ხეთები

• ხეთების სამეფო, ხათი — ერთ-

ერთი ძველაღმოსავლური
სახელმწიფო მცირე აზიაში
(დაახლ. ძვ. წ. 1800-1120 წწ.).
დედაქალაქი — ხათუსა.
• ისტორიულად ცნობილია, რომ
ხეთები— უძველესი ანატოლიელი
ხალხია, რომლებიც ინდოევროპულ
ენათა ოჯახის ანატოლურ
განშტოებასთან მიკუთვნებულ ხეთურ
ენაზე საუბრობდნენ და ხეთების
სამეფო ძვ. წ. XVIII საუკუნეში
ჩრდილო-ცენტრალური ანატოლიაში
(ცენტრალური ანატოლიის პლატოზე)
შექმნეს.
•  ხეთების იმპერიამ ძლიერების
მწვერვალს ძვ. წ. XIV საუკუნეში
მიაღწია და ამ დროისთვის მათ უკვე
დაპყრობილი ჰქონდათ ანატოლიის
დიდი ნაწილი, ჩრდილოდასავლეთი
სირია ლიტანის მდინარემდე და ზემო
მესოპოტამია (შუამდინარეთი). ძვ. წ.
1180 წლის შემდეგ იმპერია დაიშალა
რამდენიმე დამოუკიდებელ
სამთავროდ. ზოგიერთი მათგანი ძვ. წ.
VIII საუკუნემდე შემორჩა.
 დიდი ცდების მიუხედავად, ამ
მეცნიერთა და მოგზაურთაგან ვერც
ერთმა სწორად ვერ განსაზღვრა
ცენტრალურ ანატოლიაში
აღმოჩენილი ძეგლების
მნიშვნელობა, კერძოდ ის, რომ
ყველა ეს ძეგლი ეკუთვნოდათ ძვ. წ.
II ათასწლეულის დროინდელ
ხეთებს
იაზილიქაიას კლდის რელიეფი, რომელზეც
გამოსახულია ქვესკნელის სამეფოს 12 ღმერთი.
• ხეთური ან ნესილური
(ნეშური) ენა — მკვდარი ენა,
რომელზედაც
ლაპარაკობდნენ ხეთები.
ხალხი, რომელთაც შექმნეს
იმპერია, ცენტრით ქალაქ
ხათუსაში (თანამედროვე
ბოღაზქოი), ჩრდილო-
ცენტრალურ ანატოლიაში
(თანამედროვე თურქეთის
ტერიტორიაზე)
• ერთ-ერთი პირველები, ვინც ბიოლოგიური იარაღი გამოიყენეს, ხეთები
იყვნენ. ისინი ტულარემიით (მწვავე ინფექციური დაავადება, რომელიც
ადამიანს დასნეულებული ცხოველისგან გადაეცემა) დაავადებულ ცხვრებს და
სახედრებს იყენებდნენ, რომ მოწინააღმდეგეთა ბანაკში ეპიდემია
გაევრცელებინათ.
 ხათუსა— ხეთების სამეფოს დედაქალაქი,
მდებარეობს თანამედროვე თურქეთის
სოფელ ბოღაზქოისთან, ცენტრალურ
ანატოლიაში, მდინარე ბუდაქეზუს (ძველი
ჰალისი) ნაპირებზე. ანკარიდან
აღმოსავლეთით 145 კმ.-ის,
საქართველოს საზღვრამდე – 777 კმ.-ის,
ხოლო თბილისამდე 1140 კმ.-ის
დაშორებით. აღმოაჩინეს 1834 წელს,
გათხრები მიმდინარეობს 1906 წლიდან.
• 1986 წელს ხათუსას ნანგრევები შეიტანეს ხათუსა, როგორც ქალაქი ცნობილია ძვ. წ.
იუნესკოს მსოფლიო კულტურული III ათასწლეულის II ნახევრიდან.
მემკვიდრეობის ძეგლების სიაში.
• ძვ. წ. 1200 წელს უკვე
საკმაოდ დასუსტებული
ხეთების სამეფო ეგეოსის
ზღვის სამხრეთიდან
დაძრულმა „ზღვის
ხალხებმა“ გაანადგურეს.

კადეშის ბრძოლა — ბრძოლა
ხეთებსა და ეგვიპტელებს შორის,
რომელიც გაიმართა ძვ. წ. 1274 წელს,
ქალაქ კადეშთან, დღევანდელი
სირიის ტერიტორიაზე.
ეგვიპტის ჯარს ხელმძღვანელობდა რამზეს II, ხოლო
ხეთების ჯარს — მუვათალი II. ეს იყო ყველაზე დიდი
ეტლების ბრძოლა, რომელშიც, დაახლოებით, 5 000-
6000 ეტლი მონაწილეობდა . ბრძოლაში გამარჯვება
ორივე მხარემ თავის თავზე მიიწერა, თუმცა
რეალურად ბრძოლას გამარჯვებული არ
გამოუვლნია.
საყურადღებოა, რომ ხეთების
გავლენა შეინიშნება კაპადოკიაშიც.
არსებობს მოსაზრება, რომ
კაპადოკიაში კლდეში ნაკვეთი
რამდენიმე თავშესაფარი (საუბარია
ადრექრისტიანულ ძეგლებზე) და ის
უზარმაზარი მიწისქვეშა ქალაქები,
რომელიც 40-მდეა კაპადოკიის
ტერიტორიაზე, ხეთების მიერაა
გაკეთებულია. ამასთან, კაბადოკიის
ცენტრიდან ხათუსამდე 180 კმ.-ია.“
დასასრული