www.e-bookowo.

pl

KATARZYNA KRZAN

POSACY BOSKIEGO MILCZENIA PRZEWODNIK PO WIECIE ANIOW

www.e-bookowo.pl

Strona |2

Copyright by Katarzyna Krzan & e-bookowo 2008 Projekt okadki: Ewa Toczkowska

ISBN 978-83-61184-01-0

www.e-bookowo.pl kontakt: wydawnictwo@e-bookowo.pl

Wszelkie prawa zastrzeone. Kopiowanie, rozpowszechnianie czci lub caoci bez zgody wydawcy zabronione

Wydanie I 2008

www.e-bookowo.pl

S P IISS T R E C II P TRE C
Wstp Rozdzia Pierwszy Anioy w Religiach wiata RODOWD ANIOW ANIOY STAREGO TESTAMENTU ANIOY TALMUDU ANIOY NOWEGO TESTAMENTU ANIOY ISLAMU ANGELOLOGIA ANIOY REDNIOWIECZA ANIOY PSEUDO DIONIZEGO ANIOY WITEGO TOMASZA ISTOTA ANIOW I ICH LICZBA Rozdzia Drugi Anioy w Sztuce POCZTKI REDNIOWIECZE ARCHANIOOWIE RENESANS I BAROK ANIOEK CZY AMOREK? NIE SAME SKRZYDA... Rozdzia Trzeci Anioy w Literaturze NIEBIESKIEGO W NIM ZGADEM ANIOA(ANIOY DANTEGO) WOJOWNIK SKRZYDLATYANIOY MILTONA DUSZE, KTRE WYBRAY NIEBO(ANIOY SWEDENBORGA) ANIO, KTRY STA SI DIABEM(ANIOY BLAKEA) ANIOY STOJ NA RODZINNYCH POLACH(ANIOY SOWACKIEGO) Rozdzia czwarty Bunt i Upadek BUNT ANIOW KULTURA POPULARNA NAWET ANIO MOE BY CZOWIEKIEM ANIOY SPADAJ Z NIEBA Zakoczenie FILMY 4 7 7 9 14 16 20 26 30 31 35 37 39 39 44 48 50 54 56 61 63 71 78 88 97 102 102 108 112 117 124 133

www.e-bookowo.pl

Strona |4

Wstp

W niewiadomoci wspczesnego czowieka, jak twierdzi Mircea Eliade, przetrwaa bogata mitologia, niejednokrotnie przewyszajca swoj wartoci duchow jego ycie wiadome.1 Fakt, e czowiek w pewien sposb yje obrazami, przechowujc w swoim umyle stare, mityczne symbole, potwierdzaj odkrycia psychologii gbi, eksperymenty surrealistw z pismem automatycznym i najzwyklejsza wyobrania towarzyszca przecitnemu mieszkacowi naszej planety. Odwieczne symbole nigdy nie trac psychicznej aktualnoci, cho mog ulega (i ulegaj) powierzchownym zmianom, zakada nowe maski. Tre jednak zawsze pozostaje ta sama: obrazy wyraaj tsknot za przeksztacon w archetyp, zmitologizowan przeszoci. Co istotne: symboli tych nie sposb opisa sowami, mona ich dowiadczy jedynie na poziomie Obrazw. 2 Wszelkie prby racjonalnego wyjanienia ich znaczenia prowadzi mog do tragicznych w skutkach uproszcze, a nawet znieksztace. Powszechna fascynacja tym, co ze, ciemne, tajemnicze, nalece do podwiadomoci doprowadzia do zepchnicia na margines tego, co prawdziwie pikne i dobre. Wspczesne teorie estetyczne nie chc ju definiowa pikna. A my sami uciekamy od niego. Dobro podejrzewamy o ukryte ze zamiary. Z jego przeciwiestwem sprawa jest jasna: zo jest zem i nie ma tu adnych wtpliwoci. Freud, ujawniajc ciemne pokady ludzkiej wiadomoci, zmieni nasze pogldy na grzech, a jednoczenie obali wiar w to, e czowiek moe by z natury swej dobry. Kade przekroczenie zakazw moralnych czy religijnych mona odtd usprawiedliwia usterkami w psychice, czy te jakimi trudnymi do udowodnienia urazami z wczesnego dziecistwa. Odkrywanie tego, co ze, szperanie w zakamarkach ludzkiego umysu, ujawnianie naszej ciemnej strony. To wanie porywa, intryguje. Daje bowiem usprawiedliwienie naszym sabociom. ycie wspczesnego czowieka a roi si od na poy zapomnianych mitw, upadych hierofanii i znieksztaconych symboli. Proces nieustannej desakraliza-

M. Eliade: Sacrum, mit, historia. Wybr esejw, wyb.i wstp M. Czerwiski, prze. A Tatarkiewiecz, PIW, Warszawa 1974, s. 25 2 M. Eliade: Obrazy i symbole. Szkice o symbolizmie magiczno religijnym, prze. M.i P. Rodakowie, Wydawnictwo KR, Warszawa 1998, s. 19

www.e-bookowo.pl

Strona |5 cji znieksztaci tre jego ycia duchowego.3 Obrazy musiay spowszechnie, aby przetrwa. I przetrway. W sztuce, literaturze, filmie. Stay si elementem tzw. masowej wyobrani, ktra jedynie imituje wzorce Obrazy, odtwarzajc je, reaktualizujc i powtarzajc bez koca.4 Wci to samo, ale w rnych wariantach. Do takich odwiecznych Obrazw naley wizerunek Anioa jako porednika midzy czowiekiem i wysz, duchow si, jak jest Bg. Duchowi posacy pojawiaj si waciwie we wszystkich religiach. Przybieraj rne formy, ale ich funkcja jest za kadym razem taka sama. Zgodnie bowiem z etymologi gr. angelos wskazuje nie na sam posta anioa, ale na jego f u n k c j jako porednika midzy sfer sacrum i profanum. Wizerunek anioa zmienia si w czasie i przestrzeni. Nie ma w tym wcale nic dziwnego istoty te bowiem potrafi przybra kad posta. Jednake w wikszoci przypadkw ich wygld jest naszym dzieem, stworzonym zalenie od potrzeb epoki i panujcej aktualnie mody. Zdegradowalimy te istoty do funkcji dekoracji na obrazach. Nasza potoczna wiedza o anioach ogranicza si do dziecicej wiary w Anioa Stra. Poza tym kojarzymy je z amorkami, puttami, pulchnymi chopczykami ze skrzydekami, koldnikami. Anio to ozdoba, statysta ze skrzydami i gwiazd na czole. Jego przypadek pokazuje, jak niedaleka jest droga od mitycznego archetypu do potocznego stereotypu, ktry, zgodnie z definicj Lippmana jest tylko obrazem w naszych gowach. Przegld wizerunkw anioa zaczn od prb zdefiniowania jego istoty w oparciu o teksty religijne i filozoficzne. Wezm take pod uwag wizje artystyczne pisarzy, poetw i malarzy. Na koniec sprbuj pokaza anioa uksztatowanego we wspczesnej kulturze popularnej. Za kadym razem bdzie to inna posta, rnica si od pozostaych nie tylko wygldem, ale i cechami charakteru. Jednake cigle bdzie to ten sam anio. Jego stopniowa antropomorfizacja doprowadzia do tego, e z pocztkowo bezpciowej istoty sta si kuszc blondynk z bkitnymi oczami. Ale takie s wanie prawa naszej kultury powielanej przez rodki masowego przekazu. To, co Boskie, nieuchwytne, wrcz nieosigalne, staje si dziki ludzkim zabiegom adaptacyjnym, narzdziem w rkach reklamy. Nasza kultura, zamiast sublimowa, prowadzi do wulgaryzacji i upraszczania wszystkiego, co wydaje si niebezpiecznie pikne i wartociowe. Anioy wydostay si wic ze sfery sacrum, by zacz przejawia si take w sferze profanum.
3 4

ibidem, s. 20 ibidem, s. 23

www.e-bookowo.pl

Strona |6 Po drodze utraci jednak musiay wiele ze swych duchowych przywilejw. Dlatego anioy, ktre wystpuj w filmach, serialach telewizyjnych nie s tosame z anioami biblijnymi, stanowi bowiem kolejny produkt kultury popularnej, dalekiej od teologicznych rozwaa.

www.e-bookowo.pl

Strona |7

ROZDZIIA PIIERWSZY OZDZ A ERWSZY

ANIIOY W RELIIGIIACH WIIATA N O Y EL G ACH W ATA

RODOWD ANIOW
Anioy s istotami duchowymi, niematerialnymi, stworzonymi przez Boga. W tradycji ydowskiej, w chrzecijastwie i islamie traktowane s jako porednicy midzy Bogiem a ludmi. Nazwa anio oznacza nie natur, lecz funkcj aniow jako wysannikw lub posacw. Sowo to posiada dug tradycj: wywodzi si od wyrazu angiras, co w sanskrycie znaczy duch Boy, w jzyku staroperskim angaros oznacza posaca, a w greckim angelos uywany jest na okrelenie zwiastuna. Jzyk arabski swoje sowo malak zapoyczy od hebrajskiego malach. W potocznym uyciu anio oznacza istot nadprzyrodzon, poredniczc midzy Bogiem a czowiekiem. Grecki daimon, czyli demon jest bliszy temu znaczeniu ni angelos.1 W hinduizmie istoty duchowe poredniczce midzy bstwem a czowiekiem to dewy i asury. Dewy s duchami dobrymi, janiejcymi. Asury natomiast s ciemne i ze. Jak atwo si domyle, midzy nimi toczy si nieustanna walka. Boscy posacy to nie tylko anioy. Zaliczy do nich mona greckiego Hermesa, nota bene, zaopatrzonego w skrzyda, co prawda przy sandaach, ale jest to pewien wyznacznik misji porednika.

G. Davidson: Sownik aniow, w tym aniow upadych, prze. J. Ruszkowski, Zysk i Ska, Pozna 1998, s. 20

www.e-bookowo.pl

Strona |8 Do tego samego grona naley rwnie rzymski Merkury, arabski Aubai i babiloski Nabu. Istoty antropomorficzne, zaopatrzone w skrzyda pojawiaj si w wyobraeniach ludw na caym wiecie. Na terenie Asyrii, Babilonu i Egiptu peniy funkcj kultow, dobrze widoczn w postaci sfinksa, bdcego opiekunem wity i grobowcw, a wic swego rodzaju porednikiem midzy dwoma wiatami. Katechizm kocioa katolickiego stwierdza, e istnienie istot duchowych, niecielesnych, ktre Pismo wite nazywa zazwyczaj anioami jest prawd wiary. 2 Anioowie peni funkcj sug i wysannikw Boga, jako istoty duchowe posiadaj rozum i wol, poza tym s stworzeniami osobowymi i niemiertelnymi, obecnymi od chwili stworzenia, a swoj doskonaoci przewyszaj wszystkie stworzenia widzialne.3 ich rol jest wypenianie Boego zamysu: zamykaj bramy raju ziemskiego, ratuj Hagar i jej dziecko, powstrzymuj rk Abrahama, porednicz w przekazywaniu Prawa, prowadz lud Boy, zwiastuj narodziny i powoania, towarzysz prorokom. 4 Anioowie stanowi take najblisze otoczenie Jezusa: strzeg Go w dziecistwie, su Mu na pustyni, umacniaj w chwili mierci. Anioowie gosz take Dobr Nowin i bd obecni podczas Paruzji. Koci nie zapomina o anioach, ktre obecne s w obrzdach i liturgii. wito archanioa Michaa obchodzone 29 wrzenia zostao ustanowione przez papiea Gelazego I w 493 roku po ukazaniu si w. Michaa na grze Gargano w pobliu Neapolu, gdzie pniej wystawiono na jego cze wityni. W 1608 roku na prob cesarza Austrii papie Pawe V ogosi 2 padziernika witem Aniow Strw. Papie Benedykt XIV w 1742 poleci do powszechnego odmawiania modlitw Anio Paski. Prcz tego znane s liczne modlitwy do aniow strw, litanie do archaniow, najbardziej znan jest jednak modlitwa Aniele Boy, Stru mj, ktrej ucz si dzieci. Anioy s proszone o wstawiennictwo podczas naboestw i obrzdw pogrzebowych. Anioowie maj swoje miejsce take w ywotach witych, objawieniach, wizjach i legendach chrzecijaskich.5

2 3

Katechizm Kocioa Katolickiego, Wydawnictwo Pallotinum, Pozna 1994, s. 86 ibidem, s. 86 4 ibidem, s. 87 5 O. S. Kadon OP: Anio Posaniec nadziei, Instytut Teologiczny Ksiy Misjonarzy, Krakw 1999, s. 60

www.e-bookowo.pl

Strona |9

ANIOY STAREGO TESTAMENTU

Ide anioa ydzi przejli od Persw i Babiloczykw w okresie niewoli. Dwaj znani z imienia archanioowie wystpujcy w Starym Testamencie zostali przejci wprost z mitologii babiloskiej. Biblia wymienia po imieniu tylko trzech przedstawicieli tego rodzaju istot. Wszyscy trzej s zaliczani w wierzeniach do klasy archaniow i nale do sidemki najpotniejszych duchw, ktre stoj najbliej Boga.1 W Ksidze Tobiasza towarzysz gwnego bohatera wypdza zego demona Asmodeusza, leczy niemoc Sary: I zosta posany Rafa, aby uleczy obydwoje: Tobiasza, aby mu zdj bielmo z oczu tak, aby oczyma swymi znowu oglda wiato Boe, i Sar, crk Raquela, aby j da Tobiaszowi, synowi Tobiasza za on i odpdzi od niej zego ducha Asmodeusza (...). (Tb 3,17).2 W kocu ujawnia swoj tosamo sowami: Jestem Rafa, jeden z siedmiu aniow, ktrzy stoj w pogotowiu i wchodz przed majestat Paski" (Tb 12,15). Imi to, po hebrajsku Rafael, oznacza Pan uzdrawia" i duch ten jest uwaany za uzdrowiciela z cierpie fizycznych i duchowych. Ksigi pozabiblijne nazywaj Rafaa jednym z siedmiu najwyszych duchw niebieskich, czyni go take opiekunem podrujcych, typowym anioem strem.3 Archanio Rafa zosta z czasem ogoszony patronem aptekarzy, gdy z jego pomoc Tobiasz syn zdj bielmo z oczu Tobiasza ojca. Archanio o imieniu Gabriel (hebr.bohater Pana" albo: Bg jest moim mstwem) jest z kolei posacem, heroldem. Zapowiada narodziny Jana Chrzciciela i zwiastuje Maryi narodzenie Jezusa. Gabriel archanio jest nazywany Anioem Strem witej Rodziny. On take podyktuje pniej Mahometowi wit Ksig Koranu. Uwaa si go za posaca przynoszcego ludziom szczeglnie wane posania od Boga. Po raz pierwszy po-

1 2

G. Davidson: Sownik aniow, w tym aniow upadych, prze. J. Ruszkowski, Zysk i Ska, Pozna 1998, s. 20 Pismo wite Starego i Nowego Testamentu, Biblia Tysiclecia, przek.z jz.oryg,, wyd. III poprawione, Wydawnictwo Pallotinum, Pozna, Warszawa 1990 (dalej oznaczane skrtem ST) 3 H. Fros SI, F. Sowa: Twoje imi. Przewodnik onomastyczno hagiograficzny, Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, Krakw 1975, s. 462

www.e-bookowo.pl

S t r o n a | 10 jawia si pod tym imieniem, a take o wygldzie mczyzny w Ksidze Daniela.4 Gabriel jest tym, ktry wyjania Danielowi sens proroctw, a take podaje dat narodzin Mesjasza. Tak oto Daniel relacjonuje spotkanie z archanioem: podniosem oczy i patrzaem: Oto [sta] pewien czowiek ubrany w lniane szaty, a jego biodra byy przepasane czystym zotem, ciao za jego byo podobne do tarsziszu, jego oblicze do blasku byskawicy, oczy jego byy jak pochodnie ogniste, jego ramiona i nogi jak bysk polerowanej miedzi, a jego gos jak gos tumu. (Dn 10,1213). Anioy na og przedstawiane s w biaych, lnicych szatach, take w Nowym Testamencie: Mt 28,3; Dz 1,10; Ap 15,6. Archanio Gabriel jest swoistym cznikiem pomidzy trzema wielkimi religiami. Papie Pius XII mianowa archanioa Gabriela patronem rodkw masowego przekazu.5 Najwikszym powodzeniem cieszy si wrd ludzi archanio Micha (hebr. Kt jest jak Bg"). Uwaany by za opiekuna narodu wybranego, natomiast chrzecijanie czcz go jako czuwajcego nad Kocioem powszechnym. Jako ksi archaniow i najwyszy dowdca wojska niebieskiego pokona kiedy ostatecznie moce za. Micha przewodzi zastpowi anielskiemu serafinw (pomiennych") - duchw ognia. W czasach ostatecznych wystpi Micha, wielki ksi, ktry jest opiekunem dzieci twojego narodu. (Dn 12,1) Sowa te, skierowane do proroka Daniela, potwierdzaj rol Michaa jako anioa stra narodu wybranego. Jego znaczenie jeszcze bardziej podkrelaj starotestamentowe pisma niekanoniczne, takie jak Ksiga Henocha, Apokalipsa Barucha, Apokalipsa Mojesza. Micha jest w tych tekstach archanioem, jednym z czterech najpotniejszych duchw, obdarzonych przez Boga szczeglnym zaufaniem i kluczami do nieba. On to skada ofiar na otarzu witego witych. Jest zarazem anioem sprawiedliwoci i sdu, ale take aski i zlitowania. Wstawia si za ludmi u Boga, jest anioem ludu chrzecijaskiego, stoi u wezgowia umierajcych, a potem towarzyszy duszom w drodze do nieba.6 Archanio Micha jest obecnie uznawany za patrona policjantw. Teksty niekanoniczne zawieraj wicej informacji dotyczcych aniow ni samo Pismo wite. Tak jest w przypadku tzw. Maej Genezis, tekstu parafrazujcego Ksig Rodzaju. Podaje ona, kiedy i jak Bg stworzy anioy: Pierwszego dnia stworzy On niebiosa w grze, a take ziemi, wody i wszelkie duchy suce przed Jego Obliczem: aniow Oblicza i aniow Uwicenia, jak rwnie aniow wiatru, ktry tchnie, aniow
4 5

ibidem, s. 243 por. K. Wyka: Thanatos i Polska, czyli o Jacku Malczewskim, Wydawnictwo Literackie, Krakw 1971, s.103 ibidem, s. 416

www.e-bookowo.pl

S t r o n a | 11 duchy chmur, ciemnoci, niegu, gradu i mrozu, aniow gosu, grzmotw i byskawic, aniow duchy zimna i upau, zimy, wiosny, lata i jesieni i wszystkie duchy stworzenia w niebie i na ziemi. Dowiadujemy si take, e anioowie Oblicza i Uwicenia zostali stworzeni ju obrzezani.7 Wyobraenia o anioach pojawiaj si ju w najstarszych warstwach Starego Testamentu. Trudno jednak uwaa je za ustalone pojcia teologiczne. Z nielicznych, najstarszych tekstw wynika, e anioy maj udzia w realizacji planw Boych wobec czowieka, speniaj misje dla niego pomylne lub niepomylne, jak anio zagady (Niszczyciel), bdcy wyrazicielem gniewu Boego. Stary Testament w konkretnych fragmentach powiconych anioom nawizuje wyranie do tradycji religii mezopotamskich. Dostosowuje je jedynie do monoteizmu. Tradycje te przedstawiaj Jahwe jako potnego wadc, ktry posiada dwr niebieski, obejmujcy rne kategorie sug aniow, a nawet cae ich zastpy lub armie. Interesujce jest, e wrd anielskich zastpw wystpuje Szatan jako jeden z najpotniejszych duchw. Imiona wasne aniow wymienia dopiero Ksiga Daniela i ksigi pniejsze. Bliej okrelone funkcje Stary Testament przypisuje cherubinom, podtrzymujcym Tron Boy, unoszcym rydwan Jahwe lub stojcym na stray posiadoci Boej. A take serafinom (poncym), goszcym chwa Jahwe i oczyszczajcym stworzenia zbliajce si do Boga. Ksiga Rodzaju ukazuje anioy jako mczyzn, natomiast cherubiny i serafiny maj wygld uskrzydlonych stworze o twarzach ludzkich lub zwierzcych. W Ksidze Izajasza (Iz 6, 2-3) czytamy: Serafiny stay ponad Nim; kady z nich mia po sze skrzyde; dwoma zakrywa sw twarz, dwoma okrywa swoje nogi, a dwoma lata. I woa jeden do drugiego:<< wity, wity, wity jest Pan Zastpw. Caa ziemia pena jest Jego chway>>. Wyobraenia Cherubw zdobiy przybytek i Ark Przymierza. W Starym Testamencie odnale mona dokadne opisy i sposb wykonania ich wizerunkw (Wj 25,20): Cheruby bd miay rozpostarte skrzyda ku grze i zakrywa bd swymi skrzydami przebagalni, twarze za bd miay zwrcone jeden ku drugiemu. I ku przebagalni bd zwrcone twarze cherubw. Take witynia wybudowana przez Salomona przyozdobiona bya wizerunkami cherubw (1 Krl 6, 27): Gdy umieci te cheruby w gbi wntrza wityni, to rozpocieray swe skrzyda tak, e skrzydo
7

A. widerkwna: Rozmw o Biblii cig dalszy, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996, s. 216

www.e-bookowo.pl

S t r o n a | 12 jednego dotykao jednej ciany, a skrzydo drugiego cheruba dotykao drugiej ciany. Skrzyda za ich skierowane do rodka wiatyni dotykay si wzajemnie. Cherubiny wykonane byy ze zota. Wizja Ezechiela daje kolejny opis wygldu cherubw: Porodku byo co, co byo podobne do czterech istot yjcych. Oto ich wygld: miay one posta czowieka. Kada z nich miaa po cztery twarze i po cztery skrzyda. Nogi ich byy proste, stopy ich za byy podobne do stp cielca; lniy jak brz czysto gadzony. Miay one pod skrzydami rce ludzkie po swych czterech bokach. (...) Oblicza ich miay taki wygld: kada z czterech istot miaa z prawej strony oblicze czowieka i oblicze lwa, z lewej za strony kada z czterech miaa oblicze wou i oblicze ora (...) (Ez. 1, 5-10) Cheruby przypominaj posgi karibu strzegce Babilonu, a take kojarzy si mog z symbolik Czterech Ewangelistw z Nowego Testamentu. Byy niezwykle podobne do uskrzydlonych sfinksw, lww o ludzkich gowach. Akadyjskie sowo karibu lub kurubu ma zwizek z duchem opiekuczym lub stranikiem. Postacie te byy znane w Mezopotamii ju w III tysicleciu p.n.e.8 W wizji Ezechiela pojawiaj si anioy o twarzach czterech zwierzt: ora, byka, lwa oraz o jednej twarzy ludzkiej. Podobne istoty piewa bd hymny w Apokalipsie wg w. Jana. Natomiast wszystkie te cztery figury czy si mog w postaci sfinksa, ktry ma ludzk gow, ciao byka, pazury i ogon lwa oraz skrzyda ora. 9 W dodatku peni podobn do karibu funkcj stranika. Starotestamentowe anioy maj wic bogat tradycj, nie pojawiy si znikd. Od wiekw strzegy wity, bogw, miejsc witych, bdc zarazem opiekunami wiernych.

R. Grierson, S. Munro-Hay: Arka Przymierza, prze. A. Kowalska, K. Omar Kuraszkiewicz, Wydawnictwo Amber, Warszawa 2000, s. 81 9 por. J. L. Borges przy wsppr. M. Guerrero: Ksiga istot zmylonych, prze. Z. Chdzyska, Prszyski i Ska, Warszawa 2000, s. 73 - 75

www.e-bookowo.pl

S t r o n a | 13

www.e-bookowo.pl

S t r o n a | 14

ANIOY TALMUDU
Talmud jest ksig zawierajc komentarze, dopowiedzenia, nauki rozwijajce przekaz starotestamentowy. Jest to najwaniejsze, obok Miszny, dzieo literatury rabinicznej. Talmud zreszt przytacza jej traktaty, opatrujc je tzw. Gemar, czyli dodatkiem. Talmud istnieje w dwch odmianach jako Talmud Jerozolimski z koca IV wieku i Talmud Babiloski z V, ukoczony w VIII wieku. Talmud, oprcz hagady, czyli legend, przypowieci i alegorii, zawiera przede wszystkim halach. S to ustalenia doktrynalno prawne dotyczce niemal wszystkich dziedzin ycia religijnego i wieckiego w gminie ydowskiej. Twrcy Talmudu, komentujc Pismo, nie mogli pomin kwestii istnienia aniow i penionych przez nich funkcji. Wedug nich, anioowie nie pomagali w stworzeniu wiata. Sami bowiem zostali stworzeni dopiero szstego dnia stworzenia, przed wieczorem, nie za na pocztku stworzenia. 1 Ustalenie to burzy przyjt w tradycji wiar, e Michael pomaga przy wytaniu sklepienia niebieskiego na prawo, a Rafael na lewo.2 W Talmudzie przyznaje si zreszt, e przed niewol babilosk nie znano adnych imion aniow: Imiona aniow jak i nazwiska miesicy sprowadzone zostay do Palestyny przez Izraelitw powracajcych z niewoli babiloskiej. 3 Caa hierarchia tych istot rozwina si dopiero pod wpywem doktryn perskich. Podobnie jak przejto, oczywicie potpiane jako pogaskie, praktykowanie czarw, wrbiarstwa, astrologii, egzorcyzmw, leczenia sympatycznego. Od pogan zapoyczono siedmiu aniow ksit wraz ze sucymi im zastpami aniow niszego stopnia. Imiona hebrajskie i funkcje odpowiadaj cile

pierwowzorom perskim, ktre z kolei byy alegorycznymi okreleniami rnych przymiotw bstwa. Perscy Yazatas, oprcz wykonywania rozmaitych posannictw, chwal Boga i s strami ludzi.4

Talmud, przeoy i objanieniami uzupeni Izaak Kramstck, Warszawa 1869. Przedruk technik fotooffestow, WAiF Reprint Warszawa 1990, s. 68 2 ibidem, s. 68 3 ibidem, s. 69 4 ibidem, s. 70

www.e-bookowo.pl

S t r o n a | 15 Funkcje aniow ze Starego Testamentu zostay opisane w Talmudzie i przetrway w wierzeniach ludu ydowskiego. Specjalne zadania boych wysannikw dotycz

okresu ciy u kobiety i problemu ustalenia pci dziecka. Na czterdzieci dni przed uksztatowaniem si podu archanio Gabriel staje przed tronem Boga, ktry ustala pe podu oraz jego przysz on, czy te ma, po czym Gabriel odnosi nasienie do matki. 5 Dla Boskiej chway anioy jednocz si w miliony. Natomiast kademu czowiekowi przypisanych jest dwch aniow strw. Jeden dobry, drugi zy. Kady dobry czyn dokonany przez czowieka przysparza mu dodatkowo jednego anioa obroc przed Bogiem. I analogicznie: kady zy czyn grozi postawieniem przy czowieku anioa oskaryciela. Kiedy umiera sprawiedliwy: trzy zastpy aniow wychodz na jego spotkanie. Jeden mwi: Niechaj przybdzie w pokoju, drugi dodaje: Niechaj spoczywa na swoim ou, a trzeci recytuje cay wiersz: Niechaj przybdzie w pokoju, niechaj spoczywa na swoim ou, ten co postpowa w prawoci. Kiedy za czowiek niecny opuszcza wiat, wtedy trzy armie zych aniow wystpuj przeciwko niemu, przyjmujc go sowami: nie masz pokoju, mwi Pan, dla niezbonych. (Iz 48, 22) 6 Kademu ydowi w cigu ycia moe towarzyszy a jedenacie tysicy aniow. Ponadto "kade dbo trawy ma swego anioa, ktry mwi mu: ronij". Embrion ju w onie matki uczy si Tory od swojego anioa. Kady nard wierzy, i ma swojego anioa stra, swoje horoskopy, swoje planety i gwiazdy. Tylko Izrael nie posiada tego wszystkiego, gdy jego rol jest spogldanie jedynie w oblicze Boga. Nie ma porednikw midzy Nim a Jego dziemi. W przypadku nieszczcia czowiek nie powinien zwraca si do ktrego z aniow, czy nawet archaniow, ale wprost do Boga. Taki zapis w Talmudzie wiadczy tylko o jednym: kult aniow istnia, mimo e by potpiany. Podobnie jak potpiane byy praktyki magiczne i wrbiarstwo. Trudno, jak wida, odebra czowiekowi pragnienie kontaktu z czym tajemniczym, nadprzyrodzonym. Nawet, gdy grozi to herezj.

5 6

por. K. Wyka: Thanatos i Polska, czyli o Jacku Malczewskim, Wydawnictwo Literackie, Krakw 1971, s.89 Talmud, op.cit., s. 70

www.e-bookowo.pl

S t r o n a | 16

ANIOY NOWEGO TESTAMENTU

Anioy w Nowym Testamencie porednicz w przekazywaniu Prawa Mojeszowego, su Chrystusowi i Jego uczniom oraz opiekuj si maymi dziemi. Kady czowiek z kolei ma wasnego anioa stra.1 Anioy s w Nowym Testamencie zdecydowanie blisze ludziom. Cho s duchami, ukazuj si nie tylko w snach i wizjach, lecz rwnie na jawie, przyjmujc zazwyczaj posta piknych modziecw w niezwykle biaych szatach. Po zmartwychwstaniu wszyscy ludzie bd podobni do aniow, cho nie bd z nimi tosami. Gdy bowiem powstan z martwych, nie bd si ani eni, ani za m wychodzi, ale bd jak anioowie w niebie. (Mk 12, 25) 2 W pismach w. Pawa wymieniane s rne klasy aniow: moce, wadze, zwierzchnoci, panowania. Aczkolwiek sam autor nie popiera kultu aniow.3 Zgodnie z tradycj, kademu z ludzi w chwili narodzin Bg przydziela jednego lub wicej aniow strw. 0 tym, e kade dziecko ma swojego opiekuczego ducha, dowiadujemy si z Ewangelii wg w. Mateusza (Mt 18,10), kiedy to Jezus przestrzega swoich uczniw: Strzecie si, ebycie nie gardzili adnym z tych maych; albowiem powiadam wam: Anioowie ich w niebie wpatruj si zawsze w oblicze Ojca mojego, ktry jest w niebie. Anioy bior czynny udzia w yciu chrzecijan: jeden z aniow uwalnia w. Piotra z wizienia (Dz 12,7-10). Opiekuje si take Kocioem i jest stranikiem porzdku w czasie obrzdw liturgicznych. Anio Paski spenia rol posaca, pojawia si ju w Ksidze Rodzaju. W Nowym Testamencie oznajmia on Jzefowi o narodzeniu Jezusa i nakazuje ucieczk do Egiptu. Najbardziej wyraziste wyobraenia aniow pojawiaj si w Apokalipsie w. Jana. Ksiga ta powstaa pod koniec I wieku. Miaa pokrzepia chrzecijan podczas przeladowa, obiecywaa wyzwolenie z cierpie, dodawaa nadziei. Zawiera sugestywn wizj koca wiata, wielkiej zagady i walki archanioa Michaa z szatanem. Koczy si obra-

1 2

Sownik kultury chrzecijaskiej, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1997, s. 11-13 Pismo wite Nowego Testamentu, prze.z greckigo, Warmiskie Wydawnictwo Diecezjalne, Olsztyn 1990 (dalej oznaczane skrtem NT) 3 Encyklopedia katolicka, tom I,pod.red. F. Grylewicz, R. ukaszyk, Z. Suowski, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 1973, s. 608

www.e-bookowo.pl

S t r o n a | 17 zem Nowego Jeruzalem, miejsca, w ktrym y wiecznie bd wybrani. Anioowie i archanioowie speniaj tu rol wykonawcw woli Boej. Pimiennictwo apokaliptyczne byo bardzo popularne w judaizmie i dwa wieki po Chrystusie. Jako rodzaj literacki przybierao zwykle posta relacji z Boskich objawie, przypisywanych na og dawnej, znanej postaci, np. Adamowi, Henochowi, Ezdraszowi, aby wesprze wiarygodno przekazu. Teksty te byy take dyktowane przez anioa, przekazywane w wizji lub we nie z poleceniem spisania objawionych tajemnic. Skomplikowany jzyk symboli suy ukryciu Boskich tajemnic przed niewtajemniczonymi. Najczciej posugiwano si symbolik liczb, dobrze znan wspczesnym autorowi, cho mniej zrozumia dla innych.4 Apokalipsa zawiera wiele znaczcych symboli. Wrd nich du rol przypisuje si cyfrze siedem: siedem jest Kociow, do ktrych kierowane s listy. Siedem jest Duchw Boga. Natomiast przed tronem niby szklane morze podobne do krysztau, a w rodku tronu i dookoa tronu cztery zwierzta pene oczu z przodu i z tyu: Zwierz pierwsze podobne do lwa, Zwierz drugie podobne do wou, Zwierz trzecie majce twarz jakby ludzk i Zwierz czwarte podobne do ora w locie. Cztery Zwierzta a kade z nich ma po sze skrzyde dokoa i wewntrz s pene oczu, i spoczynku nie maj, mwic dniem i noc: wity, wity, wity, Pan Bg wszechmogcy, ktry by i ktry jest i ktry przychodzi.(Ap 4,6-8). S to anioowie rzdzcy wiatem materii. Wygldem przypominaj starotestamentowe Cherubiny lub Serafiny. Postacie te byy take utosamiane z symbolami Czterech Ewangelistw w sztuce chrzecijaskiej. witego Mateusza przedstawiano jako czowieka bd anioa, witego Jana w postaci ora, w symbolizowa witego ukasza, natomiast lew witego Marka. Podobnie, czterej anioowie zasiadaj na czterech kracach ziemi. Warto tu doda, e Hebrajczycy wyobraali sobie ziemi jako pask, czworoktn tarcz. Zadaniem aniow byo powstrzymywanie czterech wiatrw ziemi, ktre uwaano za przynoszce nieszczcie. (Ap 7,1) Siedem jest pieczci zabezpieczajcych Ksig. I siedmiu aniow, ktrym dano siedem trb. Kade trbienie spowoduje nadejcie kolejnego kataklizmu. Trbienie pitego anioa (Ap 9,1) spowoduje pojawienie si Gwiazdy, ktra z nieba spada na ziemi, i dano jej klucz do studni czeluci. Gwiazda jest tutaj okreleniem anioa karzcego, ktry wypuci ma ze studni czeluci szaracz o mocy skorpionw. Owady te maj nad
4

J. Kracik: Trwogi i nadzieje koca wiekw, Wydawnictwo Znak, Krakw 1999, s. 15

www.e-bookowo.pl

S t r o n a | 18 sob krla anioa Czeluci; imi jego po hebrajsku: ABADDON, a w greckim jzyku ma imi APOLYON. (Ap 9,11) Abaddon znaczy dosownie zatracenie. W Starym Testamencie stanowi synonim lub uosobienie Szeolu. Apollyon to Niszczyciel. Wulgata dodaje jeszcze okrelenie Exterminans. Po wybrzmieniu sidmej trby, pojawia si brzemienna Niewiasta i Smok, symbolizujcy szatana, ktry pragnie pore jej dziecko. I nastpia walka na niebie: Micha i jego anioowie mieli walczy ze Smokiem. I wystpi do walki Smok i jego anioowie, ale nie przemg, i ju si miejsce dla nich w niebie nie znalazo. I zosta strcony wielki Smok, W starodawny, a z nim straceni zostali jego anioowie. (Ap 12, 7-9). Smok, strcony na ziemi, zaczyna mci si na jej mieszkacach. Przekazuje wadz Bestii, na ktrej usugach jest Bestia druga, czyli Faszywy Prorok. Postacie te symbolizuj faszywe kulty religijne. Ratunek dla ludzkoci tkwi w siedmiu czaszach trzymanych przez siedmiu aniow. W kadej z nich znajduje si plaga gniewu Boga na ziemi. (Ap 16,1) Oczyszcz one ziemi z wszelkiego za: I pochwycono Besti, a z ni Faszywego Proroka (...) (Ap 19,20). Potem ujrzaem anioa, zstpujcego z nieba, ktry mia klucz od Czeluci i wielki acuch w rce. I pochwyci Smoka, Wa starodawnego, ktrym jest diabe i Szatan, i zwiza go na tysic lat. (...) A potem ma by na krtki czas uwolniony. (Ap 20, 1-3) I stracony na zawsze do jeziora ognia i siarki, tam gdzie s Bestia i Faszywy Prorok. I bd cierpie we dnie i w nocy na wieki wiekw. (Ap 20,10) Anioy, cho znaczca jest ich rola w Apokalipsie ostatecznie pokonuj siy za nie mog by otaczane kultem. wity Jan pada na kolana, by odda pokon Anioowi, ktry da mu moliwo ogldania wizji Apokalipsy. Anio zwraca mu jednak uwag: Bacz, by tego nie czyni, bo jestem wspsug twoim i braci twoich, prorokw, i tych, ktrzy strzeg sw tej ksigi. Bogu samemu oddaj pokon! (Ap 22,9) Po raz kolejny przypomina si, e cho anioy stoj bliej Boga, jednak tylko Jego mona otacza kultem.

www.e-bookowo.pl

S t r o n a | 19

www.e-bookowo.pl