Trường ĐHBK TPHCM, Khoa Cơ khí

Bộ môn: Thiết bị và Công nghệ Vật liệu Cơ khí

Môn học

Vật liệu học & xử lý

TS. Nguyễn Thanh Hải

E-mail: haint@hcmut.edu.vn

3/14/2019 Vật liệu học & xử lí 1

 Khái niệm về mạng tinh thể
1. Tính đối xứng
- Mạng tinh thể luôn đối xứng.
- Đối xứng tâm, đối xứng trục và đối xứng mặt.
2. Ô cơ sở

3/14/2019 Vật liệu học & xử lí 2

 Ô cơ sở

3/14/2019 Vật liệu học & xử lí 3

 Ô cơ sở

3/14/2019 Vật liệu học & xử lí 4

 Chỉ số nút mạng

3/14/2019 Vật liệu học & xử lí 5

 Đơn tinh thể & đa tinh thể

Tuyết NaCl CuSO4

Isulin Lưu huỳnh Thạch anh

3/14/2019 Vật liệu học & xử lí 6
 Đơn tinh thể & đa tinh thể
1. Đơn tinh thể (single crystal or monocrytalline)
• Chất rắn: đơn tinh thể là một mạng tinh thể liên tục và không
thể gãy theo đường biên
• Tính dị hướng

2. Đa tinh thể
a) Hạt:
• Được cấu tạo nên từ các hạt đơn tinh thể.
• Mỗi hạt là một tinh thể đồng nhất, trong hạt có tính dị hướng.
• Các hạt định hướng khác nhau nên vật liệu đa tinh thể có tính
đẳng hướng giả.
• Biên hạt có cấu trúc không trật tự

3/14/2019 Vật liệu học & xử lí 7

 Đơn tinh thể & đa tinh thể

3/14/2019 Vật liệu học & xử lí 8

 Đơn tinh thể & đa tinh thể
b) Độ hạt: độ lớn của hạt.
Theo tiêu chuẩn ASTM chia làm 16 đánh số từ 00, 0, 1, .., 14
Gọi Z là số hạt có trong một hình vuông có diện tích 1’’ vuông khi
quan sát với độ phóng đại 100. N là cấp hạt ta có quan hệ Z = 2N-1

c) Siêu hạt :
Trong mỗi hạt có nhiều hạt lệch nhau một góc rất nhỏ, các hạt nhỏ
này gọi là siêu hạt

3. Textua
-Vật liệu đa tinh thể nhưng có phương mạng định hướng theo một
phương nhất định, xuất hiện khi biến dạng dẻo.
- Có tính dị hướng.

3/14/2019 Vật liệu học & xử lí 9

 Sai lệch mạng tinh thể
 Có bao nhiêu dạng khuyết tật tồn tại trong mạng tinh thể?
 Có thể điều khiển được số lượng và loại khuyết tật?
 Ảnh hưởng của khuyết tật đến tính chất của vật liệu như thế
nào?
 Chúng ta có muốn có khuyết tật trong vật liệu không?

3/14/2019 Vật liệu học & xử lí 10

 Các dạng khuyết tật trong mạng tinh thể
 Khuyết tật điểm
• Nút trống
• Nguyên tử xen kẽ
• Nguyên tử tạp chất

3/14/2019 Vật liệu học & xử lí 11

 Các dạng khuyết tật trong mạng tinh thể
 Khuyết tật đường
• Lệch biên
• Lệch xoắn

KT đường chụp bởi máy TEM

3/14/2019 Vật liệu học & xử lí 12

 Lệch đường
 Lệch biên
• Loại khuyết tật đường,
• Được hình thành bằng cách chèn nữa mặt phẳng nguyên tử,
• Lệch biên là nguyên nhân của biến dạng dẻo.

3/14/2019 Vật liệu học & xử lí 13

 Phá vỡ và tái tạo liên kết
 Sự di chuyển của lệch đòi hỏi phải di chuyển nữa mặt nguyên
tử từ vị trí liên kết này sang vị trí khác.
 Liên kết của mặt nguyên tử bị phá vỡ và tái tạo lại ở vị trí kế
tiếp.

3/14/2019 Vật liệu học & xử lí 14

Lệch biên làm quá trình trượt của tinh thể dễ dàng hơn

3/14/2019 Vật liệu học & xử lí 15

 Các dạng khuyết tật trong mạng tinh thể
 Khuyết tật mặt
• Biên giới hạt và siêu hạt
• Bề mặt tinh thể

3/14/2019 Vật liệu học & xử lí 16

 Lệch xoắn

3/14/2019 Vật liệu học & xử lí 17

 Dung dịch rắn
• Điều kiện: theo luật Hume-Rothery rules
o Tỷ số đường kính nguyên tử
o Cấu trúc mạng tinh thể
o Độ âm điện
o Số electron hóa trị

(Max 10%)
• Ví dụ Cu và Ni hòa tan hoàn toàn vào nhau
• 1.28 vs 1.25 Angstroms, cả hai có mạng FCC, độ âm điện tương ứng
1.9 vs. 1.8

3/14/2019 Vật liệu học & xử lí 18

 Sai lệch mặt: Biên giới hạt
 Biên giới hạt:
o Vùng biên giữa các các tinh thể.
o Được hình thành trong quá trình kết tinh.
o Phương tinh thể định hướng lộn xộn khác với phương mạng của
các hạt tinh thể xung quanh.
o Ngăn cản sự chuyển động của lệch.

3/14/2019 Vật liệu học & xử lí 19

 Biên giới hạt
 Siêu hạt Biên giới song tinh

3/14/2019 Vật liệu học & xử lí 20

 Quan sát bằng kính hiển vi quang học (1)
 Sử dụng đến độ phóng đại 2000
 Bề mặt phải được đánh bóng phẳng sạch (ví dụ vết xước)
 Tẩm thực để thay đổi độ tương phản, tùy thuộc vào định
hướng của hạt.
 Biên giới hạt...
 Không phản xạ ánh sáng,
 Nhạy cảm, dễ ăn mòn lúc tẩm thực
 Có dạng đường tối, là nơi thay đổi hướng của mạng tinh thể.

3/14/2019 Vật liệu học & xử lí 21

 Quan sát bằng kính hiển vi quang học (2)

3/14/2019 Vật liệu học & xử lí 22