EPİDEMİYOLOJİDE

SIK KULLANILAN
TERİMLER
EPİDEMİYOLOJİDE SIK
KULLANILAN TERİMLER

İNSİDANS
PREVALANS
DEĞİŞKEN
İnsidans

 Gelişmekte olan hastalığın

ortaya çıkma olasılığı
verir
 Hastalığın nedenlerini
belirlemede yardımcı olur
 1. İNSİDANS: Risk altındaki sağlam kişilerin belirli sürede belirli
bir hastalığa yakalanma olasılığını verir. Bir toplumda belirli bir
süre içinde saptanan yeni vaka sayısıdır.

Bir toplumda belirli bir sürede saptanan

YENİ vaka sayısı
İnsidans= Aynı toplumun yıl ortası nüfusu veya risk X k
altındaki toplum

Hastalıkların etyolojisini aydınlatmada, sağlık sorunlarının çözümü

için alınan önlemlerin etkinliğini değerlendirmede çok yararlıdır.
  Atak hızları;

 Salgınlar sırasındaki kümülatif insidansı verir,

 Genellikle salgın süresindeki vaka sayısını gösterir, ilk
vakadan son vakaya kadar

 Örn: X ülkesindeki 2009’daki kolera salgınında

 Vaka sayısı:490
 Risk altındaki nüfus: 18.600
 Kaba Atak hızı % 2,6
a. Primer Atak Hızı (PAH): İnsidans hızının özel bir şeklidir.
Bulaşıcı hastalık için kullanılır

Primer vaka sayısı

PAH= X 100
Risk altındaki kişi sayısı

Kızamık salgını, sadece çocuklar risk altındadır.

İlk vaka (indeks vaka) görüldükten sonra o hastalık için en
uzun kuluçka dönemi içinde görülen bütün vakalar primer
(kaynaktan bulaşmış) kabul edilir.
b. Sekonder Atak Hızı (SAH): İkinci en uzun kuluçka
döneminde ortaya çıkan vakaları ele alır.

Sekonder vaka sayısı

SAH= X 100
Risk altındaki kişi sayısı

55
 Örnek: Kızamık salgınında ilk vaka görüldükten sonra 179
ailede toplam 400 çocuk arasında teşhis edilen vakaların
dağılımı incelenmiş ve aşağıdaki tablo elde edilmiştir. Buna
göre PAH ve SAH nedir (Kızamık en uzun kuluçka süresi 9-10
gün)?
İlk vakanın teşhisinde sonra
geçen gün sayısı Vaka sayısı
0-10 gün 253
10-20 gün 23
Toplam 276

253 23
PAH= X 100=%63,25 SAH= X 100=%15,65
400 400-253
 c. Bir Gıdaya Özel Atak Hızı: Zehirlenmeye hangi yiyeceğin yol
açtığını gösterebilmek için kullanılır.

X gıdasını yiyen ve hasta

olan kişi sayısı
X gıdasına özel atak hızı= X k
X gıdasını yiyen toplam kişi
sayısı

57
  Epizot Hızı: Bağışıklık bırakmayan ve
tekrarlayan hastalıkların sıklığını ölçmek için
kullanılır (strep. enfeksiyonu, gastroenteritler.
akut ÜSYE gibi).

Toplam epizot (atak) sayısı

EH= X 100
Risk altındaki kişi sayısı
Prevelans
 Belirli bir süre toplumda herhangi bir hastalığın
görülme sıklığını ifade eder

Belirli bir sürede toplam

(eski+yeni) vaka sayısı
X k
Prevalans= Risk altındaki kişi sayısı

a. Nokta Prevalans: Toplumda belirli bir andaki toplam vaka

sayısıdır.
b. Süre Prevalans: Toplumda belirli bir süre içinde toplam vaka
sayısıdır. Bir hastalığın insidansı ve nokta prevalansının
toplamına eşittir.
 Bir toplumda, belirli bir anda ya da süre
PREVALANS = içinde saptanan TÜM (Yeni+Eski)
Aynı toplumda o zaman
vakalar
birimindeki
x k toplam
risk altındaki nüfus

NOKTA PREVALANS: Belirli bir tarihte

SÜRE PREVALANS: Belirli bir zaman diliminde (yıllık prevelans)

 Prevalans;

o Hastalığın süresinin uzunluğuna,

o Tedavi edilmeyen hastalıklara,
o Yeni vakalar ortaya çıkmasına
o Hasta kişilerin İçe olan göçlerine,
o Sağlam kişilerin dışa göçlerine
o Tanı yöntemlerin deki gelişmelere

bağlı olarak ARTAR

 Prevalans;

o Hastalığın kısa sürede iyi olmasına;

o Hastalığın fatalitesinin yüksek olmasına
o Yeni vakalardaki azalmaya
o Sağlıklı bireylerin içe göç etmelerine
o Hasta kişilerin dışa göç etmelerine
o Gelişmiş tedavi olanaklarına

bağlı olarak AZALIR

Histerektomi prevalansı

 40-59 yaş arasında 1000 kadın incelenmiş

 100 kadın histerektomi olmuş

vaka sayısı 100 kadın Prevalans=--------------------=-----------------=

0.10
n 1000 kadın

Bu örnekte histerektomi prevelansı %10

 Prevalans;

 Belirlibir grupta/toplumda hastalık sıklığını ölçer

 Toplumda belirli bir zamandaki kim hasta kim hasta
değil prevalans gösterir, yeni vakaları insidans gösterir.
 Prevalans= İnsidans X hastalığın süresi
İnsidans – Prevalans arasındaki ilişki
 Hastalığın prevalansı hastalığın insidansına
bağlı olarak değişir
 Hastalık süresinde değişim olmadığı sürece
insidans arttıkça prevalans ta artar.
 hastalık çok nadir & toplum stabil ise
 Prevalans ≈ (insidans) x (ortalama süre)
Örnek;
İnsidans= 0.01 / yıl
Ortalama hastalık süresi= 2 yıl.
Prevalans≈ 0.01 / yıl × 2 yıl = 0.02= % 2
 Prevalans ve İnsidans

Prevalans

= mevcut vakalar
 Prevalans ve İnsidans

İnsidans

prevalans

Ölen yada tedavi olan yok

= eski vakalar
Prevalans ve İnsidans

= mevcut vakalar = yeni vakalar = ölüm veya iyileşme

DEĞİŞKEN

Farklı kişi veya ölçüm ünitelerinde farklı

değerler alan ölçülebilen veya gözlenebilen
değerlere denir.
 ÖRNEĞİN
Vücut ağırlığı
Kan basıncı
Eğitim düzeyi
Sosyo-ekonomik durum
Hemoglobin değeri gibi özellikler farklı
ünitelerde ölçülebilen kişiden kişiye farklı
değerler gösteren değişkenlerdir.
Değişkenler iki şekilde gruplandırılır

Bağımlı değişken
Bağımsız değişken
Bağımlı değişken

Genellikle bireyin kontrolü dışında

birçok faktörün etkisiyle meydana gelebilen
bu faktörlerle kendisi arasındaki ilişkinin
derecesi saptanmaya çalışılan
değişkenlerdir
ÖRNEĞİN

Kan basıncı ile;

Yaş-cinsiyet
Sigara içme
Obezite
Beslenme alışkanlıkları
arasında ilişkinin araştırıldığı bir çalışmada
Bağımlı değişken

Bağımlı değişken ----------Kan basıncı

Bağımsız değişken---------Yaş-cinsiyet
Ekonomi
Sigara
Beslenme
Obezite
Bağımsız değişken

Genellikle kontrol edilemeyen

İstendiğinde değiştirilemeyen
Bağımlı değişkeni ne ölçüde etkiledikleri
saptanmaya çalışılan değişkenlerdir.
ÖRNEĞİN

Obezite ile;
Yaş-cinsiyet
Genetik
Beslenme alışkanlıkları gibi özellikler
arasında ilişkinin arandığı bir çalışmada
ÖRNEĞİN

Bağımlı değişken ----------Obezite

Bağımsız değişken---------Yaş
Cinsiyet
Genetik
Beslenme
EPİDEMİYOLOJİDE “NEDEN”
KAVRAMI

(ASOSYASYONLAR)
Epidemiyolojide “Neden” Kavramı

Epidemiyolojik çalışmalarda hast/sağlığı

ilgilendiren olayın dağılımı kişi-yer-zaman
özelliklerine göre tanımlandıktan sonra
bunlara neden olan faktörler analitik
araştırmalarla ortaya konmaktadır. Her
analitik araştırmanın……
İlk aşamasında

Bağımlı-bağımsız değişkenler arasında bir

ilişki olup olmadığı incelenmektedir.
Hastalığın boyutları etkenlerle birlikte artma
veya azalma gösteriyorsa hastalıkla etken
arasında bir ilişkiden söz edilebilir.
İkinci aşamasında

İlişkinin nedensel olup-olmadığı gösterilir.

Korunma önlemlerinin alınması için hastalık
nedenlerinin bilinmesi gerekir.
İkinci aşamasında

Hastalığa neden olan faktörlerden birisi veya

birkaçı değiştirildiğinde hastalığın görülme
sıklığı azalıyor/artıyorsa bu faktörlerin
etyolojide “nedensel” olarak rol oynadıkları
kabul edilir.
NEDENSEL İLİŞKİLER
DİREK YA DA
İNDİREK OLABİLİR
Direk ilişkilerde

Tek bir etken tek bir hastalığa neden olur

Bu etken olmazsa hastalık meydana gelmez
Difteri basilinin difteri yapması gibi
İndirek ilişkilerde

Herhangi bir hastalığın oluşmasında çeşitli

nedenler farklı düzeylerde etkili olabilir.
Kronik-dejeneratif hast. çok nedenlidir ve
Bunlara multifaktoriyel hastalıklar denir.
Böyle durumlarda bu etkenlerle hastalıklar
arasındaki ilişkiler indirektir.
ÖRNEĞİN

Kalp hast.yol açan önemli nedenler arasında

Şişmanlık-stres
Yüksek kolesterol-sigara sayılabilir
Bu etkenler kalp hastalıklarının meydana
gelmesinde farklı oranlarda etki olmaktadır
Değişkenler arasındaki ilişkinin
nedenselliğini gösteren bazı kriterler

1-İlişkinin kuvveti
İki şekilde ölçülebilir
a).Rölatif Risk (RR)
b).Doz-cevap ilişkisi
a).Rölatif Risk (RR)

Neden-sonuç ilişkisinin kantitatif (sayısal)

boyutunu veren ölçüttür. RR aşağıdaki
formülle hesaplanmaktadır
ÖRNEĞİN

Etkenle karşılasan grubun insidans hızı

RR=----------------------------------------------------------
Etkenle karşılaşmayan grubun insidans hızı

RR= 1 ise etkenle hastalık arasında ilişki yoktur

RR 1’den ne kadar büyükse etkenin hastalığın
etiyolojisindeki rolü o ölçüde nedenseldir.
b).Doz-cevap ilişkisi

Etkenin farklı dozlarında hastalık sıklığı

değişiyorsa; örneğin etkenin dozu arttıkça
hastalık insidansı da yükseliyorsa bu doz
cevap ilişkisidir ve nedensel ilişkinin
varlığını destekleyen diğer bir bulgudur.
2-İlişkinin özgüllüğü

Bir etkenin sadece bir hastalığa neden olması

durumunda etkenle hastalık arasındaki ilişki tam
özgüldür.

Örneğin; tüberküloz basilinin (mycobacterium

tüberculozisis) tbc hastalığına neden olması
durumunda etkenle hastalık arasındaki ilişki tam
özgüldür.
2-İlişkinin özgüllüğü

Multifaktoriyel hastalıklarda ise her bir

etken hastalığın ortaya çıkmasında belli
ölçüde sorumludur. Bu durumda hastr.la
etken arasındaki ilişki o oranda daha az
özgüldür
3-İlişkinin zamana uygunluğu

Kişilerin şüphe edilen etkenlerle belirli ve

yeterli süre karşılaşmaları gerekir. Hastalık
başladıktan sonra etkenle karşılaşması
durumunda etkenin o hastalık için nedensel
olduğu söylenemez.
ÖRNEĞİN

Akciğer Ca’dan sigarayı sorumlu tutabilmek

için; kanser meydana çıkmadan önce kişinin
uzun bir süre belirli miktarda sigara içme
hikayesinin bulunması gerekir (20-30 yıl).
4-İlişkinin elde edilen tüm bilgilerle
uygunluk göstermesi

Şüphe edilen etkenle hastalık arasındaki

ilişki incelenen konu ile ilgili tüm bilgilere
bilimsel ve mantıksal uygunluk
göstermelidir.
ÖRNEĞİN

Sigara dumanında bulunan çeşitli

kansorejenler solunum sistemi dokularını
yakından etkiler. Zaman içinde akciğer
kanseri insidansındaki artış ile toplumda
sigara içme boyutlarındaki artış birbirine
uygun olarak seyretmektedir.
5-İlişkinin tutarlığı

Hastalık ve etken toplumda çeşitli

özelliklere göre benzer dağılım
gösteriyorsa bu ilişki tutarlı ve
nedenseldir.
Örneğin

Çeşitli ülkelerde akciğer Ca’ya bağlı ölüm

hızları yıllara göre artış gösterirken; aynı
sürede kişi başına tüketilen sigara
miktarında da artış saptanmıştır.
6-İlişkinin yönü

Bağımlı ve bağımsız değişkenlerin birlikte

değişme özelliği ve bu değişmenin
boyutunu gösterir.
ÖRNEĞİN
Biri artarken diğeri artar sigara kanser

Biri artarken diğeri azalır eğitim hastalık

Biri azalırken diğeri artar demir anemi

Biri azalırken diğeri azal s.sinek sıtma