Zarzdzanie ryzykiem finansowym

OGLNA KLASYFIKACJA RYZYKA

RYZYKO FINANSOWE
Ryzyko finansowe dotyczy dziaalnoci instytucji finansowych, firm i prywatnych inwestorw. Wie si ono z nieoczekiwanymi zmianami przepyww pieninych, wynikajcych z aktywnoci na rynkach finansowych bd dziaalnoci operacyjnej.

Nieco szersz definicj ryzyka finansowego zaproponowa Bank Rozrachunkw Midzynarodowych (Bank for International Settlements BIS). Wedug tej definicji ryzyko finansowe mona oglnie zdefiniowad jako ryzyko zwizane z podejmowaniem decyzji finansowych, dotyczcych sposobw finansowania dziaalnoci jednostki. Ryzyko to okrelane jest przez rodzaj i struktur poszczeglnych rde finansowania dziaalnoci.

RODZAJE RYZYKA FINANSOWEGO (wg

Banku Rozrachunkw Midzynarodowych)

ryzyko rynkowe (market risk) wie si ono ze zmianami wartoci instrumentw finansowych, kursw walut, stp procentowych, cen towarw; definiowane jako moliwod zmiany warunkw finansowych w wyniku zmian cen rynkowych ryzyko kredytowe, kontrpartnera (credit risk) spowodowane jest przez nierzetelnod jednej ze stron kontraktu finansowego, handlowego, ryzyko operacyjne (operational risk) definiowane jako zagroenie zdolnoci do osignicia zamierzonych celw w wyniku bdw w systemach informacyjnych, bdach pracownikw, lub brakiem odpowiedniej kontroli wewntrznej w danej instytucji,

RODZAJE RYZYKA FINANSOWEGO (wg

Banku Rozrachunkw Midzynarodowych)

ryzyko pynnoci (liquidity risk) skadajce si z dwch elementw: pierwszego, uzalenionego od konkretnego instrumentu finansowego i drugiego, zwizanego z wypacalnoci instytucji. Pierwszy rodzaj ryzyka wie si z niezdolnoci instytucji do zajcia okrelonej pozycji na rynku danego instrumentu z powodu braku pynnoci lub przerwy w dziau rynku. Drugi definiowany jest jako brak zdolnoci do realizowania biecych zobowizao, ryzyko prawne (legal risk) rozumiane jako ryzyko poniesienia straty z powodu nie przeprowadzenia transakcji (ze wzgldu na bariery prawne, nieodpowiedni dokumentacj itp.).

ZARZDZANIE RYZYKIEM
Zarzdzanie ryzykiem to system metod i dziaao zmierzajcych do obnienia stopnia oddziaywania ryzyka na funkcjonowanie podmiotu gospodarczego i do podejmowania w tym celu optymalnych decyzji. Szczegowe poznanie charakteru i zakresu potencjalnego ryzyka pozwala na wybr w odpowiednim czasie czynnoci zapobiegawczych (np. ubezpieczenie od niektrych rodzajw ryzyka) bd te minimalizujcych jego wpyw i skutki.

CEL ZARZDZANIA RYZYKIEM

Gwnym celem zarzdzania ryzykiem jest zabezpieczenie operacyjnej efektywnoci przedsibiorstwa, ktra zakcana moe byd realizujcymi si ryzykami. Cel ten opisad mona jako stabilizacj oraz zapewnienie Kontynuowania dziaalnoci przez przedsibiorstwo w taki sposb, aby moga ona wytwarzad swj produkt lub usug skutecznie i sprawnie. Moliwe jest to pod warunkiem Zachowania ludzkich, fizycznych, naturalnych i finansowych rodkw, ktre przedsibiorstwo uywa do realizacji swych celw.

ETAPY ZARZDZANIA RYZYKIEM

identyfikacji obszarw wystpowania ryzyka oraz jego ocena, zarzdzanie otwartymi pozycjami naraonymi na ryzyko rynkowe,

kontrola prawidowoci przeprowadzonych operacji zabezpieczajcych pod wzgldem formalnym i merytorycznym, ocena efektywnoci stosowanych strategii hedgingowych,

Identyfikacja ekspozycji na ryzyko

Pomiar ekspozycji na ryzyko

Identyfikacja narzdzi kontroli ryzyka

Ocena skutkw ekspozycji na ryzyko

Ocena kosztw i korzyci zastosowania narzdzi

PROCES ZARZDZANIA RYZYKIEM

Budowa strategii kontroli ryzyka

Ocena efektywnoci strategii

IDENTYFIKACJA EKSPOZYCJI NA RYZYKO

Identyfikacja ekspozycji na ryzyko polega na przeanalizowaniu i rozpoznaniu ryzyka zachodzcego w firmie, ktrej celem jest jak najwczeniejsze ustalenie niebezpieczeostw zagraajcych firmie. To jakie rodzaje ryzyka dany podmiot generuje, jest uzalenione od rodzajw przeprowadzanych transakcji oraz specyfiki brany w ktrej prowadzona jest dziaalnod gospodarcza.

Dlatego proces identyfikacji ryzyka powinien byd dziaaniem kompleksowym i obejmowad takie dziaania jak: analiza marketingowa i techniczna polegajca na rozpatrywaniu usug, wasnoci produktw i technologii, analiza procesw dotyczcych danych przedsiwzid np. inwestycyjnych, analiza historycznych danych o zblionym charakterze bd majcych wpyw na badanie aktualnych zjawisk i przedsiwzid.

METODY KONTROLI RYZYKA

Metody kontroli ryzyka moemy podzielid na fizyczne i finansowe.

Fizyczna kontrola ryzyka obejmuje wszystkie operacje stosowane do redukcji iloci i wielkoci strat. Wystpuj tu dwie moliwoci:
1. cakowite wyeliminowanie prawdopodobieostwa straty (tj. unikanie ryzyka albo zapobieganie strat). Jedynym sposobem na uniknicie ryzyka w caoci jest zaprzestanie dziaalnoci, z ktr jest ono zwizane. redukcja ryzyka, ktra moe polegad na ograniczeniu skali dziaalnoci naraonej na ryzyko (np. system limitw kredytowych stosowanych przez banki) lub na dziaaniach organizacyjno-technicznych takich jak: usprawnienia techniczne (zabezpieczenie i ochrona) usprawnienia proceduralne (planowanie i organizacja) dziaania edukacyjne.

2.

Finansowa kontrola ryzyka obejmuje samodzielne zarzdzanie ryzykiem przez dany podmiot czyli tzw. retencj ryzyka albo jego transfer na inny podmiot.

Zatrzymanie ryzyka w firmie jest bardziej popularne duych korporacjach ni w maych firmach. Oznacza ono, e firma Wybraa wariant pokrywania ewentualnych strat sama poprzez: pokrycie straty z zysku netto; sprzeda aktyww w celu zastpienia tych, ktre zostay utracone albo zniszczone; tworzenie na nieprzewidziane wypadki specjalnego funduszu penicego rol samo ubezpieczenia, z ktrego pokrywane s straty

podpisanie umw poyczkowych, ktre mog byd wykorzystane w przypadku wystpienia w firmie strat;
wyrwnanie pozycji walutowych, czyli denie do osignicia rwnowagi pomidzy przychodami i rozchodami w danej walucie w tym samym okresie.

POMIAR RYZYKA
Wan kwesti w zarzdzaniu ryzykiem jest jego pomiar. Istnieje wiele miar ryzyka, ktre oceniaj rne aspekty ryzyka. Najczciej (gownie odnonie ryzyka rynkowego) wyrnia si nastpujce miary: zmiennoci (volatility measures),

wraliwoci (sensitivity measures),

zagroenia (downside risk measures).

Miary zmiennoci odzwierciedlaj zmiany cen lub stp zwrotu Aktyww finansowych. Z reguy bierze si tu pod uwag rozkad cen lub stp zwrotu i wyznacza miary rozproszenia tego rozkadu.
Z kolei miary wraliwoci odzwierciedlaj wpyw pewnych zmiennych, zwanych czynnikami ryzyka, na ceny lub stopy zwrotu aktyww. Przy pomiarze ryzyka rynkowego naley brad pod uwag moliwe niekorzystne odchylenia od oczekiwanych wartoci cen lub stp zwrotu. Prowadzi to do koncepcji miar zagroenia, spord ktrych w Ostatnich latach zdecydowanie najbardziej popularn miar jest wartod naraona na ryzyko (Value at Risk VaR).

ZALETY ZARZDZANIE RYZYKIEM FINANSOWYM

Skonstruowanie i wdroenie systemu zarzdzania ryzykiem finansowym pozwala na uniezalenienie wyniku finansowego, wartoci bilansowej oraz struktury przepyww pieninych od zmian na rynkach finansowych bd innych czynnikw. Dziki temu systemowi przedsibiorstwo moe take dokadniej planowad przysze projekty inwestycyjne, poprzez zagwarantowanie sobie konkretnych cen czynnikw produkcji oraz kosztu pienidza. Kolejn zalet zarzdzania ryzykiem finansowym jest zwikszenie stabilnoci i wiarygodnoci firmy, co czyni j atrakcyjniejsz dla partnerw handlowych oraz instytucji finansowych.

OGRANICZENIE RYZYKA WYNIKAJCEGO ZE ZMIAN CEN NA RYNKACH FINANCOWYCH (KURS AKCJI I OBLIGACJI, KURS WALUTOWY, WARTOD STP PROCENTOWYCH)
Metody zarzdzania tego typu ryzykiem dzielimy na: metody tradycyjne - zarzdzanie aktywami i pasywami (ALM - Asset Liability Management), metody nowoczesne - hedging.

METODY TRADYCYJNE
1. Minimalizacja pewnej miary ryzyka (np. z minimalizacj odchylenia standardowego stopy zwrotu przy zadanej stopie zwrotu) 2. osignicie podanej wartoci miary wraliwoci okrela pewien poziom wraliwoci wartoci portfela instrumentw finansowych lub wyniku finansowego, na zmiany sytuacji rynkowej. Zalicza si tu gwnie: tworzenie portfela akcji o zerowej lub zadanej wartoci wspczynnika b,

immunizacja portfela instrumentw dunych,

operacje depozytowo-poyczkowe w przypadku ryzyka walutowego.

METODY NOWOCZESNE
Nowoczesne metody hedgingowe oparte na instrumentach pochodnych mona podzielid Na: hedging polegajcy na transferze ryzyka, hedging polegajcy na wymianie ryzyka.

TRANSFER RYZYKA

Transfer ryzyka polega na przekazaniu czci ryzyka Innej stronie w zamian za opat, premi. Mona go Dokonad poprzez tradycyjne ubezpieczenie lub zajcie Odpowiedniej pozycji w opcjach. Zalicza si tu przede wszystkim zajcie dugiej pozycji w opcji kupna (call) w Przypadku zabezpieczenia przed wzrostem ceny Instrumentu bazowego.

W przypadku ryzyka zwizanego ze spadkiem kursu, naley kupid opcj sprzeday (put). Transfer ryzyka zwizany jest rwnie z bardziej Skomplikowanymi strategiami opcyjnymi lub wykorzystaniem opcji egzotycznych. Wie sI on take z deltavega gamma hedgingiem, stosowanym w celu zabezpieczenia portfela opcji.

TRANSFER RYZYKA
Transfer ryzyka jest natomiast przesuniciem odpowiedzialnoci z posiadacza strat na kogo innego. Transfer ten moe przyjd dwie formy:

transfer dziaalnoci kreujcej potencjalne straty; na przykad poprzez subkontrakt wynajcie innej firmy do danej pracy, przez co zlecajcy nie ponosi szkody za straty, czy tez odpowiednie klauzule w umowie;

 transfer odpowiedzialnoci za pokrycie ewentualnych strat; moe on przyjd form ubezpieczenia, specjalnej klauzuli w umowie (ktra wycza jedna stron kontraktu od odpowiedzialnoci za szkody powstae w zwizku z wykonywaniem kontraktu), gwarancji bankowej, porczenia czy te operacji hedgingowych.

WYMIANA RYZYKA
Wymiana ryzyka dokonuje si midzy dwoma Podmiotami chccymi si zabezpieczyd. Polega Ona na przekazaniu i otrzymaniu od drugiej strony czci ryzyka.
Najczciej stosuje si strategie wykorzystujce Kontrakty terminowe oraz swapy.

Long hedge stosuje si w celu zabezpieczenia przed wzrostem wartoci instrumentu bazowego. Short hedge pozwala na ochron przed spadkiem Kursu instrumentu bazowego. Oczywicie i tu mona Wykorzystad bardziej skomplikowane metody zabezpieczenia np. Hedging wielookresowy (swap) i zmodyfikowany hedging wynikajcy z ryzyka bazy.

Powysze metody mona stosowad w procesie zarzdzania ryzykiem rynkowym, ktry zoony jest z danych etapw:
identyfikacji obszarw wystpowania ryzyka, w tym etapie naley okrelid rodzaj zajmowanych pozycji, ich wartod oraz rda ryzyk, zarzdzanie otwartymi pozycjami naraonymi na ryzyko rynkowe, w tym etapie nastpuje ustalenie wykorzystywanych instrumentw w celu ograniczenia ryzyka rynkowego, okrela si strategie hedgingowe oraz osoby odpowiedzialne za proces minimalizacji ryzyka, ustala si rwnie limity zaangaowania w instrumenty pochodne,

 kontrola prawidowoci przeprowadzonych operacji zabezpieczajcych pod wzgldem formalnym i merytorycznym, w tym etapie analizujemy zawarte transakcje, kontrolujemy ich wartod oraz moliwe zmiany na rynku, wane jest rwnie prowadzenie przejrzystej dokumentacji oraz systemu raportowania procesu zabezpieczania.
ocena efektywnoci stosowanych strategii hedgingowych, polegajca na analizie zmian wartoci pozycji zabezpieczanej oraz odpowiadajcej jej pozycji zabezpieczajcej.

SYSTEM ZARZDZANIA RYZYKIEM

Na podstawie powyszych zaoeo naley Zbudowad system zarzdzania ryzykiem rynkowym, ktry najlepiej odpowiada prowadzonej przez firm dziaalnoci oraz prognozowanym przepywom finansowym naraonym na ryzyko.

System powinien speniad nastpujce cechy:

brak spekulacji, dynamiczne zarzdzanie ryzykiem rynkowym, aktywnie reagujce na sytuacj rynkow, zapewnienie bezpieczeostwa strategii hedgingowych, poprzez oddzielenie funkcji realizacji strategii od funkcji kontrolnych, dua elastycznod, pozwalajca na rozbudowanie systemu w ramach potrzeb.

Nowoczesne system zarzdzania ryzykiem coraz czciej wykorzystuj instrumenty pochodne, ktre zastpuj tradycyjne metody zarzdzania aktywami i pasywami. Dziki temu horyzont zarzdzania ryzykiem znacznie mg si skrcid. Pozwolio na biece zarzdzanie pozycjami naraonymi na ryzyko w oparciu o procedury marking to market. Stosowanie tych metod wie si take z wykorzystaniem coraz bardziej wyrafinowanych instrumentw finansowych oraz narzdzi technologicznych i informatycznych. Dziki temu systemy zarzdzania ryzykiem mog jednoczenie chronid przed wieloma ryzykami, co pozwala na efektywniejsz i skuteczniejsz ochron.

W zalenoci od prowadzonej dziaalnoci przyjmuje si rn polityk zabezpieczenia przed ryzykiem. Wyrniamy tu podstawowe dwa rozwizania: zarzdzanie ryzykiem od gry do dou (top-down) polega to na ustaleniu przez zarzd instytucji okrelonego cakowitego poziomu ryzyka finansowego, a nastpnie okreleniu limitw dla poszczeglnych jednostek organizacji, zarzdzanie ryzykiem od dou do gry (bottom-up) polega to na okreleniu miejsc powstawania ryzyka, a nastpnie konsolidacji jego wartoci w celu ustalenia cakowitego poziomu ryzyka,

TECHNIKI OKRELANIA RYZYKA

Firmy i instytucje finansowe w celu okrelenia ryzyka stosuje wiele technik, najpopularniejsze z nich to: metodologia VaR, metoda luki, analiza scenariuszy, symulacje Monte Carlo,

VALUE AT RISK
Value at Risk jest najpopularniejszym rozwizaniem, jeli chodzi o pomiar ryzyka rynkowego, ale jest rwnie stosowana do innych rodzajw ryzyka, tj. kredytowego i operacyjnego. Jest to w pewnym sensie uniwersalna miara ryzyka, poniewa daje moliwod wyraenia ryzyka rnych pozycji przyjmowanych na rynku finansowym w sposb jednolity.

Miara Var miar w grupie miar zagroenia, ma due walory interpretacyjne i jest zalecana przez instytucje nadzoru pomiaru ryzyka instytucji finansowych. Wykorzystywana jest take do pomiaru innych ni ryzyko rynkowe rodzajw ryzyka finansowego. Jest podstaw dla innych miar ryzyka, sucych analizowaniu ryzyka przedsibiorstwa. S to miary zagroenia, jakie jak np.. : EaR (Earnings at Risk), EPSaR (Earning Per Share at Rist), CFaR (Cash Flow at Risk), CCFaR (Credit Cash Flow at Risk) czy LaR (Liquidity at Risk)

Jest to strata wartoci rynkowej (instrumentu finansowego, portfela, instytucji) taka, e prawdopodobieostwo osignicia jej lub przekroczenia w zadanym przedziale czasowym jest rwne zadanemu poziomowi tolerancji. Zaley od dwch parametrw, ktre powinny zostad okrelone: Horyzont czasowy Poziom tolerancji

VALUE AT RISK
Formalnie VAR mona okrelid nastpujco:

P(W Wo VaR)=
Gdzie Wo obecna wartod portfela W wartod portfela na koocu okresu, jest to zmienna losowa poziom tolerancji (prawdopodobieostwo liskie 0, z reguy 0,01 lub 0,05)

VALUE AT RISK
Value at Risk VAR = -RWo
Gdzie stopa zwrotu (przy kapitalizacji okresowej) jest okrelona jako

R=(W Wo)/Wo

METODY SZACOWANIA VAR

Podejcie wariancji kowariancji Symulacja historyczna Symulacja Monte Carlo Podejcie wyznaczania kwantyla dowolnego rozkadu Podejcie oparte na teorii wartoci ekstremalnych Podejcie oparte na wykorzystaniu wartoci pochodzcych z ogona rozkadu

SYMULACJA MONTE CARLO

W symulacji Monte Carl przyjmuje si pewnien hipotetyczny model, ktry najlepiej opisuje mechanizm ksztatowania si cen (lub stp zwrotu) instrumentw finansowych. Zaleca si aby ten model by wczeniej zweryfikowany na wielu danych empirycznych.

PORWNANIE METOD SZACOWANIA VALUE AT RISK

METODA
Podejcie wariancji kowariancji Symulacja historyczna

ZALETY
Prostota

WADY
Przyjcie zaoenia rozkadu normalnego; problem oszacowania redniej i wariancji na podstawie danych z przeszoci Problem z otrzymaniem jednorodnych danych historycznych; wraliwo otrzymanych wynikw na zbiory danych zastosowane w obliczeniach; konieczno ustalenia dugoci okresu z ktrego maj pochodzi dane. Dua zaleno wynikw od przyjtego modelu cen (stp zwrotu)

Metoda nieparametryczna

Symulacja Monte Carlo

Dua dokadno; stosuje si wwczas, gdy nie ma moliwoci uycia innych podej

METODA
Wyznaczenie kwantyla dowolnego rozkadu

ZALETY

WADY

Wykorzystanie Problem oszacowania innych rozkadw parametrw rozkadu na ni normalny podstawie danych z przeszoci; trudnoci ze statystycznym wnioskowaniem dla rozkadw stabilnych Problem oszacowania parametrw rozkadu maksymalnej straty Stosowanie klasycznych metod estymacji pogarcza jako oszacowa; problem ustalenia wartoci progu tzw. u

Teoria wartoci Uwzgldnienie ekstremalnych nietypowych sytuacji Wartoci pochodzce z ogona rozkadu Wykorzystuje obserwacje pochodzce tylko z ogona rozkadu

ZALETY VALUE AT RISK

Uniwersalnod ta sama koncepcja pomiaru ryzyka rynkowego jest wykorzystywana waciwie dla wszystkich rodzajw pozycji przyjmowanych przez jednostk, jak rwnie ta sama koncepcja pomiaru ryzyka moe byd stosowana do pomiaru inncyh rodzajw ryzyka, np.. Ryzyka kredytowego czy operacyjnego (oczywicie techniki szacowania wartoci zagroonej s rzne w kadym przypadku, ale ryzyko zostaje wyraone w sposb jednolity), uatwia to porwnania i tworzenie zagregowanych miar ryzyka

 Popularnod w 1994 r. instytucja finansowa JP Morgan ujawnia stosowany przez ni system zarzdzania ryzykiem rynkowym Risk Metrics, w 1997 r. system CreditMetrics, a w 1999 r. Corporate Metrics, poza tym jest rekomendowana przez instytucje nadzorcze, takie jak: Grupa Trzydziestu (Group of Thirty), Komitet Bazylejski do Spraw Nadzoru Bankowego, w Posce zaleca j Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego Wyraa ryzyko w sposb atwy do zinterpretowania (jako maksymaln moliw do poniesienia strat mierzon w jednostkach pieninych)

 Okrela prawdopodobieostwo wystpienia ustalonej zmiany wartoci czynnika ryzyka (inne miary ryzyka, np.. Zmiennoci czy wraliwoci, tego nie okrelaj)

Moe byd stosowana do okrelenia zabezpieczenia kapitaowego instytucji Uwzgldnia efekt dywersyfikacji portfela

WADY VAR
Okrela strat spowodowan normalnym funkcjonowaniem rynku, przy okrelonych zaoeniach (czas, poziom tolerancji), a zatem jeli warunki rynkowe zmieni si gwatownie, VAR bdzie bezuyteczna Nie okrela, jak wysokie bd straty, jeli wartod VAR zostanie przekroczona

 Nie jest koherentn miar ryzyka w oglnym przypadku, tj. gdy stopa zwrotu z portfela ma inny rozkad ni wielowymiarowy normalny czy inny wielkowymiarowy rozkad eliptyczny

Trudnoci w dokadnym oszacowaniu, zwaszcza dla zoonych portfeli

Wyniki oszacowao wraliwe s na metod estymacji

KONIEC