MODYUL 15: MGA ISYUNG MORAL

TUNGKOL SA KAWALAN NG
PAGGALANG SA KATOTOHANAN
 ANG MISYON NG KATOTOHANAN

• so ang katotohanan is mao na ang nag sisilbing

ilaw sa mga tao para makita nya ang kaalaman at
layunin sa buhay
• sa bawat tao na naghahanap ani makita or
mahibak'an kang nmu ang katotohanan if imong
ampingan or imong sundin na walay pag duha² so
if musunod ka ani maka kuha ka ug kaluwagan ng
buhay o comfort of life..
 ANG IMORALIDAD NG
PAGSISINUNGALING
• so kitang tanan man jud kay
na ka pangatik na para lang
di ta kasab'an sa atong
parents or di kaya para lang
di ka e bash sa laing tao
 TATLONG URI NG
KASINUNGALINGAN
• JOCOSE LIES- so dili tanang pag pangatik kay
makasakit naay uban na makapalipay parehas ani
na pag pangatik gibuhat ra ni para palipayon mo
kani sya na atik is wala gituyo iyang pag pangatik
gihimo ni sya aron maghatag ug kalipay di kay
pasakit
• OFFICIOUS LIE - kini sya gituyo na jud ni kanang
pag change nimo sa topic para di naka ma hot seat
kanang ingan ka nya na oy ikaw man tong na slide
sa mall no? din imo dayun ng e change topic mo
ana jud ka oy ikaw bya tong nadakpan sa pulis? di
ma divert na sa iya ang topic d na sa imoha kay sya
naman pud ang ma hot seat
• PERNICIOUS LIE - so kini sya kay ang pag daut nimu
sa isa ka tao kana sya sikat ni sya na atik sa mga
showbiz kanang ganig ipang bash ang di nimu gusto
kanang dauton nmu ang image nya buhatan nimu
ug pang pangatik nya syempre ang mga tao karun
mutuo na dayun di dali ra jud kaayo mu kalat
ANG KAHULUGAN NG LIHIM,MENTAL
RESERVATION,AT PRINSIPYO NG
CONFIDENTIALITY

• so kitang tanan naa man jud tay mga sekreto na di

na dapat pa iingun sa uban kung baga privacy
parehas anang password nato sa fb mga sekreto na
dapat e sarili nalag aron wala nay masakitan pa o
dikaya para di ma mag worst pa ang situation
 NATURAL SECRETS
• pagtago ni sya sa past char yah kanang e secreto
nimu ang madilim nimu na nakaraan aron di na ka
masakitan pa kanag grabe jud ka na nasakitan ba
 PROMISED SECRETS
• kanang pag lihim nimu kauban ang tao na gisaligan
nimu pero even gi iingun na nimu to sya na secret
wala pa jud nimu sya ge detailed na pag ka storya
nimu sa iyaha murag playing safe ka sa pag ingun
nimu na secret
 COMMITTED OR ENTRUSTED
SECRETS
• kana sya kay secret din na mahibal'an na dayun so
ang mga kasunduan ay na naiilihim ay maaring

• HAYAG- kanang gi ingun jud nimu personal or pina agi

sa pag sulat

• DI-HAYAG - kanang walay sure na ge promise pero

tungod kay wala man sya sa posisyon na mu ingun gi
tago ghapon nimu
• so ana pa si papa pius XII ang mga doktor ug nars
na ni tabang sa pag opera sa isa ka pasyente kay
maa silay mga rights na itago ilang mga personal na
impormasyon sa ilang mgapasyente na ge
anesthesyahan
 PLAGIARISM
• kini sya na case mao ni ang pagkuha sa usa ka
butang na dili sa imuha maihahalintulad ni sya sa
pag nanakaw pag sisinungaling so kadtong naga
basa ug wattpad gani? naga butang ang mga
authors ug mga note gina butang na nila na
plaiagrism is a crime it is because kung mag kuha ka
ugsulat sa isa katao nya imo na syang gi angkun na
imo imong gi ilisdan ang author ug name nimu nya
ug mahibal'an na sya pwede kang makulong ana
 INTELLETUAL PIRACY
• kini sya mao ning pag sundog sa usa ka butang na walay
pahintulot sa tag'iya na pwede nimu syang sundugon din
imo dayung ipagkalat or imong e share

• COPYRIGHT HOLDER- mao ni sya ang tawag sa original na

nag buhat or nag himo

• ang piracy kay isang uri ng pagnanakaw o ilegal na pang

aabuso sa mga barko na naglalayag sa karagatan
• piracy kanang pag panulis sa barko na naa sa dagat
• ang theft literal niya na kahulugan is pag nanakaw o
lubusang pagkuha nya imo na jung angkunon ang usa
ka butang

• isa pud ni ka kremen parehas anang oag

kidnap,pagpatay at iba pang uri ng kriminal na gawain

• nganung naa may mga tao na gusto kud mag buhat

ani o di kaya kanang pa ulit² na buhaton ni tungod
kay naay dahilan na sya
• PRESYO - kanang dili nimu afford na makapalit ana na
butang tungod kay mahal kaayo maong i pirate na lang o
di kaya kay kopyahon pina agi sa pag download

• KAWALAN NG MAPAGKUKUNAN - kung limited nalang

ang product nila sa tindahan di lisud pud sya pangitaon so
hunahunaan jud nimu na makuha nimu sa internet o
website address kay lahi na bya ang panahon karun kung
unsa ang uso pwede na nimu dayun e search pina agi sa
social media

• KAHUSAYAN NG PRODUKTO - so kung kadto na product

kay nakatabang sa uban daghan jud ang tangkilik ato mao
ng pangitaon dayun sa internet e download nya e share
dayun sa lain
• SISTEMA/PARAAN NG PAMIMILI - kini kanang pag
order nimu online tungod ani mas mapadali ang
transaksyon or pagbibilihan dili masayang ilang oras

• ANONYMITY - kanang mag dowoad ka ug movie or

biskan ug unsa pana dira tungod kay dali na ang
internet access di na loaud mag download di na
kinahanglang ug identification para ma downlo.ad
to imong gusto or mga impormasyon ug detalye
KARAPATANG-ARI AT ANG PRINSIPYO
NG FAIR USE
• so naay limitasyon ang pagkuha sa unsa na part sa
gihimu o sa whole na gihimu sa awtor sa iyang
gihimu.

• ang pag published sa gihimo miskan personal na

kopya o sipi so wala syay bayad o di kaya kanang
naay aya patnubay gikan sa mga panrelihiyosong
institusyon o samahan
• gamitan jud ug quotition if naay kay gikuha na line
kung asa to sya gikan quotition din name sa na
ingun ato or author kailangan jud nimu isulat pud
dito kung asa na sya gikan kung imo mang gamiton
iyang hinimo

• kung naa may gamiton na movie na pwedeng

gamiton sa pag tudlo sa skwelahan or sa lain mang
akademik din naay pud kay tuwirang dahilan sa
paggamit ani kinahanglan gihapon nimong iingun
ang pangalan sa awtor ug asa sya gikan
 WHISTLEBLOWING
• so ang whistleblowing kay ang pag bunyag sa isa ka
tao na naging way para mahibal'an ang tinuod para
lag sa kaayuhan sa tanan kasagaran ani na hitabo
kay sa goberno o pribadong organisasyon

• WHISTLEBLOWER - mao nay tawag sa tao na nag

ingun sa tinuod
ANG GAMPANIN NG SOCIAL MEDIA SA PAGLINANG NG KAALAMAN AT
KAMULATAN NG TAO SA PAGPAPASIYA PATUNGO SA KALIWANAGAN AT
KATOTOTHANAN

• di jud nato ma atik na nag ka anam na jud ang pupolasyon

sa technology karun di ta maka ingun ug di nato gamit ang
mga cellphone ug unsa pa na sya sa panahon karun wala ta
na nginahanglan ug cellphone para sa uso² na nginahanglan
ta tungod sa atong pag eskwela para maka research ta ug
impormasyon na kinahanglan nato even kinahanglan nato
ang gadgets or watsoecer naa pud na syay apan tungod kay
ang uban gigamit na sya sa di maayo na paraan na makadaut
sa utok sa mga eatudyante pero dapat mag gamit ta ug
gadgets 1 hour lang pero ginagamit nato ug whole day jud
isa pud na sya na maka daut
• dapat kung mag buhat diay ta ug fb,twitter ug unsa
pa na dira kay dapat 13 na diay imong edad naa
silay gitawag na minimum age restriction din kung
sa youtube account kelangan 18 na imong edad
pero sa panahon karun nag kababa na sa edad na
13 ang naay mga acc sa social media kay even
bag'ong anak na bata naa na dayuy fb acc even
makatabang ng social media sa atoa para ma
communicate nato atong nga family biskan layo na
sila di gihapon malikayan na ang social media pud
ang mag daut sa imuha
• ayon sa the social age study naa na sa 59 na
porsiyento sa mga bata na naa sa edad na 10 kay
sayo kaayo nag gamit ug social network din daghan
pud ang ginahan ug gamit sa facebook sa edad na
13 din 52 porsiyento pud ang nag edad ug walo pa
baba ang ni angkon na wala nila gisunod ang edad
sa pag himo ug fb pwede man nimu ma peke ang
birthdate pero sa ilang oag oangatik pwede silang
mabiktima ug cyber bullying tungod sa sobra ka
adik sa social media
• ayon kay MANUEL DY na daghan na jud sa bataan
karun na naglibog na sa ka daghan sa nag bag'o sa
atong lipunan at kapaligiran

• mas dali pa ning unlad ang mga technology parehas

sa internet ug cellphones na usahay maoy dahilan
nganung dugay na mag dunction ang utok ug
dugay na maka desisyon din di na pud
makahaulinilo sa ubang tao kay busy na ug sef
cellphone
• so sa atong lipunan karun kawalan na jud ug pag
respito sa tinuod tungod sa mga isyu sa
plagirism,intellectual piracy,whistleblowing ug
unsa jud ang role sa social media sa tinuod
 MGA KATANUGAN
• 1.ito ang nag sisilbing ilaw sa ating mga tao upang
malaman ang katotohanan.
• A)JOCOSE LIES
• B)NATURAL SECRET
• C)ANG MISYON NG KATOTOHANAN
• D)INTELLECTUAL PIRACY
• 2.upang mag karoon ng social media account
kailangan na nasa ________ na taon ito.

• _13_
• 3.Ito ay isang uri ng pag sisinungaling na kung saan
hindi ito sinasadya sapagkat ang dala nito lamang
ay kasiyahan

• A)NATURAL SECRETS
• B)JOCOSE LIES
• C)OFFICIOUS LIE
• D)WHISTLEBLOWING
• 4.ANO ANG PAMAGAT O ANG ATING TINALAKAY NA
MODYUL NGAYON?

• MGA ISYUNG MORAL TUNGKOL SA KAWALAN NG

PAGGALANG SA KATOTOHANAN
• 5.AYON SA DICTIONARY.COM WEBSITE ANO ANG
IBIG SABIHIN NG PIRACY?

• ISANG URI NG PAGNANAKAW O ILEGAL NA PANG-

AABUSO SA MGA BARKO NA NAGLALAYAG SA
KARAGATAN
• 6.ANO ANG TAWAG SA TAO NA NAG BUNYAG O NAG
ISIWALAT NG MGA MALING ASAL O ILLEGAL NA
GAWAIN NG ISANG ORGANISASYON NA GAWAING
SUMASALUNGAT SA BATAS

• A)WHISTLEBLOWING
• B)PLAGIARISM
• C)INTELLECTUAL PIRACY
• D)WHISTLEBLOWER
• 7.ISA ITONG URI NG KASINUNGALINGAN NA
SUMISIRA SA REPUTASYON AT PUMAPABOR SA
INTEREST O KAPAKANAN NG IBA.

• A)PERNICIOUS LIE
• B)OFFICIOUS LIE
• C)JOCOSE LIE
• D)PROMISED SECRETS
• 8.ISANG URI NG KASINUNGALINGAN NA ANG NAIS
LANG AY IPAGTANGGOL ANG SARILI AT PAGLIKHA
NG KAHIYA-HIYANG USAPAN UPANG MAIBALING
DITO

• A)NATURAL SECRETS
• B)PROMISED SECRETS
• C)PERNICIOUS LIE
• D)OFFICIOUS LIE
• 9.PAGNANAKAW SA ISANG BAGAY O GAWA NA
HINDI NAMAN SA IYO AT ANG PAG ANGKIN NITO
NG TULUYAN.

• A)INTELLECTUAL PIRACY
• B)PLAGIARISM
• C)WHISTLEBLOWING
• D)COMMITTED OR ENTRUSTED SECRETS
• 10.AYON KAY __________"HINDI NATIN
MAIPAGKAKAILA NA MARAMI SA ATING KABATAAN
AT MGA BATA NGAYON AY NALILITO SA HARAP NG
MARAMING PAGBABAGO SA LIPUNAN AT
KAPALIGIRAN.

• "MANUEL DY"