Pravni subjekti

Pojam i vrste pravnih subjekata

 Pitanje je ko u pravnom poretku može biti

sopstvenik, naslednik, poverilac...ali i ko
može prodati, kupiti, ostaviti u nasleđe,
venčati se, glasati, prekršiti zakon,
odgovarati za štetu...Ko može biti subjekt
prava i sticati ili gubiti određena prava?
 U rimskom pravu subjekti su mogli da budu ljudi (ali
ne svi) i određene grupe ljudi (societas), koje su
imale neka ovlašćenja kao zajednički nosilac tih
ovlašćenja.

 Međutim, nije bilo jedinstvenog pojma pravnog

subjekta – pravni subjektivitet ljudi je zavisio od
njihovog položaja u pravnom sistemu, a takođe nisu
poznavali pojam pravnog lica kao takvog

 Tek se u XIX veku jasno formuliše pojam pravnog

lica i od tada se smatra da su subjekti prava fizička
lica (ljudi) i pravna lica (društvene organizacije,
grupe ljudi).
 Fizičko lice kao subjekt prava
 Lice (persona) - “Maska” -
u pozorištu iza maske
različiti ljudi mogu da igraju
iste uloge (kupca, muža,
naslednika...) odnosno isti
čovek može da igra različite
uloge (kupca, prodavca,
naslednika, muža...)
 Nešto slično se dešava i u
pravu – fizičko lice nije isto
što i osoba koja je nosilac
pravnog subjektiviteta
 Fizička lica – pravna sposobnost
 Danas sva ljudska bića imaju PRAVNU
SPOSOBNOST, tj. mogu biti subjekti prava i
obaveza – to priznaju sve deklaracije o
ljudskim pravima

 Opšta deklaracije o ljudskim pravima UN:

 “Svako ima pravo da svuda bude priznat kao
pravni subjekt.” (član 6).

 Tokom istorije nije uvek bilo tako (robovi,

stranci, žene, tzv. građanska smrt, itd...)
 Osnov pravnog subjektiviteta čoveka je u
njegovoj moralnoj vrednosti. Osim toga, on je
biće koje ima volju i interese i koje kao takvo
može da bude nosilac prava i obaveza

 Pravni subjektivitet počinje rođenjem, a

okončava smrću.

 Izuzeci: nerođeno dete (nasciturus);

proglašenje lica za umrlo...
 Fizička lica – poslovna sposobnost
 Uz pravnu sposobnost postoji i POSLOVNA
SPOSOBNOSTI – to je sposobnost lica da
svojim radnjama i izjavama volje izaziva pravne
posledice (da stvara obaveze ili prava).

 Dok se svako ljudsko biće smatra pravno

sposobno, za poslovnu sposobnost su potrebna
i dva dodatna uslova:
 Određena starosna dob – po pravilu
punoletstvo
 Sposobnost za rasuđivanje i odlučivanje
(uračunljivost)
 Delimična poslovna sposobnost (bračna,
radnopravna...)

 Deliktna sposobnost - sposobnost da se

odgovara za delikte (podrazumeva
podobnost lica za svesne radnje koje
predstavljaju delikt)

 Ako lice nema poslovnu sposobnost ili mu

je ona ograničena, onda ono mora da ima
zastupnika.
 Pravna lica
 Pravno lice nije stvarno, živo biće, već društvena
tvorevina kojoj pravni poredak kao nerazlučivoj celini
priznaje svojstvo subjekta prava (zato što može da
bude centar određenih interesa i delatnosti)

 U sastav pravnog lica ulaze fizička lica, ali je ono

nešto drugo nego fizička lica koja ga čine.

 Pošto kao društvena tvorevina ono nema posebnu

svest i volju, to lice mora da ima organe (ljude) koji će
u njegovo ime i račun da izraze volju pravnog lica.

 To otvara pitanje prirode pravnog lica kao pravnog

subjekta, različitog od fizičkih lica.
 Teorije o pravnom licu
 Teorija fikcije (Savinji)
 Čak i fizičko lice ima u sebi nečeg veštačkog, fiktivnog (ipak
iza fizičkog lica postoji prirodno biće čoveka)
 Kod pravnog lica njihov veštački karakter još je naglašeniji
 ono nikada ne poistovećuje sa prirodnim trajanjem fizičkih
lica koja ga čine,
 od pravnog poretka zavisi kome će subjektivitet biti
priznat.
 Organska teorija (Girke)
 Pravno lice postoji kao zajednica, kao stvarna
nadindividualna celina – zadatak prava je samo da to prizna,
a ne da je stvara
 Pravno lice kao jedna “pravna” stvarnost.
 Uslovi za obrazovanje pravnog lica
Pravno lice ne postoji kao prirodno biće. Da bi se znalo
da li i od kada jedno pravno lice postoji, moraju se
odrediti uslovi za njegovo obrazovanje :
 Članovi
 Identitet (ime, sedište)
 Imovina
 Sposobnost da deluje kao jedinstvena celina
(postojanje organa)
 Akt unutrašnje organizacije – statut
 Cilj zbog kojeg je formirano
 Formalno priznanje pravnog lica od strane države
dato kroz pravom predviđenu formu priznanja njegovog
pravnog subjektiviteta
 Sposobnost pravnog lica
 Specifičnosti pravne i poslovne sposobnosti
pravnih lica u odnosu na fizička lica:
 Pravno lice, kroz svoje organe, može da čini
samo ono što mu je izričito dozvoljeno, dok
fizičko lice može sve što mu nije izričito
zabranjeno
 Zbog svoje prirode (nije ljudsko biće) pravno
lice ne može da bude subjekt porodičnog ili
bračnog prava, političkog prava ili da bude
zaveštalac
 Odgovornost pravnih lica za delikte koje učine
njihovi organi (zastupnici)
 nekada doktrina ultra vires – u prekoračenju
ovlašćenja radnja se pripisivala samom
zastupniku
 Danas odgovornost (građanska, ali i krivična)
pravnog lica za postupke njegovih
predstavnika
 “Dizanje vela” pravnog lica – “probijanje”
pravnog lica
 Vrste pravnih lica
 Javna i privatna (država i opštine su javna pravna
lica jer imaju javna ovlašćenja – vrše vlast)
 Profitna (trgovačka društva) i neprofitna
(udruženja, zadužbine...)
 Udruženja – u prvom planu je članstvo (udruženje
slabovidih, lovačko udruženje, udruženje ljubitelja
pravne teorije...)
 Ustanove – u prvom planu je svrha, cilj kojem
služe (bolnice, škole, muzeji) - ustanove nemaju
članove!
 Zadužbine i fondovi – u prvom planu je imovina
(“Fondacija za mlade talente”)
 Zastupnici
 Zastupanje je pravni odnos u kojem
jedno lice (zastupnik) ima obavezu i
ovlašćenje da u ime i za račun drugog
lica (zastupanog) obavlja neke pravne
radnje.

 Radnje zastupnika i prava i obaveze koje

iz njih proizilaze uračunavaju se
zastupanom licu, kao da je te radnje
obavio on sam.
 Zašto postoje zastupnici?
 Zastupnici su neka vrsta “zamenika” subjekata prava
u obavljanju pravnih radnji i javljaju se zbog:

 Fizičkih lica koja nemaju poslovnu sposobnost;

 Pravnih lica koja nisu ljudska bića, pa ne mogu

sopstvenim radnjama izazivati pravne posledice;

 Fizičkih lica koja imaju poslovnu sposobnost, ali

ne znaju ili ne žele sama da obavljaju izvesne
pravne radnje.
 Vrste zastupništva
Tri vrste zastupanja: zakonsko, starateljsko i ugovorno.

 Zakonom ili statutom određeni zastupnici pravnih lica su

njihovi rukovodeći organi (direktori, predsednici udruženja,
dekani itd.)
 Roditelji su zakonski zastupnici svoje maloletne dece.

 Staratelji su zastupnici zaduženi da brinu o interesima

maloletne dece bez roditelja i poslovno nesposobnih lica.
Postavljaju se aktima državnih organa - rešenjem ili
presudom.

 Ugovorom o zastupanju (punomoćjem) poslovno

sposobna lica ovlašćuju neka druga lica, najčešće
advokate, da ih zastupaju u nekom pravnom odnosu (npr.
u sudskom postupku ili prilikom zaključenja ugovora)