VITAMINI

Vitamini
Esencijalne, fizioloki aktivne, organske tvari koje su u
malim koliinama neophodne za rast, razvoj i normalno
odvijanje metabolikih procesa
Casimir Funk, 1912. izolirao tiamin iz ljuski rie i
predloio naziv vitamin
vita + amin(e) amin neophodan za ivot
Veina vitamina se ne moe sintetizirati u organizmu,
te ih je neophodno unositi hranom
Oni koji se mogu sintetizirati u organizmu:
vitamini K i H, produkti su bakterija crijevne mikroflore i
oslobaa ih u crijevima u obliku koji se moe apsorbirati
vitamin B3 iz triptofana
vit. D3, sintetizira se u koi pod uticajem UV zraka
Izvori vitamina:
normalna, raznovrsna prehrana,
preparati (biolokog ili sintetskog porijekla) ili
u obliku provitamina
 Uloga u organizmu
Potrebni u malim koliinama (mg ili g/dan)
stoga ovi elementi (nutrijenti) imaju prefiks mikro

Nain djelovanja:
koenzimi ili prostetike grupe enzima, koje su
neophodne za pravilno djelovanje enzima
veina vitamina topivih u vodi (osim C vitamina) imaju
ulogu koenzima ili su prekursori koenzima,
samo jedan liposolubilni - vitamin K
Na taj nain ukljueni su u metabolizam:
ugljikohidrata, masti, proteina i nukleinskih
kiselina
Drugi vitamini su potrebni:
za stvaranje kolagena,
kostiju, koagulaciju krvi,
vid, diferencijaciju elija
 Nedostatak ili smanjena iskoristivost vitamina iz
hrane specifini sindrom
Pri razliitim oboljenjima, primjenom antibiotika, tekim
dijetama, dolazi do naruavanja normalnog balansa
vitamina u organizmu takva stanja zahtjevaju vitaminsku
terapiju

Avitaminoza - hronini ili dugoroni nedostatak

vitamina: nono sljepilo (vitamina A), beri beri
(vitamina B1), pelagra (vitamin B3), skorbut (vitamin C),
rahitis (vitamin D) i
Hipovitaminoza - djelimini nedostatak 1 ili vie
vitamina
Hipervitaminoza - prevelik unos vitamina
vitamini topivi u mastima mogu izazvati predoziranje s
ozbiljnim posljedicama:naroito A i D vitamini
vitamini topivi u vodi kod predoziranja ne uzrokuju tetne
posljedice jer se viak izlui iz organizma urinom
 Hipovitaminoza
Moe nastati zbog neadekvatne tj. siromane
prehrane:
niskokalorina i neraznovrsna prehrana,
iscrpljujue dijete, hronini alkoholizam...

Loe apsorbcije vitamina:

razlike u funkciji probavnog trakta, ovisno o dobi
neka oboljenja mogu uticati na apsorbciju i
bioiskoristivost vitamina (oboljenje jetre i unog
trakta, tekih dijareja i anemije)

Poveane potrebe za vitaminima:

za vrijeme rasta i razvoja, rekonvalescencije
zahtjevnih sportskih aktivnosti, napornog fizikog
rada, trudnoa i dojenja, hipertireoidizma, febrilnih
stanja i stresa
Vodi za prehranu piramida
potrebnih namirnica
Podjela vitamina s obzirom na topivost
Vitamini topivi u lipidima LIPOSOLUBILNI
poremeaji koje uzrokuje nedostatak nekog vitamina:
A - kseroftalmija
D - rahitis
E - nepoznat DEKA
K - poremeaj zgruavanja krvi
Vitamini topivi u vodi HIDROSOLUBILNI
B1 - beri-beri, polineuritis
B2 - keratitis, neuritis
B3 - pelagra, dermatitis
B5 - rijetka B-kompleks
B6 - epileptiki napadi, dermatitis
B7 - rijetka
B9 - megaloblastina anemija
B12 - perniciozna anemija
C skorbut
Inozitol, holin, lipoina kis. i PABA
Liposolubilni vitamini
Sadre samo atome C, H i O
Apsorbuju se i prenose
lipidima
Putem krvi se transportuju
vezani za proteinske
nosae
Deponuju se jetri i masnom
tkivu
Visoke doze mogu biti
toksine (naroito vit. A iD)
Kliniki znakovi nedostatka
razviju se nakon vie
godina
Osjetljivi su i moraju se
zatititi od toplote,
oksidacije, metalnih iona
i UV-zraenja
Hidrosolubilni vitamini
Sadre atome C, H, O i N, S
ili Co (vit. C izuzetak)
Apsorbuju se direktno u
krvotok,
Putuju slobodno, ne
trebaju proteinske nosae
Viak se ne deponuju se u
tkivima (osim B12), jer se
viak izluuju urinom
Nii nivo toksinosti od
liposlubilnih vitamina
Kliniki znakovi
nedostatka pojavljuju se
unutar 6-8 sedmica
Stabilniji u veini uslova
 DEFINICIJE
PROVITAMINI spojevi koji se u organizmu prevode
u metaboliki aktivan oblik vitamina.
prekursori, pretee vitamina
npr. -karoten vitamin A

VITAMERI lanovi iste grupe vitamina

npr. vitamin D i K

ANTIVITAMINI ili antagonisti vitamina spojevi

slinog sastava, ali suprotne bioloke aktivnosti koji
mogu umanjiti ili potpuno inaktivirati katalitiko
djelovanje vitamina
npr. vezanje vitamina u nedjelotvoran kompleks
(avidin + biotin)
oralni antikoagulansi antivitamini vit. K
 Uloga vitamina B kompleksa
Svaki vitamin B kompleksa je dio jednog ili vie
koenzima koji omoguavaju enzimima hemijski rad.

1. Dijelovi su koenzima koji su aktivni u elijskom

metabolizmu i oslobaanju energije iz
ugljikohidrata, masti i aminokiselina
2. Za rad nervnog sistema
3. Za izgradnju i obnavljanje tkiva
(koe, sluzokoe, kose, noktiju)
4. Uestvuju u stvaranju eritrocita i
5. Uestvuju u sintezi DNK, tj. stvaranju novih
elija
KOENZIMI:
tiamina (B1)
riboflavina (B2)
niacina (B3)
vani su u energetskom metabolizmu.

KOENZIM:
vitamina B6 je potreban za izgradnju
AK i time proteina.

KOENZIMI:
folata (B9) i vitamina B12 su potrebni za
izgradnju eritrocita, RNK i DNK, a
time i novih elija.
 Tiamin, B1
Drugi nazivi: aneurin
RDA mukarci: 1,2 mg/dan

RDA ene: 1,0 mg/dan

RDA - Recommended daily allowance; preporuen dnevni unos

Uloga u organizmu:
Aktivna forma TPP (tiamin-pirofosfat) koji je
neophodan za metabolizam UH (ugljikohidrata)
energetski metabolizam,
TPP je koenzim dekarboksilaza i aldehid-
transferaza (prenos aldehidne grupe)
Odrava integritet mukoznih membrana
Osigurava normalnu funkciju nervnog sistema,
miia i srca
 Izvori
tiamina
neoljuteno zrno
itarica i rie
pivski kvasac
penine klice
orasi,
naranda,
grah, graak
mrkva,
mlijeko,
meso, jetra
riba, koljke
Hipovitaminoza B1
Bolest beri-beri, koja se javlja u 3 oblika:
nervnom, krvnom i gastrointestinalnom

Nervni
oteenje mozga, psihoze, a kod nekih oblika
manifestuje se polineuritisom kojeg prati
paraliza i atrofija miia (najtei)
Krvni oblik beri-beri
smetnje u radu srca,
zadravanje vode (pojava edema)
GIT - oblik beri-beri
oteenje mukoze, povraanje, dijareja
 Povien unos B1:
Ublaava simptome depresije, umora, munine na
putovanjima
Poboljava mentalnu usporenost
Poboljava apetit
Povien unos pomae:
trudnicama,
dojiljama,
dijabetiarima,
osobama izloenim stresu,
alkoholiarima

Pomae nakon oporavka od bolesti, osobama sa

bolestima
jetre, titnjae i kod dugotrajnih proljeva
 Tiamin, B1

H 3C N NH 2
S

N N Cl
OH

CH 3

Po svojoj strukturi je bicikliki sistem: tiazolskog (metilhidroksietil-tiazol

i pirimidinskog (metil-6-amino pirimidin) prstena, meusobno povezanih
metilenskim mostom.
U namirnicama se nalazi kao tiamin-pirofosfat (TPP), a u lumenu crijeva
se konvertuje u tiamin djelovanjem GIT -fosfataze, prije resorpcije.
 Aktivacija tiamina

Aktivna forma koenzima, tiamin pirofosfata (tiamin

difosfata, TPP), se sintetizira enzimatskim prenosom
pirofosfatne grupe ATP na tiamin.
 Tiamin, B1
Sinteza:
NH2 CH2OC2H5
5 CH2Br
H3C C CH3OCH CCH2OC2H5 N N
+ HBr
2
NH2 CN H3C N NH2 H3C
4
N NH2
acetamidin 1-metoksi-3-etoksi 4-amino-2-metil 4-amino-2-metil-5-bromometil
cijano-propen 5-etoksimetil pirimidin
pirimidin
CH3
NH2 O N
CH3 4
+ C
H C S CH2CH2OH
Br CHCH2CH2OH S

metilaminosulfid metil-bromhidroksi 3-hidroksietil-4-metil-tiazol

propilketon

aminometil-bromometil pirimidin + metil-hidroksietil tiazol

 Riboflavin, B2
Drugi naziv: laktoflavin
RDA mukarci: 1,4-1,7 mg/dan
RDA ene: 1,2-1,3 mg/dan

Uloga u organizmu:
Dio
je koenzima:
FMN (flavin-mononukleotida)
FAD (flavin-adenin-dinukleotida)
koji su vani za redoks reakcije u eliji
 Izvori
vit. B2
mlijeko, sir
jaja
cjelovite itarice
obogaeni hljeb i
brano,
nemasno meso,
iznutrice
bademi, orasi
mahunarke
brokule, svjee
zeleno lisnato
povre
 Riboflavin, laktoflavin
Triciklike strukture B2
Izoaloksazin

Polihidroksilni alkohol
D-ribitol
 Riboflavin, B2
Fosforilacijom nastaje:
Riboflavin monofosfat (FMN),
FMN se vee za adenin preko riboze i nastaje
Flavin-adenin dinukleotid (FAD)

AMP NH2

FMN OH OH OH O O N N
CH2 CH CH CH CH2 O P O P OCH23
H3C N N
N N O OH OH O
H H
NH
H3C N OHOH
O
Oba koenzima su vana za tkivnu respiraciju!
 Riboflavin, B2
Uloga u organizmu:
Dio je koenzima:
FMN (flavin-mononukleotida)
FAD (flavin-adenin-dinukleotida)
prenose H+ iona tj. vani su za redoks
reakcije u eliji,

vaan je za metabolizam ugljikohidrata, masti i

proteina (stvaranje energije iz hrane)
osigurava zdravu mukoznu ovojnicu respiratornog,
probavnog i cirkulacijskog sistema (uz vitamin A)
uva integritet nervnog sistema, koe i sluznice
Hipovitaminoza - posljedica hroninih proljeva i
dugotrajnog koritenja antibiotika
Manjak riboflavina uzrokuje:
alergijske reakcije i upalne procese na koi - masni i
ljuskavi osip koe (seboroini dermatitis),
potekoe u zarastanju rana,
oticanje sluznice usana i jezika (glositis),
ragade uglova usana,
iritacija oiju
Daje se oralno, i.m. injekcije ili i.v. (infuzije)

Povien unos koristi:

trudnicama, dojiljama, alkoholiarima,
osobama izloenim stresu,
osobama koje se oporavljaju nakon operacije,
sportistima,
osobama koje imaju hipertireoidizam
 Niacin, B3
Drugi nazivi:
Nikotinska kiselina
Provitamin
Nikotinamid N
Niacinamid
Vitamin PP (lijei pelagru)

COOH
Niacin: moe nastati u org.
od aminokiseline triptofana,
N Vitamin
pa nije klasini vitamin
Mukarci: 16 mg /dan
ene: 14 mg /dan NH 2
Najvea dozvoljena kol. za
odrasle: 35 mg/dan O
 Izvori
niacina
Proteinske
namirnice
Meso (jetra,
govedina,
puretina),
riba (tuna, losos),
jaja,
mlijeko,
kikiriki, ljenici
mahunarke
itarice
kvasac
 Niacin, B3
Uloga u organizmu:
Dio koenzima
NAD (nikotinamid adenin dinukleotid)
NADP (njegova fosfatna forma)
KOENZIMI - su brojnih oksidoreduktaza, enzima
ukljuenih u prenos elektrona u respiratornom
lancu
Pomae procesu oslobaanja energije iz hrane,
Pomae procesu sinteze DNK,
Nikotinamid - vaan za sintezu hema

Nikotinska kiselina i esteri su vazodilatatori

Nikotinska kiselina - smanjuje nivo holesterola, jer

ga vezuje u slobodne i esterificirane masne
 Strukturno se sastoji iz:
nikotinamidskog dijela i

baze adenina i 2 riboze

koje se veu preko
fosfatnih jedinica

Sinteza niacina
SO3H CN COOH
ulje KCN +
H
N N N N
PIRIDIN SULFOPIRIDIN NIKOTINONITRIL NIKOTINSKA
KISELINA
COCl NH CONH2
SOCl2 3

N N
Hipovitaminoza
Dovodi do PELAGRE (pelle agra= gruba koa)
degenerativne promjene na koi ljutenje
epiderme,
oteenje CNS - neuritis, depresija, gubitak
pamenja, pa i demencija
GIT poremeaji - dijareja, hipersalivacija, ulceracije
bukalne sluznice

3D: dermatitis, demencija, diareja

Endemina u djelovima Svijeta, gdje se

prehrana temelji na kukuruzu.
 Niacin, B3

PRIMJENA
Prevencija i terapija ateroskleroze
kombinuje se s drugim hipolipemicima
U terapiji migrene
U lijeenju posljedice modanog udara
Profilaksa pelagre
 Vitamin B5
Drugi naziv: pantotenska kiselina
Nije klasian vitamin B grupe

* 3 4

3,3-dimetil-2,4-dihidroksi-butanoilamino propanska kiselina

1 hiralni centar
Aktivan je samo D(+) - izomer pantotenske kiselina
PANTENOL (alkohol) provitamin
Dnevne potrebe odraslih: 5 mg
 Izvori
vitamin B5
iznutrice,
puretina, losos,
jaja
mlijeko i mlijeni
proizvodi
cjelovite itarice,
smea ria, lea,
orasi, kukuruz,
grah, graak, krompir
kvasac
matina mlije
 Vitamin B5
CoA
Uloga u organizmu:
Sastavni je dio koenzima A (CoA),
koji uestvuje u metabolizmu ugljikohidrata,
masti i proteina,
doprinosi oslobaanju energije ueem u ciklusu
limunske kiseline,
kao prenosilac acetil grupe u stvaranju
neurotransmitera acetilholina
uestvuje u sintezi masnih kiselina, holesterola,
a time i steroidnih hormona
formiranju i aktivaciji antitijela.
 Vitamin B5
HIPOVITAMINOZA - je rijetka kod zdravih ljudi,
jer je vrlo rasprostranjen u hrani, naroito mesu, a ako
do nje doe simptomi su:
povraanje, uznemirenost, bolove u trbuhu, arenje
stopala, grenje miia, infekcije gornjih disajnih
organa.

Dodatno se daje:
trudnicama
enama koje uzimaju oralne kontraceptive
alkoholiarima,
kod oboljenja jetre
celiakija
osobama izloenim stresu
 Vitamin B5
Upotreba:
U suplementima pantotenska kiselina se obino nalazi u
formi Ca-D-pantotenata
Povoljno djeluje kod:
smanjuje upalu koe,
ubrzava zacjeljivanje rana ubrzava epitelizaciju,
koristi se u lijeenju dermatitisa
kod zapaljenja sluznice usne duplje, drijela, jezika i
desni (stomatitis, afte, glositis, faringitis, laringitis).
Koristi se urazliitim farmaceutskim oblicima:
tableta - sublingvalno,
otopine - za ispiranje grla,
losiona i krema - za smanjenje upale koe
mast - za rane i opekotine
 Vitamin B6
Dolazi u tri oblika:
Piridoksin (C-4 -CH2OH)
Piridoksal ( C-4 -CHO)
Piridoksamin (C-4 -CH2NH2)
U organizmu se sva 3
spoja prevode se u
fizioloki aktivan oblik:
piridoksal-5-fosfat i
piridoksamin-5-fosfat

CH2OH CHO CH2NH2

HO CH2OH HO CH2OH HO CH2OH
3 5

1
H3C N H3C N H3C N

RDA odrasli: 2-10 mg/dan

 Izvori
vitamina B6
meso, riba, jetra
jaja
kvasac
krompir
mahunarke
ne-citrusno voe
klice itarica
sojini produkti
mlijeko
banane
ljenici
 Vitamin B6
Uloga u organizmu:
PLP (PIRIDOKSAL-5-FOSFATA) i piridoksal-5-fosfat

PMP(PIRIDOKSAMIN-5-FOSFATA)
uestvuju u metabolizmu UH, proteina i masti

Konzimi su dekarboksilaza, fosforilaza, transaminaza

(dekarboksilacija,racemizacija, transaminacija)
Odgovoran za biohemijske puteve sinteze
monoaminskih neurotransmitera
Dekarboksilacija:
5-hidroksitriptofana u serotonin
(5-hidroksitriptamin, 5HT)
3,4-dihidroksifenilalanina (L-DOPA) u dopamin,
noradrenalin i adrenalin
glutaminske kiseline u GABA
Vitamin B6

za pretvaranje triptofana u niacin (B3)!!!!

normalno funkcioniranje nervnog i imunog
sistema
uestvuje u reguliranju nivoa eera u krvi
pomae u odravanju zdravlja limfoidnih organa
(timusa, slezene i limfnih vorova) stvaranju
leukocita
neophodan za stvaranje crvenih krvnih zrnaca,
lijei odreene oblike anemija
 Vitamin B6
Simptomi hipovitaminoze
Hipovitaminoza dovodi do:
Neurolokih poremeaja:
upale nerava,
depresija,
nesanice
rijetko i epileptikih konvulzija (smanjenje GABA u
CNS-u)

Promjena na koi:
seboroinog dermatitisa

Poremeaj u hematopoetskom sistemu

Poremeaj reprodukcijskog sistema
Pojaano izluivanje uree, ksanturanske i oksalne
kiseline
Upotreba vitamina B6
bolesti jetre
alkoholizam
lijeenje mentalnih bolesti i poremeaja
neuralgije,
nesanica
konvulzije
menstrualni bolovi
razdraljivost u trudnoi, PMS-u
antiemetik (trudnoa, radijacijska bolest)
hipertireoidizam
anemija ovisna o B6
stres
dermatitis (akne)
astmatiari (djeca) koji koriste TEOFILIN
(teofilin-smanjuje skladitenje B6)
 H3C CH3
4-metil-5-cijanooksazola CH
O
NC O CH3 O
O NC
+ CH
O
H3C N O CH3
H3C N
izopropil dihidrooksazepin
H3C CH3
CH
O CH2OH
O HO CH2OH
- HCN HO HCl
. HCl
H2O
H3C N
H3C N cijepanje
piridin-oksazepinski acetala
derivat piridinoksazepinski derivat

CH2OEt CH2OEt CH2OEt

SINTEZA:
C O polazi odCH
4-metil-5-cijanooksazola,
CN
+ 2
CNkondenzira
HNO O se
N sa 3 2 CN
CH2
IZOPROPIL
C O
DIHIDROOKSAZEPINOM
H2N
C O
H3C
u meuprodukt
N OH
koji se
H C
oduzimanjem
N OH 3

HCN, prevodi u derivat PIRIDIN OKSAZEPINSKI, vrlo slian po strukturi

CH3
5-etoksi-pentan-2,4-dion
PIRIDOKSINU, ali CH
on2OEt
ima OKSAZEPINSKI prsten koji se razara uCH
kiselom
2OH
CH2OEt
mediju
PCl5 hidrolizom
O 2N i nastaje
CN PIRIDOKSIN
H2/Pd H2N (u formi hidrohlorida).
CH2NH2 HNO 2
HO CH2OH

hidroliza
H3C N Cl H3C N
H3C N
 Folna kiselina, B9
Drugi nazivi: Pteroilglutaminska kiselina (PGA)
Folat
Folacin
vit. M

RDA odrasli: 400 g/dan

Maksimalna dnevna doza za odrasle: 1 mg/dan
 Folna kiselina

H
PABA L-glutaminska
H 2N N N
kiselina
H
N N
N
H
O N COOH

O COOH
PTERIDIN
ksantopterin
 Folna kiselina

Organizam je prerauje Izolirana iz lista

iz POLIGLUTAMATA PINATA
Folna kiselina
Izvori folne
kiseline
pinat i ostalo
zeleno lisnato
povre
brokula, paroge
grah
kvasac
leguminoze
itarice
voe
jetra i druge
iznutrice
Uloga u organizmu:
U organizmu se djelovanjem enzima DHF-reduktaze
reducira u fizioloki aktivni oblik:
DHF (DIHIDROFOLNA-KISELINA)
THF (TETRAHIDROFOLNA-KISELINA)

THF koenzim u sintezi DNK, tj. vana je za sintezu

purinskih i pirimidinskih baza
Za metabolizam AK (glicina, metionina, timina i
histidina)
Osigurava normalan rast i razvoj, posebno nervnog i
probavnog sistema
Vaan u odravanju normalne eritropoeze
lijei anemiju uzrokovanu alkoholizmom, anemiju
trudnica i dojilja
Uloga u organizmu:
Za formiranje neuralne cijevi kod fetusa, pa se u
veim dozama daje trudnicama
regulira razvoj nervnih elija embrija i fetusa te
sprjeava oteenje neuralne cijevi
Oteenje neuralne cijevi
Malformacije CNS koji se javlja vrlo rano u trudnoi
Neuralna cijev se razvija prvih 28 dana nakon zaea
(mnogo prije nego veina ena prepozna znakove
trudnoe)
Spina bifida - kima se razvija izvan tijela
Anencefalija - cijeli mozak i lobanju iznad uha
nedostaju
Jedini poznat nain da se sprijee ove kongenitalne
malformacije je adekvatan unos folacina prije i tokom
trudnoe:
3 mjeseca prije trudnoe 400 g/dan
tokom trudnoe 800 g/dan
 Folna kiselina
Folna kiselina je faktor rasta mikroorganizama,
neophodna je za rast i diobu bakterija
bakterije je same stvaraju, ovjek je mora unositi
u organizam

Na folnu kiselinu u mikroorganizmima mogu djelovati

sulfonamidi (kompetitivni antagonisti PABA-e), jer su
strukturno srodni s PABA, tako da se umjesto PABA-e
ugrauju u folnu kiselinu!

Folna kiselina - je faktor rasta bakterija, ukoliko je

nema bakterija zaustavlja svoj rast i razvoj, prestaje
dioba elija i bakterija umire.
 Vitamin B12
Drugi naziv: cijankobalamin
RDA za odrasle: 2,4 g/dan

Derivat je korina (slian porfirinu)

Jedini poznati organski spoj u prirodi sa kobaltom, Co
Nukleotid:5,6-dimetilbenzimidazol-riboza fosfat
(baza, eer, fosfat)
Aktivni oblici:
Metilkobalamin i deoksiadenozilkobalamin
nastaju zamjenom cijano grupe (CN) s
dezoaksiadenozinom ili metilnom grupom
 Vitamin B12
DERIVAT KORINA
Co je kovalentno vezan za 4N
atoma koja pripadaju
molekulama pirolidina
meusobno povezanih s 3
metilenska mosta
CN = Cianokobalamin
CH3 = Metilkobalamin
OH = Hidroksikobalamin
A= Adenozilkobalamin 5,6-dimetilbenzimidazol-riboza fosfat

Ulaskom u organizam prelazi u aktivnu formu

5-deoksiadenozilkobalamin - koenzim B12.
Pretvaranje cijanokobalamina u adenozilkobalamin
(koenzim) ukljuuje zamjenu CN- grupe s adenozilnom
grupom.
Uloga u organizmu:
Biosinteza purinskih i pirimidinski baza
(koenzim u sintezi DNK)
za normalan rast i razvoj svih elija,
za reprodukciju svih epitelnih elija,
naroito kotane sri i GIT
za normalnu eritropoezu (uz folnu kis.),
za normalno funkcionisanje nervnog
sistema (mozga i kimene modine)
osigurava pravilno koritenje Fe,
redukcija ribonukleotid-trifosfata u
2-deoksiribonukleotid trifosfat
Izvori:
animalni proizvodi!!!
meso (posebno
govedina), riba,
plodovi mora
mlijeko,
jaja
fermentirani sirevi
klice itarica
nema ga u vou i
povru
Sintetizira se u
kolonu, ali u obliku
koji se ne resorbuje
 Hipovitaminoza:
esta kod vegana
Odraava se na svakoj eliji jer je neophodan za
sintezu DNK
KRVNI:
megaloblastina, makrocitna ili perniciozna
anemija
PROBAVNI:
izmjenjena resorbcija radi oteenja sluznice
probavnog trakta
NEUROLOKI:
degeneracija neurona, praena demencijom i
ataksijom
 Biotin, vitamin H
Derivat pimelinske kiseline, sadri S

imidazolidin-2-on
Imidazolidinski i O
tiofenski prsten
kondenzirani.
HN NH
B7
3 asimetrina C atoma i
8 stereoizomera. H H
COOH
Aktivan je samo (+)
S
izomer. H O

tetrahidrotiofen

RDA odrasli: 30 g/dan

 Izvori
biotina
pivski kvasac
meso, riba
jaja
sjeme soje
cjelovita zrna
banane
gljive
jagode,
trenje
 Biotin, H
Uloga u organizmu:
Faktor je rasta elija i u malim koliinama kratkotrajno
prisutan u svakoj ivoj eliji.
Vaan je za deaminaciju i dekarboksilaciju AK

Ima znaajnu ulogu u sintezi:

neurotransmitera,
steroidnih hormona,
hemoglobina
Uestvuje u energetskom metabolizmu

Moe se sintetizirati u crijevima djelovanjem bakterija

crijevne flore
Hipovitaminoza je rijetka, a manifestuje se:

depresija
umor
dermatitis (vaan je za normalan razvoj
epiderme, te se javljaju promjene na koi i kosi)
bolovima u miiima i gubitak miine
pokretljivosti,
gubitak apetita
anoreksija,
blaga anemija
povean nivo holesterola
gubitak kose
 PABA, B11
PABA - nije pravi vitamin, dio je folne kiseline

Uloga u organizmu:
PABA je faktor rasta elija
Potie metabolizam i sve vane ivotne procese,
zajedno s folnom kiselinom
Spreava promjene na koi uzrokovane
starenjem
PABA, inozitol i lipoina kiselina se nalaze u hrani
bogatoj proteinima i tamnozelenom povru
Vitamin P
Predstavlja BIOFLAVONOIDE rasprostranjene
u biljnom svijetu
snani antioksidansi,
sredstva koja djeluju na kapilare
djeluju antibakterijski i antiviralno

Vitamin F
Opti naziv za esencijalne polinezasiene
masne kiseline neophodne za funkcionisanje
organizma
Ne sintetiziraju se u organizmu ve se moraju
unositi hranom
Vitamini B-kompleksa
 C vitamin
Szent-Gyrgyi (1928): izolacija iz
nadbubrene lijezde
King, Waugh (1932): izolacija iz limuna
Haworth: tana struktura
Reichstein: totalna sinteza

Drugi naziv: askorbinska kiselina

Mukarci: 90 mg/dan
ene: 75 mg/dan
Puai: + 35 mg/dan

Gornja granica za odrasle:

2000 mg/dan
Prevelike doze mogu dovesti do
stvaranja bubrenih kamenaca
 C vitamin
ipurak,
agrumi,
kivi
borovnice,
kupus,
tamno zeleno
povre (brokula i
paprika)
zelena salata
perun
paradajz...
Sinteza vitamina C
OKSIDAZA
ovjek je nema

L-gulonlakton
oksidaza
 C vitamin
Lakton sa 6C atoma, strukturno slian glukozi.
Hemijski: L-2-keto-trans-heksuronska kiselina
4-stereoizomera; L-askorbinska =4R,5S stereoizomer
Kisele osobine potiu od enolnih OH grupa na C3 i C4.

U organizmu se reverzibilno oksidira do dihidroaskorbinske

kiseline sa istim vitaminskim djelovanjem ovaj redoks sistem
u organizmu igra vanu ulogu u oksidoredukcijskim
procesima (prenoenju H+ iona)
Najjaa reducirajua tvar u organizmu!
Askorbinska kiselina titi protiv oksidativnog oteenja
donirajui 2H sa njihovim elektronima slobodnim
radikalima (SRmolekule s nesparenim elektronima).
Time se askorbinska kiselina prevodi u
dehidroaskorbinsku kiselinu.
Dehidroaskorbinska kiselina moe prihvatiti ione H+
ime prelazi ponovo u askorbinsku kiselinu.
Reverzibilnost ove reakcije je klju kojim vitamin C igra
ulogu antioksidansa
Stabilnost vitamina C
Nestabilan, razlae pod uticajem:
Kisika,
Visoke temperature,
Alkalija,
Reaguje s metalni ionima Fe2+ i Cu2+

Razgradnja askorbinske kiseline ide do

oksogulonske, koja se raspada na oksalnu i
treonsku kiselinu.

Kiseli medij pogoduje stabilnosti vitamina C

 Uloga u organizmu
Poveava otpornost organizma prema virusnim i
bakterijskim infekcijama, ukljuujui i alergije (sniava
nivo histamina)
Osigurava matricu za rast kostiju i zuba
Odrava zdravlje kapilara
Potpomae izgradnji kolagena i vezivnog tkiva
(hrskavice, ligamenti, tetive)

Uestvuje u oporavku tkiva, zarastanju rana i

opekotina
Potie rad titnjae
titi organizam od UV zraka
 Uloga u organizmu
Sinteza hemoglobina

Za pravilno sazrijevanje eritrocita

Pomae u metabolizmu fenilalanina, tirozina i folne

kiseline

Uestvuje u hidroksilaciji dopamina u noradrenalin,

Pomae apsorbciju eljeza

prevodi fero (Fe2+) u feri oblik (Fe3+),

NAJJAI ANTIOKSIDANS - hvata slobodnih

radikala koji su odgovorni za nastanak razliitih
oboljenja
 PREPORUENI DNEVNI UNOS (RDA)
ene i mukarci: 75-90 mg
trudnice i dojilje: 100 mg
puai treba da unose i do 200 mg
1 cigareta ponitava 2,5 mg C-vitamina

USP: 500 mg
Linus Pauling
L. Pauling: (1901-1994 godine)

Doza od 10-20 g/dan vitamina C za podizanje imuniteta i

zatitu organizma od zloudnih bolesti
1954. je dobio Nobelovu nagradu za hemiju, za
istraivanje prirode hemijske veze.
 PREDOZIRANJE
a) Preporuuju se vee doze od 75 - 90 mg zbog
rebound efekta - dugotrajno uzimanje velikih
doza, a zatim nagli prestanak dovodi do
skorbuta
b) Postoji rizik od stvaranja Ca-oksalata u
bubrezima i ui
c) Kiseo urin nastaje ukoliko se due uzimaju
vee koliine vit. C pa se tada razvijaju
bakterije koje su osetljive na alkalije,
d) Smanjuje efekat antikoagulantne terapije
e) Tablete C vit. sadre inertne materije (Na koji
poveava krvni tlak, oprez kod hipertoniara)
Hipovitaminoza:
poremeaj imunog sistema
alergije
opta iscprljenost
snieg prag tolerancije na bol
oslabljena funkcija nervnog sistema
anemija (mikro i makrocitna)
oslabljen tonus koe (manjak kolagena)
AVITAMINOZA SKORBUT
Smatra se boleu koja je posljedica evolucijske greke, tj.
defekta metabolizma UH
krhkost i lomljivost kostiju,
klimavost zuba
SKORBUT

krvarenje desni
krvarenje potkonog tkiva
krvarenje u unutranjim organima
smanjena sposobnost zarastanje rana
oteenost zglobova
Indikacije:
infekcije razliite etiologije
prehlada, gripa
povean psihiki i fiziki napor
stres
enama u klimakterijumu
(2- 4 g, 2 mjeseca zatim 1g)
anemije
rane i opekotine koje teko zarastaju
prelomi kostiju
puenje i alkoholizam
hipertireoidizam
u kozmetologiji
(potpomae stvaranje kolagena, faktor zatezanja
koe)
 Kombinira se zajedno sa vitaminima beta
karotenom, A i E, i mineralima zinkom i selenom
antioksidansi
Prirodni preparati sadre vit C u kombinaciji s
bioflavonoidima (koji djeluju na kapilare pa vitamin C
lake prodire u eliju)

Oblici vitamina C:
ista kristalna askorbinska kiselina,
Esterificirani oblik (Ester C),
Retard oblik (s postepenim oslobaanjem),
C vitamin u obliku sirupa (Twinlab Liquid C)
Otopina za injekcije
 Dobivanje vitamina
Svi se vitamini komercijalno proizvode u istim
oblicima
1) izolacijom iz prirodnih 2) hemijskom sintezom
izvora (vitamini topivi u (veina vitamina)
mastima) vitamin A
vitamin D3
vitamin A iz riblje jetre vitamin E
vitamin D3 iz ribljeg ulja ili vitamin K1
ozraenog kvasca vitamin B1
vitamin E iz sojinog ili vitamin B2
kukuruznog ulja vitamin B6
vitamin K1 iz ribljeg brana biotin B7
3) pomou 4) pomou algi
mikroorganizama -karoten
vitamin B1
vitamin B2
5) biotransformacijom
biotin, B7
vitamin B6
pantotenska kiselina, B5
folna kiselina, B9 vitamin C
vitamin B12
 PITANJA
1. Hemijski prikaite oksidaciju askorbinske kiseline
a) Objasnite zato je vaan ova redoks sistem u organizmu
b) Navedite indikacije za primjenu vitamina C

2. Napiite strukture D2 i D3 vitamina

a) Koja je uloga vitamina D u organizmu?

3. Imenujte slijedee spojeve (tabela sa strukturama)

a) Zaokruite ili upiite taan odgovor:
Pteridin u svojoj strukturi sadri/e supstanca/e_____________
U sastavu koenzima TPP (tiamin-pirofosfata) nalazi se supstanca ___
a nastaje enzimatskim prenosom ___________ grupe iz ATP na
____!
Aktivnu formu vitamina predstavlja/ju spoj/evi_____________
Provitamin aktivnog vitamina je/su struktura/e A B C D E F
Spoj F je vaan za sintezu ____________ u organizmu ovjeka,
ivotinja i bakterija
Spoj _______je odgovoran za biohemijske puteve sinteze
monoaminskih neurotransmitera (dopamina, serotonina,
noradrenalina)
Hidrosolubilnim vitaminima pripada/ju struktura/e A B C D E F
 Spojevi ___________ su vani za eritropozu, njihov nedostatak
uzrokiuje _________________
Struktura A B C D E F je nasnaniji antioksidans koji djeluje
tako _________________ , kombinira se sa vitaminom/ima
____________
Primarna uloga spoja E je regulacija ______________
(dopunite rijeima) u plazmi, zato je vaan u procesu
_______________
Diareja, dermatitis, demencija su simptomi vitamina _________
Menaknion je ___________ (upiite naziv) a vaan je za:
_______________ (dopunite rijeima)

4. Poveite pojmove u lijevoj koloni s pojmovima u

desnoj (vitamin-koenzimi ili vitamin-avitaminoza)!
a) Napiite strukturne formule vitamina A i E!
5.Retinol ili ________ po hemijskom sastavu je
___________ Nastaje iz provitamina _____________
a) Navedite ulogu retinola u organizmu, i napiite njegovu
strukturnu formulu
6. Vitamin B12 ili ________________ je kompleks, derivat ________,
jedini poznati organski spoj u prirodi koji u strukturi ima ________
Aktivni oblici ___________i ______ nastaju zamjenom ______
grupe s ______ i______ grupom.
a) Uloga vitamina B12 u organizmu:
b) Nedostatak uzrokuje:
c) Napiite strukturu vitamina koji zajedno sa B12 uestvuje u
metabolikim procesima
7. Napiite strukture 3 vitamina koja se stvaraju u naem
organizmu.
a) Navedite 2 najvanije uloge svakog od njih
8. Napiite sintezu tiamina (B1), nazive heterociklusa i ulogu ovog
vitamina u organizmu?
9. .Vitamin D je grupa od ___________ vitamina. Meusobno se
razlikuju u ____________. Najvaniji meu njima su:
______________________ ili _____ i ______________________ili
_____. Vitamin D nastaje u koi pod utjecajem
__________________iz ____________________. Ovaj vitamin
poveava resorpciju ______i ________iz crijeva. Pomanjkanje
vitamina D izaziva bolest ________________.
a) Napiite strukture vitamina D3, sintetski dobiven vit. Ki vit E
Raznovrsna prehrana je
zdravog organizma!