ENDOKRINOPATIJE

autokrino djelovanje (npr.rast tumorskih elija)

Meuelijski hemijski posrednicim parakrino djelovanje (npr.nervna transmisija)

endokrino hormoni (amini, peptidi, steroidi)

hipofunkcije Endokrinopatije

hiperfunkcije

primarne (glandularne)

Endokrinopatije

sekundarne
ekstraglandularne tercijarne

- djelimine (npr. HR) ili potpune (npr. svi hormoni adenohipofize) endokrinopatije - latentne i manifestne endokrinopatije
poremeaji u luenju hormona

poremeaji u prenosu hormona

e. poremeaji u mehanizmu djelovanja hormona na ciljna tkiva poremeaji u metabolizmu hormona jatrogene endokrinopatije

POJAANO LUENJE HORMONA

I) II) pojaano luenje hormona u lijezdi (razni uzroci) ektopino luenje hormona tumori neendokrinog porijekla npr. c.a.bronchi M.Cushing a) genska derepresija (samo polipeptidni hormoni) b) aktivacija drugih hormonskih elija (prisustvo i aktivnost ------- elija) c) elijska hibridizacija (spajanje neoplastinih neendokrinih elija sa endokrinim)

Hormoni ATCH i lipotropin (-MSH,endorfin, encefalin) vazopresin gonadotropini

Tumor karcinom bronha,timom, tumor pankreasa, karcinoid bronha, tumori ovarijuma, tumori probavnog sistema karcinom bronha, adenokarcinom pankreasa hepatoblastom, pankreasni i drugi tumori probavnog sistema, karcinom plua, koriokarcinom,karcinom dojke, melanom epidermoidni karcinom plua, hipernefrom, hepatom, pankreasni tumori i drugi tumori probavnog sistema multipli mijelom, Burkittov i drugi limfomi koriokarcinom, epidermoidni karcinom plua, mezoteliom mezodermalni i mezenhimalni tumori feohromocitom, hepatom tumori pankreasa, karcinom plua, feohromocitom

Klinike/metabolike posledice Cushingov sindrom, hipokalijemina alkaloza

dilucijska hiponatrijemija sindrom neprimjeenog luenja ADH prijevremeni pubertet, ginekomastija

PTH

hiperkalcijemija

OAF (engl. osteoclast activating factor) TSH somatomedini (IGF 1 i 2) eritropoetin VIP

hiperkalcijema hipertireoza hipoglikemija eritrocitoza prolivi

infekcije povrede krvnih sudova nekroza tkiva

SMANJENO LUENJE HORMONA

terapijski postupci (zraenje) imunoloki poremeaji nasledni (npr. hipofizni patuljci)

Uticaj drugih inilaca na luenje hormona - ivotno doba (npr. hormon rasta) - druge bolesti (npr. kaheksija, T4 ) - ljekovi (npr. glukokortikoidi)

POREMEAJI U CILJNOM TKIVU

hormonska neosjetljivost (rezistencija) izostanak aktivacije hormona u ciljnom tkivu poremeaji receptora * e. postreceptorski poremeaji

antitijela na hormone ili hormonske receptore

nedostatak ciljnih elija membranski HORMONSKI RECEPTORI unutranji lijezda hormon (I glasnik) krv izvrni organ kompleks hormon-receptor intracelularni hemijski posrednici (II glasnik) (cAMP)

MEMBRANSKI HORMONSKI RECEPTORI

INTRACELULARNI HORMONSKI RECEPTORI za steroide i tireoidne hormone

HORMONSKA REGULACIJA RECEPTORA - promjene koncentracije ili afiniteta hormonskih receptora * - koncentracija homologog hormona (npr. insulin) - koncentracija drugih hormona (npr. estrogen uterus progesteron) T3 T4 adrenergiki receptori u srcu

uroeni

Poremeaji recptora kao uzroci bolesti steeni

pseudohermafroditizam I) Uroeni pseudohipoparatireoidizam (mutacija gena za G5 - - podjednicu receptora za PTH)

metaboliki inioci toksiki inioci

II) steeni

imunoloki inioci
somatske mutacije gena za receptore * mutacije gena za estrogenske i progesteronske receptore u elijama raka dojke i endometrijuma

- poremeaji metabolizma hormona - usporena ------ ili eliminacija (bolesti jetre i bubrega)

POREMEAJI REGULACIJE HORMONSKIH SISTEMA * negativna i pozitivna povratna sprega ( duga hipofiza hipotalamus ciljna lijezda kratka hipofiza hipotalamus ultrakratka hormoni sami koe svoje luenje)

POREMEAJI FUNKCIJE HIPOFIZE I) Poremeaji funkcije prednjeg renja hipofize

panhipopituitarizam 1. nedovoljo luenje < 70-75 % prednjeg renja (hipopituarizam) monotropni primarni sekundarni

a) u djejem uzrastu * poremeaj regulacije rasta

HR

igFT (somato------) u jetri

slabiji anaboliki efekti

- Laronovi patuljci (HR , igFT receptora

) poremeaj na periferiji, na nivou

b) kod odraslih - najee LH i FSH , ACTH , TSH LH i FSH ACTH TSH

sekundarni hipogonadizam

hipofunkcija kore ( z..fasciculata) nadbubrega sekundarna hipotireoza

PRL

izostanak laktacije nakon poroaja

HIPERFUNKCIJA ADENOHIPOFIZE - najee PRL , HR , ACTH e. mikro i makroadenomi

HIPERPROLAKTINEMIJA izostanak inhibicije * kl. sindrom galaktoreja amenoreja

PREKOMJERNO LUENJE HORMONA RASTA prije ili nakon srastanja,kotanih epifiza kod djece gigantizam kod odraslih akromegalija ( rast hrskavice i kostiju, artropatija, visceromegalija, kardiomegalije kod 25% oboljelih, glavobolje, poremeaji sna ) + metaboliki efekti hipofizni diabetes mellitus Prekomjerno luenje ACTH => M. Cushing

POREMEAJI FUNKCIJE ZADNJEG RENJA HIPOFIZE

I) Diabetes insipidus ADH e. ili

neoplazme, upale, hirurki zahvati, povrede sa prelomom baze lobanje, idiopatski

pf. ADH izluuje se 5-15 l/24h hipotonine mokrae (poliurija, nikturija, polidipsija, e) II) Sindrom neadekvatnog luenja ADH (Sy Schwartz-Bartter) e. tumori, ljekovi (npr. vinkristin)

ADH

zadravanje vode volumen plazme hiponatrijemija

POREMEAJI FUNKCIJE TIREOIDNE LIJEZDE Hipertireoza T4 , T3

e.

bolest lijezde TSH i TRH vanhipofizno luenje tireoidnog stimulatora (Basedow-ljeva bolest)

pf. poveana potronja energije (pojaana sinteza i razgradnja bjelanevina) poveani unos hrane, potronja kiseonika, smanjenje toplote tonus simpatikusa -adrenergiki r. tahikardija, periferni i udarni volumen , periferni otpor , tremor, miina slabost

M.Graves Basedow - gua, hormoni , egzoftalmus - autoantitijela (IgG) protiv receptora za TSH ili djelova elijske membrane

HIPOTIREOZA -primarna, sekundarna, tercijarna, zbog periferne rezistencije Primarna - najee Hashimotova bolest

- hronini autoimuni tireoiditis

T4,T3 , TSH

tireoglobularna (IgG)
auto At protiv antimikrozomalna (Ag je tireoidna peroksidaza) koloidni antigen (CA2) tireocitni antigen (u membrani tireocita)

Sekundarna

< 5% svih

TSH e. tumori postpartalna nekroza hirurki zahvati zraenja

,T3

,T4

kl. odrasli : postepeno hipotermija, suva, perutava koa, bradikardija, opstipacija, bradipsihinost, serozni izlivi, grub glas djeca: zaostajanje u razvoju, RPM, screening Netoksina gua - uveanje bez hiperfunkcije - > 10% stanovnitva endemska (nedostatak joda) ili djelovanje strumogenih materija (koe sintezu hormona) npr. tioureja

ORGAN ILI FUNKCIJA nervni sistem

HIPOTIREOZA mentala tupost, usporene i odsutne reakcije, ogranieno izraavanje

HIPERTIREOZA nemir, nervoza, psihika hiperaktivnost

bazalni metabolizam
apetit podnoenje hladnoe znojenje tjelesna masa koa refleksi puls probavni sistem menstruacije holesterol potronja O2 u tkivu

smanjen
smanjen ili normalan nepodnoenje hladnoe hipotermija smanjeno poveana ili bez promjena suva usporeni usporen konstipacija menoragija poviena koncentracija smanjena

povean
povean nepodnoenje topline hipertermija poveano smanjena vlana ubrzani ubrzan prolivi amenoreja sniena koncentracija poveana

aktivnost oksidacionih enzima

smanjena

poveana

POREMEAJI FUNKCIJE NADBUBRENE LIJEZDE - hiperfunkcije po zonama, insuficijencija zbirna I) Poremeaj funkcije kore nadbubrene lijezde holesterol steroidni hormoni vertikalna p.s. z.fasciculata --kortikoidi (kortizol) Sy Cushing horizontalna p.s. z.glomerulosa mineralokortikoidi (aldosteron) aldosteronizam z.reticularis adrenalni androgeni -------------

A.

HIPERFUNKCIJA KORE a) Sy Cushing - kortizol

kortizol primarni (adenom ili karcinom) e.

, ACTH

CRF , ACTH ,cor , M.Cushing sekundarni (ACTH iz hipofize hiperplazija kore )

jatrogeni (dugotrajno lijeenje glukokortikoidima ili ACTH) ektopino luenje ACTH u neendokrinom tumoru ACTH , (ektopini) kortizol ACTH i CRF

kl. kortizol

glukoneogeneza hiperglikemija, gojaznost centripetalnog tipa lipoliza buffalo hump, facies lunata proteoliza negativan bilans azota, miina slabost, atrofija, stanjenje koe, strije lividne, gubitak perivaskularnog potpornog tkiva (ekhimoze, purpure / ) imunoloki sistem antiinflamacijsko dejstvo sklonost infekcijama metabolizam Ca++ i kostiju osteoporoza

HIPERALDOSTERONIZAM

a) primarni (Conn-ov sindrom) e. adenom, hiperplazija, karcinom

pf. ald Na (+ K+ , + H+ ) hipokalijemija, alkaloza, hipertenzija miina slabost, parestezije, kaliopenina nefropatija sa poliurijom odsustvo edema (reakcija na retenciju natrijuma je luenje atrijalnog natriuretskog peptida) b) sekundarni e. vanbubreni uzroci i aktivacija sistema reninangiotenzin-aldosteron * hipovolemija smanjen protok kroz bubreg...

PREKOMJERNO LUENJE ANDROGENA androgenitalni sindrom

a) u djetinjstvu

Kongenitalna adrenalna hiperplazija deficit C21 hidroksilaze (70 %) kortizol ACTH hiperplazija androgeni maskulinizacija enskog ploda pseudohermafroditizam
b) kod odraslih (u vrlo visokim koncentracijama) karcinom dehidroepiandrosteron ene - hirtulizam, akne, grub glas, atrofija dojki, uveanje klitorisa, amenoreja

HIPOFUNKCIJA KORE NADBUBRENE LIJEZDE - primarna i sekundarna - akutna i hronina Primarna hipofunkcija (Addisonova bolest) kliniki kod gubitka > 90% kore obiju lijezda e.

autoimuno TBC infarkt, infekcije meningokokom

aldosteron Na H2O K+ acidoza, hiperkalijemija, hipovolemija, hiponatrijemija, hipotenzija, ok, kortizol TM , glikemija , slabost, emocionalna labilnost ACTH ( MSH) hiperpigmentacija androgeni gubitak pubine i pazune dlakavosti kod ena

Sekundarna hipofunkcija kore nadbubrene lijezde * ACTH e. poremeaji hipotalamusa i hipofize (obino u sklopu panhipopituitarizma)

- izostaje hiperpigmentacija - ACTH vie pogoena zona fascikulata Na

ali bez K+

Jatrogena insuficijencija kore nadbubrene lijezde

dugotrajno lijeenje glukokortikoidima supresija CRF i ACTH atrofija kore nagli prekid lijeenja !!!! hipofunkcija kore

POREMEAJI FUNKCIJE SRI NADBUBRENE LIJEZDE - adrenalin i noradrenalin - gubitak baz znaaja ako je ostali dio simpatikusa neoteen Feohromocitom - tumor hromafinih elija kateholamini glavobolja, znojenje, crvenilo koe, hiperglikemija (antagonist insulina) TA,

POREMEAJI FUNKCIJE POLNIH LIJEZDA

MUKE POLNE LIJEZDE

Funkcija testisa : - stvaranje androgenih hormona ( Leydigove elije)=> embrionalno diferenciranje mukih unutranjih ispoljanjih genitalija, razvoj mukih sekundarnih polnih karekteristika, odravanje libida i potencije u toku zrelog ivotnog doba - stvaranje spermatozoida ( plodnost)30.000.000/24h u toku mukog reproduktivnog ivota

tj.

TESTISI ( tubuli seminiferi)=> spermatogeneza (u citoplazmi Sertolijevih el.) => testosteron i dihidrotestosteron ( u intersticijalnim, Leydigovim elijama)
- holesterol je hemijski prekursor testosterona - testosteron => dihidrotestosteron => citoplazmatski receptori => jedro => sinteza RNK i sinteza proteina - LH-ICSH => luenje testosterona - FSH => funkcija seminifernih tubula i takodje luenje testosterona (regulisanjem broja LH receptora na membranama Leydigovih elija)

HIPOGONADIZAM 1.) PRIMARNI ( HIPERGONADOTROPNI) 2.) SEKUNDARNI ( HIPOGONADOTROPNI)

Klinefelterov sindrom *** 0,2% osoba mukog pola, 47XXY -mali i tvrdi testisi - evnuhoidni habitus - ginekomastija -enski raspored masnog tkiva i pubine maljavosti - mentalna retardacija - azoospermija - poz. Barrovo tjelace

HIPERGONADIZAM
A) u djeijem uzrastu : ( poremeaj hipotalamo-hipofizne osovine)=> PUBERTAS PRAECOX VERA p.f. viak gonadotropina => uveanje testisa, luenje gonadotropina => zapoinje spermatogeneza, razvoj sekundarnih polnih karakteristika PSEUDO PUBERTAS PRAECOX s. Sy ADRENOGENITALIS etiologija: - sekrecija androgenih hormona nadbubrene lijezde - Tu testisa B) ODRASLI: - Tu testisa ( obino maligni)

ENSKE POLNE LIJEZDE

Uloge ovarijuma : - reproduktivna ( normalan menstrualni ciklus) - kontrola sekundarnih seksualnih karakteristika (porast dojki, kvalitet koe, enski glas, enska konfiguracija tijela)

POREMEAJI:

- hipofunkcionalni - hiperfunkcionalni - disfunkcionalni

Podjela prema nivou poremeaja: - PRIMARNI ( poremeaj u jajniku) - SEKUNDARNI ( poremeaj van jajnika)

HIPOGONADIZAM KOD ENA

A) primarni ( hipergonadotropni) B) sekundarni ( hipogonadotropni) *** najee se kod ena u reproduktivnoj dobi i jedan i drugi ispoljava poremeajem menstrualnog ciklusa ( amenoreja) - primarna amenoreja ( bolesnica nije nikad imala menstruaciju) - sekundarna amenoreja ( menstruacija prestala kod ene koja ju je imala)

Prekomjerno luenje androgena iz ovarijuma - lue se u stromi i tekalnim elijama kl. Hirzutizam izrazit rast dlaka u oblastima koe zavisnim od hormona: lice, grudni ko, aksile, abdomen, pubis=> defeminizacija, potom maskulinizacija ( virilizacija) ene Hipertrihoza je bujan rast dlaka na glavi, ledjima i ekstremitetima Policistina bolest jajnika (2-5% ena u reproduktivnom dobu) kl . sterilitet+ ologomenoreja ili amenoreja + esto gojaznost sa insulinskom rezistencijom p.f. neodgovarajui signal HH osovini ( porst conc. androgena ovarijalnog ili androgenog porijekla + gojaznost) => pojaana aromatizacija androgena u esrtogene u masnom tkivu => porast estrogena u plazmi ( ovo nije ciklino luenje kao normalno => inhibicija FSH ( neg. povratnom spregom) + stimulacija luenja LH ( pozitivnom povratnom spregom) snienje FSH => hronini izostanak ovulacije porast LH => hiperplazija strome jejnika i tekelnih elija => pojaano stvaranje androgena=> circulus vitiosus

HIPERGONADIZAM
1.PRIMARNI najee tumori koji lue estrogene tzv.virilizirajui t. u djetinjstvu=> lani prevremeni pubertet razlikovati od pravog prevremenog puberteta ( prijevremeno oslobadjanje hipotalamikih faktora i FSH i LH) 2.SEKUNDARNI 3.TERCIJARNI

MENOPAUZA, zbog iscrpljivanja u snabdijevanju funkcionalnim folikulima iz ovarijuma, > 40.g. ivota - rjedje ovulacije i atrofike promjene u reproduktivnim organima - period nakon gubitka reproduktivne f. je KLIMAKTERIJUM

p.f. prelaz iz ciklinog stanja visokih vrijednosti estrogtena u postmenopauzalne niske vrijednosti => vazomotorni simptomi ( valunzi), psihike smetnje ( razdraljivost, depresija), gubitak kotanog matriksa ( osteoporoza), pojaana sklonost ka aterosklerozi

HERMAFRODITIZAM - poremeaj razvoja gonada, unutranjih i spoljanjih genitalija n= 46XX ili 46XY

PRAVI HERMAFRODITIZAM

- prisustvo mukih i enskih gonada u istoj osobi , ovarijum, testis ili ovotestis - spoljne genitalije nedefinisane, sa mukom ili enskom predominacijom etiologija: moda mutacija genakoji regulie testikularno ustrojstvo rezultira nastankom ovotestisa
MUKI PSEUDOHERMAFRODITIZAM 46 XY, polni organi oba pola, dvopolan izgled i unutranjih polnih organa, mada je jedina polna lijezda testis - heterogena grupa bolesnika sa velikim fenotipskim razlikama

ENSKI PSEUDOHERMAFRODITIZAM 46XX, imaju jajnike i normalno unutranje genitalije, spoljne genitalije maskulinizovane etiologija: enski fetus intrauterino izloen velikoj koliini androgena