Professional Documents
Culture Documents
ÖLÇÜTLERİ
Dr.Berrin Telatar
Halk Sağlığı Anabilim
Dalı
Epidemiyoloji, toplum veya toplumdan seçilen
belli bir grubun sağlık problemlerinin veya sağlık
ile ilişkili durumlarının(hastalık,ölüm,doğum )
ve bunlara etkili olan faktörlerin nicel olarak
ölçümü ile ilgilenmektedir.
09.03.18 2
Epidemiyolojik araştırmalarda en basit
ölçüm toplumda belli bir sağlık problemi
olanların sayısıdır.
4
Şehirler Nüfus Ölüm Sayısı Ölüm Hızı
(%0)
A Şehri 1,000,000 1500 %01,5
09.03.18 5
SAĞLIK DÜZEYİ ÖLÇÜMÜNDE KULLANILAN
EPİDEMİYOLOJİK GÖSTERGELER
09.03.18 6
I- HASTALIK DÜZEYİNİ BELİRLEYEN
EPİDEMİYOLOJİK ÖLÇÜTLER
İNSİDANS
*Nokta prevalans
*Süre prevalans
SAĞKALIM
09.03.18 7
Sağlık Ölçütlerinin Kullanım Amaçları
1-Bir toplumun sağlığını tanımlama ve sağlığın değişik
özelliklere göre(yaş,cins vs.) göre değişimini belirleme
2- Sağlık sorunlarının zaman içinde gösterdiği değişimi
değerlendirme
3-Bir toplumun sağlık düzeyini başka toplumlarınki ile
karşılaştırma
4- Sunulan sağlık hizmetlerinin (ilaç,aşı,eğitim,yeni
kurumlar açma gibi sorunları )çözmedeki etkinliklerinin
değerlendirilmesi
09.03.18 8
HIZ (Rate)
Belli bir zaman zarfında ortaya çıkan
belli bir olay sayısının, olayın meydana
geldiği toplumun sayısına
bölünmesi( risk altındaki kişi sayısı) ile
elde edilen bir ölçüttür.
09.03.18 9
Belli bir toplumda belli bir zaman süreci
içinde ortaya çıkan olay sayısının
(Hastalık,ölüm,doğum vs) aynı toplumun
aynı zaman süresi içindeki nüfusuna veya
risk altındaki toplum sayısına bölümüdür.
09.03.18 10
RİSK ALTINDAKİ TOPLUM
09.03.18 11
HIZ HESAPLAMA
Hız= A / A+B
09.03.18 12
Risk Altındaki Toplum
Olaya maruz kalan toplum grubuna göre:
- Tüm toplum
- Belli bir bölgede yaşayanlar
- Belli yaş grubu veya belli bir cinsiyet grubu
Hızlar genel olarak çıkan matematiksel
sonuca göre %, %0, %00, %000 olarak
yorumlanır.
Ör: Bir hastaneye başvuran 1000 döküntülü
çocuk vakasından 50 tanesinde kızamık
tespit edilmişse kızamık hastalığı hızı %5
olarak bulunur.
09.03.18 13
Hızların hesap edilmesinde paydaki olgular daima paydanın içinde
yer alır.
09.03.18 14
ORAN ( Proportion)
09.03.18 15
ORAN ( Proportion)
Sigara içenlerde AC kanseri hızı
____________________________
Sigara içmeyenlerde AC kanseri hızı
09.03.18 16
ORAN ( Proportion)
09.03.18 17
ORAN ( Proportion)
Oranda pay ve paydada iki farklı olay yer alır.Bazı konularda oranlar
yararlı olmakla birlikte en sık kullanılan ölçüt türü hızlardır.Oranın
genel formülü
şöyledir: a / b (ör:hasta olanların sağlamlara oranı)
09.03.18 18
PREVALANS (sıklık)
09.03.18 20
Prevalans genelde nokta ve süre prevalans olmak üzere
iki şekilde ifade edilir.
Nokta prevalans: Belli bir toplumda belli bir anda tespit
edilen vaka sayısı(ör: 31.12.2005 tarihinde Türk
toplumundaki tüm AC kanserli vakaların toplamıdır.)
Süre prevalans: Belli bir toplumda belli bir süre içindeki
(1992 yılı Ocak ayında tespit edilen tüm AC kanserli
vakalar)eski ve yeni vakaların toplam sayısıdır.
Prevalans yerine insidansda olduğu gibi hız
terimini kullanmak gerekir.
Prevalans hızı insidans hızında olduğu gibi %,
%0, %00 gibi sabitlerle ifade edilir.
09.03.18 21
PREVALANS HIZI
Belli bir toplumda belli bir andaki (nokta prevalans) veya belli bir
süre içindeki (süre prevalans) yeni ve eski vakaların toplam sayısının
aynı süre içindeki risk altındaki toplum nüfusuna bölümüdür.
Ör: 500000 doğurgan kadın kadın nüfusu olan bir şehirde
25.03.2010 tarihindeki anemik gebelere ait prevalans:
10 000’de 5 ( % 005)
09.03.18 22
Süre prevalans: Bir hastanenin
gebe polikliniğine ocak ayı
süresince başvuran 300 gebenin
60 tanesinde anemi saptanıyor.
(100/300)x 100 = % 20
09.03.18 23
Prevalansa Etki Eden
Faktörler
Prevalansı azaltan faktörler
1- Hastalığın veya olayın öldürücü
olması
( kanser)
2- Hastalığın veya olayın süresinin
kısa olması ( ör: AC veya
pankreas CA)
3- Yeni vakaların sayısının az olması
( hastalığın nadir görülmesi)
09.03.18 24
Prevalansı Artıran
Faktörler
1- Hastalığın veya olayın öldürücü
olmaması
(anemi)
2- Hastalığın veya olayın uzun süreli
olması
(tbc)
3- Yeni vakaların sayısının fazla olması
( hastalığın sık görülmesi, ÜSYE
gibi)
09.03.18 25
Süre Prevalans
Toplumda belirli bir süre(örneğin hafta,ay,yıl)
içindeki toplam vaka sayısıdır.Süre prevalans bir
hastalığın insidansı ve nokta prevalansının
toplamına eşittir.
09.03.18 26
İNSİDANS (olasılık)
Belirlibir süre içinde bir toplumdaki
“sağlam” kişilerin belirli bir hastalığa
yakalanma olasılığıdır.
Bu hız,belirli bir süre(hafta,ay,yıl içinde
görülen yeni vaka sayısının,risk
altındaki sağlam kişi sayısına
bölünmesiyle elde edilir.
Örneğin çocuk yuvasında anemik
olmayan 120 çocuğun hemoglobinleri 6
ay sonra tekrar ölçüldüğünde 12
çocuğun hemoglobini düşük olsun .
09.03.18 27
Burada aneminin 6 aylık insidansı
(12/120)X100= % 10
Bu yuvada bu yaş grubu sağlam her 100
çocukta 6 aylık süre içinde anemi
meydana gelmesi olasılığı % 10’dur ve
bunların hepsi 6 ay içinde oluşmuş yeni
vakalardır.
1994 yılında ortaya çıkan kolera vakaları
Ocak ayında hastaneye başvuran
hastalar
09.03.18 28
İnsidans Hızı
Bellibir toplumda belli bir süre içinde ortaya
çıkan yeni vaka veya olay sayısının aynı süre
içindeki risk altındaki toplum nüfusuna oranıdır.
1- Zaman periyodu
2- Yeni vaka sayısı
3- Risk altındaki toplum
09.03.18 29
Yaşa Özgü İnsidans Hızı
Birtoplumda belli bir süre zarfında belli
yaş grubunda ortaya çıkan yeni vaka
sayısının, aynı zaman zarfında aynı yaş
grubunda risk altındaki kişi sayısına
bölümü olarak tarif edilir.
09.03.18 30
Cinse Özgü İnsidans Hızı
09.03.18 31
Kişi-süre insidans hızı
İnsidans hızı belli bir toplumda
belli bir süre zarfında ortaya çıkan
vaka sayısının risk altındaki
toplam nüfusa bölümüdür.
09.03.18 33
TABLODA A HASTALIĞININ 4 YILLIK İZLENMESİ
SONUCUNDA VAKALARIN CİNSİYETE GÖRE DAĞILIMI
VERİLMİŞTİR.
09.03.18 34
Bu tablonun anlamı şudur: Bir yıllık süre içinde
erkeklerde A hastalığına yakalanma olasılığı
3.75 / 10 000 kişi demektir.
09.03.18 35
Örnek:
290 kişilik bir toplum ÜSYE olma ihtimaline
karşı belli bir izleme alınıyor. 20 kişi 1gün , 70
kişi 2 gün , 200 kişi ise 10 gün izleniyor.
İzlendikleri süre içinde 5 kişi hastalanıyor.
İnsidans hızını hesaplayınız.
09.03.18 36
70 kişi 2 gün 70x2 = 140 kişi/gün
200 kişi 10 gün 200x10= 2000 kişi/gün
20 kişi 1 gün 20x1= 20 kişi/gün
140+2000+20= 2160 kişi/gün
İzlenme dönemi içinde 5 vaka tespit ediliyor.
İnsidans hızı : (5 / 2160)x1000= % 02.3 kişi-gün
09.03.18 37
Ör: ABD’de başlangıçta hiçbir hastalığı
olmayan 30-55 yaş arasındaki toplam
118,539 kadın 8 yıl süre ile izlenmiş ve 8 yıl
sonunda toplam 274 kadında felç ortaya
çıkmıştır.
Bu zaman zarfında bazı kişiler çeşitli
nedenlerle (ölüm,göç vs) izlenememiştir.
8 yıllık izleme sonunda toplam 908,447 kişi-
yıl izlem süresi bulunmuştur.
Aslında 118539x 8= 948,312 kişi-yıl olması
gerekirdi.
09.03.18 38
Sonuçta felç hastalığının insidans hızı
09.03.18 39
Kümülatif İnsidans Hızı
(Risk)
Belli bir zaman periyodu içinde
hastalığa veya olaya maruz kalan kişi
sayısının aynı zaman periyodunun
başında hastalık veya olayı
göstermeyen kişilerin sayısına
bölümüdür.
Ör: 1000 kişi belli bir süre (yıl,ay,gün)
bir olaya maruz kalsın .Süre sonunda
900 kişi sağlam ,100 kişi ise hasta
olsun.Bu olayda kümülatif insidans hızı
nedir?
09.03.18 40
Kümülatif insidans hızı ₌ (100 / 1000
)x 10
₌ % 10
Belirli Bir Hastalık Açısından Sağlam Olan
Bireylerde Belli Bir Zaman Zarfında Bu
Hastalığa Yakalanma Olasılığı
09.03.18 41
Kümülatif İnsidans Hızı
(Risk)
Hastalıkların veya sağlıkla ilgili
durumların görülme sıklıklarının
hesaplanmasında kullanılan daha basit bir
hızdır. İnsidans hızından farklı olarak paydada
yer alan değer, sadece çalışmanın
başlangıcında bulunan değerdir.
Kümulatif insidans hızı genellikle 1000 de
olarak ifade edilir. Kümulatif insidans hızı
basitliği nedeniyle, sağlık alanında karar
verici konumlarda olanlar için yararlıdır.
09.03.18 42
Kümülatif insidans hızı nasıl
hesaplanır?
(Cumulative İncidence – CI)
09.03.18 43
Risk Altındaki
Toplum
09.03.18 44
Kümülatif insidans = a / a+b
0-1 arasında değişir. (min= 0 max= 1)
Sıklıkla çıkan sayı 100 ile çarpılarak %
olarak kullanılır.
Süre belirtilmelidir , yoksa yorumlanamaz.
Ör: ÜSYE’nin kümülatif insidansı 3 ayda %
10
“ “ “ 1 yılda % 10
gibi
Risk belirtir. 3 ay içinde ölme riski % 10 gibi.
09.03.18 45
Atak Hızları
Primer Atak Hızı: Bir bulaşıcı
hastalığın ilk vakası ortaya çıktıktan
sonra bulaşıcı hastalığın “ ilk
kuluçka dönemi” içinde ortaya çıkan
vaka sayısının risk altındaki nüfusa
oranıdır.
Sekonder Atak Hızı: Bir bulaşıcı
hastalığın ikinci kuluçka döneminde
ortaya çıkan vaka sayısının risk
altındaki nüfusa oranıdır.
09.03.18 46
Ör: A bölgesindeki kızamık atak hızlarını
hesaplayalım:
Risk altındaki nüfus: 400
İlk kuluçka dönemi (26 gün ) vaka
sayısı:250
İkinci kuluçka dönemi (27-52 gün) vaka
sayısı: 40
Primer atak hızı: (250/400)x 100= % 62.5
Sekonder atak hızı: [40 / (400-250)] x
100= = % 26,6
09.03.18 47
Kabakulak Salgınında Atak
Hızlarının Hesaplanması
İlk Vaka Tespiti: 01,01,1994
Primer atak hızı: 253/400= %
63.25
Sekonder atak hızı: 23/ 147= %
Zaman Vaka sayısı Risk Altındaki
15,65 Kişi
1. Kuluçka 253 400
dönemi
01,01,1994-
27,01,1994
2.Kuluçka 23 400-253=
dönemi 147
27,01,1994-
21,02,1994
09.03.18 48
Prevalans Hızı
09.03.18 50
Hastalık 31,12,1993 01,01,1994- 1994 nüfus
31,12,1994
09.03.18 51
Lösemi nokta prevalans hızı (31,12,1993)
= 374 / 2525000 = %0000148,1(milyonda)
09.03.18 52
Prevalans hızını etkileyen
faktörler:
(Artıranlar)
1- Hastalık süresinin uzunluğu
2- Yeni vakaların artması
3-Hastaların topluma girişi
4-Sağlamların toplumdan çıkması
5-Hasta olma olasılığı yüksek kişilerin
topluma girişi
6- Yaşam süresinin tedaviye bağlı
olmaması
09.03.18 53
Prevalans hızını etkileyen
faktörler:
( Azaltanlar)
1- Hastalık süresinin kısalığı
2-Hastalıktan yüksek ölüm hızı
3-Yeni vakaların azalması
4- Sağlamların topluma girişi
5-Hastaların toplumdan çıkması
6- Tedavi olanaklarının artması
09.03.18 54
İnsidans ve Prevalans Hızı
Arasındaki İlişki
Hastalık Tedavi Hastalık Hastalık
süresi olanakları riski prognozu
Prevalans Çok uzun Sınırlı Fazla Öldürücü
yüksek değil
İnsidans
yüksek
Prevalans Çok uzun Sınırlı Düşük Öldürücü
yüksek değil
İnsidans
düşük
09.03.18 56
İnsidans hızı hastalık veya sağlık
problemi ile risk faktörleri
arasındaki ilişkinin incelenmesinde
sıklıkla kullanılmaktadır.
İnsidans hızı Hastalık için
korunma ve kontrol programları
Prevalans hızı Sağlık tesisleri
ve personel ihtiyacının tahmininde
09.03.18 57
İnsidans – Prevalans
İlişkisi
Özellik İnsidans Prevalans
09.03.18 58
09.03.18 59
ANKARA ( 2002-2004 )
Kanser İnsidansı
2002 2002 2003 2003 2004 2004
Olgu İnsidans Olgu İnsidan Olgu İnsidan
sayısı (100 sayısı s sayısı s
000’de) (100 (100
000’de) 000’de)
09.03.18 60
SAĞKALIM
Belli bir zaman süresi için sağ
kalma olasılığıdır. Kanser gibi
kronik hastalıklar için 1-yıllık ve 5-
yıllık sağkalım hastalığın ciddiyet
derecesi ve prognozu için sıklıkla
kullanılmaktadır.
Sağkalım = (Belli bir süre zarfında bir
hastalık için gözlem altında bulunan
vaka sayısı- hastalıktan ölenlerin
sayısı) / Gözlem altındaki vaka sayısı
09.03.18 61
Örnek:
Birhastanede teşhis konan toplam 300 AC kanseri
vakası 5 yıl süre ile izlenmiş ve 1.yılda vakalardan
15 tanesi,2.yılda 55 tanesi ölmüş ise:
09.03.18 62