POTOCKI J. 2004: Wadliwy projekt infrastruktury narciarskiej przyczyn konfliktu w parku narodowym przykad Szrenicy. In: TURSA J.

., MAZURSKI K. R., PALUCKI A. & POTOCKA J. (eds.), Geoekologick problmy Krkono. Sborn. Mez. Vd. Konf., Listopad 2003, Szklarska Porba. Opera Corcontica, 41: 497503.

WADLIWY PROJEKT INFRASTRUKTURY NARCIARSKIEJ PRZYCZYN KONFLIKTU W PARKU NARODOWYM PRZYKAD SZRENICY Defective project of ski infrastructure as a reason of spatial conflict in national park on example of Szrenica POTOCKI JACEK Akademia Ekonomiczna we Wrocawiu, Wydzia Gospodarki Regionalnej i Turystyki, Katedra Gospodarki Przestrzennej, ul. Nowowiejska 3, 58500 Jelenia Gra, PL, email: potocki@ae.jgora.pl
Szrenica stanowi jeden z centralnych orodkw narciarstwa w Karkonoszach, najwikszy po polskiej stronie gr. Jednak istniejc tam sie wycigw i nartostrad zaprojektowano bez naleytego uwzgldnienia uwarunkowa rodowiskowych, wychodzc z bdnego zaoenia, e najlepsze warunki dla narciarstwa panuj wnajwyszych partiach gr. Konflikt przestrzenny zaistnia w wyniku zatwierdzenia przez ministra rodowiska planw rozbudowy bazy narciarskiej m.in. na stokach abskiego Szczytu. Realizacja tych zamierze spowodowaaby degradacj cennych ekosystemw, przy tym w wietle danych klimatologicznych jawi si ona jako cakowicie chybiona. Hala pod abskim Szczytem ley bowiem powyej grnej granicy lasu i nie nadaje si dla masowego narciarstwa zpowodu wysokiej czstotliwoci dni z mg i silnym wiatrem. Szrenica is one of the biggest ski areas in the Giant Mountains. However existing there net of skilifts and ski downhill courses was projected without appropriate compliance of environmental circumstances. It has been assumed, that the best conditions for skiing occurs in the highest part of mountains. The spatial conflict has appeared as a result of acceptance by the Minister of Environment plans of enlargement of skiareas besides all under the mount abski Szczyt. The realization of these plans could cause the degradation of valuable ecosystems. Moreover in the light of climatological data it is completely ineffective. The slopes of abski Szczyt situated above treeline cannot be used for mass skiing because of great frequency of foggy and windy days. Sowa kluczowe: Karkonoski Park Narodowy, baza narciarska, klimat, konflikt przestrzenny Keywords: the Karkonosze National Park, skiinfrastructure, climate, spatial con flict

WSTP
Szrenica stanowi jeden z centralnych orodkw narciarstwa w Karkonoszach, najwikszy po polskiej stronie gr. Zarazem niemal od pocztku lat dziewidziesitych XX w. trwa tutaj konflikt na tle rozwoju

497

zagospodarowania narciarskiego. Wszystkie strony konfliktu (tzn. gestorzy bazy, wadze miasta irodowisko przyrodnikw) przyznaj, e istniejcy system wycigw inartostrad nie spenia we waciwy sposb swojej roli. Nie ma jednak zgody co do zakresu ikierunku ewentualnych nowych przedsiwzi, ktre miayby rozwiza wystpujce problemy zeksploatacj bazy.

BAZA NARCIARSKA W REJONIE SZRENICY

Kompleks narciarski w rejonie Szrenicy powsta w oparciu o kolejk krzesekow ze Szklarskiej Porby Grnej na Szrenic, wybudowan w 1963 r. W lad za t inwestycj ze Szrenicy poprowadzono cztery nartostrady: Lolobrygid, nieynk, tras zjazdow FIS ciana (przedueniem dwch ostatnich tras jest nartostrada Puchatek) oraz najdusz tras Filutek (prowadzc przez Hal Szrenick i dolin Kamieczyka), ktra jednak po kilkunastu latach przestaa by uytkowana. Z czasem grny odcinek wycigu krzesekowego zdublowano dodatkowym narciarskim wycigiem orczykowym. Tak uksztatowana baza narciarska istniaa do koca lat osiemdziesitych XX w., obejmujc pnocny stok Szrenicy. Jej uzupenieniem byy wycigi orczykowe na Hali Szrenickiej i przy schronisku pod abskim Szczytem. Na pocztku lat dziewidziesitych opracowano koncepcj rozbudowy bazy narciarskiej. Mimo powanych kontrowersji, projekt ten, zakadajcy nowe inwestycje w obrbie Karkonoskiego Parku Narodowego, uzyska w 1992 roku akceptacj Ministra Ochrony rodowiska, co wizao si m.in. ze zgod na wyczanie terenw pitra subalpejskiego spod ochrony cisej i wycinaniem zaroli kosodrzewiny. W projekcie tym przewidziano m.in. modernizacj ju istniejcych rodkw transportu pionowego oraz poczenie Szrenicy z Hal Szrenick i Hal pod abskim Szczytem nowymi nartostradami i wycigami (Ryc. 1.). Wymienione zamierzenia inwestycyjne zostay nastpnie wpisane do planu ochrony Karkonoskiego Parku Narodowego, mimo sprzeciwu autorw Operatu ochrony ekosystemw nielenych (FABISZEWSKI & al. 1996). Ryc. 1. Baza narciarska w rejonie Szrenicy (istniejca iprojektowana): 1 Trasy narciarskie: a) istniejce, b) istniejce lecz rzadko uywane, c) projektowane; 2 Kolejki i wycigi narciarskie: a) istniejce, b) projektowane; 3 obszar Karkonoskiego Parku Narodowego: a) strefa ochrony czciowej, b) strefa ochrony cisej; 4 granica pastw; 5 schroniska. Oznacze nia nartostrad: L Lolobrygida, P Puchatek, S nieynka, Z trasa zjazdowa FIS, B Bystra. Opr. wasne. Fig. 1. Skiinfrastructure around the mount Szrenica (existing and projected): 1 Ski downhill courses: a) existing, b) existing but rarely used, c) projected; 2 Ski lifts: a) existing, b) projected; 3 Area of the Karkonosze National Park a) zone of partial protection, b) zone of strict protection; 4 State border; 5 Mountain huts. Designation of ski downhill courses: L Lolobrygida, P Puchatek, S nieynka, Z FIS downhill course, B Bystra. Authors own analysis.

498

Ministerialne przyzwolenie na rozbudow bazy wykorzystano czciowo, realizujc w latach 1993 98 m. in. przebudow istniejcych wczeniej wycigw, budow wycigu narciarskiego na pn.zach. stoku Szrenicy i podwjnego wycigu orczykowego na Hali Szrenickiej. Dotychczas nie zrealizowano natomiast nowych wycigw midzy Szrenic a abskim Szczytem i na samej Hali pod abskim Szczytem. Ju teraz jednak wyranie wida, e dokoczenie caego projektu zagrozi cennym ekosystemom w rejonie Kota Szrenickiego i Hali pod abskim Szczytem, natomiast nie poprawi funkcjonalnoci narciarskiego kompleksu. Podstawow wad kompleksu narciarskiego w rejonie Szrenicy jest koncentracja ruchu wnajwyszych partiach gr. Poza dolnym odcinkiem gwnej kolei linowej ze Szklarskiej Porby na Szrenic, wszystkie rodki pionowego transportu przekraczaj grn granic lasu, wnikajc wstref ochrony cisej. Takie rozplanowanie kompleksu powoduje konflikty z ochron przyrody, atake rodzi powane problemy eksploatacyjne ze wzgldu na czste wystpowanie w grnych partiach Karkonoszy silnego wiatru. W razie jego wystpienia grny odcinek kolei linowej na Szrenic jest zatrzymywany, co powoduje, e z 10,6 km tras narciarskich dostpna jest jedynie nartostrada Puchatek o d. 1,5 km, rwnolega do dolnego odcinka kolei linowej. W efekcie kompleks ten, dysponujcy najdusz sieci wzajemnie skomunikowanych nartostrad w caych Karkonoszach (polskich i czeskich) i 7 wycigami ocznej przepustowoci 9100 osb/godz. (obliczone na podstawie materiaw reklamowych spki Sudety Lift), przegrywa w konkurencji nawet z mniej rozbudowanymi systemami narciarskimi wCzechach (np. na ertov hoe wHarrachov).

Ryc. 2. Schematyczny przebieg kolejek linowych i wycigw narciarskich w kompleksach Szklarska Porba Szrenica i Rokytnice nad Jizerou Lys hora: 1 kolejki i wycigi istniejce, 2 kolejki i wycigi projektowane. Opr. wasne. Fig. 2. Schematic run of skilifts in the skiareas in Szklarska Porba (Szrenica Mt.) and Rokytnice nad Jizerou (Lys hora Mt.): 1 Ski lifts existing; 2 Ski lifts projected. Authors own analysis.

499

W tym miejscu trzeba zauway, e po czeskiej stronie Karkonoszy kompleksy narciarskie generalnie zlokalizowane zostay poniej grnej granicy lasu, co z jednej strony ogranicza pole konfliktw midzy narciarstwem a ochron najcenniejszych ekosystemw, z drugiej strony za utrzymuje ruch narciarski poza stref o najsurowszych warunkach klimatycznych. Jedynym wyjtkiem jest kompleks na Lysej horze w Rokytnicy nad Jizerou, ktry pod wzgldem warunkw terenowych najbardziej przypomina Szrenic. Jednak o ile na Lysej horze grn granic lasu przekracza jedynie gwna kolej linowa, awszystkie pozostae rodki pionowego transportu zlokalizowane s w strefie reglowej i zwykle znajduj si poza zasigiem silnego wiatru, to na Szrenicy wystpienie niekorzystnych warunkw w wyszych partiach gr powoduje zablokowanie niemal caego systemu (Ryc. 2.). Co wicej, dokoczenie planw inwestycyjnych w ksztacie zatwierdzonym w 1992 r. przez Ministra rodowiska nie poprawi funkcjonalnoci caego kompleksu. Rozbudowie ulegnie bowiem infrastruktura narciarska w najwyszych partiach gr, wstrefie o niesprzyjajcych warunkach klimatycznych, co oznacza, e w razie wystpienia silnego wiatru dostpna bdzie w dalszym cigu jedynie nartostrada Puchatek.

KLIMATYCZNE UWARUNKOWANIA NARCIARSTWA W REJONIE SZKLARSKIEJ PORBY

Wystpujca po polskiej stronie tendencja do lokalizowania wycigw i tras narciarskich wnajwyszych partiach gr podyktowana jest mylnym przewiadczeniem, e najlepsze warunki narciarskie panuj w Karkonoszach powyej grnej granicy lasu. Tez tak mona znale wszeregu opracowa (np. w Strategii rozwoju turystyki w wojewdztwie jeleniogrskim z 1997 r.), mimo e wwietle bada klimatologicznych jest ona bdna. Ju w latach siedemdziesitych KWIATKOWSKI iLUCERSKI (1979) wskazywali, e na warunki narciarskie wysokogrskiej strefy Karkonoszy przez wikszo sezonu negatywnie wpywa dua czstotliwo wystpowania mgy isilnego wiatru, za badania GOWICKIEGO (1977) przeprowadzone w Kotle Szrenickim wykazay, e miszo pokrywy nienej powyej grnej granicy lasu wraz ze wzrostem wysokoci maleje (Ryc. 3.).
1400 1350 1300 1250 1200 1150 1100 1050 0 50 95 127 155 166 163 134 131 131 100 150

Ryc. 3. Miszo pokrywy nienej wpolskich Karkonoszach wedug stref hipsometrycznych. Opr. na podstawie: GOWICKI (1977). Fig. 3. Thickness of snow cover in the Polish Giant Mountains due to hypsometric zones. Elaborated on: GOWICKI (1977).
wys. n. 200 [cm]

W konkretnym przypadku Hali pod abskim Szczytem argumentem, ktry pozornie przemawia za udostpnieniem jej narciarzom, jest dugie zaleganie pokrywy niegowej, dziki czemu uprawianie narciarstwa jest tam moliwe nawet w drugiej poowie kwietnia. Wszelako wyniki wspomnianych bada KWIATKOWSKIEGO i LUCERSKIEGO (1979) wiadcz o tym, e w peni sezonu (tj. od grudnia do lutego) w strefie wysokociowej odpowiadajcej hali pod abskim Szczytem (11501390 m n.p.m.) wystpuj wyjtkowo niekorzystne warunki klimatyczne wyraajce si wysok czstotliwoci wystpowania mgy i wiatru o prdkoci przekraczajcej 15 m/s (Ryc. 4.). Tez o nieprzydatnoci

500

m n.p.m. 1400 1000 600 0%

Mga Fog

50%

100%

m n.p.m. 1400 1000 600 0%

Wiatr Wind

50%

100%

Ryc. 4. Czstotliwo wystpowania mgy i wiatru o prdkoci ponad 15 m/s na pnocnych stokach Karkonoszy od grudnia do marca. 1 dni bez mgy; 2 dni z mg; 3 dni bez wiatru oprdkoci ponad 15 m/s; 4 dni z wiatrem o prdkoci ponad 15 m/s. Opr. wasne na podstawie danych w: KWIATKOWSKI & LUCERSKI (1979). Fig. 4. Frequency of occurrence fog and wind (V > 15 m/s) on the northern slopes of the Giant Mts. from December to march. 1 days without fog; 2 days with fog; 3 days without strong wind; 4 days with strong wind (V > 15 m/s). Elaborated on the data in: KWIATKOWSKI & LUCERSKI (1979). wysoko pooonych partii Karkonoszy dla masowego ruchu narciarskiego potwierdzaj wyniki bada klimatologicznoniegowych z czeskich Karkonoszy (BLOCHOV & FANTA 1970, SKORA & al. 1973), ktre zreszt stay si podstaw do rezygnacji z budowy wielkiego kompleksu narciarskiego na stokach Studninej hory. Dodatkowym argumentem przemawiajcym przeciwko rozbudowie bazy narciarskiej na wschd od Szrenicy jest lokalne zrnicowanie warunkw ablacyjnych wywoanych oddziaywaniem fenu. Pnocna strona Karkonoszy przy cyrkulacji z kierunkw poudniowych naraona jest na oddziaywanie suchego i ciepego wiatru fenowego, ktry w zimie powoduje szybki zanik pokrywy nienej (KWIATKOWSKI et HODYS 1985). Jednak ju KOSIBA (1949) zwrci uwag na osabianie efektu fenowego w Szklarskiej Porbie przez rygiel w postaci Wysokiego Grzbietu Gr Izerskich, ktry przy poudniowej cyrkulacji tamuje intensywniejszy spyw mas atmosferycznych po pnocnych stokach Karkonoszy. Trzeba tu jednak zauway, e to osabianie efektu fenowego nie jest rwnomierne. Konfiguracja terenu powoduje, e oddziaywanie fenu sabnie wraz z posuwaniem si ze wschodu na zachd. Konsekwentnemu obnianiu bowiem ulega wysoko wierzchowiny Karkonoszy (abski Szczyt 1472 m, Szrenica 1362 m, Kamiennik 1295m, Mumlawski Wierch 1219 m, Mrtv vrch 1059 m), ktra decyduje o intensywnoci fenu,

501

natomiast ronie wysoko rozcignitego rwnolegle do Karkonoszy na pnoc od Szklarskiej Porby Wysokiego Grzbietu Izerskiego (Zbjeckie Skay 670 m, Czarna Gra 965 m, Wysoki Kamie 1058 m, Izerskie Garby 1084 m), ktry tym skuteczniej efekt fenowy osabia. Poniewa jednoczenie wielko opadw w Karkonoszach ronie ze wschodu na zachd (KWIATKOWSKI et HODYS 1985), logiczne jest, e warunki niegowe, traktowane jako suma czynnika opadowego iablacyjnego, najbardziej sprzyjaj narciarstwu w zachodnich partiach Karkonoszy, przy czym im dalej na zachd, tym s one korzystniejsze. Precyzyjne okrelenie zrnicowania intensywnoci oddziaywania fenu wymagaoby jednak przeprowadzenia bada pod tym ktem. W tym kontekcie rwnie chybiona wydaje si koncepcja budowy kolejki gondolowej ze Szklarskiej Porby redniej na Hal pod abskim Szczytem (wpisana do Studium uwarunkowa ikierunkw zagospodarowania przestrzennego Szklarskiej Porby), ktra miaaby jakoby zasadniczo zmieni oblicze Szklarskiej Porby (CHROMICZ 1995). Realizacja takiego przedsiwzicia umoliwiaby przypadkowym turystom docieranie bez adnego wysiku wbezporednie ssiedztwo nienych Kotw, co narazioby ten zaktek na zwikszony ruch iwkrtkim czasie prawdopodobnie spowodowaoby konieczno zamknicia prowadzcego przez koty szlaku, uchodzcego za jedn z najwikszych atrakcji turystycznych Szklarskiej Porby. Pod wzgldem narciarskim ta inwestycja take nie wydaje si uzasadniona, z powodu wspomnianych ju ogranicze zwizanych z wystpowaniem mgy i silnego wiatru na Hali pod abskim Szczytem, atake silnego naraenia niej pooonych terenw na ablacj wtrakcie fenu (oddziaywanie rygla Gr Izerskich w tej czci Karkonoszy wydaje si ju zdecydowanie sabsze).

WNIOSKI
1. W warunkach Karkonoszy za bd naley uzna rozbudow bazy narciarskiej w najwyszych partiach gr, powyej grnej granicy lasu. 2. W Szklarskiej Porbie optymalnym kierunkiem rozwoju bazy narciarskiej s przede wszystkim tereny pooone na zachd od Szrenicy. Wskazuj na to warunki opadowe iablacyjne. Ponadto tereny te jako nieporwnanie mniej cenne przyrodniczo pooone s poza obszarem Karkonoskiego Parku Narodowego. Natomiast koncepcje rozbudowy bazy narciarskiej po wschodniej stronie Szrenicy s wysoce konfliktogenne i nieuzasadnione warunkami klimatycznymi. 3. Waciwe planowanie rozwoju bazy narciarskiej w Karkonoszach wymaga dalszych, bardziej szczegowych bada nad stabilnoci pokrywy nienej i jej lokalnym zrnicowaniem.

LITERATURA
BLOCHOV I. & FANTA J. 1970: Skonil vzkum lyaskho vyuit Studnin hory. Krkonoe 4/70: 2021. CHROMICZ M. 1995: To tylko pnocny stok. Karkonosze 2/202/95: 2829. FABISZEWSKI J., WOJTU B. & ONIERZ L. 1996: Stanowisko autorw Operatu ldowych ekosystemw nielenych (Planu ochrony KPN) wsprawie planw rozwoju infrastruktury narciarskiej na terenie Karkonoskiego Parku Narodowego. Ms. (Depon. Karkonoski PN, Jelenia Gra). GOWICKI B. 1977: Struktura przestrzenna pokrywy nienej w grnej czci zlewni Potoku Szrenickiego. In: nieg i pokrywa niegowa (mat. z sympozjum w Zakopanem), Materiay badawcze IMGW, Seria Meteorologia: 7795, Warszawa. KOSIBA A. 1949: Czsto szaty nienej na ziemiach lskich. Prace Wrocawskiego Towarzystwa Naukowego, seria B, 21. KWIATKOWSKI J. & HODYS T. 1985: Klimat. In: Karkonosze polskie, p. 87116, Ossolineum, Wrocaw.

502

KWIATKOWSKI J. & LUCERSKI P. 1979: Warunki niegowe i narciarskie na pnocnych stokach Karkonoszy. Opera Corcontica 16: 5171. Strategia rozwoju turystyki w wojewdztwie jeleniogrskim, Jelenia Gra, 1997. SKORA B., BLOCHOV I. & FANTA J. 1973: Prodn podmnky Studnin hory a monosti jejho lyaskho vyuit. Opera Corcontica 10: 147202.

503