TEMBANG MACAPAT

TEGESE TEMBANG MACAPAT

► Tembang macapat ana kang ngarani “macane papat-papat”, sing

dimaksud yaiku macane saben patang wanda (suku kata).
Miturut Widada, dkk (2011:449) macapat tegese tembang sing
kalumrah ing layang-layang anyar. Tembang macapat minangka
asli saka kasusastran periodhe sastra jawa gagrag anyar.
PAUGERAN TEMBANG MACAPAT
1. GURU LAGU: Tibaning swara ing pungkasaning gatra.
2. GURU GATRA: Cacahing gatra/larik ing saben sapada.
3. GURU WILANGAN: Cacahing wanda ing saben sagatra.

►Miturut Padmosoekotjo (1953:13) guru yaiku uger-uger, wewaton, paugeran, pathokan.

►Guru gatra, guru wilangan lan guru lagune tembang-tembang macapat :
1. Mijil                   : Kedadeyan saka 6 gatra : 10i, 6o, 10e, 10i, 6i, 6u 

2. Kinanthi             : Kedadeyan saka 6 gatra : 8u, 8i, 8a, 8i, 8a, 8i 

3. Sinom                : Kedadeyan saka 9 gatra : 8a, 8i, 8a, 8i, 7i, 8u, 7a, 8i, 12a 
► 4. Asmaradana      : Kedadeyan saka 7 gatra : 8a, 8a, 8e, 8a, 7a, 8u, 8a 
►
5. Dhandhanggula  : Kedadeyan saka 10 gatra : 10i, 10a, 8e, 7u, 9i, 7a, 6u, 8a, 12e, 7a
►
6. Gambuh            : Kedadeyan saka 4 gatra : 7u, 10u, 12i, 8o
►
7. Maskumambang: Kedadeyan saka 4 gatra : 12i, 6a, 8i, 8a
►
8. Durma               : Kedadeyan saka 7 gatra : 12a, 7i, 6a, 7a, 8i, 5a, 7a 
►
9. Pangkur             : Kedadeyan saka 7 gatra : 8a, 11i, 8u, 7a, 12u, 8a, 8i 
►
10. Megatruh        : Kedadeyan saka 5 gatra : 12u, 8i, 8u, 8i, 8o
►
11. Pocung            : Kedadeyan saka 4 gatra : 12u, 6a, 8i, 12a
 MAKNA 11 TEMBANG MACAPAT
► 1. Maskumambang (ing jero kandungan) Ing basa Jawa "kumambang" kang tegese
ngambang. Ngartèkaké bayi manungsa isih ngambang ing wetengé ibuné. Watak
tembang iki susah, nalangsa, prihatin, kelara-lara.
► 2. Mijil (lair) utawa metu. Nggambarake bayi kang lagi wae lair. Watak tembang iki
trenyuh, kepilut, gandrung, prihatin.
► 3. Sinom (kanoman) Ing basa Jawa "kanoman" kang tegese bocah enom utawa nom-
noman. Nerangake crita pemuda sing enom, kebak pangarep-arep lan pikiran ngenani
lan nggolek kawruh supaya bisa kelakon. Watak tembang yaiku canthas, trengginas,
lincah, lan grapyak.
4. Kinanthi (mbimbing) Ing basa Jawa "kanthi" kang tegese pituduh utawa
pituduh kanggo nggayuh masa depan. Nerangake wektu nalika manungsa
mbentuk jati diri. Watak tembang yaiku gembira, mesra, medharake raos tresno
asih.

5. Asmarandana Ing basa Jawa "tresna" sing tegese katresnan utawa kasmaran.
Ngandhani wektu nalika manungsa ditandhang asmara . Watak saka tembang iki
susah, prihatin amarga ketamaan asmara.

6. Gambuh Ing basa Jawa "jumbuhke utawa sarujuk" sing tegese pas. Nerangake
prasetya manungsa sing setya lan siap nikah. Watak tembang iki yaiku Lugas,
blaka, tanpa ragu-ragu, kangge pitutur.
7. Dhandhanggula (seneng) Ing basa Jawa "kasembadan" kang tegese kesenengan.
Ngartekake sukses mbangun omah tagga lan cita-cita sing wis rampung. Watak ing
tembang iki luwes lan ngresepake.

8. Durma (loma) Ing basa Jawa "darma " sing ateges loma lan seneng menehi amal.
Nerangake wujud rasa syukur marang Gusti Allah sing wis menehi kabeh sing paling
apik. Watak tembang yaiku galak, jengkel, muring, sereng, uga kanggo pasemon
crita perang.

9. Pangkur (adoh saka hawa nafsu) Ing basa Jawa "mungkur" tegese ora adoh.
Nerangake wong sing mbusak hawa nafsu murka, semangat negatif sing nyuda
marang nyawa. Karakter saka lagu iki sereng lan tegas.
10. Megatruh (lelayu) Ing basa Jawa "megat roh" sing artine metune roh.
Ngartekno pati manungsa. Watak saka tembang iki nglara , sedih lan
keranta-ranta.

11. Pocung (kebungkus mori putih) Ing basa Jawa "pocong" sing artine
wis kebungkus. Nerangake pati manungsa ingkang siap dikubur.
Watak tembang iki yaiku sembrana, gecul, ora ana greget saut.
NILAI PENDIDIKAN SAJRONING TEMBANG
MACAPAT
Wewarah supaya niru perilaku kang becik (nulada laku utama)
Sing dicontohake dening Panembahan Senopati, Raja Mataram (wong agung ing
Ngeksiganda)
Panembahan Senapati tumemen ing nyuda hawa nepsu kang dilakoni kanthi tapa,
maknane awake dhewe kudu tumemen ing sinau utawa golek ngelmu (pinesu tapa brata)
Tapane Panembahan Senopati dilakoni ing awan lan bengi kanggo ngetukake
katentreman ati, maknane awake dhewe kudu usaha ing sakwayah-wayah kanggo
ngetukake hasil sing dikarepke (Tanapi ing siyang ratri, Hamemangun karyenak tyas ing
sasama)
CARA NGURI-URI TEMBANG MACAPAT
► KANGGO SISWA YAIKU
1. Siswa digawe seneng dhisik dumateng budaya jawa
2. Sisswa dikenalake marang budaya-budaya jawa.
3. Siswa dipangerteni sejarah budaya-budaya jawa.
4. Siswa diwenehi sosialisasi supaya bisa mempertahanake lan nguri-uri budaya jawa.
Kanggo ngawekani bab iki bisa rampung karo nggabungake budaya jawa karo program
pamerintah. Yaiku kanggo mundhakake semangat saka generasi enom bebarengan
karo pamerintah kanggo nguri-uri budaya nasional lan nyaring kabudhayan asing
sing ora pas karo pribadi lan jati diri bangsa indonesia.