MEKANİK TİTREŞİMLER – ÇOK SERBESTLİK DERECELİ - GİRİŞ 1

KONULAR
Giriş
Çok Serbestlik Dereceli Sistemlerin İncelenmesi
Lagrange Yöntemi ile Çözüm
Newton Prensibi ile Çözüm
Doğal Frekansların Bulunması
Yarı Tanımlı Sistem
Dinamik Titreşim Sönümleyici

MEKANİK TİTREŞİMLER – ÇOK SERBESTLİK DERECELİ - GİRİŞ 2

 KONU - 3

ÇOK SERBESTLİK DERECELİ TİTREŞİMLER

GİRİŞ

Yrd. Doç. Dr. Şükrü SU

MEKANİK TİTREŞİMLER – ÇOK SERBESTLİK DERECELİ - GİRİŞ 3
Genel olarak mühendislik sistemleri birbirlerine elastik elemanlarla bağlı rijit
sistemlerden oluşur.
Bununla beraber öyle sistemler vardır ki kütlenin belirli ölçüde elastisitesi
olduğu gibi yay elemanlarının da kütlesi ihmal edilemez.
Bu durum enerji hatlarında görülebilir.
Bu sebeple iki ayrı sistemi aynı metodlarla çözmek mümkün olmayabilir.
Sistemlerin belirli bölgelerinde kısmi çözümler elde etmek açısından ve
bilgisayarda zaman tasarrufu açısından gerekli olabilir.
Bazen de çok büyük sistemleri parçalara bölüp incelemek daha kolay ve
pratik olur.
Bu gibi durumlarda sistemlerin kütlesiz elemanları olan yay ve benzeri
elemanlarla birbirine bağlı rijit elemanlardan oluşan modelleri çıkarılıp
çözümleri ona göre yapılır.
Matematik formülasyon ve bilgisayar kullanımı açısından kolaylık sağlayan
bu tür modellere ayrık sistem modeli denir.

MEKANİK TİTREŞİMLER – ÇOK SERBESTLİK DERECELİ - GİRİŞ 4

Böylece sistem aslında tek bir yapı gibi görünse de
çok serbestlik dereceli sisteme dönüşmüş olur.

Öte yandan alternatif bir inceleme tarzı olarak,

sistem olduğu gibi matematik diferansiyel ifadelerle
elastisite teorine çözülür ki buna da “sürekli sistem
modeli” denir.

Sonuç olarak, sürekli sistem modeli daha kesin ve

daha az sonuç vermektedir.
Ancak ayrık sistem modeli uygulama açısından daha
pratik ve kolaydır.

MEKANİK TİTREŞİMLER – ÇOK SERBESTLİK DERECELİ - GİRİŞ 5

Dinamik sistemlerin ayrık sistem modeli ile titreşim
analizini yapmak için uygulanacak sistematik
prensipler şunlardır;
1) Sistemin birbirine elastik elemanlarla bağlı rijit
kütlelerden oluşan modeli çıkarılır.
2) Sistemin Statik Denge Konumu (SDK) belirlenir

3) Sistemin geometrisini belirtmek ve dinamik

analize de ihtiyaç duyulan sistem dinamiklerini
belirtmek için koordinat sayısı ve bunların pozitif
yönü tespit edilir.
4) ………………………….
5) …………………………. Detayları uygulamada görelim
MEKANİK TİTREŞİMLER – ÇOK SERBESTLİK DERECELİ - GİRİŞ 6
Uygulamada, k1

Newton prensipleri,
Lagrange denklemleri,
m1
Tesir katsayılar metodu,
Sonlu elemanlar metodu x1
gibi bir çok metodla çok serbestlik dereceli k2
sistemlerin hareket denklemleri elde
edilmiş olur.
m2
x2

Sistemin hareketini belirlemek için gerekli parametre sayısı

serbestlik derecesi ise, yukarıdaki sistemde hareketi x1 ve x2
ile belirlendiğinden iki serbestlik dereceli sistemdir.

MEKANİK TİTREŞİMLER – ÇOK SERBESTLİK DERECELİ - GİRİŞ 7

Genelleştirilmiş koordinatlar kullanılmak istendiğinde;

qi : genelleştirilmiş koordinat
q1, q2, q3, q4, …..qi i = 1, 2, 3, ……, n
Sistemin hareketini tanımlayabilmek için gereken
değişken parametrelerdir.
i=1 tek serbestlik dereceli sistem için
q1 = x
i=2 çift serbestlik dereceli sistem için
q1 = x1 ; q2 = x2
Sistemdeki hareketli kütlelerin konumlarını
tanımlayabilmek bilinmesi gereken parametrelerdir.
MEKANİK TİTREŞİMLER – ÇOK SERBESTLİK DERECELİ - GİRİŞ 8
Normal Mod:
Sistemi oluşturan kütlelerin sınır konumundan (maksimum ve
denge konumundan) aynı anda geçmeleri yani aynı fazda
salınım yapmaları olayına titreşimin normal modu ya da asal
modu denir.

Mod:
Her bir doğal frekansa karşılık gelen davranış biçimi Mod’dur

Yarı Tanımlı Sistem:

Titreşim hareketinin frekanslarından (modlarından) birisi sıfır
olması halinde kütlelerden birinin diğeri ile rijit bağlı gibi
hareket etmesi halinde yarı tanımlı sistem söz konusudur.

MEKANİK TİTREŞİMLER – ÇOK SERBESTLİK DERECELİ - GİRİŞ 9

İki serbestlik dereceli sistemlerde mevcut iki kütlenin
hareketini tanımlayan iki denklem vardır.

Bunun sonucu olarak iki frekans bulunur.

Bu frekanslar ise sönümsüz hareketlerde frekans denklemini,

sönümlü hareketlerde de karakteristik denklemi çözerek elde
edilir.

MEKANİK TİTREŞİMLER – ÇOK SERBESTLİK DERECELİ - GİRİŞ 10

 1 k
2

m1 m2
SDK SDK

Kütleler farklı fazda salınım yapıyor, iki serbestlik

dereceli sistem.
1 ve 2 hareketin serbestliğini belirleyen
parametrelerdir.

Genelleştirilmiş koordinatlarda ise; q1=1 ve q2= 2

MEKANİK TİTREŞİMLER – ÇOK SERBESTLİK DERECELİ - GİRİŞ 11

Salınımın aynı fazda olması halinde ise;

1 2

m1 m2

SDK SDK

MEKANİK TİTREŞİMLER – ÇOK SERBESTLİK DERECELİ - GİRİŞ 12

Eğer kütleler denge konumundan aynı anda
geçiyorsa ve aynı anda sınır konumundan geçiyorsa,
yani aynı fazda titreşim yapıyorlarsa hareketin bu
haline normal mod veya asal mod denir.

 

sınır sınır
konum m m konum
SDK

MEKANİK TİTREŞİMLER – ÇOK SERBESTLİK DERECELİ - GİRİŞ 13

Ortogonallik Prensibi:
İki veya daha fazla serbestlikli sistemlerin asal modları
ortogonaldir.
Yani birbirine dik iki doğrultuda titreşim yapma özelliğidir.
İki serbestlik dereceli bir sistem için ortogonallik aşağıdaki
ifadeyle tanımlanır;

m1A1A2 + m2B1B2 = 0

Burada m1 ve m2 kütleler, A1, A2, B1, B2 ise titreşimin birinci

ve ikinci modlarını belirten koordinatların genlikleridir.

MEKANİK TİTREŞİMLER – ÇOK SERBESTLİK DERECELİ - GİRİŞ 14

MEKANİK TİTREŞİMLER – ÇOK SERBESTLİK DERECELİ - GİRİŞ 15