You are on page 1of 25

SOCIOLINGUISTICTS CONTINUES :

AMAGAMA ESIZULU SANGEMPELA


IZINHLOSO ZALESISIHLOKO
UKUFUNDA NGOKU:
 KHULA KOLIMI
 UKUHLUKA KOLIMI NGOKUYA KWEZINDAWO.
 AMAGAMA OPHUMO.
 AMAGAMA ABOLEKIWE.
 UKUHLAZIYA INKULUMO
• AMATEMU OKWENZA UCWANINGO
• AMATEMU EKHOMPUTHA.
ISIZULU ESIKHULUNYWA EZINDAWENI EZINGAKHULUMI ISIZULU:

• ISIZULU SASE NINGIZIMU NATALI:


isb:uyangayi>uyangaphi, ngiya ka>ngiya kwa,
lesibuko>lesisibuko.
• EGAUTENG & FLEYISTATA: amacanda
>amaqanda ,imiqondo >imicondo, ucatha
>uqatha.
AMABIZO ESIGABA 2a
• Abo no ama esikhundleni sika o.
• isib: abobaba > obaba ,amabhanana >
obhanana.
• 3. Isinkofane noma isitsotsi :ingcwayi, ithekeni,
umshoza, isheri >INTOMBI.
• 4.Ukuphambanisa amagama
ezihlobo:isib:umamezala>umkhwekazi,
ubabezala> umukhwe.
AMAGAMA OPHUMO
• Lawa amagama esasingenawo emandulo.
• Insipho,
isibhedlela,isiwasho,isithuthuthu,isibhamu
umjovo njll.
AMAGAMA OKUHUNYUSHWA NOKUSIKISELA

• Lapha sikhuluma ngamagama amasha avezwa


ngenxa yokungazi ukuthi leyonto izobizwa
ngani ,Ukhozi nongoti abathize abafana
noThokozani Mandlenki Nene (igxaba
lembadada), noMpumelelo Mbatha badlale
enkulu indima ekuqambeni amagama
namatemu amasha.
IZIBONELO ZAMAGAMA AHUNYUSHIWE

• Cell phone >Umakhalekhukhwini


• Bill >Umthethosivivinywa
• DNA > Ulibofuzo
• Aids > Ingculaza
• Welfare > Inhlalakahle
• Infrastructure > Inhgqalasizinda
• Head master > Uthishanhloko
• Step mother >Usingamama
AMAGAMA OKUBOLEKWA
• Ifasitela >venster (Afrikaans)
• Bhuti > butie (Afrikaans)
• Sisi > sister (English)
• Irula > ruler (English)
• Ipeni > pen (English )
• Isipuni > spoon (English)
• Iklabishi > cabbage (English)
• Itafula > tafel (Afrikaans)
AMAGAMA AYISILENGE

• Ikhaya > idladla


• Umkhulu > madala
• Ubaba > ithayima
• Umama > old lady
• Imali > amashankura
• Intombi> insayizi
• Amanzi > amavati
• Inyama > injeje
AMAGAMA OKUHLONIPHA
• Amanzi - adambi
• Ukudla - ukumaya
• Indlela - inyathuko
• Ibhodwe - ikhanzi
• Imbuzi - intshitana
• Ikhala - ihugela
• Indoda - injeza
• Ibhulukwe - igxashibe
• Amasi - amagcumane
• Isisu - isigimbelo
• Intaba - inkwasa
AMAGAMA AQUKETHE IMIZWA ETHIZE
• Angakuthukuthelisa,ucasuke: isib: sathane, nxa,silima,
njandini njll.
• Aletha injabulo : isib: mtakwethu, sthandwa sami, ngane
yakwethu, mtakababa njll.
• Amangazayo , nokwethuka: maye babo!
,habe,mameshane,
• Ebunzimeni: shwele,dudu, phephisani,nilale
ngenxeba,njll.
• Kujatshulwe ,kuthakasiwe :halala!, kikiki!
UKUHLAZIYA INKULUMO
• Ukubheka ukuthi umuntu okhulumayo
ukusiphi isimo kulowo olalele:
• Izib: Abantu besifazane bayayisebenzisa
budlabha imali.
• Zithandwa zeNkosi asithandazeni
• Hamba juba bokuchutha phambili.
• Ngimfunge udade wethu kababa!.
• Loze line nangakithi.
AMAGAMA ASUSELWA EGAMENI UKULANDA

• Ngokuphongoza iziqalo noma izijobelelo


igama lingasho izinto eziningi .
• Izib : (landa)ukulanda-ukuxoxa
indaba,umlando-history, umlandi –
umxoxi,umlandeli –follower.
AMATEMU ASEBENZA EZIKHUNGWENI ZEMFUNDO
EPHAKEME UMA ABAFUNDI BENZA UCWANINGO

• Isifingqo –summary
• Iqoqa ---abstract
• Ucwaningo –research
• Ukuhlaziya --to analyse
• Ubuqiniso -reality
• Imininingwane -data
ULIMI :
IZINGCEZU ZENKULUMO
• Usobizo :
1. Ibizo
2. Isabizwana
Ibizo :Igama lento ebonakalayo nengabonakali
Izibonelo : 1.Inja idle amaqanda.
2.Umoya uyavunguza emyango.
3.Umfana ufake izicathulo.
4. Izulu liyaduma. njll
UKWAKHIWA KWEBIZO
• Ibizo lakhiwe izakhi ezimbili ukuze liphelele.
 Isiqalo
 Isiqu
 Umsuka,
 Isijobelelo
• Ibizo emshweni.lingaba umenzi noma umenziwa.
• Ibizo linobunye nobuningi, amanye awanawo
ubuningi .Izibonelo …………………….
IZIGABA ZAMABIZO
• Izigaba zamabizo
• Izinciphiso
• Izikhuliso
• Amabizo akhombisa ubulili
IZINHLOBO ZAMABIZO
• Amabizomvama :amagama ajwayelekile.
• Amabizoqoqa : inyanda, umhlambi,ibutho.
• Amabizoqho: abantu, izibongo,izindawo,
izakhiwo,amaphephandaba.njll
• Amabizomuntu: aqanjwa ngomsebenzi umuntu
awenzayo. Uthishanhloko,umtholampilo,umshayeli
• Ibizo nesiphawulo: uninakhulu
• Ibizo nesenzo: gibela umgibeli
AMABIZONTO
 Isenzo nebizo lento: dumisa- indumiso
 Fihla-imfihlo
 Busa-umbuso.
 Bhema- umbemi
 Sika - umsiki
 Bhula – umbhuli
 Vuna --umvuni
AMABIZONGXUBE/MBAXA
• Uthishanhloko –ibizo nebizo
• Igejambazo - ibizo nebizo
• Umtholampilo – isenzo nebizo
• Uninakhulu -isenzo nesiphawulo
• Amanzolwlandle
• Untombenhle
• Umfanafuthi
• Ubuhle
• Isidala
• Umphezulu
• Ushwele
• Ubumina
• Ubuwena
• Ubuyena
ISABIZWANA
• Igama elimela ibizo emshweni.
• IZINHLOBO ZEZABIZWANA:
• Isabizwana soqobo, sinesiqu u
na,yena,wena,zona,sona,thina
• Singaqala ngaso emshweni.
• Singalandela ibizo
• Singaba umenziwa
• Singalandela esinye
ISABIZWANA SOKUKHOMBA
• Sikhomba eduze,buqamama, kude.
• Isibonelo: lo,loyo lowaya
SISEBENZA KANJANI
• Singandulela ibizo emshweni
• Singalandela ibizo emshweni
• Singaba inhloko
• Singaba umenziwa
• Singalandela ezinye
ISABIZWANA SENANI
• Sibonakalangaleziqu:
• nke,dwa,kanye,bili,thathu,ne, hlanu.
• Lesisabizwana sisetshenziseswa ukukhomba
inani.
ISABIZWANA SESICHASISO
• Lesi sichaza ibizo
• Sandulela ibizo emshweni
• Siyasebenza ngaphandle kwebizo.

You might also like