You are on page 1of 33

‫–‬

‫مستوى معرفة املعلمني باملمارسات املبنية‬


‫على األدلة يف تعليم الطالب ذوي اإلعاقة الفكرية‬
‫مبنطقـــة القصيــــم‬

‫إـعداد‬
‫د‪ /‬عبـد العـزيـز عبـد الـرمحـن الـوزان‬
‫اجمللـــد ( )‪ ،‬العـــدد ( )‪ ،‬اجلــــــزء األول‪ ،‬مــــــايـــو‬ ‫جملــة الــرتبيـــة اخلــاصـــة والتــأهــيل‬

‫(*)‬

‫ملخــــــــص‬
‫درت لددح عاددع‬ ‫عددة الددلمي ابا ددح درتباتددنة رتت س د‬ ‫هددت ا درت دس ددح درة رلددح درددع درستد‬
‫لفك دةع ددح در ساة ددح فد ددلتتاا درت دس ددح درتد د ‪ ،‬درميد د و‪ ،‬فد اة ددا‬ ‫دألدر ددح درتلباف ددح ددو ددتسة‬
‫لفك دةع ددح در ساة ددح ددو درت ددتدس درل ب ددح رد د ددس با ددل ا ف ددح‬ ‫درت دس ددح عا ددع ابات ددو فاباتد د‬
‫ددو هددسة درت دس ددح ‪ )١١٦‬اباد فهر‪،‬ددا جلد ر درت دس ددح دس ددح ةفد الم د ح ددو‬ ‫درفصددل فرد س‬
‫لفك دةع ددح در ساةددح‪ ،‬فدس ددح‬ ‫درت لددح عاددع دألدرددح ددو ددتسة‬ ‫الددلمي ابا ددح درتباتددنة رتت س د‬
‫تد‬ ‫درت لددح عاددع دألدرددح‬ ‫ةف د الم د ح ددو درتاملددح درتباعلددح درتلبافددح رميددمت درددع درتت س د‬
‫در‪،‬ا در ل ر دن رتي دية ب درتؤهد درلبالتدو دربد رو فادة ا دافد هن دا ادة ‪ )٤‬دف دس ردته‪،‬‬
‫فيدمت‬ ‫درت لح عاع دألدرح درتلبافح بسفك دالع ح در ساةح‪ ،‬فرته‪ ،‬داك جل‬ ‫ابا ح هن ا رتت س‬
‫درت لح عاع دألدرح بتس ح اا بح‬ ‫درع درتت س‬
‫درت لح عاع دألدرح‪ ،‬درتباتنة‪ ،‬دةع ح در ساةح‪ ،‬درتبا ح‬ ‫‪ :‬درتت س‬

‫ابح درفصل‬ ‫*) ه ل ل درلابلح درت يح درتل عت‪ ،‬ل درلابلح درت يح‪ ،‬الح درلابلح‪،‬‬

‫‪35‬‬
‫`‬
Teachers’ Knowledge of Evidence-Based Practices for Educating
Students with Intellectual Disability
Abdulaziz A Alwazzan (*)

Abstract
The current study aimed to explore the level of teachers’ knowledge
of evidence-based practices (EBP) related to teaching students with
intellectual disability. The study used the descriptive methodology, and the
study was conducted on male and female teachers in schools affiliated with
the Qassim Region Education Administration. (116) teachers participated
in this study. The results of the study showed that the level of teachers’
knowledge of evidence-based practices (EBP) in teaching students with
intellectual disability was a medium degree, and the background
knowledge related to accessing evidence-based practices (EBP) was a
medium degree. Also, the results showed that those with a higher
educational qualification and those who attended more than (4) training
courses have more knowledge of evidence-based practices (EBP) related to
students with intellectual disability and have access to evidence-based
practices (EBP) to a high degree.

Keywords: EBP, Teachers, Knowledge, Evidence-Based Practices,

Intellectual Disability.

(*) Assistant Professor of Special Education Department of Special Education, College


of Education, Qassim University

36
‫اجمللـــد ( )‪ ،‬العـــدد ( )‪ ،‬اجلــــــزء األول‪ ،‬مــــــايـــو‬ ‫جملــة الــرتبيـــة اخلــاصـــة والتــأهــيل‬

‫مقــــدمــــة‪:‬‬
‫درت لتدح رلتدت‬ ‫ر‪،‬ت بال لفك دةع ح غن دا عتهت و درت د ه فدر نةدح درلبالتلدح فدرلتداةب‬
‫ل ددبع در د دادا درتفتا ددح در ددع لفك دةع ددح رامي ددمت ب‪،‬د د ر ددع‬ ‫تل ددو مدجد د الد د لفك دةع ددح‪ ،‬اند د‬
‫دال لفالرلح فدالعلتد د عادع هج لد‪ )Smith, 2024 ،‬فجللجدح رالفدتا درلبالتدو فدرلف دو‪ ،‬بدته دربتهدت ادة‬
‫هددسة در ةددح اددة درتجلتددو‬ ‫درلددو ا ددو دالل د‬ ‫درلبالتلددح بلددم نا هاددتج در دادا فدال ددل دا لجل‬ ‫درتؤ لد‬
‫عاددع اددتي دربفددمد درت رددلح ددو تددكن ب دادا‬ ‫فددت د هتا درف دمدجنة فدرلت داةب‬ ‫ب ددو اتددت‪)٢٠١٩ ،‬‬
‫د عت دو تكددنة‬ ‫فندتد را دالب لفك دةع دح ددو درتجلتدو اتد‬ ‫ال دمس ‪،‬دتل راميدمت دردع در نةددح دأل د‬
‫دلفالرلح ‪ .)Smith, 2024‬ال هجد‬ ‫لفك دةع ح اة درةصدمت عادع دام تكد ‪ ،‬ادة درادلم فدربتد‬
‫درددع‬ ‫دو اجد ت درلابلددح درت يددح فددت دعدا دربتهددت اددة درت دس د‬ ‫درلبالتلددح فدر دادا‬ ‫جل ددا رلبددتد درتت س د‬
‫درتتلا دح ‪West, et‬‬ ‫لف‪،‬د دو در نةد‬ ‫اتد ن دتة عانل‪،‬د فداك جلدح‬ ‫لل ف مةا هدسة درتت س د‬
‫‪ )al., 2013‬رددسرك هي د ةا درة ددح درددو ه د رن هن ددا ا ‪،‬جلددح في داداح رلفنددل درلددتمال فرددت ن‬
‫درت لدح عادع دألدردح‪ ،‬اند دب لدا عانل‪،‬د‬ ‫عانل‪ ،‬هن ا ردافس اتد هدي رالم د رتد نلدتع رتت س د‬
‫اة مالت ج سب ا لح ‪)Marder & deBettencourt, 2015‬‬
‫ألدرددح‬ ‫درلددو د دعت‪،‬د‬ ‫فدرلف لد‬ ‫درت لددح عاددع دألدرددح رددع دال ددل دا لجل‬ ‫تددنا درتت س د‬
‫ب رد ددح عمر د د عد ددة د سدض درتتصد ددلح فدرسد لد ددح‬ ‫ات س د د‬ ‫د ددتة هد ددسة دة د دادضد‬ ‫درباتلد ددح‪ ،‬ان د د‬
‫ن دا اة‬ ‫درت لح عاع دألدرح دهلت ا‬ ‫اص اح درتت س‬ ‫‪ )Spooner et al., 2019‬ف ت دنلل‬
‫ددو ف ددس درتت د سةو درل مةاةددح ب د ض عاددع هددسة‬ ‫درلبالتلددح‬ ‫فدرتؤ لد‬ ‫در د ا نة فهي د ةا درم د ال‬
‫‪)Cook et al., 2014‬‬ ‫درتمبم دح فهف ادا درج‪،‬دمد دو دعد ف دمةا هدسة درتت س د‬ ‫درتت س د‬
‫ددمةا ددت دس لفك دةع ددح ف تكددة درتبا د اددة‬ ‫درت لددح عاددع دألدرددح بت د عاددع‬ ‫نت د هن درتت س د‬
‫او طالب )‪(Cook et al., 2013‬‬ ‫ةتهت درلتم فدرلفنل ت هل‬
‫فدر دادا رددسفك‬ ‫ددبا ف دس درلباددل ددو درتتاسددح دربابلددح درلددبمدنح بلددم نا هاددتج درتددتا‬ ‫نتد‬
‫ف كهن د د درتباتدددنة رلكمج د دمد د د دسةة عا ددع ف ددتن ها ددتج درتت س د د‬ ‫دةع ددح‪ ،‬فاايدددا عادددع دددتسة‬
‫ر الب‪،‬د لفك دةع دح درلدمد فع د ‪ )٢٠٢٣ ،‬ف دت دفردا دهلت اد م يد دو كهند‬ ‫فدال ل دا لجل‬

‫‪37‬‬
‫`‬
‫درتباتد ددنة‪ ،‬ان د د دن ر‪ ،‬د د دفس ه د د ا د ددو جف د د درتب د د سل فدرت‪ ،‬د د دس را د ددالب لفك دةع د ددح درغ د د جتو‬
‫دو اتدافث دال دل ت س دألا د‬ ‫فدرةل جو‪ )٢٠١٩ ،‬فرتمدن ح درلغن دا ف ا لح رة دح دما دربتد ‪ ،‬د‬
‫نل ددبع ه ددسد درتت ددافث رلكهند د درتبات ددنة كا ددتج‬ ‫راسد دمددس درلبالتل ددح ددو اجد د ت درلابل ددح درت ي ددح‪ ،‬اند د‬
‫فدرم د د د ر درل د ددو لد د د ه د ددو تك د ددنة در د ددالب لفك دةع د ددح ف د ددمةا ا‪،‬د د د دس ‪ ،‬دالن دنتل د ددح‬ ‫دألدفد‬
‫درت لح عاع دألدرح‪ ،‬دل ه‪،‬دتل هدسد درتفداس‬ ‫فدال لت علح‪ ،‬ف ت رت هسد درتتافث عاع افاس درتت س‬
‫نددسه اددو در ددالب لفك دالع ددح‬ ‫درت لددح عاددع دألدرددح فدملل سه د فدرلددح‬ ‫درددع د فت ا ‪،‬ددما درتت س د‬
‫ددمةا ف ةلددنة باددل‬ ‫د ) ف ؤ ددت ف دس درلباددل ب‪،‬ددسد درتتددافث عاددع ددبن‪ ،‬ددو‬ ‫ابددح درتجتبددح‪،‬‬
‫درل ددو لد د ه ددو ةفند د س ة ددح درتتاس ددح رالبا ددل ربد د ا ‪ ٢٠٣٠‬ف دس‬ ‫لفك دةع ددح فدعد د درتت ددافع‬
‫درلدو ب ددع باع ندح نددا دو درلددبمدنح هدو لفك دةع ددح در ساةددح‪،‬‬ ‫درلبادل ‪ )٢٠١٥ ،‬فاددة هبدا در ةد‬
‫درتددبن ‪)٢٠٢٢ ،‬‬ ‫ددمةا ا‪ ،‬د دس درلددام درلسل ددو فدألددض درددمرل و رابف د‬ ‫ان د دج‪ ،‬د ة ددح درددع‬
‫درت ل ددح عا ددع دألدر ددح هب ددا نجد د بو ددو ةل ددنة ال ددلمي در رد د ا ددة در ال ددح‬ ‫فجلد د دا رتد د راتت س د د‬
‫رتت س د د‬ ‫عا ددع ال ددلمي اب ددا ل‪،‬‬ ‫دال لت عل ددح فدألن دنتل ددح فدر ل ددلح‪ ،‬هيد د ح ا ددة در ددافس درستد د‬
‫ه درةلنة‪ ،‬درتزة و‪)٢٠٢٢ ،‬‬ ‫رميمت رع هسة درتت س‬ ‫درت لح عاع دألدرح فاللمي ابا ل‪،‬‬

‫مشكلـــــة الـــــدراســـــة‪:‬‬
‫درف رتح عاع دالدرح و بال لفك دةع ح در ساةح د ادض و غ نح‬ ‫نبل ا د لتتدا درتت س‬
‫جل د ر ااتم ددح ف ل د عت درتبا د ددو‬ ‫ا ددتمج لد‬ ‫هج د نل د ه ددو فددتن ات س د‬ ‫دالهتلددح‪ ،‬ان د‬
‫رتف ب د ‪ ،‬ددؤبا‬ ‫‪)West, et al., 2013‬‬ ‫درلبالتلددح دالن ددا عالددح اددو طال د‬ ‫دمللد س دال د رن‬
‫دا عادع‬ ‫فةفاد ادة عالدح درلبادل اتد هد بك‬ ‫ا و عاع جتم در ر‬ ‫درت طةح تك‬ ‫درتت س‬
‫درت لدح‬ ‫ددم درتتس ح فم س ‪ )Cook et al., 2014 ،‬ردسد‪ ،‬در‪،‬دتل ادة درتت س د‬ ‫ال در ر‬
‫درلو دب لدا عانل‪،‬د ادة مدالت در ةدمج درلجاة لدح‬ ‫و درتباتنة راتت س‬ ‫عاع دألدرح هم رت ن‬
‫درةته ح دهتلح دال دل د ادة درتت س د‬ ‫ت عكلا درلتاةب‬ ‫فغناه ‪)Fixsen et al. 2013‬‬
‫عادع ا دح درتباتدنة ردع‬ ‫نةد‬ ‫جمن بال لفك دالع ح ‪ ،)IDEA‬اند‬ ‫درت لح عاع دألدرح ا‬
‫عاتو ‪)IDEA , 2004‬‬ ‫درت لح عاع د‬ ‫درتباتنة عاع درتت س‬ ‫تسة‬

‫‪38‬‬
‫اجمللـــد ( )‪ ،‬العـــدد ( )‪ ،‬اجلــــــزء األول‪ ،‬مــــــايـــو‬ ‫جملــة الــرتبيـــة اخلــاصـــة والتــأهــيل‬

‫جم بنة ا هل تسةل ددم در صد درت دس دو فدر ةدمج درباتلدح بداغ ادة‬ ‫رتف ب ‪ ،‬ال هزدت ه‬

‫در ب رددح اددو لفك دةع ددح‪ ،‬اند دن نددا‬ ‫درلددو فرددا دربتهددت اددة درتت س د‬ ‫ف ددمد دربتهددت اددة درت دس د‬

‫ادح درلبد فن بدنة در اد فدرتباد دف لد‬ ‫داد رلد‬ ‫ن هسة درتت س‬ ‫اة درتباتنة ال نلل لبمن‬

‫تد دربتهددت اددة‬ ‫‪)Cook & Cook, 2013‬‬ ‫جفددا درت دمدسد درال اددح راميددمت درددع هددسة درتت س د‬

‫لف‪ ، ،‬ان هدل د دلتتدا د دل دا لجل‬ ‫درت لح عاع دألدرح فدرلو دب لا عانل‪ ،‬ج د دس ا هل‬ ‫درتت س‬

‫كبناه عاع در الب ‪)Por- ter & McMaken, 2009‬‬ ‫ت دب لا تا‪ ،‬دف رب‬ ‫فد رن‬

‫نفاد ادة‬ ‫نسرك هرد س دم فدمدافن ‪ )Cook et al. 2014‬ردع هن جفدا درلدتسة درت د‬

‫ددت ال نكددمن‬ ‫ن د هددسة درتت س د‬ ‫ال هن يددبمبح‬ ‫درت لددح عاددع دألدرددح‬ ‫ن د درتت س د‬ ‫جج د ت‬

‫‪Cook et al.‬‬ ‫كلملدح ة لف‪،‬د‬ ‫يدبمبح ‪،‬د در د ا نة علتد هلباد‬ ‫تد درتباتدنة فإجتد لد‬ ‫لد‬

‫‪ )2012‬دل هج د اددة درت‪ ،‬د درتالرتددح بددنة در نةددح درتتس ددلح فدرلددتم ‪ ،‬رلفان د هددسة در جددم ‪ ،‬ت د دن م ددا‬

‫‪Smith et al.‬‬ ‫درت د ح ر الب‪،‬د‬ ‫درتبا ف جابل بل ا ادة درب يدا در‪ ،‬ادح دو دمللد س درتت س د‬

‫كهتلدح درتت س د‬ ‫رته‪ ،‬درتاملدح درتباعلدح درس علدح علتد هلباد‬ ‫ن بض درتباتنة رل‬ ‫‪ ،)2013‬ان‬

‫دو درلبادل‬ ‫درت لح عاع دألدرح ف لملح درميمت درن‪ ،‬ف ةتهته ف نسه باغ اة كبنا هسة درتت س‬

‫درت لدح عادع دألدردح ألن‬ ‫‪ )Rust, 2009‬رسرك اة درت‪ ،‬درلكنت اة ابا ح ف ‪ ،‬درتباتدنة راتت س د‬

‫ددت نفا د اددة ددمد درلباددل درتفددتا رددسفك دةع ددح فة ددب‬ ‫عددتا د ددلتتدا درتباتددنة ر‪،‬ددسة درتت س د‬

‫در دادا درتفتاددح ر‪ ،‬د ‪ )Gapsis, 2017‬ت د در د س درت د رسو ‪ )٢٠٢١‬رددع هن ابا ددح درتت س د د‬

‫ح ف ب رح او طالب‪ ،‬لفك دةع ح‬ ‫بالتلح ا‬ ‫درت لح عاع دألدرح تكة درتباتنة اة فتن دا دس‬

‫درت لددح عاددع دألدرددح ددو‬ ‫رتبا ددح الددلمي ابا ددح درتباتددنة راتت س د‬ ‫رددسرك‪ ،‬نلددبع در ا د‬

‫درت لدح‬ ‫عاد در اد ‪ -‬در ةدمج درتلبافدح رتت س د‬ ‫دج ‪-‬الد‬ ‫لفك دةع ح در ساةح‪ ،‬ان‬ ‫تسة‬

‫تد دن درتباتددنة ة ددح رددع ابا ددح ات س د‬ ‫لفك دةع ددح در ساةددح اناددح‬ ‫عاددع دألدرددح ددو ددتسة‬

‫لفك دةع ح در ساةح‬ ‫ب رح فدب لا جج ا‪ ،‬و تسة‬

‫‪39‬‬
‫`‬
‫أسئلــــة الــــدراســــة‪:‬‬
‫درت لددح عاددع دألدرددح رددتي‬ ‫‪ -١‬ا د الددلمي درتاملددح درتباعلددح درتلبافددح رميددمت درددع درتت س د‬
‫درتباتنة؟‬
‫لفك دةع ح در ساةح؟‬ ‫درت لح عاع دألدرح و تسة‬ ‫‪ -٢‬ا اللمي ابا ح درتباتنة رتت س‬
‫دالرددح اصد رلح رددتي درتباتددنة ددو الددلمي درتاملددح درتباعلددح درتلبافددح‬ ‫م ددت ددافا لد‬ ‫‪ -٣‬ه د‬
‫درت لح نبزي رتلغنا درت ا‪ ،‬درتؤه درلبالتو‪ ،‬فدرلتسة ؟‬ ‫رميمت درع درتت س‬
‫درت لدح عادع‬ ‫دالرح اصد رلح دو الدلمي ابا دح درتباتدنة رتت س د‬ ‫م ت افا لد‬ ‫‪ -٤‬ه‬
‫لفك دةع ح در ساةح نبزي رتلغنا درت ا‪ ،‬درتؤه درلبالتو‪ ،‬فدرلتسة ؟‬ ‫دألدرح و تسة‬

‫أهـــداف الـــدراســـة‪:‬‬
‫درت لددح عاددع دألدرددح ددو‬ ‫هددت ا درت دس ددح درة رلددح درددع ابا ددح الددلمي درتباتددنة رتت س د‬
‫درت لددح‬ ‫لفك دةع ددح در ساةددح‪ ،‬فالددلمي درتاملددح درتباعلددح درتلبافددح رميددمت درددع درتت س د‬ ‫ددتسة‬
‫درتالرد ددح دةاص د د رلح د ددو الد ددلمي ابا د ددح درتباتد ددنة‬ ‫لد‬ ‫عاد ددع دألدرد ددح رد ددتي درتباتد ددنة‪ ،‬فدر اف د د‬
‫لفك دةع ددح در ساةد ددح ف د د الغند ددا درت ددا‪ ،‬درتؤه د د‬ ‫درت لد ددح عا ددع دألدرد ددح ددو د ددتسة‬ ‫رتت س د د‬
‫درتالرد ددح دةاص د د رلح د ددو الد ددلمي درتاملد ددح درتباعلدددح درتلبافد ددح‬ ‫لد‬ ‫درلبالتد ددو‪ ،‬فدرلد ددتسة ل فدر اف د د‬
‫الغنا درت ا‪ ،‬درتؤه درلبالتو‪ ،‬فدرلتسة‬ ‫درت لح ف‬ ‫رميمت درع درتت س‬

‫أهمـية الـدراســـة‪:‬‬
‫لفك دةع ددح در ساةددح‬ ‫درت لددح عاددع دألدرددح ددو ددتسة‬ ‫درتلبافددح رتت س د‬ ‫بل ددا درت دس د‬
‫عاد در اد ‪ -‬اناددح فددت سددمن هددسة درت دس ددح‬ ‫دربال ددح ‪-‬الد‬ ‫دربابلددح لد‬ ‫اته ددح تد دن درت دس د‬
‫تد هن جلد ر هدسة درت دس دح‬ ‫مةا درت ه درتفتاح رسفك دةع ح در ساةدح‬ ‫ر ح ا‪،‬تح ت ل‪ ،‬و‬
‫لفك دةع ددح در ساة ددح ف لمل ددح‬ ‫ددو ددتسة‬ ‫ددت ف ددتا راتبات ددنة در اي ددح ددو ابا ددح هب ددا درتت س د د‬
‫ت د هج‪ ،‬د ددت ل د ه جل د ر هددسة درت دس ددح ددو لددال‬ ‫فدرلب ا د اب‪ ،‬د‬ ‫درميددمت درددع هددسة درتت س د‬
‫درت لددح عاددع دألدرددح ف تكددة درتلددؤفرنة اددة ددة دمدجنة فهجلتددح ددتع هددسد‬ ‫در ددمض عاددع درتت س د‬
‫فدرت ددا فدرتؤه د‬ ‫ةر د ح درددع لرددك‪ ،‬ددت لد ه ددو درلبددال عاددع هبددا درلددتسة‬ ‫درلم د ددو درلباددل‬
‫درلبالتو عاع اللمي ابا ح درتباتنة‬

‫‪40‬‬
‫اجمللـــد ( )‪ ،‬العـــدد ( )‪ ،‬اجلــــــزء األول‪ ،‬مــــــايـــو‬ ‫جملــة الــرتبيـــة اخلــاصـــة والتــأهــيل‬

‫حــدود الــدراســــة‪:‬‬
‫▪ الحدود الموضوعية‪ :‬فلصا درةتفد درتمرمعلح عاع اللمي ابا ح درتباتنة رتت س د‬

‫لفك دةع ح در ساةح‬ ‫درت لح عاع دألدرح و تسة‬

‫رلبمدنح‬ ‫ن درت دس ح رتتدس درل بح درع دددس بال درفصل‬ ‫▪ الحدود المكانية‪:‬‬

‫ن درت دس ح عاع اباتو لفك دالع ح در ساةح‬ ‫▪ الحدود البشرية‪:‬‬

‫ن هسة درت دس ح و در ص درت دس و در جو اة درب ا درت دس و ‪ ١٤٤٥‬هد‬ ‫▪ الحدود الزمانية‪:‬‬

‫مصطلحــات الــدراســة‪:‬‬
‫بالتلدح ا لدح ادة اصد دس فبةدمج جاة لدح ع رلدح‬ ‫▪ الممارسات المبنية على األدلة‪ :‬هو ات س د‬

‫جل ر دنج بلح را الب لفك دةع ح ‪)Cook et al., 2014‬‬ ‫درجمد دب لا ب رنل‪ ،‬ف ل‬

‫▪ ويعرفهاا الباثااج ائرا‪:‬يااا‪ :‬ج‪،‬د د د دل دا لجلح دف ات س ددح د درةصددمت عان‪،‬د اددة اصد دس‬

‫ر ددت ن تكددنة لفك دةع ددح ف فددتن‬ ‫عاتلددح امبفددح ف لددلتتا را ددو الددلمك د ض درلددتسة‬

‫او داك جل ‪،‬‬ ‫در ادا درلو ل‬ ‫ه‬

‫▪ اإلعاقااة الريريااة‪ :‬بددال دةع ددح در ساةددح ف فد راجتالددح دألااةكلددح ر ع ددح در ساةددح فدر ت رلددح‬

‫ادة دألددض دربفادو درل سندا فدردلبا فاد درتتدكال )‬ ‫كج‪" ،‬دع ح لتنز فصمس ا د و‬

‫تددك‬ ‫فدرلددام درلسل ددو‪ ،‬فدرلددو غ ددو اجتمعددح اددة درت‪،‬د دس دال لت علددح فدربتالددح درنمالددح‬

‫ة ‪)Schalocket et al., 2021 "٢٢‬‬ ‫هسة دةع ح‬

‫اإلطـــــار النظـــــري‬
‫درلبالتلدح درتتعمادح بت دس د‬ ‫درت لح عاع دألدرح درع درتت س د‬ ‫نتنا اص اح درتت س‬

‫جاة لح فد دس ح درلصتل درمدات‪،‬‬ ‫درلجاة لح فدرت‬ ‫درت دس‬ ‫اصتدقلح ع رلح فجل ر امبم ح ا‬ ‫لد‬

‫ا‪ ،‬دس‬ ‫لف‪ ،‬جاة ل عت ا دا ات نةلة اة دربتالح درلبالتلح ف ب و را ر‬ ‫جابل‪ ،‬ف‬ ‫فت‬

‫ح تك اة دنلل ب‪ )Cook & Cook, 2013 ،‬ات نتدنا ردع هن دالدردح درلجاة لدح ه غدو‬ ‫ا‬

‫‪41‬‬
‫`‬
‫درتباتددنة عاددع د ددلتتدا‬ ‫راتباتددنة‪ ،‬ت د ه غددو ددتسة‬ ‫هن تددك اصددت دس ا‪،‬ت د راتبا ددح فدرتباما د‬

‫او طالب‪ ،‬فم دا ‪ ،‬درلبالتلح ‪Bauer‬‬ ‫درت لح عاع دألدرح ت ل ف سنل ‪ ،‬ت هل‬ ‫درتت س‬

‫‪ )& Prenzel, 2012‬ددو درغ رد ‪ ،‬ب لددا درددع دألدرددح اددة در الددح درتباعلددح هك تبا ددح ا ل لددح‪،‬‬

‫درباتو ل نبل دا درتت س دح‬ ‫درلجاة و تبا ح عاتلح ج جح اة در ة‬ ‫هل درلا نز عاع در ة‬ ‫ان‬

‫جاة و امبما فلف اصتدقلح ع رلح ‪ .)Hammersley, 2009‬فرزةد د امبمقلدح‬ ‫درت لح عاع ة‬

‫لف‪،‬د جاة لد‬ ‫هدسة درتت س دح‪ ،‬هرد س نا دلة فدمدافن ‪ )Odom et al., 2005‬ردع هجد ه غدو‬

‫ت هن درتبا ة ح رع سنلف‬ ‫درت لح عاع دألدرح‬ ‫عت ا دا رسو هل ص ل ‪ ،‬كات درتت س‬

‫اد ددو طال د د ألن هد ددسة‬ ‫دد‬ ‫ت د د هلمد د د اد ددو بنةد ددح در ص د د درتتس د ددو فبت د د هل‬ ‫ف بد ددته درتت س د د‬

‫د ددت لد ددكبا جللجد ددح المد ددلالل در نةد ددح درلبالتلد ددح دف درتاملد ددح درلبالتلد ددح دف دمد ددلالل د ددت دس‬ ‫درتت س د د‬

‫در الب ‪)Cook et al., 2013‬‬ ‫فدالل‬

‫درت لددح عاددع دألدرددح ددو اج د ت در د ‪ ،‬ب د م ددو رددع هن‬ ‫سةتل د ‪ ،‬ر‪،‬ددا ا ‪،‬ددما درتت س د‬
‫اددة د ددلتتدا هددسة‬ ‫دن درغددا‬ ‫عددت د رلبال فبتددك م د م درلابلددح درت يددح‪ ،‬ان د‬ ‫رددت اج د ال‬
‫درلدو دب لددا عانل‪،‬د ف لد ه دو ةلددنة‬ ‫هدم رددت ن اصدمت در ددالب عادع درتت س د‬ ‫درتت س د‬
‫جاة لدح & ‪Cook‬‬ ‫جل رج‪ ،‬اة مالت اص دس امبم ح ر ةمج درباتلح فم يح درلجاة لدح فدرتد‬
‫‪ )Odom, 2013‬فباغ ادة دالهلتد ا دو در ةدمج درتلبافدح رلابلدح درت يدح دال هجد ال هدزدت ه د‬
‫نس ددم در صمت درتتس لح فبنة ا هل فتنت و در ةمج درباتلح اة‬ ‫درلو‬ ‫جم بنة درتت س‬
‫ا د هن نكددمن د د دس عاددع‬ ‫دب لددا عانل‪ ،‬د ‪ )Fixsen et al., 2013‬د رتبا هل ا د‬ ‫ات س د‬
‫درت لح عاع دألدرح فة مس اة ت دس د فم ا د ادة مدالت دال دل د ادة هدسة‬ ‫درلبال عاع درتت س‬
‫درلابمةدح دت ال ةلدة درتت س د‬ ‫در ةمج ‪ .)Geerdink et al, 2016‬ت هج باغ اة درت دس‬
‫ج‪،‬د تدت‬ ‫دلح‪ ،‬اند‬ ‫درتللتتاح و در صمت درت دس لح ال هج‪،‬د نتكدة دن فدتا راتباد درتبا دح دال‬
‫مةاه د فما د‬ ‫درلددتسة ‪ ،‬ات د لددتح راتبا د‬ ‫جل د ر ا د ه درلددتسة ‪ ،‬طدداا درلددتسة ‪ ،‬فد ددل دا لجل‬
‫‪Edmond et al.,‬‬ ‫تد هن ددامجدت‬ ‫‪)Green, 2008‬‬ ‫الدلتت ادة هدسة درتت س د‬ ‫ات س د‬
‫درت لح عاع دألدرح ا نت‬ ‫‪ )2006‬هر س رع هن جل ح نا اة درتباتنة هاي ن درتت س‬

‫‪42‬‬
‫اجمللـــد ( )‪ ،‬العـــدد ( )‪ ،‬اجلــــــزء األول‪ ،‬مــــــايـــو‬ ‫جملــة الــرتبيـــة اخلــاصـــة والتــأهــيل‬

‫درت لدح عادع دألدردح نبل دا‬ ‫درجتها رس ا‪ ،‬هن دال ج ة درلا و فدرتتكك جةم د دلتتدا درتت س د‬
‫ن درتباد ة دح ردع هن نكدمن رتند صدمس دنجد بو‬ ‫هات هبا دربمدر درلو ت دو هدسة درتت س د ‪ ،‬اند‬
‫بد د ت ددمد د در ص ددمت درتتس ددلح‬ ‫اتد د نجباد د ه ت ددا فةل ددبع ال ددلتتدا‪ ،‬ت ددك‬ ‫جد د ة ه ددسة درتت س د د‬
‫‪ )Forman et al., 2012‬تد هن دال لفد س رددع درت‪،‬د دس درتلبافددح مللد س ف ‪،‬د ف فنددل درتت س د‬
‫ةرد ح دردع لردك‪ ،‬هرد س‬ ‫‪)Scheeler et al., 2016‬‬ ‫ددمد در صد‬ ‫نفاد ادة ندس هدسة درتت س د‬
‫البافددح‬ ‫تناجل لددكو فدمددافن ‪ )Czerniawski et al., 2017‬د ن درتباتددنة ددت همد ‪،‬ددمن ةددتن‬
‫ت د هج د جل د دا الن ا ‪،‬ددما‬ ‫درتلبافددح رتبا ددح ددو د ددلتتدا هددسة درتت س د‬ ‫د رتمدسد هن ددا اددة درلةددتن‬
‫درت د ح‪،‬‬ ‫دو ةتهدت درتت س د‬ ‫درت لح عاع دألدرح فد و تد‪ ،‬دت همد د درتباتدنة يدبمب‬ ‫درتت س‬
‫ن درتص د د دس فدر ةد ددمج درلجاة لدددح البد ددتد ات د د د ددت نب ددو د د هة فدم ددلالل بد ددنة در ةدددمج اد ددمت‬ ‫ان د د‬
‫درت لح عاع دألدرح ال هن هسد دالملالل ت ال نكمن د‬
‫نا ‪.)Cook et al., 2013‬‬ ‫درتت س‬
‫‪ )Murray & Male, 2005‬ردع هن درتباتدنة‬ ‫رلتسة ‪ ،‬فدت درد س امسةد فاند‬ ‫علت هلبا‬
‫هن نكددمن‬ ‫نةل د من درددع ‪ )٣‬د مد اددة درت ددا رل ددمةا داك جل د ‪ ،‬درت‪ ،‬لددح ت د هج د اددة درت لددا‬
‫درت لح عادع دألدردح‬ ‫جلا اتلا ح ج ة درتت س‬ ‫فح ف ‪،‬‬ ‫درتباتنة درسهة رته‪ ،‬ج سب فم دا‬
‫نت د دج د رلتكددنة درتبا د اددة د ددلتتدا هددسة درتت س د ‪ ،‬ه غددو هن نكمج دمد د دسةة عاددع درميددمت درددع‬
‫درلدل ا‪ ،‬ه غدو‬ ‫در ةدمج درباتلدح ف ةتهدته ف فنلت‪،‬د ف سنل ‪،‬د ‪ )Reddy et al., 2017‬ف دو ج د‬
‫درت لح عاع دألدرح ‪.)Forman et al., 2012‬‬ ‫درتباتنة عاع درلبال عاع درتت س‬ ‫تسة‬
‫درت لددح عاددع دألدرددح‪ ،‬اددل‬ ‫بددض در د بلح اددمت ا ‪،‬ددما درتت س د‬ ‫درجددتها رددس ا‪ ،‬ه د‬
‫ا لددح عاددع دألدرددح ل هن درتفصددمد‬ ‫درت لددح عاددع در ةددمج ات س د‬ ‫ر ددافس دن سددمن درتت س د‬
‫ع رلدح درجدمد دب لدا عانل‪،‬د ادة مدالت ا ‪،‬جلدح جاة لدح ‪Cook & Cook,‬‬ ‫ألدرح هو د دس د‬
‫درتت س د د‬ ‫در ددالب فر ددت دع د د ‪ ،‬ف مع‪،‬د د ‪ ،‬ف ددت تلاد د‬ ‫‪ )2013‬فجلد د دا الم ددلالل دالل د د‬
‫بادح رالبتدل فدت‬ ‫اة در افس دن سمن هسة درتت س‬ ‫رل‬ ‫درت لح عاع دألدرح درتفتاح ر‪ ، ،‬ان‬
‫ا و عاع ةح هماي & ‪Cook‬‬ ‫او ةح اة در الب بن ت ت ؤبا تك‬ ‫هسة درتت س‬ ‫ل‬
‫‪ )Odom, 2013‬ال هن دم فدمدافن ‪ )Cook et al., 2013‬هرد سفد دردع دجد ه غدو درت د دس‬

‫‪43‬‬
‫`‬
‫درت لح عاع دألدرح ل هج ه غو عاع درتبا هن نةتد‬ ‫راميمت درع درتت س‬ ‫ت ل عت م مد‬
‫ت‬ ‫درصاح‪ ،‬ب نفما ملل س درتت س‬ ‫ع ‪ ،‬اة مالت در ةمج لد‬ ‫درتتكاح بمرمت فة ته ر ة‬
‫درت لددح‬ ‫ددكبا درتت س د‬ ‫لف‪،‬د بددت سنلددف درتت س ددح فعلتد هلباد‬ ‫اددو طال د ف فنلت‪،‬د ف‬ ‫د‬ ‫هل‬
‫ا د در تس دح ‪ ،)Kanfush & Jaffe, 2019‬در تس دح‬ ‫دربتهدت ادة درتت س د‬ ‫عادع دالدردح‪ ،‬ه د‬
‫ر نتهم ‪ ،)Domire & Wolfe, 2014‬دةط ض‪ ،‬فدرلبزةز ع ت دربزةز‪ )٢٠١٢ ،‬فغناه‬

‫دراســـات ســـابقــــــة‪:‬‬
‫لفك دةع ددح‬ ‫درت لددح عاددع دألدرددح ددو ددتسة‬ ‫فرددا درتت س د‬ ‫جل د دا ر ددتس در ةددمج درلددو‬
‫اتلا ددح اددة‬ ‫اددو ةد‬ ‫درلددو س ددز عاددع هددسة درتت س د‬ ‫عددتد اددة درت دس د‬ ‫در ساةددح‪ ،‬د د ددلب دا‬
‫فطداا درميدمت ر‪،‬د فببددض‬ ‫د لددال در دمض عادع جدمث هدسة درتت س د‬ ‫لفك دةع دح‪ ،‬اند‬ ‫ةد‬
‫جلدا درتباتدنة علتد‬ ‫ب فدمافن ‪ )Gable et al., 2012‬ف ‪،‬‬ ‫فرا د دس ح‬ ‫ابم ‪ ،‬ا ال‪،‬‬
‫درت لددح عاددع دألدرددح فالددلمي عددتدده ربتداةة ات س ددح رتددح‬ ‫ددلتتدا درتباتددنة راتت س د‬ ‫هلباد‬
‫عاددع دالدرددح د ا در د ا من رةصددمت عاددع رتددح اددة اباتددو درلابلددح درت يددح ددو بددض درمالن د‬
‫رددع هن درتباتددنة ن لفددافن‬ ‫تد هر د س در ل د ر‬ ‫ددو هددسة درت دس ددح ‪ )١٥٨٨‬ابات د‬ ‫دالااةكلددح ر د س‬
‫عالح‪ ،‬هر‪،‬ا در ل ر هن ‪ )٪٧٥‬ادة‬ ‫درت لح عاع دألدرح‬ ‫رع دةعتدد درال ا ال لتتدا درتت س‬
‫تد هن ‪ )٪٨٠‬ادة درتتد س نة‬ ‫درلدو دتاا ر‪،‬د ا‪،‬تدح راغ ندح‬ ‫درتت س نة د فمد عادع دن درتت س د‬
‫تل د عت دال دادن‪،‬‬ ‫هددو‪ :‬درلددتم‬ ‫هنددتفد عاددع دج‪ ،‬د نلددلتتامج‪ ،‬ددرت د ف جددا هبددا هددسة درتت س د‬
‫درلددو‬ ‫جددم بددنة در ةدمج درباتلددح فدرتت س د‬ ‫تد هجد ال دزدت ه د‬ ‫دردلبا درلبد فجو‪ ،‬ددس درغ د‬
‫عددة طدداا فاب د هنا رجب د ا د جبا د عددة‬ ‫نددسه ت د دفيددا درت دس ددح عاددع هج د ه غددو در ة د‬ ‫هددل‬
‫درت لح عاع دألدرح هن ا بفح فاصتدقلح‬ ‫درتت س‬
‫درتلبافد ددح‬ ‫فرد ددا د دس د ددح درتد ددتاك فدمد ددافن ‪ )٢٠٢١‬ا دا بد ددح دالدبل د د‬ ‫اد ددة ‪،‬د ددح دمد دداي‪،‬‬
‫لفك دةع ددح در ساة ددح د د ا دا ب ددح ‪)٣٦‬‬ ‫درت ل ددح عا ددع دألدر ددح درتل ددلتتاح ددو ددتسة‬ ‫رتت س د د‬
‫درت لددح عاددع‬ ‫دربتهددت اددة درتت س د‬ ‫رددع هن ه د‬ ‫د دس ددح البافددح ب‪،‬ددتل درت دس ددح فدر‪،‬ددا در ل د ر‬
‫دألدرح رسفك دةع ح در ساةح ا ‪ ،‬در تس ح ر ندتهم‪ ،‬درلدكمنا درزا دو در بدا‪ ،‬دعد درد ا دالرسلافجدو‬

‫‪44‬‬
‫اجمللـــد ( )‪ ،‬العـــدد ( )‪ ،‬اجلــــــزء األول‪ ،‬مــــــايـــو‬ ‫جملــة الــرتبيـــة اخلــاصـــة والتــأهــيل‬

‫درت رددا‪ ،‬ةان د درت‪ ،‬د ا‪ ،‬فف د ر درددتع‬ ‫اددة مددالت د ددلتتدا درة ددمب درلافددنة درتت د ‪ ، ،‬درلددتسة‬
‫فدعت‪ ،‬د اددة‬ ‫دراددماو ف ددت دفيددا درت دس ددح رددع جابددح هددسة درتت س د‬ ‫در صداةح اددة مددالت درج‪،‬د‬
‫مالت در ةمج درلجاة لح‬
‫اااادح در مردح درت كدا‬ ‫ف و د دس دح همداي‪ ،‬د فت درتد رسو ‪ )٢٠٢١‬ابا دح الدلمي اباتد‬
‫د د ددلتتدا درتد ‪ ،‬درميد و ددو هددسة درت دس ددح‪ ،‬تد‬ ‫ددلف‪ ،‬ر‪،‬د‬ ‫درت لددح عاددع دألدرددح ف‬ ‫رتت س د‬
‫‪ )١٤١‬ابات اة اباتو درلابلح درت يح فاباتو در مردح درت كدا س دز هدسة درت دس دح عادع‬ ‫رس‬
‫درت لدح عادع دألدردح ا د درلبزةدز درل رداو رالدام در دته ‪ ،‬دردزم‬ ‫ابا ح درتباتنة كبا درتت س‬
‫عا ددع درت‪،‬د د دس‬ ‫عا ددع دال صد د ت در ددمرل و‪ ،‬درلاف ددنة‪ ،‬درل ددتسة‬ ‫درت ر ددا‪ ،‬درل ددتسة‬ ‫درل ددام و‪ ،‬درل ددتسة‬
‫درت لددح عاددع دألدرددح‬ ‫دال لت علددح‪ ،‬فدردتع در صدداك هر‪،‬ددا در لد ر دن الددلمي درتبا ددح رتت س د‬
‫دربالد ردته‪ ،‬ابا دح هن دا تد هن درتباتدنة دردسهة‬ ‫دردسهة ردته‪ ،‬اؤهد درت دس د‬ ‫اا و‪ ،‬فهن درتباتد‬
‫هعاع اة االر‪،‬‬ ‫كن ا رته‪ ،‬ابا ح رتت س‬ ‫رته‪ )٨ ،‬دف دس‬
‫نتد هدت ا د دس دح دردمس فب د دفد ‪ )Ashur & Bagadood, 2022‬ردع دنلتد ل هبدا‬
‫د‬ ‫درت لددح عاددع دألدرددح را ددالب لفك دةع ددح در ساةددح‪ ،‬اند‬ ‫نددس درتت س د‬ ‫درلددو ت ددو‬ ‫درتبم د‬
‫ر ددع هن هب ددا‬ ‫هر‪ ،‬ددا در لد د ر‬ ‫ددو ه ددسة درت دس ددح ‪ )٨‬اباتد د‬ ‫د ددلتتدا درتد د ‪ ،‬در ددمعو فرد د س‬
‫جد‬ ‫تد هن‬ ‫درت دندح‬ ‫فدالجلتح‪ ،‬اح درلة نز‪ ،‬جفدا دالاك جلد‬ ‫درلتاةب‬ ‫هو‪ :‬رب‬ ‫درتبم‬
‫رددع هن ا ددح درددتف دس درلتسة ل ددح في ددبمبح‬ ‫در د س در اد د‬ ‫نددا‪ ،‬اند د‬ ‫درل ددمةا درت‪ ،‬ددو هددؤبا ت ددك‬
‫درل ددو ددت ة ددت ا ددة د ددلتتدا‬ ‫بل ددا ا ددة درتبم د د‬ ‫درمي ددمت در ددع درتصد د دس درتلبافد دح رتت س د د‬
‫در الب لفك دةع ح در ساةح‬ ‫درت لح عاع دألدرح و تسة‬ ‫درتت س‬
‫ند د درتت س د د‬ ‫ع ددة ا ددتي‬ ‫فه ددت ا د دس ددح درفة د د جو فدرج‪ ،‬ددو ‪ )٢٠٢٢‬در ددع درستد د‬
‫در ددالب لفك دةع ددح در ساةددح‪ ،‬د ددلتتاا درت دس ددح درت د ‪ ،‬درمي د و‬ ‫درت لددح عاددع دألدرددح ددو ددتسة‬
‫درت لدح عادع دألدرددح‬ ‫ن‪،‬د ‪ )٩٨‬اباتد هر‪،‬ددا درت دس دح هن درتباتدنة نلدلتتامن درتت س د‬ ‫فرد س‬
‫تد درد س‬ ‫در صداةح‬ ‫دالن دا ردنمع ف فد ر‪،‬دسة درت دس دح‪ :‬درلبزةدز‪ ،‬درتبن د‬ ‫فرتاا هسة درتت س‬
‫هل د لتتدا‪ ،‬تك ر رو ا ‪ ،‬ةاند درت‪،‬د س‪ ،‬درفصدا دال لت علدح‪ ،‬درلدتسة‬ ‫درع عت ات س‬

‫‪45‬‬
‫`‬
‫تد د هفي ددا درت دس ددح ب ددتع‬ ‫دال د دادن‪ ،‬در ددلبا درلبد د فجو‬ ‫رابد د ‪ ،‬در تس ددح‪ ،‬د دتسة‬ ‫درت ر ددا‪ ،‬در ددلبا‬
‫تد د لاادا جتد ض عدت بل جد‬ ‫فهجلتدح‬ ‫درت لدح عادع دألدردح ادة مدالت دة تداةب‬ ‫درتت س‬
‫عابلح سمن اا و ه ا راتل دس درت لح عاع دألدرح‬
‫رتت س د‬ ‫درددلبا‬ ‫فرددا د دس ددح درابلب د ن ‪ )٢٠٢٢‬الددلمي ابا ددح اباتددو يددبمب‬ ‫نت د‬
‫ددو هددسة درت دس ددح‬ ‫تد رد س‬ ‫د د ددلتتدا درتد ‪ ،‬درميد و‬ ‫ددلف‪ ،‬ر‪،‬د ‪ ،‬اند‬ ‫درت لددح عاددع دألدرددح ف‬
‫درددلبا ددو ا فدح درفصددل س ددز درت دس دح عاددع ابا ددح درتباتددنة‬ ‫‪ )٧٤‬اباتد اددة اباتددو يدبمب‬
‫ا ن ددح عاددع‬ ‫درت لددح عاددع دألدرددح فابا ددح اصد دس درتبا ددح‪ ،‬فس ددز عاددع عددت ات س د‬ ‫رتت س د‬
‫لف‪ ،‬د اا ددو‪ ،‬ت د هن درتباتددنة‬ ‫ف‬ ‫دألدرددح هر‪،‬ددا در ل د ر هن الددلمي ابا ددح درتباتددنة راتت س د‬
‫ددمةا بدادا عددتدد درتباد‬ ‫درب رلدح رددته‪ ،‬ابا دح هن ددا ف ددت هفيدا درت دس ددح ردع‬ ‫هيدة ب درتددؤهال‬
‫تسة لح راتباتنة‬ ‫ففرو م‬
‫الددلمي ابا ددح ف ند اباتد‬ ‫نددسرك‪ ،‬هددت ا د دس ددح د د الددنة فدرتن دزجددو ‪ )٢٠٢٢‬رددع تد‬
‫درت لددح عاددع دألدرددح د د ددلتتدا درت د ‪ ،‬درمي د و درتلددةو‪ ،‬فر د س‬ ‫درددلبا راتت س د‬ ‫لفك يددبمب‬
‫ابا ددح رتت س د د‬ ‫در ددلبا هر‪ ،‬ددا در لد د ر هن ر ددتي درتباتد د‬ ‫ي ددبمب‬ ‫‪ )٢١٢‬اباتد د ا ددة اباتد د‬
‫درت لدح عادع دألدردح‪،‬‬ ‫درت لح عاع دألدرح ال هج‪ ،‬همد ‪،‬من يدبمبح دو درميدمت ردع اصد دس درتت س د‬
‫درت لح عاع دألدرح‬ ‫فهن درتف دس درلتسة لح ت زةت اة ابا ح درتباتنة رتت س‬
‫جلدا درتباتدنة ادمت د د رن‬ ‫ف فرا د دس ح هنم فآماةة ‪ )Hugh et al., 2023‬ف ‪،‬د‬
‫درت لح عاع دألدرح را الب درسهة رته‪ ،‬دردادب درلمادت دو‬ ‫درلو ل‪ ،‬د لتتدا درتت س‬ ‫درلتسة‬
‫در ص ددمت درتد د ااح ت ددا اتد د س ح ‪ )٨٦‬اباتد د ددو د دس ددح اتلا ددح‪ ،‬ف د د د ددلتتدا د ددل جح الباف ددح‬
‫درتبات ددنة‬ ‫اددو ج د‬ ‫درت لددح عاددع دألدرددح‪ ،‬ت د د د دادض اف د بال‬ ‫فد ددلتتدا درتت س د‬ ‫رلددتسة‬
‫نددا ددو بددال‬ ‫دب د ض عددتدد درتباتددنة د ه تددك‬ ‫فدرلددتسة‬ ‫درتل د‬ ‫هر‪،‬ددا در ل د ر هن درلددتسة‬
‫در ب رددح تد دن درددلبا در تد ‪ ،‬درتتد س ح درجت علددح عددز‬ ‫درتباتددنة لملددح درميددمت رددع درتت س د‬
‫اة درميمت درع هسة درتت س‬
‫فه ددت ا د دس ددح درل دداتو ‪ )Alsulami, 2023‬ر ددع درلب ددال عا ددع ابا ددح ابات ددو درلابل ددح‬
‫درت لددح عاددع دألدرددح اددو لفك دةع ددح ددو اددتدس درتتاسددح دربابلددح‬ ‫درت يددح فد ددلتتدا‪ ،‬راتت س د‬

‫‪46‬‬
‫اجمللـــد ( )‪ ،‬العـــدد ( )‪ ،‬اجلــــــزء األول‪ ،‬مــــــايـــو‬ ‫جملــة الــرتبيـــة اخلــاصـــة والتــأهــيل‬

‫ددو هددسة‬ ‫مةاه د ر د س‬ ‫درلددبمدنح د د ددلتتدا درت د ‪ ،‬درمي د و درلةاناددو اددة مددالت د ددل جح د‬
‫درت دس ددح ‪ )٩١‬ابات د اددة اباتددو درلابلددح درت يددح هر‪،‬ددا در ل د ر هن درتباتددنة رددته‪ ،‬ابا ددح نددت‬
‫د ن درلبزةددز‪ ،‬باددل دأل دادن‪،‬‬ ‫تد هر‪،‬ددا در لد ر‬ ‫درت لددح عاددع دالدرددح فد ددلتتدا‪،‬‬ ‫ادمت درتت س د‬
‫د دلتتدا فهفيدا درت دس دح رددع‬ ‫جتس دح در ندتهم‪ ،‬فدرلبادل ادة مددالت درة دمب ادة هن دا درتت س د‬
‫دب ض درتتاح راميمت رع جل ر هن ا عالح‬ ‫م نا ام درل مةا درت‪ ،‬و فدرلتسة‬
‫د ددلتتدا اباتددو‬ ‫ف ددو د دس ددح دمدداي‪ ،‬هددتل دربددم و فب ر نددت ‪ )٢٠٢٣‬رددع درلبددال عاددع ابم د‬
‫درت لددح عاددع دألدرددح رتته ددح درت ددمس ر د س ددو هددسة درت دس ددح‬ ‫در ددالب لفك دةع ددح در ساةددح راتت س د‬
‫درلدددو همد ‪ ،‬د د‬ ‫اةفدددح عتد دمدرلح هر‪،‬دددا در ل د د ر ر ددع هن هب ددا درتبم د د‬ ‫‪ )١٧٢‬اباتد د د د دملل د د سه‬
‫درت لددح‬ ‫دتع درتت س د‬ ‫درتباتدنة هددو ادح ددم ا دردتف دس درلتسة لددح فجفددا درتدمدسد فعددتا ف دمد تداةب‬
‫درت لددح عاددع دألدرددح ت د در د س درت دس ددح درددع‬ ‫عاددع دألدرددح فعددتا ف ددمد درن د د دارددو نةددتد درتت س د‬
‫دسرك‬ ‫درتباتنة همد ‪،‬من يبمبح و مرلف جل ر در ةمج درباتلح فيبمبح سنل ‪ ،‬فدرلةف ادة د ل‪،‬د‬
‫در د س فهفيددا درت دس ددح رددع س ددو الددلمي درددمعو‬ ‫يددبمبح درميددمت رددع درتص د دس ب ددا اددة درتبم د‬
‫لفك دالع ح در ساةح‬ ‫درت لح عاع دألدرح و تسة‬ ‫ادرو نةلمك عاع هبا درتت س‬ ‫فإجت ض درن‬

‫درل فح فدةط س در لاك ‪ ،‬فد و رات دس ح فدهتنل‪ ، ،‬ف دتاا را اد دأل د‬ ‫تاا درت دس‬
‫لملددح درميددمت درددع‬ ‫فرددا عددتد اددة درت دس د‬ ‫لددنا جلد ر درت دس ددح‬ ‫درباتددو درددسك اددة مالرد نتك د‬
‫درت لددح عاددع دألدرددح ا د د دس ددح درددمس فب د دفد ‪)Ashur & Bagadood, 2022‬‬ ‫درتت س د‬
‫درت لح عادع‬ ‫اللمي ابا ح درتباتنة رتت س‬ ‫فرا عت د دس‬ ‫فدربم و فب ر نت ‪ )٢٠٢٣‬بن ت‬
‫‪Alsulami,‬‬ ‫دألدر ددح ا د د د دس ددح درتد د رسو ‪ )٢٠٢١‬فد دس ددح درابلبد د ن ‪ )٢٠٢٢‬فد دس ددح درل دداتو‬
‫درل د فح ددو ب د ض هدد درت دس ددح فاددة ان د درت د ‪ ، ،‬فددت‬ ‫‪ )2023‬ت د تددا دال ددل د اددة درت دس د‬
‫درل فح و د لتتدا درت ‪ ،‬درميد و فدال دل جح دكدد رجتدو‬ ‫د فا درت دس ح درة رلح او بض درت دس‬
‫فردا‬ ‫ا د د دس دح فد دس دح درلداتو ‪ )Alsulami, 2023‬فد دس دح درتد رسو ‪ )٢٠٢١‬دسرك‬ ‫در ل جد‬
‫درددلبا بن ت د‬ ‫اتلا ددح رلماددت‪ ،‬فيددبمب‬ ‫درت لددح عاددع دألدرددح اددو ة د‬ ‫درتت س د‬ ‫دغا د درت دس د‬
‫لفك دةع ح در ساةح‬ ‫درت لح عاع دألدرح و تسة‬ ‫فرا درت دس ح درة رلح درتت س‬

‫‪47‬‬
‫`‬
‫منهــــج الــــدراســــة‪:‬‬
‫ر‪،‬ددسة درت دس ددح درت د ‪،‬‬ ‫د‬ ‫دن هددسد درت د ‪ ،‬ا‬ ‫د د ددلتتدا درت د ‪ ،‬درمي د و‪ ،‬هدداي در ا د‬
‫د ند ادة‬ ‫درلد ها دف درمد دو فيد‬ ‫درمي و ها ز عاع د دس ح درمد و ت م ت فةبت عادع فيد‬
‫اة مالر ابا ح اللمي دس ح هسة درل ها دربزدفك‪)٢٠٠٨ ،‬‬ ‫مالت ب نا تو نتك‬

‫جمتمــع البحــث وعينتــــه‪:‬‬


‫درلابلددح در ساةددح ت فددح درفصددل ‪ ،‬فدر د ر‬ ‫اجلتددو درت دس ددح سددمن اددة تلددو اباتددو فاباتد‬
‫عتده ‪ )٦٠٨‬اباتد فاباتدح ف فد رت دس دح دردم دن فدرفةدا‪ )٢٠٢٣ ،‬ف د د دلتتدا اب دردح دلل ة‬
‫د ح فدر‪،‬ددا دن درةددت‬ ‫‪ )the Steven K. Thompson equation‬رلةتهددت اجد دربن ددح درت‬
‫دالدجددع درتميددو د رابن ددح هددم ‪ )٢٣٤‬دف هن ددا رتلددلمي بفددح ‪ ،)٪٩٥‬ه د ام م ددك ‪ )٪٠٫٥‬د‬
‫ددلتتدا د ددامب درةصددا درتد ا راتجلتددو‪ ،‬ف د د ددلاددد ‪ )١١٦‬د ددل جح اكلتاددح‬ ‫م ةددو دال ددل جح‬
‫فةمرح درجتفت ‪ )١‬مص را عن ح درت دس ح‬

‫‪٫‬‬
‫‪٫‬‬

‫‪٫‬‬
‫‪٫‬‬

‫‪٫‬‬
‫‪٫‬‬
‫‪٫‬‬

‫‪48‬‬
‫اجمللـــد ( )‪ ،‬العـــدد ( )‪ ،‬اجلــــــزء األول‪ ،‬مــــــايـــو‬ ‫جملــة الــرتبيـــة اخلــاصـــة والتــأهــيل‬

‫أدوات الـــدراســــــة‪:‬‬
‫د درةصدمت‬ ‫درلد فح‬ ‫دعتدد د ل جح صمس ‪ ،‬دالفرلح د ل دد ر ط س در لاك فدرت دس د‬
‫دا‬ ‫اة د دس دح درتد رسو ‪ )٢٠٢١‬فد دس دح درابلبد ن ‪ ،)٢٠٢٢‬اند‬ ‫عاع امد فح عاع بته ددد‬
‫اددو‬ ‫د‬ ‫ال ددل د اددة بددض ب ددمد دألدد ددنة ف د ا بلبددته عان‪ ،‬د فدر د ح ب ددمد تهددت ل‬ ‫در ا د‬
‫درت دس ددح درة رل ددح فدرتلباف ددح د د ر الب لفك دةع ددح در ساة ددح فب د د ض عا ددع دسدض درتةكت ددنة د د فل ددل‬
‫دال د د ددل جح درد د ددع لد د ددتنة د د ددو يد د ددمس ‪ ،‬در ‪ ،‬رلد د ددح درفل د د د دالفت دالد د ددمي عاد د ددع الغن د د د دا درت دس د د ددح‬
‫‪ ،‬درتؤه د درلبالتددو‪ ،‬درت ددا ‪ ،‬درلددتسة )‪ ،‬فدرفل د در د جو دالددمي عاددع اةددمسةةل درتةددمس دالفت‬ ‫درج د‬
‫درت لددح عاددع‬ ‫درتاملددح درتباعلددح درتلبافددح رميددمت درددع درتت س د‬ ‫ددل‬ ‫نةلددمك عاددع ‪ )٧‬ف د دا‬
‫درت لددح عاددع دألدرددح ددو ددتسة‬ ‫دألدرددح‪ ،‬درتةددمس در د جو نةلددمك عاددع ‪ )٢٣‬فددا البافددح رتت س د‬
‫رلكددا فدرتك ددمن اددة متد د‬ ‫درتت د س نة عاددع ا لد د‬ ‫د ددلج‬ ‫لفك دةع ددح در ساةددح‪ ،‬ف د د قل د‬
‫ص لف دس ح درتمد فح رسد‬ ‫ح رال ح‪ ،‬رال ح تد)‪ ،‬ف ت‬ ‫اا بح تد‪ ،‬اا بح‪ ،‬الم‬ ‫اللمة‬
‫درجتفت ‪)٢‬‬ ‫ف‬ ‫اة درتةمسةة عاع ع دس درت ل‬

‫‪٫‬‬
‫‪٫‬‬ ‫‪٫‬‬
‫‪٫‬‬ ‫‪٫‬‬
‫‪٫‬‬ ‫‪٫‬‬
‫‪٫‬‬

‫ا د فرددبا أل ا د ‪ ،‬د ا دا بل‪ ،‬د اددة د عددتد اددة‬ ‫رلكنددت اددة يددتا دال ددل جح ددو قل د‬
‫بدض در فد دا‬ ‫درتةكتنة و اج ت درلابلح درت يح دفيع درتةكتنة إر ح بض در مد ف بته‬
‫درت لددح‬ ‫ابا ددح درتباتددنة ددو هبددا درتت س د‬ ‫ددل‬ ‫جددا ب ددمد دال ددل جح ع د س عددة ف د دا‬ ‫رغمةد‬
‫لفك دةع ددح در ساة ددح فبب ددض در ددمد درتلباف ددح د د الال درتبات ددنة درتبا ددح‬ ‫عا ددع دألدر ددح ددو ددتسة‬

‫‪49‬‬
‫`‬
‫درتةكتنة دو فلدل‬ ‫اة‬ ‫بض درتفلاا‬ ‫ض‬ ‫رسرك‬ ‫درتلبافح رميمت درع هسة درتت س‬
‫رلل‪،‬ددا دال ددل جح‬ ‫د د دادض هددسة درلبددتهال‬ ‫ا د اددتد ر د‬ ‫دال ددل جح درددع اةددمةة ف د اةددمس ن دل‬
‫دمل د د س ف فن ددل ا ددتي دد‪،‬مرح دال ددل جح‪ ،‬د د جاب ددح دال ددل جح عا ددع عن ددح‬ ‫ص ددمس ن ددت فرغ ددا‬
‫دح عادع دال دل جح فدنت ر‪،‬د اددو‬ ‫اددة درتتد س نة دال‬ ‫ن‪،‬د ‪ ٣٠‬اباد ‪ ،‬ف دت طاد‬ ‫د دل العلح‪ ،‬فرد س‬
‫د لست ت دال ل جح دفن االال‬ ‫دن ف ت‬ ‫درلبالف‬

‫ددلتتدا دس د‬ ‫د رلةف اددة دال ل د ا درددتدماو بمد د ح دربن ددح دال ددل العلح‬ ‫د ا در ا د‬
‫بدنة دس دح د اةدمس فدرتس دح‬ ‫دالس د‬ ‫بنا دمن ‪ )Pearson Correlation‬د الد ب ابد اال‬
‫تفت ‪ )٣‬ف تفت ‪)٤‬‬ ‫درسالح راتةمس درسك ه لتو درل ‪ ،‬ف‬

‫‪٫‬‬ ‫‪٫‬‬
‫‪٫‬‬
‫‪٫‬‬ ‫‪٫‬‬

‫* دالة عند مستوى الداللة (‪ )٠٫٠٥‬فأقل؛ ** دالة عند مستوى الداللة (‪ )٠٫٠١‬فأقل‪.‬‬

‫‪٫‬‬ ‫‪٫‬‬ ‫‪٫‬‬ ‫‪٫‬‬ ‫‪٫‬‬


‫‪٫‬‬ ‫‪٫‬‬ ‫‪٫‬‬ ‫‪٫‬‬ ‫‪٫‬‬
‫‪٫‬‬ ‫‪٫‬‬ ‫‪٫‬‬ ‫‪٫‬‬
‫‪٫‬‬ ‫‪٫‬‬ ‫‪٫‬‬
‫‪٫‬‬ ‫‪٫‬‬ ‫‪٫‬‬
‫* دالة عند مستوى الداللة (‪ )٠٫٠٥‬فأقل؛ ** دالة عند مستوى الداللة (‪ )٠٫٠١‬فأقل‪.‬‬

‫‪50‬‬
‫اجمللـــد ( )‪ ،‬العـــدد ( )‪ ،‬اجلــــــزء األول‪ ،‬مــــــايـــو‬ ‫جملــة الــرتبيـــة اخلــاصـــة والتــأهــيل‬

‫ف ددا‬ ‫دد‬ ‫ب ددنة دس د د‬ ‫دالس د د‬ ‫ددو درج ددتدفت س د د ‪ )٣‬ف ‪ )٤‬دن ابد د اال‬ ‫ل ددا در لد د ر‬
‫ام ددح فددرددح داص د رل ع ددت الددلمي دالرددح ‪،)٠٫٠٥‬‬ ‫دس د‬ ‫تلب‪،‬د ابد اال‬ ‫فدرتةددمس درت لتددو ر د‬
‫اةمس‬ ‫ع دس‬ ‫ات نتنا درع د ل ا ددد درت دس ح ف ج ج‬

‫ثبـــات أداة الـــدراســـة‪:‬‬


‫‪Cronbach's‬‬ ‫افج د ‪-‬هر د‬ ‫اب ا د ب د د‬ ‫دالدد ‪ ،‬د ددلتتا در ا د‬ ‫رالةف د اددة ب د‬
‫دالدد ب ح فاا بح‬ ‫تفت ‪ )٥‬درع دن اب اال‬ ‫‪ )Alpha‬عاع دربن ح دال ل العلح فةل ح ف ف‬

‫‪٫‬‬
‫‪٫‬‬

‫دلتتدا‬ ‫دالاص رلح بمد د ح باجد ا ‪ SPSS‬د ا در اد‬ ‫د لتتدا دربتهت اة دال رن‬
‫بنا ددمن رلةف د اددة دال ل د ا‬ ‫دألدد ‪ ،‬ف د د ددلتتدا دس د‬ ‫بد‬ ‫افج د ‪-‬هر د ر ل د‬ ‫اب ا د ب د‬
‫درةل د بلح‬ ‫درتلبافددح رل دؤدت دالفت فدر د جو‪ ،‬د د ددلتتدا درتلم د‬ ‫درددتدماو فرلةان د دال ددلج‬
‫فدر دا ددو‪ ،‬د د د ددلتتدا دمل د س ‪The Mann-‬‬ ‫رل دؤدت در رد د‬ ‫درتال سةددح علتد د هلبا د‬ ‫فدالجة دا د‬
‫فدرتؤهد درلبالتدو‪ ،‬ف د د دلتتدا دمل د س ‪Kruskal-Wallis‬‬ ‫‪ Whitney U Test‬رتلغندا درجد‬
‫ال ل و درلم ةو در لبو فر للمل را در لالح‬ ‫جل دا ألن دال لج‬ ‫رتلغنا درت ا فدرلتسة‬
‫نتــائــج البحــث ومناقشتهــا‪:‬‬

‫درت لددح عاددع دألدرددح رددتي‬ ‫"ا د الددلمي درتاملددح درتباعلددح درتلبافددح رميددمت درددع درتت س د‬
‫درتباتنة؟"‬
‫اد ددة تلد ددو ب د ددمد‬ ‫د د د د ددلتادط درتلم د د ‪ ،‬دالجة د دادل درتال د د سك‪ ،‬فدس د ددح درلةف د د فدرلا ن د د‬
‫درب ا فدالجةادل درتال سك راتةمس درتلبا ب‪،‬سد درلدؤدت‪ ،‬تد‬ ‫د لتادط درتلم‬ ‫سرك‪،‬‬ ‫دال ل جح‬
‫هم ا نة و درجتفت ‪)٦‬‬

‫‪51‬‬
‫`‬
‫)‬

‫‪٫‬‬ ‫‪٫‬‬
‫‪٫‬‬ ‫‪٫‬‬
‫‪٫‬‬ ‫‪٫‬‬
‫‪٫‬‬ ‫‪٫‬‬
‫‪٫‬‬ ‫‪٫‬‬
‫‪٫‬‬ ‫‪٫‬‬
‫‪٫‬‬ ‫‪٫‬‬

‫‪٫‬‬ ‫‪٫‬‬

‫ف فد را لد ر درتمرددةح ددو درجددتفت ‪ ،)٦‬هر‪،‬ددا ب ددمد درتاملددح درتباعلددح درتلبافددح رميددمت درددع‬
‫درت لددح عاددع دألدرددح دس ددح ةف د الم د ح تلم د ال د بو ‪ )٣٫٣١‬فدجة دادل اال د سك با د‬ ‫درتت س د‬
‫درلدو ل د‬ ‫‪ )٠٫٨٠‬ات نتنا رع هن درتباتنة رته‪ ،‬درفتس درع ادت اد ادة درميدمت دردع درتت س د‬
‫درتت د س نة عاددع درتباتددنة رددته‪ ،‬درتبا ددح كهتلددح هددسة درتت س د‬ ‫ت د در‪،‬ددا د ددلج‬ ‫اددو طالب‪ ،‬د‬
‫نج بل ددح فس ددح ددو د ددلتتدا هد دسة‬ ‫بتس ددح ةفد د ع رل ددح‪ ،‬اتد د نت ددنا ر ددع هن ر ددتي درتبات ددنة د ج هد د‬
‫هؤ ددت مساد ن فآمددافن ‪ )Forman et al., 2012‬دن درتباد ة ددح رددع هن نكددمن رتند‬ ‫درتت س د‬
‫بد ت‬ ‫درت لدح عادع دألدردح اتد نجباد ه تدا فةلدبع ال دلتتدا‪ ،‬تدك‬ ‫صدمس دنجد بو جد ة درتت س د‬
‫‪Edmond et al.,‬‬ ‫ددمد در صدمت درتتس دلح تد د فدا درت دس دح درة رلدح ادو د دس دح ددامجدت فآمدافن‬
‫درت لددح عادع دألدرددح ا نددت‬ ‫‪ )2006‬درلدو درد س دردع هن جلد ح ندا اددة درتباتددنة نبلفدت د ن درتت س د‬
‫درت لددح عاددع دألدرددح فابا ددح امد ددو صد لف‬ ‫رتف بد ‪ ،‬د ض در ددمد درتلبافددح تبا ددح اصد دس درتت س د‬
‫رت دا د درتلددكما فبتلم د الد بو ‪ )٣٫٢١‬ف ‪ )٣٫١٧‬اتد هددتت عاددع هن درتتد س نة‬ ‫هددسة درتت س د‬

‫‪52‬‬
‫اجمللـــد ( )‪ ،‬العـــدد ( )‪ ،‬اجلــــــزء األول‪ ،‬مــــــايـــو‬ ‫جملــة الــرتبيـــة اخلــاصـــة والتــأهــيل‬

‫جمع د ا د ددو درميددمت درددع درتص د دس درلبالتلددح درتمبم ددح رددسرك ميددو دربتهددت اددة‬ ‫همد ‪،‬ددمن يددبمب‬
‫فدرتصد دس در ة لددح درلجاة لددح‬ ‫دالن دنتلددح تد ح درتباتددمن داك جلددح درميددمت درددع مدعددت در ل جد‬ ‫درتؤ لد‬
‫ر الب‪،‬د د د‬ ‫د د د درتت س د د د‬ ‫درت ل د ددح عا د ددع دألدر د ددح رل د ددمةا داك جلد د د ‪ ،‬ف ف د ددتن ه‬ ‫درتلباف د ددح رتت س د د د‬
‫رتف ب د ‪ ،‬هر‪،‬ددا درت دس ددح درة رلددح دن درتت د س نة رددته‪ ،‬درتبا ددح ملل د س ف ةتهددت‬ ‫‪)Proctor, 2007‬‬
‫اددو د دس ددح‬ ‫درت لددح عاددع دألدرددح ت د هل د اددو طالب‪ ،‬د ‪ ،‬دال دن هددسة در للجددح تلا د‬ ‫ف فنددل درتت س د‬
‫رددته‪ ،‬درتاملددح درتباعلددح درس علددح علت د‬ ‫رددع هن ب دض درتباتددنة رددل‬ ‫سةلددا ‪ )Rust, 2009‬درلددو دنددت‬
‫درت لددح عاددع دألدرددح ف لملددح درميددمت درن‪ ،‬د ف ةتهددته ف نددسه بدداغ اددة ددكبنا‬ ‫كهتلددح درتت س د‬ ‫هلباد‬
‫در لد ر درلد فح‪ ،‬هداي در اد دن زفةدت درتباتدنة إاك جلد درميدمت دردع‬ ‫و درلبال ف‬ ‫هسة درتت س‬
‫درت ل ددح عاددع دألدرددح فةب ددو راتباد د‬ ‫دنج بلددح اددمت درتت س د‬ ‫درتجددال درباتلددح ددت هددؤدك در ددع امد د‬
‫بتال اة ف مده و اصد دس عاتلدح نصدب عادع درتباد دربد دك ادة‬ ‫در ايح و جابح هسة درتت س‬
‫درميمت درن‪ ،‬ل‪،‬مرح‬

‫لفك دةع ح در ساةح؟‬ ‫درت لح عاع دألدرح و تسة‬ ‫"ا اللمي ابا ح درتباتنة رتت س‬
‫اد ددة تلد ددو ب د ددمد‬ ‫د د د د ددلتادط درتلم د د ‪ ،‬دالجة د دادل درتال د د سك‪ ،‬فدس د ددح درلةف د د فدرلا ن د د‬
‫ددسرك‪ ،‬د د د ددلتادط درتلم د د دربد د ا فدالجةد دادل درتالد د سك دربد د ا راتة ددمس درتلباد د ب‪ ،‬ددسد‬ ‫دال ددل جح‬
‫درلؤدت‪ ،‬ت هم ا نة و درجتفت ‪)٧‬‬

‫‪٫‬‬ ‫‪٫‬‬

‫‪٫‬‬ ‫‪٫‬‬

‫‪٫‬‬ ‫‪٫‬‬

‫‪53‬‬
‫`‬
٫ ٫
٫ ٫

٫ ٫

٫ ٫

٫ ٫

٫ ٫

٫ ٫

٫ ٫

٫ ٫

٫ ٫

٫ ٫

٫ ٫
٫ ٫
٫ ٫
٫ ٫

٫ ٫

٫ ٫

٫ ٫

٫ ٫

٫ ٫
٫ ٫

54
‫اجمللـــد ( )‪ ،‬العـــدد ( )‪ ،‬اجلــــــزء األول‪ ،‬مــــــايـــو‬ ‫جملــة الــرتبيـــة اخلــاصـــة والتــأهــيل‬

‫درت لددح عاددع دألدرددح ددو‬ ‫ف فد را لد ر درتمرددةح ددو درجددتفت ‪ ،)٧‬هر‪،‬ددا ب ددمد درتت س د‬
‫لفك دةع ددح در ساةددح دس ددح ةفد الم د ح تلم د الد بو ‪ )٣٫٣٤‬فدجةدادل االد سك باد‬ ‫ددتسة‬

‫درلدو د د لتاليد‪،‬‬ ‫ح ادمت هبدا درتت س د‬ ‫‪ )٠٫٥٦‬ات نتنا دن رتي درتت س نة ماملح الم‬

‫اددة مددالت در ةددمج درباتلددح درلجاة لددح فهددو اد ل د اددو د دس ددح درتد رسو ‪ )٢٠٢١‬فد دس ددح درابلبد ن‬
‫درت لدح عادع دألدردح‬ ‫‪ ،)٢٠٢٢‬دل دن رتي اباتو درلابلح درت يح اللمي ابا ح علدح رتت س د‬
‫‪ )٣٫٩٦‬ات د‬ ‫در فددا درتلبافددح ر تس ددح ر نددتهم رتا ددح دألفرددع فبتلم د ال د بو با د‬ ‫دض‬ ‫علت د‬

‫دن ها ددت ه د د ب ابا ددح‬ ‫نت ددنا دن ر ددتي درتتد د س نة ابا ددح ع رل ددح ب‪ ،‬ددسة دال ددل دا لجلح ه دداي در اد د‬
‫هداي د ج م ف لدف‬ ‫دهلت ا در د ا نة ر‪،‬دسة دال دل دا لجلح‪ ،‬اند‬ ‫درتباتنة ب‪،‬سة دال ل دا لجلح هم ل‬
‫‪ )Kanfush & Jaffe, 2019‬ن در تس ح ر نتهم طاةفح ب رح و ةلنة درت‪،‬د دس دال دلفالرلح‬
‫‪ )Domire & Wolfe, 2014‬د ن در تس ددح‬ ‫تد درد س دفانددا ف فدرد‬ ‫رددسفك دةع ددح در ساةددح‬
‫ر نددتهم نتكددة در ددالب اددة دنلل د ب ا‪ ،‬د دس ‪ ،‬درنمالددح تددك د دداث ف ددت د فددا درت دس ددح اددو د دس ددح‬
‫درت لددح عادع دألدردح ردسفك دةع ددح‬ ‫ردع هن هبدا درتت س د‬ ‫درتدتاك فدمدافن ‪ )٢٠٢١‬درلدو درد س‬
‫در ساة ددح فدرل ددو نل ددلتتا‪ ،‬درتبات ددنة ه ددو در تس ددح ر ن ددتهم‪ ،‬درل ددكمنا درزا ددو در ب ددا‪ ،‬دعد د درد د ا‬
‫درت ردا‪ ،‬ف ةاند درت‪،‬د ا علتد‬ ‫دالرسلافجو اة مالت د لتتدا درة مب‪ ،‬درلافنة درتت ‪ ، ،‬درلتسة‬
‫ددل دا لجلح در صد درتفاددمب‪ ،‬فددت دملا ددا درت دس ددح درة رلددح اددو د دس ددح درلددمرل ‪ )٢٠٢٤‬درلددو‬ ‫هلباد‬
‫دض‬ ‫دح بن تد‬ ‫بتس دح ا ت‬ ‫درتباتنة فابا ل‪ ،‬ب‪،‬سة دال دل دا لجلح د ض‬ ‫رع هن د ج ه‬ ‫در س‬
‫ددل دا لجلح در ص د درتفاددمب رتا ددح در جلددح تلم د ال د بو با د‬ ‫در فددا درتلبافددح تبا ددح درتباتددنة‬
‫ادة‬ ‫ض‬ ‫رلبزةز فدالط ض فت‬ ‫بته درلام‬ ‫ل دا لجل‬ ‫‪ )٣٫٨٧‬و هسة درت دس ح علت هلبا‬
‫ردع هن الددلمي‬ ‫الم د ح درددع اا بددح‪ ،‬فهددو اد ل د اددو د دس ددح ع ددت دربزةدز ‪ )٢٠١٢‬درلددو درد س‬
‫در فددا درتلبافددح‬ ‫دض‬ ‫الم د ح تددك ع د ا علت د‬ ‫دض‬ ‫بددته درلددام‬ ‫ابا ددح درتباتددنة ك د رن‬
‫دن‬ ‫‪ )٢٫٩٦‬هدداي در ا د‬ ‫را ددما درتلةا ددح بالبلددح دال ب د د رتا ددح دألمنددا فبتلم د ال د بو باد‬

‫نبمد درع اح در صمت درس لح فعتا م ا درلف لح درال ادح دو در صد درتتس دو‪ ،‬اند‬ ‫هسد دالجت‬

‫‪55‬‬
‫`‬
‫اددح درلب د فن بددنة‬ ‫هاد رل د‬ ‫دن نددا اددة درتباتددنة ال نلددل لبمن ابا ددح فد ددلتتدا هددسة درتت س د‬
‫‪Cook & Cook‬‬ ‫جفدا درتدمدسد درال ادح راميدمت دردع هدسة درتت س د‬ ‫فدرتباد دف لد‬ ‫در ا‬
‫ردع‬ ‫دسرك‪ ،‬د فدا درت دس دح درة رلدح ادو د دس دح درلداتو ‪ )Alsulami, 2023‬درلدو هرد س‬ ‫‪)2013‬‬
‫درت لددح عاددع دالدرددح فد ددلتتدا‪ ،‬فدن د ددل دا لجلح‬ ‫هن درتباتددنة رددته‪ ،‬ابا ددح نددت اددمت درتت س د‬
‫د لتتدا‬ ‫درلبزةز‪ ،‬بال دأل ادن‪ ،‬جتس ح در نتهم‪ ،‬فدرلبال اة مالت درة مب اة هن ا درتت س‬

‫دالر ددح اصد د رلح ددو ال ددلمي درتامل ددح درتباعل ددح درتبات ددنة درتلباف ددح‬ ‫م ددت ددافا لد‬ ‫"هد د‬
‫الغنا درت ا‪ ،‬درتؤه درلبالتو‪ ،‬فدرلتسة ؟"‬ ‫درت لح عاع دألدرح ف‬ ‫رميمت درع درتت س‬
‫دددح عاد ددع هد ددسد درل د دؤدت‪ ،‬د د د دددلتتدا دمل د د س ا د د ن ف د ددو ربن ل ددو الد ددلفالنة ‪Mann-‬‬ ‫ر‬
‫‪Kruskal-‬‬ ‫‪ Whitney- U Test‬رلةان جل ر الغندا درتؤهد درلبالتدو فدمل د س اف دك ت‪-‬فدردل‬
‫ال ل و درلم ةو در لبو فر للمل را در لالح‬ ‫الن در ل ج‬ ‫‪ Wallis‬رتلغنا درت ا فدرلتسة‬

‫‪٫‬‬
‫‪٫‬‬ ‫‪٫‬‬
‫‪٫‬‬

‫‪٫‬‬
‫‪٫‬‬ ‫‪٫‬‬ ‫‪٫‬‬
‫‪٫‬‬
‫‪٫‬‬
‫‪٫‬‬ ‫‪٫‬‬ ‫‪٫‬‬
‫‪٫‬‬

‫‪56‬‬
‫اجمللـــد ( )‪ ،‬العـــدد ( )‪ ،‬اجلــــــزء األول‪ ،‬مــــــايـــو‬ ‫جملــة الــرتبيـــة اخلــاصـــة والتــأهــيل‬

‫درتاملددح‬ ‫دالرددح اصد رلح بددنة الم د دس د‬ ‫هل ددح اددة ددتفت ‪ )٨‬جد هم ددت ددافا لد‬
‫درت لدح عادع دألدردح ب د ض عادع درتؤهد درلبالتدو رصد رح‬ ‫درتباعلح درتلبافدح رميدمت دردع درتت س د‬
‫‪ )٥٢٫٨١‬راتت د س نة درددسهة‬ ‫‪ )٧٤٫٣٤‬اف ب د‬ ‫عال د تلم د س د‬ ‫درتت د س نة درددسهة رددته‪ ،‬د دس د‬
‫عال نكمن ت دنلل‬ ‫دن هسة در للجح ط لالح الن اة رتن ر‪ ،‬دد‬ ‫هاي در ا‬ ‫ر‪ ،‬د ك رمسةم‬
‫درت لدح عادع دألدردح‬ ‫ابا ح فم ا تك اة درلبال عادع اصد دس فطداا درميدمت دردع درتت س د‬
‫ددما اددة‬ ‫هددسة در للجددح ل د اددو اد ميدداا رد د دس ددح درابلبد ن‪ ،)٢٠٢٢ ،‬ل درد س درددع دن د‬
‫دربال د درلددو هددلبا اددة مالر‪ ،‬د لملددح درميددمت درددع‬ ‫درت دس د‬ ‫عال د هددو ال ا د‬ ‫نتاسددمن ردد‪ ،‬دد‬
‫درلبالتلددح اددة درمي د درددع هددسة درتص د دس لدد‪،‬مرح علت د‬ ‫در ةددمج درلجاة لددح ت د تك د درتؤ ل د‬
‫دالرح داص رلح بدنة الم د دس د‬ ‫لد‬ ‫تلغنا درت ا ج هل ح اة در ل ر ف مد اف‬ ‫هلبا‬
‫درت لددح عاددع دألدرددح رددسرك د د ددلتتدا دمل د س‬ ‫درتاملددح درتباعلددح درتلبافددح رميدمت درددع درتت س د‬
‫ا ن ف و رلةف اة د ج ة در افا فهر‪،‬ا در ل ر هن در دافا رصد رح درتتد س نة دردسهة ردته‪ ،‬م دا‬
‫الادلالن‪،‬‬ ‫مد‬ ‫ما اة رتن م ا هن ا اة عتا‬ ‫دن‬ ‫هاي در ا‬ ‫مد‬ ‫هن ا اة عتا‬
‫فدر داا درباتلدح دو درةصدمت عادع درتبامادح ادة مدالت جد سب‪ ،‬فم دا ‪ ،‬درلد فح درد س‬ ‫دأل د رن‬
‫ادة درت دا‬ ‫‪ )Murray & Male, 2005‬ردع هن درتباتدنة نةلد من دردع ‪ ٣‬د مد‬ ‫امسةد فاند‬
‫تلغنا‬ ‫رل مةا داك جل ‪ ،‬درت‪ ،‬لح في و سا و د رن ‪ ،‬فطاا ب اا‪ ،‬او طالب‪ ،‬فعلت هلبا‬
‫درتاملددح‬ ‫دالرددح داصد رلح بددنة الم د دس د‬ ‫لد‬ ‫درلددتسة ‪ ،‬إجد هل ددح اددة در لد ر ف ددمد اف د‬
‫درت لح عاع دألدرح رسرك د د دلتتدا دمل د س اد ن ف دو‬ ‫درتباعلح درتلبافح رميمت درع درتت س‬
‫رلةف د اددة د ج د ة در ددافا فدر‪،‬ددا در ل د ر دن در ددافا رص د رح درتت د س نة درددسهة اصددامد عاددع هسبددو‬
‫كن ا ات نتنا رع هن درتف دس درلتسة لح ا‪،‬تح و درل مةا درت‪ ،‬و رتي درتباتنة‪ ،‬تد هجد‬ ‫دف دس‬
‫ف فد رابدم و فب ر نددت ‪ )٢٠٢٣‬بل دا اددح دم ا درددتف دس درلتسة لدح فجفددا درتدمدسد اددة هبدا درتبم د‬
‫د ح ر الب‪،‬د فد فددا جلد ر هددسة درت دس ددح‬ ‫درلدو ددؤبا ددو ددتس درتباتددنة راميددمت درددع درتصد دس درت‬
‫فدرلددتسة‬ ‫درتلد‬ ‫ردع هن درلدتسة‬ ‫ادو د دس دح هندم فآمداةة ‪ )Hugh et al., 2023‬درلدو هرد س‬
‫در ب رح‬ ‫نا و بال درتباتنة لملح درميمت رع درتت س‬ ‫ه تك‬ ‫دب ض عتدد درتباتنة‬

‫‪57‬‬
‫`‬
‫درت لدح عادع‬ ‫دالرح اص رلح و اللمي ابا دح درتباتدنة رتت س د‬ ‫م ت افا لد‬ ‫"ه‬
‫لفك دةع ح در ساةح نبزي رتلغنا درت ا‪ ،‬درتؤه درلبالتو‪ ،‬فدرلتسة ؟"‬ ‫دألدرح و تسة‬
‫دددح عاد ددع هد ددسد درل د دؤدت‪ ،‬د د د دددلتتدا دمل د د س ا د د ن ف د ددو ربن ل ددو الد ددلفالنة ‪Mann-‬‬ ‫ر‬
‫‪Kruskal-‬‬ ‫‪ Whitney- U Test‬رلةان جل ر الغندا درتؤهد درلبالتدو فدمل د س اف دك ت‪-‬فدردل‬
‫ال ل و درلم ةو در لبو فر للمل را در لالح‬ ‫الن در ل ج‬ ‫‪ Wallis‬رتلغنا درت ا فدرلتسة‬

‫‪٫‬‬
‫‪٫‬‬ ‫‪٫‬‬
‫‪٫‬‬

‫‪٫‬‬
‫‪٫‬‬ ‫‪٫‬‬ ‫‪٫‬‬
‫‪٫‬‬
‫‪٫‬‬
‫‪٫‬‬ ‫‪٫‬‬ ‫‪٫‬‬
‫‪٫‬‬

‫الددلمي‬ ‫دالرددح اصد رلح بددنة الم د دس د‬ ‫هل ددح اددة ددتفت ‪ )٩‬جد هم ددت ددافا لد‬
‫لفك دةع دح در ساةدح ب د ض عادع درتؤهد‬ ‫درت لدح عادع دألدردح دو دتسة‬ ‫ابا ح درتباتنة رتت س‬
‫‪)٥٣٫٦٥‬‬ ‫‪ )٧٠٫٨٤‬اف ب د‬ ‫عال د تلم د س د‬ ‫درلبالتددو رص د رح درتت د س نة درددسهة رددته‪ ،‬د دس د‬

‫دربالد د بلف ددتن‬ ‫ط ددالب درت دس د د‬ ‫ا ددزا درس ن ددا ا ددة درج ابد د‬ ‫راتتد د س نة در ددسهة ر دد‪ ،‬د كد د رمسةم‬
‫د‬ ‫اددة درميددمت درددع ه‬ ‫دربال د تكددة در ر د‬ ‫دطافاددح دف اتددافث ة ددو ت د دن ب دادا درت دس د‬
‫تلغنددا درت ددا ‪ ،‬ج د هل ددح اددة در ل د ر عددتا ف ددمد‬ ‫درت لددح عاددع دألدرددح علت د هلبا د‬ ‫درتت س د‬
‫درت لددح عاددع دألدرددح‬ ‫ابا ددح درتباتددنة رتت س د‬ ‫دالرددح داصد رلح بددنة الم د دس د‬ ‫لد‬ ‫اف د‬

‫‪58‬‬
‫اجمللـــد ( )‪ ،‬العـــدد ( )‪ ،‬اجلــــــزء األول‪ ،‬مــــــايـــو‬ ‫جملــة الــرتبيـــة اخلــاصـــة والتــأهــيل‬

‫درابلبد ن‪٢٠٢٢ ،‬ل درتد رسو ‪،)٢٠٢١‬‬ ‫هسة درت دس دح ادو جلد ر‬ ‫لفك دةع ح در ساةح ل‬ ‫و تسة‬
‫ددت ال ددمبا عل د‬ ‫درت لددح عاددع دألدرددح هددم د ج د ة اددته‬ ‫دل نتددنافن درددع دن دال ج د ة جةددم درتت س د‬
‫دالرددح‬ ‫لد‬ ‫تلغندا درلددتسة ‪ ،‬جد هل دح اددة در لد ر ف دمد اف د‬ ‫ندا علتد هلباد‬ ‫درت دا تددك‬
‫لفك‬ ‫درت لددح عاددع دألدرددح ددو ددتسة‬ ‫ابا ددح درتباتددنة رتت س د‬ ‫داص د رلح بددنة الم د دس د‬
‫دةع ددح در ساةددح رددسرك د د ددلتتدا دمل د س اد ن ف ددو رلةفد اددة د جد ة در ددافا فدر‪،‬ددا در لد ر دن‬
‫د لتتدا دمل س ا ن ف و‬ ‫كن ا رسرك‬ ‫در افا رص رح درتت س نة درسهة اصامد عاع هسبو دف دس‬
‫رلةف د اددة د ج د ة در ددافا فدر‪،‬ددا در ل د ر دن در ددافا رص د رح درتت د س نة درددسهة اصددامد عاددع هسبددو‬
‫درابلبد ن‪ )٢٠٢٢ ،‬درلدو درد س دردع عدتا ف دمد دافا‬ ‫هسة درت دس ح او جل ر‬ ‫كن ا تلا‬ ‫دف دس‬
‫درت لدح عادع‬ ‫بداغ ادة دن ابا دح درتتد س نة رتت س د‬ ‫رلتسة‬ ‫دالرح اص رلح علت هلبا‬ ‫لد‬
‫ند‬ ‫الم د ح درددو اا بددح ددو بددض ب مده د ‪ ،‬د ن ةمةد هددسة درتبا ددح درددع‬ ‫دألدرددح فدرلددو د ض‬
‫ن س لدف‬ ‫ت هاي در ا‬ ‫ف م نا دربتهت اة درتف دس درلتسة لح‬ ‫يةلح نةل ط درتزةت اة درلتسة‬
‫درتف دس درلتسة لح فدرمسش درلبالتلح ادو اتلصدنة دو هدسد درتجد ت نتكدة درتباتدنة ادة درلبدال عادع‬
‫جبدد درتباد د عا ددع دط ددالث‬ ‫در ددو لد د عته ا ددو طالب‪،‬د د ‪ ،‬تد د دن ه ددسة درافد د ضد‬ ‫د د درتت س د د‬ ‫ه‬
‫الددلتا كاددتج ا د ميدداا ر د دال ةد ج درلجاة لددح فدرلددو لد عتة ددو اجد ت عتاد ف ددو ب ااد اددو‬
‫رددع هن‬ ‫ت د د فددا جل د ر درت دس ددح اددو د دس ددح درلدداتو ‪ )Alsulami, 2023‬درلددو هر د س‬ ‫طال د‬
‫دب ض درتتاح نل ه و درميمت رع جل ر هن ا عالح‬ ‫م نا ام درل مةا درت‪ ،‬و فدرلتسة‬

‫التـــوصـــيات واملقـــرتحـــات‪:‬‬
‫في ضوء نتا‪:‬ج الدراسة الحالية يمكن الخروج بالتوصيات اآلتية‪:‬‬
‫ابمة د ددح التند ددز فالتصص د ددح‬ ‫بالتل د ددح درسلافجلد ددح ة د ددا در د دادل د د ضد‬ ‫‪ -١‬دجت د د ض ا ص د د‬
‫درت لح عاع دألدرح‪ ،‬ف فتا هسة درت صح هاتج ا مياا ر در ةمج درلجاة لح‬ ‫رتت س‬
‫ف نددمد‬ ‫اةفددح دد‪،‬اح فاللددا بنددتد عددة بفنددتد‬ ‫لفك دةع ددح در ساةددح‬ ‫علت د هلبا د بلددتسة‬
‫در ةمج درباتلح‬

‫‪59‬‬
‫`‬
‫فاددؤ ت دا ففسش عت د فةددل د ل د ح درت دادض فدرتتلصددنة ددم د درتؤ ل د‬ ‫‪ -٢‬عفددت جددتفد‬
‫ج سب‪ ،‬فم دا ‪ ،‬راتباتنة‬ ‫درلبالتلح ر ف‬
‫دفن نمد‬ ‫درت دنح فدرتب مةح راتباتنة رنلتك مد اة درميمت درع هسة درتت س‬ ‫‪ -٣‬فتن دةاك جل‬
‫فاصد د دس درتبا ددح ا ددة م ددالت اؤ لد د ‪،‬‬ ‫‪ -٤‬اكددنة درتبات ددنة ا ددة درمر ددمط درددع مدع ددت در ل جد د‬
‫درلبالتلح درتا ح رتباتنة ت صح جمس فغناه‬ ‫درلبالتلح دف اة مالت درت ص‬
‫عت ةمج اللف الح‪:‬‬ ‫‪ -٥‬نفلات در ا‬
‫درت لددح عاددع دألدرددح ددو ددتسة‬ ‫ن د فد ددلتتدا درتت س د‬ ‫عددة‬ ‫▪ د دادض د دس ددح ة د‬
‫لفك دةع ح در ساةح‬
‫درت لح عاع دألدرح دو‬ ‫جلا درتباتنة امت درتت س‬ ‫عة ف ‪،‬‬ ‫▪ د ادض د دس ح ة‬
‫لفك دةع ح در ساةح‬ ‫تسة‬
‫لفك‬ ‫درت لددح عاددع دألدرددح ددو ددتسة‬ ‫عددة هبددا درتت س د‬ ‫▪ د دادض د دس ددح جمعلددح ة د‬
‫دةع ح در ساةح‬

‫‪60‬‬
‫اجمللـــد ( )‪ ،‬العـــدد ( )‪ ،‬اجلــــــزء األول‪ ،‬مــــــايـــو‬ ‫جملــة الــرتبيـــة اخلــاصـــة والتــأهــيل‬

‫املــــراجــــــــع‬

‫لفد‬ ‫در ر د د‬ ‫ند د اباتد د‬ ‫ه د د ال ددنة‪ ،‬فدددل درتنزة ددو‪، ،‬د د جو ‪ )٢٠٢٢‬ال ددلمي ابا ددح ف‬

‫درت ل ددح عا ددع دألدر ددح ‪.‬اجا ددح دربا ددما‬ ‫در ددلبا ددو ا ددتدس درلبا ددل دربد د ا راتت س د د‬ ‫ي ددبمب‬

‫درلابمةح‪)٣٠ ٢ ،‬‬

‫درت لدح عادع دألدردح‬ ‫درةمة و‪ ،‬تال درتت د دداك‪ ،‬دبلل ال درلةلتو‪ ،‬تد د د ه د ددا ‪ )٢٠٢١‬درتت س‬

‫درلالانس لفك دةع دح در ساةدح ا دا بدح ا ‪،‬جلدح) اجادح درلابلدح درت يدح‬ ‫درتللتتاح رلتسة‬

‫فدرلكهن ‪٢٢٢-٢٠٣ ،)٤١.١ ١٢ ،‬‬

‫دةع د د ددح در س داةد ددح رس د ه د د‬ ‫درل دمد ‪ ،‬سةة د بل ع د ‪ ،‬ال د نة ‪ )٢٠٢٣‬اللد ددمي دالد ددال ابات د‬

‫رةح مسفج ‪.‬اجاح درلابلح‬ ‫د لتتدا درلبال عة بت و بال لفك دةع ح در ساةح و ر‬

‫درت يح فدرلكهن ‪٢٤٣-٢٠١ ،)٥٦.١ ١٦‬‬

‫اباتددو درلابلدح درت يددح جةدم د ددلتتدا دل دا لجلح در صد درتفاددمب‬ ‫درلدمةا ‪ ،‬اةتددت ‪ )٢٠٢٤‬د ج هد‬

‫و بال در ا ح لفك دةع ح اجاح درباما درلابمةح فدر للح‪١٤٦-١٦٧ ،)١ ١٧ ،‬‬

‫درتددبن ‪ ،‬اةتددت ‪ )٢٠٢٢‬درلباددل درتد ا را ددالب اددة لفك دةع ددح در ساةددح ددو درتتاسددح دربابلددح‬

‫ددمب‬ ‫ابددح‬ ‫درلددبمدنح‪ :‬ف ‪،‬ددح جلددا جفتنددح ‪.‬اجاددح درباددما درلابمةددح كالددح درلابلددح رغاد ددح‪،‬‬

‫درمددك‪٢٣٦-٢١٤ ،)٣ ٥ ،‬‬

‫درت ل ددح عا ددع‬ ‫رتت س د د‬ ‫در ددلبا‬ ‫درابلبد د ن‪ ،‬ع ددت ه ‪ )٢٠٢٢‬ال ددلمي ابا ددح ابات ددو ي ددبمب‬

‫دةجل جلح‪١٣٥-١٠٧ ،)٢٧ ،‬‬ ‫دألدرح ف لف‪ ،‬ر‪. ،‬اجاح درباما درلابمةح فدرت دس‬
‫درتفتاددح را ا ددح لفك‬ ‫‪ )٢٠١٩‬اب د هنا ددمد در دادا فدرتددتا‬ ‫درغ د جتو‪ ،‬دنت د ل درةل د جو‪ ،‬دنت د‬

‫اجاددح درلابلددح درت يددح فدرلكهن د ‪،‬‬ ‫دةع ددح ددو ددت اددة ف ‪،‬ددح جلددا هع د ض هنةددح درلددتسة‬

‫‪٥٩-٣٣ ،)٣٣ ٩‬‬

‫‪61‬‬
‫`‬
‫درت لدح عادع‬ ‫ااااح در مرح درت كا رتت س د‬ ‫درت رسو‪ ،‬ج ن رال ‪ )٢٠٢١‬اللمي ابا ح ابات‬
‫دألدرح رألط ت لفك دةع ح ف لف‪ ،‬ر‪ ، ،‬اجاح دا درفاي راباما درلابمةح فدر للح‪)٢ ١٣ ،‬‬
‫د ددلتتدا ابات ددو در ا ددح لفك دةع ددح در ساة ددح‬ ‫درب ددم و‪ ،‬ر ددمال ر ن ددت‪ ،‬رد دما ‪ )٢٠٢٤‬ابم د د‬
‫درت لددح عاددع دألدرددح ددو اب هددت درلابلددح در ساةددح رتته ددح درت ددمس ‪.‬درتجاددح دربابلددح‬ ‫راتت س د‬
‫رباما دةع ح فدرتمه ح‪١٧٢-١٣٣ ،)٢٩ ٨ ،‬‬
‫درت لح عاع دألدردح دو بدادا‬ ‫ن درتت س‬ ‫درفة جو‪ ،‬س ل درج‪ ،‬و‪ ،‬ج‪،‬ع ‪ )٢٠٢٢‬اتي‬
‫اب ددح ددم رابا ددما‬ ‫داد د در ا ددح لفك دةع ددح در ساة ددح ا ددة ف ‪ ،‬ددح جل ددا ابات ددن‪ ، ،‬اجا ددح‬
‫دةجل جلح فدال لت علح ‪١٧٤-١٥١ ،)٢‬‬
‫د ددلتتدا ف لددح درمد ددو درتبددز ا ددو‬ ‫درددم دن‪ ،‬ع ددت دربزةددزل درفة ددا‪ ،‬جددتي عنددت ‪ )٢٠٢٣‬ابم د‬
‫در د ددالب لفك دةع د ددح در ساة د ددح ا د ددة ف ‪ ،‬د ددح جل د ددا ابات د ددن‪ ،‬د ددو ا د ددتدس در د ددتا ‪ :‬د دس د ددح‬
‫دةجل جلح‪)٣٣ ،‬‬ ‫فيملح ‪.‬اجاح درباما درلابمةح فدرت دس‬
‫درلس مرم لدح درلبالتلدح‬ ‫ب و اتت‪ ،‬الد ن ‪ )٢٠١٩‬دس دح دادلال اباتدو درلابلدح درت يدح راس ند‬
‫فعال ل‪ ،‬د ددكددر‪ ،‬درلتسةلددو ددو درت فددح درج مبلددح رتتاسددح دربابلددح درلددبمدنح اجاددح درباددما‬
‫دةجل جلح‪٢٣-١ ،)٧ ١ ،‬‬ ‫درلابمةح فدرت دس‬
‫رالابلح م يح‪.‬‬ ‫) م ح باج ا دباما دال ل ت س دألا‬ ‫ابح درتجتبح د‬
‫‪https://m.mu.edu.sa/ar/colleges/college-of-education/196621‬‬
‫ددو دربا ددما درلابمة ددح‪ :‬افتا ددح ددو اد د ‪ ،‬در اد د‬ ‫ال دداح درت ‪،‬د د‬ ‫‪)٢٠٠٨‬‬ ‫دربد دزدفك‪ ،‬سا ددل ه ددمج‬
‫‪ )١‬عت ن‪ :‬ددس د اح‬ ‫درباتو‪،‬‬
‫بدته‬ ‫‪ )٢٠١٢‬اللمي ابا ح اباتو دألط ت درتب نة عفال ت دئ فه رن‬ ‫ع ت دربزةز‪ ،‬مد‬
‫درلام فعال ل‪ ،‬ب بض درتلغن دا ‪ ،‬اجاح ةمج درلابلح در معلح ‪١٢٥-١٠٣ ،)٢٧‬‬
‫‪ )٢٠١٥‬اتافث درلبال درت ا رالابلح درت يح و اتدس درلبال درب ا‪.‬‬ ‫ف دس درلبال‬
‫‪https://moe.gov.sa/ar/mediacenter/MOEnews/Pages/talimtarbiakh asa.aspx‬‬

‫‪62‬‬
‫ مــــــايـــو‬،‫ اجلــــــزء األول‬،) ( ‫ العـــدد‬،) ( ‫اجمللـــد‬ ‫جملــة الــرتبيـــة اخلــاصـــة والتــأهــيل‬

Alsulami, B. M. (2023). Teaching Students with Disabilities Using


Evidence-based Practices in Saudi Arabia Schools. Migration
Letters, 20(S10), 1275-1292.
Ashur, A. T., & Bagadood, N. H. (2022). Evidence-based practices (EBP)
in teaching students with intellectual disabilities in Saudi Arabia:
Obstacles and solutions. Int J Edu Sci, 36(1-3), 101-111.
Bauer, J., & Prenzel, M. (2012). European teacher training
reforms. Science, 336(6089), 1642-1643.
Cook, B., & Odom, S. (2013). Evidence-based practices and
implementation science in special education. Exceptional Children,
29(2), 135–144.
Cook, B., Buysse, V., Klingner, J., Landrum, T., McWilliam, R.,
Tankersley, M., et al. (2014). Council for exceptional children:
Standards for evidence-based practices in special education.
Teaching Exceptional Children, 46(6), 206–212.
Cook, B. G., & Odom, S. L. (2013). Evidence-based practices and
implementation science in special education. Exceptional
children, 79(2), 135-144.
Cook, B. G., Smith, G. J., & Tankersley, M. (2012). Evidence-based
practices in education.
Czerniawski, G., Guberman, A., & MacPhail, A. (2017). The professional
developmental needs of higher education-based teacher educators: an
international comparative needs analysis. European Journal of
Teacher Education, 40(1), 127-140.

63
`
Edmond, T., Megivern, D., Williams, C., Rochman, E., & Howard, M.
(2006). Integrating evidence-based practice and social work field
education. Journal of Social Work Education, 42(2), 377-396.
Fixsen, D., Blase, K., Metz, A., & Van Dyke, M. (2013). Statewide
implementation of evidence-based programs. Exceptional
children, 79(2), 213-230.
Forman, S. G., Fagley, N. S., Chu, B. C., & Walkup, J. T. (2012). Factors
influencing school psychologists’“willingness to implement”
evidence-based interventions. School Mental Health, 4, 207-218.
Gapsis, M. (2017). Teachers’ knowledge, use, and opinions of online
resource centers for evidence-based practices for students with
learning disabilities.
Gable, R. A., Tonelson, S. W., Sheth, M., Wilson, C., & Park, K. L.
(2012). Importance, usage, and preparedness to implement evidence-
based practices for students with emotional disabilities: A
comparison of knowledge and skills of special education and general
education teachers. Education and Treatment of Children, 499-519.
Geerdink, G., Boei, F., Willemse, M., Kools, Q., & Van Vlokhoven, H.
(2016). Fostering teacher educators’ professional development in
research and in supervising student teachers’ research. Teachers and
Teaching, 22(8), 965-982.
Green, L. W. (2008). Making research relevant: if it is an evidence-based
practice, where's the practice-based evidence?. Family
practice, 25(suppl_1), i20-i24.
Hammersley, M. (2009). What is evidence for evidence-based practice?.
In Education science (pp. 101-111). Brill.

64
‫ مــــــايـــو‬،‫ اجلــــــزء األول‬،) ( ‫ العـــدد‬،) ( ‫اجمللـــد‬ ‫جملــة الــرتبيـــة اخلــاصـــة والتــأهــيل‬

Hugh, M. L., Pullmann, M. D., Joshi, M., Tagavi, D. M., Ahlers, K.,
Hernandez, A. M., & Locke, J. (2023). Educators’ Perspectives on
Training Mechanisms That Facilitate Evidence-Based Practice Use for
Autistic Students in General Education Settings: A Mixed-Methods
Analysis. Teacher Education and Special Education, 46(4), 317-334.
IDEA Building the Legacy. (2004). Retrieved from U.S. Department of
Education:
http://idea.ed.gov/explore/view/p/%2Croot%2Cstatute%2C
Marder, T. & deBettencourt, L. (2015). Teaching students with ASD using
evidence-based practices: Why is training critical now? Teacher
Education and Special Education, 38(1), 5-12.
Murray, J., & Male, T. (2005). Becoming a teacher educator: Evidence
from the field. Teaching and teacher education, 21(2), 125-142.
Odom, S. L., Brantlinger, E., Gersten, R., Horner, R. H., Thompson, B., &
Harris, K. R. (2005). Research in special education: Scientific methods
and evidence-based practices. Exceptional children, 71(2), 137-148.
Smith, P. J. (2024). The impact of legislation and conventions on disability
employment outcomes in Australia. Advances in
Neurodevelopmental Disorders, 8(1), 35-41.
reddy, l. a., forman, s. g., stoiber, k. c., & gonzalez, j. e. (2017). a national
investigation of school psychology trainers’attitudes and beliefs about
evidence‐based practices. psychology in the schools, 54(3), 261-278.
Porter, A., & McMaken, J. (2009). Making connections between research
and practice. Phi Delta Kappan, 91(1), 61-64.
Proctor, E. K. (2007). Implementing evidence-based practice in social
work education: Principles, strategies, and partnerships. Research on
social work practice, 17(5), 583-591.

65
`
Schalock, R. L., Luckasson, R., & Tassé, M. J. (2021). An overview of
intellectual disability: Definition, diagnosis, classification, and
systems of supports. American journal on intellectual and
developmental disabilities, 126(6), 439-442.
Scheeler, M. C., Budin, S., & Markelz, A. (2016). The role of teacher
preparation in promoting evidence-based practice in schools.
Learning Disabilities: A Contemporary Journal, 14(2), 171-187.
Spooner, F., Root, J. R., Saunders, A. F., & Browder, D. M. (2019). An
updated evidence-based practice review on teaching mathematics to
students with moderate and severe developmental disabilities.
Remedial and Special Education, 40(3), 150-165.
Smith, R. C., Fortin, A. H., Dwamena, F., & Frankel, R. M. (2013). An
evidence-based patient-centered method makes the biopsychosocial
model scientific. Patient education and counseling, 91(3), 265-270.
Rust, F. O. C. (2009). Teacher research and the problem of
practice. Teachers college record, 111(8), 1882-1893.
West, E., McCollow, M., Kidwell, J., Umbarger, G., & Cote, D.L. (2013).
Current status of evidence-based practice for students with
intellectual disabilities and autism spectrum disorders. Education and
Training in Autism and Developmental Disabilities, 48(4), .455 -443

66

You might also like