Muhkem ve Müteşâbih - ‫ا لمحكم وا لمتشابه‬

Muhkem ve Müteşâbih
 Lugavî Manası:

 Muhkem: ‫ حكم‬fiil kökünden türetilmiş if’âl babından bir ism-i mef’uldür. Güçlü,
sağlam, dayanıklı, tam, mükemmel, eksiksiz gibi anlamlara gelir.

 Terim Anlamı: Kur’ân’da manası kolaylıkla anlaşılabilen, harici bir açıklamaya

ihtiyaç duymayan, tek manası bulunan, Hz. Peygamber ve nesih ihtimali
olmayan ayetlerdir.

 Müteşâbih: ‫ ش به‬kökünden türetilmiş tefâul babında bir ism-i fâildir. Benzerlik,

kapalılık, müphem gibi anlamlara gelmektedir.

 Terim Anlamı: Kur’ân’da birden fazla manaya gelebilen veya manasında

kapalılık bulunan ayetlerdir.
 Muhkem ve Müteşâbih ile İlgili Ayetler
 ‫ت ِمن لَ ُد ْن ح ِكي ٍم َخبِ ٍري‬ ِ ‫( الر كِتَاب أ‬Hud, 1)
َ ْ ْ َ‫صل‬
ِّ ُ‫ت آيَاتُهُ مُثَّ ف‬
ْ ‫ُحك َم‬
ْ ٌ
Bu ayete göre Kur’ân’ın tamamı muhkemdir.
ِ ‫( اللَّه َنَّزَل أَحسن احْل ِد‬Zümer, 23)
 ‫يث كِتَابًا ُمتَ َشاهِبًا‬ َ ََ ْ ُ
Bu ayete göre Kur’ân’ın tamamı müteşâbihtir.
‫هِب‬ ِ َ‫ات ُه َّن أ ُُّم الْ ِكت‬ ِ َ‫ك الْ ِكت‬ ِ
 ‫ات‬
ٌ َ ‫ُخُر ُمتَ َشا‬
َ ‫اب َوأ‬ ٌ ‫ات حُمْ َك َم‬
ٌ َ‫اب مْنهُ آي‬
َ َ ‫( ُه َو الَّذي أَْنَزَل َعلَْي‬Alu İmran, 7)
Bu ayete göre Kur’ân’ın asıl kısmı muhkem; geriye kalanı müteşâbihtir.

Not: Bu ayetler arasında bir zıtlık yoktur. Zira Kur’ân’ın tamamının muhkem oluşu, tüm ayetlerinin
mükemmel bir nazım ile gelmiş olup aralarında lafzî veya manevî ihtilafın bulunmaması yönüyledir;
tamamının müteşâbih oluşu; tüm ayetlerinin i’câz, ihkam ve ifade güzelliğinde lafzen ve manen
birbirine benzemesidir; kısmen muhkem, kısmen müteşâbih oluşu ise ayetlerinin bazıları muradı
ilahiye açıkça delalet ederken bazı ayetlerinin muradı ilahi noktasında manalarının kapalı olmasıdır.
 Muhkem ve Müteşâbihin Tanımı ile İlgili Farklı Görüşler

 Müteşâbih, Kur'an'da neshedilen ayetlerdir.

 Müteşâbih, bazı surelerin başında bulunan huruf-u mukattaalardır.

 Muhkem, alimlerin te'vilini bildikleri ayetler, müteşâbih ise kıyamet saati,

dabbetu’larz, rûh, sûr, arş, kursi, levh-i mahfûz gibi hiç kimsenin mahiyetini
bilemeyeceği hususlardır.

 Muhkem, aklın manasını kavrayabileceği, müteşâbih ise namazın rekatları,

orucun ramazan ayına tekabül etmesi gibi aklın kavrayamayacağı hususlardır.

 Muhkem; helal, haram, hudutlar, vb. şeylerden bahseden ayetler, müteşâbih ise

bunların dışındakilerdir.
 Muhkem ve Müteşâbihin Tanımı ile İlgili Farklı Görüşler

 Müteşâbih, manası birbirine benzeyen ayetlerdir.

 Müteşâbih ayetler, Allah'ın sıfatlarından bahseden ayetlerdir.

 Muhkem manası kolaylıkla anlaşılabilen, müteşâbih ise manasını sadece Allah'ın bildiği veya

manası kapalı olan ve anlaşılması için incelemeye, araştırmaya ihtiyaç duyulan ayetlerdir.

 Muhkem, ameli konuları içeren ayetler; müteşâbih ise inanılan fakat amel edilmeyen

ayetlerdir.

 Müteşâbih, birkaç manaya gelebilen ayetlerdir.

 Müteşâbih, açıklamaya ihtiyaç duyan ayetlerdir.

 Müteşâbih, lafzı tekrar eden ayetlerdir.

 Muhkem ve Müteşâbihin Genel Tanımı
 Müteşâbih: manaları bilinmeyen yahut herhangi bir sebepten ötürü anlamlarında kapalılık bulunan

ya da birden çok manaya ihtimali olup bu manalardan birisini tercihte zorluk söz konusu olan ayet,
kelime ya da harflerdir.

 ‫ل واملؤول واملشكل؛‬0‫و اجملم‬0‫ة وه‬0‫ راجح‬0‫ه غري‬0‫ت داللت‬0‫ا كان‬0‫ه فم‬0‫ا املتشاب‬0‫ وأم‬،‫ر‬0‫ص والظاه‬0‫و الن‬0‫ة وه‬0‫ه راجح‬0‫ت داللت‬0‫ا كان‬0‫م م‬0‫ن احملك‬0‫أ‬

‫و املعاين‬00‫اويني أ‬00‫ املتس‬0‫بة للمعنيني‬00‫ وبالنس‬،ً‫مى مؤوال‬00‫ املرجوح يس‬0‫بة للمعىن‬00‫مى ظاهرا وبالنس‬00‫ح يس‬00‫ الراج‬0‫بة للمعىن‬00‫نس‬0‫ظ بال‬00‫واللف‬
‫راجح باطال‬0‫ظ مشكالً إذا كان معناه ال‬0‫مى اللف‬0‫د يس‬0‫ وق‬.ً‫مى جممال‬0‫ يس‬0‫ى التعيني‬0‫ا عل‬0‫بة ألحدمه‬0‫ا وبالنس‬0‫مى مشرتك‬0‫اوية يس‬0‫املتس‬

ً‫ومعناه املرجوح حقا‬.

Not: Selef alimlerine göre müteşâbihin manasını yalnızca Allah bilebilir. Zira bu ayetler insanın algı
boyutunu aşan bir alemden bahsetmektedir. Cennet, cehennem, melek, Allah, …; Halef alimleri
muhkemler gibi müteşâbih ayetlerin tevilinin de bilinebileceğini, onların muhkemata uygun bir
şekilde tevil edilip anlaşılabileceğini savunurlar.
 Müteşâbihin Çeşitleri
Hakikî / Mutlak Müteşâbihler

 Yalnız Allah Teâlâ’nın bildiği müteşâbihlere hakiki ya da mutlak müteşâbih denilmektedir.

Bunlar, hurûf-ı mukattaa, rûh, kıyamet saati gibi husus­ları ihtiva eden ayetlerdir. Bu nevi
ayetlerin bir kısmı üzerinde herhangi bir yorum yapmanın caiz olmadığına dair İslam
bilginlerinin ittifakı söz konusudur.

İzâfî Müteşâbihler
 Bu kısımda yer alan müteşâbihler, kastedilen mananın anlaşılmasında bir karineye (delile) veya

haricî bir açıklamaya ihtiyaç gösteren hafî, müşkil, mücmel, mübhem gibi ayetlerle, garîb
kelimeler ve dil âlimlerinin anlamlarında ihtilaf ettikleri lafızların bulunduğu ayetlerdir. 

 İzâfi müteşâbihleri; lafzî, manevî, hem lafzî hem de manevî müteşâbih şeklinde üç ayrı başlık

altında ele alınmaktadır.

 Müteşâbihin Çeşitleri
 A: Lafzî Müteşâbih: Genel olarak Kur’ân’ı Kerîm’de lafzın yabancı olması veya az kullanılması yönüyle
ortaya çıkmaktadır. Abese suresi 31. âyette geçen “ebben” lafzı buna güzel bir örnektir. Bu kelimenin
manası diğer ayetlerle mukayese edildiği zaman anlaşılmaktadır. “Ebben” kelimesi bu ayette hayvanların
otladığı yer anlamında kullanılmaktadır.

 B: Manevî müteşâbih: Söz konusu ayetlerin mana bakımından açık olmamalarından veya birden çok
anlam ifade etmelerinden kaynaklanmaktadır. Allah Teâlâ’nın varlığına ve kudretine işaret eden ayetlerle,
kâinata dair bazı gerçekleri dile getiren ayetler, bu başlık altında ele alınabilir. Tâhâ suresi 5. ayette geçen
“ Allah arşa istiva etti” ifadesindeki “istiva” lafzı manevî müteşâbihtir. Burada istivanın mahiyetinin
bilinemeyeceğini savunanlar olduğu gibi, birden çok yoruma da açık kapı bırakmaktadır.

 C: Hem Lafzî hem Manevî Müteşâbih: Kur’ân’da pek çok örnekleri vardır. Bakara suresi 189. ayetinde
“iyilik evlere arkalarından gelmeniz demek değildir.” ifadesini, eğer bir kimse Arapların cahiliyetteki
âdetlerini bilmezse Kur’ân’ın bu nassını anlamaya muvaffak olamaz. Bu gibi ayetlerin anlaşılması için,
hem lafızlara hem de manalara ait tarihi, toplumsal ve ahlaki pek çok şeyi bilmek gerekir.
 Müteşâbihin Hikmetleri
 Kur'an'da manası kapalı ayetlerin bulunması, insanı, onlar üzerinde düşünmeye,
aklını kullanmaya sevk eder. Kur'an, insana bir nimet olarak verilen aklın
kullanımını sıkça tembihlemiştir. Düşünmezler mi?; Akletmezler mi? gibi

 Kur'an, evrensel ve ebedi bir kitaptır. O, her devirde insanların ihtiyaçlarına cevap
verebilecek bir özelliğe sahiptir. Teşâbühü, ayetin manasının kapalı olması şeklinde
değerlendirirsek, onun yoruma açık bir tarafı bulunur. insanlar her devirde onun
üzerinde düşünme ve yorum yapma imkanına sahip olur. Kimse son noktayı koyma
yetkisine sahip olamaz.

 Allah bu ayetlerle insanları bir imtihana tabi tutmuştur. Nitekim ayette kalplerinde
hastalık bulunanların bu kapalılık bahanesiyle fitneye bulaştıkları ifade edilmiştir.
İlimde râsih olanlar ise herhangi bir şüpheye düşmezler.
 Müteşâbihu’l-Kur’ân ile İlgili Eserler
 Kisâî (ö. 189/805) → Müteşâbihu’l-Kur’ân

 İbnü’l-Münâdi (ö. 336/947) → Müteşâbihu’l-Kur’âni’-Azim

 Şerif Radi (ö. 406/1015) → Hakaiku’t-Te’vîl fî Müteşâbihi’t-Tenzîl

 Kadı Abdulcebbar (ö. 415/1024) → Müteşâbihu’l-Kur’ân

 El-Kirmânî (505/1110) → el-Burhân fî Tevcîhi Müteşâbihi’l-Kur’ân

 İbnü’l-Arabî (ö. 638/1240) → Reddü’l-Müteşâbih ila’l-Muhkem mine’l-

Âyâti’l-Kur’âniyye
 Halil Yasin → Edva ala Müteşâbihâti’l-Kur’ân

 M. Sait Şimşek → Kur’ân’ın Anlaşılmasında İki Mesele