Oleh: Seleman Bin Kassiran

Kolej Sains Kesihatan Bersekutu Kuching

Program Dip. Pembantu Perubatan
 TUBERKULOSIS PULMONARI

Definisi

Adalah sejenis penyakit berjangkit

yg. dicirikan pembentukan lesi
nodular yg. dikenali sebagai
tuberkel di paru- paru, disebabkan
oleh mykobakterium tuberkulosis.
Jenis – jenis Tubercle Basilli
1. Human type
Tubercle jenis ini yg. melibatkan manusia
2. Bovine type
Ini menyebabkan tibi pd. binatang kerapnya
pada lembu.
Tibi jenis ini, boleh menyebabkan tibi pd.
manusia, jika seseorang itu minum susu dari
hasil lembu yg berpenyakit.

(Thomas M. Daniel, 1991).

Patofisiologi
Bila kuman TB. masuk kedlm. tubuh,
ianya berkumpul disesuatu tempat,
cth.nya paru- paru dan radangan
berlaku disitu (dimana pembiakan
basilli tuberkules sudah belaku). Ini
dikenali sebagai fokus primer. Dari
fokus primer, rebakan belaku ketempat
kedua melalui salur2 limfatika. Ini
digelar komplek primer.
Jika basilli tuberkules berjaya,
penyakit tuberkulosis berlaku, ini
bermakna penyakit yg. terdiri dari
banyak tuberkules telah menjangkiti
paru-paru.
Tiap-tiap tuberkul ialah kelompok –
kelompok sel yg. mengandungi basilli
tuberkul diantaranya
 Jenis-jenis Tuberkulosis
1. Tuberkulosis Mililiari Akut
Ini adalah septisemia dimana tubercle – tubercle
halus tdp. dipelbagai organ, termasuk paru-paru.

2. Tuberkulosis Pulmonari Akut

Jangkitan terhad. pd. paru2 sahaja, kerap
berlaku pada kanak2

3. Tuberkulosis Pulmonari Kronik.

Jenis ini, kerap berlaku pd. orang2 dewasa. Juga
merupakan jenis tuberkulosis yg.kerap kali
berlaku.
EPIDEMOLOGI.

-Boleh berlaku kepada semua orang dan

semua peringkat usia.
TRANSIMISI

1. Melalui ‘direct contact, cth. ciuman.

2. Melalui udara cth: pesakit batuk / bersin
dan orang lain tersedut percikan
(mikroorganisma yg. berterbangan di
udara)..
3. Melalui formit ia itu apa bila orang2
sihat menggunakan peralatan
orang yg. ada menghidap TB.
Cth.pinggan mangkuk alat2
ventilator.

4. Melalui makan & minum susu yg.

tercemar – cth:
susu mentah dari lembu yang
berpenyakit tibi.
 CIRI – CIRI KLINIKAL

• Bagi tuberkulosis primer- tiada

simptom yang spesifik Cth.

Pneumonitis tak spesifik:

Lower/ midlung zones, hilar
lymhnodes enlargement & bronchial
obstruction
•Deman: low grade, berpelum waktu malam.
TUBERKULOSIS PULMONARI

Onset: ( Pelahan- lahan ).

Menyerang bhg. apeks paru-paru/segmen
atas lobus bawah (disbbkn. Posture &
intra aveolar oxygen)

Batuk yg. produktif ( Scanty sputum/

blood streaking
Susut berat badan
Selera makan kurang , loya.
 Hemoptisis ( advance state )
Fungsi pernafasan yg. abnormal ( Dispnea,
kegagalan pernafasan ).
Auskultasi : Rales kedengaran (Bunyi yg.
agak kasar sms inspirasi).
Perkusi: Dullness
Kesakitan dada/ sianosis
( peringkat severe )
Amenorrhoea kerap berlaku kpd.perempuan
dlm. peringkat yg. teruk, mungkin terdapat
‘Cachexia clubbing of fingures’.
PENYIASATAN
 X- Ray dada – penemuannya mungkin
seperti:
- Lesi pada paru-paru kelihatan,
Ghon’s Complex
( nodus limpa )
- pembesaran nodus hilar pd.
tuberkulosis primer.
- tuberkulosis militari.
- pengkavitian pd. Tuberkulosis
post primer.
- tuberkulosis bronkopneumonia.
 Samb. Penyiasiatan

 Sputum for Acid –Fast Bacilli ( AFB)

x3
Ziehl- Neelsen stain
 Sputum culture on Dover’s /
Lowenstein- Jensen Medium for 4-8/52.
 Serologi Test : ELISA
( apabila tiada sputum )
  Tuberculin Test
- Mantoux test selepas 72 jam
Keputusan 10mm +ve

 Darah ESR.( Eritrosit sedimentation Rate)

meningkat.
 Fibro –optic bronchoscopy with bronchial
lavage
 Biopsies of the pleural, lymph nodes and
solid lesions
DIAGNOSIS ∆ : mengikut keputusan Penyiasatan.
Rawatan
• Rehat

• Hospitalisation
• pemakanan yg. sihat ( Tingkatkan selera
makan )

• Gabungkan beberapa ubat antituberkulosis

spt.
jadual

( Sila rujukkpd. Regim rawatan tuberkulosis

dari Pusat Respiratori Negara )
TUBERKULOSIS PULMONARI
A. RX. Bagi kanak- kanak berusia bawah 12 tahun.
* Parents Supervised treatment.
FASA INTENSIF : 2/12

1. Isoniazid 150mg OD
2. Rifampicin 150 mg OD
3. Pyrazinamide 250 mg OD
FASA SAMBUNGAN 4/12
1. Rifampicin 150 mg OD
2. Isoniazid 150 mg OD
RX. BAGI ORANG DEWASA
* Fully Surpervised RX.
FASA INTENSIF x 2/12
1. I/M Streptomycine 0.75 – 1 gm OD
2. Isoniazid 300 – 600mg OD
3. Rifampicin 450 mg OD
4. Pyrazinamide 500 mg OD.
FASA SAMBUBGAN X 4/12
1. I/M Streptomycine 0.75 – 1 gm Biweekly
2. Isoniazid 300 – 600mg “
3. Rifampicine 450 mg “
* Ethambutol 15- 25mg/kg ( X I/M. (Strep).
 PENCEGAHAN
1. Kawalan jangkitan dengan kemoterapi
2. Pengasingan pesakit yg. aktif (Spt. AFB +VE )
3. ‘Contact tracing’
- Ujian tuberculin
- X- ray dada.

4. Tingkatkan daya tahanan badan

- Vaksinasi BCG ( Bacille Calmette- Guerin )
- Persekitaran rumah & dan sosial yg. sihat

5. ‘Chemoprophylaxis’ dgn. Isoniazid

(Children under age of 1 yrs )
KOMPLIKASI

1. Dissemination ( Extrapulmonary TB )
2. Bronkiectasis
3. Pneumotorak spontan akibat lession pecah
4. bronkitis, haemoptysis.
5. cor pulmonale.
6. lain2 organ: usus, tulang, sendi, buah
pingang, T.B. Scrotum, TB. Miningitis.
 PENGENDALIAN PENYAKIT T.B. DI K.K.
1. RX. Intensif tiap-tiap hari
 Pesakit yg boleh berjalan
 Tinggal dekat dgn. Pusat Kesihatan.

2. Bekalan ubat:
 ATAS (K. Dada ) memberikan bekalan ubat yg.
cukup utk.X1/12,sebelum Pem.Perubatan yg.
menerima kes tersebut dpt. Memesan bekalan
ubat bagi pesakit berkenaan
 Persakit hendaklah diarah utk. Melaporkan diri
di KK. Dimana diaakan menyambung RX.nya.
3. Pem. Perubatan di Klinik
berkenaan
hendaklah dgn. segera memesan
bekalan ubat bagi rawatan
susulan.
1. Pengenalan:
 Integerasi Prog.Kawalan tuberkulosis ke dlm.
perkhidmatan kesihatan asas
 Pem. Perubatan: memainkan peranan yg
penting.
2. Peranan Pembantu Perubatan
2.1. Mencari kes (mengenal pasti punca jangkitan )
Spt. Berikut:-
 Pemeriksaan sputum mengikut kriteria.
 Norma/sasaran bagi pemeriksaan sputum dicapai
iaitu 1.5% dpd. Kedatangan Kes baru.(OPD).
 Kakitangan yg. menjalankan perk. Kes. Di luar
terutamanya
Pasukan Kesihatan Kampung (VHT) / PDU.

2.2. Membuat kes rujukan: bagi kes baru yang

sputum
+VE ke Hosp.

2.3. Memberi rawatan susulan/ bekalan ubat

 Pem. Perubatan – mengetahui tentang RX.
 Pendidikan Kesihatan
 Menyimpan/ mengemaskini rekod RX.
 Defaulter retrieval sistem yg. berkesan: AHV/
JHA/PKA/JM
2.4. Suntikan BCG.
 Bekalan ubat ( Vaksin )
-Handling, storage, Dos yg. betul :0.05ml umur
bawah 1 tahun
-Dewasa 0.1ml.

2.5. Sokongan Logistik Asas

 BCG. Vaksin
 Sputum Cup
 Sisip kaca ( Glass Slides )
 Orange stick
 borang- borang keperluan
 disp. Stringe dll.
2.6. Laporan bulanan.
 Pejabat Kesihatan Bahagian.
 ATAS CLINIC.

2.7. Menyimpan buku manual sebagai panduan.

‘Practical Manual of Tuberculosis
Management.
2.8. Latihan

2.9. Pendidikan Kesihatan

Oleh: Seleman Kassiran
1. Pengenalan

 B.C.G- Bacilli Calmette Guirin.

 Bacilli hidup( Mycobacterium tuberkulosis )
 Perlindungan : 12- 15 tahun
 Penyimpanan: Suhu 2-4 C., elakan dpd
cahaya. Mesti disimpan didalam’ freezer of
refrigerator but in the ordinary compartment
only’
 Apabila dibawa ‘ travelling’ hendaklah
disimpan dlm “Themos flask with ice”.
2. PEMBERIAN SUNTIKAN BCG.

Cara pemberian – Intradermal

 Dos ; Recommended 0.1 ml
 Bayi baru lahir dos: 0.05 ml
 Posisi : Deltoid kiri
 The correct dosage properly
administered will produce a
wheal appoximately 8 mm in
diameter.
3. SUNTIKAN BCG BOLEH
DITANGGUH SEKIRANYA:-

1. Jaundis neanatal
2. Pramatang/ Premature
3. Penyakit kulit yg. ekstensif
4. Demam
5. Kelahiran yg. abnormal
4. KOMPLIKASI SUNTIKAN BCG.

1. Pembesaran kelenjar/ abses dsbkan.

Suntikan terlalu dlm. / dos yg.
berlebihan.
2. Evolusi lesi suntikan yg. abnormal ( too
big &lambat penyembuhan).
3. Pembentukan parut ( Keloid ).
4. Komp. Lain : OsteomilitisBCG, Iritis,
LupusVulgaris.
5. JENIS PARUT BCG
1. Parut normal – 5mm diameter
2. Parut pin- point
3. Parut hipertropik
4. Keloid
6. SIAPA YG. PATUT DIBERI
SUNTIKAN BCG?
6.1. Kumpulan Prioriti
6.2. Suntikan BCG. Primer.
 Bayi baru lahir
 kanak-kanak umur 3/12 x ada parut.
1. Pemeriksaan Sputum : AFB.
a. 1.5% dari jumlah kdt. Kes baru.
b. Kriteria bagi pemeriksaan.
 Batuk lebih > 2/52
 Batuk X dpt. Di RX dgn. antibiotik.
 Pst. Dgn. simpton spt. Kesakitan dada,
hemoptisis,demam dll..
c. Pengumpulan spesimen sputum.
 Spot Spesimen (stat )
 morning spsimen
overnight spesimen.
Sputum x3 (Direct smear ).
d. Gastric lavage : bagi kanak-kanak
( pd. Waktu awal pagi.)

e. Sputum for C&S.

Indikasi:

AFB –Ve, resistent to drug.

False +ve cases (atypical
mycobacterium )
2. Pemeriksaan Urin
• Dikumpul dlm 24 jam.
• Direct Smear
• C&S
3. ESR. ( Erythrocyte Sedimentation
Rate )
Not very reliable indicator of activity.
• Dewasa ( L ) : 1 - 5 mm/ hr.
• Dewasa ( P ) : 5 – 15 mm / hr
• Older man/Women : Much higher.
4. Ujian Mantoux ( Tuberculin )
 Suntikan intradermal: on the middle of the
front side of the left forearm, when given
for the first time.
 Pembacaan keputusan dibuat 72 jam
kemudian x (3/7)
 Indikasi : 15mm in diameter.

5. X – Ray dada
 terdapat kavitian, lesi pada paru- paru.
Rujukan:
1. Christoper, R.W, Edward, Ion, A.D.B. ( 1990 ).
Davidson’s Principle and Practice of
Medicine,
2 nd. Edition, Chruchill Livingstone,
Edinburgh.
2. Ministry Of Health Malaysia Academy Of Medicine
Of Malaysia 2nd. Edition , Control And
Management Of Tuberculosis - 2001

3. Parveen, J.K, Michacl, L.C. ( 1991 ). Clinical

Medicine: A Texbook For Medical Students
and Doctor, ELBS, Bailiere Tindall, London.
PASUKAN PENGURUSAN
PENYAKIT
TUBERKULOSIS NEGERI
SARAWAK.

Oleh: Seleman kassiran.

1. Pengenalan
1.1. Pengarah Kesihatan Negeri
1.2. Timb. Pengarah Kesihatan ( Kesihatan )
1.3. Pegawai Kesihatan Bahagian.
1.4. Anggota Jabatan Kesihatan lain.

2. R.k.TB.mempunyai 4 perkhidmatan Asas

2.1. Perkhidmatan Pelalian BCG.
2.2. Mencari kes dan memberi RX
2.3. Perkhidmatan Makmal
2.4. Perkhidmatan Rekod dan statistik.
3. Aktiviti Program
3.1. Suntikan BCG.
• Kump. Primer
• Kump. yg. belum menerima suntikan
(Revaccination)
3.2. Mencari kes
3.3. Rx.
3.4. Latihan
3.5. Pendidikan Kesihatan
3.6. Pengawasan pesakit yg. tetap.
3.7. Perhatian dan penilaian.
3.8. Peningkatan tentang pengesanan
‘defaulters’.
4. Sasaran epidemologi/ Objektif
Rancangan
4.1. 95% penduduk mendapat
syuntikan BCG.

4.2. Mengesan dgn sekurang-

kurangnya 2/3 dari punca
berjangkit yg. ada.

4.3. Memberi RX. Sekurang-

kurangnya 95% dpd. Kes TB.
5. Sasaran keseluruh rancangan
5.1. Kejadian TB. Kurang dpd.
1/1000 penduduk.

5.2. Kematian dsb’kan pyt. TB. kurang

dpd. 10 kes dlm.setiap 100,000
penduduk dlm. setiap tahun.

5.3. Penyakit TB. X lagi disenaraikan sbg.

10 penyebab utamayg. Menyebabkan
kematian.
5.4. Risiko infeksi kurang dari 1% bagi
setiap tahun usia individu
 Istilah yg sering digunakan
dlm.pengendalian kes
Tuberkulosis
1. Relapse: kes yg. pernah menerima
RX.
Dgn. secukupnya,tetapi penyakit
berulang semula dlm.jangkamasa
2/365 tamat RX..
2. Completed RX. : Menerima Rx.
Secukupnya dan telah sembuh.
3. Defaulter/ X hadir: pst.X dtg.
Mengambil RX. 1/52 atau lebih
( 1/52 hingga 1/12 )
4. Abandoned (Meninggal RX )
• Pst. yg. X dtg. Mengambil RX 1/12
atau lebih
• Pst. Harus diberi RX semula di
keadaan yg. tertentu ( Restart RX ).
• ‘Home visit ) hendaklah dibuat utk.
Mengetahui tentang keadaan pst. Yg.
sebenarnya.
 5. Death
• Pst. Yg. mati sbm. Menerima Rx.
dengan sepenuhnya /semasa
abandoned atau defaulter RX.
6. Kes Baru/ New case
• pst. yg. baru di diagnos pyt.
Tuberkulosis.

•Telah menerima RX dgn. sepenuhnya

tetapi aktif semula selepas 2/365
tamat RX.
7. Treatment Centre
•

• Pusattempat pst. mdpt. RX. Cth:

ATAS CLINIC,
Hospt., PK, Dll..

8. RX. Failure
• Penyakit TB. yg. masih belum
sembuh apabila pst.telah diberi
Rx. yg. secukupnya (selepas 6/12).
9.Transfer of patient / perpindahan Kes
• Pst. Yg. dipindah tempat utk. Meneruskan
RX. Susulan

•Tiap2 kes yg. pindah mesti ada surat

lampiran B. dikepilkan.
•Kad H.133 mesti dikirim ke Pusat Rx.
yg. baru.

• kad H. 408 mesti dikirim juga sekiranya

pst. Berkenaan
menerima RX. D.O.T..S ( Inj. Strep ).
10. D.O.T.S

Adalah satu nama strategi

yg. lengkap yg.mana di
gunakan oleh Perkhidmatan
Kesihatan seluruh Dunia utk.
mengesan & menyembuhkan
pesakit- pesakit Tibi.
Sebagai sebahagian strategi
D.O.T.S., Pekerja2 Kesihatan
akan menasihat dan mengawas
pst.-pst.mereka menelan
setiap ubat gabungan setiap dos
ubat & meneliti
perkembangan pst.- pst. hingga
sembuh
PROGRAM KAWALAN TUBERKULOSIS
NEGARA ( KEBANGSAAN )

Oleh:
Seleman Kassiran@ Selemanto
 PENGENALAN.
P.K.T.K. telah dilancarkan pada tahun 1961
sebagai program vertikal. Dalam thn. 1995
progam ini telah diintegrasikan ke
Perkhidmatan Kesihatan Awam( Bahagian
Kawalan Penyakit). Implementasi PKT
peringkat negeri adalah dibawah
tanggungjawab Pengarah Kesihatan Negeri
yg. akan bertanggungjawab terhadap
pencapaian program di negeri masing2.
 OBJEKTIF PROGRAM
Objektif Program Kawalan Tibi di bawah
Kementerian Kesihatan adalah:-
 mengurangkan transmisi Tibi di komuniti dengan
meleraikan rantaian tranmisi penyakit tersebut.
 melindungi 95% di kalangan populasi yg. retan
dengan imunisasi BCG.
 mengurangkan sekurang- kurangnya 95% jenis
Tibi berjagkit kpd. Jenis bukan jangkitan melalui
Rx. yg. berkesan dan segera.
 memastikan 85% kadar sembuh di kalangan
kes baru sputum positif yang dikesan.
 mengesan sekurang- kurangnya 70% kes
sputum positif ( jenis berjangkit.

memastikan
 100% kes sputum positif
di bawah DOTS ( Directly observed
treatment short – course ) menjelang
tahun 2005.
Idikator2 Operasi dlm. memastikan strategi dan
Aktiviti di bawah Program Kawalan Tibi
dijalankan adalah:-
 kadar insiden tibi (semua jenis) pada
40 per 100,000 penduduk.
 kadar insiden tibi (berjangkit) pada
20 per 100,000 penduduk.
 kadar sembuh adalah pada > 95%
 kadar motaliti tibi adalah < 3 per
100,000 penduduk.
 liputan pelalian BCG kpd. Bayi < 1 tahun adalah
100%.
  pencapaian DOTS adalah 100%
 pemeriksaan kontak adalah > 80%
 Tibi di kalangan kanak- kanak < 1%

 pemeriksaan kahak bagi kes bersimptomatik

di hospital dan Klinik Kesihatan masing2
adalah 5% dan 10% sehingga 2010.
 kadar pertukaran kahak ( positif ke
negetif) selepas dua bulan adalah >
85%
Program Kawalan Tibi Kebangsaan
Di peringkat kebangsaan Ketua Penolong
Pengarah ( Tibi / Kusta) bertindak sebagai
Penyelaras Program Kawalan Tibi dan
bertanggongjawab dlm. menentukan
Implementasi

strategi dan Akiviti Program Kawalan Tibi

dijalankan. Pengarah Kesihatan Negeri dan
Pegawai Kesihatan Daerah masing2 bertindak
dlm. menyelaras dan menilai strategi dan
aktiviti di petringkat negeri dan daerah.
Jawatankuasa yg. dibentuk di peringkat
Kebangsaan adalah jawatankuasa
“Task Force” dan jawatankuasa Teknikal
Program Kawalan Tibi masing2
dipengerusikan oleh Ketua Pengarah
Kesihatan dan Pengarah Kawalan Penyakit .
Jawatankuasa Pengurusan yg. dibentuk di
peringkat negeri dan daerah adalah
bertujuan untuk mengawasi pelaksanaan
dan aktiviti-aktiviti Program Kawalan Tibi.