
(i) Dawai bumi / Earth wire Fius

Fuse
Dawai neutral
Neutral wire (ii) Dawai hidup / Live wire
Rajah 2 / Diagram 2
4 (a) Zarah subatom terbahagi kepada tiga jenis, iaitu proton, elektron dan neutron. Labelkan zarah
subatom pada Rajah 3 berdasarkan casnya.
Subatomic particles are divided into three types, namely protons, electrons and neutrons. Label the subatomic particles in
Diagram 3 based on their charge.
(ii) Proton / Proton

(i) Elektron / Electron
Cas: Positif
Cas: Negatif
Charge: Positive
Charge: Negative
Neutron / Neutron
Cas: Neutral
Charge: Neutral
Rajah 3 / Diagram 3
127

(b) Tandakan (✓) pada pernyataan yang benar dan (✗) pada pernyataan yang salah tentang ion positif.
Mark (✓) for the true statement and (✗) for the false statement about positive ions.
(i) Ion positif ialah atom yang menerima elektron daripada atom lain. ✗
Positive ions are atoms that receive electrons from another atom.
(ii) Ion positif dikenali juga sebagai kation. ✓
Positive ions are also known as cations.
5 Rajah 4 menunjukkan dua model Sistem Suria, iaitu

model geosentrik dan model heliosentrik.
Diagram 4 shows two Solar System models, namely the geocentric
model and the heliocentric model.
(a) Berdasarkan Rajah 4, namakan model yang dibina

oleh ahli astronomi di bawah.
Based on Diagram 4, name the model built by the astronomers below.
Model geosentrik Model heliosentrik
(i) Copernicus : Model heliosentrik / Heliocentric model Geocentric model Heliocentric model
Rajah 4 / Diagram 4
(ii) Ptolemy : Model geosentrik / Geocentric model
(b) Garis jawapan yang betul tentang model Sistem Suria yang dibina oleh Kepler.
Underline the correct answers about the Solar System model built by Kepler.
(i) Orbit dalam Sistem Suria berbentuk (elips / bulatan).

The orbits in the Solar System are (elliptical / circular).
(ii) Pusat Sistem Suria ialah (Matahari / Bumi).

The centre of the Solar System is the (Sun / Earth).
BAHAGIAN C
[60 markah/marks]
Jawab semua soalan.
6 (a) Rajah 5.1 menunjukkan Razif dan Anita yang sedang berjoging di sebuah taman semasa pandemik
Covid-19.
Diagram 5.1 shows Razif and Anita jogging in a park during the Covid-19 pandemic.
Anita
Razif
(i) Pada pendapat anda, individu yang manakah berjoging dengan cara yang betul? Terangkan
jawapan anda.
In your opinion, which individual jogs the right way? Explain your answer.
Anita. Dia tidak memakai pelitup muka. Pertukaran gas semasa berlari dapat berlaku dengan sempurna.
Anita. She did not wear a face mask. Gaseous exchange during running can occur perfectly.
128

(ii) Razif ingin mengelakkan dirinya daripada dijangkiti Covid-19, lalu dia memakai pelitup muka
yang tebal dan diperbuat daripada bahan plastik. Huraikan kesan pemakaian pelitup muka itu
terhadap pertukaran karbon dioksida di alveolus. KBAT Menganalisis
Razif wanted to prevent himself from being infected with Covid-19, so he wore a thick face mask made of plastic. Describe the
effect of wearing the face mask on the exchange of carbon dioxide in the alveoli.
Karbon dioksida berkumpul di dalam pelitup hidung dan mulut semasa hembusan nafas. Udara sedutan di dalam
alveolus mengandungi kepekatan karbon dioksida lebih tinggi berbanding dengan kepekatan karbon dioksida di
dalam kapilari darah. Karbon dioksida meresap ke dalam kapilari darah dan dibawa ke sel-sel badan.
Carbon dioxide accumulates in the mask during exhalation. The inhaled air in the alveoli contains a higher concentration of carbon
dioxide compared to the concentration of carbon dioxide in the blood capillaries. Carbon dioxide diffuses into the blood capillaries and is
transported to the body cells.
(b) Rajah 5.2 menunjukkan pertukaran gas respirasi, iaitu oksigen dan Oksigen
karbon dioksida, antara alveolus dengan kapilari darah. Oxygen Karbon dioksida
Diagram 5.2 shows the exchange of respiratory gases, i.e. oxygen and carbon dioxide, Carbon dioxide
between an alveolus and a blood capillary.
Nyatakan dua adaptasi struktur alveolus yang mempengaruhi

kecekapan pertukaran gas respirasi itu.
State two adaptations of the alveolar structure that affect the efficiency in the
exchange of respiratory gases.
Dinding alveolus yang nipis / Dinding alveolus yang lembap / Luas permukaan yang besar / Jaringan kapilari darah
yang padat
Thin wall of alveolus / Moist wall of alveolus / Large surface area / Compact network of blood capillaries
7 (a) Rajah 6.1 menunjukkan perbuatan yang

dilakukan oleh dua individu, P dan Q.
Diagram 6.1 shows the actions of two individuals, P and Q.
Berdasarkan Rajah 6.1, jelaskan perbuatan

individu P dan individu Q berdasarkan kerja
yang dilakukan. P Q
Based on Diagram 6.1, explain the actions of individuals Rajah 6.1 / Diagram 6.1
P and Q based on the work done.
Individu P tidak melakukan kerja kerana tiada sesaran. Individu Q melakukan kerja kerana terdapat sesaran pada
tangannya.
Individual P did not do any work because there is no displacement. Work is done by individual Q because there is displacement on his hand.
(b) Rajah 6.2 menunjukkan Amira sedang menarik troli

yang berisi buku seberat 10 kg sejauh 4 meter.
Diagram 6.2 shows Amira pulling a trolley filled with books weighing 10 kg
10 kg at a distance of 4 metres.
4m
(i) Berdasarkan Rajah 6.2, nyatakan arah daya yang

bertindak pada troli itu.
Based on Diagram 6.2, state the direction of force acting on the trolley. Rajah 6.2 / Diagram 6.2
Mendatar / Horizontal
129

(ii) Nyatakan rumus untuk mengira kerja yang dilakukan.
State the formula for calculating the work done.
Kerja yang dilakukan, W = Daya (F) × Sesaran (s)
Work done (W) = Force (F) × Displacement (s)
(iii) Berapakah kerja yang dilakukan oleh Amira?

(Anggapkan daya graviti yang bertindak ke atas objek berjisim 1 kg ialah 10 N)
How much work is done by Amira?
(Assume gravitational force acting on an object of mass 1 kg is 10 N)
Kerja / Work = (10 × 10) N × 4 m

= 400 J
(iv) Amira telah menambah beberapa buah buku seberat 5 kg di atas troli itu. Dia menarik troli itu
sejauh 4 meter. Adakah kerja yang dilakukan oleh Amira sama dengan kerja yang dilakukan di
7(b)(iii)? Jelaskan jawapan anda.
Amira has added some books weighing 5 kg into the trolley. She pulled the trolley over a distance of 4 metres. Is the work done
by Amira the same as the work done in 7(b)(iii)? Explain your answer.
Tidak sama. Daya (berat) semakin bertambah akan mempengaruhi jumlah kerja yang dilakukan.
Not the same. The increasing force (weight) will affect the amount of work done.
8 Rajah 7 menunjukkan keratan rentas kepala manusia.

Diagram 7 shows a cross-section of a human head.
P: Sel deria bau (reseptor bau)

Sensory cells for smell (smell receptors)
Q: Rongga hidung
Nasal cavity
Rajah 7 / Diagram 7
(a) Namakan struktur yang berlabel P dan Q dalam Rajah 7. / Name the structures labelled P and Q in Diagram 7.
(b) Hidung merupakan organ deria bau. / The nose is the sensory organ of smell.
(i) Apakah rangsangan bagi organ deria bau? / What is the stimulus for the sensory organ of smell?
Bahan kimia / Chemical substances
(ii) Huraikan bagaimana manusia dapat mengenal pasti pelbagai jenis bau. KBAT Menganalisis
Describe how humans can identify different types of smells.

Bahan kimia masuk ke dalam rongga hidung dan melarut di dalam lapisan mukus pada permukaan sel deria bau
(reseptor bau). Sel deria bau dirangsang untuk menghasilkan impuls saraf dan kemudiannya dihantar ke otak
untuk mengenal pasti jenis bau itu.
Chemical substances enter the nasal cavity and dissolve in the mucus layer on the surface of sensory cells for smell (smell receptors).
Sensory cells for smell are stimulated to produce nerve impulses and then sent to the brain to identify the type of smell.
130

(c) Seorang budak lelaki berasa makanan yang dimakannya kurang sedap apabila terdapat
pengumpulan banyak mukus di dalam rongga hidungnya.
A boy feels that the food he consumes is less tasty when there is an accumulation of a lot of mucus in his nasal cavity.
(i) Huraikan bagaimana deria bau boleh mempengaruhi deria rasa seseorang. KBAT Menganalisis
Describe how the sense of smell of a person can affect the sense of taste.
Kedua-dua deria bau dan deria rasa bekerjasama dalam meningkatkan deria rasa. Pengumpulan mukus yang
tebal menghalang sel deria bau (reseptor bau) mengesan bahan kimia yang terdapat di dalam rongga hidung.
Apabila deria bau tidak dapat digunakan, hanya deria rasa dirangsang untuk mengesan rasa.
Both the senses of smell and taste work together in enhancing the sense of taste. The thick accumulation of mucus prevents the sensory
cells for smell (smell receptors) from detecting chemical substances found in the nasal cavity. When the sense of smell cannot be used, only
the sense of taste is stimulated to detect taste.
(ii) Kenal pasti keadaan yang dihidapi oleh budak lelaki itu berdasarkan kesan yang dijelaskan di
8(c).
Identify the condition faced by the boy based on the effect explained in 8(c).
Selesema / Cold
(iii) Namakan satu bahan yang dihasilkan di dalam mulut yang membantu melarutkan bahan
kimia dalam makanan.
Name one substance produced in the mouth that helps dissolve chemical substances in food.
Air liur / Saliva
9 Cuaca angkasa lepas ialah suatu fenomena yang berlaku pada permukaan Matahari dan di angkasa
lepas.
Space weather refers to a phenomenon that occur on the surface of the Sun and in outer space.
(a) Namakan satu fenomena yang berlaku / Name one phenomenon that occurs
(i) di permukaan Matahari / on the surface of the Sun:
Nyalaan suria / Semarak suria (prominen) / Tompok Matahari / Lentingan jisim korona
Solar flares / Prominence / Sunspots / Coronal mass ejections
(ii) di angkasa lepas / in outer space:

Angin suria / Ribut pancaran suria / Ribut geomagnet
Solar winds / Solar radiation storms / Geomagnetic storms
(b) Rajah 8 menunjukkan tiga kesan gangguan terhadap sistem di Bumi kesan daripada cuaca angkasa
lepas.
Diagram 8 shows three effects of disturbances on the systems on Earth as a result of space weather.
R S T
Rajah 8 / Diagram 8
131

(i) Nyatakan jenis sistem berdasarkan Rajah 8.
State the types of systems based on Diagram 8.
R : Sistem telekomunikasi /Telecommunication system

S : Sistem navigasi / Navigation system
T : Sistem grid kuasa / Power grid system
(ii) Nyatakan satu kesan gangguan terhadap setiap sistem yang dinyatakan di 9(b)(i).
State one effect of the disturbances on each system stated in 9(b)(i).
R : Tiada isyarat radio atau televisyen / No radio or television signal

S : Ralat dalam sistem tunjuk arah kapal / Error in ship navigation system
T : Gangguan bekalan elektrik / Disruption in electrical supply
(c) Aurora ialah pemandangan indah di langit kutub utara dan selatan yang juga dikaitkan dengan
cuaca angkasa lepas kesan daripada aktiviti di Matahari.
Aurora is a beautiful sight in the sky at the north and south poles that is also associated with space weather resulting from the
activity of the Sun.
(i) Namakan fenomena yang menyebabkan berlakunya aurora.
Name the phenomenon that causes the aurora.
Angin suria / Solar wind
(ii) Berdasarkan pendapat anda, nyatakan kesan ekonomi daripada pembentukan aurora tersebut.
Based on your opinion, state the economic effect of the formation of the aurora.
Memajukan industri pelancongan / Develops the tourism industry
10 Rajah 9 menunjukkan satu pokok di dalam pasu yang diletakkan di dalam rumah.
Diagram 9 shows a potted plant placed inside the house.
(a) Nyatakan bahagian tumbuhan yang menunjukkan

State the part of the plant that shows
(i) geotropisme positif / positive geotropism: Akar / Roots

(ii) fototropisme positif / positive phototropism: Pucuk / Shoots
(iii) hidrotropisme positif / positive hydrotropism: Akar / Roots
[3 markah/marks] TP 1 Rajah 9 / Diagram 9
(b) Nyatakan jenis gerak balas yang ditunjukkan oleh tumbuhan berdasarkan jawapan anda di 10(a).
State the type of responses shown by the plant based on your answers in 10(a).
Tropisme / Tropism
(c) Apakah kepentingan jenis gerak balas yang dinyatakan di 10(b) kepada tumbuhan?
What is the importance of the type of responses stated in 10(b) to plants?
Tumbuhan dapat bergerak balas terhadap rangsangan seperti cahaya, graviti dan air untuk menjamin kelestarian dan
kemandirian tumbuhan. / Plants are able to respond towards stimuli such as light, gravity and water to ensure their sustainability and survival.
132

(d) Huraikan bagaimana membuatkan batang pokok dalam Rajah 9 membengkok ke arah kiri dengan
menggunakan bahan-bahan berikut. KBAT Menganalisis
Describe how to make the stem of the plant in Diagram 9 bends to the left by using the following materials.
• Kotak hitam bersaiz besar / Large black box

• Gunting / Scissors
Bukaan
Opening
Kotak hitam
Black box
– Buat bukaan di bahagian kiri kotak dengan menggunakan gunting.
Make an opening on the left side of the box using scissors.
– Cahaya sehala dari arah kiri menyebabkan pucuk dan batang tumbuhan membengkok ke arah kiri bagi
mendapatkan sumber cahaya.
Unilateral light from the left causes the shoot and stem of the plant to bend to the left to obtain light source.
(e) Terdapat sesetengah tumbuhan menunjukkan gerak balas positif terhadap sentuhan.
There are some plants that show a positive response towards touch.
(i) Namakan gerak balas itu.
Name the response.
Tigmotropisme / Thigmotrophism
(ii) Akar menunjukkan gerak balas yang negatif terhadap sentuhan. Bincangkan. KBAT Mengaplikasi
Roots show a negative response towards touch. Discuss it.

– Akar bertumbuh lebih jauh ke dalam tanah. / The roots grow deeper into the soil.
– Akar mengelak sebarang objek yang menghalangnya. / The roots avoid any objects that block them.
– Supaya akar dapat mencari sumber air. / So that the roots can find a source of water.
11 Rajah 10.1 menunjukkan keratan rentas satu organ pada tumbuhan

yang merupakan tempat utama berlakunya proses transpirasi.
Diagram 10.1 shows the cross section of an organ in a plant, which is the main place
where transpiration takes place.
(a) (i) Namakan organ yang ditunjukkan dalam Rajah 10.1.

Name the organ shown in Diagram 10.1.
Daun / Leaf
X
(ii) X ialah stoma, iaitu struktur yang membenarkan wap air meresap keluar semasa transpirasi.
Labelkan X pada Rajah 10.1.
X is the stoma, which is the structure that allows water vapour to diffuse out during transpiration. Label X in Diagram 10.1.
133

(b) Sekumpulan murid ingin mengkaji kesan pergerakan udara
terhadap kadar transpirasi. Mereka telah menyediakan dua set Pokok keembung
radas yang sama seperti ditunjukkan dalam Rajah 10.2. Balsam plant
A group of students wanted to study the effect of air movement on the rate of transpiration.
They have prepared two sets of the same apparatus as shown in Diagram 10.2. Kapas
Cotton Lapisan minyak
(i) Set radas pertama (dilabel A) diletakkan di bawah kipas Oil layer
yang berputar laju. Cadangkan tempat yang sesuai untuk
meletakkan set radas kedua (set B). Wajarkan cadangan anda.
The first set of apparatus (labelled A) is placed under a fast-rotating fan.
Suggest a suitable place to put the second set of apparatus (labelled B).
Justify your suggestion. Rajah 10.2 / Diagram 10.2
Di dalam bilik tanpa kipas. Pergerakan udara lebih perlahan
In a room without fan. The air movement is slower
(ii) Selepas satu jam, penimbang elektronik dalam Set A menunjukkan pengurangan jisim
sebanyak 35 g. Ramalkan pengurangan jisim pada penimbang elektronik bagi Set B. Terangkan
jawapan anda. KBAT Menganalisis
After one hour, the electronic balance in Set A showed a 35 g decrease in mass. Predict the decrease in mass shown by the
electronic balance for Set B. Explain your answer.
Kurang daripada 35 g / 2 – 10 g / Less than 35 g / 2 – 5 g
Pergerakan udara lebih perlahan / Tiada pergerakan udara. Kadar transpirasi menjadi lebih lambat menyebabkan
lebih sedikit air yang tersejat. / The air movement is slower / No air movement. Rate of transpiration becomes lower, causing less
water to evaporate.
(c) Pokok kaktus yang hidup di kawasan tandus seperti gurun mempunyai daun terubah suai
berbentuk duri. Nyatakan kepentingan ciri tersebut.
Cactus plants that inhabit barren areas such as deserts have modified leaves shaped like thorns. State the importance of the
feature.
Luas permukaan setiap daun berkurang / Bilangan stoma berkurang. Kadar transpirasi menjadi rendah.
The surface area of each leaf decreases / The number of stomata decreases. Rate of transpiration becomes low.
(d) Rajah 10.3 menunjukkan sebatang pokok keembung dengan

bunga berwarna putih yang direndam dalam larutan dakwat biru. Pokok
Setelah dua puluh minit, pisau digunakan untuk melakukan keembung
keratan rentas batang. Balsam plant
Diagram 10.3 shows a balsam plant with white flower soaked in a blue ink solution.
After twenty minutes, a blade is used to make a cross section of the stem.
(i) Lorek tisu yang akan diwarnakan biru pada keratan rentas Larutan
dakwat biru
batang di bawah. Blue ink
Shade the tissue that will be stained blue on the cross-section of the stem below. solution
[1 markah/mark] TP 2 Rajah 10.3 / Diagram 10.3
(ii) Berdasarkan jawapan di 11(d)(i), terangkan pemerhatian anda.

Based on the answer in 11(d)(i), explain your observation.
Tisu berlorek itu ialah xilem. Larutan dakwat biru meresap dari akar ke daun
melalui batang bagi menggantikan air yang hilang semasa transpirasi.
The shaded tissues are xylem. The blue ink solution diffuses from the roots to the leaves
through the stem to replace the water lost during transpiration.

134

Jawapan Strategi A - Sains Tingkatan 3

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Jawapan Strategi A - Sains Tingkatan 3

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Kandungan

Nota Ekspres N1 – N16

Bab 1 Rangsangan dan Gerak Balas 1 – 18

Ujian Bulanan 1 (Bab 1 – Bab 2) 28 – 33

Bab 4 Kereaktifan Logam 48 – 57

Pentaksiran Pertengahan Tahun 63 – 75

Bab 6 Elektrik dan Kemagnetan 76 – 91

Bab 7 Tenaga dan Kuasa 92 – 103

Ujian Bulanan 2 (Bab 6 – Bab 7) 104 – 108

Bab 8 Keradioaktifan 109 – 115

Bab 9 Cuaca Angkasa Lepas 116 – 118

Bab 10 Penerokaan Angkasa Lepas 119 – 122

Ujian Akhir Sesi Akademik 123 – 134

Strategi A+ Sains Tkt 3-Kandg TE 3rd.indd 2 17/10/2023 3:45:39 PM

Bahagian yang terlibat Fungsi

6 Laluan impuls dalam sistem saraf manusia:

7 Laluan impuls dalam tindakan terkawal:

8 Laluan impuls dalam tindakan luar kawal:

Strategi A+ Sains Tg3(Dwi) Nota Eksp 4th.indd 1 17/10/2023 2:57:20 PM

Rajah 1 Keratan rentas kulit manusia

Kepekaan kulit pada bahagian tubuh badan

Strategi A+ Sains Tg3(Dwi) Nota Eksp 4th.indd 2 17/10/2023 2:57:22 PM

1.3 Gerak Balas dalam Tumbuhan

Tropisme/Tropism Gerak balas nastik/Nastic response

Jenis tropisme/Type of tropism Jenis gerak balas nastik/Type of nastic response

Strategi A+ Sains Tg3(Dwi) Nota Eksp 4th.indd 3 17/10/2023 2:57:24 PM

2 Gerak balas bahagian tumbuhan yang berbeza terhadap rangsangan

Gerak balas Bahagian tumbuhan Arah pertumbuhan Kebaikan

3 Mekanisme pernafasan semasa hembusan nafas

Strategi A+ Sains Tg3(Dwi) Nota Eksp 4th.indd 4 17/10/2023 2:57:24 PM

Strategi A+ Sains Tg3(Dwi) Nota Eksp 4th.indd 5 17/10/2023 2:57:24 PM

Strategi A+ Sains Tg3(Dwi) Nota Eksp 4th.indd 6 17/10/2023 2:57:24 PM

Rajah 11 Keratan rentas batang

Strategi A+ Sains Tg3(Dwi) Nota Eksp 4th.indd 7 17/10/2023 2:57:24 PM

Strategi A+ Sains Tg3(Dwi) Nota Eksp 4th.indd 8 17/10/2023 2:57:24 PM

Bab 6 Elektrik dan Kemagnetan 6.2 Transformer

Strategi A+ Sains Tg3(Dwi) Nota Eksp 4th.indd 9 17/10/2023 2:57:25 PM

step-down transformer decreases the output voltage.

The secondary coil of the step-up transformer has more turns

Strategi A+ Sains Tg3(Dwi) Nota Eksp 4th.indd 10 17/10/2023 2:57:25 PM

3 Pecutan graviti di Bumi dianggarkan sebagai Video

Strategi A+ Sains Tg3(Dwi) Nota Eksp 4th.indd 11 17/10/2023 2:57:25 PM

Strategi A+ Sains Tg3(Dwi) Nota Eksp 4th.indd 12 17/10/2023 2:57:25 PM

Strategi A+ Sains Tg3(Dwi) Nota Eksp 4th.indd 13 17/10/2023 2:57:25 PM

Chromosphere Activities such as solar storms, overflows of electromagnetic and

Strategi A+ Sains Tg3(Dwi) Nota Eksp 4th.indd 14 17/10/2023 2:57:25 PM

Ahli astronomi Teori / Sumbangan

10.2 Perkembangan dan Teknologi dalam Penerokaan Angkasa Lepas

Tahun Perkembangan teknologi penerokaan angkasa lepas

Strategi A+ Sains Tg3(Dwi) Nota Eksp 4th.indd 15 17/10/2023 2:57:25 PM

Strategi A+ Sains Tg3(Dwi) Nota Eksp 4th.indd 16 17/10/2023 2:57:26 PM

Topik berkaitan/Related topic

Pernyataan masalah/Problem statement

Strategi A+ Sains Tkt 3-PAK 3rd.indd 1 17/10/2023 2:59:22 PM

Topik berkaitan/Related topic

Pernyataan masalah/Problem statement

Menara Air mengalir melalui terowong Menara

Takungan air Tenaga kinetik air

Strategi A+ Sains Tkt 3-PAK 3rd.indd 2 17/10/2023 2:59:22 PM

Topik berkaitan/Related topic

Pernyataan masalah/Problem statement

1 Bentukkan kumpulan yang terdiri daripada lima orang ahli.

2 Ahli 1 mengukur dan mencatat jisim badan setiap ahli kumpulan.