MAKABAGONG EMILIO

JACINTO:

Ginhawa, Liwanag, Dilim

at Iba Pang Mga Dalumat
ng Bayan
 Michael Charleston B. Chua
Pamantasang De La Salle Maynila Pangalawang Pangulo,
Philippine Historical Association

Alvin D. Compomanes
University of Asia and the Pacific Tagapangulo, UP Lipunang
Pangkasaysayan (2007-2008)
 EMILIO JACINTO
( 1 87 5 - 1 8 9 9 )

 ‘’Utak ng Katipunan’’

 Katulong ni Andress Bonifacio sa

Katipunan bilang tagapayo at
kalihim

 Nag sulat ng ‘’Kartilya ng

Katipunan’’

 Heneral ng Pilipinas sa panahon ng

Rebolusyong Pilipino
 ANDRES BONIFACIO
( 3 0 N O B Y E M B R E 1 8 6 3 – 1 0 M AYO 1 8 9 7 )

•“Ama ng Himagsikang Filipino.”

•“Supremo ng Katipunan”

•“Haring Tagalog”

•‘’Ama ng Katipunan”

•Nagtatag ng KKK o Katipunan

•Isa siyáng alagad ng sining.

 EMILIO JACINTO
AT

ANDRES BONIFACIO

 Katipunan ang gumamit ng mga Dalumat ng bayan

noong 1892-1896. Sa Kartilya ng Katipunan,
Dakalogo, at iba pang mga sulatin, makikita ang
mga Dalumat ng Kalayaan, Kaginhawaan, Liwanag,
Dilim, Puri, Kabanalan, Dangal, Pag-ibig sa bayan
at isa’t isa, at marami pang iba.
 “HISTORY”
 “Chronological record of significant events, the study
of past events.”
diksyunaryo ng Anglo-Amerikano

 Sa matagal na panahon, laging sinasabi ng ating mga

dayuhang mananakop na wala tayong history o historia
bago sila dumating dahil walang “dokumento”
patungkol dito; samakatuwid, wala ring “sibilisasyon”
na mapatutunayan sa harap ng dokumentong taglay ng
mananakop.
 ANG PUSO AT KAISIPANG PILIPINO SA MGA
DALUMAT AT DIWA NG BAYAN AT KATIPUNAN

Kapanahong Kasaysayan

 Ito ay “salaysay na may saysay sa mga kapanahon na

nakapaloob sa isang mas malawakan at matagalang
kasaysayan bilang kamalayang pangkalinangan.”

S A L A Y S A Y

(kwento/ paglalahad)

S A Y S A Y

(kabuluhan).
 “SALINLAHI” SA KASAYSAYAN.
DR. JAIME B. VENERACION

 “kasaysayan ay isang salaysay hinggil sa nakaraan

na may saysay ‘’

 bawat salinlahi ay may partikular na

pakakahulugan/saysay o ekspresyon ng dalumat ng
Kalayaan batay sa pangangailangan ng kanilang
panahon, subalit makikita din na may pagkakaugnay,
kung hindi man kaisahan, ang mga saysay na ito.
Nakasanayan nang ilahad sa paaralan ang simplistikong
pananaw at tradisyunal na paglalahad ng mga kaganapan na
nagbunsod sa Himagsikang Pilipino. Dito, magkakaroon ng
impresyon na hindi magkakaroon ng Katipunan at Himagsikan
noong Dekada 1890 kung hindi nagkaroon ng Kilusang
Propaganda noong Dekada 1880. At hindi magkakaroon ng
Nasyunalismong Pilipino, kung hindi dahil sa pagbubukas ng
Suez Canal noong 1869 at pagpasok ng mga liberal na mga
ideya sa Pilipinas dahil sa malayang kalakalan matapos ang
Kalakalang Galyon.
 GINHAWA
Ayon kay Dr. Salazar

Ginhawa
-- Espiritu
-- Kabuuran ng buhay
-- Pinakasimulain ng buhay.

 “GUINHAOA”- “stomach”
- to live, to breathe,
- respiration, vital spirit;
V i s ay a n d i c t i o n a r y
 KALULUWA
P R O S P E R O C O VA R

Nagbibigay ng buhay, isipan, damdamin at

pagkukusa sa isang tao sa pamamagitan
ng anting-anting
 MGA ARAL NG KATIPUNAN
O KARTILYA
AYO N S A H I S T O R YA D O R N A S I M I L A G R O S C . G U E R R E R O

Kartilya, na maituturing na Saligang

Batas ng Katipunan, ay may ugat sa mga
sinaunang kasabihan na tumutukoy sa
marangal na pamumuhay
TATLO ANG INSPIRASYON NG IDEOLOHIYA
NG KATIPUNAN AYON SA KARTILYA:
VIRGILIO S. ALMARIO,

1. Ang mga ideya ng Kilusang Propaganda

2. Sinaunang katutubong kasabihang bayan

3. At ang pasyong pamprotesta ng Cofradia de

San Jose at mga kapatiran sa mga Bundok
Banahaw, San Cristobal at Makiling.
 DOKUMENTONG KATIPUNAN
“ SA MAY NASANG MAKISANIB SA KATIPUNANG ITO’’
A N D R E S B O N I FAC I O

“Ang kabagayang pinag-uusig ng katipunang ito ay

lubos na dakila at mahalaga; papagisahin ang loob at
kaisipan ng lahat ng tagalog (*) sa pamagitan ng
isang mahigpit na panunumpa, upang sa
pagkakaisang ito’y magkalakas na iwasak ang
masinsing tabing na nakabubulag sa kaisipan at
matuklasan ang tunay na landas ng Katuiran at
Kaliwanagan.”
 TATLONG URI NG PAG-IBIG SA
KATIPUNAN:

1. Pag- ibig sa Maykapal

2. Pag-ibig sa Inang Bayang Tinubuan

3. Pag-ibig sa kapwa
 13 KARTILYA NG KATIPUNAN
EMILIO JACINTO

Mga Aral ng Katipunan ng mga A. N. B.

 (I) Ang kabuhayang hindi ginugugol sa isang malaki at banal

na kadahilanan ay kahoy na walang lilim, kundi man damong
makamandag.

 (II) Ang gawang magaling na nagbubuhat sa pagpipita sa sarili

at hindi sa talagang nasang gumawa ng kagalingan, ay di
kabaitan.

 (III) Ang tunay na kabanalan ay ang pagkakawang-gawa, ang

pag-ibig sa kapwa at ang isukat ang bawat kilos, gawa't
pangungusap sa talagang Katuwiran.
 (IV) Maitim man o maputi ang kulay ng balat, lahat ng tao'y
magkakapantay; mangyayaring ang isa'y higtan sa dunong, sa
yaman, sa ganda; ngunit di mahihigtan sa pagkatao.

 (V) Ang may mataas na kalooban, inuuna ang puri kaysa

pagpipita sa sarili;

 (VI) Sa taong may hiya, salita'y panunumpa.

 (VII) Huwag mong sayangin ang panahon; ang yamang nawala'y

mangyayaring magbalik; ngunit panahong nagdaan na’y di na
muli pang magdadaan.
 (VIII) Ipagtanggol mo ang inaapi at kabakahin ang umaapi.

 (IX) Ang taong matalino'y ang may pag- iingat sa bawat

sasabihin; at matutong ipaglihim ang dapat ipaglihim.

 (X) Sa daang matinik ng kabuhayan, lalaki ay siyang patnugot ng

asawa’t at mga anak; kung ang umaakay ay tungo sa sama, ang
patutunguhan ng inaakay ay kasamaan din.

 (XI) Ang babae ay huwag mong tingnang isang bagay na libangan

lamang, kundi isang katuwang at karamay sa mga kahirapan
nitong kabuhayan; gamitin mo nang buong pagpipitagan ang
kanyang kahinaan at alalahanin ang inang pinagbuhata’t nag-iwi
sa iyong kasanggulan.
 (XII) Ang di mo ibig gawin sa asawa mo, anak at kapatid, ay
huwag mong gagawin sa asawa, anak at kapatid ng iba.

 (XIII) Ang kamahalan ng tao'y wala sa pagkahari, wala sa

tangos ng ilong at puti ng mukha, wala sa pagka-paring kahalili
ng Diyos, wala sa mataas na kalagayan sa balat ng lupa: wagas
at tunay na mahal na tao, kahit laking- gubat at walang
nababatid kundi sariling wika; yaong may magandang asal, may
isang pangungusap, may dangal at puri; yaong di napaaapi't di
nakikiapi; yaong marunong magdamdam at marunong lumingap
sa bayang tinubuan.
Paglaganap ng mga aral na ito at maningning
na sumikat ang araw ng mahal na Kalayaan
dito sa kaaba-abang Sangkapuluan at sabugan
ng matamis niyang liwanag ang nangagkaisang
magkalahi't magkakapatid ng ligayang walang
katapusan, ang mga ginugol na buhay, pagod,
at mga tiniis na kahirapa'y labis nang
natumbasan.
 MARANGAL NA DALIT NG
KATAGALUGAN
JULIO NAKPIL 1896

Mabuhay yaong Kalayaan

At Pasulungin ang puri’t kabanalan

Kastila’y mailing ng Katagalugan

At ngayo’y ipagbunyi ang kahusayan.

 ALERTA KATIPUNAN
1898

Alerta Katipunan sa bundok ang tahanan Doon mararanasan

ang hirap ng katawan Walang unan, walang kumot, walang
banig sa pagtulog Inuunan pa ay ang gulok abanseng katakut-
takot

Alerta Katipunan bathin ang kahirapan Pag-ibayuhin ang

tapang kahit mamatay sa laban Layon natin ay itaguyod,
baya’y tubusin at itampok Hayo na’t tayo’y makipaghamok,
abanseng katakut-takot.
 JOCELYNANG BALIWAG

 Isang paboritong kundiman na sinasabing iniaalay

sa isang babaeng nagngangalang Pepita Tiongson
Lara (aka Pepitang Himala) na taga Baliwag,
Bulacan

 Sa tuwing inaawit ng Katipunan para sa bayan, ang

unang dalawang saknong ay naglalarawan dito
bilang dalisay sa linis, dakila sa ganda tulad ng
bulaklak at Kaligayahang Eden (paraiso)
 LYRICS OF JOCELYNANG BALIUAG
P– Pinopoong sinta, niring calolowa
Nacacawangis mo’y mabangong
sampaga
Dalisay sa linis, dakila sa ganda
Matimyas na bucal ng madlang
ligaya.
E– Edeng maligayang kinaloclocan
Ng galak at tuwang catamis -tamis an
Hada cang maningning na ang
matunghaya’ y
Masamyong bulaclac agad sumisical . Cung hindi ikaw lamang, ilaw niring
P– Pinananaligan niring aking dibdib
Na sa paglalayag sa dagat ng sakit
‘Di mo babayaang malunod sa hapis
Sa pagcabagabag co’y icaw ang
sasagip.
I– Icaw na nga ang lunas sa aking
dalita
Tanging magliligtas sa niluha-luha
Bunying binibining sinucuang cusa
Niring catawohang nangayupapa .
T– Tanggapin ang aking wagas na pag-
ibig
Marubdob na ningas na taglay sa
dibdib
Sa buhay na ito’y walang nilalangit
isip.
A– At sa cawacasa’ y ang
kapamanhikan
Tumbasan mo yaring pagsintang
dalisay
Alalahanin mong cung ‘di cahabagan
Iyong lalasunin ang aba cong buhay.
 JOCELYNANG BALIWAG

Pinopoong sinta, niring calolowa

Nacacawangis mo’y mabangong sampaga
Dalisay sa linis, dakila sa ganda
Matimyas na bucal ng madlang ligaya.

Edeng maligayang kinaloclocan

Ng galak at tuwang catamis-tamisan
Hada cang maningning na ang matunghaya’y
Masamyong bulaclac agad sumisical.
P A G -I B I G S A T I N U B U A N G L U P A
ANDRES BONIFACIO

Aling pag-ibig pa ang hihigit kaya

sa pagkadalisay at magkadakila

Gaya ng pag-ibig sa sariling lupa?

Aling pag-ibig pa? Wala na nga, wala.

 ANG DAPAT
MABATID NG MGA TAGALOG
ANDRES BONIFACIO

Ang nakaraang panahon ng aliw

Ang inaasahang araw na darating

Ng pagkatimawa ng mga alipin

Liban pa sa bayan saan tatanghalin?

 ANG DAPAT
MABATID NG MGA TAGALOG
ANDRES BONIFACIO

TATLONG PARTE
LIWANAG, DILIM, LIWANAG

Ginamit ni Bonifacio upang lumaban ang mga Pilipino

 LIWANAG- Panahon ng LIWANAG ay bago dumating ang

mga kastila sa ating bansa.

 DILIM- Panahon ng Pagdating ng mga kastila

KATAPUSANG HIBIK NG PILIPINAS
ANDRES BONIFACIO

Sumikat na Ina sa sinisilangan ang araw

ang araw ng poot ng katagalugan,

tatlong daang taong aming iningatan

sa dagat ng dusa ng karalitaan.

Walang isinuway kaming iyong anak

sa bagyong masasal ng dalita’t hirap,

iisa ang puso nitong Pilipinas

at ikaw ay di na Ina naming lahat

 BATIS

 A b r e r a , M a . B e r n a d e t t e G . L o r e n z o . “ S a n d u g o , ” s a Z e u s A S a l a z a r, E d w a r d C . Yu l o , a t A t o y
M. Navarro. T a l a a r a w a n 1 9 9 6 H a n d o g s a S e n t e n a r y o n g 1 8 9 6 .
Lungsod Quezon: Miranda Bookstore, 1995, walang pahina.
 __________. “Ang Sandugo sa Katipunan,” sa Ferdinand Llanes, ed. K a t i p u n a n : I s
a n g P a m b a n s a n g K i l u s a n . L u n g s o d Q u e z o n : Tr i n i t a s P u b l i s h i n g , I n c . , 1 9 9 4 ,
93-104.
 __________. “ A n t i n g - A n t i n g : Pag-uugat sa Kasaysayan at Kultura,” ADHIKA I
(1999), 155-170.
 __________.
 A n g N u m i s m a t i k a n g A n t i n g - A n t i n g : Panimulang Paghawan ng Isang
L a n d a s Tu n g o s a P a g - u n a w a n g K a s a y s a y a n a t K a l i n a n g a n g P i l i p i n o
. M . A . K a s a y s a y a n , U . P. D i l i m a n , 1 9 9 2 .